ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΤΗΣ

ΧΗΜΕΙΑΣ

2019-2020
ΣΑΛΤΑ ΚΑΤΕΡΙΝΑ
 Διδακτική της Χημείας
2018-2019
Θ1: Θεωρίες Μάθησης
ΘΕ2: Θεωρίες Διδακτικής Φυσικών Επιστημών
ΘΕ3: Η Χημεία ως γνωστικό-διδακτικό αντικείμενο
ΘΕ4: Διδασκαλία της Χημείας
ΘΕ5: Νεώτερες θεωρητικές προσεγγίσεις
ΘΕ6: Ψυχολογία τάξης
 Διεπιστημονικότητα
Ιστορία &
Φιλοσοφία
της Χημείας

Γλωσσολογία

Χημεία
Διδακτική
της Χημείας

Παιδαγωγική

Ψυχολογία
 Έννοιες και αντιλήψεις

• Έννοιες είναι ένα σύνολο αναγκαίων και επαρκών

καθοριστικών γνωρισμάτων που ορίζουν σαφώς ποιες
περιπτώσεις ανήκουν σε μια δεδομένη εννοιολογική
κατηγορία και ποιες όχι.
• Μια έννοια αποκτά το νόημά της μέσα σε ένα δίκτυο
σχέσεων με άλλες έννοιες.
• Αντίληψη είναι η ερμηνεία που δίνει ένα άτομο στο νόημα
μιας έννοιας
Εναλλακτικές ιδέες - αντιλήψεις μαθητών

▪ Διαισθητικές ιδέες (intuitive notions) και δηλώνεται

η καταγωγή των ιδεών,
▪ Αντιλήψεις (conceptions) και υπαινίσσεται η
γενικότητα χρήσης των ιδεών αυτών,
▪ Εναλλακτικές αντιλήψεις ή ιδέες (alternative
conceptions) ή ως παρανοήσεις (misconceptions)
και δίνεται έμφαση στη διαφορά μεταξύ των ιδεών των
μαθητών και της αποδεκτής επιστημονικής άποψης.
 Εναλλακτικές ιδέες- αντιλήψεις-
παρανοήσεις μαθητών
• Χρόνιο πρόβλημα
• Μάθηση και πρότερη γνώση
• Προσδιορισμός αιτιών
• Έννοιες και εναλλακτικές ιδέες
• Αρχικά αναγνωρίζω τις εναλλακτικές ιδέες και διδάσκω
 Χαρακτηριστικά των μαθητών που
οδηγούν σε εναλλακτικές ιδέες

Α. Σκέψη κυριαρχούμενη από την αισθητηριακή αντίληψη

Β. Περιορισμένη εστίαση

Γ. Εστίαση περισσότερο σε αλλαγές, παρά σε σταθερές καταστάσεις

Δ. Γραμμικός αιτιώδης συλλογισμός

Ε. Έννοιες που δεν διαχωρίζονται

ΣΤ. Εξάρτηση από το πλαίσιο

 Παράγοντες που οδηγούν στις
εναλλακτικές ιδέες των μαθητών

• η γλώσσα που χρησιμοποιείται από τους μεγάλους

• διαφορετική σημασία των λέξεων στην επιστήμη και
στην καθημερινή ζωή
• εκφράσεις που χρησιμοποιούνται κατά τη διδασκαλία
ή περιέχονται στα σχολικά εγχειρίδια
• οι ορισμοί θεμελιωδών εννοιών που δεν είναι
ταυτόχρονα ακριβείς και αρκετά συνοπτικοί για να
έχουν νόημα για τους μαθητές
 Παράγοντες που οδηγούν στις
εναλλακτικές ιδέες των μαθητών

• χρησιμοποίηση πολλαπλών ορισμών και μοντέλων

• έλλειψη καλής επικοινωνίας μεταξύ διδασκόντων και
μαθητών
• έλλειψη βασικής προαπαιτούμενης γνώσης
 Εννοιολογική αλλαγή και εναλλακτικές
ιδέες μαθητών
Εννοιολογική αλλαγή: η βαθμιαία τροποποίηση των νοητικών μοντέλων
✓ με εμπλουτισμό
όταν η πληροφορία είναι σύμφωνη με τις προϋποθέσεις γίνεται απλή
προσθήκη
✓ με αναθεώρηση
όταν η πληροφορία είναι ασύμφωνη με τις προϋποθέσεις προκαλεί
αλλαγές σ’ αυτές ή στη σχετική δομή της ειδικής θεωρίας ή της θεωρίας
πλαισίου (δύσκολη)
✓ μπορεί να προκαλέσει εναλλακτικές ιδέες, αντιφατικότητα ή αδρανή
γνώση

Αρχικά
Επιστημονικά
Νοητικά Εναλλακτικές ιδέες Μοντέλα
Μοντέλα
 Προσδιορισμός αντιλήψεων μαθητών

• Ευκαιρίες έκφρασης με ερωτήσεις ανοικτού τύπου

«Τι σου θυμίζει ο όρος;»
• Ελεύθερη απόδοση
«Μπορείς να μας πεις με δικά σου λόγια …»
• Σχέση λέξεων
«Μπορείς να μας πεις πέντε λέξεις που σου έρχονται στο νου όταν
ακούς τη λέξη …»
• Χάρτες εννοιών
• Ζωγραφιές
• Ειδικά ερωτηματολόγια
 Η ανάπτυξη αξιόπιστων
ερωτηματολογίων είναι
δύσκολη εργασία

Klymkowsky, M.W. & K. Garvin-Doxas.

2008. Recognizing Student
Misconceptions through Ed's Tool and the
Biology Concept Inventory. PLoS Biology,
6:e3 (1-14).
 Ερωτηματολόγια
Astronomy Diagnostic Test Hufnagel, B., Slater, T., Deming, G., J. Adams, Adrian, R.L., Brick,
C., and M. Zeilik, M. Publications of the Astronomical Society of Australia, 17(2), 152 (2000).
Biology Concept Inventory Garvin-Doxas, K., & Klymkowsky, M. W. (2008). CBE—Life
Sciences Education, 7(2), 227-233.
Chemistry Concept Inventory Mulford, D. R., & Robinson, W. R. (2002). An inventory for
alternate conceptions among first-semester general chemistry students. Journal of Chemical
Education, 79(6), 739-74
Diffusion and Osmosis Diagnostic Odom, A. L., & Barrow, L. H. (1995). Journal of Research in
Science teaching, 32, 45-61.4.
Force Concept Inventory Hestenes, D., & Wells, M., & Swackhamer, G. (1992). Force Concept
Inventory. The Physics Teacher, 30(3), 141-158.
Fluid Mechanics Concept Inventory Martin, J.K., Mitchell, J., and Newell, T., (2003)
Proceedings, Frontiers in Education Conference, Boulder, CO.
Genetics Concept Inventory Elrod, S (2007)
http://bioliteracy.net/Readings/papersSubmittedPDF/Elrod.pdf
Geoscience Concept Test Libarkin, J., and Anderson, S.W., (2003) EOS, Transactions of the
American Geophysical Union, v. 84, Abstract ED22E-06).
Natural Selection Concept Inventory Anderson, D. L., Fisher, K. M., & Norman, G. J. (2002).
Journal of Research in Science teaching, 39, 952-978.),
Materials Concept Inventory Krause, S., Tasooji, A., and Griffin, (2004) R. Proceedings, ASEE
Annual Conference.
 Εναλλακτικές ιδέες σχετικές με τη
σωματιδιακή σύσταση της ύλης

• Η ύλη έχει γίνει από ένα συνεχές μέσον, το οποίο είναι

στατικό και γεμίζει το χώρο (δεν υπάρχει κενό)
• Τα άτομα/ μόρια είναι μικρά κομμάτια στερεού ή μικρές
σταγόνες υγρού, έχουν δηλαδή φυσική κατάσταση
• Τα άτομα/ μόρια διατηρούν τις μακροσκοπικές ιδιότητες του
σώματος (διαστολή του σώματος – διαστολή των ατόμων ή
μορίων)
 Εναλλακτικές ιδέες σχετικές με τη
σωματιδιακή σύσταση της ύλης

• Τα άτομα/ μόρια έχουν τέτοιο μέγεθος, που μπορούμε να τα

δούμε στο μικροσκόπιο
• Τα μόρια στη στερεά κατάσταση είναι μεγαλύτερα ή
μικρότερα
• Τα μόρια στη αέρια κατάσταση είναι μεγαλύτερα ή μικρότερα
• Το μέγεθος /το σχήμα των μορίων εξαρτάται από τη
θερμοκρασία.
 Εναλλακτικές ιδέες σχετικές με τη
σωματιδιακή σύσταση της ύλης

• Τα μόρια είναι επίπεδα

• Τα μόρια έχουν διαφορετικά σχήματα, ανάλογα με τη φυσική
κατάσταση στην οποία βρίσκονται
• Το σχήμα ενός δοχείου επηρεάζει το σχήμα των μορίων
• Η πίεση επηρεάζει το σχήμα ενός μορίου
• Τα μόρια έχουν διαφορετικό βάρος σε διαφορετικές φυσικές
καταστάσεις
 Εναλλακτικές ιδέες σχετικές
με τη χημική αντίδραση

διαισθητική αντίληψη των μαθητών για την καύση

• η καύση περιλαμβάνει πράγματα που κοκκινίζουν και εμφανίζουν
φλόγες
• χρειάζεται οξυγόνο ή αέρας
• τα πράγματα γίνονται ελαφρότερα όταν καίγονται
• η καύση βγάζει καπνό, ή κομμάτια του υλικού απομακρύνονται σαν καπνός
• τα στερεά κατάλοιπα ή η στάχτη είναι τα άκαυστα κομμάτια που
απομένουν
 Εναλλακτικές ιδέες σχετικές
με τη χημική αντίδραση

Στο τέλος της κατώτερης δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης

• Η ουσία που καίγεται παραμένει η ίδια, αλλά παίρνει άλλη μορφή
• Εναλλακτικά, αντιλαμβάνονται την ουσία που καίγεται να
μετατρέπεται σε κάποια άλλη ουσία
Μεγαλύτεροι μαθητές
• Κατά την καύση μέρος του καυσίμου μετατρέπεται σε ενέργεια
 Εναλλακτικές ιδέες σχετικές
με τη χημική αντίδραση

Ιδέες μαθητών για την οξείδωση

• Το σκούριασμα, θεωρείται ως φυσική μεταβολή του σχήματος ή

της κατάστασης
• Μια χημική αντίδραση ούτε δημιουργεί ούτε καταστρέφει ύλη. Την
μεταβάλλει. Η οξείδωση προκαλεί το σκούριασμα. Δεν δημιουργεί
ούτε καταστρέφει το σίδηρο, του μεταβάλει τη μορφή του.
• Καθώς ο σίδηρος σκουριάζει, το βάρος του μειώνεται. Έτσι η μάζα
χάνεται καθώς μετατρέπεται σε ενέργεια
 Αντιλήψεις σχετικές
με τη χημική αντίδραση

Οι χαρακτηριστικές αντιλήψεις των μαθητών μπορούν να

συνοψισθούν ως εξής:
• Έτσι συμβαίνουν τα πράγματα
• Μετακίνηση ουσίας
• Μετατροπή μιας ουσίας σε άλλη μορφή
• Μετάλλαξη μιας ουσίας σε άλλη ουσία
• Χημική αλληλεπίδραση
Andersson, 1986
 Εναλλακτικές ιδέες σχετικές με
τα οξέα, τις βάσεις και το pH

• Οξύ είναι κάτι που φθείρει τα υλικά και μπορεί να σε κάψει

• Ένα οξύ περιέχει ιόντα υδρογόνου και έχει πικρή γεύση
• Όλες οι ενώσεις που περιέχουν στο μόριό τους Η είναι οξέα
• Όλα τα οξέα είναι ισχυρά
• Όλα τα οξέα είναι δηλητήρια
• Μια βάση είναι κάτι που ανάλογο με το οξύ
• Τα φρούτα περιέχουν βάσεις
 Εναλλακτικές ιδέες σχετικές με
τα οξέα, τις βάσεις και το pH

• Η εξουδετέρωση είναι η διάσπαση του οξέος ή η μεταβολή του

• Κατά την αντίδραση υδροχλωρικού οξέος και υδροξειδίου του
νατρίου παράγεται ένα αέριο
• Όταν προσθέτουμε σε ένα οξύ μια βάση προκύπτει πάντα
ουδέτερο διάλυμα, ανεξάρτητα με τις ποσότητες και το είδος του
οξέος και της βάσης
• Ένα ουδέτερο διάλυμα δεν περιέχει Η+ αλλά ούτε ΟΗ-
Επιπτώσεις των εναλλακτικών ιδεών των
μαθητών στο μάθημα της Χημείας

• Ποιες είναι οι σημαντικότερες έννοιες;

• Ποιες είναι οι εναλλακτικές αντιλήψεις που έχουν
προσδιοριστεί;
• Πως μπορείς να τις εξακριβώσεις στους μαθητές;
• Πως θα διδάξεις;
 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Andersson B., Pupils' Explanations of Some Aspects of Chemical Reactions, Science

Education, 1986, 70 (5), 549-563.
Barker, V., Beyond Appearances: Students’ misconceptions about basic chemical ideas,
RSC, 2004
Βοσνιάδου Σ., Εισαγωγή στη Ψυχολογία, τόμος Α, Gutenberg, Αθήνα 2001
Βοσνιάδου Σ., Γνωσιακή Ψυχολογία, Gutenberg, Αθήνα 1998
Chi M., Slotta J., and de Leeuw N., (1994) From Things to Processes: A Theory of
Conceptual Change for Learning Science Concepts. Learning and Instruction, 4, 27-43.
Di Sessa A., (1993) Towards an Epistemology of Physics. Cognition and Instruction,10,
105-225.
Driver R., Guesne E. and Tiberghien A., Οι ιδέες των παιδιών στις φυσικές επιστήμες, εκδ.,
Ένωση Ελλήνων Φυσικών – Τροχαλία, Αθήνα,1985
Posner G., Strike K., Hewson P., and Gertzog W., (1982) Accommodation of a Scientific
Conception: Toward a Theory of Conceptual Change. Science Education, 66, 211-221.
Σάλτα Κ., Διερεύνηση των Γνώσεων, Δεξιοτήτων και Στάσεων που Αποκτούν οι Μαθητές
από το Μάθημα της Χημείας κατά την Εκπαίδευσή τους και του Ρόλου που Παίζουν Αυτές
στην Καθημερινή τους Ζωή. Διδακτορική διατριβή, Τμήμα Χημείας, ΕΚΠΑ, Αθήνα, 2007
Vosniadou S., (1994) Capturing and Modeling the Process of Conceptual Change.
Learning and Instruction, 4, 45-69.