‫سرریزها )‪(Weirs‬‬

‫سرریزها وسایلی هستند که در جلو جریان قرار داد می گیرند و با عبور جریان از روی آنها‬
‫با اندازهگیری ارتفاع سطح آب در باالدست آن تا تاج سریز دبی جریان اندازه گیری میشود‪.‬‬
‫تاج سریز مطابق شکل (‪ )1‬نقطه ای است که جریان از روی آن عبور می کند‪.‬‬
‫مطابق شکل (‪ )1‬سریزها به شکلهای مختلفی هستند که رایج ترین آنها به صورت مستطیلی‪،‬‬
‫ذوزنقهای و مثلثی می باشد‪.‬‬

‫تاج‬ ‫تاج‬

‫تاج‬

‫ا‬
‫شکل (‪ )1‬نمای سرریزهای مستطیلی‪ ،‬ذوزنقهای و مثلثی‬

‫‪1‬‬
‫سرریزها را می توان به دو گروه لبه تیز )‪ (Sharp-crested weirs‬مانند شکل (‪)2‬‬
‫و لبه پهن )‪ (Broad crested weirs‬تقسیم کرد‪.‬‬

‫شکل ‪ -2‬جزئیات لبه تیز در سرریزهای مستطیلی و مثلثی‬

‫‪2‬‬
‫سرریز لبه تیز معموالً برای اندازه گیری کانالهای کوچک استفاده می شود‪ .‬آنها همچنین‬
‫در اندازه گیری پساب های صنعتی بکار می روند‪.‬‬
‫‪.‬‬

‫‪hmax‬‬

‫‪hmax‬‬

‫‪hmax‬‬
‫معمولا‪hmax‬‬ ‫بشقاب‬
‫نازک (یا‬

‫هالل لبه تیز‬

‫شکل (‪ )3‬نیمرخ یک نمونه از سرریزهای‬
‫تیز)‬
‫معمولا‬

‫برای‬
‫اندازه‬
‫گیری‬
‫آبخیزها‬
‫‪ ،‬نهرها‬
‫و‬
‫نهرهای‬
‫کوچک‬
‫استفاده‬
‫می شود‪.‬‬
‫آنها‬
‫همچنین‬
‫در اندازه‬
‫گیری‬
‫پساب‬
‫های‬
‫صنعتی‬
‫به شکل‬
‫صفحات‬
‫‪ ،‬جعبه‬
‫ها و‬
‫سرریزهای لبه تیز مثلثی‬
‫کانال ها‬ ‫شکل (‪ -)4‬نیمرخ یک نمونه از‬
‫استفاده‬
‫کرده اند‬

‫‪3‬‬
‫سریزهای لبه پهن بسیار ضخیم تر از سر ریز های لبه تیز می باشد‪ .‬آنها معموالً برای‬
‫اندازه گیری دبی کانال های آبیاری بزرگ مورد استفاده قرار می گیرند‪.‬‬

‫شکل (‪ -)5‬نیمرخ یک نمونه از سرریزهای لبه پهن‬

‫شکل (‪ -)6‬یک سرریزهای لبه پهن ذوزنقه ای‬

‫‪4‬‬
 ‫تعیین دبی جریان در سرریز مستطیلی‬
‫در شکل (‪-6‬الف) جریان خروجی از سرریز به سمت پایین همگرا می شود‪ .‬برای تعیین‬
‫معادله جریان مطابق شکل (‪-6‬ب) فرض می شود جریان همگرانمی شود و به صورت افقی‬
‫حرکت می کند و فشار در سرتاسر آن برابر صفر می باشد‪.‬‬

‫شکل ‪– 7‬سرریز مستطیلی لبه تیز الف‪ -‬با ریزش واقعی جریان‪ ،‬ب‪ -‬باریزش بدون تراکم‬

‫‪5‬‬
 ‫با نوشتن معادله انرژی بین مقاطع ‪ 1‬و ‪ 2‬با صرفنظرکردن از از افت انرژی‪:‬‬
‫𝟏𝟐𝒗‬ ‫𝟐𝟐𝒗‬
‫‪𝒉+𝟎+‬‬ ‫‪= (𝒉 − 𝒚) + 𝟎 +‬‬ ‫)‪(1‬‬
‫𝒈𝟐‬ ‫𝒈𝟐‬

‫که در آن ‪h‬فاصله از سطح آب تا تاج سرریز‪ v1 ،‬سرعت متوسط جریان در نقطه (‪ )1‬می‬
‫)‪ (𝒉 − 𝒚) ، va (Approach velocity‬فاصله المان ‪ δy‬تا تاج‬ ‫باشد که آن را با‬
‫سرریز و ‪ v2‬سرعت خروجی در نقطه ‪ 2‬می باشد که با ‪ vt‬نشان داده می شود ‪.‬با استفاده‬
‫از معادله (‪ )1‬سرعت در نقطه (‪ )2‬به شرح زیر محاسبه می شود‪:‬‬

‫𝒂𝟐𝒗‬ ‫𝒕𝟐𝒗‬
‫=𝒚‪+‬‬ ‫(‪)2‬‬
‫𝒈𝟐‬ ‫𝒈𝟐‬

‫𝒂𝟐𝒗‬
‫‪𝒗𝒕 = √𝟐𝒈(𝒚 +‬‬ ‫)‬ ‫(‪)3‬‬
‫𝒈𝟐‬

‫مقدار کل جریان‪ ،‬برابر مجموع جریانهای عبوری از هر المان ‪ B 𝒗𝒕 δy‬به شرح زیر‬
‫بدست می آید‪:‬‬
‫𝒉‬
‫𝒚𝐝 𝒕𝒗 𝟎∫ 𝑩 = 𝒕𝑸𝐝‬ ‫(‪) 4‬‬

‫که در آن ‪ B‬عرض سرریز می باشد‪ .‬مقدار دبی جریا ن تئوری)‪ (Qt‬به صورت زیر‬
‫بدست‪:‬‬
‫𝒉‬ ‫𝒂𝟐𝒗‬
‫= ‪Qt‬‬ ‫𝒚(𝒈𝟐√ 𝟎∫‪B‬‬ ‫‪+‬‬ ‫𝒚𝐝)‬ ‫(‪)5‬‬
‫𝒈𝟐‬

‫در نهایت پس از منظور کردن حدود انتگرال مقدار دبی جریان )‪(Qt‬به صورت زیر بدست‬
‫می آید‪:‬‬
‫𝟐‬ ‫𝟑 𝒂𝟐𝒗‬ ‫𝟑 𝒂𝟐𝒗‬
‫= ‪Qt‬‬ ‫𝟐) ( ‪(√𝟐𝒈 B (𝒉 + ) -‬‬ ‫𝟐‬ ‫(‪)6‬‬
‫𝟑‬ ‫𝒈𝟐‬ ‫𝒈𝟐‬

‫‪6‬‬
 ‫𝒂𝟐𝒗‬
‫آز آنجائیکه با نصب سرریز سرعت جریان در مجرا ی انتقال کم می شود ومعموالً مقدار‬
‫𝒈𝟐‬
‫𝟑‬
‫ناچیز است و وقتی به توان هم می رسد مقدار آن خیلی ناچیز می شود ‪ .‬بنابر این معادله‬
‫𝟐‬
‫(‪ )6‬را می توان به صورت زیر نوشت‪:‬‬
‫𝟑‬
‫𝟐‬ ‫𝟐‬
‫𝟐 𝒂𝒗‬
‫) ‪Qt = √𝟐𝒈 B (𝒉 +‬‬ ‫(‪) 7‬‬
‫𝟑‬ ‫𝒈𝟐‬

‫در واقعیت در اثر تراکم جریان مطابق شکل (‪-1‬الف) و منظور کردن افت انرژی مقدار دبی‬
‫واقعی در یک ضریب کمتر ‪(Discharge coefficient, Cd )1‬ضرب می شود ‪:‬‬
‫𝟑‬
‫𝟐‬ ‫𝟐‬
‫𝟐 𝒂𝒗‬
‫‪Q = 𝑪𝒅 √𝟐𝒈 B (𝒉 +‬‬ ‫)‬ ‫(‪) 8‬‬
‫𝟑‬ ‫𝒈𝟐‬

‫𝒂𝟐𝒗‬
‫‪ 𝒉 +‬با ‪ ، H‬معادله ‪ 8‬به صورت زیر نوشته می شود‪:‬‬ ‫با جایگزینی‬
‫𝒈𝟐‬
‫𝟑‬
‫𝟐‬
‫𝑯 ‪Q = 𝑪𝒅 √𝟐𝒈 B‬‬ ‫𝟐‬
‫𝟑‬

‫در معادالت (‪ )8‬و (‪ )9‬مقدار 𝒅𝑪 با استفاده از جدول نشان داده شده در شکل (‪ )8‬بدست می‬
‫آید‪ .‬اگر مقدار عرض سرریز کمتر از عرض کانال باشد به آن ‪ Contracted weir‬و اگر‬
‫برابرعرض کانال باشد به آن ‪Suppressed weir‬می گویند که در هر حالت ضریب 𝒅𝑪 از‬
‫شکل (‪ )8‬قابل حصول است‪.‬‬

‫مثال‪ -‬اگر در شکل ‪ 8‬مقادیر عرض کانال)‪ ،(B‬عرض سرریز )‪(b‬و ارتفاع سرریز)‪ (P‬به‬
‫ترتیب ‪1 ،2‬و‪ 1/2‬متر باشد‪ ،‬اگر ارتفاع ‪ h‬برابر ‪ 0/65‬متر باشد دبی عبوری را محاسبه‬
‫کنید‬
‫بااستفدده از شکل (‪ )8‬ضریب 𝒅𝑪 بدست می آید‪.‬‬

‫‪b/B=0.5‬‬
‫‪h/P=0.65/1.2=0.542‬‬
‫‪Cd = 0.592+0.011*0.542=0.597‬‬
‫‪7‬‬
‫به علت نامشخص بودن ‪ h‬مقدار ‪ va‬نیز نا مشخص می باشد‪ .‬برای حل معادله (‪ ،)8‬ابتدا‬
‫𝒂𝟐𝒗‬
‫برابر صفر منظور می شود بنابر این با استفاده از معادله (‪ )8‬مقدار‪ Q‬به شرح‬ ‫مقدار‬
‫𝒈𝟐‬
‫زیر محاسبه می شود‪:‬‬
‫𝟑‬
‫𝟐‬
‫‪Q = × √𝟐 × 𝟗. 𝟖𝟏 × 𝟐 × (𝟎. 𝟔𝟓 + 𝟎) =0.925 m3s-1‬‬ ‫𝟐‬
‫𝟑‬
‫𝟐‬
‫𝒂𝒗 ;‪v =Q/((h+P)*B)=0.925/((.65+1.2)*2)=0.25 m‬‬
‫‪a‬‬ ‫)‪=0.252/(2*9.81‬‬ ‫‪=0.003‬‬
‫𝒈𝟐‬

‫𝟑‬
‫𝟐‬
‫‪Q = × √𝟐 × 𝟗. 𝟖𝟏 × 𝟐 × (𝟎. 𝟔𝟓 + 𝟎. 𝟎𝟎𝟑)𝟐 =0.932 m3s-1‬‬
‫𝟑‬

‫مستطیلی(‪(Bos, Discharge Measurement Structures, 1985‬‬ ‫شکل ‪ -8‬ضرایب دبی سرریز‬

‫‪8‬‬
‫به طور متوسط ضریب ‪ Cd‬برابر ‪ 0.623‬می باشد‪ .‬معادله جریان در سیستم متریک به‬
‫صورت زیر درمی آید‪:‬‬
‫𝟑‬
‫𝒉 ‪Q = 𝟏. 𝟖𝟒 B‬‬ ‫𝟐‬

‫که در آن ‪ Q‬دبی جریان (‪ B ، (m3s-1‬و‪ h‬به ترتیب عرض و ارتفاع سطح آب تا تاج سرریز‬
‫)‪(m‬می باشد‪.‬‬

‫این معادله در سیستم انگلیسی به صورت زیر می باشد‪:‬‬

‫𝟑‬
‫𝒉 ‪Q = 𝟑. 𝟑𝟑 B‬‬ ‫𝟐‬

‫که در آن ‪ Q‬دبی جریان (‪ B ، (cfs, ft3 s-1‬و‪ h‬به ترتیب عرض و ارتفاع سطح آب تا تاج‬
‫سرریز )‪(ft‬می باشد‪.‬‬

‫تعیین دبی جریان در سرریزهای مثلثی‬

‫برای تعیین معادله جریان در سریز مثلثی مطابق شکل (‪ )9‬ابتدا فرض می شود جریان‬
‫همگرانمی شود و به صورت افقی با مقطع مثلثی حرکت می کند‪ .‬با نوشتن معادله انرژی‬
‫بین مقاطع ‪ 1‬و ‪ 2‬با صرفنظرکردن از از افت انرژی‪:‬‬
‫𝟏𝟐𝒗‬ ‫𝟐𝟐𝒗‬
‫‪𝒉+𝟎+‬‬ ‫‪= (𝒉 − 𝒚) + 𝟎 +‬‬ ‫)‪(1‬‬
‫𝒈𝟐‬ ‫𝒈𝟐‬

‫‪9‬‬
 ‫شکل ‪ -9‬مقطع یک سرریز مثلثی‬

‫که در آن ‪h‬فاصله از سطح آب تا تاج سرریز‪ v1 ،‬سرعت متوسط جریان در نقطه (‪ )1‬می‬
‫)‪ (𝒉 − 𝒚) ، va (Approach velocity‬فاصله المان ‪ δy‬تا تاج‬ ‫باشد که آن را با‬
‫سرریز و ‪ v2‬سرعت خروجی در نقطه ‪ 2‬می باشد که با ‪ vt‬نشان داده می شود ‪.‬با استفاده‬
‫𝟏𝟐𝒗‬
‫سرعت در نقطه (‪ )2‬به شرح زیر محاسبه می‬ ‫از معادله (‪ )1‬و صرف نظر کردن از‬
‫𝒈𝟐‬
‫شود‪:‬‬

‫𝒕𝟐𝒗‬
‫=𝒚‬ ‫(‪) 9‬‬
‫𝒈𝟐‬

‫𝒚𝒈𝟐√ = 𝒕𝒗‬ ‫(‪)10‬‬

‫مقدار جریان عبوری از المان ‪ dA‬به شرح زیر بدست می آید‪:‬‬
‫𝒉‬
‫𝑨𝐝 𝒕𝒗 𝟎∫ = 𝒕𝑸𝐝‬ ‫(‪)11‬‬

‫که در آن ‪ dA‬المان مساحت است که با استفاده از تشابه مثلثاتی در شکل (‪ )9‬مقدار آن‬
‫به شرح زیر بدست می آید‪:‬‬

‫‪10‬‬
 ‫𝒙‬ ‫𝑳‬ ‫‪ɵ‬‬
‫=‬ ‫) (𝐧𝐚𝐭𝟐 =‬
‫𝒚‪𝒉−‬‬ ‫𝒉‬ ‫𝟐‬
‫‪ɵ‬‬
‫𝒚𝐝 )𝒚 ‪dA=x dy; dA =𝟐𝐭𝐚𝐧( )(𝒉 −‬‬ ‫(‪)13‬‬
‫𝟐‬

‫‪ɵ‬‬ ‫𝒉‬
‫𝒚𝐝)𝐲 ‪𝐝𝑸𝒕 = 𝟐√𝟐𝒈𝐭𝐚𝐧( ) ∫𝟎 √𝒚(𝒉 −‬‬ ‫(‪)14‬‬
‫𝟐‬

‫که در نهایت پس از انتگرال گیری مقدار 𝒕𝑸 به شرح زیر بدست می آید‪:‬‬

‫𝟖‬ ‫𝟓 ‪ɵ‬‬
‫= 𝒕𝑸‬ ‫𝟐𝒉 ) ( 𝐧𝐚𝐭𝒈𝟐√‬ ‫)𝟓𝟏(‬
‫𝟓𝟏‬ ‫𝟐‬
‫با منظور کردن اثر تراکم و افت انرژی مقدار دبی واقعی در یک ضریب ‪Cd‬ضرب می شود‬
‫یعنی‪:‬‬
‫𝟓‬
‫𝟖‬ ‫‪ɵ‬‬
‫=𝑸‬ ‫𝒉 𝒅𝑪 )𝟐( 𝐧𝐚𝐭𝒈𝟐√‬ ‫𝟐‬ ‫)𝟔𝟏(‬
‫𝟓𝟏‬

‫مقدار ضریب ‪ Cd‬برای سرریزهای مثلثی ‪ 90‬درجه با استفاده از شکل ‪ 10‬بدست می آید‪.‬‬

‫‪11‬‬
‫( ‪(Bos,‬‬ ‫شکل ‪ -10‬ضرایب دبی در سرریز مثلثی ‪ 90‬درجه نسبت به مقادیر ‪ h/p‬و ‪P/B‬‬
‫‪Discharge Measurement Structures, 1985‬‬
‫‪h‬‬

‫‪12‬‬
 ‫تعیین دبی جریان در سرریزهای ذوزنقه ای‬
‫در سریزهای ذوزنقه ای دو دیواره مطابق شکل (‪ )11‬شیبی برابر ‪1:4‬دارد که به آنها‬
‫سرریزهای ‪) Cipolletti‬نوک مرغابی ) گفته می شود‪ .‬در اثر تراکم جانبی سطح مقطع‬
‫جریان به به صورت مستطیلی در می آید‪ .‬معادله جریان با صرف کردن از بار سرعت‬
‫باالدست به صورت زیر می باشد‪:‬‬
‫𝟑‬
‫𝟐‬
‫𝟐𝒉 ‪Q = 𝑪𝒅 √𝟐𝒈 B‬‬ ‫(‪)17‬‬
‫𝟑‬

‫‪h‬‬

‫‪B‬‬

‫‪13‬‬
 ‫شکل ‪ -11‬سرریز ذوزنقه ای استاندارد‬
‫‪The head h ≥ 0.06 m‬‬

‫‪The ratio P/h ≥ 2‬‬

‫‪The ratio B/h ≥ 2‬‬

‫به طور متوسط ضریب ‪ Cd‬برابر ‪ 0.629‬می باشد که با جایگزی ‪ 9.81 m s-2‬معادله جریان‬
‫در سیستم متریک به صورت زیر درمی آید‪:‬‬

‫𝟑‬
‫𝒉 ‪Q = 𝟏. 𝟖𝟕𝟕 B‬‬ ‫𝟐‬ ‫(‪)18‬‬
‫که در آن ‪ Q‬دبی جریان (‪ B ، (m3s-1‬و‪ h‬به ترتیب عرض پایین و ارتفاع سطح آب تا تاج‬
‫سرریز )‪(m‬می باشد‬

‫این معادله در سیستم انگلیسی به صورت زیر می باشد‪:‬‬

‫𝟑‬
‫𝒉 ‪Q = 𝟑. 𝟑𝟔𝟕 B‬‬ ‫𝟐‬ ‫(‪)19‬‬

‫که در آن ‪ Q‬دبی جریان (‪ B ، (cfs, ft3 s-1‬و‪ h‬به ترتیب عرض پایین و ارتفاع سطح آب تا‬
‫تاج سرریز )‪(ft‬می باشد‪.‬‬

‫‪14‬‬
15
16
17
18
19
20
21