TÍCH PHÂN ĐƯỜNG LOẠI 1

I.Định nghĩa:

Tính diện tích của “hàng rào”: Cho hàm số z = f(x,y) ≥ 0 và đường cong C trong mặt
phẳng tọa độ Oxy. Hãy tính diện tích của “hàng rào” dọc theo đường C và có chiều cao
tại mỗi điểm (x,y) là f(x,y).

Hình 1.1: Diện tích của “hàng rào” dọc theo đường C và có chiều cao tại mỗi điểm (x,y)
là f(x,y).
⏜ ⏜
Cho đường cong trơn C = AB xác định trong mặt phẳng Oxy. Ta sẽ chia cung AB thành
những cung nhỏ Ai-1Ai bởi những điểm A0 = A, A1,…, An = B. Độ dài của những cung nhỏ
Ai-1Ai được ký hiệu là ∆ l i và λ=max
i
∆l i . Ta chọn điểm bất kỳ tương ứng Mi(xi,yi) trên

cung Ai-1Ai.

⏜
Hình 1.2: Chia cung AB thành những cung nhỏ Ai-1Ai.
Diện tích “hàng rào” cần tìm là
n
S ≈ ∑ f ( x i , y i ) . ∆ li
i=1

Đây là tổng Riemann và khi lấy giới hạn tổng này với λ → 0 ta được tích phân đường
loại 1.
⏜
Đinh nghĩa: Nếu f(x,y) là hàm số xác định trên đường cong trơn C = AB thì tích phân
đường loại 1 của của f dọc theo C là
n

∫ f ( x , y ) dl=lim ∑ f ( x i , y i ) . ∆ li
λ→ 0 i=1
AB

nếu giới hạn này tồn tại.

Chú ý: Theo định nghĩa, tích phân đường loại 1 không phụ thuộc hướng của đường
cong C vì việc chọn hướng của C không ảnh hưởng đến tổng Riemann.

∫ f ( x , y ) dl=∫ f ( x , y ) dl
AB BA

II. Định lý:

⏜
1. Trường hợp cung AB có phương trình y= y ( x ) , a≤ x ≤ b
⏜
Cho hàm số f ( x , y ) liên tục trên cung AB. Khi đó
b

∫ f ( x , y ) dl=∫ f ( x , y ( x ) ) . √1+( y ' ( x ) )2 dx

AB a

⏜
2. Trường hợp cung AB có phương trình x=x ( y ) , c ≤ y ≤ d
⏜
Cho hàm số f ( x , y ) liên tục trên cung AB. Khi đó
d

∫ f ( x , y ) dl=∫ f ( x ( y ), y ) . √ 1+( x ' ( y ))2 dy

AB c

⏜
3. Trường hợp cung AB có phương trình tham số x=x ( t ) , y= y ( t ) , a ≤ t ≤ b
⏜
Cho hàm số f ( x , y ) liên tục trên cung AB. Khi đó
 b

∫ f ( x , y ) dl=∫ f ( x (t ), y (t)) . √( x ' ( t ))2 +( y ' (t))2 dt

AB a

Lưu ý:

a. Phương trình tham số của đoạn thẳng nối hai điểm A(xA,yA), B(xB,yB) là
¿

b. Phương trình tham số của đường tròn (x−a)2 +( y−b)2=R 2 là

{x=a+ Rcost ,0 ≤ t ≤ 2 π
y =b+ Rsint

x2 y 2
c. Phương trình tham số của Ellipse 2 + 2 =1 là
a b

{x=acost
y=bsint
, 0≤ t ≤ 2 π

⏜
4. Trường hợp cung AB cho trong hệ tọa độ cực

{
x=r ( φ ) cos ⁡(φ)
⏜
Phương trình cung AB trong hệ tọa độ cực y =r ( φ ) sin ⁡( φ)
α≤φ≤β

⏜
Cho hàm số f ( x , y ) liên tục trên cung AB. Khi đó
β

∫ f ( x , y ) dl=¿ ∫ f ( r ( φ ) cos ( φ ) , r ( φ ) sin ( φ ) ) . √( r ( φ ) )2+ ( r ' ( φ ) ) dφ ¿

2

AB α

5. Tích phân đường loại một trong không gian

Khi đường cong C xác định trong không gian thì tích phân đường loại 1 là tích phân có
dạng

∫ f ( x , y , z ) dl
C

với C là đường cong lấy tích phân.

 {
x=x (t)
⏜ y= y (t)
Phương trình tham số của cung AB trong không gian là
z=z (t)
a≤t ≤b

⏜
Cho hàm số f ( x , y ) liên tục trên cung AB. Khi đó
b

∫ f ( x , y , z ) dl=∫ f ( x ( t ) , y ( t ) , z ( t ) ) . √( x' ( t ) )2+( y ' (t ) )2+(z ' ( t ))2 dt

AB a

III. Ứng dụng: Tích phân đường loại 1 dùng để tính diện tích mặt trụ đứng, có biên trên
nằm trên mặt cong z = f(x,y), biên dưới nằm trên mặt phẳng Oxy. Ứng dụng này có thể
dùng để tính diện tích tường không thẳng trong xây dựng (phần tường dưới gầm cầu
thang xoắn),…

1. Tính độ dài đường cong C :

L=∫ 1 dl
C

2. Tính diện tích mặt trụ f ( x , y )=0 (song song Oz) giới hạn bởi mặt phẳng z=0 và mặt
phẳng z=f ( x , y ):

S=∫ f ( x , y ) dl
C

trong đó, C là giao tuyến của mặt trụ và mặt phẳng z=0 .

3. Tính khối lượng của một dây mảnh có hàm mật độ ρ( x , y) với hình dạng đường cong
C trong R2 (hoặc ρ( x , y , z ) với đường cong trong không gian R3 ):
 m=∫ ρ ( x , y ) dl
C

Ví dụ 1: Một sợi dây mảnh có hình dạng một phần của Parabol x= y 2− y+1 , 0 ≤ y ≤ 2. Hàm

√ 1
mật độ khối lượng của dây là ρ ( x , y )= x− . Tìm khối lượng của dây.
2

Giải:

Ta có: x= y 2− y+1 ⇒ x ' =2 y−1

√
dl= 1+ ( x ( y ) ) dy=√ 1+(2 y−1) dy =√ 4 y −4 y +2 dy
' 2 2 2

Khối lượng của dây là:

√
2
1 10
m=∫ y 2− y + . √ 4 y 2−4 y +2 dy= ≈ 3.33( đvkl)
0 2 3

Ví dụ 2: Tính diện tích dải mặt trụ y=x 2 ,−1 ≤ x ≤ 3 nằm giữa mặt phẳng z=0 và mặt cong
( x−2 )2 y 2
z=0.7− + .
15 15
Giải:

Ta có y=x 2 ⇒ y ' =2 x

dl=√ 1+( y ' ( x )) dx=√ 1+(2 x)2 dx= √ 1+4 x2 dx

2

Diện tích dải mặt trụ cần tính là:

3
S=∫ ¿ ¿
−1