AUGUSTUS 2019 | JAARGANG 23 | NUMMER 2

Save
the da
te!
VHL C
ONTA CTDAG
zater
Interview 1 4 se p d a g
tembe
r
Koen Overdam
> Netvliesoperaties

Verslagen

Dr. Rachel van Leeuwaarde

Drs. Xing Cheng
Dr. Mara Buijs
> Lezingen
contactdag

Onderzoek

Anass Hajjaj
> Oogafwijkingen

BELANGENVERENIGING VON HIPPEL-LINDAU

 BESTUUR
Interview met
Koen van Overdam
Goedenavond Koen, zou je iets over je
achtergrond kunnen vertellen?
Ik heb geneeskunde gestudeerd aan de Erasmus
Universiteit Rotterdam en de oogheelkundige
opleiding gevolgd in het Oogziekenhuis Rotterdam.
Tijdens en na mijn opleiding heb ik mij verder
gespecialiseerd in de netvlieschirurgie in het
Oogziekenhuis en in het Moorfields Eye Hospital
in Londen. Sinds 2005 werk ik als netvlieschirurg
in het Oogziekenhuis Rotterdam. Ik probeer ook
jaarlijks in het buitenland te opereren om de
collega’s daar te helpen, zoals dit jaar in Rwanda
en Wit-Rusland. De laatste tien jaar heb ik als
speciaal aandachtsgebied netvliesoperaties voor
netvliesproblemen bij VHL patiënten.
Welke netvliesproblemen kunnen optreden?
Bij VHL patiënten kunnen vaattumoren op het
netvlies ontstaan. Ze beginnen als heel kleine
veranderingen in bloedvaten op het netvlies
die na verloop van tijd steeds groter worden en
kunnen gaan lekken en littekenweefsel vormen.
Hierdoor kan het netvlies loslaten van de onder-
lagen waardoor het niet meer goed werkt. De
meeste tumoren ontstaan aan de rand van het
netvlies. Ze kunnen daar groeien zonder dat
dat klachten hoeft te geven. Klachten ontstaan
meestal pas als het midden van het netvlies
(de gele vlek of de macula) gaat loslaten waar-
door het zicht minder wordt. Als het netvlies niet
of niet goed genoeg wordt behandeld zal het oog
uiteindelijk blind worden. Het is daarom belang-
rijk om VHL patiënten regelmatig te controleren
op nieuwe tumoren, zodat ze op tijd kunnen
worden behandeld.
4 | VHL MAGAZINE
DOOR: RACHEL GILES
Wanneer is een netvliesoperatie nodig?
Kleinere tumoren kunnen vaak goed behandeld
worden met laser, bevriezing (cryo) of bestraling
maar bij grotere tumoren hebben deze behande-
lingen minder goed effect en kunnen ze de
netvliesproblemen zelfs juist verergeren door
toename van lekkage en littekenweefsel. Netvlies-
operaties werden vooral bewaard voor uitgebreide
netvliesproblemen, zoals bij grotere of meerdere
tumoren met littekenweefsel en loslating van het
netvlies. Hoewel netvliesoperaties meestal niet
eenvoudig zijn en ook complicaties kunnen geven,
heb ik het idee dat bij grotere tumoren beter niet
moet worden gewacht met een operatie.
Tijdens een netvliesoperatie wordt
zoveel mogelijk glasvocht uit het
oog verwijderd. Zo’n operatie wordt
een vitrectomie genoemd
Hoe ben je tot dat idee gekomen?
De eerste VHL patiënte die ik opereerde, was
een jonge vrouw die aan het andere oog blind
was geworden na verschillende behandelingen
voor een grote tumor op het netvlies. Met laser,
cryo en uiteindelijk ook een operatie was het
niet gelukt om de tumor uit te schakelen en het
netvlies weer op zijn plek te krijgen omdat er te
veel littekenweefsel was ontstaan. Toen ze daarna
bij mij kwam voor een tweede mening voor het
nog goedziende oog, waarin ook een tumor was
gezien, stelde ik voor om niet eerst te behandelen
met laser of cryo zoals in het blinde oog, maar
gelijk te opereren.
BESTUUR

VHL MAGAZINE | 5
 BESTUUR
Tijdens een netvliesoperatie wordt zoveel
mogelijk glasvocht uit het oog verwijderd. Zo’n
operatie wordt een vitrectomie genoemd. Het
glasvocht is een soort gelei dat tegen het net-
vlies aanligt en de ruimte tussen de lens en het
netvlies opvult. Dit glasvocht speelt een belang-
rijke rol bij het ontstaan van littekenweefsel.
Hoe beter het glasvocht en al aanwezig litteken-
weefsel kunnen worden verwijderd tijdens de
operatie, hoe groter de kans dat het netvlies
goed op zijn plaats kan blijven liggen en niet
weer door littekenweefsel wordt losgetrokken.
Tijdens de operatie worden de tumoren meestal
met laser of cryo behandeld, maar bij grotere
tumoren lukt het niet altijd om hiermee de
tumoren helemaal uit te schakelen, waardoor
ze na de operatie weer verder kunnen groeien
en problemen kunnen geven. Laser en cryo
geven vooral bij grotere tumoren ook meer
ontstekingsreactie en daardoor meer kans op
littekenweefsel. Bij mijn eerste patiënte had
ik daarom een nieuwe techniek toegepast. In
plaats van behandeling met laser of cryo, heb
De nieuwe pincet
6 | VHL MAGAZINE
ik het bloedvat dat de tumor van bloed voorzag,
dichtgeknoopt met een hechting. De operatie
was goed gegaan, het zicht bleef goed en de
tumor bleef door de hechting ook lang rustig.
Na anderhalf jaar werd er bij een controle wel
weer wat littekenweefsel en lekkage bij de tumor
gezien. Tijdens een tweede operatie heb ik toen
de tumor verwijderd om verdere problemen te
voorkomen, met goed resultaat.
Ik ben altijd opzoek naar
mogelijkheden om netvlies-
operaties te verbeteren
Niet lang na deze operatie kwamen in korte tijd
nog een aantal jonge patiënten met dezelfde
soort tumoren die ook nog niet eerder waren
behandeld. Ik heb hen toen ook meteen
geopereerd en daarbij de tumoren zonder
hechting verwijderd. Omdat de resultaten bij
deze patiënten ook goed waren, hebben we
over deze nieuwe aanpak een wetenschappelijk
artikel geschreven.
Een operatie zou dus eerste keus
kunnen zijn?
Ja, naar mijn mening zou bij grotere tumoren
een netvliesoperatie een eerste behandeloptie
kunnen of zelfs moeten zijn, ook als het netvlies
nog niet losligt. Laser of cryo geven in deze
gevallen toch wel meer kans op problemen.
Gisteren heb ik nog een patiënte geopereerd
bij wie het hele netvlies was gaan loslaten door
littekenweefsel na laserbehandeling van meer-
dere wat grotere tumoren. Tegenwoordig zijn we
ook minder terughoudend met netvliesoperaties
dan vroeger door alle verbeteringen in apparatuur,
instrumenten en technieken die we gebruiken,
waardoor de kans op complicaties kleiner is
geworden. Het blijft wel belangrijk om al het
glasvocht en littekenweefsel te verwijderen en
tumoren te behandelen en dat is ondanks alle
verbeteringen niet altijd even makkelijk.
Wat maakt het dan moeilijk?
Het glasvocht en littekenweefsel zit vaak erg vast
aan het netvlies, zeker in ogen van jonge patiënten
 BESTUUR

Deze foto’s zijn gemaakt in Minsk, Wit-Rusland, op de dag dat Koen van Overdam daar samen met collega’s uit
Minsk een 18-jarige VHL patiënt met een grote vaattumor op het netvlies opereerde én zes maanden na de operatie.
De operatie is goed gegaan, het netvlies en het gezichtsvermogen verbeterden goed.

en ook in ogen die al eerder behandeld zijn.
Omdat het netvlies heel dun is, kan het makkelijk
scheuren bij het losmaken van het glasvocht en
littekenweefsel. Het moet daarom heel voorzich-
tig gebeuren en daardoor kan de operatie soms
lang duren. Glasvocht en littekenweefsel zijn ook
niet altijd goed zichtbaar, waardoor de kans
bestaat dat niet alles wordt weggehaald. Als
tumoren worden verwijderd, is het ook belangrijk
om bloedingen te voorkomen, maar met het
instrument dat we nu gebruiken om bloedvaten
dicht te branden is dat niet altijd even makkelijk.
Klopt het dat je onderzoek doet naar nieuwe
instrumenten en technieken?
Ja dat klopt, ik ben altijd opzoek naar mogelijk-
heden om netvliesoperaties te verbeteren.
Bijvoorbeeld voor het dichtbranden van de
bloedvaten. Omdat de instrumenten heel klein
moeten zijn voor operaties in het oog, bestond er
nog geen pincet om bloedvaatjes vast te pakken
en dicht te branden zoals bij normale operaties.
Het instrument dat we nu hebben is puntvormig
en dat is veel minder effectief dan een pincet,
met meer kans op bloedingen tijdens of na de
operatie. We gebruiken wel pincetten om litteken­
weefsel van het netvlies af te pellen en ik had
bedacht om zo’n pincet om te bouwen, zodat
daarmee ook bloedvaten kunnen worden dicht-
gebrand. Ik ben toen op zoek gegaan naar een
bedrijf dat dit voor mij wilde gaan maken, maar
helaas dacht elk bedrijf dat dit onmogelijk was.
Na een paar jaar vertelde ik een collega van
de technische dienst in het Oogziekenhuis
Rotterdam hierover, hij wilde het wel samen
met mij proberen te maken en dat lukte ook.
Toen vonden we een bedrijf dat het verder wilde
ontwikkelen en op de markt brengen. Dat bedrijf
heeft prototypes gemaakt die we hebben ge-
bruikt voor onderzoek, eerst in varkensogen en
daarna ook in patiënten. Ze bleken heel goed te

Links (1) het netvlies op het moment

dat de tumor werd ontdekt.

Rechts (2) het netvlies 6 maanden

na de operatie.

VHL MAGAZINE | 7
 BESTUUR
werken. Nu nog wachten tot ze te koop zullen
zijn en bij elke patiënt gebruikt kunnen worden.
Verder was me tijdens netvliesoperaties bij VHL
patiënten opgevallen, dat als het glasvocht wordt
losgemaakt van het netvlies om het daarna
helemaal te kunnen verwijderen, er soms een
heel dun laagje glasvocht op het netvlies achter
kan blijven. Dit laagje is alleen zichtbaar als er
met een kleurstof speciaal naar gekeken wordt,
daarom werd het eerder niet gezien. Naar mijn
idee speelt dit laagje een belangrijke rol bij het
ontstaan van littekenweefsel op het netvlies. Het
lijkt daarom nuttig om dit laagje tijdens de
operatie te verwijderen. Om dit beter en veiliger
te kunnen doen, heb ik een nieuwe techniek en
een nieuw instrumentje ontwikkeld.
Op dit moment ben ik bezig om deze theorie
en het nut van de nieuwe instrumenten en
technieken wetenschappelijk te bewijzen en het
plan is om hier volgend jaar op te promoveren.
Het lijkt erop dat deze bevindingen bij VHL
patiënten hebben geleid tot vernieuwingen in
de netvlieschirurgie die ook van belang kunnen
zijn bij de chirurgische behandeling van veel
andere soorten netvliesproblemen.
8 | VHL MAGAZINE
Bestaan er richtlijnen voor de netvlies­
behandelingen bij VHL patiënten?
Op dit moment bestaan er nog geen duidelijke
richtlijnen voor de behandeling van netvlies-
problemen bij VHL patiënten. Daarom zijn we
nu in kaart aan het brengen wat er in de weten-
schappelijke literatuur bekend is over de ver-
schillende behandelingsmogelijkheden. Dit doen
we samen met collega’s van het Erasmus MC,
waarbij ook gekeken wordt of genetische
factoren hierbij een rol spelen. Aan de hand
daarvan hopen we tot goede richtlijnen te komen.
Dat zal nog niet zo makkelijk worden omdat
studieresultaten niet altijd goed vergelijkbaar
zijn. Het aantal patiënten van de meeste studies
is beperkt en er zijn verschillen in de uitgebreid-
heid van de netvliesproblemen en de manier
van behandelen.
Tijdens een netvliesoperatie wordt
zoveel mogelijk glasvocht uit het
oog verwijderd. Zo’n operatie wordt
een vitrectomie genoemd.
Dat laatste geldt speciaal voor netvliesoperaties.
Het resultaat van een netvliesoperatie hangt
af van hoe uitgebreid het glasvocht en litteken-
weefsel wordt verwijderd, hoe de tumoren
worden behandeld en ook van de ervaring
van de chirurg. Omdat VHL relatief weinig
voorkomt, lijkt het goed om dit soort operaties
door een beperkt aantal ervaren chirurgen te
laten doen. Voor een zo goed mogelijk resultaat,
maar ook zodat zij nog meer ervaring kunnen
opdoen en zo ook beter kunnen werken aan
verbeteringen. Daarom is het Oogziekenhuis
Rotterdam een verwijscentrum voor deze
netvliesoperaties geworden.
Heb je deze operaties ooit gefilmd?
Ja, ik neem de meeste operaties op. Een aantal
operaties zijn te bekijken op YouTube
www.youtube.com/user/netvliesoperaties
Daar zijn ook een paar PowerPoint presentaties
te vinden over de onderwerpen waarover we
het hebben gehad.