İşlemsel Yükselteçler Deneyi

İçindekiler

İşlemsel Yükselteçler Deneyi ...................................................................................................................... 1

1. Hazırlık Çalışmaları ....................................................................................................................... 1
1.1. 741 İşlemsel yükselteçlerin özellikleri ve yapısı hakkında bilgi veriniz................................... 1
1.2. İşlemsel yükselteçlerle gerçekleştirilen eviren yükselteç, türev alıcı, integral alıcı, toplayıcı
ve karşılaştırıcı devrelerine ilişkin denklemleri belirleyiniz. ................................................................ 1
1.3. Breadbord (Devre tahtası) özelliklerini inceleyiniz ve bir breadboard üzerinde elektrik
devresinin nasıl kurulacağı hakkında bilgi edininiz. ............................................................................. 2
2. Deney ................................................................................................................................................ 3
2.1. Eviren Yükselteç Deneyi ......................................................................................................... 3
2.2. Türev Alıcı Deneyi .................................................................................................................. 4
2.3. İntegral Alıcı Deneyi ............................................................................................................... 5
2.4. Toplayıcı Deneyi ...................................................................................................................... 6
2.5. Karşılaştırıcı Deneyi ............................................................................................................... 7
3. Ödev ................................................................................................................................................. 8
3.1. Fark Alıcı Devre ...................................................................................................................... 8

ii
 İşlemsel Yükselteçler Deneyi

İşlemsel Yükselteçler Deneyi

1. Hazırlık Çalışmaları

1.1. 741 İşlemsel yükselteçlerin özellikleri ve yapısı hakkında bilgi

veriniz.
741 İşlemsel yükselteç bir elektronik devre elemanıdır. 8 bacaklı entegre olan bu
elemanın bacaklarına bağlanan devre elemanları ile bir çok işlem
yapılabilmektedir. Örneğin: Türev alıcı devre, İntegral alıcı devre, Karşılaştırıcı
devresi vb. Yüksek kazançlı bir DC yükselteçtir. 8 bacaktan 2si giriş, 1 çıkıştır,
1ucu +Vcc ve bir ucu -Vcc’dir, 1. Ve 5. Bacakları offset null bacaklardır ve son
kalan 8. Bacak ise boştur sadece entegrelerin standartları gereği bulunmaktadır.

1.2. İşlemsel yükselteçlerle gerçekleştirilen eviren yükselteç, türev alıcı,

integral alıcı, toplayıcı ve karşılaştırıcı devrelerine ilişkin denklemleri
belirleyiniz.
Eviren Yükselteç(Inverting Amplifier):
𝑉𝑖𝑛 𝑉𝑖𝑛
I2 = ⇒ R2I2 =R2
𝑅1 𝑅1

𝑉𝑖𝑛 𝑉𝑖𝑛
0 – R2 = – R2
𝑅1 𝑅1

𝑉𝑖𝑛
Vout = − R2
𝑅1

Türev Alıcı Devre:

𝑑𝑉𝑖
I1 = C1 ⇒ I2 = - I1
𝑑𝑡
𝑑𝑉𝑖
Vout = -R2C1
𝑑𝑡

1
 İşlemsel Yükselteçler Deneyi

İntegral Alıcı Devre:

𝑉𝑖𝑛
I1 = - Ic ⇒ Ic =
𝑅1
1 𝑡
Vout = ∫0 𝐼2𝑑𝑡
𝐶

Toplayıcı Devre:
V1 V2
Vout = - R3 ⟦ + ⟧
R1 R2

Karşılaştırıcı Devre:
V1 > V2 ⇒ Vout = - Vcc
V2 > V1 ⇒ Vout = Vcc

1.3. Breadbord (Devre tahtası) özelliklerini inceleyiniz ve bir breadboard

üzerinde elektrik devresinin nasıl kurulacağı hakkında bilgi edininiz.
Breadbord içerisinde bulunan metal kıskaçlar sayesinde akımı iletir. Buna göre en
kenarlarda bulunan hatlar (+,-) breadboard boyunca yat uzanır. Ortada iki kısım
bulunur ve bu alanlar birbirinden bağımsızdır. Buradaki metal kıskaçlar uzun
kenarlara dik şekilde uzanır. Kullanımı için ortada bulunan kısımlara uzun
kenarlara yatay olacak şekilde devre elemanların bacakları batırılır ve bu
bacaklardan kenarlarda bulunan yatay hatlara (+,-) bacak için gerekli olan uca
uygun olarak hat çekilir.
2
 İşlemsel Yükselteçler Deneyi

2. Deney

2.1. Eviren Yükselteç Deneyi:

Eviren yükselteç deneyi için Multisim programı üzerinden eviren yükselteç
devresi oluşturulmuş, giriş ve çıkış uçları bir osiloskopa bağlanmıştır. Osiloskopta
görülen iki sinusoidal işaretin aralarındaki farklar gözlemlenmiştir.

Eviren Yükselteç Devresi

Osiloskop üzerinde oluşan şekillere bakıldığında faz farkı olmadığı fakat

genlik ve işareti farkı olduğu gözlenmektedir. Bunun sebebi 741 işlemsel
yükselteçinin eviren ucuna (-) bağlanmış olmasıdır.

Osiloskop Ekranı

3
 İşlemsel Yükselteçler Deneyi

2.2. Türev Alıcı Deneyi:

Türev alıcı deneyi için Multisim programında türev alıcı devresi

kurulmuştur. Bu devrede eviren uca bağlı bir kapasite elemanı bulunur ve bu
kapasite yardımıyla girişteki değerin türevi alınarak çıkışa verilir. Giriş ve çıkış
arasındaki farklar osiloskop yardımıyla gözlemlenebilmektedir.

Türev Alıcı Devre

Girişte verilen üçgen işareti kanal 1’de gözüktüğü gibidir ve türev alıcı
devreye girdiğinden sonra osiloskopun 2. Kanalında gözüktüğü üzere kare dalga
haline gelmiştir.

Osiloskop Ekranı

4
 İşlemsel Yükselteçler Deneyi

2.3. İntegral Alıcı Deneyi:

İntegral alıcı deneyi için Multisim programında integral alıcı devre kurulmuş
ve giriş olarak kare dalga üreteç eklenmiştir. Eviren uca eklenen direnç ve çıkış ile
giriş arasına eklene kapasite elemanı ile girişteki işaretin integralı alınabilmektedir.
Giriş ve çıkış arasındaki fark bağlamış olduğumuz osiloskop yardımıyla
görülebilemektedir.

İntegral Alıcı Devre

Bir önceki deneyde oluşturduğumuz sistemin tam tersini oluşturmuş, girişe

kare dalga üreteç eklemiş ve integrali alınarak çıkışta üçgen dalga
gözlemlenebilmektedir.

Osiloskop Ekranı

5
 İşlemsel Yükselteçler Deneyi

2.4. Toplayıcı Deneyi

Toplayıcı deneyi için Multisim üzerinden toplayıcı devresi oluşrulmuştur.

İki girişi bulunan sistemde girişlerin birisi üçgen dalga üretici iken diğeri
kare dalga üreteçtir. Bu iki dalganın toplamı ve iki dalga osiloskop
yardımıyla gözlemlenmiştir.

Toplayıcı Devresi

Osiloskop ekranında üç dalga gözükmektedir. Kanal 1’de üçgen dalga, kanal

2’de kare dalga ve kanal 3’te bu iki dalganın toplamı gözükmektedir.

Kanal 1 ve Kanal 2 Kanal 3

6
 İşlemsel Yükselteçler Deneyi

2.5. Karşılaştırıcı Deneyi:

Karşılaştırıcı deneyinde Multisim ile devre oluşturulmuştur. Devre evirmeyen uca

eklenen bir VDD (2V) ile beslenmektedir ve eviren uca bağlanan sinusoidal
kaynaktan oluşmaktadır. Bu iki gerilim kaynağı arasında yapılan karşılaştırma
sonucunda çıkan şekiller osiloskop ile görülmüştür.

Karşılaştırıcı Devresi

Osiloskop ekranından görülen şekillerde kanal 1’in sabit olduğu ve kanal

2’nin sinusoidal yapısı arasında karşılaştırılma yapılması sonucunda kanal 3’teki
şekil ortaya çıkmıştır.

Osiloskop Ekranı

7
 İşlemsel Yükselteçler Deneyi

3. Ödev
3.1. Fark Alıcı Devre:

Fark alıcı devre için Multisim de çizilen devrede 4 direnç, 2 AC gerilim

kaynağı bulunmaktadır. Osiloskop’un uçları, iki kaynak girişinde ve çıkışta
olmak üzere bağlanmıştır. Buradaki ama girişlerin farklarını alıp bunu çıkışta
gözlemleyebilmektir.

Fark Alıcı Devre

Osiloskop üzerindeki iki sinusoidal işaretin farkı alındığında kanal 3’teki

genliği kanal 1 ve kanal 2’deki sinusoidal işaretlerin arasında olduğu
gözlemlenmektedir.

Kanal 1 ve Kanal 2 Kanal 3

8