FOPP

AURREEZAGUTZAK LANTZEN
Gizakiok kosmosaren txoko txiki batean sortutako espeziea gara, milioika urteko bilakaeraren ondoren, eta naturan duen jatorria eta helmuga ezagutzeko asmoa dugu.
Aldi berean, bere bakardadearen ziurgabetasunari aurre egiten dio (ez dugu gure planetatik kanpoko beste espezie adimendunik ezagutzen) eta bere burua suntsitzeko
arriskuari. Horregatik da hain garrantzitsua gure burua begiratzeko eta ezagutzeko ispilu bat aurkitzea. Unitate honetan dilema hauetara hurbiltzen saiatuko gara,
jakintzaren giza adarrek, filosofiak, antropologiak edo psikizologiak kasu, galdera hauei eman dizkieten erantzunetako batzuk aztertuz.

2.- GARAPENA:

1. FILOSOFIA KLASIKOA:

1.1.- Gizakiaren ikuspegia antzinako Grezian:

Zer da gizona? Horixe da filosofiaren funtsezko galderetako bat. Gizakiak beti galdetu izan dio bere buruari bere errealitateaz, bere izaeraz, eta asko
izan dira bere erantzunak giza ezagutzaren arlo desberdinetatik.

1.2. Platonen dualismo antropologikoa:

Mitoa giza izaerari eta ezagutzaren osotasuna lortzeko ditugun gorputzeko mugei buruzkoa da. Ezjakintasunetik ideien mundura igarotzea gure lotura
pertzeptualetatik askatzen bagara eta hausnarketa intelektualetik abiatuta ezagutza bilatzen badugu bakarrik da posible.
Dimentsio hau sinbolizatuta dago presoaren izaeran eta bere gorputzean, haitzuloarekin (sentipenezko munduarekin), kanpoko munduarekin eta bere
arimaren askapenarekin (ideien munduarekin) duen harremanean.

1.3. Aristotelesen psikologia:

Gizakia ez da errealitate bikoitza, bata bestearengandik banandua, Platonengan bezala, substantzia zatiezin bakarra baizik.
Aristotelesen arabera, izaki orok bere helburua bete behar du, egina dagoenerako. Arrazoimena gizakiak bakarrik daukanez, gizakumearen helburua bere
jarduera propioena egikaritzea da: jarduera arrazionala da.
Aristotelesek dio "gizakia animalia arrazionala" dela. Arrazoimen eta pentsamendu kritikoaren bidez bertutea eta egia bilatzeko gaitasuna ematen digu
arrazionaltasun horrek.
Giza bizitzaren helburua zoriontasuna gizartean bizitza bertutetsu baten bidez lortzea da: "Ezagutza zorionerako bidea da".

2.- FILOSOFIA GARAIKIDEA (XX. MENDIAREN HASIERA):

Zalantzan jartzen ditu giza arrazionaltasunaren, zorionaren bilaketaren eta egiaren bilaketaren ideal ilustratuak.

XX. mendean globalizazioak eta komunikazioaren teknologia berriek postmodernitatearen gizakia nor den zalantzan jartzera behartzen dituzte filosofoak.
Gaur egungo gizartea errendimenduaren gizartea da. Modu hiperaktiboan bizi gara, produktibitate, kontsumo, joko etab. aplikazioei lotuta. Bestea desagertu
egin da, eta XXI. mendeko gizakiaren mito nagusia Nartzisorena da, bere irudiaz maiteminduta dagoena.

4.- METAKOGNIZIOA
 1. SARRERA.

ZERGATIK DA GARRANTZITSUA GIZAKIAREN EBOLUZIOA EZAGUTZEA?

Gizakiaren eboluzioaren azterketa da, ziurrenik, gure arazo biologikoak konpontzeko eta etorkizuneko ikuspuntuei buruzko ideia bat egiteko behar dugun ezagutzara
gehien hurbiltzen gaituena, batez ere, bizi-kalitatea hobetzeko ahaleginean.

Biologia ebolutiboak ekarpen praktiko garrantzitsu batzuk egin ditu dagoeneko. Adibidez:

 Antibiotikoekiko erresistentziaren jatorria

 Organismo transgenikoak lortzeko entzimen diseinua
 Izurriteei eta gaixotasunei aurre egiteko estrategia
 Bakterioekin amankomunean ditugun ezaugarrien erabilgarritasuna
 Giza arrazen arteko desberdintasunen hutsaltasuna
 Aniztasun biologikoaren ulermena.

Hala ere, oraindik gai asko daude zehaztu gabe, eta, horien artean, gure espeziearen etorkizuna iragartzeko gaitasuna da aipagarrienetakoa.

2. GARAPENA

1. DARWIN: EBOLUZIOAREN TEORIA.

Charles Darwin Ingalaterran jaio zen 1.809 urtean.

Eta 1.859 urtean oso liburu garrantzitsua argitaratu zuen: "Espezien jatorria aukeraketa naturalaren bidez". 1.250 liburu argitaratu ziren zehazki eta lehen
egunean denak saldu ziren, agortu egin zen.

Zein izan zen Darwinen teoria berriaren oinarria?

Espezie guztiak bizirauteko borrokatu egiten direla: animalia batzuk beste animalia batzuen aurka, eta baita ere, bizi diren ingurunearen aurka. Era horretan,
indartsuenek eta bere ingurunera hobeto egokitzen direnek bizirauten dute soilik, hortik "selekzio naturala" kontzeptua.

Indartsuenek eboluzionatu egiten dute, biziraun, eta euren ondorengoak indartsuenak izango dira, era berean, espeziearen garapena bideratuz.

Zergatik zen berritzailea teoria hau?

Ordura arte bi korronte nagusi izan ziren:

1. Fijismoa.

Fijismoaren arabera, espezieak aldagaitz iraun dute sorreraz geroztik, horien artean ahaidetasunik dagoenik ukatuz. Naturaren irudi immobilista hori
defendatu duten zientzialari aipagarrienak Linneo eta Cuvier izan dira.

2. Eboluzionismoa, Lamarcken arabera.

Lamarckek uste zuen beharrak eragiten zituela eboluzio-aldaketa horiek. Adibide ezagunenetakoa jirafaren lepoaren eboluzioarena da. Ama jirafak,
adibidez, zuhaitzetako hostoak jateko lepo luzatu eta luzatu egiten zuela adierazten zuen Lamarck-en teoriak, eta ama horrek semeak edo alabak
edukitzean, horiek, bere ondorengoek jada lepo luzea izango zuela defendatzen zuen. Aldaketa horiek zuzenean heredagarriak direla alegia.

Egungo zientzialari gehienek uste dute ezinezkoa dela ahalegin indibidual baten bidez beretutako karakter batek ADN aldatzea eta oinordeko
bihurtzea.

2. MENDEL. HERENTZIA JENETIKOAREN AITZINDARIA.

Gregor Mendel 1.822 urtean jaio zen Txekiar Errepublikan.

 Mendel herentzia jenetikoaren aita izan zela esan dezakegu. Hasiera batean, zientzialariek ez zuten bere aurkikuntza aintzat hartu, baina Darwinen
teoria ezagutu zenean herentzia jenetikoaren ulermen beharrak indar handia hartu zuen, eta Mendelen lana aurkikuntza garrantzitsua zela ulertu
zuten XIX. Mendeko zientzialariek.

Egun garatzen den zientzia eta azterketa genetikoen abiapuntua Mendelek ilarrekin egindako mesperimentu bat izan zen.
4.
5. EBOLUZIOAREN TEORIA SINTETIKOA

Eboluzioaren teoria sintetikoak genetika mendelianoa eta Darwin-en hautespen naturala bateratzen ditu, eta gainera, honako mekanismoak
proposatzen ditu:

 Populazioetan bada aldakortasun genetiko bat, mutazio bidez eta birkonbinazio genetikoaren prozesuen bidez sortua.

 Hautespen naturalak ezabatu egiten ditu beren informazio genetikoagatik hain egokiak ez diren indibiduoak.

 Espezieak oinarri genetiko komuna duten populazio-multzoak dira, eta elkarren artean ugaltzeko gaitasuna dutenak. Geneak, mutazio bidez edo
birkonbinazio bidez gerta daitezkeen konbinazio berriekin, hautespen natural horren eraginpean daude, eta une bakoitzean populazioen
ezaugarriak erabakitzen ditu, ingurumen-baldintzen arabera.

5. HOMINIDOEN EBOLUZIOA: AUSTRALOPITHECUSETIK HOMO SAPIENSERA

Ziur noizbat zerbait ikasi duzuela gizakien garapenari buruz.

Oraingoan, zuen esku utziko dugu ikasgaia.

Sei fase desberdin bereiztuko ditugu:

1. Australopithecus
2. Homo habilis eta Homo ergaster
3. Homo erectus
4. Homo antecessor
5. Homo neanthertalis
6. Homo sapiens.

3. EBALUAZIOA

1.- SARRERA: TEST

 Pertsona bakar baten gorputzeko nerbio guztiak, bata bestearen segidan jarriko bagenitu, zenbat kilometro izango lituzke?
o 40 km.
o 65 km.
o 75 km.

 Nerbio-sistemak zer abiaduran transmiti ditzake seinaleak?

o segundoko 100 metro
o segundoko 150 metro
o segundoko 200 metro

 Gizakiek zenbat milioi neurona inguru dituzte?

o 50.000 milioi neurona
o 86.000 milioi neurona
o 94.000 milioi neurona

 Gizakiek neuronak galtzen dituzte zahartzean, eta horregatik daude nerbio-sistemarekin lotutako gaixotasunak adin aurreratuetan:
o Parkinson eta Alzheimer
o COVID
o Minbizia

2.- GARAPENA:
Nerbio-sistema komunikazio-sare handi bat da, entzefalotik zuzentzen den nerbioengatik.
Nerbio-sistemari esker, gizakiok mugitzen gara, arnasa hartzen dugu, ibiltzen gara eta beste zeregin asko egiten ditugu. Gainera, gure gorputzarekin koordinatuta
daude.
Entzefaloak, bizkarrezur-muinak eta nerbioek osatzen dute sare hau. Mundua sentitzeko, ikusteko, entzuteko eta zure gorputzaren kanpoko eta barruko aldaketei azkar
erantzuteko aukera ematen digu, entzefaloaren eta gorputzaren arteko seinaleak transmitituz.

Nerbio-sistemaren bidez, gizakiok oinarrizko hiru funtzio egiten ditugu:

A) "Zentzumen-funtzioa: barne-estimazioak hautemateaz arduratzen da eta kanpokoak.

B) "Funtzio integratzailea": informazio sentsoriala aztertu eta erabaki egokiak. Kontuan hartzen du memorian metatua.

C) "Funtzio motorra": muskuluen edo guruinen erantzunak eragiten ditu pertzepzioen aurrean jarduteko.

1.1. Nerbio-sistema zentrala (NSZ)

Entzefaloak eta bizkarrezur-muinak osatzen dute. Entzefaloa, berriz, garunak, zerebeloak eta erraboil arrakideoak osatzen dute. Bizkarrezur-muina entzefaloarekin
konektatzen da eta bizkarrezurraren barrualdetik igarotzen da, gorputzean zehar zabalduz. Hainbat zentzumen-informazio jaso, integratu eta erlazionatzeaz arduratzen
da, eta, gainera, gure pentsamendu, emozio eta oroitzapenen iturria da.

1.2. Nerbio-sistema periferikoa (NSP)

NSZtik gorputz osora iristen diren nerbioek osatzen dute. Nerbio Sistema Periferikoan nerbio multzo batzuk bereiz ditzakegu. Nerbio sentsitiboen bidez NSZra
informazioa eramateaz edo nerbio motorren bidez jasotzeaz arduratzen dira.

4.- METAKOGNIZIOA

Garuna da nerbio sistemaren organo garrantzitsuena.

Garunari buruzko datu zaparrada! Zer dakizu honi buruz?

1. Zenbat pisatzen du?

a. 1,3 kg
b. 2 kg
c. 800 gr

2. Zerk babesten du garuna?

Burezurrak.

3. Zenbat zatitan banatuta dago?

a. Bi hemisferiotan.
b. Lau hemisferiotan.
c. Zati bakarra da.

4. Eta hemisferio bakoitza, zenbat zatitan banatuta dago?

a. Lau lobulotan: frontala, parietala, temporala eta okzipitala.
b. Bi lobulotan: frontala eta parietala.
c. Hiru lobulotan: frontala, parietala eta atmosferikoa.

5. Konektatuta al daude bi hemisferio horiek?

a. Bai! Konektatuta daude eta informazioa elkarbanatzen dute.
b. Ez!

6. Bi hemisferioek lan berdina egiten dute.

a. Bai!
b. Ez!

7. Zertaz arduratzen da ezkerreko hemisferioa?

a. Hitzen bidezko komunikazioaz, logikaz, lenguaiaz, matematiketaz eta pentsamenduaz.
 b. Eskuineko hemisferioa baino ordenatuagoa da eta hemisferio nagusia da.
c. Hemisferio analitikoa da eta gorputzaren eskuineko zatia kontrolatzen du.
8. Eta zer gertatzen da ezkertiarren kasuan?
a. Egoera berdina da, ezkerreko hemisferioa nagusia da.
b. Alderantzizkoa gertatzen da, eskuineko hemisferioa nagusi da.

9. Ba al dakizu zenbat ezkertiar dauden munduan?

a. Biztanlene %5
b. Biztaleen %20
c. Biztanleen %10

10. Zertaz arduratzen da orduan eskuineko hemisferioa?

a. Ikusmenean oinarritzen da eta intuitiboagoa da.
b. Gorputzaren ezkerreko aldea kokntrolatzen du.
c. Ondorengo jarduerekin lotzen da: imaginazioa, sormen artistikoa, intuizioa, erritmoa, eta fantasiarekin sentimenduekin ere bai.

11. Nola zaindu behar da garuna eta neuronak?

a. Garuna eta neuronak suntsiezinak dira, ez dira zaindu behar.
b. Kirola egitea txarra da garunarentzat.
c. Buruko kolpeak, elikadura txarra eta substantzia kaltegarriak saihestu behar dira.

 Zer dira neurotransmisoreak? Neuronek sortzen duten substantzia bat dira eta oso lan garrantzitsua dute: neuronen artean informazioa banatzeaz
arduratzen dira, sinapsis kimikoa deitzen zaion prozesu baten bidez.

Zerk aztertzen du guzti hau? Neurozientziak. Nerbio sistemak nola lan egiten duen ikertzeaz arduratzen da, prozesu kognitiboa eta jarrera nola garatzen
diren aztertzen duelarik.
Badakizu zer den prozesu kognitiboa? Ingurutik jasotzen duzun informazioa prozesatzeko zure garunean sortzen den prozesua da. Zure garunak
informazio hori aztertu egiten du, memorian gordetzen da eta ikertu egiten da uneoro erabakiak hartzeko.

Informazioa prozesatzeko gaitasunarekin lotuta dago, memoriarekin, arretarekin, kreatibitatearekin eta pentsamendu abstrakto eta analogikoarekin.