pATOLOGIA: OINARRIZKO ZAINKETAK

MARTIN ONDARO DUANDIKOETXEA

ERIZAINTZAKO GRADUA 1. Maila
EHU/UPV
1.1 OSASUN-GAIXOTASUN PROZESUAREN OINARRIZKO KONTZEPTUAK:

OSASUNA ETA GAIXOTASUNA

OSASUNA
Ikuspuntu objektiboa:

 Egitura normala.
 Funtzio fisiologiko normalak.
 Portaera normala.

Ikuspuntu subjektiboa:

 OME : osasuna ongizate osoko egoera da, fisikoa, psikikoa eta soziala.
 Talcott. Parsons : osasuna eginkizun normalak mantentzea da.

GAIXOTASUNA:
Ikuspuntu objektiboa:

 Egitura alterazioak.
 Funtzio alterazioak.
 Portaera alterazioak.

Ikuspuntu subjektiboa:

 Pertsona bat gaixorik dago gaixorik sentitzen denean.

PATOGENIA ETA KLINIKA

 PATHOS: gaixotasuna edo alterazioa esan nahi du.

 LOGIA: ikasketa adierazten du.

Bi termino horiek elkartzen baditugu:

“Gaixotasuna ikasten duen zientzia da” baina, “Gaixotasuna ikuspuntu teorikotik ikasten du”.

TERMINO PATOLOGIKOAK
1. Etiologia
2. Patogenia
3. Fisiopatologia
4. Anatomia patologikoa
5. Semiologia eta sintomatologia
6. Patokrinia
ETIOLOGIA:
“Kausen edo arrazoien ikasketa”

SAILKAPENA:
1. Faktore etiologiko endogenoak (norberarenak eta jaiotzetikoak):
 Herentzia eta konstituzioa
 Adina, sexua…

2. Faktore etiologiko exogenoak (kanpotik bereganatutakoak):

 Eragile bizidunak (birusak, bakteriak…)
 Eragile mekanikoak (traumatismoak)
 Eragile kimikoak (pozoiak, azidoak…)
 Erradiazioak (eguzkia, X izpiak…)
 Mugimendua edo mugimendu eza.
 Tenperatura (erredurak, izotzeak)

3. Faktore psikosozialak
4. Etiologia multifaktoriala (hainbat faktoreen batuketa)
5. Etiologia idiopatikoa (gaixotasunaren jatorriak ezagutzen ez denean)

Kausa ezezaguna denean, etiologia idiopatikoa dela esaten dugu.

PATOGENIA:

o PATHOS: gaixotasuna edo alterazioa.

o GENESIS: hasiera.
Bi termino horiek elkartzen baditugu: “Gaixotasunaren hasiera”

 Faktore etiologikoarekin kontaktuan egon ondoren zeluletan eta ehunetan gertatzen den
gertaera sekuentzia ikasten du.
 Gaixotasunaren hasiera eta garapena ikasten du.
 Batzuetan zaila da bi hitz hauen artean bereiztea eta horregatik askotan hitz egiten da
ETIOPATOGENIAri buruz .

FISIOPATOLOGIA:

o PHYSIS: gorputza
o PATHOS: gaixotasuna edo alterazioa
o LOGIA: ikasketa

“Mekanismo fisiologiko normalen asalduren ikasketa”

ANATOMIA PATOLOGIKOA:

“Gorputzaren lesio fisikoen ikasketa”  ehun lesioak eta lesio zelularren ikasketa.
Lesio anatomikorik ez badago, ez dago anatomia patologikorik.
SEMIOLOGIA ETA SINTOMATOLOGIA

“Zeinu eta sintomen ikasketa”

 Sintomak: datu subjektiboak dira.

- Pazienteak nabaritzen ditu.
- Pazienteak neurtu dezake intentsitatea.
- Adbz: mina, zorabioa, astenia (ahultasun orokorra)…

 Zeinuak datu objektiboak dira.  semiologia

- Aztertzaileak aurki ditzake.
- Fidagarriak eta neurgarriak dira.
- Adbz: tenperatura, ikterizia…

Zeinu edo sintoma batek gaixotasun berezi bat adierazten duenean “Patognomonikoa”
dela esaten da. Adbz: elgorriak, entzietan orbana batzuk agertzen dira (Koplik-en orbana), ba
horiek seini patognomonikoa izango da.

Zeinuak eta sintomak badute zenbait intentsitate, agerpen/desagerpen faktoreak, sailkapena

(iraupenaren arabera, tokiaren arabera, tratamenduari erantzunaren arabera…), espezifitatea edo
inespezifikoak…

PATOKRINIA

“Gaixotasunaren garapena”

1. Sortasun aldia, inkubazioa:

 Sintomarik gabeko aldia.
2. Aldi prodromikoa:
 Sintoma inespezifikoak agertzen dira: Prodromoak  HEPATITISAREN ADIBIDEA
osasun
3. Gaixotasun aldia edo inbasioa:
 Zeinu eta sintomak hasten dira.
4. Aldi egonkorra:
 Zeinu eta sintoma nabariak, piko maximo batera ailegatuko dira.
5. Bukaera-aldia:
 Sendatzea
o Krisiz: Gaixotasuna azkar desagertzen denean.
o Lisiz: Pixkanaka desagertzen denean. Gaixoa konbalezenzia aldi batetik pasatzen da
eta konbaleziente dagoela esaten da.
 Gaixoberritzea (recaída):Gaixoa konbaleziente dagoenean gaixotasuna berriro
agertzen denean.
 Berreritzea (recidiva): eritasuna osatu eta epe baten ondotik gaixotasuna berriz
agertzen denean.
 Ondorioekin sendatzea
 Heriotza
HERIOTZA:

 2 irizpide heriotzarako:
o Bihotz-biriketako irizpidea.
o Garun heriotza.

 Garun heriotzaren irizpideak (legalak, Errege Dekretua 426/1980, otsailaren 22koa):

Zeinuak 30 minutuz eta 6 ordu beranduago ere mantendu behar dira

● Arnas espontaneoaren eza.
● Garun erreflexuen eza.
● Hipotonia muskularra eta midriasia.
● Elektroenzefalograma EEG laua (ez du aktibitaterik erregistratzen).

Irizpide hauek ez dira baliagarriak hipotermia kasuan edo farmakoak erabili direnean, hau da
depresoreak hartu direnean.

GAIXOTASUNAK:

Eboluzioaren arabera
1. Gaixotasun akutua:
o Aldiak oso arinak dira.
o Azkenean gaixotasuna desagertzen da.

2. Gaixotasun kronikoa:
o Aldiak oso astiro doaz.
o Gaixotasunak denbora luzea irauten du.
o Batzuetan ez da sendatzen.

3. Gaixotasun ez-jarraitua
o Aldi aktiboak eta ez aktiboak daude.

KLINIKA:

Klinika alde praktikoa da, ekintzez osatuta dago:

1. Anamnesia
2. Azterketa
3. Diagnostikoa
4. Pronostikoa
5. Tratamendua

ANAMNESIA:

 Grekotik: ANAMNESIS: oroimenera ekarri esan nahi du.

 Pazientearen datuen bilketa non aurrekariak eta gaurko datuak eta sintomak biltzen diren
Historia Klinikoa betetzeko.
AZTERKETA:

Pazienteari egiten zaizkion probak bere egoera fisikoa ezagutzeko

Azterketa fisikoan zeinuak bilatzen dira.
 Behaketa.
 Palpazioa.
 Auskultazioa.
 Haztapena edo perkusioa.

DIAGNOSTIKOA:
Diagnostiko medikoa: gaixotasuna edo osasun egoera, etiologia, sindromeak etabar identifikatzen
dira. Gaixotasunari izena jartzen zaio.

Erizaintzako diagnostikoa: pertsonaren, familiaren edo komunitatearen giza erantzunaren

“epaiketa”. Erantzun hauek zainketak behar dute gaixotasuna ekiditeko, osasuna mantentzeko edo
berreskuratzeko edo eheriotza egokia izateko. Osasun egoera eta zainketa arazoak identifikatzen
ditu. Alterazio funtzionalei buruz hitz egiten du. NANDA Internacional liburuan aurkitzen dira.

PRONOSTIKOA:

Pazientearen eboluzioaren eta azken emaitzaren gaineko iragarpena.

 Pronostiko arina.
 Pronostiko larria.
 Pronostiko oso larria.
 Pronostiko hilkorra.
 Pronostiko erreserbatua.

TRATAMENDUA:
1. Tratamendu etiologikoa
 Gaixotasunaren eragilearen kontra egiten denean. Adbz: antibiotikoa
erabiltzea bakteria bat hiltzeko.
2. Tratamendu sintomatikoa:
 Pazientearen sintomak tratatzen direnean. Adbz: mina apltzeko farmakoen erabilera.
Farmakoen tratamenduaz gain, beste neurii batzuk har daitezke, tratamenduan hurrengo
baliabideak aurkitzen ditugu:
 Neurri higienikoak.
 Dietak.
 Farmakoak.
 Neurri fisikoak.
 Neurri kirurgikoak.
 Laguntza psikologikoa.
NOMENKLATURA:
 AURRIZKIAK ESANAHIA ATZIZKIA ESANAHIA
Kardio Bihotza -algia Mina
Neumo ADIBIDE PRAKTIKOA:
Birikak eta airea -itisOSTEOPOROSIA Hantura
Nefro Giltzurrunak -ismo Patologia
DEFINIZIOA:
Gehiegizko
Hepato
Hezur-masaren Gibela bere
hazkuntza 35 urte betetzean -megalia heltzen da. Ondoren, masaren
maximora handitasuna
gutxitzen bat dago.
Espleno Area edo pankrea -oma Tumorea
Salpingo Falopioren tronpak -patia Gaixotasuna
● Hezur-masaren murriztapena bereizgarri duen hezurren asaldura metabolikoa da.
Hister
● Hezur-egituran aldaketa batUteroa -peniahauskorragoak bilakatzen
ematen da eta hauek Gutxitasuna
dira.
Derramea
ETIOLOGIA ETA PATOGENIA=ETIOPATOGENIA
Rino Sudurra -rragia
(likidoena
Kausen ikasketa (jatorria/hasiera)
Oftalmo Begia -rrea Fluxua
1. Faktore etiologiko endogenoak (norbanakoak):
Bronko Bronkioak -uria Gernua
Oto ● Herentzia: ez daBelarria -emiapredisposizio genetiko bat
hereditarioa baina Odola
egon
daiteke. Kirurgikoki
Zefalo Burua -plastia
birmoldatu
● Konstituzioa: gaixo klasikoa emakume zuria, mehea, postmenopausikoa
Neuro Nerbio
eta sedentarioa da. sistema -skopia Behaketa
● Adina: batez ere emakume postmenupausikoetan. Zabalkuntza
Orqui Barrbailak -stomia
artifiziala
● Sexua: emakumeak batez ere.
Hemato Odola -termia Berotasuna
2. Faktore etiologiko exogenoak:
Hiper Gehiegizko -tomia Ebaketa
Hipo ● Tabakoa, alkohola,Gutxiegi
Sedentarismoa-rafia Jostura
A / An ● GaixotasunGabe,
metabolikoak,
zerbaitendigestio gaixotasunak.
eza -zentesia Puntzioa
Poli ● Farmako batzuk (heparina,
Asko, larregi kortikoideak).
-ektomia Erauzketa
● Kaltzio eta D bitaminaren
Okerra edo ingesta desegokia, elikagaien malabsortzioa,
Fusioa edoetab.
Dis -desis
zailtasuna immobilizazioa
FISIOPATOLOGIA
Taqui Arin -tricia Apurtzea
Hezurraren fisiologia normala: Astiro
Bradi -tripsia Neutralizazioa
Zelulen papera:
Gloso Mihia -grafia Deskribatzea
● Osteoblastoek: hezur-ehuna eratzen dute.
Gingivo Hortzoia -ectasia Dilatazioa
● Osteoklastoek: hezurrak suntzitzen eta birmoldatzen dituzte.
Adeno Guruin -estesia Sentsazioa
Organismoak kaltzioa etengabe berritu behar du eta D bitamina funtsezkoa da hesteko
Adipo Gantz zelula
kaltzioaren xurgatzean (mineralizazioa). -fagia Irunztea, jatea
Kopro Gorozkia -fasia Hitz egitea
Fisiopatologia: mekanismo fisiologiko
Gastro normalen asalduren
Urdaila -fobia ikasketa. Beldurra
Osteoporosiaren kasuan: hezurLeukozitoak
suntsipena eraketa baino altuagoa da hezurren
Gehiegizko dentsitatearen
kezka
Leuko
jaistea eranginda, alegia, osteoklastoen -manta
aktibitatea osteoblastoena baino
(globulu zuriak) edoaltuagoa da. Hortaz,
joera anormala
hezur zelulen oreka apurtzen da. Harriak
Lito -plejia paralisia
Radio Izpia
ANATOMIA PATOLOGIKOA
Sialo Listua
Osteoporosi kasuan, hezurraren zuloak edo poroak askoz ere zabalagoak dira.
Uro Gernua
E. SEMIOLOGIA ETA SINTOMATOLOGIA F. PATOKRINIA (garapena)
Zeinu eta sintomen ikasketa. Osteoporosiaren garapena

Maiztasunez asintomatikoa da eta haustura bat dagoenean diagnostikatzen da.

● Sintomak: mina.
● Zeinuak: zifosi dortsala (ornoen kolapso bat dagoelako), altueraren txikitzea.

Konplikazio larriena: hausturak gertatzen dira erraztasun handiarekin (erorketak).

Neurri prebentiboekin eta tratamendu goiztiar batekin bere garapenean eragin positibo bat lor
daiteke.

Interbentziorik ez balego:
● Gero eta haustura gehiago.
● Altuera gero eta txikiagoa.
● Zifosia gero eta gehiago azaltzen da.
● Mina.

LARRIALDI ZERBITZUETAN GAUDE ETA…

Etortzen zaigun gaixoa:

● Emakumea.
● 80 urte.
● Bere semeak esaten digu erori dela.
● Ezkerreko beheko gorputz adarraren posizioa anormala da.
● Pazienteak mina duela esaten du.

Ziurtasun handiarekin aldakako haustura bat duela esan genezake. Ostoporosiren alde teorikoa
(patologia) kontuan izanik, gaixotasun hau izateko hautagai ona da…

ANAMNESIA
Anamnesis—-> oroimenera ekarri

Pazientearen datuen bilaketa non aurrekariak eta gaurko datuak eta sintomak biltzen diren
Historia Klinikoa betetzeko.

- Aurrekari pertsonalak eta familiarrak:

Gaixotasun metabolikoak, nutrizionalak, hezur gaixotasunen aurrekariak

(artrosia…), alergiak…

- Gaurko episodioaren deskribapena:

Zer gertatu den, nola datorren…

AZTERKETA
● Palpazioa egiterakoan mina dagoen aztertu.
● Erradiografiak.
● Desitometria oseo (beste hausturak izateko predisposizioa…).
● Erresonantzia…
DIAGNOSTIKOA
● Diagnostiko medikoa: anamnesian eta egindako probetan oinarritua.
● Erizaintzako diagnostikoa: agertzen diren asaldurak eta egiten diren aktibitateak
pazientearen egoera hobetzeko.
PRONOSTIKOA
Pazientearen etorkizuna zehazten saiatzen da.
Osteoporosi maila ezberdnak daude eta prebentzioa berebizikoa da.

TRATAMENDUA
Hezur-suntsipen prozesua txikiagotzean, hezur eraketa handitzean eta hausturak saihestean
oinarrituta dago.

1. Tratamendu etiologikoa eta prebentiboa:

- Dieta orekatua jarraitzea (kaltzio eta D bitamina gehigarriak).
- Jarduera fisiko egokia.
- Farmakoak
- Kaltzitonina: Hezur-suntsipena eta saihesten du.
- Bifosfonatoek: hezur-dentsitateko galera txikiagotzen dute.

2. Tratamendu sintomatikoa:
- Hausturaren inmobilizazioa
- Analgesikoak…
1.2 GENETIKA ETA HERENTZIA:

OINARRIZKO KONTZEPTUAK

- GENETIKA: nola gurasoengandik seme-alabengana ezaugarriak transmititzen diren

ikasten duen zientzia da

- HERENTZIA: gurasoengandik seme-alabengana ezaugarrien transmisioa da

- GENEA: informazio zehaztu bat kodifikatzen duen azido desoxirribonukleikoren (DNA)

atal bat da. Informazio-unitatea da

- KROMOSOMA: generen bilduma bat da

- KARIOTIPO: espezie bakoitzaren kromosomen itxura, kantitatea eta tamaina da

- LOCUS: genearen kokapena kromosoman locus da

- ALELO: gene batek mota desberdina eduki dezake, bakoitza aleloa deitzen delarik

- GENOTIPO: izaki baten alelo guztien sekuentziari genotipo deritzo

- FENOTIPO: izaki baten agerizko ezaugarriak bere genotipoaren arabera

- GENOMA: zelularen materiale genetiko guztia da

- GIZA-GENOMA: giza-zelularen gene guztien sekuentzia da; ADNren sekuentzia osoa

- GAIXOTASUN HEREDITARIOA: gurasoek seme-alabei akastun generen bat transmititzen

dietenean agertzen dira

- GAIXOTASUN GENETIKOA: material genetikoa (DNA) kaltetzen denean gertatzen dira

- SORTZETIKO GAIXOTASUNA (CONGÉNITA): jaiotzetik dauden akatsak edo gaitzak dira

GAIXOTASUN HEREDITARRIOAK:
MONOGENIKOAK (gene baten asaldura)
- Gaixotasun hereditario gainartzaileak
- Gaixotasun hereditario azpirakorrak
POLIGENIKOAK (gene batzuen asaldura)
- Fenotipoaren informazioa gene batzuetan kodifikatuta dago
MULTIFAKTORIALAK
- Predispozizio genetikoa dago baina ingurune-faktoreak garrantzitsuak dira

KROMOSOMOPATIAK:
KOKAPENAREN ARABERA

 Autosomopatiak: alterazioak autosometan

 Gonosomopatiak: alterazioak kromosoma sexualetan, gonosometan

GAIXOTASUN KROMOSOMIKO NUMERIKOAK (aneuploidiak)

 Nulisomiak
 Monosomiak
o Turner sindromea
 Trisomiak
o Down sindromea
o Edwards-en trisomia
o Patau-en sindromea
o Klinefelter sindromea

EGITURA-ALTERAZIO KROMOSOMIKOAK

Geneen kokapena aldatzen denean edo kromosomak geneak galtzen edo irabazten dituenean
gertatzen dira

 Delezioa: zati bat galtzen da

 Translokazioa: generen leku aldaketa da
 Inbertsioa: zati bat alderantziz jartzen da
 Bikoizketa: zati bat bikoizten da

1.3. KONSTITUZIOA:
4 aspektu hartzen ditu bere baitan:
1. Itxura
2. Funtzioa
3. Psikismoa
4. Portaera
KRETSCHMER-en SAILKAPENA

1. TIPO PIKNIKOA

1. Loditxoa, luzera ertaina, lepo laburra eta zabala, buru eta abdomen handia, angelu
esternokostal kamutsa, gorputzadar argalak, esku eta oin motzak
2. Gaixotasun batzuekin erlazionatzen zaio: hipertentsioa, arterioesklerosia, artrosia,
diabetesa
3. Psikologikoki ziklotimikoa da
4. Nortasun irekia eta umore ona du

2. TIPO ATLETIKOA

1. Gorputz eta gorputzadar luzeak, sorbalda eta torax zabala, angelu esternokostal
zuzena, muskulu garatuak
2. Epilepsiarekin erlazionatzen da
3. Imaginazio gutxi du, pentsaera geldoa
4. Formala, lasaia, ez oso txeratsua

3. TIPO LEPTOSOMIKOA

1. Enbor eta gorputzadar luze eta argalak, muskulu bigunak, esku eta oin luzeak
2. Maizko gaixotasunak: urdail ultzerak, hipotentsioa, bizkarreko arazoak
3. Psikologikoki eskizofreniarekin erlazionatzen da
4. Sentibera, barnerakoia, idealista, txukuna da

4. TIPO DISPLASIKOA

1. Gorputz atalen arteko desproportzioa

2. Psikologikoki ez dute izaera zehatz bat
3. Beste kategorietan sar ez daitezkeenak
2.1 BABES BIOLOGIKOAREN MEKANISMO EZ ESPEZIFIKOAK:

EGITURAZKO MEKANISMOAK

- Larruazala eta mukosak

- Bekainak, betileak, betazalak
- Mukiak eta zilioak mukosetan
MEKANISMO BIOKIMIKOAK

- Urdailaren eta baginaren pH azidoa

- Izerdia, malkoak, listua
FLORA SAPROFITOA

1. Heste-flora, bagina-flora
2.2. INFLAMAZIOA:
1. Inflamazioa eraso baten aurrean organismoaren edo ehunen erantzun ez-espezifikoa da
2. Helburua: organismoaren babesa
3. Orokorrean inflamazioa leku ezagun batean dagoenean –itis atzizkia erabiltzen da
4. Inflamazio kronikoa edo akutua izan daiteke.
5. Defentsa mekanismoa DA: lesioa sortzen duen kausa hondatzen saiatzen da, lesioaren
zabaltzea saihesten saiatzen da eta kaltetzen duen ehuna konpontzen saiatzen da.

ETIOLOGIA
Edozerk inflamazioa sortu ahal du

1. Mikroorganismoak: kausarik sarrienak

2. Eragile fisikoak: traumatismoak, hotza, beroa eta erradiazioak
3. Eragile kimikoak:
 Eragile endogenoak: urin gastrikoak, prozesu immunea
 Kanpoko substantzia narritagarriak: azidoak…

FISIOPATOLOGIA
1. Erantzun baskularra eta zelularra
1. Basodilatazioa
2. Leukozitoen alboratzea
3. Transmigrazioa edo diapenesia: hodien horma zeharkatu behar dute zelulek
4. Kimiotaxia: zelulek mugitzeko daukaten gaitasuna, mugimendua
5. Fagozitosia: sendatzeko gaitasuna
2. Exudatu fasea  likido jariapena
6. Inflamazio fokora doazen likidoa eta sustantzia guztiek exudatua osatzen dute
Exudatuan nagusitzen den osagarriaren arabera:

 Exudatu serosoa (ura eta proteinak)

 Exudatu fibrinosoa (fibrina)
 Exudatu purulentoa (zornea)  usan txarra
1. Abzesua
2. Enpiema  zornea pleuran
 Exudatu odoljariokoa (eritrozitoak)

3. Konpontze-fasea  sendatze fasea

SINTOMATOLOGIA:
BERTOKO ZEINU ETA SINTOMAK

 Gorritasuna: basodilatazioak eraginda

 Tumorea: edo tamainaren igotzea odol bilketagatik eta exudatuagatik (edema)
 Beroa: basodilatazioagatik eta erreakzio metabolikoak. Gure organismoak gainesfortzu
bat egiten duelako.
 Mina: nerbioak erasotzen direlako
 Funtzio-eza: organoak, ehunak ezin du bere funtzioa ondo egin

ZEINU ETA SINTOMA SISTEMIKOAK

 Sukarra
 Ondoeza
 Astenia  ahultasun orokorra
 Takikardia
 Odol-manifestazioak  odoleko CR proteína, hau agertzen bada esan nahi du
inflamazio bat dagoela

ERIZAINTZAKO ZAINKETAK:
Inflamazio motaren arabera, kokapena, sortutako exudatua, etabar… gure jokabidea
desberdina izango da

Pertsonaren edo inflamazio gunearen arabera zainketak aldakorrak izango dira.

2.3. BABES BIOLOGIKOAREN MEKANISMO ESPEZIFIKOAK: IMMUNOLOGIA

Immunitate-sistema ikasten duen zientzia da

Immunitate-sistema babes-lanetan sistema espezifikoa da

ANTIGENOAK:
Antigenoak dira erantzun immunologikoa espezifikoki pizteko gai diren proteina edo
polisakarido arrotzak

Jatorriaren arabera:

 Xenoantigenoak: beste espezie baten antigenoak dira

 Aloantigenoak: espezie bereko beste izaki baten antigenoak
 Autoantigenoak: norberaren antigenoak. Sistema inmuneak ez ditu ezagutzen bere
antigenoak. Hau beti egoera patologikoa da
Oroimen immunologikoa

 Erantzun immunologikoa, behin antigeno batekin lehenengo aldiz kontaktuan jarrita,

linfozito-populazio oroimenduna sortzen da, eta antigeno berarekin bigarren aldiz
kontaktatzean erantzuna askoz azkarragoa, intentsitate handiagokoa eta
eraginkorragoa izango da
 Egia esan, defentsa-mekanismo espezifikoak eta ez-espezifikoak elkarlanean aritzen
dira, eta ez dute elkar baztertzen.

IMMUNOPATOLOGIA:
Kasu batzuetan sistema immunea bera eragile patologikoa da

1. Hipersentikortasuna
2. Gaixotasun autoimmuneak
3. Immunoeskasiak

HIPERSENTIKORTASUNA:
- Antigeno arrotzen kontrako erantzun immunologikoa gehiegizkoa edo desegokia
da
- Hipersentikortasuna, antigenoarekin izandako 2.kontaktuan adieraziko da
Coombs-ek eta Gell-ek 4 mota deskribatu zituzten:

I. Motako hipersentikortasun-erreakzioa edo erreakzio anafilaktikoa (alergia)

II. Motako hipersentikortasun-erreakzioa edo antigorputzen bidezko erreakzio
zitotoxikoa
III. Motako hipersentikortasun-erreakzioa edo immunokonplexuen bidezko erreakzioa
IV. Motako hipersentikortasun-erreakzioa edo zelulen bidezko erreakzioa

I. MOTAKO HIPERSENTIKORTASUN- ERREAKZIOA (ALERGIA)

- Alergia eragin dezaketen antigeno horiei “alergeno” deritze
o Landareen polena, hautsaren akaroak, farmakoak (antibiotikoak), intsektuen
pozoiak, janariak…
- FISIOPATOLOGIA:
o Alergenoak sartzean B linfoziztoek E immunoglobulinak jariatzen ditezuet.
Immunoglobulina hauek bastozioto eta bsofiloen mintzetan kokatzen dira.
orduan, 2. kontaktu bat izatean mastozitoek hantruea orozesua martxan
jartzen dute bitartekari kimikoak askatuz (histamina)
- SINTOMAK
o Muskulu leunaren uzkurdura:
 arnas-bidean = disnea eta digestio aparatuan = beherakoa, goitikak
 o Basodilatazioa eta iragazkortasunaren areagotzea. (histaminak eraginda,
basodilatatzailea delako)  diapedesia deritzo ere irgazkortasun honi
- Erantzuna lokala edo sistemikoa izan daiteke

ANAFILAXIA LOKALA EDO ATOPIA

 Antigenoa mukosetatik sartzen da eta erantzun immunologikoa eta adierazpen

klinikoak bertan geratzen dira. Lokalizatua
1. Errinitis alergikoa
o Doministikuak, errinorrea, konjuntibitis, eta batzuetan ondoeza, buruko mina…
2. Asma bronkiala
o Bronkoespasmo dela eta, disnea
3. Janari-alergiak
o Adierazpen klinikoak gorakoak eta beherakoa izan ohi dira
4. Konjuntibitis alergikoa, Larruazaleko urtikaria

ANAFILAXIA OROKORRA EDO SHOCK ANAFILAKTIKOA

 I. Motako hipersentikortasun-erreakzioaren forma klinikorik larriena da, batzuetan

HILGARRIA
 Alergenoa, normalean bide parenteraletik sartzen da eta oso azkar heltzen da ehun
guztietara. Agertzen den hipersentikortasuna izugarrizko handia da. HISTAMINA
KONTZNETRAZIO HANDITAN ASKATU. Odolera helltzen da eta ehun guztierara
 Agente etiologikoak:
o Farmakoak (ATB, anestesikoak…)
o Animalien pozoiak
o Janariak (fruitu lehorrak, itsaskiak, esnea…)
o Latex
ADIERAZPEN KLINIKOA

 Prodromoak: antsietatea, heriotza-sentsazioa. URDURITASUNA, EGOERA

DESATSEGINA
 Shock kardiobaskularraren sintomak: hipotentsioa, takikardia, arritmiak
 Urtikaria, inurridura 
 Angioedema  larruazaleko geruza sakonen hantura
 Arnas sintomak:
o Behe-bideetan: bronkoespasmoa eta disnea
o Goi-bideetan: errinorrea, doministikuak
 Sintoma abdominalak: goragaleak, gorakoak, beherakoa, sabel-mina, umetokiko
kontrakzioak
 Nerbio-sistema zentrala: zefalea, akufenoak (pitidoak), zorabioa, maila altuagoan 
konbultsioak, konortea galtzea, HERIOTZA
TRATAMENDUA

 Baloratu: arnas-bidea, arnasketa, zirkulazioa eta konorte maila

 Adrenalina injektatzea, larruazalpean edo muskulubarnean (EZ BENA BARNEKOA)
  Oxigenoterapia
 Pazientearen hankak altxatu
 Glotis-edema larria agertzen bada, intubazio endotrakeala (makinara konektatuz) edo
krikotiroidotomia
 Beste farmako batzuk erabilera (kortikoideak, antihistaminikoak (histamina askatzen
delako), bronkodilatatzaileak…)
ERIZAINTZAKO JOKABIDEA:

 Zeinu eta sintomak identifikatu

 Ez itxaron, tratamendua premazkoa da.
 Behaketa
 Osasun heziketa pazienteari  berriro gertatuz gero jarraibide egokiak eman

II. MOTAKO HIPERSENTIKORTASUN-ERREAKZIOA

Antigorputz bidezko erreakzioak

Adibide klinikoak:

1. Transfusio-erreakzioak:
a. Hemolisia aloantigenoak direla eta. Antigeno kontsideratzen dira, erantzun
immunitarioa sortzeko gai direlako, beste gorputz batean.
b. AB0 sistema
Gizaki guztiek azaltzen ez duten antigenoaren kontrako antigorputzak dituzte, nahiz eta sekula
kontaktuan egon.

Odol-taldea Genotipoa Antigenoa Antigorputzak

eritrozitoetan Serumean (beste odol taldeei

erasotzeko erabiliko direnak)

A AA edo A0 A Anti-B

B BB edo B0 B Anti-A

AB AB A eta B -

0 00 - Anti-A eta Anti-B

 c. Rh sistema

Antigenoa Antigorputzak
Rh Genotipoa
eritrozitoetan serumean

Rh+ DD, Dd D antigenoa -

Rh- dd - Anti-D

Positiboa bada, antigenoa dauka mintzean, beraz + jasotzen badu ez du antigorputzik izango

Negatiboa bada, antigenorik ez dago mintzean eta + jasoz gero antigenoak aurkeztuko ditu.

AB+ hartzaile unibertsala da eta emaile unibertsala 0-

BATERAGARRITASUN-KOADROA

Odol taldea Nori eman ahal dio Nork eman ahal dio

A+ A+, AB+ 0-, 0+, A-, A+

A- A+, A-, AB+, AB- 0-, A-

B+ AB+, B+ B-, 0+,0-, B+

B- B+,AB-, AB+, B- 0-, B-

AB+ AB+ UNIBERTSALA

AB- AB-, AB+ A-, B-, 0-, AB-

0+ A+, B+, AB+, 0+ 0+, 0-

 0- UNIBERTSALA 0-

 Transfusio-erreakzio batean ager daitezkeen sintomak:

Hotzikarak, hipotermia, hipotentsioa, zefalea, urtikaria, disnea, lunbarreko mina,
bularreko mina, beroa, goragaleak, goitikak, takikardia

ERIZAINAREN JOKABIDEA:

 Transfusioa gelditu
 Lankidea deitu
 Bizi konstanteak hart (hipotentsioa antzeman)
 Oxigenoterapia
 Odol-bankuari jakinarazi eta erizaintza orrian idatzi

2. Jaioberriaren gaixotasun hemolitikoa edo Rh bateraezintasuna

a. Arazoa sortzen da ama Rh- denean eta haurra Rh+
b. Amak haurraren odol-antigenoen kontrako antigorputzak sortzen ditu.
c. Lehenengo haurdunaldian ez da ezer gertatuko, amak erditzean kontaktatuko
baitu haurraren antigenoarekin eta orduantxe sortuko baitira antigorputzak.
Bigarren haurdunaldian umea positiboa bada, amak umea erasotuko du.
d. Hurrengo haurdunaldian, fetua Rh+ bada, amaren sortutako antigorputzek karena
zeharkatuko dute eta fetuaren eritrozitoen hemolisia gertatuko da
e. Konponbidea: amari txeerto bat jarri eta antigorputz hau ez garatzekoa. Lehengo
dosia 28. Astean eta bigarrena haurra jaiotzerakoan haurra Rh+ bada.

III. MOTAKO HIPERSENTIKORTASUN-ERREAKZIOA

Immunokonplexuen bidezko erreakzioa da

Odolean disolbaturik dauden antigenoak antigorputzekin lotzen dira

immunokonplexuak sortuz. Normalean, makrofagoek fagoitatzen dituzte, baina kasu
honetan immunokonplexuak organoetan (odol basoetan ere) ezartzen dira hanturazko
prozesua garatzen. Horrez gain nekrosia eragin dezakete

IV. MOTAKO HIPERSENTIKORTASUN-ERREAKZIOA

Garai batean, hipersentikortasun berantiarra terminoa erabiltzen zen bere erreakzioaren

abiadura, besteekin konparatuta, geldoa zelako. T linfozitoek zitokin gehiegi jariatzen dituzte.

Adibide klinikoak:

 Kontaktu-dermatitisa
 o Larruazalarekin kontaktuan dauden metalak edo koloratzaileak izaten dira
antigenoak (kromoa, nikela…)
o Eritema (gorritasuna), edema eta besikulak agertzen dira. Erreakzio hori 48-
72 ordutara gertatzen da
o Tratamendua kontaktua saihestea da

GAIXOTASUN AUTOIMMUNEAK:

 Gaixotasun hauetan organismoak erantzun immunea sortzen du berezko antigeno

batzuen kontra
 Etiopatogenia oso konplexua da eta ez da ondo ezagutzen
Autoimmunitatearekin erlazionaturik dauden faktoreak:

1. Faktore genetikoak
2. Faktore hormonalak
3. Ingurumen-faktoreak
4. Adina

 Haien artean aipatu behar dira:

o Artritis erreumatoideoa
o Lupus eritematosoa,
o 1.motako diabetesa (hipergluzemia egoerak sortu, mota hau gazteetan
gertatzen da. faktore genetikoekin erlazionatuta egon ohi da, intsulina ez
delako behar bezala sintetizatzen) Mota hau autoimmunitatearekin
erlazionatuta dago. Tratamendua intsulinarekin.
 2. Mota (hipergluzemia, baina erlazioa dauka obesitatearekin eta bizi
ohitura txarrekin. Intsulina kalitate txarra izan ohi da). Aho bidezko
tratamendua da ohikoena (pastillak) eta batzuetan intsulinarekin

IMMUNOESKASIAK
 Immunitate-sistemaren erantzuna ez da germenen eraso patogenoa kontrolatzeko
nahikoa izaten; ondorioz, infekzioak jasateko joera handia izaten da

IMMUNOESKASIA PRIMARIOAK

 Immunitate-sistemaren garapenaren akatsengatik gertatzen dira

 Eskasia oso larria ez bada, batzuetan arazoa ez da bizitzaren hasieratik nabarmentzen,
haurtzaroan edota geroago baizik
 Defizitak mota anitzekoak izan daitezke (OME)
o T edo B linfozitoen defizitak, fagozitosiaren alterazioak…

IMMUNOESKASIA SEKUNDARIOAK EDO HARTUTAKOAK

  Immunitate-sistemaren garapena ondo gauzatu da, baina bizitzako une batean
kanpoko faktore batek eraso egiten dio (HIESA)

IMMUNOESKASIEN ONDORIO KLINIKOAK:

1. Infekzioak pairatzeko joera areagotua

2. Minbiziak agertzeko aukera handiagoa
3. Gaixotasun autoimmuneen intzidentzia handiagoa
KAPOSIREN SARKOMA  ihesa garatzean agertzen den zeinu bat da. Zeinu patogmonomikoa da

3. GAIXOTASUNAREN AGERPEN KLINIKOAK

3.1. MINA:

Esperientzia sensoriala nahiz emozionala ezatzegina kalte erreal edo potentzial bati lotuta.

IASP (International Association for the Study of Pain)

OINARRIZKO KONTZEPTUAK
 Mina sintomarik ohikoena da
 Kontsulta ziorik sarriena, eta drogak hartzeko lehen arrazoia da
 Pazienteak mina duela esaten badu, mina dauka
 Minaren atalasea da mina nabaritzeko estimulu minimoa
 Minarekiko tolerantzia da pertsona bat jasateko prest dagoen mina

MINAREN DIMENTSIOAK
Fisiologikoa

 Transdukzioa: Estimulu mekaniko, termiko edo kimiko bat akzio-potentzial

neuronal bat bihurtzen da, hau da, estimulu mingarria estimulu elektriko
bihurtzen da.
 Transmisioa: Bulkada elektrikoa transdukzio lekutik entzefalora mugitzen da.
 Modulazioa: Sistema analgesiko endogenoak duen gaitasuna bulkadaren
transmisioa aldatzeko.
 Pertzepzioa: Entzefaloan seinalea mina moduan hautematen da.

Sensoriala
Afektiboa: erantzun emoziuonala eta pertssonaren arabera aldatu (antsietatea, amorrua…)
Konduktuala: mina adierazteko modua (aurpegia, jarrera,m keinuak) /begiaren muskulu
orbikularraren uzkurketa, ahoko muskulu orbikularra…)
Kognitiboa: minari guk ematen dioguin esanahia sinesmenak eta oroitzapenak)
Soziokulturala: adina, generoa…
MINAREN PERZEPZIOAN ETA ADIERAZPENEAN ERAGINA DUTEN FAKTOREAK –
BALDINTZATZAILEAK

- Endogenoak: Pertsona batzuk oso erresistentzia handia adierazten dute, beste

batzuk, aldiz, oso era bizian sentitzen dute. Faktore genetikoekin erlazionatuta
omen daude.

- Nortasuna: Bakoitzaren izaera. Aurreko esperientzia mingarriek eragina izango

dute nolabait gaurkoetan.

- Ingurua: faktore kulturalak, sozialak… hunkiberatasuna eta pazienteak ematen

dion garrantzia. Pertsona beste jarduera batzuetan konzentratuta dagoenean,
mina gutxitu edo desagertu egin daitekeela frogatu da.

MINAREN FISIOLOGIA
Sistema periferikoa

 Minaren errezeptoreak (nozizeptoreak) nerbio-bukaerak dira eta larruazalean,

mukosetan eta beste ehun batzuetan ere aurkitzen dira
o Termosentikorrak
o Mekanosentikorrak
o Kimiosentikorrak
 Mina 2 zelula motatik transmititzen da:
o A-delta zuntzak, mielinadunak
o C zuntzak, mielinagabekoak
Bizkarrezur-muina

Garun-enborra, talamo eta kortexa

ENDORFINAK ETA ENZEFALINAK

 Organismoak berak askatzen ditu mina kontrolatzeko

 Haien efektuak morfinakoak bezalakoak dira
 MORFINA DA ARTIFIZIALA DEN EZAGUNENA

MIN MOTAK
- GARAPENAREN ARABERA:
o Min akutua: hasiera berrikoa eta orokorrean lesio espezifiko batekin
erlazionatzen da . lesioa iraunkorra ez badd, mina ia beti jaitsiko da sendatze
prozesuan
o Min kronikoa: bere ezaugarri Nagusia iraunkortasuna da, kasu askotan ezin da
kausa esoezufuko batejku erlaizionatu eta orkorrean arintzeko zaila da.
- JATORRIAREN ARABERA:
 o Somatikoa: Minaren estimulazioagatik= azala, giharrak, ehun konektiboa,
hezurrak, artikulazioak, ehun seroso parietalak (pleura, peritoneo…) Adibidez
zauria, peritonitia, apurketak, erredurak. A zuntzak eramaten du estimulua:
arin, ondo kokatuta
o Errai mina: Erraietan dauden nozizeptoreak estimulatzeagatik= erraiak, errai
konduktuak, odol hodiak. Hauen hormen hanturagatik gertatzen dira, baita
iskemiagatik (odola gune batera ondo ez bada heltzen, gune horretara
nutrienteak ez dira helduko, beraz, denbora luzez mantenduz gero hil egiten
dira zelulak, errai baten heriotza eragin dezake), espasmoengatik. Adibidez:
behazun kolikoa, Angor… . C zuntzak eramaten du estimulua: astiro, txarto
kokatuta
- MEKANISMO FISIOPATOLOGIKOAREN ARABERA:
o Nozizeptiboa: Lesio baten ondorioz, somatikoa edo erraietako lesioa. Bide
normala darama estimulua
o Neuropatikoa: Nerbioetan lesio baten ondorioz gertatzen da (nerbio sistema
zentralean edo periferikoan). Minaren estimulua ez da ondo hedatzen. Mina
era askotan ager daiteke, batez ere ziztadak, min sumingarria edo elektrikoa.
Batzuetan alodinia efektua, mina sortzen ez duten estimuluek mina
sorrarazten dutela.
- MIN ESPEZIFIKO MOTAK:
o Azalekoa
o Sakona
o Errai mina
o Irradiatua  erri bberbioso baten konpresioa  ernia diskala adibidez.
o Min erreferitua
o Min psikogenoa
o Min mamua
o Erreferitua  bihotzeko bat dagoenean adibidez. Bihotzekoa izatean azalean
nabari genezake.(lepoa, sama, epigastrioa…)
o Psikogenoa: ez dago mina aktibatzen duen estimulu fisikorik, NOZIOZEPZIO eza
depresioa adibidez

Mina deskribatzeko gehien erabiltzen diren adjetiboak

 Punzante: ziztatzailea
 Urente: kiskalgarri
  Agudo: akutu
 Desgarrador: lazgarria
 Opresivo: zapaltzailea
 Penetrante: sarkorra
 Insoportable: jasanezina
 Untenso: handia
 Agotador: nekagarria
 Pulsátil: pultsoduna
 Cólico: kolikoa

BALORAZIOA
DATU SUBJEKTIBOAK

 Kokapena. Nongo mina duzu?

 Min mota. Nolakoa da?
 Intentsitatea. Eskala batzuk dauzkagu
 Denbora. Noiz hasten eta bukatzen da?
 Eragile sortzaileak eta ezabatzaileak

DATU OBJEKTIBOAK

 Alterazio anatomikoak bilatu

 Erantzun fisiologikoa: arritmiak, izerdia, zurbiltasuna, hipertentsioa…

MINA BALORATZEKO ESKALAK:

 Adina
 Ahozkatzeko gaitasuna
 Soasun egoera
 Maila kognitiboa eta garapen-maila
 Alfabetizazioa
 Komunikatzeko gaitasuna
Aplikatzen ari den erreminta azaldu behar zaio pazienteari.

 Eskala analogiko bisuala

 Eskala de descriptores con palabras
 Eskala grafikoa  umeetan oso erabilia
 Eskala berbala  0tik 10era non kokatu? OSO ERABILIA
  Eskala funtzionala  bizi kalitatean eragiten duen baloratu.

TRATAMENDUA
 Tratamendu etiologikoa
 Tratamendu farmakologikoa “analgesikoak”
o Mina saihestea
o Banakako tratamendua
o Farmakoen sarrera ondo hautatzea
o Etengabeko balorazioa

Analgesikoen sailkapena mailen arabera, OME-k proposatua

Mina tratatzeko beste metodo batzuk, analgesikoez gain:

 Bitarteko fisikoak

o Beroa eta hotza

o Masaiak
o Aldaketa posturalak
 Bitarteko kirurgikoak
 Bitarteko psikologikoak
o Distrakzioa
o Musika
o Erlaxazio teknikak

ALDERDI ETIKOAK:
Etikaren ikuspuntutik mina arintzea gizakiaren eskubidea eta osasun profesionalaren
betebeharra da. OME-ren arabera mina arintzea funtsezko eskubidea da eta hau oztopatzea
falta larria.

Zerk oztopa dezake:

 Farmako opioideak preskribatzeko mesfidantza euren kontrako efektuengarik

 Dosi analgesikoak bainon gutxiag preskribatzea, dosi altuagoak edo pautas a demanda
 Gaixoak mina ez duenean ez dela beharrezkoa pautatutako analgesikoak
administratzea pentsatzea
 Gaixoaren aldetik etsipena dagoenean.
Hasiera batean minaren mailakako eskala hori min onkologikora bideratuta zegoen, ondoren
kasu ez onkologikoetara zabaldu zen. 4 botoi ezarri ziren: arina, ertaina, larria eta jasanezina.
Eskala honetan norberaren kokapena determinatuko da eta beharrezkoa analgesikoa ezarriko
da

ADIBIDEAK:
Gastralgia: tripako mina

Lumbalgia: bizkarrekio mina

Gonalgia: belauneko mina

Odontalgia: hortzak

Kiralgia: eskuak

Artralgia: artikluazioak edo giltzadurak

Rinalgia: sudurra

Histeralgia:

Zistalgia: maskuria

Muskuluak… fibormialgia
Mastalgia: bularrekoa

NOSTALGIA: itzuli ezin denean agertzen den mina

3.2. GORPUTZ TENPERATURAREN ALTERAZIOAK:

GORPUTZ-TENPERATURA
 Gizakia homeotermoa da  gai gara gure gorputzeko temperatura kontrolatzeko
 Helduetan tenperatura normala 35,8-37,2ºC da (ahoan neurtuta)
 Erritmo zirkadianoa: Goizean tenperatura baxuagoa da arratsaldean igotzen delarik
 Motak: ahokoa, besapekoa, ondestekoa, tinpanokoa…
 Zentro termorregulatzaileak (aurreko hipotalamoan) termogenesi eta termolisiari
esker tenperatura mantentzen du  beroa sortu eta galdu, orekatzeko.
NEURKETAK: ahokoarekin konparatuta

 Ondestekoa eta tinpanikoa 0,3-0,6ºC gutxiago

 Besapekoa eta kopetakoa 0,3-0,6ºC gehiago

OINARRIZKO KONTZEPTUAK
 SUKARRA: gorputz-tenperaturaren igoera patologikoa da
o Tenperatura 38ºC-tik gorakoa (38-40ºC); ↑40ºC hiperpirexia
o Zentro termorregulatzailearen termostatoa maila altuagoan jartzen da
(gorputzak mekanismoak jarri behar direla ohartarazteko) eta mekanismo
erregulatzaileak martxan jartzen ditu. ANTIPIRETIKOAK dira tª igoerari aurre
egiteko farmakoak.
 FEBRIKULA: sukarraren esanahi bera du
o Tenperatura 37-38ºC
 HIPERTERMIA: tenperaturaren izugarrizko igoera da
o Tenperatura 41ºC-tik gorakoa izan ohi da
o Termostatoa ez da maila altuagoan jartzen, ondorioz, erregulazio mekanismo
guztiek gainezka egiten dute  ez delako termostatoaren arazoa

ETIOLOGIA
 Edozein eratako infekzioak
 Inflamazioak
 Minbiziak
 Ehun-nekrosiak
 Immuno-erreakzioak
 Nerbio-sistema zentraleko alterazioak
 Medikamentuak
 Gaixotasun endokrinoak (tiroideo hiperfuntzioa  hipertiroidismoa adibidez)
 Idiopatikoa; jatorri ezezaguneko sukarra (FOD) fiebre de origen desconocida

JATORRI EZEZAGUNEKO SUKARRA  HAU DIAGNOSTIKATZEKO BALDINTZAK

 38,3ºC-ko tenperaturaren muga behin baino gehiagotan gainditzea
 Sukarrak gutxienez 3 aste irautea
 Etiologia ezezaguna  mibizi, farmako, infekzio bat…
PATOGENIA
 Sustantzia batzuk sukarra sorrarazteko gai dira: pirogenoak
 Pirogeno exogenoak
o Pirogeno endogenoen jariaketa eragiten dute  kanpoko faktore batek
barneko pirogenoen jariaketa eragin
o Ez dute zuzeneko eraginik zentro termorregulatzailean
o GRAM (-) en toxinak, birusak, toxiko batzuk, zelula tumoralen produktuak,
hormona esteroideak…
 Pirogeno endogenoak
o Sukarraren benetako eragileak dira zuzenean zentro termoerregulatzailean
eragiten dute
o Interleukinak, tumoreen nekrosi-faktorea, interferonak…
 Pirogeno endogenoak, odoletik aurreko hipotalamora iristen dira non prostaglandinen
(E2 PG) sintesia eta jariaketa eragiten dituzten, termostatoa igoz
 Termostatoak beroa sortzeko seinalea bidaltzen du eta mekanismo
termorregulatzaileak pizten dira
Sukarra ezin denez denboran zenhar mantendu, termolisiari esker gorputz tenperatura
normala berreskuratzen da. ZATI HAU ESKEMAN GEHITTU

SUKARRAREN GARAPENA

HASIERAKO FASEA
Denbora-tarte honetan goprutzean beroa metatzen da. Gorputzak bero gehiago ekoizten du
(termogenesia) tenperatura-puntura heltzeko eta bero-galera (termolisia) murrizten du.

Pertsonak hotza senti dezake, hotzikarak izan ditzake (bero gehiago ekoizteko) eta larruazala
zurbila eta hotza eduki dezake (periferiako odol-hodietan baso uzkurketa gertatzen baita,
beroa ez galtzeko).

Sukarra astiro agertzen denean, mekanismo berberak jartzen dira martxan, baina polikiago
(zenbaitetan, hotzikarak ez dira gertatzen). Laburbilduz, fase hau azkarra edo geldoa izan
daiteke. Egoera eta pertsonaren arabera.

FASE EGONKORRA
Termogenesia eta termolisia orekatuta daude.

Tenperatura altua mantentzen den denbora-tartea da, iraupen aldakorrekoa izaten da.

Odola periferiako odol-hodietara heltzen da eta beroa galtzen hasten da; larruazala beroa eta
gorria egoten da. (basodilatazio prozesu bat hasiko baita)
Metabolismoa suspertuta dagoenez, beroa ere ekoizten da, eta arnas maiztasuna eta bihotz-
maiztasuna igota egongo dira. (hipermetabolismoa)

BEHERANZKO FASEA
Termolisia nagusia izaten da.

Gorputza bere tenperatura-puntura iristen denean, beroa azkarrago galtzen hasten da;
pertsona izerditan jartzen da eta larruazaleko odol-hodietara odol gehiago iristen da (baso-
zabalketaren ondorioz).

Zenbaitetan, bero gehiegi galtzen da eta tenperatura normala baino baxuagoa izatera iristen
da. Pertsonaren metabolismoa, arnas maiztasuna eta bihotz-maiztasuna bere onera itzultzen
dira.

Prozesua amajtzean, baliteke tenperatura guztiz ez jaistea, demagun, norberaren tª 350,5 dela
eta 36,3n geratzen dela, denborarekin pasatuko da.

SUKAR SINDROMEA
 Adierazpen orokorrak:
o Ondoeza orokorra
 Larruazalean:
o Hotz-sentsazioa, hotzikarak, muskulu-uzkurdura…  beroaa gordetzaren
seinale
o Hodi-zabalkuntza, aurpegi gorrixka, izerdia…  bero galeraren seinaleak
 Lokomozio aparatuan:
o Artralgiak, mialgiak  MINA (-algia)
 Nerbio-sisteman:
o Logura, buruko mina, umeetan konbultsioak  kanpotik ikusita latza da.
 Zirkulazio-aparatuan:
o Gradu 1 igotzen denean, erritmoa 10-15 taupada minutuko igotzen da
(takikardia)
 Arnas-aparatuan:
o Takipnea, oxigeno beharrak igotzen direlako
 Giltzurrunean:
o Oliguria (likidoak galtzen direnez, hau saihesteko oliguria  txis gutxiegi egitea
eta kontzentratuagoa)
 Metabolismoan:
o Tenperatura gradu 1 igotzen denean, metabolismoa %15 areagotzen da
 Digestio-aparatuan:
o Anorexia (jateko gogorik eza), dispepsia (indigestia, GOOGLEN BEITTU),
egarria, aho lehorra
 Azido-base oreka eta oreka hidroelektrolitikoa (aurrerago)
Sukarraldiaren ondorioz izerdi asko kanporatzen bada, ura eta sodioa galduko da. Beraz
desoreka hidrolektrolitiko bat egin daiteke. Azido base egoerari dagokionez, sukarraldiko
gehiegizko aireztapenaren ondorioz arnas alkalosia ager daiteke

SUKARRAREN ESANAHI BIOLOGIKOA

Egun, sukarraren abantailak eta desabantailak aztergai daude oraindik

ABANTAILAK:
 Fagozitosia eta kimiotaxia estimulatzen da  diainfekzio bat badagoa aurre egin
 Pirogeno endogenoek erantzun immunologikoa piztu eta areagotzen dute

DESABANTAILAK:
 Ondoeza, mina, deshidratatzeko arriskua, konbultsio-arriskua.
 Bihotz eta birika-gutxiegitasuna larriagotzen du
 ADINEKOETAN: egoera basalean ere birika gutxiegitasunak eta halakoak (bihotza…)
izan ditzake, beraz sukarraren ondorioz egoerak okerrera egin dezake eta heriotzara
eraman.

ALARMA-EGOERAK

POST-ANESTESIA HIPERTERMIA/HIPERTERMIA TXARRA  SUSTOA EMATEN DU.

Asaldura muskular arraro bat da zein farmako anestesikoek eragiten dutena (inhalatuak eta
lasaigarri muskularrak). Ez dago oso argi zergatia baina ematen du asaldura hipermetaboliko
batekin erlazionatuta dagoela non zelula muskularren kaltzioaren mekanismoak asaldatuta
dauden. Asaldura honek kontrakzio muskularra eragiten du (zurruntasuna), hipertermia
eragiten du ondoriozko NSZko lesioarekin. Hasierako klinika aktibitate kardiobaskularrarrekin
eta muskuloeskeletikoarekin erlazionatzen da (BM > 150 t/min, zeinurik goiztiarrena izan ohi
da). Beste alde batetik, arritmia bentrikularra, hipotentsioa, azidosia, gastu kardiakoaren
jaistea, oliguria eta paro kardiakoa egon daitezke. Agertzen den zurruntasun muskular
orokortua ere zeinu goiztiar bat da. Tenperaturaren igoera zeinua atzeratua da, baina azkarregi
garatzen da (tenperaturak 1 edo 2 gradu igo dezake 5 minuturo eta tenperatura zentrala 42
graduko baino altuagoa izan daiteke, badaude erregistratuko zenbait kasu non 45era iritsi
diren). Funtsezkoa da zeinuen identifikazio goiztiarra eta anestesiaren administrazioa bertan
behera uztea. Tratamenduaren helburuak: metabolismoa murriztu, oxigenoa administratu eta
desoreka elektrolitikoa zuzendu beharko dira. Nahiz eta gehienetan indukzio ondorengo 10-20
minututan agertu, lehenengo 48 orduetan ere ager daiteke.

BERO KOLPEA
Zentro termorregulatzaileak ezin dio gorputz-tenperaturari muga normaletan eutsi; adibidez,
giro tenperatura oso altua delako. Bero-kolpean agertzen diren zeiunak eta sintomak hauek
dira:
-41 ºC baino tenperatura altuagoa, takikardia, zefalea, larruazala beroa eta lehorra,
nahasmendua, konbultsioak eta kordea galtzea ere gerta daitezke.

Tratamenduaren helburuak: Egoera oso larria denez, gorputz tenperatura berehala jaitsi behar
da eta gorputzeko likidoak eta elektrolitoak berehala berrezarri behar dira.
Hurrengo alerta hauek ere garrantzitsuak dira, larriak ere bai, baina beste gauza batzuk txarto
daudela adierazi ditzakete.

 Konbultsioak
 Tª ↑ 41ºC
 Konorte-mailako alterazioak
 Bihotz-gutxiegitasuna

TRATAMENDUA
 Tratamendu etiologikoa
o Antibiotikoterapia…  sukarra bakterio batek eragin badu, honi aurre egiteko
ATB erabiliko da.
 Tratamendu sintomatikoa
o Neurri orokorrak: atsedenaldia, likido ugari, konpresa eta bainu hotzak, dieta
energetikoa…
o Farmakoterapia

ERIZAINTZA ZAINKETAK

BALIOSPENA
Sukarra dagoenean edo sukarra izateko arriskua dagoenean, erizainak, tenperatura neurtzeaz
gain, zeinuak eta sintomak bilatu behar ditu:

 Pertsona hotzikara badu eta larruazala hotza eta zurbila baditu, horrek esan nahi du
tenperatura gehiago igoko dela. Odol-hodi periferikoen baso uzkurketak beroa galtzea
ekiditen du eta hotzikarekin bero gehiago ekoizten da.
 Pertsonaren larruazala beroa eta gorria badago, horrek esan nahi du beroa galtzen ari
dela. Pertsona izerditan badago, tenperatura jaisten ari zaiola esan nahi du.
 Sukarrarekin pertsonak nahigabe orokorra, egarria, cefalea, artralgiak eta mialgiak sentí
ditzake. Sukar altuetan, ikusmen arazoak, nahasmendua eta delirioa ager daitezke.
 Gorputz-tenperatura igotzen denean, bihotz maiztasuna eta arnas maiztasuna ere
azkartu egiten dira. Odol-hodi periferikoen baso-zabalketa gertatzen denean, tentsio
arteriala jaitsi egiten da.
 Pertsona batek 39 ºC izateak ez du esan nahi 38 ºC duen pertosnak baino gaixotasun
larriagoa duenik. Baso-uzkurketa eta beroa gordetzeko gaitasuna jaitsi egiten da
adinarekin. Horrenbestez, pertsona zahar batek infekzio larri bat paira dezake eta sukar
arina bakarrik izan. Umeetan, berriz, tenperatura erraz igotzea gerta daiteke
garrantzirik gabeko infekzio batengatik (“termostato naturala ez baitute erabat
erregulatuta”).
  Sukarrarekin batera ikusten bada pertsinaren lepoa zurrunagoa dagoela, arnasa hartzeko
zailtasuna duela edo larruazalaren erupzioa duela, pertsona hori lehenbailehen
sendagileak ikusi behar du.

HELBURUAK ETA JARDUERAK

 Pertsonaren gorputz-tenperatura neurri normalen barruan egongo da:
 Ur epelarekin bainu bat eman. Urak pertsonaren gorputz-tenperatura baino 2-3 ºC
gutxiago izan behar badu, eta bainuontzian ematen bada bainua, pertsonak pizkanaka
sartu behar du.
 Bustitako konpresak bekokian, garondotan… jarri. Konpresak berotzen direnean, aldatu
egin behar dira.
 Zenbaitetan, tenperatura jaisteko sendagaiak ematen zaizkio pertsonari (beti,
sendagailearen aginduz).
 Pertsonaren egoera maiz balioetsi behar da: bizi-konstanteak neurtzen dira eta zeinu
eta sintomen behaketa egiten da (larruazalaren kolorea eta ukitutakoan hotza edo
beroa dagoen, hotzikararik baduen, odol-hodi periferikoen baso-uzkurketaril baduen,
lokartuta dagoen eta abar).

 Pertsonari ongizatea eskainiko zaio:

 Gelako tenperatura 21,1-22,2 ºC tartean edukiko da eta gela bizpahiru aldiz
aireztatuko da, pertosna ez hosteko neurriak hartuta, noski.
 Pertsonari ez jantzi arropa gehiegi hotzikarak baditu, jantzi arropa eroso sentitzeko
moduan; beroa duenean, berriz, kendu arropa.
 Giro lasaia eskaini. Ersoso sentitzen den gorputz-jarreran jartzen lagundu (etzanda,
eserita).
 Ahoko higiene egokia mantentzen lagundu: mukosak hezetu (ezpainak, adibidez),
lehortu eta pitzatu egiten baitira askotan.
 Arropa eta izarak behar adina aldiz aldatu, lehorrak egoteko. Neurri horrekin
ongizatea eskainzteaz gain, tenperatura jaisten laguntzen zaio.

 Pertsonaren gorputzeko prozesu fisiologikoak ongi mantenduko dira:

 Behar adina likidoak emango zaizkio, metabolismo-beharren handitzeari aurre egiteko
eta deshidratazioa ez agertzeko. Umeek deshidratazio jaisteko arrisku handiagoa duela
kontuan izan behar da.
 Dieta garbia emango zaio (adibidez, fruta-zukuak).
 Zenbaitetan, zain barnetik serumak eman behar izaten zaizkio pertsonari (sendagileak
idazten du zer eta zenbat sartu zainbarnetik).

 Arazoak edo konplikazioak saihestuko dira:

 Irentsitako gaiak, zainbarnetik sartutakoa eta diuresia neurtuko dira, balantzea
(sarrerak/irteerak) egiteko.
  Pertsona gutxi mugitzen bada, gorputz-jarrera aldaketak egiten lagunduko zaio 2
ordutik behin, jarrerak txandakatuz.
 Pertsonaren osasun-egoera maiz balioetsiko da: gorputz-tenperaturaren neurria,
pertsona nola sentitzen den, lokartuta dagoen, larruazalean erupziorik duen, lepoa
zurrunduta duen eta abar.

3.2.1. GORPUTZEKO AZIDO BASE OREKA ETA OREKA HIDROELEKTRIKOA:

KONTZEPTUA:

Bizidunetan gertatzen diren prozesu kimikoek hidrogeno ioiak etengae srtzen dituzte eta ioi
hauek azido izaera daukate.

H+ ioien kontzentrazioa muga baten barne mantentzen da tanpoi sistemei esker, hauek ioien
indargertzaile gisa funtzionatzen dite.

Indargertzaile sistemarik garrantzitsuena bikarbonato (HCO3-) – azido karbonikoa (H2CO3)

da-

 Bikarbonato kantitatea giltzurrunek erregulatzen dute. Bikarbonato ioiak eta

hidrogeno ioiak kanlporatuz eta erretintuz erregullatzen dute azido base oreka
giltzurrunek.
 Azido karboniko kantitatea birikeke erregulatzen dute, CO2 arekin kanporatuz.
Pertsonak kanporatzen duen CO2 a azido karbonikotik eratorritakoa da
(H2CO3=CO2+H20). Porduan zenbat eta CO2 gehiago kanporatu, orduan etta azido
karboniko geratuko da odolean eta alderantziz.
AZIDO-BASE OREKA
Odoleko pH-a aldaketa gertatzean, gorputzak berehala erantzuten du arnasketa
aldatuz eta CO2-aren erretentzioa eta kanporaketa eraginez (pH-aren oreka
berreskuratzeko). TARTE HAU EZ DA OSO ZABALA HALA ERE. Giltzurrunek denbora
gehiago behar dute pH-a orekatzeko!!!

H+ asko badago, azidotu egingo da eta gutxi Arteriako odolean pH normala= 7,35-7,45
badago basikotu. Orduan H`gehiegi egoteak pCO2 normala= 32-46 mmHg
esan nahiko du HCO3 asko egongo dela.
Bikarbonato normala 22-26 mEq/l

Odoleko pCO2-an aldaketak gertatzen direnean, gorputzaren erantzuna bikarbonato gehiago

kanporatzea edo erretenitzea izaten da (giltzurrunekin):

 pCO2-a igotzen denean, gorputzak bikarbonatoa erretenitzen du

 pCO2 jaisten denean, gorputzak bikarbonatoa kanporatzen du
Odolean bikarbonato konzentrazioa aldatzen denean, gorputzak pCO2-aren aldaketak
eragiten ditu (arnasketarekin): [Odoleko bikarbonato-konzentrazioa gutxitzen denean,
gorputzak arnas erritmoa aldatuz erantzuten du, pCO2 gutxitzeko eta pH-a muga egokietara
bideratzeko.]

 pH-a jaisteak (bikarbonato gutxi) gehiegizko aireztapena eragiten du (pCO2

jaisteko).
 pH-a igotzeak (bikarbonato gehiegi), aldiz, aireztapen urria (pCO2 igotzeko).

Arnas azidosian (hiperbentilazioa emango da, co2 gutxitzeko. Giltzurrunek hco3 askatu
konoentsatzeko) eta arnas alkalosian aldaketa nabarmenena pCO2-an gertatzen da.
Azidosi metabolikoan (bikarbonatoaren falta eta co2 larregi, orduan hiperbentilazioa ea
giltzurrunek eta alkalosi metabolikoan aldaketa nabarmenena HCO3- an gertatzen da.

Arnas AZIDOSIA: co2 metatzen da

Arnas ALKALOSIA: co2 gutxi dago

AZIDOSI metabolikoa: H+ ioiak metatu eta HCO3- gehiegi kanporatu

ALKALOSI metabolikoa: HCO3- metatu eta H+ gehiegi kanporatu.

Gorputzaren
Trastornoa pH Aldaketa nagusia
erantzuna
Azidosi metabolikoa
HCO3- PCO2
Alkalosi metabolikoa
HCO3- PCO2
Arnas azidosia PCO2
HCO3-
Arnas alkalosia PCO2
HCO3-

Arazo hauek agertzean, gorputzak falta hau konpentsatu beharko du.

 Arnas azidosian: CO2 kanporatuko du eta bikarbonatoe erretenituko du. Giltzurrunak

izango dira mekanismo konpentsatzailea
 Arnas alkalosian: Co2 falta denez, hco3 askatuko du
  Azidosi metabolikoan: hco3 gutxi dagoenez, hiperbentilazioa egingo da, O2-rekin
egoera azido bat lortzeko. birikak izango dira mekanismo konpentsatzailea, honen
bidez erergulatuko da.
 Alkalosi metabolikoan: HCO3 gehiegi dagoenez, hipobentilazioa gertatuko da.

PRAKTIKA:
 Droga gaindosi batek eragindako arnas depresioarekin datorren paciente baten
gasometriaren baloreak honako hauek dira.
o Ph 7,24
o pCO2 62 mmHg
o HCO3 26 mEg/l
ARNAS AZIDOSIA DA, CO2 gehiegi dagoelako, orduan giltzurrnak HCO3 kanporaatzen
saiatuko da
 Ikara krisi eta hiperbentilatzen dagoen beste pazienta baten gasometriaren balore
hauek honako heauk dira
o Ph 7, 51
o pCO2 27 mmHg
o HCO3 20 mEg/l
Arnas alkalosia da, izan ere, co2 gutxiegi dago eta organismoaa azidifaktzen hasiko da,
bikarbonatoa galduz.
 Kussmaul arnasketarekin dagoen besye paciente baten gasometriaren baloreak
honako hauek dira.

Kussmaul arnasketa  diabetean glukosa kronikoki metatu odolean, beraz, zelulek

honen faltan beste bide bat erabiltzen dute energía lortzeko, gorputz zetonikoak
eratuz. Honek azidosia eragiten dute eta arnasketa hau azidosi hau konpentsatzeko
erabiltzen da. Patroi karakteristiko bat du eta diabetea deskonpentsatzen denean
agertzen da.
o Ph 7,29
o pCO2 30 mmHg
o HCO3 14 mEg/l
Azidosi metabolikoa da, izan ere,
 Goitiki errepikariekin dgoen besete paciente baten gasometriaren baloreak honako
hauek dira:
o Ph 7,24
o pCO2 45 mmHg
o HCO3 38 mEg/l
Alkalosi metabolikooa da, hco3 larregi dago

OREKA HIDROELEKTROLITIKOA

Pertsona heldu baten pisuaren %60 likidoa da. Gorputzeko likido gehiena bi gunetan banatzen
da: zelula barnean eta zelulatik kanpo.

Likido gutxiegi edo gehiegi dagoelako gal daiteke likidoen oreka.

 Deshidratazioa:
Deshidratazioa ur gutxiegi irensteagatik edo ur gehiegi kanporatzeagatik gerta daiteke.
Gorputzak ur gutxiegi duenean, ur gutxiago kanporatzen du oreka ez galtzeko. Sodioaren
konzentrazioa urarekiko handiegia izango da zelulaz kanpoko likidoan eta presio osmotikoa
handitu egingo da eta ura zelula barnetik zelulaz kanpora aterako da. Osmolaritatea handitzeak
egarri-zentroari eragiten dio.

DESHIDRATAZIOAREN ZEINU ETA SINTOMAK

Deshidratazio-mailaren araberakoak izango dira:

 Deshidratazio arina: gorputzaren pisuaren %2 baino gutxiago galtzen da. Egarriari

eragiten dio, baina osmolaritateak ez du aldaketa handirik izaten. Giltzurunetatik
ura eta sodio gutxiago kanporatzen da.
 Deshidratazio larria: gorputzaren pisuaren %6 galtzen da. Pertsonak egarri handia
du, listu gutxi du, oso nekatuta dago eta oliguria du.
 Deshidratazio oso larria: gorputzaren %10 galtzen da. Plasmaren osmolaritatean
aldaketa garratzitsuak gertatzen dira eta pertsonaren korde-mailari ere eragin
diezaioke.

DESHIDRATAZIOAREN TRATAMENDUA
Tratamendurik onena prebentzioa da. Arrisku-taldeak identifikatu (adinekoak, desorientazioa,
ahaztea…) behar dira, sarrera-irteera balantzea egin eta likidoak eman. Deshidratazioa agertzen
denean, oreka berreskuratzeko neurriak hartu behar dira; bizi-konstanteak neurtu, pertsona
pisatu, aho-higienea zaindu, larruazaleko lesioak saihesteko neurriak hartu eta tratamendua
jarraitu.
Tentsio arteriala deshidratazio egoeran  hipotensoa, likido gutxiago dagoenez presio gutxiago
egiten da

ELEKTROLITOAK:
IOIA NON DAGO - FUNTZIOA KONTZENTRAZIO OPTIMOA
SODIOA Zelulaz koanpoko elektrolito nagusia 135-145 mEq/L
POTASIOA Zelula barneko elektrolito garrantzizkoena 3,5-5 mEq/L
KALTZIOA Hortz eta hezurren sendotasuna 4,5-5,5 mEq/L edo
mantendu, muskuluen uzkurkeya eta 8,4-10,5 mg/100ml
odolarenn koaguazioa (plaketak)
KLOROA Osmolaritatea mantendu eta HCl- sortu 96-106 mEq/L

HIPONATREMIA

Plasman sodioa 135 mEq/l azpitik dagoenean hiponatremia dagoela esaten da (sodio gutxi
urarekiko edo ur asko sodioarekiko).

Sorburua: “zainetako hiponatremia” sodio galerek eragindakoa da, “diluziozko hiponatremia”,

aldiz, ur-erretentzioagatik gertatzen da.
Sodioaren galerararen sorburuak dira, besteak beste, tratamendu dietikoak, goitikak eta
beherakoak; ur-erretentzioa eragin dezaketenak, berriz, bihotzezko gutxiegitasuna,
giltzurrunetako arazoak eta gibeleko gaixotasunak.

Zeinu eta sintomak: hiponatremia larrietan aldaketa neurologikoak, zefalea, nahasmendua,

apatia, kalanbreak, erreflexuetan aldaketak eta takikardia ager daitezke.

Erizaintza zainketak: hiponatremia gehienetan, gaixotasun kronikoa duten pertsonetan

agertzen denez, osasun-heziketa oso garrantzitsua da: ur gutxiago irentsi behar badute,
zergatia azaldu behar zaie. Zenbat likido eta gantz hartu behar duten ere esan behar zaie.
 HIPERNATREMIA
Plasman sodioa 145 mEq/l gainetik dagoenean hiponatremia dagoela esaten da (sodio asko
urarekiko edo ur gutxi sodioarekiko).

Sorburua: ur gutxi edatea edo ur gehiegi kanporatzea sorburu nagusia. Hipernatremia ez da

ohikoa izaten. Gaixotasun larria dutenek eta, edozein arrazoiengatik, egarria dutela esateko
gaitasunik ez duten pertsonek arrisku gehiago dute hipernatremia izateko. Diabete insipida
duten pertsonek ere hipernatremia izan dezakete: diuresiaren aurkako hormona (ADH) ez dute
behar bezala jariatzen, giltzurrunek ezin dute uraren kanporaketa behar bezala kontrolatu;
poliuria sortzen da, eta sodio gutxi duen gernua kanporatzen dute. Zelulaz kanpoko likidoan
sodio asko dago, eta presio osmotikoaren eraginez, zeluletan deshidratazioa gertatzen da
(likidoa zelulaz kanpora irteten baita).

Zeinu eta sintomak: egarria, mukosa lehorrak, oliguria, poliuria (diabete insipidoaren kasuan),
nahasmendua, logura, suminkortasuna, konbultsioak (kasu larrietan).

Erizaintza zainketak: ur-bolumena berezartzea, gatz gutxiago irentsi, sarrera-irteeren balantzea

egin, pisatu, tratamendua jarraitu eta osasun-heziketa eskaini (dieta, gatz kontsumoa…)

HIPOPOTASEMIA
Plasman potasioa 3,5 mEq/l azpitik dagoenean.

Sorburua: Potasio gutxiegi irenstea edo gehiego galtzea (ohikoagoa da galtzea gutxiegi hartzea
baino) izaten da hipopotasemiaren sorburua. Potasio gehiegi galtzeko, hainbat arrazoi egon
daitezke: beherakoak, goitikak, diuretiko gehiegi hartzea (furosemida farmakoa), giltzurruneko
gutxiegitasuna.

Zeinu eta sintomak: ez dira oso zehatzak izaten; ahuldadea eta EKGan aldaketak ager daitezke,
baina zaila da zeinuak eta sintomak behatuz, hipopotasemia antzematea. Gehienetan, odol-
analisia egin behar izaten da sodio-aldaketak jakiteko.

Erizaintza zainketak: hipopotasemia duten pertsonei potasioa eman behar zaie ahotik edo
zainbarnetik (dosia zehaztun handiarekin kontrolatu behar da eta beti disolbatuta eta
abiadura motelean eman behar da, honen konzentrazioak ez du inoiz izan behar 80 mEq/l
baino altuagoa eta ordu batean, gehienez, 20 mEq/l eman daiteke. Ohiko sueroterapia-
tratamenduetan 500 ml-an 15 edo 20 mEq ClK sartzen dira, eta 6-8-12 orduetan sartzen da
zainbarnetik).
POTASIOAREKIN DOSIA ONDO ZEHAZTEA EZINBESTEKOA DA B E T I. Badaude aldez aurretik
prestatutako sueroak eta beste batzuetan guk prestatu beharko ditugu. Hemen dosi kalkuluak
egin beharko dira, txarto eman diezaiokegu. Gutxi bada ez da hain txarra, baina gehiegi emanez
gero hiperpotasemia gertatzen da.
 HIPERPOTASEMIA

Plasman potasioa 5 mEq/l gainetik dagoenean.

Sorburua: Giltzurrun gutxiegitasun akutua edo kronikoa izaten da. Zelula barnean potasio
gutxiegi sartzen denean edo zelulaz kanpora potasio gehiegi ateratzen denean ere,
hiperpotasemia sor daiteke.

Zeinu eta sintomak: antsietatea, korde-mailan aldaketak, parestesiak, EKGan aldaketak eta
hiperpotasemia larrietan (7,5 mEq/l baino gehiago) bentrikuluetako fibrilazioa eta heriotza
gerta daiteke.  arritmia hilkorra sortu.

Erizaintza zainketak: bihotz-funtzioa etengabe behatu behar da, potasioa zelulaz kanpotik
zelula barnera sartzen duten sendagaiak (bikarbonatoa, intsulina) eta potasio kelanteak eman
ioia kanporatzeko. Kasu larrietan hemodialisia egiten da. Giltzurrunetako arazoak dituzten
pertsonei osasun-heziketa ematea oso garrantzitsua da (dieta, tratamendua, bizi ohiturak,
sintomak jakinaraztea lehenbailehen ospitalera joateko).

ERREPASOA

 Zer da minaren atalasea?

Mina nabaritzeko behar den gutxieneko estimulua

 Zer dira endorfinak eta entzefalinak?

Opioideak dira, modulazioa egingo dute  nu, delta eta kappa hartzaileak
Kanpotik datozen opioideak morfina, seinale potenteagoa emanez
 Min akutu eta kronikoaren desberdintasunak?

Iraupena, akutuetan lesio espezifiko batekin lotuta dago. Min kronikoa 3 hilabete
baino gehiagoz irauten duten minak kontsideratzen dira. horrez gain, min akutuak
arintzeko errazagoak izan ohi dira.
 Bihotzeko batean ager daitekeen min mota

Erreferitua  definitu gero MARTINNN

 Mina baloratzeko eskala bat aukeratzekoan zer hartu behar dugu kontuan?

Eaugarriak hartu kontuan (adina, kontzientzia maila, dementzia, osasun egoera,

ahozkatzeko gaitasuna, alterazio anatomikoak (urradurak, hantura…)) eta eskala bat
aukeratu (aurpegiak pediatrian, zenbakiak…)
 Omeren eskala analgesikoa:

1. maila: ez opioideak (parazetamola)

2. maila: opioide ahulak (tramadol)  analgesiko ez opioideak ere erabil daitezke
3. maila: opioide indartsuak (morfina, pentanilo, betadona)
Kuantibante  berez ez dute efektu analgesikoa, baina osasun egoeran hobekuntzak
dakartzate. 3 mailetan erabil daitezke.
Min onkologikoak tratatzeko 
  Sukarraren patogenia
Sukarra pirogenoek eragiten daude (exogeno eta endogeno). Gure termostatoa
5.1. SHOCK EGOERA:
endogenoek eragiten dute, exogenoek endogenoen jariaketa eragiten dute.
Shock ehunen oxigenazioaren gutxiegitasuna da. DEF

Bihotzak maiztasuna handitzen du zelulek oxigenoa behar dutelako, berdin da odol galera
dagoen ala ez.

Gorputzak ehunen perfusio egokia mantentzeko 3 mekanismo ditu:

1. Odol-bolumen egokia
2. Odol-ponpaketa eraginkorra
3. Odol-hodi eraginkorrak
SAILKAPENA
 S. Hipobolemikoa: OHIKOENA da 3 moten artean
o Etiologia: Likido galerarekin lotuta
 Odol-hustea
 Beherako larriak
 Deshidratazioa
 Erredura sakonetan
 Poliuria larrietan
 Gorputz barrunbeetako galerak barneko hemorragia
 S. Kardiogenikoa:
o Etiologia: bihotzean dago
 Miokarditisa bihotz pareta handitua
 Tentsio pnemotorazikoa: pleuran airea harrapatuta geratzen da eta
presio intratorazikoa eragiten du eta bihotza desplazatu eta
konprimitu)
 S. Basomotorearen barnean 3 mota:
o S. Septikoa (infekzioa orokortzen denean)
o S. Anafilaktikoa (hipersentikotasunetan)
o S. Neurogenikoa (nerbio sisteman periferiko autonomoan  parasinpatiko eta
sinpatikoari eragingo dio, gehienbat sinpatikoari eraginez)
FISIOPATOLOGIA

Hipobolemiagatik, bihotz-fluxu desegokiagatik edo odol-erresistentzia periferikoaren

gutxiegitasunagatik
↓Ehunen perfusioa (ehune perfusio baxua)
↓Ehunen oxigenazioa (ehunen oxigenazio baxua)
↓Ehunen funtzioa (metabolismo anaerobioa)
Heriotza
SHOCKAREN PATOKRONIA

1. SHOKAREN FASE KONPENTSATZAILEA

 Mekanismo konpensatzaileak martxan jartzen dira: ETIOLOGIA KONTUAN HARUT
GABE
o Nerbio-sistema sinpatikoa aktibatu, bihotz aktibitatea hobetzeko
o Sistema renina-angiotensina-aldosterona aktibatu,
Aparatu justaglomerularrean renina askatzen da. Honek angiotensinogeno
angiotensina I bihutzen du. Molekula ez da bere amaierakoa. Biriketan ECA
entzima erabiltzen da AI AII bihurtzeko. Angiotensina II-ren bidez tentsioa igoko
du, basokonstrikzioa, hormona antidiuretikoaren jariapena, sinpatikoaren
aktibazioa et aaldosteronaren jariapanea eraginez. Angiotensinak guruin
suprarrenaletan eragingo du eta aldosterona ekoitziko da, Sodioa eta ura
birxurgatzeko. BOLUMENA ETA TENTSIO ARTERIALA IGOTZEKO. Hipertentsio
kasuetan , ECA inhibitu, angiotensina II ez ekoizteko eta tentsioa ez igotzeko.
Odola galtzen ari garenez, helburua tentsioa igotzea da, galerarekin etengabe
galtzen ari gaarelako.

MARTIN EIN IRUDI BAT HONEGAZ.

o Katekolaminen ekoizpena Nerbio Sistema sinpatikoko neurotransmisoreak

dira
o Hormona antidiuretikoak

2. SHOKAREN FASE EZ-KONPENTSATZAILEA

 Mekanismo konpensatzaileak ez dira gai perfusioa organoetan mantentzeko

3. ITZULEZINEKO FASEA
 Shock-aren fase ez konpentsazailearen ostean ezin badugu honen aurka egiten

ONDORIOAK ORGANO ETA SISTEMETAN

 BIRIKIAK: arnas gutxiegitasuna…
 GILTZURRUNAK: giltzurruneko gutxiegitasuna
 BIHOTZA: arritmiak, iskemia
 GIBELA: koagulazioaren alterazioak, plasma-proteinak jaistea…
 IMMUNITATE SISTEMA: defentsa mekanismoak jaistea
 SISTEMA GASTROINTESTINALA: pankreatitisa…
 NERBIO-SISTEMA ZENTRALA: iskemia, nekrosia eta heriotza

ZEINU ETA SINTOMA OROKORRAK

 Hipotentsioa
 Takikardia (Bradikardia S. Neurogenikoan) sinpatikoa kaltetzen bada.
 Takipnea
 Zurbiltasuna
 Hotza
 Azal eranskorra
 Oliguria
  Zeinu neurologikoak (logurea, buru-nahasmendua…)

ZE PROBA EGIN BEHAR DIRÁ HAU BAIEZTATZEKO?

 Hemograma
 Elektrokardiograma
 Erradiografia torazikoa
 Biokimika froga
 Septikoan  kultibo bat, etiologia ondo determinatzeko

ODOLJARIOA: SHOCK HIPOBOLEMIKOA

I GRADUA II GRADUA III GRADUA IV GRADUA

Odol-galera
< 750 750 - 1500 1500 - 2000 > 2000
(ml)
Odol-galera
< %15 %15 – 30 %30 – 40 >%40
(%)
Bihotz
Maiztasuna
Geroz eta altuagoa Normala > 100 120-140 > 140
izango da , galera
konpentsatzeko

Presio
Normala PAs = PAd Gutxitu Oso Gutxitu
Arteriala
Arnas
Normala Gehitu Takipnea Takipnea larria
maiztasuna
Diuresia Oliguria
Normala Oligoanuria Anuria
<400-500
Kontzientzia Normala Ezinegon Nahasi Estupor/koma
SHOCKAREN KONPLIKAZIOAK
 Arnas gutxiegitasun akutua sindromea  Erradiografia torazikoa
 Hodi barneko koagulazio barreiatua
o Iskemiagatik odol-hodien endotelio kaltetzen da tronboak sortuz. Endotelioa
kaltetzen denean oso ohikoa izaten da tronboen agerpena
o Beste alde batetik, hodi barneko koagulazio barreiatuak berak shock eragin
dezake. Honek ere shock-a eragin dezake.
 Hutsegite multiorganikoa
o Iskemiagatik organoek huts egin dezakete

TRATAMENDUA ETA ERIZAINTZAKO ZAINKETAK

Tratamendua goiztiarra izan behar da

 Arnas bidea ziurtatu behar dugu eta oxigenoterapia eman  arnas maiztasuna
ziurtatzeko.
 Pazientea monitorizatu behar dugu
 Inotropismo positiboa eragin eta erresistentzia baskularreen gain eragiten duten
farmakoak administratu. (Katekoraminak)
o ADRENALINA shock anafilaktikoan (izen komertziala epinefrina)
 Bena-bide ona hartu behar da
 Pazientea sarritan baloratu eta behatu
o Monitorea
o Azala (kolorea, pultsoak, tenperatura…)
o Mukosak
o Diuresia
o Korde maila
 Tratamendu etiologikoa egin behar da
 Ondorioak ere tratatuko dira

INOTROPISMOA: estimulu jakin batek eraginda bihotza gehiago uzkurtzen da. Inotropismo
negatiboak esan nahi du uzkurtze hau gutxitzea, positiboa bada handitzen da.

5.2 ODOLJARIOAK

Odol-hoditik odolaren ateratzea da odol-hodiak apurtzeagatik

Hemo= odola -rrea likido irteera

Rragia= isuria

-rragia odol irteera da

SAILKAPENA

LEKUAREN ARABERA:
 KANPOKOA: Odola gorputzaren kanpokaldera ateratzen da. Zauriak, anputazioak,
ebakidurak…
 BARNEKOA: Odoljarioa gorputzaren barnekaldean geratzen da, traumatismoen
ondorioz, aneurismen ondorioz (odol hodietako pareten handitze anormala),
koagulazio akatsak, minbizia… EZ DUGUNEZ IRTEERA PUNTUA IKUSTEN, okerragoa izan
ohi da.
Esparru interstizialetan (hematomak…) edo barrunbeetan metatzen da odola.
Barrunbearen lekuaren arabera odola kanpokaldera atera daiteke (hemoptisia arnas
aparatuan esputoa adbz, hematuria gernuan, melenak , errektorragia ondestean…)

ODOL BASO MOTAREN ARABERA:

 Arteriala  taupaden erritmoa jarraituz joango da irtetzen. Kolore gorriagoa
oxigenatua dagoelako
 Benosoa  kolore ilunagoa izango du etaez da pultsoarekin batera irtengo, jarraia
izango da.
 Kapilarrea  odola indar gutxirekin irtengo da

OHIZKO ODOLJARIOAK
 EPISTAXIA  rinoragia
 GINGIBORRAGIA  hortzoia (encia)
 OTORRAGIA  belarria
 ENTERORRAGIA  digestio aparatua
o GASTRORRAGIA  urdaila
o HEMATEMESIA  botakan
o MELENAK
o REKTORRAGIA
 ARNASBIDEETAKOA
o HEMOPTISIA
 HILERAKOA
o METRORRAGIA
o MENORRAGIA
 BARRUNBEETAN
o HEMOTORAXA
o HEMOPERIKARDIOA
o HEMOPERITONEOA
o HEMARTROSIA
 GERNU APARATUAN
o HEMATURIA
 LARRUAZALEAN  beherago irudiak jarri MARTINNNNNNNNNNNNNNNNN
o HEMATOMA  ohiko moratoi bat. Meningeetan gerta daitezke kolpe bat
jasatean duramate eta araknoidearen artean geratu hematoma subdurala.
Tamainaren arabera larritasuna aldatu, garuna konprimi dezakete. PRESIO
INTRAKRANEALA HANDITUZ
 o EKIMOSIA  odol asko metatu eta harrapatuta geratzen da larruazala.
Ekimosiak lauak dira, hematomak ez bezala
o PURPURA  ekimosien bezalakoak, baino txikiagoak
o PETEKIAK  petekiak purpurak baino txikiagoak dira. Petekiak pediatrikoetan
meningitis kasuetan agertu daitezke, lepoaren zurruntasunaz gain agertu
daitezke.

EPISTAXIA= RINORRAGIA
Odola sudurretik irteten da

Etiologia: traumatismoak, HTA, tumoreak…

Motak:

 Aurrekoa
 Atzekoa
Tratamendua:

 Presioa, burua aurrera, atsedena

 Aurreko taponamendua
 Kauterizazioa
 Atzeko taponamendua

GINGIBORRAGIA
Odola hortzoietatik irteten da

Etiologia:

Gingibitis (geroago periodontitis)

 Higiene eza
 Arazo sistemikoak (desnutrizioa, hormonalak…)
 Farmakoak
 Tabakoa
 Estresa
Tratamendua:

 Prebentzioa
 Etiologikoa
 Kolutorioak…

OTORRAGIA
Odola belarritik irteten da

Etiologia:

 Zauriak
 Traumatismoak (burukoak, belarrikoak)
  Infekzioak
 Tumoreak
 Gorputz arrotzak
Tratamendua: Etiologikoa

TRAUMATISMO KRANEOENTZEFALIKOA (TKE)

 Rinorrea/rinorragia
 Otorrea/Otorragia  LZR jariatu
 Battle-en zeinua
 Ojos de mapache

MARTIN IRUDIAK JARRI

ENTERORRAGIA
Irudiren bat jarri martnnnnn

Goiko hemorragia digestiboa: dudeno-jeiunotik gora

 Hematemesia: odola gorria edo iluna (kafe hondarrak dirudite) oka egiterakoan
 Melenak: gorozki beltzak, odolak bide osoa egin dutenez ilundu egiten da. DIGESTIO
PROZESUA JASAN DU eta usain oso txarra dauka. Odola ez da bereiztem

Beheko hemorragia digestiboa: dudeno-jeiunotik behera

 Errektorragia: odol gorria uzkitik ateratzea

 Hematokezia: odol gorria gorozkiekin nahastuta, bereiz daiteke

HEMOPTISIA
Odola arnas-bideetatik irteten da

Etiologia:

 TBC
 Minbizia
 EPOC (enfisema albeoloen dilatazia, bronkitis kronikoa)
Kantitatearen arabera, arinak, moderatuak edo masiboak izan daitezke:

METRORRAGIA ETA MENORRAGIA

Metrorragia: Baginatik ateratzen den odol jario patologikoa
Menorragia: Hilekoan gertatzen den gehiegizko odoljarioa edo gehiegizko iraupena duen
hilekoa
Menorrea: Hileko normala
HEMOTORAX
Maila torazikoan ematen diren hemorragiak

Etiologia:

 Istripuak: Kotxekoak, zapalkuntzak…

 Iatrogenikoa: ziztaden ostean (torakozentesis  likidoak drenatzeko, edema
pulmonarretan)  odola irtetzen hasi
 Espontaneoak: Ez dira oso sarritan agertzen (minbizia, koagulazio arazoak…)
Tratamendua:

 Kontrol hemodinamikoa  izan ere, arnas aparatua eta zirkulazio aparatua oso lotuta
daude eta batean arazorik badago bestean ziurrenik ere badaude
 Drainatzea
 Etiologikoa

HEMOPERIKARDIO
Etiologia:

 Traumatikoak: istripuak, sastakadak, berpizte maniobrak…

 Tumoreak
 Iatrogenikoak: ebakuntza ostean…
Tratamendua: odola bertatik kendu behar da, bestela bihotza limitatu.

 Ebakuntza kirurgikoa
 Perikardiozentesia
 Etiologikoa

HEMOPERITONEO
Odola peritoneora jariatzen da

HEMARTROSIA
Odola artikulazioan agertzen da

Etiologia:

 Traumatismoak
 Inflamazioak
 Apurketak
 Ebakuntzak
Tratamendua:

 Neurri orokorrak: atsedena, antiinflamtorioak, analgesikoak

 Drainatzea  bere kabuz birxurgatzea posible ez bada. Hemorragia txikietan
birxurgatzen da.
HEMATURIA
Odola gernuan

 Hematuria makroskopikoa: gernua gorria da, ere hematuria franka deitzen da

 Hematuria mikroskopikoa: begibistan ez dago odolik baina analisietan (laborategikoa,
erreaktiboekin…) odolaren presentzia aurkitzen dugu

PURPURA
Gaixotasun baskularrekin lotuta

ODOLJARIOEN FISIOPATOLOGIA:
Odoljario batetik bestera alde handia dago; arteriako odoljarioa kontrolatzen ez denean,
pertsonaren bizia arriskuan egon daiteke. Odoljarioetan hartu behar den lehenengo neurria
odoljarioa gelditzea da.

Odoljarioa gelditzeari hemostasia esaten zaio. Koagulazio prozesuari esker, odol-hodi batean
haustura gertatzen denean; odol hodiaren pareta uzkurtu egiten da (odol gutxiago galtzeko);
plaketak zauriaren ertzetan finkatzen dira tapoi bat eratuz; eta, gero, koagulua (fibrinaz
osatutako sare bat) eratzen da. Holan, 3-6 minutuko tartean koaguluak odoljarioa eteten du.
Pertsonak koagulazio arazo bat badu, gorputza odoljarioa gelditzeko arazoak izango ditu.
Hemostasia egiten laguntzeko hartzen den lehenengo neurria, konpresioa egitea da.

MEKANISMO KONPENTSATZAILE OROKORRAK

Bolemia (jaitsi)
Hipotentsioa
Takikardia  Odol galera konpentsatzeko
Basokonstikzioa  Zurbiltasuna eraginez
Zelula-barneko eta intestizialeko ura nora?

Odol-hodietara  Egarria
Likidoen birxurgaketav Oliguria

ADIERAZPEN KLINIKOAK

1. ODOLJARIOA <10%
 Ez da ezer gertatzen

2. ODOLJARIOA 10-25%
 Basokonstrikzio periferikoa (zurbiltasuna)
 Takikardia arina
 Presio arterialaren jaitsiera arina
3. ODOLJARIOA 25-50%
 Neurrizko takikardia
 Presioaren jaitsiera larriagoa
 Basokonstrikzioa (zurbiltasuna, zianosia urdin jartzea  honek jarraitzen badu
ehunaren nekrosia , hotza, izerdia, oliguria)
Batzuetan 3. Fasetik aurrera kontsidera daiteke shock hipobolemiko

4. ODOLJARIOA 50% EDO GEHIAGO

 Presio arterialaren jaitsiera <60
 Takikardia larria (>120)
 Zurbiltasuna eta zianosi argia
 Anuria
 Hortik aurrera, shock hipobolemikoa sortzen da

BALORAZIOA
 Pazientearen behaketa
 Odoljarioko etiologia
 Galdu den odol bolumena
 Denbora, zenbat denbora egon den odolhusten
 Odoljarioko kokapena
 Odol-analitika  desorekak orekatzeko

TRATAMENDUA

BERTOKO TRATAMENDUA:
HELBURUA: odoljarioa gelditzea edo kontrolatzea. BOLEMIA MANTENDU NAHI DA. horrelako
egoera batean pazientea ZIU batera joan
beharko litzateke.

 Konpresio zuzena zaurian

 Gorputzadarretan torniketeak (?) 
torniketeak pasoa gelditzeko
 Batzuetan, behin betiko tratamendua:
kirurgikoa

TRATAMENDU OROKORRA
HELBURUA: bolemia mantentzea eta pazienteari
zainketak ematea

 Oxigenoterapia ematea
 Pazientearen antsietatea gutxitzea
 Bolemia mantentzea eta galdu dena berrezartzea
 Bizi-konstanteak maiz kontrolatzea  dena asaldatuta baitago
ERIZAINTZA JARDUERA

KANPOKO ODOLJARIOAN
 Pertsona lasaitzen saiatu eta egingo dena azaldu.
 Lesioa non dagoen ongi ikusten ez bada, arropa kendu.
 Konpresioa egin eta ona izan daiteke hotza jartzea zauriaren gunean.
 Odoljarioa gorputz-adarretan gertatu bada, gorputz-adarra bihotza baino maila
altuagora igo.
 Konpresioa egiteko erabiltzen diren gazak bustita badaude, bustitako gazen gainean
gaza edo konpresa berriak jarri, bustitako gazak kendu gabe (odoljarioa handitu
baitatieke).
 Odoljarioa kontrolatu denean, konpresiozko benda jarri, zati distaletik hasita
bihotzerako norabidean eta benda elastiko erabiliz (presio uniforme izan beharko da,
baina zirkulazioa ostopatu gabe). Hori egiaztatzeko, pultsua hartu zati distal batean eta
larruazala behatu (kolorea, tenperatura).  ITZULERA BENOSOA BERMATZEKO.
 Aurrekoek funtzionatzen ez badute, tornikete egin daiteke eta berehala eraman
ospitalera.  TORNIKETEA DENBORA LABURREZ JARRI, IZAN ERE, GORPUTZADARRA
GAL DEZAKEGU
 Odoljarioa anputazioak eragindakoa bada, anputatutako gorputz-adarra ospitalera
eramango da poltsa batean sartuta eta poltsaren inguruan izotza jarrita.

BARNEKO ODOLJARIOAN
 Pertsona lasaitzen saiatu eta egingo zaiona azaldu.
 Trendelemburg jarreran jarri, garunera odol gehiago iristeko. ARGAZKI BAT JARRI
 Bizi-konstanteak neurtu eta aurrekoekin parekatu.
 Zeinu eta sintomen behaketa egin.
 Sendagileak agindutako analisiak atera eta tratamendua eman (zenbaitetan odol-
transfusioak beharrezkoak dira).
Odol galera handia badago transfusioak egin daitezke

ODOL-TRANSFUSIOA (TEKNIKA)
 Eskaera jaso ondoren, pazienteari odol-laginak atera, eta dena odol-bankura bidali
 Odol-bankutik iristen den transfusiorako poltsa dagokion pertsonarentzat dela ziurtatu
 Pazienteari azalpenak eman
 Bizi-konstanteak hartu: Tª, T/A, Pultsua
 Eskuak modu higienikoan garbitu
 Eskularru garbiak jantzi, eta teknika aseptika erabili
  Transfusioa egiteko ekipoa transfusio-poltsari konektatu, ekipoa purgatu eta
kateterrari konektatu
 Erabiltzen den odolbidea transfusiorako bakarrik erabiliko da
 Transfusioari erritmo egokian ekin
 Hasieran, 5 – 10 minutuetan, erritmo motela ipini gela gauden bitartean
 Arazorik ez badago, erritmo egokia jarri
o Odol osoa edo hematien kontrentratua: 2 ordu (gehienez 4 orduz). Gaur egun
oso ohikoa da teknika hau
o Plasmaren unitate bat: 30 minutu
o Plaketen unitatea: 5-15 minutu
 Ez berotu odola (salbuespenak izan ezik)
 Eskularruak kendu eta berriro eskuak garbitu
PERTSONAK EZOHIKO SEINALE IZANEZ GERO (2. Gaian agerzen dira zeinu eta sintomak): TLFNOKO ARGAZKIXEN DEKOT
1. Transfusioa gelditu
2. Medikuari deitu
3. Bizi-konstanteak hartu
4. Oxigenoterapia
5. Odol-bankuri jakinarazi eta idatzi dena erizaintzaren orrian

JASOTZEKO:

 Material guztia jaso eta dagokien ontzira bota

 Odol-poltsa une honetan erabili ezean, gordetu hozkailuan erabili arte
 Odol-poltsa erabili ezean, itzuli odol-bankura
 Ohar guztiak erizaintza orrian idatzi

Poltsa bat sartzerakoan hemoglobina 1 g igotzen da eta hematokritoa %3-4 igotzen da.
Balio normalak hb 12-16 g>/dL eta hematokritoa %36-52 artean

BALIO NORMALAK

Hemoglobina: 12-16 gr/dL  Transfusio ostean: 1gr igo daiteke

Hematokritoa %36-%52  Transfusio ostean: %3-%4 igo daiteke

AUTOTRANSFUSIOA

Pazienteari odola ateratzen zaio, berak behar duenean erabiltzeko

Abantailak
 Bateragarritasuna % 100 da
 Eritropoyesia estimulatzen da
 Jehovaren lekuko batzuek onartzen dute
Kontraindikazioak
 Ezin da egin infekzio kasutan
 Zainetako sarbide txarra
 Hb < 11 gr edo Hto < %33  ANALITIKEN BALOREAK OSO TXARRAK DIRA.
horrela bada ez da odolik aterako, izan ere, ez diogu ezer onik egingo
pazienteari.
6. ERAGILE MEKANIKO ETA TERMIKOAK:
6.1 MEKANIKOAK

KONTUSIOAK ETA ZAURIAK

Eragile mekanikoek eragindako lesioak. Biak dira traumatikoak, kontusioal itxiak izango dira eta
zauriak irekiak izango dira.

KONTUSIOAK

Lesio honetan azalaren osotasuna mantentzen da

Ehunen zapaldura gertatzen da, normalean punta kamuts edo albo zorrotz gabeko objetktuek
eraginda

SAILKAPENA

1. GRADUKOAK

 Azalpeko ehun zelularra soilik kaltetzen da

 Ekimosia(odol pilaketa baina ez da abonbatuko) agertuko da
 Mina eta gorritasuna agertzen dira
 Bera bakarrik birxurgatzen da

Tratamendua

 Lehen egunean hotza eta konpresioa

 Hurrengo egunean beroa

 Krema espezifikoak erabil daitezke (trombocid)

2. GRADUKOAK

 Lesio sakonagoak dira

 Hematoma (odol pilaketa abonbatua) agertuko da
 Hematomarekin batera mina agertzen da
 Normalean birxurgatzen da

Tratamendua

 1. Gradukoa bezalakoa da

3. GRADUKOAK

 Lesioak sakonagoak dira

 Azalpeko ehuna nekrosatzen da eta hasieran larruazala osorik mantentzen den arren,
azkenean larruazala ere apurtzen da ultzera sortuz.
 Tratamendua

 Zauri irekiak bezala zaindu behar dira

ZAURIAK

Larruazal edo mukosen lesioak dira non haien osotasuna galtzen den

SAILKAPENA

1. ERAGILE SORTZAILEAREN ARABERA

 Zauri intzisoak
 Zauri ziztatzaileak
 Zauri kontusoak
 Zauria urraduragatik
o Scalp (buru-azalean)
 Zauri konplexuak:
o Hozkagatik
o Zezen adarrengatik
o Zauria su-armagatik

2. INFEKZIO ARRISKUAREN
ARABERA

 Zauri garbiak
o Ez dute germen patogenorik
o Adibidez, kirofanoan eragindakoak
 Zauri zikinak
o Ustekabeko zauriak; erorketak, ebakiak…
o Sortu denetik hartzen duguneraino 6 ordu baino gutxiago pasatzen denean (12
ordu aurpegian eta lepoan)  dessberdina da hauetan baskularizatuago
daudenez infekzio arriskua zertxobait murrizten da.
 Zauri infektatuak
o Germen patogenoak dituztenak
o 6 ordu baino gehiagoko zauri zikinak
o Zauri konplexuak: hozkagatik, zezen adarrengatik eragindakoak, etabar…
SINTOMAK

BERTOKOAK
 Mina
 Ertzen banaketa
 Odoljarioa
 Inflamazioaren zeinuak hantura badago
OROKORRAK
 Mina
 Hipobolemia
 Shock

ZAURIEN ORBAINTZEA (3. FASE)

1. INFLAMAZIO FASEA

 Erantzun inflamatorioa martxan jartzen da

 Fase honek 1-4 egun irauten du

2. GRANULAZIO FASEA

 Fase hau 3.-4. egunean hasten da

 Granulazio ehuna garatzen hasten da
 Fibroblastoen garapena ematen da kolagenoa sintetizatzeko
 Odol hodi berriak agertzen dira

3. KONTRAKZIO FASEA

 Zauri ingurunean zelula epitelialak zauriaren zentrora abiatzen dira granulazio ehuna
uzkurtuz eta orbaina sortuz eta egonkortuz

ORBAINTZEAREN MOTAK

1. LEHENENGO INTENTZIOAN

Ertzeak elkartzen dira eta zauria josten da

2. BIGARREN INTENTZIOAN

Zauriak ez dira josten konplexuak direlako edo infekzioa agertzen delako

3. HIRUGARREN INTENTZIOAN

Hasieran ez da josten baina granulazioko ehuna agertzen denean josten da

ZAURIEN ORBAINTZEAREN FAKTORE MUGATZAILEAK

BERTOKOAK

 Gorputz arrotzen agerpena

 Infekzioa
 Gunearen baskularizazioa
 Zauriaren konplexutasuna
 Sendatzeko era

OROKORRAK

 Adina
 Elikatze alterazioak
 Koagulopatiak
 Farmakoak
 Odol zirkulazioa
 Egoera orokorra
ZAURIEN TRATAMENDUA
Hasieran AZTERKETA OROKORRA egingo diogu pazienteari

 Nola dago pazientea? Zein da lehentasuna?

 Non dago zauria? Zein zauri mota da?
 Nolakoa da odoljarioa?
 Hausturak daude?
 Beste proba batzuk beharrezkoak dira?
Zaurian:

1. Hemostasia
2. Garbiketa (gorputz arrotzak kentzeko)
3. Itxiera
4. Gunearen babesa

1. INFEKZIORIK EZ DAGOENEAN:

Zauria lehenengo intentzioan orbain dadin bilatzen da

1. Eremu esterila prestatu beharrezkoa den materialekin

2. Garbiketa

3. Saihestu ilea zaurian eta beharrezkoa denean ileak moztu

4. Bertoko anestesia

5. Zauriaren itxiera primarioa

6. Antiseptikoa eman

7. Apositoa jarri

JOSKURA-MATERIALEN MOTAK - sutura motak

Xurgagarriak

 Normalean ez dira kentzen gorputzak birxurgatzen dituelako

 Normalean gorputzaren barruan erabiltzen dira
Ez-xurgagarriak

 Kanpoan aurkitzen direnean, kendu behar ditugu, normalean 7-10 egunetan

 2. INFEKTATUTA DAGOENEAN…

Jostura atzeratzen da edo ez da egiten

1. Eremu esterila prestatu beharrezkoa den materialekin

2. Garbiketa eta aseptizazioa
3. Bilduma zornetsuen drenaia
4. Anestesikoak jarri eta desbridaketa (hilda dagoen ehuna kendu) kirurgikoa edo
entzimatikoa egin (beharrezkoa bada)
5. Antibioterapia
6. Apositoa jarri
7. Atsedena gomendatzen da

Tetanosaren aurkako profilaxia nola dagoen ikustea oso gomendagarria eta beharrezkoa balitz
hau indartzea

ZAURIEN KONPLIKAZIOAK
Goiztiarrak

 Seroma
 Infekzioa
 Dehiszentzia
 Ebentrazioa eta Ebiszerazioa
Berantiarrak

 Orbain atzerakorra
 Orbain keloidea
 Orbain hipertrofikoa
 Gaiztotzea
6.2 TERMIKOAK

HOTZAK ETA BEROAK ERAGINDAKO GAIXOTASUNAK

 HOTZAREN ERAGIN OROKORRA: HIPOTERMIA

 HOTZAREN ERAGIN LOKALAK: IZOZTEAK

 BEROAREN ERAGIN OROKORRA: HIPERTERMIA

 BEROAREN ERAGIN LOKALAK: ERREDURAK

HIPOTERMIA

Gorputzaren nukleoaren tenperatura 35ºC baino baxuagoa da

SAILKAPENA
3 hipotermia-gradu bereizten dira:

1. Arina (34-35ºC)
2. Ertaina (30-34ºC)
3. Larria (<30ºC)

ETIOPATOGENIA

FAKTORE ETIOLOGIKO EXTRINSEKOAK

 Giro-tenperatura oso baxua denean

 Haizea, altuera, presioa…

 Exposizioaren iraupena

FAKTORE ETIOLOGIKO INTRINSEKOAK

 Sistema termorregulatzaileak hutsegiten duenean

o Sistema heldua ez izateagatik edo gaizki egoteagatik
o Hipotalamoaren alteraziotan
o Tiroidearen lesiotan
o Hipotermia iatrogenikoa, etab  osasun profesionalek edo hospitalean
eragindakoa. Bihotz ebakuntza batean, demagu, odol fluxa gelditu beharko da
operatzeko eta honek hipotermia eragin ahalko du.

FISIOPATOLOGIA
 Hotz handia dagoenean, termorregulazioaren konpentsazio-mekanismoak martxan
jartzen dira gorputzaren nukleoaren tenperatura mantentzeko
 Hipotermiak organo guztien funtzioak eta erreakzio metabolikoak moteltzen ditu
SINTOMAK
Hipotermiaren sintomak hiru fasetan banatzen dira:

1. HIPOTERMIA ARINA (34-35ºC)

 Erregulazio mekanismoak piztuta daude

 Takipnea, takikardia eta hipertentsioa izan ohi dira

2. HIPOTERMIA MODERATUA (27-34ºC)

 Bizi funtzioak deprimituak daude (bradipnea, bradikardia, hipotentsioa, logura,

geldotasuna…)

 Gaixoak ez du hotzik nabaritzen

3. POIKILOTERMIKOA (<27ºC)

 Hipoxia oso bizia da, gaixoa konorterik gabe dago eta askotan itzulezina da

TRATAMENDUA
HELBURUA: pazientea berotzea modu progresiboaz

 Hipotermia arinetan nahikoa da kanpotik berotzea, adibidez tapakiekin

 Hipotermia larrietan aurrekoa egiteaz gain, BBB eta pazientea barrutik berotzea ere
beharrezkoa izan daiteke

ERIZAINTZA ZAINKETAK
 Ingurugiro beroa eta hezetasun gabe mantendu
 Pazienteak arropa hezeak edo bustitak badauzka kendu eta arropa lehorrak jantzi
 Maindireak, mantak, txanoak, galtzerdiak, eskularruak etabar jantzi
 Konorte maila behatu
 Konstanteak maiz neurtu (diruesia, Tª, TA, BM…)
 Edari beroak, janari beroak eta energetikoak kontraindikaziorik ez badago
 Sueroterapia beroa zain barnean mediku preskripizioa baldin badago

IZOZTEAK
Tenperaturaren jaitsiera ez da hipotermia eragiteko gai izaten, baina bai gorputzeko zona
distaletan kalteak sortzeko gai

0ºC-tik beherako tenperaturek sortutakoak izan ohi dira

ETIOPATOGENIA
 FAKTORE METEOROLOGIKOAK
o Hotza, haizea, hezetasuna…
 ISKEMIA IZATEKO JOERA ERAGITEN DUTEN FAKTOREAK
o Tabakoa, arteriopatia periferikoa…
FISIOPATOLOGIA
 Zelula kanpoko eta barneko ura izozten da kristalak sortuz

 Basokonstrikzioak odol zirkulazioa moteltzen du tronboak sortuz. Ospitalean, hau

saihesteko heparina ematen da.

 Egoera mantentzen bada, zelulak hilko dira nekrosia agertuz eta gai basoaktiboak
agertuz. Histamina adibide

SAILKAPENA
Sakontasunaren arabera:

1. Gradukoak: gehienetan, arrastorik utzi gabe sendatzen dira. Mingarriak

2. Gradukoak: sakonagoak dira eta edema eta besikulak agertzen dira. Mingarriak

3. Gradukoak: edema eta besikulez

gain, larruazala urdin-grisaxka
jartzen da eta oso bigun dago. Ez
dira mingarriak  nerbioak
izoztuta daudelako. Hemen lesio
atzeraezinak ager daitezke.

4. Gradukoak: larrienak dira; ehuna

nekrosatzen da (muskulu eta
hezurretara heda daiteke) eta
larruazalak kolore beltza hartzen
du
TRATAMENDUA
 Prebentzioa da onena
o Jantzi lehorrak erabili
o Lehor mantendu
o Tabakoa ekidin
 Ur berotan sartu
 Inoiz ez masaiak eman(barruan kristalak baitaude eta ez dugu lagunduko, barruko
lesioa handitu dezakegulako)
 Gorputz-adarra ondo lehortu eta estali
 Izoztea berritzen saihestu
 Pazientzia

ERREDURAK
Beroak, sustantzia kimikoek, elektrizitateak edo erradiakzioak eragindako kaltea

1. Erredura termikoak
● Beroak edo hotzak sortutakoak
2. Erredura kimikoak
● Sustantzia kimikoak sortutakoak
3. Erredura elektrikoak
● Korronte elektrikoak gorputzetiko pasaeran sortutakoak

SAKONERAREN ARABERAKO SAILKAPENA

1. LEHEN GRADUKO ERREDURAK

 Epidermisa dago kalteturik soilik

2. BIGARREN GRADUKO ERREDURAK

 2. gradu azalekoa (epidermisa eta dermisaren zatia)

 2. gradu sakona (epidermisa eta dermis osoa, anexoak izan ezik)

3. HIRUGARREN GRADUKO ERREDURAK

 Azal osoa kaltetzen da

2. MOTAKOAK DIRA MIGARRIENAK, 3. MAILAKOETAN NERBIOA JADA KALTETUTA DAGO ETA EZ

DU EZER SENTITUKO.
ONDORIO OROKORRAK
● Likidoen galera (shock hipobolemiko batean adibidez)

● Alterazio elektrolitikoak eta metabolikoak

● Beroaren galera

● …

ERREDUREN TRATAMENDUA ETA ERIZAINTZAKO ZAINKETAK

● Eragilea moztu

● Erredura hoztu

● Infekzioa saihestu

● Mina eta antsietatea gutxitu

OSPITALEZ KANPOKO TRATAMENDUA ERREDURA ARINETAN

● Eragilea moztu

● Erredura urarekin hoztu eta garbitu

● Kremen eta aposituen erabilera (ehunaren hazkuntza hobetu)

● Analgesikoak (beharrezkoak badira)

OSPITALEZ KANPOKO TRATAMENDUA NEURRIZKO ETA LARRI ERREDURETAN

● Eragilea moztu
● Zainbidea lortu eta fluidoterapiarekin hasi
● Aire-bidearen iragazkortasuna konprobatu
o Oxigenoterapia
o Intubazio profilaktikoa
● Bitxiak eta jantziak kendu, posible bada
● Zauria hoztu apositu bereziekin, eta gero estali tapakiekin hipotermia saihesteko
● Gaixoa ospitalera eraman

OSPITALEAN
Erredurak larritasun egoerak dira
Larrialdietako protokoloa:

1. PAZIENTEAREN BALORAKETA:

 Bizi-konstanteak
 Larritasunaren baloraketa

2. PAZIENTEAREN TRATAMENDUA:

 Bide-benosoa (birjarpen hidroelektrolitikoa)

 Arnas-bidea konprobatu
 Lehenengo sendaketa egi
ERREDUREN LARRITASUNAREN BALORAKETA
1. ZABALERA
9en edo Wallaceren araua jarraitzen da

Gorputza 9tan banatzen da (helduetan)

 Torax eta abdomena %18

 Bizkarraldea %18
 Beheko gorputzadarra %18
 Goiko gorputzadarra %9 (4.5 UKONDOTIK GORA ETA BEHERA)
 Burua eta lepoa %9 (AURREA ETA ATZEA 4.5 BAKOOITZA)
 Perineoa %1
 Eskuahurra %1
PORTZENTAI HAUEK ADINAREN ARABERA ALDATZEN DIRA

2. SAKONERA
(1,2,3 GRADUKOAK) Goian eman ditugu

3. KOKAPENA
 Aurpegikoak, eskukoak, oinetakoak eta perineokoak larriak dira alterazio funzional eta
psikologikoak sortu ahal dituztelako
 Aupergikoak eta lepokoak, edema dela eta, arnasketa kaltetu dezakete (intubazioa)
 Enborreko eta sabeleko lesio zirkularrak distentsioa ekidin dezakete. Hemen, presioa
ekiditeko ebaketak egiten dira
4. ADINA  umeetan eta aadineko pertsonetan erredurak larriagoak dira.
5. AURREKO GAIXOTASUNAK  desnutrizia, diabetea,
6. BESTE LESIO ASOZIATUAK
PAZIENTEAREN TRATAMENDUA:
 Tratamendu anbulategikoa

 Tratamendu “Kirurgia plastikoko unitatean”

 Tratamendu “Erredura handikoen unitatean”

ERREDURA HANDIKOEN UNITATEAN…

 Infekzioa saihestu

 Monitorizazioa

 Arnas-bidea iragazkor mantendu

 Birjarpen hidroelektrolitikoa  bolemia berreskuratzeko

Parkland-en Formula

 Serum kristaloidea (Ringer Lactato):  deshidrataziorako

4 ml x pisu-Kg x % SCQ lehenengo 24 orduetan:

1/2 lehenengo 8 orduetan

1/4 bigarren 8 orduetan

1/4 hirugarren 8 orduetan

 Formula hau erabiltzen da erreduraren zabalera %50a baino

txikiagoa denenan. Bestela, birjarpena diuresia eta BPZren (bena
presio zentrala) arabera egingo da  kateter berezi bat erabiliz
zenbat odol bolumen dagoen zirkulazio aparatuan.

 Analgesia eta sedazioa pazientea lasai egon dadin, egoera larria baita

 Erreduraren larritasunaren balorazioa

 Hipotermia saihestu  erredura zabaletan

 Beharrezkoa bada urdail deskonpresioa egin eta zundai besikala egin  gernua
batzeko, ezinog baitu behar den moduan kanporatyu

 Tetanosaren aurkako profilaxia

 Sendaketak

SENDAKETAK ERREDURA HANDIKOEN UNITATEAN

 Lesioen garbiketa

o Ura eta xaboi likidoz

 Desbridaketa (ehun nekrotikoa eta epitelizazioa hobetzeko)

  Krema bereziak erabili (Sulfadiazina argéntica [Silvederma], Nitrofural [Furacin])

 Infekzioa ekidin

 Erredura estali (ez itsaskorra) (likidoen galera eta infekzioa saihesteko)

 Batzuetan azal-mentuak beharrezkoak izango dira

KONPLIKAZIOAK
 Shock hipobolemikoa (erreduraren zabalera eta sakoneraren arabera likido gehiago
edo gutxiago galduko dira)  likido galerak daudenez shock-a agertu daiteke
 Hipotermia
 Infekzioa
 Orbaintzearen alterazioak
 Ondorio fisikoak (funtzio-galtzeagatik)
 Ondorio psikikoak
 Ehunen kontrakzio garrantzitsua estutasun baskularrekin (erredura biribiletan)
 Tratamenduan: eskarotomia edo ebakidura askatzaileak
ERAGILE FISIKO ETA KIMIKOAK:

6.3 FISIKOAK

ERRADIAZIOA ETA ELEKTRIZITATEA

Erradiazioak espazioan hedatzen diren uhin-energia edo materiazko partikulak izaten dira

 Elektromagnetikoa
 Korpuskularra

ERRADIAZIO ELEKTROMAGNETIKOAK

1. Erradiazio ionizatzaileak
2. Eguzki-erradiazioak

1.ERRADIAZIO IONIZATZAILEAK

 Gamma izpiek eta X izpiek osatzen dute multzo hau

 Jatorria:
 Iturri naturalak
 Iturri artifizialak

PATOGENIA

 Eragin zuzena
 Erradiazio hauek atomoak ionizatzen dituzte eta egitura asko kaltetzen dira haien
artean DNA
 Eragin ez zuzena
 Molekulak ionizatzen dira erradikal askeak sortuz eta hauek konposatu biokimiko asko
kalte dezakete (baita DNA ere)

EFEKTU BIOLOGIKOAK

 Zelulen heriotza
 Sortzetiko malformazioak fetuetan
 Mutazioak eta minbizia
 Anemia aplasikoa hezurmuinean
 Alterazioak ehun eta organoetan
 Orokorrak; goragaleak, astenia, burukomina
 Heriotza
 ERABILERA KLINIKOA

 Terapia moduan:
o Erradioterapia
 Diagnostiko moduan:
o Medikuntza Nuklearra: Gammagrafia
o Radiologian: Rx

PREBENTZIOA

 Plomuzko amantalak, lepokoak (tiroidea babesteko), betaurrekoak, eskularruak… X

izpiekin lan egiteko EPIak
 Aterpe bereziak erradiografiak egiteko edo erradioterapia emateko. Homa lodiagoak,
jendearen paso murriztua…
 Ekidin X izpiak (erradiografiak) haurdunetan

2.EGUZKI-ERRADIAZIOAK

ONDORIOAK ETA EFEKTU BIOLOGIKOAK

Eguzki erradiazioek efektu onuragarriez gain, efektu kaltegarriak ere eragin ditzakete

 Larruazaleko erredurak  hasiera batean agertzen direnak erradiazio kasuetan

 Beste gaixotasun batzuen lesioak areagotzen dira (lupus eritematosoa)
 Azalaren minbizia izateko joera handiagotzen dute
 Azalaren zahartze-prozesua azkartzen dute

OME-K GOMENDATUTAKO BABESGARRI NEURRIAK

 Eguzkitan gauden denbora mugatu

 Babesik onena gerizpean egotea eta arropa erabiltzea da
 Babes eguzki-krema erabili
 Eguzki-betaurrekoak erabili
 “Solariums” saihestu
 Haurrak babestu

ELEKTRIZITATEA

Urtero 7 hildako eragiten ditu milioi biztanleko

ELEKTRIZITATEAREN ERAGINAK FAKTORE DESBERDINEN ARABERA

Negritaz dauzenak die arriskutsuenak

 Tentsioa: goi-tentsiokoak/behe-tentsiokoak
 Korronte mota: korronte alternoa /zuzena
 Korrontearen ibilbidea: bihotzetik…
 Kontaktuaren iraupena: zenbat eta denbora luzeagoan egon orduan eta larriagoak
eraginak
Korrontearen erresistentzia: larruazal lehor eta lodia eroale txarra da/ fina eta bustia oso
erresistentzia txikia du korrontearekiko.

ONDORIOAK

 Nerbio-sisteman: konortea galtzea, koma..

 Bihotzean: arritmiak (fibrilazio bentrikularra honen ondorioz ez da odola ondo
ponpatuko edota asistolia  sistolerik ez badago…)
 Arnas-aparatuan: gutxiegitasuna...
 Muskuluetan: uzkurdura bortitzak
 Larruazalean: erredurak
 Giltzurrunean: gutxiegitasun akutua
 Begietan: begi-lausoak (kataratak)

TRATAMENDUA

 Prebentzioa onena da
 Korrontea moztu
 BBB
 Tratamendu espezifikoa

6.4 KIMIKOAK:

INTOXIKAZIOAK

TOXIKOAREN DEFINIZIOA ETA KONTZEPTUA

 Gaixotasuna eragiteko gai diren produktu kimikoei toxiko deritze

 Toxikoa potentzia handikoa eta oso arriskutsua bada, pozoia da
 Dosi txikietan izan behar du kaltegarria
 Mekanismo kimiko edo fisiko-kimiko baten bidez eragin behar du kaltea
 Substantzia arrotza izan behar du, ez gorputzaren osagai bat
 Gizaki guztietan efektu bera eragin behar d

TOXIKOEN ETA INTOXIKAZIOEN SAILKAPENA

Toxikoaren izaera kimikoaren arabera:

 Ez-organikoak (beruna, litioa…)

 Organikoak (animalia-toxikoak, landare-toxikoak…)

Toxikoa hartzeko borondatearen arabera:

 Borondatezko intoxikazioak
 Nahi gabeko intoxikazioak
Toxikoaren iturriaren arabera:

 Medikamentuak (zitostatikoak…)
 Aire-poluitzaileak (karbono monoxidoa, nitrogeno dioxidoa…)
 Produktu industrialak (gai korrosiboak, disolbatzaileak…)
 Etxeko produktuak (lixiba, amoniakoa…)
 Animalia- eta landare-toxikoak
 Mendekotasun-sortzaileak (alkohola, nikotina…)

TOXIKOEN ZIKLOA ORGANISMOAN

1. ESPOSIZIO-FASEA

 Toxikoak larruazala edo mukosa ukitzen du

 Toxikoaren kontrako lehenengo defentsa-mekanismoak martxan jartzen dira,
barneratuko den toxikoaren kantitatea gutxiagotu nahian

2. TOXIKOAREN XURGAPENA

 Toxikoa odolera pasatzen da

 Sartzeko biderik ohikoenak:
o Digestio-aparatua
o Arnas aparatua
o Larruazala
o Bide parenterala (zain barnetik, muskulu barnetik…)
o Beste batzuk (begiak, bagina…)

3. TOXIKOAREN ZIRKULAZIOA ETA HEDAPENA

 Proteina plasmatikoek garraiatzen dituzte toxikoak odolean

 Zatiki bat aske geratzen da, eta horixe da toxikoaren eraginen arduraduna eta
giltzurrunetik kanpora daitekeen bakarra.

4. EHUNETAN FINKATZEA

 Toxiko bakoitzak afinitate berezia du ehun batzuekiko, eta horietan finkatuko

da kaltea egiteko edo gordailu gisa geratzeko.

5. BIOTRANSFORMAZIOA

 Toxikoak gibelean metabolizatu eta eraldatzen dira

 Sortzen diren metabolitoak hidrodisolbagarriagoak dira, beraz, errazago
kanporatzen dira giltzurrunetik
 Gehienetan, metabolito horiek toxikotasun txikiagokoak dira, baina ez beti
 6. KANPORATZEA

 Toxikoak kanporatzeko biderik garrantzitsuena GILTZURRUNA da

 Beste bide batzuk:
o Digestio-aparatua
o Arnasa
o Listua, malkoak, izerdia
o Amaren esnea

TOXIKOEN ERAGINAK ORGANISMOAN

 Efektu toxiko lokal

o Erredura kimikoak eta narritadura
 Efektu toxiko sistemikoa
o Sintoma desberdinak agertuko dira toxikoaren arabera

ZEINU ETA SINTOMAK

 BIZI-ZEINUAK: hipertentsioa, hipotentsioa, bradikardia, takikardia, sukarra, hipotermia

 LARRUAZALEAN: ikterizia, gorritasuna, petekiak, izerdia, zianosia…
 BEGIETAN: midriasia, miosia, gorritasuna…
 DIGESTIO-APARATUAN: goragaleak, goitikak, tripako mina, beherakoa, ileo
paralitikoa…
 AHOAN: ultzerak, aho lehorra, sialorrea
 ALTERAZIO NEUROPSIKIATRIKOAK: haluzinazioak, konbultsioak, logura, koma…
 GIBELEKO GUTXIEGITASUNA
 GILTZURRUNEKO GUTXIEGITASUNA

DIAGNOSTIKOA:

 Anamnesia (pazienteari eta lekukoei)

 Proba zirkustantzialak
 Analitikak (odola eta gernua)

TRATAMENDUA (INTOXIKAZIO AKUTUETAN)

Premiazko egoera da eta kasuaren arabera desberdina izango da.

 Bizi-funtzioak mantendu:
o A: arnas-bidea
o B: arnas-funtzioa
o C: funtzio kardiobaskularra
o Funtzio neurologikoa
 Monitorizazioa  bizi konstanteak…
 Toxikoa identifikatu  kasu batzuetan antidotioak baitaude
  Toxikoaren xurgapena gutxitzea edo gelditzea. NOLA?
o Larruazala eta begiak: kendu arropa, urez garbitu
o Arnas bidea: kutsatutako girotik urrundu, oxigenoterapia…
o Ahoko bidea: oka egin (emetikoak), urdail-garbiketa egin (kaustikoengatiko
intoxikazioetan izan ezik), laxanteak
 Toxikoen kanporatzea gehitu
o Gernua gehitu (diuretikoak)
o Dialisia  giltzurrunen funtzioa ordeztu eta handitu
 Antidotoak erabili
o Opiazeo-engatiko intoxikaziotan (morfina, heroina) = NALOXONA opioideen
antagonista lehiakorra da. hartzaile opiodieak ditugu, eta honetan jartzen da
morfinaren efektua gutxituz.
o Benzodiazepin-engatiko intoxikaziotan =FLUMAZENILO
o Gaixoaren egoera larria bada, antidotoen erabilera baliagarria izan daiteke
diagnostikoa egiteko
 Tratamendu etiologikoa
 Tratamendu sintomatikoa

6.5 PRESIO-ULTZERAK

Presioak eragindako ultzerak (PEU)

 Hospitaletan %8-ko prebalentzia du. Zerbitzuaren arabera %20-ra heldu daiteke (adib.
Arreta intentsiboko unitatetan)
 Lehen mailako arretan %8,5
 Egoitza soziosanitariotan %13. Igo da azken urteetan. OSO OHIKOAK DIRA

Benetako kalitatearen indikadore bezala hartzen da egoitzen azterketetan.

Izarapeko izurria dela esaten da, pentsatzen duguna baino gehiago daudela esaten da eta
prebenitu daitezkeela esaten da, pausu batzuk jarraituz gero

ETIOPATOGENIA

Kontzeptua: azalean agertzen den jatorri iskemikoko zauria, bi azalera gogorren artean
gertatzen den presioagatik edo marruskaduragatik. Ondorioz, ehunen endekapen arina sortzen
da.

Presioa eta denbora alderantziz proportzionalak dira:

 Presioa txikia denbora luzean  PEU

 Presio handia denbora motzean  PEU
ARRISKU FAKTOREAK
 F. Intrinsekoak:
o Adina: Zaharrek arrisku gehiago azalaren endekapenagatik eta mugikortasun
murrizketagatik
o Nutrizioa
o Farmakoak: kortikoideak…
o Osasuneko egoera orokorra
o Mugikortasuna
o Funtzio kognitiboa
o Presio-ultzeren aurrekariak
 F. Estrintsekoak
o Hezetasuna: iragazgaitasun galera
o Higienea
o Arropa
o Ezartze azalera desegokia

SAILKAPENA ARGAZKIXEK JARRI MARTINNNN

1. GRADUKOAK
Azalak osotasuna mantentzen du.

Gorritasuna dago palpazioarekin zuritzen ez dena.

2. GRADUKOAK
Dermiseko loditasunaren galera partziala.

3. GRADUKOAK
Dermiseko loditasunaren galera totala, ehun subkutaneoa ikusi daiteke baina hezurrak,
tendoiak eta giharrak ez daude agerian. Zenbait kasutan hezurren zatiren bat ikus daiteke, eta
ez da oso ohikoa.

4. GRADUKOAK
Dermiseko loditasunaren galera totala, baita ehun subkutaneoarena ere. Hezurrak, tendoiak
eta giharrak agerian daude.

Esfazeloak eta eskarak (ehun nekrotikoa) egon daitezke.

PREBENTZIOA

ERIZAINTZAKO BALORAZIOA
 Azalaren balorazioa egin
 Eskalak erabili: Norton, Bradem… PEUko arriskua neurtzeko
 Elkarrizketa
 Zainketa plana osoa egin (Orem, Gordon…)

Jakin beharrekoak aldagaiak izan behar dira (zutabeak nortonen eta bradenen errenkadak)
 NORTON ESKALA

BRADEN ESKALA

ZAINKETAK
!!  higienea egitera goazenean balorazioa egin dezakegu, horrela higienea mantendu eta
zauriak prebenitu genitzake

 Egunero azala behatu: Hezur prominentziak, gorritasuna, hezetasunarekin kontaktuan

dauden atalak, zunda besikalak…
 Azala garbitu xaboi neutroz, ondo kendu xaboia.
 Azala lehortu “tokez”, igurtzi gabe.
 Azala hidratatu (corpitol, krema hidratantea…)
 Orbainek PEU izateko arrisku handiago dute.
 Arropa leuna.
 Hezetasunatik babestu:
o Gernua eta gorozkiak saihestu: pañalak, zundak, arropa aldatu…
o Izerdi ugari dagoenean arropak aldatu behar diren bider guztiak
o Exudatuak eta fistulak kudeatu: sendaketak, hesia egiteko kremak…
 PRESIOA KONTROLATU
 Aktibitatea eta mugikortasuna bermatu
 Aldaketak posturalak egin bere kabuz ezin duenari:
 Ohean 2-3 ordutan behin
 Aulkian orduero
 Oheko atalak (burua eta hankak) 30º baino altuago ez ipini
 Hezur prominentzien arteko kontaktua ekidin
 Saihestu arrastaka edo zizaildura indarrak
 PEUtan presioa egiten duten posizioak ekidin
 Presioak kudeatzeko azalera bereziak erabili (prebentzioan eta tratamenduan ere):
o Estatikoak: Silikonaz, poliuretanoz etabarrez egindako koltxoiak edo kuxinak.
Arrisku ertaina-txikia dutenentzat.
o Dinamikoak: Aldizkako aire sistema duten koltxoiak. Arrisku ertain-handia
dutenentzat
 Tokiko gailuak: patukoak, aposituak…

AGERTZEKO ARRISKUA DUTEN GUNEAK

 Dekubito supinon: orpoak, sakroa, ukondoak, omoplatoak eta okzipuzioa. Behatz-

muturretan izarekin presioa egiten bada, hoerietan ere presio-ultzera ager daiteke.
 Dekubito pronon: behatz-muturrak, belaunak, belarria, gizonezkoetan genitalak eta
emakumezkoetan titiak.
 Alboko dekubitoan: maleloloak, belaunetako kondiloak, trokanter handia,
saihetsezurren gunea, akromiona eta belarria.
 Eserita: orpoak, sakroa, ukondoak, omoplatoak eta okzipuzioa.

ZAINKETA OROKORRAK

TRATEMENDUA
PEU ezarrita dagoenean:

 1. Gradukoak: Presioa arindu, hidratatu eta aposituak erabili

 2. 3. eta 4. Gradukoetan (ultzeraren arabera):
o Desbridaketa: bizigabe geratu den materiala zauritik kentzea
o Garbiketa: bizihabeko amteriala eta aurreko sendaketako produktuen
hondakinak kentzeko
o Infekzioa kontrolatzea  3. Gradukoetan agertzen dira infekzio asko.
o Apositu egokia aukeratzea (mota askotarikoak daude)