ZHURMAT 1 : KERKESAT LIGJORE DHE VLERESIMI I RREZIKUT

Përkufizimet :
• Peak sound pressure level (LCpeak): vlera maksimale sipas C-weighting e presionit
te zerit në paskal (Pa) ndaj të cilës eshte një person i ekspozuar gjatë nje ditë pune .
•Daily personal exposure level (LEP, d): vlera ditore ekuivalente e zerit sipas A-
weighted , e shprehur ne dB (A).
• LAeq: vlera ekuivalente e vazhdueshme e presionit te zerit sipas A-weigted .
• dB (A) dhe dB © weighting : veshi i njeriut është më i ndjeshëm ndaj disa
frekuencave se sa të tjerave. Dallimi për këtë gje mund të bëhet nëpermjet qarkut
elektronik te nje sound meter . Disa frekuenca mund të pakesohen dhe të tjerat te
shtohen . Kjo teknikë quhet weighting . Teknika me e përdorur është A-weighting për
shkak se ajo imiton përgjigjen e veshit të njeriut. C-weighting duhet të aplikohet kur
matet LCpeak .
Kontrolli I zhurmes tek rregulloret në punë dhe kufijtë e ekspozimit .
Kërkesat ligjore mbulohen tek Kontrolli i Zhurmës tek Rregullorja e Punes ( CNAWRs ,
Control of noise at work regulations ) 2005 .
Vlerat e ekspozuara te veprimit (EAVs , Exposure action values) janë nivelet e
zhurmës ndaj te cilave kur ekspozohesh kerkohen veprime të caktuara.
Këto veprime kanë të bëjnë me nevojën për vlerësimin e rrezikut, kontrollin e
ekspozimit, mbikëqyrjen shëndetësore, dhe ofrimin e informacionit dhe trajnimit.
Vlerat kufi të ekspozimit (ELV , exposure limit values) janë nivelet e zhurmës mbi të
cilat punonjësit nuk duhen te ekspozohen. EAVs dhe ELVs janë të listuara në Tabelën
1.1.
Kutia 1.1 Detyrat e përgjithshme sipas CNAWRs
• Një vlerësim zyrtar i rrezikut ne rastet kur vlerat arrijne ose kalojne EAVs .
• Nëse ekspozimi nuk mund të reduktohet me mjete të tjera, dhe vlerat jane mbi
EAVs , atëherë mbrojtja e veshit duhet të sigurohet nga punëdhënësi dhe te përdoret
nga punonjësit .
• Vëzhgimi shëndetësor kërkohet nëqoftese vlerësimi i rrezikut tregon se
ekziston rreziku për shëndetin nga zhurma , pa marrë parasysh reduktimin e zhurmës
nga përdorimi i mbrojtësve të dëgjimit .
• Informacioni, udhëzimi dhe trajnimi duhet të sigurohen për ata te ekspozuar ndaj
vlerave me te uleta se EAVs ..
Tabela 1.1 Kufiri i ekspozimit të zhurmës dhe vlerat e veprimit
L l o j i I l i m i t i t t e E k s p o z i m i p e r s o n a l Peak sound pressure db
ekspozimit ditor ose javor ndaj (C)
zhurmes db (A)
Lower EAV 80 135
Upper EAV 85 137
ELV 87 140

Vlerësimi dhe menaxhimi i rrezikut

Vlerësimi i rrezikut
• Identifikim sistematik i të gjitha burimeve të zhurmës .
• Identifikim i individëve te ekspozuar ndaj zhurmës .
• Për ata të cilet jane te ekspozuar ndaj zhurmës përcaktohet modelii ekspozimit
ditor dhe kohëzgjatja e ekspozimit .
• Identifikim I masave te përdorura për të zvogëluar ekspozimin duke përfshirë
mbrojtjen ofruar nga mbrojtësit e veshit .
• Vlerësoni ekspozimin e mundshëm (ditor dhe kulmin) ndaj zhurmës dhe krahasojeni
me
limitin dhe vlerat e veprimit.
Menaxhimi i rrezikut
• Eliminimi / zvogëlimi i ekspozimit të zhurmës kur është e lehte te kryhet .
• Sigurimi i mbikëqyrjes shëndetësore (audiometria) për ata në rrezik .
• Jepni të punësuarve informacion dhe trajnim për praktikat e sigurta të punës dhe
mbrojtjen e dëgjimit .
• mirembajtja e pajisjeve të kontrollit të zhurmës dhe mbrojtjes së dëgjimit .
• Te ruhen zbulimet gjate kontrolleve dhe plani i veprimit
• Te shqyrtohet ; praktikat aktuale të punës, vlerësimet e ekspozimit,
të dhënat e mbikëqyrjes shëndetësore, zbulime nga inspektimet në vendin e punës,
ankesat individuale që lidhen me ekspozimin ndaj zhurmës dhe mënyrat e reja për të
reduktuar riskun .
ZHURMA 2 : INSTRUMENTAT DHE PERCAKTIMI I LEP, d
Llojet e instrumenteve
Sound level meter (SLM) , aparat per matjen e zhurmes .
• Instrumente portative te cilat mund te bejne integrim te te dhenave .
• Cilësia eshte sipas standarteve europiane
• Përdoret xhami për të mbrojtur mikrofonin nga ajri dhe papastërtite .
• Tregon ; Leq gjatë periudhës së matjes; LCpeak dhe përmbajtjen e frekuencës së
zhurmës .
Dosimetri ( matesi personal I nivelit të zërit)
• Mbahet lehtë nga operatori . Duhet të vendoset të paktën 15 cm larg nga koka dhe
në anën e kokës ku nivelet e zhurmës janë më të larta .
• Ne ndryshim nga SLM, dozimetrat mund të tregojnë LEP,d ose zhurmën te shprehur
në përqindje p.sh. 200% .
• Mund të ketë database te të dhënave , duke mundësuar vizualizimin, ruajtjen dhe
rishikimin e te dhenave që tregojnë ndryshimin në nivelin e zërit me kalimin e kohës
.
Calibrators
• Duhet të ofrojë lidhje të ngushtë rreth mikrofonit .
• Përdoret për të kontrolluar SLM para dhe pas kryerjes së matjeve .
• SLM dhe kalibrimi duhet të kontrollohen së paku nga prodhuesit te pakten njehere
në vit.
Metodat për përcaktimin e LEP, d
Dozimetër personal
• Përdoret kur personi është shumë i lëvizshëm (p.sh. punëtorët e mirëmbajtjes) ose
ku ekspozimi ndaj zhurmes varion shumë .
• Vendosni mikrofonin tek supet e operatorëve e në anën e kokës ku nivelet e zhurmës
janë më të larta dhe monitorohet për kohëzgjatjen e turnit te punes .
Detyrat / puna e monitorimit
• Ndajeni ditën e punës në një numër te caktuar të detyrave dhe punëve konkrete
dhe matni nivelin përfaqësues të zhurmës për çdo detyrë (LAeq)
• Regjistrohet koha e kaluar duke kryer çdo detyrë .
• LAeq për çdo detyrë është e kombinuar me kohëzgjatjen për të përcaktuar EP, d duke
përdorur ose llogarinë e gatshme ose tabelën elektronike të disponueshme në faqen e
internetit të HSE
VIBRIMI 1 : DRIDHJE E TERE TRUPIT
Shkaqe te zakonshme te vibrimit .
Ekspozimi ndaj vibrimit të tërë trupit (WBV , whole body vibration) lind në punëtorët
që ngasin
automjete udhëtimi. Shumë lloje të ndryshme automjetesh mund të shkaktojnë
ekspozim ndaj vibrimit . Në Mbretërinë e Bashkuar, burimet më të zakonshme janë
makina, furgona, kamionë me pirun, kamionë, traktorë, autobusë, ngarkues, trena
dhe ekskavatorë. Ekspozime të tjera hasen nga trena, automjete të blinduara,
automjete jashtë rrugës dhe helikopterë.
Profesionet dhe industria
Profesionet më të zakonshme te ekspozuar janë:
• Punëtorët e fermave
• Drejtuesit e automjeteve të mallrave
• Shoferët e kamionëve.
Industritë më të zakonshme janë:
• Bujqësia
• Ndërtimi
• Transporti tokësor.
Faktorët kryesorë që ndikojnë në ekspozimin ndaj vibrimit
• Vibracion i brendshëm i automjetit (vjetersia e automjetit, dizajni)
• Ulja dhe suspension I automjetit ( ne lidhje me amortizatoret )
• Sipërfaqja e rrugës
• Shpejtësia e rrugës.

Efektet potenciale në shëndet te vibrimit

Efektet më të mirenjohura janë në regjionin lumbar te shtyllës kurrizore si
pershembull dhimbje mesi jo specifike , dhimbje të nervit shiatik, degjenerim disqeve
intervertabrale lumbare. Një studim nga NIOSH (1997) tregon per lidhje te forte midis
LBP (Low back pain ) dhe vibrimit por eshte e paqarte nese ka nje lidhje midis dozes
se vibrimit dhe sasise se dhimbjes .
Efektet e tjera të sugjeruara përfshijnë: dhimbjen e qafës dhe degjenerimin e disqeve
intervertebrale cervikal; shqetësim autonome dhe çrregullime të ekuilibrit dhe
tretjes.
Lidhja e vibrimit me këto situata eshte me e pakte . Sëmundja e lëvizjes njihet mirë,
megjithatë.
Vlerësimi dhe monitorimi i rrezikut
Health and Safety Executive (HSE) siguron një llogaritës te ekspozimit për të lehtësuar
mbledhjen e doza të pjesshme te vibrimit nga disa automjete (website).
Kufijtë e ekspozimit
Dy kufij ekspozimi janë të specifikuara në Mbretërinë e Bashkuar dhe legjislacionin
evropian:
• Një EAV A (8) prej 0.5m / s2 : kjo është shuma ditore mbi të cilën punëdhënësit
duhet të veprojnë për të kontrolluar ekspozimin .
• ELV A (8) prej 1.15m / s2 : kjo është shuma maksimale , qe një punonjës sduhet ta
kaloje gjate nje dite. (HSE këshillon që VKE nuk duhet të konsiderohet një objektiv;
përkundrazi, qëllimi duhet të jetë zvogëlimi i ekspozimit sa me shume te jete e
mundur.)
Parandalimi dhe kontrolli
HSE këshillon që shoferët duhet:
• Rregullojne ndenjëset e tyre
• Shmangin rruget me siperfaqe te ashpra , jo cilesore ( rruge me gropa :p)
• Rregullojne shpejtësinë e automjetit për t'iu përshtatur kushteve të rrugës.
Gjithashtu këshillon edhe disa masa të tjera, duke përfshirë:
• Mirëmbajtja e amortizatoreve të automjetit
• Mirëmbajtja e rrugëve të vendit .
• Zgjedhje më e mirë e te ulurit
• Pushime
• Sisteme të sigurta të punës
• Monitorim i thjeshtë i shëndetit.
Legjislacioni përkatës
Kontrolli i Vibrimit në Punë 2005.
VIBRIMI 2 : VIBRIMI I TRANSMETUAR PERMES DORES
Shkaqe te zakonshme
Ekspozimi lind nga shumë burime, duke përfshirë thyeres betoni (matrapik),
motosharra, pajisje per gerryerje metali, pajisje per te korrur barin etj .
Profesionet dhe industria
Profesionet ku ekspozimi është i zakonshëm jane :
• Punëtorët e ndërtimit
• Perpunuesit e metalit
• Saldatorët
• Druvaret , ndërtuesit e anijeve
• Punëtorët e rrugës.
Industritë kryesore janë ndërtimi dhe inxhinieria e rëndë. Një vlerësim 1.2 milionë
burra në Britani kanë ekspozime javore te vibrimit që justifikojnë mbikëqyrje
shëndetësore.
Faktorët kryesorë që ndikojnë në ekspozimin ndaj vibrimit .
• Mjetet: vetitë e brendshme të mjetit (p.sh. madhësia, pesha, karakteristikat e
frekuences, balancën midis forcave reciproke), moshën e mjeteve, dhe
mirëmbajtjen e tyre.
• Materiali që punohet
• Lloji i veprimit në punë (p.sh. prerja, shpimi, bluarja)
• Teknika e operatorit (p.sh. lloji dhe forca e punes , orientimi I dorës dhe krahut).
Efektet potenciale ne shëndeti
• Më të njohurat janë fenomenet e Raynaud , dëmtim sensor-neural në gishta (Gishtat
e bardhe te shkaktuar nga vibrimi ) dhe sindromi I tunelit karpal .
• Sindromi i vibrimit të krahut dhe dorës .
• Punonjësit që përdorin vegla vibruese te zhurmshme zakonisht vuajnë nga humbja e
dëgjimit të shkaktuar nga zhurma, si dhe nga simptomat lokale të krahut dhe te
dorës.
Vlerësimi dhe monitorimi i rrezikut
Magnituda e vibrimit matet në drejtim të përshpejtimit . Matjet e ponderuara te
frekuencës
(ahw) janë bërë në tre akset në varesi te dorezës se mjetit, duke përdorur
accelerometer, dhe vlerat (në m / s2 rms) janë përcaktuar për secilin aks dhe jane
mbledhur.
Demtimi supozohet të lidhet me energjinë totale që hyn në dorë, kështu që doza
mund të ri-shprehet në aspektin e nxitimit qe permban te njejten sasi energjie per
nje periudhe prej 8 oresh.
Doza e pjesshme nga me shume se nje mjet mund të përmblidhet në një dozë të
barabartë ditore.
Në praktikë kjo kërkon një inventar të burimeve, të dhëna mbi madhësinë e vibrimit
qe gjendet ne manualet e pajisjeve ose fletët e informacionit të furnitorëve, dhe një
vlerësimi i kohës së kontaktit të punetorit me mjetet .
• HSE ofron një llogaritës te gatshem te ekspozimit , për të vlerësuar A (8) nga
koha e ekspozimit dhe madhësia e dridhjeve, dhe një llogaritës te ekspozimit qe te
lehtësojë mbledhjen e dozave nga disa mjete.
Hand-transmitted vibration
ku A (8) = shpejtësia ekuivalente e energjisë 8-h, një shpejtësi hw = rms

magnitudë pas peshës frekuencës, t = kohëzgjatja e ekspozimit në a

ditë, dhe T 8 = 8h (në njësitë e njëjta si t).
Doza e pjesshme nga> 1 mjet mund të përmblidhet në një dozë të barabartë ditore.
Në praktikë kjo kërkon një inventar të burimeve, të dhëna mbi madhësinë e vibrimit
nga doracakët e pajisjeve ose fletët e informacionit të furnitorëve, dhe
vlerësimi i kohës së kontaktit të mjeteve të dorës
• HSE ofron një ekspozim të gatshëm-llogaritës, për të vlerësuar A (8) nga
koha e ekspozimit dhe madhësine e dridhjeve, 2 dhe një llogaritëse te ekspozimit qe
lehtëson mbledhjen e dozave nga disa mjete.
3 Kufijtë e ekspozimit:
Dy kufij ekspozimi janë të specifikuara në Mbretërinë e Bashkuar dhe legjislacionin evropian:
• EAV A (8) prej 2.5m / s2
: shuma ditore mbi të cilën punëdhënësit duhet të veprojnë për të kontrolluar ekspozimin.
Vëzhgimi shëndetësor kërkohet për punëtorët të cilët janë ekspozuar rregullisht mbi EAV.
• ELV A (8) prej 5m / s2
: Shuma maksimale e një punonjësi qe mund të ekspozohet në çdo ditë të caktuar.
Parandalimi dhe kontrolli
Një numër hapash mund të lehtësojnë rrezikun në popullatat e ekspozuara. këto
mund të përmblidhet gjerësisht si:
• Shmangia (p.sh. duke bërë një punë tjetër)
• Zëvendësimi (i mjetit ose materialit të punuar)
• Ndërprerja e shtegut (me anë të izolimit ose dëmtimit të dridhjeve)
• Sisteme të sigurta të punës.
Disa opsione përfshijnë:
• Zëvendësimi rutinë i pjesëve të konsumuara te mjeteve
• Përzgjedhja e duhur e mjeteve për detyrë
• Redesign i mjeteve për të shmangur nevojën për të kapur pjesët me dridhje te larta, ose
për të zvogëluar forcën e dridhjes
• shlodhje gjate pushimeve te vogla për të kufizuar kohën e ekspozimit.
Një tjetër qasje e përbashkët përfshin shqyrtimin e efekteve të hershme të shëndetit dhe
duke kufizuar ekspozimin e mëtejshëm në ato me sindromë vibrimi të krahut të dorës.
Chemical hazards.
Pluhur qymyri
Informacione të përgjithshme te substancës

• Ekspozimi ndaj pluhurit të qymyrit rregullohet në Minierat e Qymyrit (Kontrolli i

Pluhurit te Pezullueshem) Rregullorja(CIDR) 2007

• Nuk ka leje per efektin e paisjeve mbrojtjese ne sistemin respirator

(RPE) që duhen marrë parasysh për të vendosur nëse është tejkaluar kufiri i ekspozimit.

• CIDR kërkon kontrollin e ekspozimit të pluhurit te inhalueshem dhe përputhshmërinë me

limitet e kontrollit të ekspozimit (ECL) për pluhurin qe respirohet.

• ECL: pluhuri i respiruar mesatarisht gjatë një periudhe reference të një pune

javë prej 40 orë:

• pluhuri i respiruar 3.0mg / m 3

• kuarci 0.3m / m 3

• Vetitë fizike: pluhuri mineral i karbonizuar me minerale të tjera,

sidomos silicë kristaline (kuarc). Kuarci mund të përbëjë 10% të

masës së respiruar. Përbërja dhe vetitë fizike (p.sh. fortësia)

janë shumë të ndryshueshme.

Klasifikimi CLP dhe etiketimi

Aktualisht nuk ka klasifikim.

Përdorimet
Ekspozimi ndodh gjatë minierave dhe përpunimit të thëngjillit.

Efektet kryesore shëndetësore

• Pneumoconiosis: përmbajtja e grimcave te kuarcit tësapo gjeneruara

përshpejton përparimin e

• Emfizema dhe bronkit kronik

• Mbikëqyrja shëndetësore është e detyrueshme nën CIDR për 'rendesine e ekspozimit' te

punonjësve dhe duhet të përfshijë pyetësorë te simptomave respiratore.

(ku përfshihet historia e pirjes së duhanit), spirometria dhe rrezet X te toraksit.

të dhënat shendetesore duhet të mbahen në një formë të përshtatshme për 40 vjet.

matje
• MDHS 14/3 Mostër e pompuar e pluhurit në analizuesin gravimetrik

• MDHS 101 Mostër e pompuar e pluhurit te respiruar në flliter,

analize gravimetrikee ndjekur nga vlerësimi i përmbajtjes së kuarcit ne rrezet infra të kuqe

(IR) spektroskopia ose difraksioni me rreze X (XRD)

• Shënim: duhet të përcaktohet përmbajtja e kuarcit të respiruar në të gjitha mostrat

Përveçse nëse pluhuri total i respiruar në mostër është më i vogël se

kufiri i kontrollit të ekspozimit mesatar (TWA) për kuarcin.

Silicë kristalore (kuarc)

Informacione të përgjithshme per substancën
Kufiri i ekspozimit në punë
• Silicë kristaline (e respiruar): WEL, 8h TWA prej 0.1mg / m 3
. Limiti duhet mbajtur nën shqyrtim nga HSE
• Silicë, amorf, (i inspirueshem): WEL, 8h TWA prej 6.0mg / m 3
• Silicë, amorf (i respirueshem): WEL, 8h TWA prej 2.4mg / m 3
.
Klasifikimi CLP dhe etiketimi
Aktualisht nuk ka klasifikim.

Përdorimet
Burimet më të rëndësishme të ekspozimit janë guroret, minierat, shkritoret me ngjyra,
ndërtimi, guri, dhe qeramika, argjila e rëndë, dhe industritë e tullave.

Efektet kryesore shëndetësore

• Silicoze: zakonisht fillimi i ngadalshëm gjatë shumë viteve ose 'silikoza akute' që vijon
Pas niveleve të larta të ekspozimit ;mbi 1-2 vjet.
• Kanceri i mushkërive: Groupi 1 IARC, kancerogjen tek njerëzit. i mundshëm eshte
efekti synergistic me pirjen e duhanit
• Efekte të tjera të frymëmarrjes:ka evidenca qe ne punetoret e ekspozuar ekziston mundesia
e infektimit me turbekuloz, bronkit dhe emfizeme
. Roli i duhanpirjes dhe mekanizmat shkakesore jane ende te paqarte.
• Efekte të tjera: semundje autoimune, imunologjike dhe renale.
Matje
MDHS 101 Mostër e pompuar e pluhurit e respiruar në filter, analiza nga IR
spektroskopi ose XRD.
ASBESTI
Informacione të përgjithshme te substancës
• Asbesti është një grup i 'mineraleve të silikateve natyrale që përbëhet' nga
crocidolite, amosite, chrysotile, actinolite fibroze, anthophyllite fibroze,
dhe tremolite fibroze, ose përzierjet që përmbajnë këto.
• Ekspozimi rregullohet nga Rregullorja e Rregullimit të Azbestit në Punë
(CAR) 2006 (shih f. 540, Rregullorja e Rregullimit të Azbestit 2006),
dhe ACoPs shoqërues. L143 dhe L127. CAR ndalon importimin,furnizimin dhe përdorimin e të
gjitha formave të asbestit
• Kufijtë e kontrollit:
• kufiri i kontrollit 0.1f / cm 3
 (ekuivalente me 0.1f / mL, të gjitha llojet e asbestit).
• STEL e 0.6f / mL mbi 10min
• limitet e ekspozimit personal (kontroll) mbulojnë periudha midis 10min dhe 4h.
Tejkalimi i një niveli veprimi 12 jave shkakton dispozita shtesë sipas CAR, përfshirë
mbikëqyrjen shëndetësore.
• Kampionimi i pastrimit brenda mbylljes kërkohet pas heqjes se azbestit.
Klasifikimi CLP dhe etiketimi
Kancerogjen (Carc) (1A), STOT / RE (1); H350, 372.
Përdorimet
• Dikur kishte tuba dhe kaldaja; tuba çimentoje, fletë dhe pllaka
• Tani kryesisht haset në operacionet e demolimit dhe rinovimit.
Efektet kryesore ne shendet
Asbestozë, mesothelioma, kancer pulmonar.
Matje
Sondazhet duhet të kryhen sipas udhëzimeve të HSE
• HSG 264: mbulon planifikimin e anketimit, marrjen e mostrave dhe vlerësimin e asbestit
që përmbajnë materialet, sigurimin e cilësisë dhe raportet e anketës
• HSG248: jep informacion mbi marrjen e mostrave ajrore .
Mostra e pompuar e pluhurit duke përdorur mostër të veçantë të mbuluar mbi filter,
vizualizimi ne filter
me mikroskopi të lehta dhe numërim fibrash me gjatësi> 5µm, gjerësi
<3µm, dhe një raport gjatësi / gjerësi prej të paktën 3: 1.
Plumbi
Informacione të përgjithshme te substancës
• Ekspozimi ndaj plumbit rregullohet nga Kontrolli i Plumbit në Punë
Rregullorja 2002 (CLAW). Ekspozimi ligjor ajror dhe biologjik
vlejnë vlerat e monitorimit
• CAS nr. 7439-92-1
• Kufiri i ekspozimit në punë: WEL, 8h TWA plumbi (përveç alileve të plumbit),
0.15mg / m 3
; alkil të çojë, 0.10mg / m 3
• Monitorimi biologjik: 3 nivele të pragut tregohen në PVZh Rregulloret ( Rregullorja e
Plumbit në Punë 2002):
• një nivel në të cilin kërkohet mbikëqyrja shëndetësore
• 'niveli i veprimit': ekspozimi duhet zvogëluar
• 'Niveli i pezullimit': individi duhet të hiqet nga ekspozimi
• Vetitë fizike: metali i butë, i pandryshueshëm argjend-gri, mp = 327 ° C,
bp = 1740 ° C.
Klasifikimi CLP dhe etiketimi
• Alkalet e plumbit
• Komponime të tjera të plumbit (duke përjashtuar azidet, acetatet dhe kromatin
Përdorimet
• Nxjerrja e plumbit nga xeherorja e tij (sulfuri i plumbit) dhe shkrirja e skrapit per plumb (2
° grada e shkrirjes)
• Prodhimi i baterive të acidit të plumbit, përbërësve të plumbit dhe bojrave
• Prodhimi i saldatorit, qeramikës, qelqit, pigmenteve dhe municioneve
• Plumb organik (alkile) i shtohet benzinës si agjent anti-troket
• Ekspozimi gjatë heqjes së shpërthimit, heqjes dhe djegie të bojës së plumbit;
thyerja dhe riciklimi i baterive të plumbit.
Efektet kryesore shëndetësore
• Hematologjike: anemi, retikulocitoza,
• Encefalopati, neuropati periferike
• Toksiciteti renal (dëmtimi tubular dhe fibra intersticionale)
• Efektet në traktin GI (kolik)
• Pjelloria e reduktuar tek meshkujt, zhvillimi neurologjik i dëmtuar i fetusit.
Matje
• Mostër e pompuar e pluhurit në fi lter, tretje acide, analiza nga flam
ose AAS elektrotermal (MDHS 6/3) ose XRF (91) ose ICP-AES (99).
• Monitorimi biologjik: plumbi (inorganik) ne gjak, protoporfirine, (ZPP), ALA.
Plumbi (organik) -urine (fundi i orarit te punes, fundi i javës së punës).
Mangani
Informacione të përgjithshme per substancën
• Mangani eshte metal
• Kufiri i ekspozimit në punë: mangani dhe komponimet e tij inorganike
(si Mn) -WEL, 8h TWA prej 0.5mg / m 3
• Vetitë fizike: metalet e forta të grimcuara të bardha janë gjetur kryesisht ne
formë kristalore, mp = 1244 ° C, bp = 1962 ° C.
Klasifikimi CLP dhe etiketimi
• Dioksid mangani: toksiciteti akut (4); H332, 302.
• Sulfat mangani: STOT / RE (2); H373.
Përdorimet
• Përdorim i madh: prodhimi i çelikut dhe çelikut të karbonit
• Përbërësit e manganit kanë përdorime të ndryshme në prodhimin e
baterive, plehrave, qeramikës dhe xhamit.
• Ekspozimi ndodh gjatë refinimit të mineralit, shkrirjes dhe fabrikimit
• Saldim (çelik).
Efektet kryesore shëndetësore
• Efektet e sistemit nervor qendror të lidhura me ekspozimin e përsëritur nga
inhalacioni; shenjat e hershme përfshijnë gjumë dhe dobësi në këmbë
• Historikisht, efektet mbi pulmonet(pneumonite) u shkaktuan nga
ekspozimi kronik, ndonëse studimet e fundit nuk japin prova për këtë.
Matje
Mostër e pompuar e pluhurit në filter, analiza nga XRF MDHS91) ose
ICP-AES (MDHS 99).
Merkuri
Informacione të përgjithshme per substancën
• CAS Nr. 7439-97-6
• Asnjë WEL (EH40)
• Vlera udhëzuese e monitorimit biologjik: 20µmol zhivë / mol e kreatininës ne
në urinë (nga marrja e mostrave të rastësishme)
• Vetitë fizike: metali i lëngët me ngjyrë argjendi, mp = - 39 ° C, bp =
357 ° C.
Klasifikimi CLP dhe etiketimi
• Merkuri (elemental): toks akut (3), STOT / RE (2); H331, 373
• Disa komponime organike dhe inorganike të merkurit: toks akut (1), STOT /
RE (2); H330, 310, 300, 373.
Përdorimet
• Përdoret si një elektrodë në prodhimin elektrolitik të klorit nga
hidroksidi natriumit (procesi klor-alkal).
• Përdoren gjerësisht në termometra, barometra dhe bateri
• Përdorimi në amalgamën e dhëmbëve është në rënie
• Prodhimi i fungicideve, biocideve dhe bojrave antifouling.
Efektet kryesore shëndetësore
• Irritimi i traktit respirator i lidhur me ekspozimin afatshkurtër ndaj
Avujve te Hg
• Efektet në sistemin nervor qendror (efektet psikomotorike)
• Toksiciteti renal (dëmtimi tubular).
Matje
• MDHS 16/2 Mostrimi:
• mostrimi i avullit me avull (pasqyrë) ose marrja e mostrave të pompuara
në tubin sorbent
• marrja e kampioneve të pompuara me zhivë të grimcuar në filter të montuar në
mostren e inhaluar; tub rezervë back-up nëse avulli gjithashtu është i pranishëm
• Analiza nga spektroskopia e absorbimit atomik të avujve të ftohtë
• Monitorimi biologjik:
• zakonisht bazuar në matjen e totalit të merkurit inorganik në urinë
(ekspozimi kumulativ)
• nivelet totale të merkurit inorganik ne gjak (ekspozimi akut).
Monoksidi i Karbonit
Informacion i pergjithshem:

• Numri CAS 630-08-0. Formula kimike CO.

• Limiti profesional i ekspozimit: WEL, 8h TWA 35mg/m3; STEL prej 232mg/m3.
• Vetite fizike: gaz pa ngjyre, pa ere, pak i tretshem ne uje, me pike shkrirje -199 oC dhe pike vlimi
-92 oC.

Klasifikimi CLP dhe emertimi

Repr (1A), acute tox (3), STOT/RE (1); H360D(demton fertilitetin/fetusin), 331 ,372(Causes damage to
organs through prolonged or repeated exposure).Perdorimet

• Ne prodhimin e Hidrogjenit dhe acidit acetik ne prodhimin e hidrokarbureve.

• I perdorur si agjend reduktues industrial.
• I prodhuar si nje nenprodukt i djegies se paplote.

Efektet kyce ne Shendet

Efekte akute qe rezultojne nga formimi i karboksihemoglobines:

• Asfiksia
• Efekte ne fetusin ne zhvillim
• Efekte KardioVaskulare (ne subjekte me semundje pre-ekzistuese KV, perkeqesim i angines se
efortit)
• Efekte ne SNQ (dhimbje koke,marrje mendsh, demtim i kapacitetit mendor, lodhje , turbullime te
te parit).
Matjet

• NIOSH 6604 Hedhja e mostrave ne canten e mostrave inerte, detektor elektrokimik.

• Metodat kolorometrike perdoren zakonisht. Marrja e mostrave ne tuba te pershtatshem te veshur
me reagent dhe te kalibruara qe me pare.
• BMGV 30ppm ne End-Tidal breath.
RREZIQET PSIKOSOCIALE
Faktoret organizativ psikosocial
Perkufizim:Termi "Rrezik psikosocial" perdoret per te pershkruar cdo faktor qe mund te
shkaktoje ankth/dhimbje apo dem psikosocial.
Elementet ne pune Mbingarkesa, afatet, veshtiresia e punes,presioni i kohes, puna e
lehte(underloading).
Kultura ne vendin e punes
Komunikimi, perfshirja ne vendim-marrje, feedbacku, burimet, suporti
Organizimi i punes puna me turne, Oraet e zgjatura, puna me orare te paparashikuara,
ndryshimete ores, ndryshimet e pakonsultuara ne pune,orare josociale te punes.Roli/rendesia
ne pune
Qartesia e punes, konflikte interesi/besimi, mungesa e kontrollit mbi punenStruktura
Mbi/nen-promovimi (veten/te tjere) kercenime per heqje nga puna, struktura e pageses,
pabaraziteRelatat/lidhjet
Komunikim i varfer, bullizmi, abuzimi verbal ose fizik, intimidimi, kercenimetAmbjenti
Zhurma,temperatura,ndricimi, hapesira,rehatia, ekspozimi i perceptuar i rrezikut.
Nderveprimi/Lidhja pune-shtepi
Probleme kujdesi ndaj femijeve, probleme transporti, probleme te strehimit, zhvendosja
Efektet Shendetsore :
Stresi
Crregullime muskulo skeletike
Meta-analizat per stresin tregojne se shume ndryshime fizike ndodhin ne persona te stresuar
ne menyre direkte/indirekte si:
Probleme Kardiovaskulare (direkt fiziologjik)
Infeksione ( direkt fiziologjik)
Imunodeprimimi (direkt fiziologjik)
Probleme mendore si ankthi,depresioni(direkt fiziologjik)
Kanceri i lidhur me perdorim alkoli,duhani,droge(indirekt fiziologji)
Efekte te tjera negative:
Ulja e moralit dhe kenaqesise ne pune
Ulja e produktivitetit
Rritja e aksidenteve dhe demtimeve
Rritja e argumentave/zenieve
Kontrolli i Riskut-Keto nderhyrje primare ulin faktoret organizues negative:
1)-Kerkesat ne vendin e punes
Sigurohu qe punonjesit arrijne te plotesojne kerkesat e punes
Siguro qe kerkesat te jene te arritshme ne pershtatje me oret e punes
Pershtat aftesite e njerezve me kerkesat e punes
Krijo pune brenda kapacitetit te punonjesve
Adreso shqetesimet e punonjesve lidhur me punen/ambjentin
2)-Mbajtja e kontrollit
Punonjesit japin mendim se si e kryejne punen/ marrje pushimesh
Punonjesit te kene kontroll mbi hapin/shpejtesine e punes
Iniciativat dhe aftesite te inkurajohen
Punonjesit te inkurajohen per aftesi te reja dhe konkurencen
Konsultimi me punonjesit mbi problemet ne pune(whenever possible)
3)-Lidhjet ne vendin e punes
Punonjesit te mos behen subjekte sjelljesh te papranueshme-bullying
Promovimi i positiviteti ne pune dhe sigurimi i barazise
Shmangia e konflikteve dhe sjelljeve te papranueshme
Punonjesit te ndajne informacion qe ka lidhje me punen
Procedura dhe politika qe adresojne sjelljet e papershtatshme
Menaxheret jane te afte te menaxhojne keto sjellje
Punonjesit te jene te afte te raportojne sjelljet e papershtatshme
4)-Roli/rendesia ne vendin e punes
Siguro qartesine e roleve brenda organizates dhe shmang konflikte rolesh
Punonjesit kuptojne rolin e tyre dhe pergjegjesite
Siguro qe role te ndryshme mbi punonjesit jane te pershtatshem
Kontrollo nese punonjesi e ka kuptuar rolin e tij dhe pergjegjesite
Punonjesit mund te ngrejne shqetesime mbi paqartesite e rolit/konflikte
5)-Ndryshimet organizative
Perfshi punonjesit shpesh kur i nenshtroheni ndryshimeve organizative
Siguro konsultim adekuat te punonjesve per ndryshimet
Beju te ditur punonjesve per impaktin dhe zgjatjen ne kohe te ndryshimeve
Punonjesit kane akses per perkrahje gjate ndryshimeve
6)-Perkrahja e punonjesve
Punonjesit marrin suport adekuat nga koleget dhe superioret e tyre
Politika/procedura per te mbeshtetur punonjesit
Inkurajimi i menaxhereve te suportojne stafin
Inkurajimi i punonjesve te suportojne koleget
Punonjesit dine cfare mbeshtetje eshte e disponueshme dhe si mund ta marrin
Punonjesit dine si te perdorin burime per te bere punen e tyre
Punonjesit marrin feedback konstruktiv dhe sistematik.
Lone Working
Perkufizim: Lone working percaktohet si "cdo situate/vendndodhje ne te cilen dikush
punon pa kolege prane ; ose kur dikush punon jashte fushes se pamjes/degjimit te kolegut
tjeter".Ky perkufizim perfshin ata te cilet nuk jane detyrimisht lone workers( mesues shkolle
qe punojne ne klasa te izoluara,larg nga koleget).
Faktore riskuVete 'lone working' nuk eshte problemi, por eshte mungesa e asistimit te
menjehershem te punonjesit. Shqetesimet kryesore jane:
Semundjet
Aksidentet
Siguria personale

Profesionet e ekspozuara Shume punedhenes kane staf i cili punon vetem.

Punonjesit e komunitetit
Punonjes sociale
Police trafiku
Infermiere rrethi/zone
Shofere taksish/autobusesh
Ata qe punojne ne single-occupancy premises
Pika karburanti
Dyqane
Ata qe punojne nga shtepia
Ata qe punojne ne zona te izoluara te ndertesave te medha:
Stafi i recepsionit
Mesues
Ata qe punojne ne mjedise jashte orarit zyrtar
Pastrues
Inxhiniere
Stafi i security(rojet e sigurise etj)

Vleresimi i riskut Faktoret per tu konsideruar perfshijne:

Njerezit
Vendndodhjet
Koha
Task/Detyrat
Procedura te rrezikshme
Te kesh te besh me sendet me vlere/cash
Enforcement activity(polic trafiku)/Zbatimi i ligjit?
Udhetimet dhe akomodimi
Ne rast se gjate vleresimit te riskut hasen kontrolle joadekuate, nuk duhet vazhduar 'lone
working'. Konsideroni punen ne cifte, nje vendndodhje alternative per takime etj per te ulur
riskun.
Masat e kontrollit
Punedhenesit e 'lone workers' duhet te kene politika per 'lone working'.
Informimi,udhezimi dhe trajtimi i menaxhereve dhe 'lone workers'.
Kontroll hyrjeje ne ndertesa.
Sisteme te brendshme alarmi perfshi butona paniku (spitale psikiatrike).
Sistemet e mbrojtjes se punonjesve te jene te lidhur me nje dhome qendrore kontrolli per
punetoret qe levizin/mobile.
Alarm ndaj sulmit personal (megjithese perdorimi mund te perkeqesoje situata te veshtira).
Telefon celular (plot te karikuar, me kredit te mjaftueshem dhe me sinjal ne ate zone pune).
Ndarja e informacionit ndërmjet organeve publike në lidhje me individët me një histori
dhune ndaj stafit.
Regjistri i vizitave: kush vizitohet, te dhenat, kohet e mberritjes/nisjes por kjo kerkon
bashkepunimin e gjithe stafit.
Te dhenat e 'lone worker'-it te mbahen ne dosjen personale.Perfshire:
Marken,modelin, targen e makines
Te afermit
Numri i shtepise dhe i telefonit.
Legjislacion relevant

• Punedhenesit kane per detyre te mbrojne shendetin e punonjesve sipas Health&Safety at Work.
• Punedhenesit ndermarrin te bejne nje vleresim te pershtatshem te rrezikut per shendetin dhe sigurine e
stafit dhe te tjereve duke perfshire 'lone workers' sipas Managment of Health and Safety at Work
Regulations 1999.
Puna ne turne dhe gjate nates
Perkufizim:Puna gjate nates percaktohet si te punosh te pakten 3 ore ndermjet 23:00-06:00.
Epidemiologjia:
Perafersisht 14% e punonjesve ne UK zakonisht punojne me turne.
Nje shtese tjeter prej 3% kryejne pune me turne me raste.
Puna me turne eshte vetem lehtesisht me mbizoteruese te burrat se grate:
Zakonisht ne Sherbimet e Mbrojtjes Personale, 'plant and machine operator'/bujqesi.
Infermieret jane grupi me i zakonshem i femrave qe punojne me turne.

Efektet shendetsore:
Lodhja dhe mungese gjumi
Ankthi / depresioni
Konsumi i tepert i substancave( duhan, pije, ushqime)
Crregullime G-I ulcera peptike, ndryshimi i zakonit te zorres (altered bowel habit)
Semundje Kardio-vaskulare
Crregullime Neurologjike
Crregullime Menstruale
Ndryshime akute ne Kolesterol, acid urik, glukoze, Kalium , Lipide.
Evidenca te lidhjes me lindjen premature, aborte (miscarriage), peshe e ulet ne lindje por
nuk eshte e qarte nese lidhja eshte rastesore.
Evidenca te lidhjes mes punes me turne per nje kohe te gjate me kancerin, por nuk eshte
qartesuar nese lidhja eshte rastesore.
Komplikacionet e punes naten
Shume studime jane bere per te percaktuar nese kjo lloj pune paraqet efekte te tjera
shendetsore. Evidencat jane jo bindese, por duket te kemi crregullime te ritmit cirkadian,
lodhje dhe deficite te gjumit nga sistemi 12 oresh i turneve. Faktore te tjere dytesore qe
prekin shendetin duhen konsideruar, si ekspozimi ndaj materialeve toksike, pasi kufizimet e
pershtatshme te ekspozimit per 8 ore nuk jane te sigurta per 12 ore.
Efektet ne funksion/pune
Risku i demtimit eshte 30% me i larte ne turnet e nates se ato te mengjesit dhe zakonisht
maksimal ne 2-3 oret e para te turnit, Nga nata e 4 e turneve, ka nje rrezik 1.3 here me te
larte aksidentesh se naten e pare. Perdorimi i sedativeve per te ndihmuar gjumin ne kohe jo
te pershtatshme mund te zgjase kohet e veprimit dhe te rrise rrezikun e aksidenteve.
Faktore risku
Faktore te lidhur me efektet e padeshirueshme te punes me turne/naten perfshijne:
Rregullim jo i plote i ciklit cirkadian.
Marrje e crregullt e ushqimeve qe con ne shqetesime te stomakut.
Crregullime sociale/familjare, nderprejre e kujdesit ndaj femijes.
Kontrolli i Riskut
Punonjesit duhet
Te pijne kafe vetem ne gjysmen e pare te turnit.
Te marrin 'power naps' te shkurtra.
Te bejne pushime te shkurtra te pakten cdo ore.
Te marin nje pushim per vaktin kryesor midis mesnates dhe 01:00.
Te bejne nje pushim te shkurter ushqimi midis 03:00-04:00.
Te jene te ndergjegjshem rreth ndjenjave subjektive te inercise per 15 min pas zgjimit.
Te shmangin ti japin makines per ne/nga puna pas periudhave te gjata me turne/gjate nates.
Te ushqehen shendetshem dhe te qendrojne ne forme.
Te percaktojne turnet e tyre kur eshte e mundur.
Te marrin pune flexible nese eshte e mundur.
Keshillimi eshte i disponueshem per punonjesit qe punojne me turne se si te menaxhojne
kerkesat e punes gjate nates.

Punedhenesit duhet
Te minimizojne turnet e nates
Te sigurojne transport te sigurt per ne/nga puna ne orare jo te zakonshem.
Te limitoje turnet e njepasnjeshem te nates deri ne 4.
Nese mundet te lejoje 24 ore midis 2 turneve te nates.
Disa fundjava te mos kene turne nate.
Te konsiderojne te bejne turnet e nates me te shkurter se te dites.
Te shmangin periudha te ngjeshura pune.
Zgjatja e turnit te nates te jete e lidhur me detyrat/tasks e kryera.
Ndryshimi i turneve eshte me i pelqyeshem se turnet e nates te vazhdueshem.
Turnet e mengjesit te fillojne me vone sesa me heret.
Te lejohen mundesite e nderrimit te vendeve te turneve.
Aftesia per te perballuar modelet e ndryshuara te gjumit varion ne menyre te konsiderueshme
dhe duhet konsideruar gjate zgjedhjes se 'night workers'.
Legjislacion relevant: Punonjesit,qe normalisht punojne naten (perjashtuar ata qe punojne me raste
naten) jane te mbrojtur nga Working Time Regulations. Kjo perfshin dispozita per kontrolle shendetsore
per keta punonjes.

Oraret e gjata te punes Perkufizim: 'Long-hour' workers jane ata qe punojne mbi 48 ore ne
jave.
Epidemiologjia:

• Zgjatja mesatare e javes se punes ne Europe po ulet. Ne 2010 ne shtetet e BE ka rene ne 37.5 ore.
• Pjesa e popullates punetore ne Europe qe punon me shume se 48 ore ka rene ne 12% ne 2010.
• Oret e gjata te punes jane me te zakonshme ne burra se gra.
Efektet ne Shendet

• Lodhje e pergjithshme, fizike dhe psikologjike.

• Ankth / Depresion
Efektet ne funksion / pune

• Ulje e performances
• Rritje e riskut per aksidente ose demtime:
• rritje eksponenciale me oraret e gjata- ne oren e 12 te punes risku eshte sa dyfishi i 8
oreve te para.
• mosmarrja rregullisht e nje pushimi rrit ne menyre lineare riskun per demtim- risku
per demtim 1.5 ore pas marrjes se pushimit eshte dyfishi i riskut kur rifillon punen
menjehere pas pushimit.
Faktore risku

Nje numer faktoresh rrisin mundesine e efekteve negative nga oraret e zgjatura ne pune:

• Seksi femer
• Mosha e madhe
• Dieta e varfer
• Mungesa e ushtrimeve fizike
• Shendeti i varfer pre-ekzistues: Shembuj te gjendjeve mjekesore qe mund te ndikojne negativisht
si astma,depresioni dhe diabeti. Keto duhen konsideruar para selektimit te individeve per orare te
gjata te pune (megjithese nuk jane kunderindikacione absolute).
• Situata komplekse / kerkuese te vendit (domestic).
Legjislacion relevant- The European Working Time Directive zbaton / vendos standartet e kohes ne
pune.

Semundjet e lidhura me asbestin.Ka disa semundje qe lidhen me ekspozimin ndaj asbestit:

• Asbestoza
• Crregullime pleurale si: mesothelioma, trashje difuze pleurale, efuzione beninje
pleurale, pllaka pleurale.
• Kanceri pulmonar
• Kanceri laringeal

Shkaqet etiologjike:

Historikisht, asbesti eshte perdorur gjeresisht per mbrojtje nga zjarri dhe izolim. Ne te
kaluaren, perpara se rreziku I asbestit te njihej, kontrollet ishin te pakta dhe
ekspozimi ne disa industri ishte shume I larte.

Ne: kantiere ndertimi anijesh, inxhinieri hekurudhore, industria tekstile e asbestit,

ndertim, hidraulike, vendosje tubash dhe termo-izolim, minierat e asbestit dhe
shperndarja e tyre etj. Ne ditet e sotshme, ekspozimi ndodh kryesisht gjate shembjeve
ose rinovimeve te ndertesave te vjetra( izolimi me asbest, tjegullat e catise)
 Parandalimi:

• Kryesisht me eliminim, zevendesimi I asbestit me materiale te tjera.

Legjistratura e mbreterise se bashkuar: ndalon importin, furnizimin dhe perdorimin e
shumices se produkteve te asbestit. Percakton limitet e ekpozimit ndaj asbestit. Kontrollon
identifikimin dhe heqjen e asbestit nga ndertesat.
Surveimi mjekesor: Punetoret te cilet momentalisht jane te ekspozuar ndaj nje niveli me te
larte asbesti se I percaktuari duhet ti nenshtrohen rregullisht survejimit mjekesor (2 here ne
vit funksioni pulmonar) nga nje doctor I cili eshte I emeruar nga HSE. CXR-te nuk jane te
kerkuara si pjese e survejimit mjekesor.Individet te cilet jane ekspozuar me perpara nuk kane
nevoje ti nenshtrohen survejimit por eshte e rendesishme te: dokumentojne me kujdes
ekspozimin e meparshem, duke perfshire historikun e masave higjienike kur eshte e mundur.
Eshte e nevojshme te informohet GP,me konsentin e individit, ne menyre qe ekspozimi te
merret parasysh ne rast se me vone shfaqen semundje te lidhura me asbestin.Te keshillohet
individi per rrezikun e semundjeve te lidhura me asbestin dhe te kompensohet nese ka
mundesi.Te keshillohet individi per te lene duhanin, sepse risku per te bere kancer pulmonary
me asbest dhe duhan shumefishohet.
KompensimiEshte e veshtire te qartesohet burimi dhe sasia e ekspozimit pas me shume se 20
viteve. Duhet bere nje kerkim I detajuar I puneve qe ka bere individi, ne menyre qe pacientet
e prekur te kene nje akses te mire ndaj benfiteve qe perfitojne.Demtimet industriale dhe
benefiti I invalidit. Perfshihen prekja nga semundjet si: asbestoza, mezotelioma, carcinoma
pulmonare primare, trashjet difuze pleurale.Skema e pensioneve te luftes: ata qe zhvillojne
keto lloj semundjesh gjate kohes kur punojne me forcat e armatosura, mund te marrin
benefite.Benefiti civil: neqoftese nje punonjes mund te vertetoje neglizhencen ng ana e
punedhenesit ne nje séance gjyqesore civile, ai mund te arrije te marre kompensim nga keto
lloj gjykatash. Pretendimet duhen bere Brenda 3 vitesh nga zhvillimi I semundjes te lidhur me
asbestin, duke perfshire edhe pllakat pleurale.

2. Pneumoconiosis e punëtorit të qymyrit

Pneumoconiosis punëtor qymyri (CWP) është një formë e pneumoconiosis e shkaktuar nga
ekspozimi ndaj pluhurit të qymyrit, të karakterizuar patologjikisht nga koleksionet e
makrofagjeve të ngarkuara nga qymyri në parenchymen e mushkërive, rrethuar nga fibrosis
dhe emfizemë të lokalizuar.

epidemiologji
• Fillimi i CWP mbetet prapa ekspozimit edhe pas 10 vitesh, dhe kështu incidence dhe
vdekshmëria reflekton ekspozimet e kaluara dhe kushtet e punës

• Vdekshmëria është në rënie në vendet e zhvilluara:

• raste të reja janë të rralla në Britani të Madhe për shkak të kontrollit te permiresuar te
pluhurit dhe rënien në numer te minierave te qymyrit

• Rastet janë ende të zakonshme në Kinë dhe ka një nivel të ulët, por të rëndësishëm
incidence në Indi.
Në UK:
• Më shumë se 65% e rasteve të reja ndodhin në ata që kanë arritur mosha e daljes në pension
(> 65 vjeç), ndonëse në te kaluaren minatorët do të zhvillonin simptoma në të tridhjetat dhe
dyzetat e tyre.

• Të dhënat e publikuara të incidencës bazohen në kërkesat për dëmtime industriale

Përfitimi. Kompensimi është krijuar mirë në industri. Një mesatare prej 251 rasteve / vit të
përshkruara për IIDB 2005-2010.

Karakteristikat klinike

Serioziteti i sëmundjes ndryshon sipas kushteve lokale, duke përfshirë përbërjen e qymyrit
(përmbajtja proporcionale e silicë dhe mineraleve të tjera) dhe shtresat e saj rrethuese. Ajo
gjithashtu lidhet me pluhurin totale të inspiruar gjate ekspozimit.

Simple CWP

• Shpesh asimptomatike

• Zvogëlimi i vogël i kapacitetit ventilator është i vështirë për t'u dalluar nga efektet e pirjes
së duhanit.

CWP e komplikuar

• fibroza masive progresive (PMF): zhvillimi i një numri të madh ose konfluimi I nodulave të
forta fibroze në parenchymen e mushkërive. Kavitet dhe nekroza mund të ndodhë në lezione
më të mëdha, duke çuar në ekspektoratin e zi sputum (melanoptysis). Emfizema lokale mund
të zhvillohet

• Dispnea dhe kollitja produktive. Komorbiditeti Është pranuar se COPD zhvillohet paralelisht
me fibrosen në minatorët e qymyrit. Ata kanë gjithashtu rrezik për silikozë. Mund të jetë e
vështirë për të dalluar silikozën Përveçse ne autopsi, pasi tiparet radiologjike janë të
ngjashme.

Ekspozimet shkakësore / industritë

• Miniera e qymyrit: punët me me sh pluhur krijojnë rrezikun më të lartë (punë me fytyrë,

mbulesa e çatisë, vrima e shpimit për vendosjen e shtënë)

• Prerja e qymyrit dhe transporti. Ndjeshmëria individuale Një komplikacion i rrallë i CWP
përshkruhet në minatorët që kanë faktor reumatoid +. Nodula të mëdha krijojne kavitete
parenkimale në nivele relativisht të ulëta te ekspozimit të pluhurit (sindromi i Caplanit).

Diagnoza • Historia e ekspozimit kronik ndaj pluhurit të qymyrit

Funksioni i mushkërive: • Simple CWP- FEV 1 dhe FVC normal, por faktori i transferimit mund
të jetë i

reduktuar
• PMF-FEV 1 I ulur dhe FVC me model restriktiv, ose obstruktim nëse emfizema e përhapur
eshte zhvilluar; faktori i transferimit I ulur

• Rtg : opacite nodulare, kryesisht në zonat e sipërme

Prognoza

• Simple CWP është e mirë në shumicën e rasteve

• Prognoza në CWP e komplikuar është e ndryshueshme. Sëmundja e rëndë mund të ketë

efekte të mëdha negative. Jetëgjatësia mund të jetë normale, por disa zhvillojne cor
pulmonary jetekufizues.

• Nuk rrezik të rritur te kancerit të mushkërive ose emfizemës me CWP

• Efekti i ekspozimit ndaj tymit të duhanit është shtesë.

Parandalimi

Kontrollet e ekspozimit në industrinë minerare duke përfshirë ventilimin, masat per

reduktimin e pluhurit dhe përdorimi i PPE.

Mbikëqyrja shëndetësore

Minatorët duhet t'i nënshtrohen CXR-ve të rregullta në intervale 4-vjeçare. Ata në të cilët
shenjat e hershme të CWP zbulohen, duhet të hiqen nga ekspozimi.

Kompensimi

CWP indikohet (D1) për Përfitimet e benefiteve të Dëmtimeve Industriale në ata që janë
ekspozuar

në mënyrë kronike ndaj pluhurit të qymyrit në miniera ose mbi tokë.

Asbestoza
Asbestoza karakterizohet nga fibroza intersticiale kronike pulmonare qe rezulton nga
ekspozimi ndaj asbestit.

Epidemiologjia

Semundja zhvillohet pas nje periudhe te gjate latent perj 25-40 vite pas ekspozimit.Ka nje
lidhje te qarte midis sasise se ekspozimit dhe semundjes dhe asbestoza ka tendence te
ndodhe ne ata qe jane ekspozuar masivisht.Ne Britanine e madhe, edhe pse ekspozimet jane
permiresuar, incidence eshte akoma duke u rritur per shkak te ekspozimit historic. Kerkesat
per te marre benefite per invaliditet nga demtimet industrial filluan te rriteshin nga 405 ne
1999, ne 1015 ne 2010.Industrite me shpesh te cituara ne kerkesat e IIDB jane ndertimi,
ekstraktimi, energjia dhe industria e furnizimit me uje etj.189 vdekje nga asbestoza jane
regjistruar ne 2009.

Tiparet klinike: Zhvillim gradual I dispense dhe kolles Krepitacione bazale ne auskultim.
Gishtat e Hipokratit ne 40% te rasteve
Ndjeshmeria individuale: Duhani eshte I lidhur me rritjen e ashpersise dhe perkeqesimit te
asbestozes.

Vleresimi klinik dhe diagnoza: Funksioni pulmonary zakonisht tregon ulje te FEV1 dhe FVC
me tipare restrictive, edhe pse mund te ndodhin edhe tipare obstructive ose mikes mund te
ndodhin. Factor transferimi I ulur.

Radiografia: CXR hije nodulare fine qe dominojne ne zonat e poshtme pulmonare. Mund te
jene prezente edhe pllakat pleurale. CXR eshte relativisht josensitive ne fazat fillestare,
HRCT shpesh perdoret per te konfirmuar diagnozen. Biopsia pulmonare eshte gold standard
per diagnozen, duke treguar fibroze intersticiale dhe trupa asbestike.

Trajtimi dhe prognoza

Asnje intervent nuk mund ta vonoje semundjen. Pacientet duhet te keshillohen te lene
duhanin.

Trajtimi eshte suportiv ne stadet terminale. Deri ne 40% te pacienteve bejne progress edhe
pas heqjes nga ekspozimi.Korrelimi midis te dhenave radiografike, funksionit pulmonary dhe
progresit klinik eshte I varfer.Rreziku per kancer pulmonary eshte I rritur.

3. Orari I gjate I punes.

Perkufizimi: jane ata punetore qe punojne me shume se 48 ore ne jave.

Epidemiologjia: zgjatja mesatare e orarit te punes ne Europe po ulet. Ne shtetet anetare te

Bashkimit Europian, ka rene nga 40.5 ore ne 1991 ne 37.5 ore ne 2010. Perqindja e popullsise
punetore ne Europe qe punon me shume se 48 ore ka rene nga 15% ne 2000 ne 12% ne 2010.
Orari I gjate I punes eshte me I zakonshem tek burrat se tek grate.

Efektet shendetesore: lodhje e pergjithshme, si fizike dhe psikologjike. Ankth, depression.

Performance e ulet. Rritje e rrezikut per demtime ose aksidente. Rritje eksponenciale e
ketyre efekteve me rritjen e oreve, nga ora e dymbedhjete e punes rreziku dyfishohet ne
krahasim me 8 oret e para.

Te mos besh nje pushim rrit linearisht rrezikun per demtime. Rreziku per demtim 1.5 ore nga
marrja e pushimit rritet dyfish sesa kur rifillon punen menjehere pas pushimit.

Faktoret e rrezikut

Nje numer faktoresh rrisin mundesine e efekteve te padeshiruara nga puna me orar te gjate.
Gjinia femer Mosha e vjeter Dieta e varfer Aktiviteti fizik I dobet Shendet I keq I meparshem:
shembuj te gjendjeve mjekesore qe mund te perkeqesohen nga puna me orar te gjate jane:
astma, depresioni dhe diabeti. Keto duhen marre ne konsiderate perpara se te zgjedhesh
individe per detyra me orar te gjate (edhe pse keto nuk jane kunderindikacione absolute per
oret e gjata) Situate shtepiake komplekse.
Silikoza Kjo është një pneumocitoze e lidhur me ekspozimin ndaj respirimit te
kristaleve te silicit. Silici është hasur kryesisht si kuarc kristalor, një komponent I shkëmbinjve
të zjarrtë.
Epidemiologjia:
• Ekziston një periudhë e gjatë latente midis ekspozimit ndaj silicit dhe fillimit të sëmundjes.
• Rreziku i sëmundjes ndryshon sipas nivelit të ekspozimit.
• Sikiloza tani është e rrallë për shkak të zëvendësimit dhe kontrollit në miniera.
Karakteristikat klinike: Ekzistojnë tri lloje të njohura të silikozës:
• Akute: fillimi i hershëm i dispnese dhe kollës se thatë brenda pak muajsh pas ekspozimit të
madh ndaj pluhurave të imet. CXR shihet theksim I hapeires ajrore( e ngjashme me edemen
pulmonare). Progresi mbi 1-2vjet, me dështim të frymëmarrjes.
• Subakut: fillimi gradual i dispense dhe kollës se thatë pas disa vitesh ekspozimi të moderuar.
CXR tregon ne zonën e sipërme dhe të mesme fibroze nodulare ,me tipare klasike te
kalcifikimeve te nyjeve hilare limfatike ne formen e levozhges se vezes.PMF mund të ndodhë,
me bashkimin e nyjave fibrotike.
• Kronike: zhvillimi i ngadaltë i nodulave në CXR pas shumë vitevesh ekspozimi ne nivel të
ulët.
Silikoza është e lidhur me nodule më të mëdha në CXR dhe progresion më të shpejtë sesa
pneumocitoza ne punëtoret e qymyrit me të cilien mund të bashkeekzistojë. Megjithatë, me
përjashtim të kalcifikimeve ne formen e levozhges se vezës, silikoza mund të jetë e vështirë
të dallohet nga CWP klinikisht dhe radiologjikisht në rastet e ekspozimit te dyfishtë.Rreziku i
infeksionit me tuberkuloz (TB) (që mendohet të jetë për shkak të dëmtimit te fagocitozës në
mushkëri). Karakterizohet nga kavitete në CXR.
Shkaku:
• Miniera: silici shpesh gjendet në shtresat rrethuese te qymyrgurit dhe ne të tjera minerale.
Personat qe merren me hapjen e tuneleve, ekuipazhi qe merret me transportin hasin rrezikun
me te madh.
• Guroret: punëtorët që shpërthejne, presin dhe transportojnë gurë. • Punimet me gurë: •
Gur-Masoneri (veshja dhe copetimi I granitit) • Copetimi I gureve • Inxhinieria e rende dhe
prodhimi• Shperthimi • Përgatitja dhe copetimi I gurëve.• Fabrikat • formimit te allcise•
Pastrimi i ajrit të ngjeshur i artikujve të formua • ndarjen • Qeramikë dhe prodhim
qeramikë• Bërja e tullave.
Prognoza dhe trajtimi
• Asnjë ndërhyrje nuk ndalon përparimin • largimi nga ekspozimi i mëtejshëm • Ekzaminim i
rregullt i sputumit për bacilet e tuberkulozit; infeksioni I konfirmuar nga diagnoza trajtohet
me kimioterapinë standarde anti-tuberkulare. • 10-30% e rasteve të silikozës përparojnë pas
largimit nga ekspozimi.
Mbikëqyrja shëndetësore
Mbikëqyrja shëndetësore (anamneza, testet e funksioneve të mushkërive dhe CXR) kërkohet
për ata që janë të ekspozuar.
Parandalimi Kontrolli i ekspozimit behet nëpërmjet zëvendësimit te produkteve te silicit
meRPE.
Çrregullime Pleurale
Çrregullimet pleurale fillestare
Pllaka pleurale
Këto janë pasojat më të zakonshme të ekspozimit ndaj asbestit, që ndodhin në deri në 50% të
popullatës së ekspozuar: • Mund të ndodhë pas ekspozimit edhe ne nivel të ulët. • Fusha

diskrete të trashjes pleurale ± kalcifikacione. • Periudha latente prej 20-30 vjetësh pas

ekspozimit. • Nuk ka dëshmi se lezionet e pllakës janë pre-malinje. • Zakonisht

asimptomatike; rrallë dyspnea e lehte. • Funksioni i mushkërive zakonisht është normal.

Trashje difuze pleurale • Doza e lidhur, zakonisht pas ekspozimeve më të medha. •

Zona shumë të kufizuara të adezionit në pleurën parietale dhe fibroze në pleurën viscerale. •
Shpesh simptomatike (dhimbje gjoksi dhe dyspnea), dhe mund të jenë te lidhur me testet e
funksioneve kufizuese të mushkërive. • CXR tregon hije të gjerë (>25 % të murit të gjoksit të
prekur) ± zhdukja e këndeve frenikokostale. • Trajtimi kirurgjik është i vështirë, dhe
rezultatet shpesh janë të pakënaqshme. • Diagnoza diferenciale është me mesotheliomen
behet biopsy nese është e nevojshme për të përjashtuar kancerin.

Efuzioni pleural beninj • Doza e lidhur, zakonisht pas ekspozimeve më të rënda. •

Zakonisht zhvillohet brenda 10 vite të ekspozimit. • Në mënyrë tipike asimptomatike. •
Aspirim pleural dhe biopsi për të përjashtuar tumorin. • Nuk ka dëshmi të progresit në
mesoteliom.

Mesotelioma është një tumor me përhapje malinje që lind në pleur, peritoneum,ose

(rrallë) ne perikard.

Epidemiologji • Ekspozimi ndaj asbestit është shkaku i vetëm madhor (> 90%
mesothelioma) • Çdo lloj asbesti mund të shkaktojë sëmundjen, por rreziku është më i lartë
ne ate me fibra amphibole. • Kohëzgjatja e gjatë midis ekspozimit dhe sëmundjes prej 15-60
(mesatarisht 40) vjet. ®Ndryshe nga asbestoza, nuk ka marrëdhënie doze-përgjigje. Nuk ka
prag nën të cilin nuk ka rrezik, por rreziku është shumë i vogël ne nivelet e ulta te
ekspozimit. Mesothelioma ka ndodhur në bashkëshortët e punëtorëve të cilët kanë larë rrobat
e tyre te ndotura të punës.

Në Britaninë e Madhe • Aplikimet për Industrial Injuries Disablement Benefit janë rritur në
mënyrë të vazhdueshme në 10 vitet e fundit (640 në 1996 deri 1895 në 2010) dhe vazhdojnë
të rriten.
• Vdekjet për shkak të mesoteliomes kanë qenë nga 153 në 1968 deri më 2321 në vitin 2009.
Është vlerësuar se vdekjet vjetore do të jenë në vitin 2016, me 2100 në vit. Vdekshmëria më e
madhe ndodh në zonat gjeografike ku ndërtimi i anijeve ose inxhinieria hekurudhore ishin te
zakonshme (Dumbartonshire dhe Clyde, Tyne and Wear, Portsmouth, Southampton, dhe
Plymouth, dhe Eastleigh, Doncaster, dhe Crewe).

Karakteristikat klinike • Zakonisht paraqitet me efusion pleural. • Dhimbje e gjoksit dhe

dyspnea. • Rallë paraqitet me ascites, efuzion pericardial. • CXR (ose CT) tregon: • efuzion
pleural • masë pleurale ose trashje ± likid • invazion lokal I gjoksit, zemrës ose mediastinumit •
pllaka pleurale shoqëruese ose fibra pulmonare (pakicë).

Trajtimi dhe prognoza • Ndërhyrja kirurgjike (pleurektomi) ofrohet në disa raste. • Trajtimi
paliativ: effusion, pleurodesis • Zakonisht fatale mbi 1-2 vjet.

Sëmundja koronare e zemrës

Sëmundja ishemike e zemrës (IHD) është një nga shkaqet më të zakonshme të vdekjes ne
vendet e industrializuara. Interesi në faktorët e rrezikut profesional për semundjen koronare te
zemres është rritur me hulumtime në rritje në lidhje me lodhjen ne punë si një faktor rreziku për
hipertensionin, sindroma akute koronare dhe vdekja e papritur. Hulumtimet sugjerojnë që
punëtorët në vende pune me vendimmarrje të ulët dhe nen nje presion te madh psikologjik janë
te rrezikuar per sëmundjet kardiovaskulare.

Epidemiologji • Ndryshimi i punës lidhet me rritjen e rrezikut mbi 40% të sëmundjeve të

zemrës. Megjithatë, klasa sociale shpjegon kete fakt. • Zvogëlimi i madh organizativ (> 18% e
stafit të pushuar) dyfishoi rrezikun e vdekjeve kardiovaskulare tek punëtorët në nje studim
finlandez.

Ndjeshmëria individuale • Ishte menduar dikur se sjellja e llojit A ishte një faktor rreziku
për sëmundjet vaskulare koronare. Sjellja e Tipit A karakterizohet nga konkurrenca e tepruar,
padurimini dhe zemërimi/ armiqësite. Megjithatë, dëshmia e rritjes se rrezikut të semundjeve
ishemike te zemres është më e madhe për një komponent të tipit A te sjelljes, domethënë me
armiqësi, sesa sjellja e tipit A në përgjithsi.

• Depresioni dhe ankthi shoqërohen me një rrezik në rritje të sëmundjeve koronare vaskulare
dhe një prognozë më të dobët. Rritja e rrezikut qe i atribuohet faktorëve psikosocial siç është
depresioni është i ngjashëm me shkallen e rrezikut të faktorëve të tilla si pirja e duhanit, rritja e
kolesterolit, dhe hipertensionit.

Klinika Hetimi i sëmundjeve koronare të zemrës është i njëjtë nëse dyshohen faktorët e
rrezikut ose jo. Megjithatë, kur ekspozimet kimike janë të implikuar, tregohet një histori e
ekspozimit. Ekspozimet / industritë e mundshme shkakësore:• Tretesirat: • diklorometan
(klorhid metilen, CH2C12) • disulfidi i karbonit (CS 2) • Pesha e punës (kontroll i ulët i punës
dhe ngarkesa e lartë e punës). • Orari i punes. • Koha e gjatë ne pune. • Drejtësi e ulët
organizative: trajtim jo i barabartë i punonjësve. • Përpjekje / mosbalancim shpërblimi.
Historikisht, punëtorët në industrinë e pëlhurave të trasha prej fije mëndafshi ishin shumë të
ekspozuar ndaj CS2 dhe mund të kene pasur një rrezik në rritje të semundjeve ishemike te
zemres. Piktorët mund ekspozohen ndaj CH2C1 në hapësira te mbyllura. Metabolizmi i CH 2 Cl
2 çon në prodhim te monoksidit të karbonit dhe kështu dhe ne angine.

Mbikëqyrja shëndetësore Aktualisht nuk rekomandohet mbikëqyrje shëndetësore në UK

për punëtorët e ekspozuar ndaj lodhjes në punë ose zevendesimit te punes.
Parandalimi • Disa organizata i ofrojnë drejtuesve të lartë të tyre kontrolle periodike
shëndetësore të cilat shpesh përfshijnë shqyrtimin e faktorëve të rrezikut kardiak. Ligji I kujdesit
te kundërt, i cili thotë se ata që kanë më pak nevojë kanë më shumë gjasa të marrin kujdes,
duket se vepron këtu.• Iniciativat kombëtare të promovimit të shëndetit në vendin e punës (p.sh.
Punësimi i shëndetshëm) përpiqen të paraqesin pabarazitë e tilla shëndetësore duke paraqitur
faktorët e rrezikut, të tilla si pirja e duhanit, obeziteti dhe mungesa e ushtrimit.

Dermatiti 1
Epidemiologjia Të dhënat e prevalencës sugjerojnë se 20 000 njerëz në UK kanë
probleme me lëkurën që shkaktohen ose perkeqësohen nga puna. Dermatiti profesional (OD)
përbën pjesën më të madhe të këtyre. Të dhënat vijnë nga dy burimet kryesore: • Skemat e
raportimit vullnetar për mjekët dhe mjekët profesionalë (dermatologët): incidenca e
dermatitit professional është duke rënë vazhdimisht. 2 Nga 2055 raste te reja te sëmundjeve
të lëkurës në punë te raportuara në 2010, 1497 (73%) ishin për shkak të dermatitit.
Megjithatë, ka mundesi qe rastet e lehta mund të mos paraqiten tek një dermatolog dhe
shumë vende punen nuk kane akses per trajtimin e dermatitit professional.• Industrial
Injuries Disablement Benefit: 55 vendime ne UK ne 2009/10, por keta jane nje perqindje e vogel
e dermatitit professional.
Klasifikimi Ekzema endogjene Një çrregullim i trashëguar që shpesh shoqërohet me
situata te tjera, të tilla si rinit. Jo kryesisht I shkaktuar nga puna por që mund të
përkeqësohet nga ekspozimet në punë.
Dermatiti i kontaktit i marrë në punë • Dermatiti i kontaktit irritues (IrCD): acarimi i lëkurës
nga kontakti i drejtpërdrejtë me agjentë irritues, p.sh. kimikate ose bime. Inflamimi lokal i
lëkurës është i lidhur me dozen e irrituesit të butë (kronik). • Dermatiti alergjik I kontaktit
(ACD): ka një mekanizëm imun të ndërmjetësuar për shkak reaksionit te tipit te IV (ndërmjet
qelizave). Sensibilizimi mund të ndodhë Brenda 7-10 ditë nga ekspozimi; zakonisht zhvillohet
pas muajsh apo vitesh. Nese kane qene te sensibilizuar me pare, individi mund të reagojë
ndaj ekspozimeve shumë të ulëta.
Karakteristikat klinike Pamja klinike e dermatit rrjedh nga edema e epidermis dhe
infltrimi inflamacionit në derme. Në mënyrë tipike, fillimi është i ngadalshëm dhe> 24 orë
pas ekspozimit. Mund të ketë një përmirësim gjatë pushimeve. IrCD është e lidhur me zonat
e kontaktit, zakonisht fytyra dhe duart.
Karakteristikat akute • Skuqje • Prurit • Eksudat • Tharje, plasaritje.
Karakteristikat kronike • plasaritje •Lichenification
DERMATITI 1
Epidemiologjia
Te dhenat e prevalencave sugjerojne se 200.000 njerez ne UK kane crregullime te
lekures te cilat shkaktohen ose perkeqesohen nga puna. Dermatiti okupacional (OD)
perben pjesen me te madhe te ketyre crregullimeve. Te dhenat vijne nga 2 burime
kryesore:
Skemat e raportimit vullnetar per mjeket dhe dermatologet okupacionale: incidenca e
OD po bie. Nga 2055 raste te reja te semundjeve okupacionale te lekures te
raportuara ne 2010, 1497 (73%) ishin pasoje e dermatitit. Gjithesesi, mendohet se ky
numer eshte me pak sesa rastet reale, pasi shpesh rastet e lehta nuk paraqiten fare
tek mjeku, si dhe shume vende pune nuk kane akses ne sherbimet shendetesore
okupacionale.
Perfitimet nga invalidet si pasoje e demtimeve industriale: 55 persona e kane
perfituar ne Britanine e madhe ne vitet 2009/2010, por keto perbejne nje numer te
vogel te rasteve me te renda me OD.

Klasifikimi
Ekzema endogjene
Nje crregullim I trasheguar, shpesh I lidhur me gjendje te tjera atopike, si riniti. Nuk
shkaktohet nga puna por mund te perkeqesohet nga ekspozimet ne vendin e punes.
Dermatiti I kontaktit okupacional I fituar
Dermatiti nga kontakti me lendet irrituese (IrCD): Irritim I lekures nga kontakti direkt
me agjente irritues si lendet kimike apo bimet. Demtimi reversibel I funksionit
barriere si dhe inflamacioni local I lekures jane doze-dependente per irritantet e
lehte (kronike)
Dermatiti I kontaktit alergjik (ACD): zhvillohet nepermjet ndermjetesimit imun,
pasoje e nje reaksioni te tipit IV te hipersensibilitetit (ndermjetesim qelizor).
Sensibilizimi mund te ndodhe brenda 7-10 ditesh nga ekspozimi; semundja zakonisht
zhvillohet muaj apo vite me pas. Pasi eshte sensibilizuar, individi mund te reagoje dhe
ndaj niveleve shume te uleta te ekspozimit.

Tiparet klinike
Paraqitja klinike e dermatitit varjon nga edema e epidermes deri tek inflitrimi
inflamator I dermes. Ne menyre tipike, zhvillimi eshte I ngadalte dhe ndodh ˃24h pas
ekspozimit. Mund te kete nje marrdhenie kohore me punen, duke u permiresuar gjate
pushimeve. IrCD ne menyre klasike eshte I kufizuar ne zonen e kontaktit, kryesisht ne
duar dhe ne fytyre. Ndersa tek ACD, perfshirja e palpebrave dhe shperhapja ne zona
zekondare, jo direkt te ekspozuara, eshte shume e zakonshme.
Tiparet akute Skuqje Prurit Formim I vezikulave, prani e eksudatit, formim I
krustave Lekure e thate, carje dhe fisura
Tiparet kronike Carje e lekures Likenifikim
Komplikacionet
Infeksione bakteriale sekondare
Ekspozimet/ industrite shkaktare
Ekspozimet
Shpesh jane te kombinuara
Agjente kimike ose biologjike: si irritantet (acidet dhe bazat e dobeta, sapunet dhe
detergjentet, agjentet oksidues dhe reduktues, solventet), dhe agjentet sensibilizues.
Larja e shpehste e duarve (punet ne/me uje-wet work)
Dorezat dhe PPE (mjete te mbrojtjes personale) te tjera
Trauma mekanike
Rrezatimi dhe drita UV.
Punet
Dermatiti mund te shkaktohet nga te gjitha punet, por eshte I zakonshem vecanerisht
ne:
Sistemin shendetesor
Pastrim
Inxhinieri (lubrifikantet-cutting oil)
Parukeri
Ndjeshmeria individuale
Pergjigjia e lekures normale ndaj demit fizik dhe mekanik si dhe ndaj agjenteve
irritues varjon gjeresisht ne populate
Rrisku I sensibilizimit eshte me I larte nqs funksioni barriere I lekures eshte I demtuar,
psh nga semundje preekzistuese te lekures te cilat lehtesojne procesin e paraqitjes
se antigjenit
Rrisku I irritimit dhe sensibilizimit eshte I larte ne ata persona me histori te gjendjeve
atopike
DERMATITI 2 : MENAXHIMI
Hetimi klinik dhe trajtimi
Diagnoza diferenciale
Mund te jete e veshtire per te dalluar IrCD dhe ACD vetem nga historia e semundjes
dhe ekzaminimi klinik. Te dhenat ne anamneze perfshijne ekspozimin ndaj nje
irritanti apo agjenti sensibilizues te njohur. Gjithesesi, gjithmone duhet konsideruar
mundesia e nje sensibilizimi te meparshem te panjohur I cili mund te jete pergjegjes
per semundjen. Hetimi I kujdesshem I ekspozimeve ne shtepi dhe pune eshte I
rendesishem, por mund te jete e veshtire qe te identifikohet shkaku I semundjes. Nje
histori e ekzemes gjate femijerise indikon per dermatit endogjen, por gjithesesi
ekzacerbimi nga irritantet apo sensibilizuesit ne pune duhet marre ne konsiderate.
Skin patch testing
Eshte thelbesore ne vendosjen e diagnozes. Duhet te perfshije: alergenet e
zakonshem, medikamentet, dhe agjentet qe jane te pranishem ne pune. Eshte nje
procedure e specializuar. Duhet te kryhet nga nje dermatolog me eksperience,
vecanerisht ne rastet kur hetohet per sensibilizues te rralle ose te rinj, pasi reagentet
e testeve te standartizuara mund te mos jene te disponueshem komercialisht. Duhet
kujdes ne standartizimin dhe interpretimin e rezultateve. Ekipi I kujdesit shendetesor
okupacional ze nje rol te rendesishem ne:
Sigurimin e nje liste per dermatologet te ekspozimeve te mundshme ne vendin e
punes
Sigurimin e mostrave te produkteve, eksipienteve, dhe agjenteve te tjere te
mundshem shkaktare ne klinikat qe merren me hetimin e ketyre rasteve.
Trajtimi
Eshte I njejte si per ekzemen endogjene. Perdoren emolientet dhe steroidet lokale.
Kontributi i sistemit te kujdesit shendetesor okupacionale
Keshillimi I punedhenesit per parandalimin paresor
Zevendesimi I agjenteve sensibilizues te njohur me alternativa te pershtatshme
 Kontrrollet inxhinierike (ulja e kontaktit te lekures me lubrifikantet duke robotizuar
proceset e prerjes)
Perdorimi I PPE (doreza). Disa perberes te dorezave (karbamatet dhe tiuranet qe
perdoren si preservative dhe akselerante) mund te shkaktojne sensibilizim
Edukimi per rrisqet dhe kujdesin e duhur te duarve (tabela 8.1).
Menaxhimi I ceshtjeve individuale
Lehtesimi I procedurave hetuese dhe diagnostikuese
Perforecimi I edukimit per kujdesin e duhur ndaj duarve (tabela 8.1)
Keshillimi per te bere ndryshime ne kushtet e punes ne menyre qe te reduktohet
kontakti direkt me irritantet apo alergenet.
Survejimet epidemiologjike
Ndonjehere mund te jete e veshtire te percaktohet nqs nje rast I vetem I dermatitit
eshte okupacional apo jo.

Tabela 8.1 Kujdesi I mire per duart: Masat per te ulur rriskun e dermatitit
Sigurohu qe duart nuk jane te lagura per ˃2h/dite ose ˃20here/dite. Duhet ulur koha e ekspozimit
ndaj irritanteve potenciale
Shmang veshjen e dorezave per ˃4h/dite
Perdor vegla qe shmangin lagien e duarve ose kontaktin me irritanet
Laji duart me uje te ngrohte (jo te ftohte apo te nxehte) dhe thaji teresisht
Perdor doreza mbrojtese qe ne fillim te “punes se lagur” (wet-work)
Minimizo perdorimin e dorezave-nxit dermatitin duke bllokuar siperfaqen e lekures
Nqs dorezat mbrojtese mbahen per ˃10 minuta, vish doreza pambuku nen to
Sigurohu qe dorezat te jene te pademtuara dhe te thata
Mos ver unaza ne pune-mbajne uje dhe kontaminues
Perdor kremra hidratante te pasur me yndyrna gjate dhe pas punes.

Mbikeqyrja shendetesore
Kontrrolli I lekures eshte I detyrueshem sipas rregullave te COSHH ne vendet ku ka nje risk te
larte per dermatit. Sistemi I kujdesit shendetesor okupacional (OH) ka rol ne:
Keshillimin e punedhenesve ne lidhje me nevojen dhe menyren e mbikeqyrjes shendetesore
Trajnimin e personave kompetente
Ndjekja e rasteve te identifikuara nga kontrrollet rutine
Prognoza
Duke qene se dermatiti I kontaktit nga lendet irrituese eshte doze-dependent, eshte e
mundur qe te menaxhohet duke kontrrolluar nivelet e ekspozimit
Dermatiti I kontaktit nga alergenet mund te jete shume me I veshtire per tu menaxhuar:
Pasi nje individ eshte I sensibilizuar, mund te reagoje dhe ndaj niveleve shume te uleta te
ekspozimit; eleminimi I alergenit nuk eshte gjithmone I mundur
Riemerimi/ shperngulja/largimi nga puna eshte ndonjehere e vetmja zgjidhje nqs simptomat
nuk mund te kontrrollohen me asnje menyre tjeter; ama duhet te vleresohen shume mire
rrisqet e dermatitit dhe rrisqet shendetesore qe vijne si pasoje e largimit nga puna per te
marre nje vendim sa me optimal
Nqs alergeni eshte I zakonshmen ne mjedisin jashte punes, simptomat jane me te veshtira qe
te kontrrollohen.
DHIMBJA E SHPINES
Epidemiologjia
Dhimbja e shpines ka nje prevalence rreth 60-80% dhe nje incidence rreth 5%. Ajo eshte:
-shkaku I dyte me I shpeshte I problemeve shendetesore te lidhura me punen
-shkaku I dyte me I shpeshte per mungesen ne pune(7.6 milion dite pune/vit te humbura)
-arsye e dyte me e shpeshte per te perfituar paaftesi per pune.
Gjithsesi ka patur nje ulje te prevalences dhe incidences te dhimbjes se shpines e lidhur me
punen qe ne vitet 2001/02
Ekspozimet/ industrite shkaktare
Ekspozimet :
Fizike ( terheqje, perkulje,shtrembimet, dridhjet e gjithe trupit )
Psikosociale ( kerkesat e larta, kontrolli I ulet , pakenaqesite ndaj punes )
Industrite shkaktare jane te shumta , por dhimbja e shpines haset me se shumti ne :
Transport dhe llogjistike
Ndertim
Bujqesi
Perkujdesjen shendetesore
Karakteristika dhe studime
Ne rreth 40% te rasteve ajo qe eshte e perbashket, eshte perhapja e dhimbjes ne kofshe
Ne te shumten e rasteve patologjia nuk eshte e percaktuar ( jo-specifike ose dhimbje shpine
mekanike)
<10% e rasteve kane patologji te identikueshme ( psh shtypje te rrenjes se nervit)
X-RAY dhe MRI nuk jane te dobishme ne pjesen me te madhe te rasteve per te percaktuar
dhimbjen mekanike te shpines
Qellimi I studimeve eshte te dalloje rastet me patologji spinale serioze . kjo kryesisht
mbeshtetet ne perdorimin e markerve klinike
Modelet konceptuale te dhimbjes se shpines njohin rendesine e faktoreve social dhe
psikologjik
Parandalimi: Kontrollet e riskut ergonomic
Prognoza
Histori natyrale: shume prej episodeve te dhimbjes se shpines jane te vetlimituara
Me shume se 50% e episodeve sherohen plotesisht Brenda 4 javesh, por rreth 20% kane
simptoma qe vazhdojne per rreth 1 vit
Ka nje tendence per rekurence , 70% e personave me dhimbje shpine perjetojne 3 ose me
shume episode te tilla
20% e personave zhvillojne simptoma kronike
Probabiliteti I rikthimit ne pune rritet me uljen e kohezgjatjes se semundjes
Ekzaminimet klinike dhe studimet jane tregues te dobet te paaftesise per pune
Ekzaminimet klinike dhe studimet influencohen fuqishem nga psikologjia individuale , vendi I
punes dhe faktoret kulturor

Kutia 9.1
Flamuret e kuq tregojne per patologji spinale serioze :Dhimbje torakale, ethe, humbje
peshe, mosfunksionim i fshikëzës ose zorrëve, karcinomë,sëmundje të tjera, deficite
progresive neurologjike, lëvizje e shqetësuar, mosha <20 vjec ose> 55 vjec deformimi
strukturor, perdorimi i steroideve sistemike
Flamuret blu , te verdhe dhe te zinj jane faktoret e riskut per kronicizim dhe paaftesi
Flamuret e verdhe jane faktoret psikologjike dhe ata te sjelljes
•qëndrimin që dhimbja e shpinës është e dëmshme ose e pamundur
• Sjellja e shmangies nga frika dhe nivelet e reduktuara të aktivitetit fizik
• Pritshmëria që trajtimi pasiv, dhe jo aktiv, do të jetë përfitues
 • Një tendencë ndaj depresionit, moralit të ulët dhe tërheqjes sociale
• Probleme sociale ose financiare.
Flamujt blu jane faktoret psikologjike ne pune
• Kënaqësi e varfër në punë
• Blerja e kushteve të punës
• Karakteristikat negative të punës (punë e rëndë, marrëdhënie të dobëta).
Flamujt e zinj jane faktoret social dhe organizativ
• Përfitimet shëndetësore ose sigurimi
• Ceshtjet gjyqesore
• Politikat e Sëmundjeve.
MENAXHIMI
I referohet rasteve me flamuj te kuq per vleresimin klinik urgjent
Rehabilitimi perfshin: 1. inkurajimi për të qëndruar aktiv; terapi fizike e hershme; qetesim
2. keshillimi per kthimin e hershëm në punë,uljen e rrezikut me ane te rregullimit dhe
rimodelimin e puna 3. rrallë, kufizim nga puna
Rehabilitimi i hershëm dhe ridisenjim i punës , ulje e kostove te punës dhe proceset
gjyqësore.
NEUROPATITE E KOMPRESIONIT (NGJESHJES)
Neuropatite e kompresionit mund te ndodhin ne pune ku presioni lokal, forca e
madhe, ose levizjet e perseritura cojne ne shtypje (entrapement-futje ne kurth) te
nervave periferike. Ato perfshijne:
Sindromen e tunelit karpal (CTS): shtypje e nervit median pergjate trajektores se tij
ne tunelin karpal ne kycin e dores
Sindroma e tunelit kubital: shtypje e nervit ulnar ne epikondilin medial te humerusit,
ose me distalisht tij, nderkohe qe kalon mes dy kokave te muskulit flexor carpi ulnaris
ne parakrah
Sindroma e kanalit te Guyon: shtypje e nervit ulnar ne kyc
Sindroma e tunelit radial: shtypje e deges interosseus posterior te nervit radial ne
parakrah, pa simptoma motore. Nqs ndodh dobesia motore, emerohet sindroma e
nervit interosseus posterior.
Epidemiologjia
CTS eshte neuropatia e shypjes me e shpeshte ne gjymtyret e siperm; e dyta me e
zakonshme eshte sindroma e tunelit kubital
Sindroma e tunelit radial eshte e pazakonte
Studimet binjake sugjerojne se faktoret gjenetike mund te shpjegojne deri ne
gjysmen e rasteve te CTS tek femrat
Prevalencat e CTS varjojne gjeresisht, duke reflektuar perceptimet e ndryshme te
ceshtjeve ne studime te ndryshme
Ekspozimet okupacionale jane vetem nje nga faktoret e rriskut per keto gjendje.
Tiparet klinike
Sindroma e tunelit karpal
Ndjesi shpimi gjilperash ose djegie te gishtit te madh, gishtit tregues, gishtave te
mesit dhe pjeses laterale te gishtit te unazes
Dhimbje ne kyc dhe ne dore, e cila shpesh irradohet ne parakrah
Simptomat shpesh perkeqesohen gjate nates
Lehtesim simptomatik nga shkundja e gjymtyres se prekur ne ajer “air-flick sign”
Atrofi e muskulit thenar
Ulet forca e shtrengimit te dores (grip strength).
Sindroma e tunelit kubital/ sindroma e kanalit te Guyon
Ndjesi shpimi gjilperash ne gishtin e unazes, gishtin e vogel, dhe ne kufirin medial te
dores
Ulje e forces shtrenguese te dores.
Sindroma e tunelit radial
Mund te konfuzohet me epikondilitin lateral (berryli I tenistit)
Pika me ndjeshmerine me te madhe ndodhet afersisht 4cm poshte epikondilit lateral
Dhimbje te parakrahut e cila nuk shoqerohet me dobesim objektiv motor
Ekstensioni I gishtit te mesit perkundrejt nje force rezitente/objekti shkakton
dhimbje.
Ekspozimt shkaktare
Postura e keqe
Forca e madhe
Levizjet perseritese te shpeshta
Vibracioni I transmetuar nepermjet dores.
Ndjeshmeria individuale
Gjinia femerore
Shtatzania
Diabeti mellitus
Obeziteti
Hipotiroidizmi
Artriti reumatiod
Akromegalia
Vleresimi klinik dhe diagnoza
Nje historic I mire I semundjes eshte thelbesor per diagnozen e CST
Testi I Tinelit: perkusioni I nervit median ne kanalin karpal shkakton dhimbje
Testi I Phalenit: dhimbja riprodhohet nga mbajtja e parakrahut drejt perpara dhe e
kyycit ne fleksion per 1 minute
Studimi I percjellshmerise se nervit mund te jete I dobishem ne konfirmimin e
diagnoses
Diagnoza e CTS nuk perjashtohet nga rezultatet normale te testit te Tinelit apo testit
te konduksionit.
Prognoza
Pjesa me e madhe e pacienteve bejne nje rekuperim te perkryer pas nderhyrjes e cila
ndan ligamentin karpal tranvers (ligament anular anterior/ flexor retinaculum)
Koha e pershtatshme per tu rikthyer ne pune eshte 7-14 dite per punet sedentare, dhe
42-70 dite per punet e renda. Ne vendet e punes ku modifikimet jane te mundshme,
rikthimi mund te behet dhe me heret.
Ne varesi te shkakut, CTS mund te zhvillohet dhe ne kycin tjeter
Nje diagnoze e rendesishme diferenciale eshte sindroma e vibracionit dore-krah
(HAVS). Kirurgjia per CTS tek nje pacient me HAVS por qe manifeston shenjat e CTS ka
pak gjasa qe te jape zgjidhje te plote/perfundimtare te simptomave per shkak te
demtimit te nervave te gishtave.
Menaxhimi mjekesor
Kujdesi klinik perfshin fizioterapine, imobilizimin, dhe kirurgjine
Nderhyrjet ne vendin e punes duhet te fokusohen tek rrisqet okupacionale
Ridizenjimi I detyrave ne pune mund te jete I nevojshem per shkak te uljes se forces
se shtrengimit dhe prioritetit te dores se majte apo te djathte; mund te kerkohet
keshilla e nje ergonomisti (person qe studion dhe gjen menyra per te rritur
efikasitetin e njerezve ne pune). Parandalimi
Rotacioni I detyrave dhe ndryshimi I niveleve te automatizimit mund te jene te
indikuara
Te konsiderohet ridizenjimi I veglave te punes
Neuropati periferike
Neuropatite periferike ndodhin për shkak të ekspozimit në ambientet e punes ndaj agjentëve fizikë,
kimikateve neurotoksike ose zoonoza (p.sh. sëmundje Lyme).
Faktorët fizikë përfshijnë presionin lokal që çon në shtypjen e një nervi periferik . Neuropatia periferike
mund të ndikojë në nervat sensore,motore dhe autonome . Një neuropati e përzier sensore-motore është e
zakonshme, por disa agjentë të tillë si plumbi inorganik mund të shkaktojnë neuropati motorike të pastër.
Epidemiologji
Shumica e neuropative periferike nuk janë për shkak të profesionit ,shkaqe te zakonshme përfshijnë
diabet mellitus dhe sëmundje te indit lidhor.
Karakteristikat klinike
Neuropati sensore
• Sensitivitet i alteruar (parestezia) ose anestezia
• Pacienti mund të përshkruajë një ndjesi te alteruar me patern si dorashke ose corape
- sikur ke veshur doreza dhe çorape
• Në mënyrë tipike, këmbët preken fillimisht; me ekspozimin e vazhdueshëm
neuropatia mund të ngjitet drejt këmbëve para se të prekë duart dhe krahët
• ulet perceptimi i dridhjeve
• ulet ndjeshmëria termike
• ulet propiocepsioni
• Humbja e reflekseve
• Dhimbje neuropatike: dhimbje djegese (më keq gjatë natës)
• Allodinia: stimujt jo të dhimbshëm (p.sh. prekja e lehtë) perceptohen si të dhimbshem
• Pamja e ndryshuar e lëkurës: lëkura bëhet me shkëlqim, me humbje të flokëve.
Neuropati motorike
• Humbja e muskujve
• Paralizë
• Fashikulimi
• Krampe
Neuropati autonome
Simptomat varen nga organi i prekur:
• Hipotensioni postural
• Humbja e djersitjes
• Diarre ose konstipacion
• Inkontinence (fekale ose urinare).
Ekspozimet rastesore
• Rrezatimi
• Hekuri
• Merkuri
Arseniku
• Tallium
• Tellurium (i rrallë)
• Bromidi metil (CH3Br)
Monomeri I akrilamidit
Solventi organik:
• n-heksan
• metil n-butil keton
• Organophosphates:
• Tri-ortokresil fosfat (TOCP)
• insekticide organofosfate
Vlerësimi dhe diagnoza klinike
• Një anamneze është e rëndësishme në diagnozën e neuropatise periferike nga ambjenti i punes
• Ekzaminim neurologjik
• Studimet e konduksionit nervor për të konfirmuar diagnozën
• Elektromiografi (EMG) për të dalluar problemet me muskujt nga problemet nervore
• Biopsi nervi, nëse merret, mund të tregojë demielinizim, por një axonopati është më e zakonshme se nje
neuropati toksike nga puna. Disa agjentë mund të shkaktojnë si axonopati dhe demielinizim.
Prognoza
• Pas tërheqjes nga ekspozimi disa pacientë vazhdojnë të përkeqësohen për disa muaj
• Pas disa muajsh zakonisht ndodh rikuperimi (duke supozuar qe neuronet kanë mbijetuar), por mund të
jete jo i plote.
Mbikëqyrja shëndetësore
Varet nga agjenti i implikuar.
Menaxhimi mjekësor
• Zëvendësoni një agjent më pak të rrezikshëm në vendin e punës
• Tërhiqni punonjësin nga ekspozimi i mëtejshëm ndaj neurotoksinës.

Sindromi i vibrimit të krahut dhe dorës

Termi 'sindromi i vibracionit të krahut dhe dorës' është përdorur për të përcaktuar kolektivisht
çrregullimet që mendohet të lidhen me ekspozimin ndaj dridhjeve të transmetuara ne dorë.
Karakteristikat klinike
• Gishti i bardhe vibrues ( Vibration white finger-VWF): zbardhje episodike e gishtit, zakonisht si e
bardhe porcelani por mund te jete dhe me pamje cianotike e induktuar nga i ftohti.
Klasikisht
- eshte i demarkuar mprehtesisht dhe distalisht ne zhvillimin fillestar (shume rralle prek gishtat e
medhenj)
-ndikon në zonat më në kontakt me pjesët vibruese
- shoqërohet (gjatë sulmit) me mpirje / ftohtësi dhe (në shërim) me parestezi dhe një hiperemi reaktive
• Sëmundja sensorineurale e shkaktuar nga vibrimi (neuropatia periferike dhe
sindromi i tunelit të kyçit të dorës)
• Efektet në funksionin e duarve (dobësia e shtrengimit, ulje e zhdërvjelltësise )që mund të kenë
një origjinë neuropatike ose miopatike
• Dhimbjet e krahut dhe të dorës, osteoartriti i duarve ose i bërrylit, çrregullime te vecanta
muskuloskeletale të gjymtyrëve të sipërme dhe kontraktimi Dupuytren mund të jetë gjithashtu te
zakonshme në punëtorët e ekspozuar ndaj dridhjeve të transmetuara ne dorë
• Mosfunksionimi i sistemit nervor autonom (me simptoma jo-specifike) është një efekt i propozuar, por
jo i pranuar mirë
Epidemiologji
HAVS (hand-arm vibration syndrome) është e zakonshme. Sipas një studimi të popullsisë ka më shumë se
220,000 raste në Mbretërinë e Bashkuar; ndërsa pretendimet e vlerësuara në mesin e ish-minatorëve nga
British Coal tejkalonte 90,000.

Vlerësimi dhe diagnoza klinike

Diagnoza zakonisht mbështetet në një histori klinike të kujdesshme në një punonjës me simptoma pas
datës së ekspozimit. Sulmet episodike të VWF janë rralle deshmues, ndërsa testet e papërpunuara të
sfidave të ftohta nuk kanë ndjeshmëri.
• Ekzistojnë procedura më të ndërlikuara për vlerësimin ligjor me special të HAVS, duke përfshirë: matjen
e presionit të gjakut sistolik gjatë ftohjes, temperaturën e lëkurës dhe normat e ri-ngrohjes së lëkurës pas
sfides se ftohjes, esthesiometri termike(matja e shkalles se sensitivitetit taktil), pragje vibrotaktile dhe
teste të shkathtësise
• Efektet vaskulare dhe ndijore zakonisht klasifikohen vecmas, sipas shkallës se tre pikave të propozuar
në vitin 1986 nga një workshop ekspert i Stokholmit. Disa vlerësues tani kombinojnë këto karakteristika
klinike me rezultatin e testeve objektive.
Menaxhimi mjekësor
Nuk ekziston një trajtim i mirëfilltë dhe me të vërtetë i kënaqshëm. Shumica e përpjekjeve janë të
drejtuara kundër sulmeve zbardhuese.
• Masat konservative shpesh mbeshteten (p.sh. veshja e dorashkave termike dhe veshjeve të ngrohta,
shmangia e projekteve dhe ekspozimit në kushte të ftohta, të lagura dhe me erë), por këshilla të tilla nuk
mund të ndiqen gjithmonë në situatën e punës
• Dëshmi mbi efikasitetin e formave të tjera të trajtimit jane relativisht te dobëta;
Përfitimet janë marrë nga:
• terapi fizike (stërvitje, fasha, pako të nxehta, banja parafine,
masazh, tërheqje, trajtim me rreze infra të kuqe)
• Bllokuesit e receptoreve adrenergik
• antiplatelare dhe antitrombocitare
• Kalcibllokues-nifedipina orale dhe diltiazemi duken premtues
Prognoza
• Deri në vitet 1960 VWF u konsiderua e pakthyeshme, por studimet tregojnë se simptomat vaskulare
mund të përmirësohen me tërheqjen nga ekspozimi, edhe pse ngadalë, pas disa viteve. Punëtorët me
sëmundje te avancuar kane më pak gjasa të rimëkëmben.
• Efektet neurologjike nuk përmirësohen me kalimin e kohës; faza 3SN mund të jete seriozisht limituese,
per sa i përket funksionit të dëmtuar të dorës, dhe është morbiditeti më i rëndësishëm i shmangshëm
(qëllimi duhet të jetë parandalimi i progresionit nga faze fillestare -në fazën e vonë 2SN).
Mbikëqyrja shëndetësore
• Kjo është e nevojshme për punëtorët që jane rregullisht të ekspozuar mbi EAV (exposure action value-
mat ekspozimin ndaj vibracionit) A (8) prej 2.5m / s 2 pavarësisht nga kontrollet
Qëllimet janë:
• të ndihmojë zbulimin e hershëm dhe këshillimin / modifikimin e punës
• të sigurojë një kontroll të masave të kontrollit në vendin e punës
• Elementi kryesor jane pyetjet periodike të simptomave. Të dhënat shendetesore kanë nevojë për tu
ruajtur.

Humbja e dëgjimit nga zhurma

Humbja e dëgjimit për shkak të ekspozimit ndaj zhurmës profesionale është, në teori, e parandalueshme,
por humbja e dëgjimit nga zhurma (NIHL) mbetet e zakonshme.
Epidemiologjia
• Humbja e dëgjimit ndikon në 2% të të rriturve ne moshën e punës në Britani
• Prevalenca rritet nga 1% mes meshkujve në mesin e moshës 16-24 vjeç në 8% ne mesine atyre
të moshës 55-64 vjeç
• Vlerësimet britanike sugjerojnë se 153,000 burra dhe 26,000 gra kanë
shurdhim për shkak të ekspozimit te zhurmës profesionale.
Karakteristikat klinike
• Reduktimi i mprehtesise degjuese
• Zhurme në veshë
• Rritja e izolimit social si pasoje e uljes se dëgjimit.
Industritë shkaktare
• Gurorja dhe minierat
• Industria ushqimore
• Bujqësia
• Industria e muzikës (pube, klubet, disko)
• Forcat e armatosura dhe shërbimet e sigurisë
• Industria e ndërtimit
• Punimi i metaleve
• Aviacioni.
Ndjeshmëria individuale
Disa individë me 'veshë të ndjeshem' duken të jenë veçanërisht sensitiv ndaj
efekteve negative të ekspozimit ndaj zhurmës. Të tjerët, pavarësisht nga ekspozimi sinjifikant ndaj
zhurmës,
kane dëgjim normal.
Vlerësimi dhe diagnoza klinike
Historia e ekspozimit të zhurmave: te dyja tipet e ekspozimeve si profesionale dhe hobi
• DIY
• Muzikë
• Sport motorik
• Qitje gjuetie
Historia mjekësore me faktorë rreziku për humbjen e dëgjimit
• Meningiti
• Infeksione kongjenitale: rubeola, CMV
• Lëndimi i kokës (thyerja e bazës së kafkës)
• ilaçe ototoksike përfshirë:
• Aminoglikozide (p.sh. gentamicin): - kininë -Salicilate - furosemide
• Sëmundja e Ménière (zhurme në veshë, shurdhim, vertigo)
• Historia familjare e shurdhimit
• Otitis media
• Otoskleroza
• Membrane e perforuar timpanike.
Ekzaminimi
• Ekzaminohetn veshët e jashtëm: plagët (kirurgji e mëparshme)
• Otoskopi:
- plagët timpanike
- perforim timpatik
- kirurgji mastoide
• Testimi me piruin akordues (perdoret piruni i akordimit 512 Hz):
+Testimi i Rinne-
- Përçueshmëria e ajrit> përçueshmëria e kockave (Rinne pozitiv) në humbje sensoneurale ose dëgjim
normal
- përçueshmëri e kockave > përçueshmëri e ajrit (Rinne negativ) humbja e dëgjimit konduktiv (p.sh.
Otoskleroza )
+ Testimi i Weber-it perdoret per hubjen e degjimit unilateral konduktiv (te veshit te mesem) ose
unilateral sensoneural (veshi i brendshem)
• Audiometria e pastër : modeli klasik i NIHL është një rënie 4kHz qe pasohet nga rritje edhe pse humbja
e pikut mund të jetë diku midis 3 dhe 6kHz
Prognoza
NIHL nuk përparon pas tërheqjes nga ekspozimi. Megjithatë, kombinimi i NIHL-së se instaluar dhe
humbjes se dëgjimit lidhur me moshen (presbyacusis) do të thotë edhe pas tërheqjes nga ekspozimi i
punonjësit do te vazhdojë të bjerë degjimi.
Mbikëqyrja shëndetësore
• Audiometria para punësimit (identifikon humbjet e degjimit preekzistuese)
• Testimi vjetor për 2 vitet e para të punësimit
• Testimi trevjeçar pas 2viteve te para.
Menaxhimi mjekësor
NIHL sugjeron që programi i konservimit të dëgjimit nuk ka mbrojtur dëgjimin e punëtorëve. Përjashto
shkaqet e tjera të humbjes së dëgjimit.

Kompensimi
NIHL është e përshkruar ne Industrial Injuries Disablement Benefit për personat qe perfshihen ne
aktivitete industriale. Humbja e dëgjimit duhet të jetë së paku 50 dB në secilin vesh për t'u kualifikuar si e
tille.

Stresi 1: njohja dhe vlerësimi

Perkufizimi
Gjendja emocionale dhe fiziologjike e cekuilibrit kur kërkesat e jetës tejkalojnë aftësinë qe
ka një person për të përballuar.
Eshte:
• Nuk eshte semundje mendore
• Nuk është e shënuar në klasifikimin ndërkombëtar të sëmundjeve (ICD) ose Manualin
Diagnostik dhe Statistikor të Çrregullimeve Mendore, edicioni i 4 (DSM IV)
• Përgjigja natyrore ndaj gamës së sfidave apo ngjarjeve të jetës
• Jo domosdoshmërisht i dëmshem; mund të përmirësojë performancën në disa situata
• Në disa individë mund të jetë një faktor rreziku për shëndetin e dobët mendor
Epidemiologji
• 435,000 njerëz në Britani të Madhe raportuan stres, shqetësim lidhur me punën, ose
depresion në vitin 2006/7
• 20% e popullsisë së punës në Mbretërinë e Bashkuar 'shumë' ose 'jashtëzakonisht' te stresuar
• Më shumë se 9.3 milionë ditë pune humbasin çdo vit në Britani të Madhe nga
shëndeti mendor lidhur me punën ose 'stresin'
• Faktorët individuale, lokale, organizative dhe kulturore ndikojnë në nivelin e raportuar te
stresit
• Rritja e theksuar e rasteve të stresit të raportuar eshte ne kontrast me ndryshimet e lehta
në prevalencën e sëmundjeve mendore.
Karakteristika klinike
Simptoma individuale
• Ul vetëbesimin
• Ndjenja te tensionit dhe e nervozizmit
• Vetë-dyshim
• Pavaresia
• Rritja e nervozitetit
• Luhatjet e humorit
• Vështirësitë e gjumit
• Përqendrimi i dobët
Ndryshimet e sjelljes
• Rritja e nervozitetit
• sjellje impulsive
• Tërheqja nga jeta sociale
• Më pak të aftë për t'u çlodhur në shtëpi
• Punojne më shumë se zakonisht
• Rritja e përdorimit të kafeinës, cigares ose alkoolit, varesi nga droga ose substanca të tjera
Mos harroni stresi nuk është një sëmundje dhe të gjitha këto janë simptoma jo specifike
Çrregullime të pershtatjes
• Kryesisht simptoma ankthi ± depresive
• Lidhja kohore me një stresor të dukshëm
• Crregullim sinjifikant ne funksionimin social dhe profesional jane te nevojshme për të
vendosur diagnozën
Stresi 1: njohja dhe vlerësimi
Ekspozimet shkakësore / industritë
Standardet e Menaxhimit
HSE përshkruan një sistem për identifikimin e faktorëve të rrezikut në punë:
• Kërkesa • Kontrolli
• Ndryshimi • Roli
• Marrëdhëniet • Mbështetja
Punëtorët në disa sektorë raportojnë nivele më të larta të stresit, por kjo nuk do të thotë
nënkupton se këta sektorë janë më të vështirë:
• Mësues të shkollave të mesme
• HCWs
• Operatorët e qendrës së thirrjes
• Punonjësit e shërbimit të emergjencës (policia në veçanti).
Ndjeshmëria individuale
• Historia e mëparshme e stresit të punës
• Stresi bashkë-ekzistues jo e lidhur me punën
• Historia e mëparshme e problemeve të shëndetit mendor
•Konsumim i lartë i alkoolit
• Pritjet e tepruara personale, Personaliteti i tipit A.
Vlerësimi diagnostik
• Përjashtimi i çrregullimeve psikiatrike: p.sh. sëmundje të medha depresive,
çrregullim i përgjithësuar i ankthit, çrregullim obsesiv-kompulsiv (OCD)
• Identifikimi i stresorëve të mundshëm profesional: duke përfshirë
konflikti ndërpersonal, ngacmimi, ngacmimi ose ankthet, nga rreziku
vlerësim
• Identifikimi i streseve jo profesionale
• Identifikoni strategjitë aktuale të përballimit: a janë të dobishme, a mund të ndikohen,
nga mentorë individualë ose trajnime?
• 'Çrregullimi i stresit post-traumatik ka kritere shumë specifike diagnostikuese dhe
termi nuk duhet të përdoret nëse këto nuk plotësohen.
Prognoza
• Në përgjithësi, e shkëlqyer
• Ndërhyrja e hershme kritike për rezultatin e suksesshëm
Koha e punës
• Mund të jetë e dëmshme për rimëkëmbjen e punonjësit, e cila përveç gjendjes
ndërhyn në mënyrë të rëndësishme me performancën në punë. Për aq sa është e mundur,
me mbështetje dhe përshtatje të përshtatshme, është e këshillueshme që të mbaheni
punonjës në punë
• Nëse nevojitet kohë e lirë, duhet të ketë qartësi rreth arsyes, rikthimi në procesin e punës dhe
mënyra se si do të monitorohet progresi.
Stresi 2: ndërhyrjet / kontrollet e rrezikut
Primare: parandalimi i stresit në fuqinë punëtore
Faktorët organizativë psiko-socialë, Kontrollet e rrezikut.
• Identifikimi i stresit dhe vlerësimi i rrezikut
• Vëmendje për hartimin e punëve
• Aftësi dhe trajnim lidershipi në të gjitha nivelet në organizatë
• Punon fleksibil si pjesë e programit të bilancit të punës dhe jetës.
Sekondare : parandalimi i përsëritjes ose përkeqësimit te nje stresi individual të lidhur me
punën
• Menaxhim i vëmendshëm dhe i mëshirshëm
• Terapia e sjelljes njohëse (CBT)
• Menaxhimi i ndryshimit
• Trajnimi i kembenguljes
• Menaxhimi i kohes
• Trajnimi i aftësive ndërpersonale.
Ndërhyrjet për individin me stresin e punës
Mbështetje psikologjike përmes shëndetit profesional dhe punonjësit
programi i mbështetjes:
• Shërbimi i vetë-referimit konfidencial në dispozicion të të gjithë punonjësve
• Qasja në psikologjinë klinike
• Teknikat e terapisë që synojnë zgjidhjen e problemeve
• Qasje e individualizuar shumë e fokusuar
• Theksimi i përfitimeve terapeutike të punës.
Duke përfshirë edhe diskutimet në tryeza të rrumbullakëta
• Përfshirja e punonjësit, trajtimi i psikologut, menaxher i pacientit,
dhe HR duke marrë një qasje të përbashkët për zgjidhjen e problemeve për t'u marrë me
stresin
çështjet
• Veçanërisht e dobishme eshte nëse pacienti është jashtë punës dhe
konflikti nderpersonal ka ndërlikuar situatën
• Mundësimi i marrëveshjes së hershme për një program rehabilitimi,
kthimi në punë, përcaktimi i definicionit të punës, orët dhe ditët e punës etj.
• Edukimi i menaxherëve mbi natyrën e vështirësive të lidhura me stresin dhe
duke siguruar angazhimin e tyre për programin e rehabilitimit, duke përfshirë
përgatitjen e pjesës tjetër të ekipit për kthimin e punonjësit nga
mungesa e sëmundjes.
ANEMIA
Anemia mund të shkaktohet nga një numër ekspozimesh profesionale(akut apo kronik), dhe
nga një numër mekanizmash të ndryshëm duke përfshirë dëmtimin
e sintezës së hemës, shtypjes së palcës dhe hemolizës.
Sinteza e dëmtuar e hemoglobinës
Ekspozimet / industri
• Plumbi është ekspozimi klasik i punës në lidhje me dëmtimet e sintezes se hemoglobinës
• Industritë qe perfshijne:
• shkrirjen e plumbit
• prodhimin e baterive
• rrënimi
• prodhimi i xhamit.
Mekanizmi
Plumbi, nëpërmjet lidhjes së tij të lartë për t'u lidhur me grupet e sulfidrileve, pengon
enzima të rëndësishme në rrugën e sintezës së hemit.
Karakteristikat klinike
• Anemia e butë, e cila mund te kete aspak ose nje rol te vogel në lodhjen qe zakonisht
shoqerohet me helmim nga plumbi
• Karakteristikat e shoqëruara përfshijnë levizje te pavullnetshme për shkak të neuropatieve
periferike,
arthralgjia, dhe (rrallë) konfuzion për shkak të encefalopatisë
• Përcaktimi karakteristik për hetimin është stippling basophilic e
eritrocite në një fi lm të gjakut periferik
• nivelet e plumbit në gjak> 80 μ g / dL.
Parandalimi
Parandalimi është nëpërmjet zëvendësimit dhe kontrollit të ekspozimit
Mbikëqyrja shëndetësore
Vëzhgimi ligjor përfshin shqyrtimin fillestar dhe periodik (intervalet
janë të specifikuara nga ndjeshmëria individuale (p.sh. gratë dhe të rinjtë)
dhe niveli i ekspozimit).
Kompensimi
Anemia me hemoglobinë 9g / dL dhe një fi lm gjak që tregon shenjën
basophilia është përshkruar për Perftimet nga Lendimet Industriale,në ata që janë të
ekspozuar ndaj plumbit.
Legjislacioni përkatës
Helmimi i plumbit është i raportueshëm nën RIDDOR.

Karoshi: vdekja nga mbingarkesa

Koncepti i "karoshi" ose vdekja nga mbingarkesa vjen nga Japonia dhe Japonia
i referohet vdekjes së papritur qe shkaktohet ne punetoret me ore shume te gjata pune.
. Ka prova të kufizuara kërkimore për ta mbështetur këtë
besim, të paktën në ato që vuajnë infarkt akut miokardi (MI).
Familja e një punëtori, vdekja e të cilit është pranuar nga Punëtori
Byroja e Kompensimit (pjesë e Ministrisë së Punës të Japonisë)
ka të drejtë për kompensim. Këto vdekje mund të jenë për shkak të një numri
e kushteve të listuara këtu.
Karoshi nuk është një koncept i njohur gjerësisht në Perëndim. Megjithatë, atje
janë mbivendosjet mes besimeve që vdekja e papritur mund të jetë për shkak të mbingarkesës
dhe trupi sugjeron një lidhje midis
kërkesave te punës dhe vdekshmërise kardiovaskulare.
Epidemiologji
Ministria e Punës e Japonisë kompenson rreth 20-60 vdekje nga karoshi
cdo vit. Grupi i moshës 20-59 vjeç mund të jetë për shkak të karoshit.
Dy studime japoneze të kontrollit të rasteve kanë treguar
raportet e rritjes së probabilitetit për MI akute në punëtorët që punojnë> 11h / ditë ose> 60h /
jave.
Shkaqet e vdekjes
• Hemorragji Subaraknoidale
• Infarkt cerebral
• Hemorragji cerebrale
• Infrakt
• Infarkt miokardial.

Terminologjia
Në kontekstin e menaxhimit të riskut, disa terma kanë një kuptim më të saktë se sa kur ato
përdoren në gjuhën e përditshme.
Rreziku (hazard)
Rreziku është një efekt i mundshëm i një agjenti apo rrethaneje. Për shembull, mesothelioma
është një rrezik i asbestit, dhe trauma fizike nga rënia është një rrezik i punës në lartësi. Një
rrezik mund të jetë serioz (p.sh. vdekje) ose relativisht i parëndësishëm (p.sh. acarim i
përkohshëm i rrugëve të frymëmarrjes së sipërme).
Rreziku (risk)
Rreziku është probabiliteti që një rrezik do të realizohet, duke marrë parasysh natyrën dhe
shtrirjen e ekspozimit të një personi ndaj një agjenti ose rrethani. Për shembull, rreziku i
mesothelioma nga azbesti varet nga lloji i fibrave dhe sasia qe inhalohet. Nuk ka rrezik
mesotheliome nga HANDLING ? i produkteve intakte te asbestit nëse nuk thithen fibra.
. Kështu popullatat e punëtorëve të asbestit kanë një shkallë të lartë të mesotheliomes.
Pasiguria
Shpesh ekziston paqartësi rreth ekzistencës së një rreziku (p.sh. a sjell një rrezik të
mundshëm të trurit rrezatimi me radiofrekuence nga telefonat celularë), ose rreth niveleve
të rrezikut që lidhen me ekspozimet ndaj agjentëve apo rrethanave të rrezikshme (p.sh. sa
rritet rreziku i leucemisë ne nivele të ulëta të ekspozimit ndaj benzenit). Në menaxhimin e
rreziqeve, është e rëndësishme të merren parasysh pasiguritë në vlerësimin e
rreziqeve(hazards) dhe rreziqeve(risks) të shoqëruara.
Modeli konceptual
Përdoren në praktikën e semundjeve profesionale për të përmbledhur dhe udhëzuar procesin
e vlerësimit dhe menaxhimit të rreziqeve në vendin e punës dhe në mjedis. Një shembull
është dhënë në Fig. 21.1.
Parimet e përgjithshmeVlerësimi i rrezikut
Vlerësimi i rreziqeve dhe përfitimeve nga një veprim kërkon vlerësimin e dëshmive përkatëse
shkencore. Ekzistojnë katër elemente kryesore për këtë. Këto elemente përshkruhen në
lidhje me efektet e mundshme negative.
1.Identifikimi i rrezikut: cilat janë efektet e mundshme negative të agjentit apo rrethanave?
2.Karakterizimi i rrezikut: si ndryshon probabiliteti i këtyre rreziqeve sipas natyrës dhe
shtrirjes së ekspozimit?3.Vlerësimi i ekspozimit: cilat janë natyra dhe shkalla e ekspozimeve
që do të ndodhin nëse ndiqet rrjedha e veprimit?4.Vlerësimi i rrezikut: cila është probabiliteti
i mundshëm i çdo rreziku nëse ndiqet rrjedha e veprimit? Për secilin vlerësim të rrezikut
duhet të ketë një vlerësim të pasigurisë shkencore shoqëruese (a mund të jetë rreziku i
vërtetë shumë më i madh apo më i vogël sesa shifra e vlerësuar, dhe nëse po, sa ka mundësi
kjo?).
Menaxhimi I rrezikut
Nenkupton te merren parasysh interesat e te gjithe personave qe preken nga nje veprim I
caktuar dhe te veprosh duke marre parasysh risqet dhe perfitimet. Duhet ti kushtohet
vemendje pales , interesat e te ciles preken me shume se pjesa tjeter.Se kush e merr
vendimin per kete risk dhe menaxhimin e tij, varet nga numri I personave te prekur. Nese
risqet dhe benefitet varen vetem nga nje person, ky do marre vendime. Nese preken shume
persona dhe keta kane konflikt interesash mes tyre, vendimi mund te merret nga nje grup I
posacem qe mund te krijohet, psh tip qeverie. Psh qeverite caktojne limite te expozimit ndaj
substancave te demshme ne vendin e punes, si per punedhenesin , ashtu edhe per
punemarresin.
Kornizat për vlerësimin dhe menaxhimin e rreziqeve
Psh ne vendin e punes mund te vendosen korniza per vleresimin dhe menaxhimin e ketyre
risqeve , si psh risku I kimikateve toksike ne vendin e punes. Kjo gje ka avantazhin e
transparences dhe promovon konsistence te brendshme. Gjithashtu nje shembull ne lidhje me
pesticidet ne EU : duhet te ekzistojne nje sere kriteresh (requirements) qe te dhena
shkencore te ndryshme ta quajne nje risk te caktuar, te mundshem.

KOMUNIKIMI DHE PERCEPTIMI I RREZIKU

Komunikimi i mire i riskut eshte i rendesishem per dy arsye kryesore:
Njerezit qe marrin vendime lidhur me administrimin e riskut (risk managers) duhet te
kuptojne risqet dhe perfitimet e mundshme te cdo veprimi te mundshem. Ky informacion
duhet percuar tek ata nga studiuesit qe jane marre me vleresimin e risqeve dhe te
perfitimeve.
Kur vendimet per administrimin e rrezikut jane bere mbi nje baze shoqerore, njerezit e
perfshire duhet te kuptojne thelbin mbi te cilen keto vendime jane marre dhe te kene
mundesine per nje kontribut ( informed contribution) ne marrjen e vendimit ( psh:permes
proceseve te konsultimit apo lobimeve te politikaneve)
Percjellja e nje vleresimi te qarte te riskut nuk eshte e thjeshte, sidomos kur audienca target
nuk eshte e trajnuar ne menyre shkencore. Gjuha e perdorur me audiencen duhet te jete e
pershtatshme dhe mund te linde nevoja e krijimit te analogjive me risqe te tjera qe jane me
familiare ( psh: psh si mund te krahasohet risku me riskun e nje aksidenti rrugor apo me
riskun e te jetuarit me nje fumator).
Kujdes! Eshte me mire te mos i referohemi nje situate duke e quajtur ate te sigurt, sepse
asgje ne jete nuk mund te garantohet si totalisht pa risk. Edhe termi “ne rrezik” nuk eshte i
pershtatshem nese nuk tregphet nje nivel i riskut te nenkuptuar.
PERCEPTIMI I RIKSUT
Gjykimet e vleres qe zbatohen ne administrimin e riskut varen nga perceptimi i njerezve per
rrezikun,riskun dhe pasigurite. Nje numer faktoresh e influencojne perceptimin.
Natyra e rrezikut: kjo perfshin jo vetem rendesine e rrezikut ( psh nese eshte jete
kercenues), por edhe natyren e tij (psh: kanceri mund te gjeneroje me shume frike se sa nje
semundje kardiake edhe pse fataliteti i tyre eshte i ngjashem).
Risku i realizimit te rrezikut
Harku kohor gjate te cilit risku do te ndodhe: eshte ai tranzitor( psh: risku i nje demtimi akut
nga ndermarrja e nje aktiviteti te rrezikshem), i zgjatur (psh: risku i kancerit nga rrezatimi
jonizues), ose i vonuar (psh: risku i kancerit nga fillimi i duhanpirjes)?
Nese risku kompensohet nga nje perfitim personal i qarte: psh,ka nje shqetesim publik me te
madh per mobile phone masts( nuk e di si perkthehet) sesa per vete celularin ne vetvete,
megjithese te fundit japin ekspozime me te larta ndaj radiofrekuences.
Nese risku eshte i vullnetshem ose i imponuar
Familiariteti i riskut: risqet qe kuptohen mire ( psh risku i aksidentit rrugor) jane me pak
kercenuese.
Eksperienca per kete risk: psh, dikush qe ka nje te aferm qe ka vdekur nga kanceri , eshte me
i shqetesuar nese atij vete i shfaqet kjo semundje sesa dikush qe nuk ka eksperience
personale.

VLERESIMI SINDROMIT TE DRIDHJES KRAH DORE

Vleresimi Klinik
Komponentet vaskulare dhe neurologjike te sindromit te dridhjes krah-dore (Hand-arm
Vibration Syndrome/ HAVS) jane ndare ne dy shkalle te zhvilluara gjate nje workshop ne
Stockholm. Keto shkalle perdoren nderkombetarisht dhe nga Fakulteti I Mjekesise profesionale
ne Britanine e madhe per te hartuar keshilla ne shmangien e tyre dhe keshillimin e karrieres.
Shkalla e workshopit te Stockholm per komponentin vaskular qe njihet si gishti i bardhe
dridhes
Stadi Grada Pershkrimi
0 Nuk ka episode
1 E lehte Episode te herepashershme qe prekin vetem
mollezat e nje ose disa gishtave
2 E Episode te herepashershme qe prekin
moderuar falangen distal dhe te mesme te 1 ose me
shume gishtave (rralle falangen proksimale)
3 E rende Episode te shpeshta qe prekin te gjitha
falangat e shumices se gishtave
4 Shume e Si ne stadin , me ndryshime trofike te
rende lekures ne mollezat e gishtave

Shkalla e workshopit te Stockholm per komponentin neurosensorial te HAVS

Stadi Simptomat
0SN I ekspozuar ndaj dridhjes, por pa simptoma
1SN Mpirje intermitente, me apo pa ndjesine e shpimit
Mpirje intermitente ose persistente, perceptim ndjesor
2SN
i reduktuar
Mpirje intermitente ose persistente, reduktim I
3SN
diskriminimit taktil dhe zhdervjellesise se duarve
Ka nje sistem pikezimi per te pershkruar efektet vaskulare. Ky system ka si referim zbardhjen
qe ndodh ne falangjet e gishtave.

Vlereso dhe interpreto nje punim kerkimor

Ne menyre qe te marresh me te miren e provave kerkimore dhe te evitosh hyrjen ne nje rruge
te gabuar shkencore eshte e keshillueshme shikimi me sy kritik i puneve kerkimore. Pjesa me
e madhe e puneve kerkimore ne mjekesine e punes jane studime observuese.
Me poshte jepet nje liste me seksionet kryesore per te identifikuar probleme te zakonshme
ne studimet rast-kontrroll. Lista eshte supozuar per lexues te vecante te puneve shkencore te
publikuara sesa per ata qe mbledhin evidenca per zhvillim guideline-esh.

Prezantimi
• A është gjendja ekzistuese e njohurive të përshkruara në mënyrë adekuate?
• A është justifikuar studimi?
• A është e rëndësishme për praktikën tuaj?
Metodat
Mostra e studimit

• A janë përcaktuar mirë popullata dhe kampioni i synuar?

• A është kampioni mjaft i madh?
• Në rastin ideal, duhet të tregohet si eshte e bere llogaritja
• Intervale te gjera besueshmerie jane nje e dhene e rendesishme per madhesine jo te
pershtatshme te kampionit
• A ka burime të dukshme të paragjykimit në përzgjedhjen e subjekteve (p.sh.
vullnetarë, pacientë të parë për qëllime mjekësore-ligjore)?

Seleksionimi I kontrrolleve

• A jane grupet krahasuese te duhurat ?

• Kontrrollet duhen zgjedhur nga e njejta popullate me rastet ( prsh frekuentues te
klinikes nga e njejta zone e furnizuar me uje)
• Duhet treguar kujdes per grupet e paekspozuara qe te mos ekspozohen padashje prsh
nepermjet afersise me punetoret e ekspozuar
Mjetet
A janë të standardizuara metodat e konstatimit të rasteve?

• Përkufizimet e rasteve duhet të deklarohen qartë. Nese perkufizimet jane te

perdorura gjeresisht eshte e dobishme sepse krahasohen me lehte me literaturen pre-
ekzistente
• Metodat duhet të jenë të vlefshme dhe të përsëritshme. Rezultatet subjektive nuk
jane gjithmone te mundura per tu vertetuar (prsh shendeti mendor ose dhimbja) duke
qene se ska nje gold standart. Gjithsesi pyetsoret dhe mjete te tjera duhet te pakten
te kene nje perseritshmeri te pranueshme.
 • Ngaterruese: Merren parasysh faktoret ngaterrues dhe behen perpjekje per ti matur
qe ne analiza te mevonshme ti perfshish.

Konsideroni cilësinë dhe saktësinë e vlerësimit të ekspozimit.

• Përdorimi i titullit të punës si një përfaqësues për ekspozimin është i zakonshëm, por më
tepër
i pasaktë
• Vlerësimi i ekspozimit retrospektiv nga të dhënat e higjienës ndryshon në cilësi
• Ekspozimi i kujtuar mund të jetë subjekt i paragjykimeve nëse subjekti ka sëmundjen me
interes.

Metodat statistikore
Teknikat statistikore duhet të deklarohen qartë (por jo domosdoshmërisht të përshkruara
hollësisht). Kontrolloni se janë të përshtatshme për formatin e të dhënave te paraqitura.

Normat e reagimit

Te dhena > 55% janë të dëshirueshme. Normat e ulëta të përgjigjes janë të pranueshme, por
duhet të diskutohet ndikimi i anshmërisë së reagimit ndaj rezultateve.

Prezantimi i rezultateve

• Kërkoni një tregues të madhësisë së efektit ose rrezikut (raporti i shanseve, rreziku relativ,
shkalla e prevalencës). Konsideroni nëse një rrezik në rritje ka të ngjarë të jetë i rëndësishem
klinikisht
• Kërkoni per nje pasiguri ne vleresimin statistikor (mundesia qe rezultatet te ndodhin me
shans). Tradicionalisht, vlerat P jane perdorur per te shprehur sinjifikancen statistikore por
nuk japin te dhene per madhesine e efektit. Intervalet e besueshmerise rreth nje risku te
pritur japin me shume informacion per shkallen e nje gjetjeje.

Diskutime dhe perfundime

• A jane pranuar dhe diskutuar kufizimet? Keto duhen mbajtur ne mend kur behet lidhja
me praktiken.
• A jane konkluzionet te pershtatshme?
• A jane te lidhura rezultatet me prova te tjera nga literature ekzistuese?
• Nese studimi ka shtuar njohuri te reja a gjeneralizohet ne popullaten lokale?
• A sygjerojne rezultatet qe nevojitet nje ndryshim ne praktike?

Helmimi me Monoksid Karboni

Vetite

• gaz pa ngjyre dhe ere

• ka mundesi te vogel te takohen ne nje vend ku ka izolim
 • produkt I oksidimit jo te plote te naftes dhe vajrave te tjere
Mekanizmi I toksicitetit
• CO kombinohet me hemoglobinen per te ulur kapacitetin mbajtes te oksigjenit qe ka
gjaku
• kjo ben qe kurba e disocimit te oxihemoglobines te zhvendoset majtas duke demtuar
keshtu shperndarjen e oksigjenit ne inde
• CO mund edhe te inhiboje citokrom oksidazen
• limiti per ekspozimin per nje kohe te shkurter eshte 200ppm (232mg/m 3)
• limiti per ekspozimin per nje kohe te gjate eshte 30ppm (35mg/m 3).
Karakteristika helmuese

Karakteristika te menjehershme

• dhimbje koke
• nause
• irritueshmeri
• dobesi
• takipne
Karakteristika intermediare

• marrje mendesh
• ataksi
• axhitim
• prekje e ndergjegjes
• insuficience respiratore
• disa raste serioze mund te zhvillohet dhe edeme cerebrale ose acidoze metabolike
Karakteristika qe shfaqen me pak perfshijne

• flluska ne lekure
• rabdomiolize
• insuficience renale akute
• edeme pulmonare
• infarkt miokardi
• hemorragji retinale
Karakteristika te vonshme

• pjesa me e madhe rikuperohen vete

 • rralle por mund te shfaqen karakteristika neuropsikiatrike pas disa javesh pa
simptoma. Zakonisht ne persona >40 vjec dhe perfshijne probleme me memorien,
disorientim,apati,mutizem,pamundesi per tu perqendruar, ndryshime ne personalitet
dhe lezione ne lobe parietal. Inkontinenca urinare dhe fekale jane po ashtu te
zakonta. Fatmiresisht shumica rikuperohen teresisht ose ne nje nivel te
konsiderueshem brenda vitit.
Indikacion per perkeqesim

• perkeqesohet gjendja nese kemi nje nga shenjat e meposhtme

• cdo shenje akute objective e re neurologjike si rritje e tonusit
• koma
• nevoje per ventilim
• EKG me shenja infarkti ose iskemie
• acidoze sinjifikante klinikisht
• karboksihemoglobine fillestare >30% (lidhja mes nivelit te karboksihemoglobines dhe
prognozes eshte e dobet_
Menaxhimi

• largimi nga ekspozimi

• mbajtja e nje rruge te paster ajrore dhe ventilimi adekuat
• dhenia e oksigjenit ne perqendrime shume te larta
• transferimi ne spital nese eshte kompromentuar jeta e pacientit
• korrigjimi I acidozes metabolike duke rritur shperndarjen e oksigjenit ne inde
• dhenia e manitolit 1g/kg (si 20%) IV mbi 20 min nese dyshohet edema cerebrale
• monitorimi I ritmit kardiak
• matja e perqendrimit te karboksihemoglobines ne gjak. Nje vlere mbi 30% tregon per
ekspozim te rende. Gjithsesi perqendrime me te uleta se 30% nuk perjashtojne nje
helmim sinjifikant duke qene se lidhja mes vleres dhe prognozes klinike eshte e vogel
• ne paciente pa ndjenja duhet kerkuar per karakteristika ekstrapiramidale dhe
hemorragji retinale per te vleresuar shkallen e toksicitetit te SNQ
• roli I oksigjenit hiperbarik eshte kontrovers

Helmimi me merkur
Vetite
Merkuri ndodhet ne 3 forma:

• merkuri element: likuid I argjendte shume I ndryshueshem, volatile edhe ne

temperature ambjenti
 • mineralet ose kriprat inorganike merkuriale si prsh kloruri I merkurit, joduri, oksidi,
sulfidi
• merkuri organik: etilmerkuri, metilmerkuri,mertiolati

Toksiciteti
Mund te ndodhe nga digjestimi, injektimi, inhalimi ose absorbimi dermal

Inhalimi akut I avujve te merkurit

• kolle
• dispne
• ngushtim gjoksi
• irritim pulmonar
• pneumoni, edeme pulmonare, bronkiolit nekrotizant dhe deters respirator
• simptoma te ngjashme me gripin si takikardi, ethe dhe dhimbje muskulare
• prekja e traktit gastrointestinal ndodh Brenda pak oreve

Merkuri element
inhalimi I globulave te elementit te merkurit mund te shkaktoje

• pneumoni
• hemoptizi
• distres respirator
• toksiciteti sistemik i merkurit nuk ka gjasa të ndodhë pas gëlltitjes
Menaxhimi i helmimit me merkur

• Hiq nga burimi i ekspozimit

• Jepni oksigjen shtesë
• Transferimi në spital, nëse është e përshtatshme.
Kriprat dhe mineralet inorganike merkuriale

Toksiciteti

• kriprat inorganike jane shume korrozive

• nga ingjestimi i 0.5g kloridi merkuri ka patur fatalitete
Karakteristika

• Mukoza e traktit gastrointestinal dhe veshka janë vendet kryesore qe preken

• Djegia e gojës dhe e fytit
• Dhimbje barku
• Përzierje
• Vjellje e pasuar nga hematemeza
• Diarre e përgjakshme
• Colitis
• Nekrozë mukozale të zorrëve.

Menaxhimi i helmimit inorganik me merkur

• Hiq nga burimi i ekspozimit

• Jepni oksigjen shtesë
• Jepni ilace per lehtësim dhimbjeje nëse është e nevojshme
• Transferimi në spital sa më shpejt të jetë e mundur

Komponimet organike merkuriale

Toksiciteti

Helmimi sistemik i merkurit rezulton zakonisht nga inhalacioni ne nje ekspozim akut ose
gëlltitje kronike / të përsëritur të ushqimeve të kontaminuara.

Karakteristika

Gelltitja shkakton :
• Nause, kollitje dhe mbytje
• Gëlltitja e kripëravearile të merkurit shkakton nauze, vjellje dhe
dhimbje barku
• Mund të ketë helmim sistemik me merkur

Thithja mund të shkaktojë:

• Acarim i mukozave
• Ekspozimet e përsëritura ose substanciale mund të rezultojnë në toksicitet sistemik.

Ekspozimi ndaj lëkurës

Irritantet e membranave mukozale ne perqendrime te larta.
Menaxhimi i helmimit me merkur inorganik

• Hiq nga burimi i ekspozimit

• Jepni oksigjen shtesë
• Jepni ilace per lehtësim dhimbjeje nëse është e nevojshme
• Transferimi në spital sa më shpejt të jetë e mundur

Menaxhimi I helmimit me merkur organic

Gelltitja
• Masat mbështetëse sigurojnë shtyllën e terapisë
• Ruani gjakun dhe urinën për përcaktimin e përqendrimit të merkurit në pacientët
simptomatikë
• Referimi tek specialistët indikohet në pacientët me tipare sistematike të helmimit nga
merkurit.Terapia e kelacionit me DMPS mund të kërkohet në këto raste.
Inhalacioni

• Hiq nga ekspozimi

• Jepet oksigjen dhe bronkodilatatore
• Merren masat simptomatike dhe mbështetëse të diktuara nga gjendja e pacientit.

Ekspozimi ndaj lëkurës Prioritet dekontaminimi: përdorimi i procedurave standarde të

dekontaminimit.