Εισαγωγή στην

Επιστημολογία
Βασίλης Τσελφές

Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας

Τι είναι η Επιστημολογία;
• Ένα παράδειγμα…

• Τίτλος του ΠΜΣ: «Εκπαίδευση στις φυσικές επιστήμες, το

περιβάλλον και την τεχνολογία» ή ισοδύναμα: ΔΦΕ + ΠΕ-ΕΑ + ΝΤ
στην Εκπαίδευση

• Ένα επιστημολογικό ερώτημα: τι είναι η ΔΦΕ;

•………
Τι είναι η Επιστημολογία;
• Ένα δόκιμος «ορισμός»:

• Yager, 1984: Η ΔΦΕ ορίζεται ως η επιστημονική πειθαρχεία που

ασχολείται με τη μελέτη της αλληλεπίδρασης των Φυσικών
Επιστημών με την Κοινωνία· δηλαδή τη μελέτη της επίδρασης των
Φυσικών Επιστημών πάνω στην Κοινωνία, καθώς και την επίδραση
της Κοινωνίας πάνω στις Φυσικές Επιστήμες
• Κρίσιμος όρος: επιστημονική πειθαρχία (scientific discipline)

Με ποιους τρόπους μπερδεύεται στα πόδια

μας (ΔΦΕ & ΝΤ);
• Ένα παράδειγμα: η τρέχουσα πανδημία…
• Εκ των πραγμάτων οι λοιμωξιολόγοι (επιστήμονες) συνεργάζονται
με τους θεσμούς (πολιτικοί) και με κάθε κοινωνική δομή (π.χ.
σχολείο) και κάθε κοινωνικό υποκείμενο κυρίως μέσω των media
(δημοσιογράφοι)!!!
• Ως πολίτες, καταλαβαίνουμε τι λένε, για παράδειγμα, οι
επιστήμονες;
• Θα έπρεπε να καταλαβαίνουμε τη σημασία των όρων που χρησιμοποιούν…
(ΔΦΕ;;;)
• Θα έπρεπε να καταλαβαίνουμε και τον τρόπο που δουλεύουν…
(επιστημολογική διάσταση εντός της ΔΦΕ;;;)
Με ποιους τρόπους μπερδεύεται στα πόδια
μας;
• Καταρχήν λένε ότι η πανδημία οφείλεται σε έναν ιό…
• Τι είναι ο ιός και τι η πανδημία;;; (θα έπρεπε να γνωρίζει ο κάθε
Έλληνας που έχει ολοκληρώσει την γενική του εκπαίδευση;;;)
• Μετά ακούγονται διάφοροι άλλοι όροι που χρησιμοποιούν οι
λοιμωξιολόγοι : δειγματοληψία, αριθμός διαγνωσμένων
κρουσμάτων, εκτίμηση αριθμού πραγματικών κρουσμάτων, δείκτες
Rt, μοντέλα, ιχνηλάτηση, ιικό φορτίο…
• Κάποιοι απ’ αυτούς τους όρους (δειγματοληψία, εκτίμηση, μοντέλα,
ιχνηλάτηση) αφορούν τους τρόπους που δουλεύουν οι επιστήμονες
και με βάση αυτούς αποκτούν τη σημασία τους άλλοι (αριθμός
κρουσμάτων, δείκτες, ιικό φορτίο), που εμφανίζονται με αριθμούς…

Με ποιους τρόπους μπερδεύεται στα πόδια

μας;
• Οι τρόποι που δουλεύουν οι επιστήμονες δίνουν περιεχόμενο /
προσδίδουν περιεχόμενο/ σημασίες σε αυτά που λένε!
• Και οι τρόποι που δουλεύουν οι επιστήμονες είναι το κεντρικό
ερώτημα της επιστημολογίας:
• Ποιοι είναι οι τρόποι;
• Γιατί είναι πολλοί ή λίγοι;
• Διαφέρουν ως προς τη σημασία τους αυτά που λέγονται αν διαφέρουν οι
τρόποι δουλειάς;
• κ.ο.κ.
• Είναι δουλειά της γενικής εκπαίδευσης αυτά τα πράγματα;;;
Πρόγραμμα Σπουδών (curriculum) ΦΕ
• Οργανώνει τις σπουδές επιστήμης στη Γενική Εκπαίδευση στη βάση
τριών συσχετισμένων κατηγοριών / πόλων

Θεσμικές προκείμενες
σκοποί και στόχοι

Επιστημολογικές προκείμενες Διδακτικές προκείμενες

όψεις της επιστήμης διδακτικές μέθοδοι

Παράδειγμα: ΔΕΠΠΣ ΦΕ
• ΣΚΟΠΟΙ: απόκτηση γνώσεων σχετικών με θεωρίες, νόμους και αρχές
που αφορούν τα επιμέρους γνωστικά αντικείμενα των Φυσικών
Επιστημών, ώστε ο μαθητής να είναι ικανός να "ερμηνεύει" τα
φυσικά, χημικά, βιολογικά και γεωλογικά – γεωγραφικά φαινόμενα,
αλλά και καταστάσεις (π.χ. γεωγραφικές κατανομές) ή διαδικασίες
που αφορούν τους οργανισμούς και τις σχέσεις τους με το
περιβάλλον στο οποίο ζουν.
• ανάπτυξη της προσωπικότητας του μαθητή, με την προώθηση της
ανεξάρτητης σκέψης, της αγάπης για εργασία, της ικανότητας για
λογική αντιμετώπιση καταστάσεων και της δυνατότητας για
επικοινωνία και συνεργασία με άλλα άτομα.
Παράδειγμα: ΔΕΠΠΣ ΦΕ
• ΕΠΙΣΤΗΜΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΡΟΚΕΙΜΕΝΕΣ: να αναγνωρίζει την ενότητα και
τη συνέχεια της επιστημονικής γνώσης στις θετικές επιστήμες, όπως
και της ικανότητας να αναγνωρίζει τη σχέση που υπάρχει μεταξύ
τους.
• εξοικείωση του μαθητή με τον επιστημονικό τρόπο σκέψης, την
επιστημονική μεθοδολογία (παρατήρηση, συγκέντρωση - αξιοποίηση
πληροφοριών, διατύπωση υποθέσεων, πειραματικό έλεγχό τους,
ανάλυση και ερμηνεία δεδομένων, εξαγωγή συμπερασμάτων,
ικανότητα γενίκευσης και κατασκευής προτύπων) και με τη χρήση της
τεχνολογίας της πληροφορικής.

Παράδειγμα: ΔΕΠΠΣ ΦΕ
• ΔΙΔΑΚΤΙΚΕΣ ΠΡΟΚΕΙΜΕΝΕΣ: Ο εκπαιδευτικός, είναι δυνατόν … με
χρήση κατάλληλων δραστηριοτήτων:
• να βοηθήσει τον μαθητή να διακρίνει την ανεπάρκεια των απόψεών
του για την ερμηνεία των φαινομένων,
• να τον οδηγήσει στην οικοδόμηση και χρήση επιστημονικών
προτύπων-«μοντέλων» προκειμένου να περιγράψει, να ερμηνεύσει
και να προβλέψει ορισμένα φυσικά ή χημικά φαινόμενα και
διαδικασίες.
• Η προσέγγιση των παραπάνω στόχων αναμφισβήτητα διευκολύνεται
από τη χρήση στην εκπαίδευση των νέων τεχνολογιών.
 Ο δικός μου σκοπός: σημασία της επιστημολογίας
στην εκπαίδευση στις ΦΕ
Να περπατήσετε σε ένα επιστημολογικό μονοπάτι, που θα δώσει σε
σκοπούς και στόχους το περιεχόμενο που του ταιριάζει και θα
καθοδηγήσει και τις διδακτικές μεθόδους

Θεσμικές προκείμενες
σκοπούς και στόχους

Επιστημολογικές προκείμενες Διδακτικές προκείμενες

μια όψη της επιστήμης Συνδιαμορφώνει διδακτικές μεθόδους

Η διδακτική προσέγγιση του

δικού μας μαθήματος
Βασίλης Τσελφές
Ένα εξ αποστάσεως μάθημα εκπαίδευσης ενηλίκων

• Στο μάθημα θα προσπαθήσουμε να ξεπεράσουμε δύο σημαντικά

προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι τρέχουσες μορφές τυπικής
εκπαίδευσης, όλων σχεδόν των βαθμίδων (Whitehead).
1. Διαχειρίζονται έναν μεγάλο αριθμό από «αδρανείς ιδέες». Ιδέες που
διδάσκονται από τους εκπαιδευτές και δομούνται από τους
εκπαιδευόμενους, χωρίς οι τελευταίοι να έχουν χώρο να της
χρησιμοποιήσουν ως εργαλεία δράσης.
2. Οι «αδρανείς ιδέες» που, η χρήση τους μετατίθεται σε μελλοντικό χρόνο
σε σχέση με αυτόν που συζητιέται η γνώση, «πεθαίνουν». Κάποιοι
πιστεύουν ότι έτσι «ακονίζεται το μυαλό» και το «ακονισμένο μυαλό»
θα δουλέψει στις μελλοντικές χρήσεις. Το μυαλό όμως δεν είναι ποτέ
παθητικό. Δεν μπορείς να εμποδίσεις τη ζωή του μέχρι να το ακονίσεις!

Το ανεστραμμένο, πραγματιστικό πρόγραμμα του Dewey

• Θα συμφωνήσουμε πρώτα τον τελικό στόχο του καθενός και της

καθεμιάς από σας: ποια δουλειά θα κάνετε, θα παρουσιάσετε και θα
παραδώσετε και μετά θα συζητήσουμε τα εργαλεία που μπορούν να
οδηγήσουν στην επιτυχία σας.
• Η δουλειά αυτή πρέπει να είναι σύγχρονη: να αφορά το εδώ και
τώρα του εκπαιδευόμενου. Όχι της εκπαίδευσης γενικά…
• Πρέπει να είναι και προκλητική: συγκρούεται με τα «αυτονόητα».
• Πρέπει να είναι και δημιουργική: να μην την έχει ξανακάνει άλλος.
Το σύγχρονο: όλες οι εκδοχές του «βιωμένου σήμερα»
θολώνουν το μέλλον…
• Ζούμε σε μια εποχή που το μόνο που δείχνει βέβαιο είναι ότι τα πράγματα
αλλάζουν βαθιά, ριζικά και απρόβλεπτα:
• Η παγκόσμια οικονομική κρίση, δεν επιτρέπει πρόγνωση του
παραγωγικού-οικονομικού μοντέλου που θα κυριαρχεί μετά από 20
χρόνια.
• Η γεωπολιτική αστάθεια, δεν επιτρέπει πρόβλεψη για το τι μοντέλα
διακυβέρνησης θα επικρατούν.
• Η εκδήλωση της κλιματικής αλλαγής είναι εδώ και δεν μπορούμε να
προβλέψουμε την έκταση και τη μορφή της είκοσι χρόνια μετά.
• Οι σταθερές της κοινωνικής και πολιτισμικής μας οργάνωσης
συγκρούονται με την ανάπτυξη άλλων μορφών ζωής πάνω στον πλανήτη.

Το προκλητικό: τα ΠΣ-ΦΕ που λειτουργούν σήμερα, θα

αποδειχτούν (ή όχι) αποτελεσματικά 20 χρόνια μετά…
• Μια ομάδα ειδικών έχει κάνει τέσσερεις εναλλακτικές προτάσεις για ΠΣ-ΦΕ, που
έχουν σχέση με διαφορετικές όψεις της Επιστήμης και της Τεχνολογίας. ΠΣ που
υπόσχονται να έχουν αποτελέσματα χρήσιμα, σε κάθε περίπτωση…
 Το δημιουργικό: να επιλέξετε κάποιο από αυτά τα ΠΣ-ΦΕ και
να κατασκευάσετε μια κατάλληλη «διδακτική σειρά» για την
πανδημία, με βάση την επιλογή «όψεων του επιστημονικού
περιεχομένου»
• Aubusson, P., Panizzon, D. & Corrigan, D. (2016). Science Education Futures:
“Great Potential. Could Do Better. Needs to Try Harder”, Research in
Science Education, 46, 203–221, DOI 10.1007/s11165-016-9521-2

1. Σενάριο για ανάπτυξη επιστημονικών ικανοτήτων υψηλού επιπέδου

2. Σενάριο διάδοσης της διερευνητικής κουλτούρας
3. Διαγνωστικό σενάριο οργάνωσης της εκπαίδευσης στις ΦΕ
4. Σενάριο συνεργατικής διεπιστημονικότητας

Σενάριο 1. Ανάπτυξη επιστημονικών ικανοτήτων

υψηλού επιπέδου
• Εθνικό πρόγραμμα σπουδών: παρέχει βάση για ποιοτική σχολική
επιστήμη.
• Διασφάλιση ποιότητας μέσω: τυποποίησης, μέτρων λογοδοσίας και
ελέγχου (control).
• Τα εκπαιδευτικά υλικά:
• Παράγονται από συνεργασίες ενώσεων ΔΦΕ, εκπαιδευτικών, επιστημόνων
κ.ο.κ.
• Έχουν τη μορφή διδακτικών σειρών/ ακολουθιών
• Προωθούν την επιστήμη ως έρευνα,
• Επιλέγονται από τα σχολεία.
 Σενάριο 1. Ανάπτυξη επιστημονικών ικανοτήτων
υψηλού επιπέδου
• Αξιολόγηση:
• Συγκριτική διεθνώς, μέσω PISA,
• Εξωτερική αξιολόγηση λειτουργίας δομών με βάση τον στόχο της διάχυσης
της επιστημονικής έρευνας
• Εθνικές εξετάσεις:
• με χρήση ICT,
• στόχο την καταγραφή των μαθησιακών αποτελεσμάτων,
• δημοσιοποίηση αποτελεσμάτων ανά εκπαιδευτική μονάδα/ δομή και
• αξιοποίηση της δημοσιοποίησης στην κατεύθυνση της ιεράρχησης της επιτυχίας των
μονάδων/ δομών

Σενάριο 1. Ανάπτυξη επιστημονικών ικανοτήτων

υψηλού επιπέδου
• Σχολικά περιβάλλοντα πλούσια σε δραστηριότητες επιστημονικής
έρευνας
• Περιεχόμενα επιστημονικής έρευνας σε δύο μη επικαλυπτόμενες
κατευθύνσεις:
• Επιστημονική έρευνα για εισαγωγή στην τριτοβάθμια εκπαίδευση
• Επιστημονική έρευνα για κοινωνικο-επιστημονικά ζητήματα
• Οι εθνικές ανάγκες σε προσωπικό με επιστημονικές ικανότητες
καλύπτονται από ικανούς απόφοιτους με πτυχία επιστήμης, που
προέρχονται από την πρώτη κατεύθυνση.
 Σενάριο 2. Ανάπτυξη ικανοτήτων διερεύνησης

• Εθνικό πρόγραμμα σπουδών

• Μαθησιακά αποτελέσματα:
• βασικές έννοιες και μεγάλες επιστημονικές ιδέες εντός σχετικών πλαισίων
και
• ικανότητες για επιστημονική έρευνα και
• απόψεις/ στάσεις για την επιστήμη ως ανθρώπινη προσπάθεια και
• τη διάχυση/ κατανόηση της επιστήμης εντός της τοπικής κουλτούρας.
• Συγκριτική διεθνώς αξιολόγηση: μέσω PISA και TIMSS
• Οι μαθητές ερευνούν τις δικές τους ερωτήσεις το 50% του χρόνου
των μαθήματων.
 Σενάριο 2. Ανάπτυξη ικανοτήτων διερεύνησης

• Οι ειδικοί της ΔΦΕ και οι επαγγελματικές ενώσεις οργανώνουν

προγράμματα συνεχούς επαγγελματικής ανάπτυξης για τους
εκπαιδευτικούς. Τα προγράμματα αυτά χτίζουν την PCK των
εκπαιδευτικών και τους καταρτίζουν στην κατεύθυνση του να
προωθούν τις ερωτήσεις και τις ερευνητικές δραστηριότητες των
μαθητών
• Εθνικές εξετάσεις:
• αξιολογούν τα μαθησιακά αποτελέσματα σε όλα τα επίπεδα,
• τα αποτελέσματα χρησιμοποιούνται από σχολεία και καθηγητές επιστημών
για τη βελτίωση της διδασκαλίας-μάθησης.

Σενάριο 2. Ανάπτυξη ικανοτήτων διερεύνησης

• Επιδιώκεται ισχυρό ενδιαφέρον για την επιστήμη στα Γυμνασιακά

χρόνια, το οποίο αναμένεται να οδηγεί σε υψηλή συμμετοχή στα
μαθήματα επιστήμης στο Λύκειο,
• Με αποτέλεσμα οι πανεπιστημιακοί τίτλοι επιστήμης προσελκύουν
περισσότερους φοιτητές, με μεγάλο εύρος ενδιαφερόντων και
ικανοτήτων.
• Οι εθνικές ανάγκες σε προσωπικό με επιστημονικές ικανότητες
καλύπτονται από αυτούς τους μαθητές, που θα είναι σε θέση να
ακολουθήσουν σταδιοδρομίες ως ερευνητές κυρίως στη βιομηχανία
και την εκπαίδευση.
 Σενάριο 3. Διαγνωστικό - διαφοροποιημένο

• Εθνικό Αναλυτικό Πρόγραμμα που περιγράφει λεπτομερώς την

επιστημονική γνώση που όλοι οι μαθητές πρέπει να φιλοδοξούν να
αποκτήσουν.
• Η κυβέρνηση πραγματοποιεί tests που τοποθετούν τους μαθητές σε
ροές προχωρημένων ή γενικών επιστημονικών κύκλων, κάθε χρόνο.
• Μέσα σε αυτές τις ροές:
• οι μαθητές παρακολουθούν μικρές διδακτικές σειρές/ ακολουθίες
μαθημάτων για θεμελιώδεις επιστημονικές έννοιες,
• κατά τη διάρκεια αυτών των διδακτικών σειρών οι μαθητές συμπληρώνουν
διαγνωστικά τεστ, με τα αποτελέσματα τους να χρησιμοποιούνται για την
τοποθέτηση/ επανατοποθέτηση των μαθητών σε κατάλληλες ροές
μαθημάτων.
 Σενάριο 3. Διαγνωστικό - διαφοροποιημένο

• Όλα τα μαθήματα και οι εξετάσεις πραγματοποιούνται και

ολοκληρώνονται στο Διαδίκτυο. Οι διαδικτυακές δραστηριότητες
εκμεταλλεύονται εικονικούς κόσμους και συστήματα επιβράβευσης
παιχνιδιών.
• Οι μαθητές εργάζονται σε μικρές ομάδες, πάνω σε ερευνητικά έργα που
έχουν ανατεθεί από τους εκπαιδευτικούς.
• Αυτά τα ερευνητικά έργα διεξάγονται ως εικονικές προσομοιώσεις με
αυθεντικές ρυθμίσεις. Για παράδειγμα, μελέτη της ορμής, μέσα σε
διδακτικές σειρές που αναφέρονται σε αυτοκινητιστικά ατυχήματα.
• Ενθαρρύνεται η καθοδήγηση για την επιλογή περιεχομένων από ιδιώτες.
Αυτή η παρέμβαση των κοινωνικών εταίρων αναμένεται να τροφοδοτεί το
περιεχόμενο των σπουδών σε κατευθύνσεις που «βλέπουν» υπαρκτούς
τομείς της παραγωγής.

Σενάριο 3. Διαγνωστικό - διαφοροποιημένο

• Οι εκπαιδευτικοί συναντούν δια ζώσης μαθητές μόνο όταν παρουσιάζουν

μείζονα προβλήματα στην πρόοδό τους.
• Η προσωπική παρακολούθηση στο σχολείο περιορίζεται σε προπονήσεις,
κοινωνικές αλληλεπιδράσεις, πρακτική ανάπτυξη δεξιοτήτων και
ερευνητικό έργο σε εργαστήρια.
• Οι επαγγελματικές οργανώσεις των εκπαιδευτικών συνεργάζονται για να
διασφαλίσουν συνεχή βελτίωση των εικονικών μαθησιακών
περιβαλλόντων. Για το σκοπό αυτό ερευνούν ζητήματα παιδαγωγικής (για
τους εκπαιδευτικούς) και μάθησης (για τους μαθητές).
• Οι μαθητές εισέρχονται στα πανεπιστήμια όταν τα τεστ δείχνουν επίτευξη
συγκεκριμένων προτύπων.
 Σενάριο 4. Συνεργατικό - διεπιστημονικό

• Οι κυβερνήσεις δεν ενδιαφέρονται για διεθνείς συγκρίσεις και δεν

συμμετέχουν στο PISA ή το TIMSS.
• Οι επιστημονικές οργανώσεις έχουν πάψει να συνεργάζονται με την
κυβέρνηση για ζητήματα ΓΕ.
• Τα γνωστικά αντικείμενα που στηρίζονται σε διακριτές επιστήμες-
πειθαρχίες δεν υφίστανται.
• Το εθνικό πρόγραμμα σπουδών αποτελείται από μια σύντομη
ανάλυση του τι θέλουμε να επιτύχουμε μέσω της σχολικής επιστήμης
(μόνον ανάλυση στόχων).
• Τα σχολεία μέχρι το Δημοτικό διδάσκουν γλώσσες (μητρική, ξένες,
μαθηματικά, μηχανής κ.ο.κ.)
 Σενάριο 4. Συνεργατικό - διεπιστημονικό

• Τα σχολεία, μετά το Δημοτικό, μετασχηματίζονται: από ροές βάσει

ηλικίας σε θεματικές ροές, με τους μαθητές να επιλέγουν και να
χτίζουν ένα χρονοδιάγραμμα σπουδών από διεπιστημονικές
μονάδες. Τα θέματα των μονάδων ποικίλλουν στα διαφορετικά
σχολεία. Παραδείγματα θεμάτων: «Όταν τα πράγματα πάνε
στραβά», «Ας πάμε στον κινηματογράφο» κ.λπ.
• Οι οργανώσεις της ΔΦΕ παράγουν και παρέχουν ένα αποθετήριο για
τους εκπαιδευτικούς, για να μοιράζονται τα σχολικά προγράμματα,
οι ιδέες και οι δραστηριότητες διδασκαλίας. Παρέχονται κίνητρα για
την ενθάρρυνση των συνεισφορών από την πλευρά των σχολείων.

Σενάριο 4. Συνεργατικό - διεπιστημονικό

• Η μάθηση εντός των σχολείων καθοδηγείται από μαθητικές

ερωτήσεις που διερευνώνται. Η μάθηση είναι αναρχική και
στηρίζεται στην αξιοποίηση των πόρων που προέρχονται από το
Διαδίκτυο.
• Οι εθνικές εξετάσεις αντικαθίστανται από αναφορές των σχολείων,
που περιλαμβάνουν αναλύσεις για τη μάθηση των μαθητών και
δείγματα χαρτοφυλακίων μαθητών.
• Οι οργανώσεις της ΔΦΕ διεξάγουν εθνικές έρευνες για την
παρακολούθηση της στάσης των μαθητών απέναντι στην επιστήμη.
 Σενάριο 4. Συνεργατικό - διεπιστημονικό

• Οι μαθητές ανά σχολείο μοιράζονται τις γνώσεις που παράγονται και

λαμβάνουν σχόλια μέσω διαδικτύου.
• Οι μαθητές παρουσιάζουν τη δουλειά τους δημόσια στις τοπικές
κοινότητες.
• Η είσοδος στην πανεπιστημιακή εκπαίδευση στις επιστήμες
βασίζεται σε συστάσεις που παρέχουν τα σχολεία, στηριγμένα στην
κανονικοποίηση των χαρτοφυλακίων των μαθητών.
Επόμενα βήματα
• Οι επόμενες ενότητες:
• Ιστορικά παραδείγματα των σχέσεων μεταξύ σκοπών της εκπαίδευσης στις
ΦΕ και των όψεων των ΦΕ που επιλέγονται.
• Οι πολλές διαστάσεις της επιστημονικής δραστηριότητας (μοντέλο Hacking).
• Οι διαστάσεις του «πράττειν» (και) επιστημονικά (μοντέλο Pickering).
• Η δική σας δουλειά:
• Επιλέγετε (αιτιολογημένα) το ΠΣ που εξυπηρετεί το αβέβαιο μέλλον σας…
• Εντοπίζετε τις όψεις της επιστήμης (ως περιεχόμενο αλλά και ως πειθαρχία/
κανονικοποιημένη πράξη) που το εξυπηρετούν…
• Κατασκευάζετε μια διδακτική σειρά στη βάση των παραπάνω επιλογών…
• Παρουσιάζετε αυτή τη σειρά στα μαθήματα που θα γίνουν στις 5
Δεκεμβρίου…
• Με θεματική: γύρω από το ζήτημα της τρέχουσας πανδημίας.

Μια βόλτα στην Ιστορία της

Γενικής Εκπαίδευσης στις ΦΕ
Βασίλης Τσελφές
 Γιατί η βόλτα στην Ιστορία της Αμερικανικής Γενικής
Εκπαίδευσης στις Επιστήμες είναι χρήσιμη;
• Γιατί Αμερική και όχι Ευρώπη;
• ... η επιστήμη ως εθνική Ιστορία των Ευρωπαίων…
• Γιατί όχι Ελλάδα;
• ... το νέο Ελληνικό κράτος και η αναζήτηση προτύπων στις εκπαιδευτικές
πρακτικές…

• Οι όψεις της Επιστήμης στα εκπαιδευτικά πρότυπα…

• George E. DeBoer: A history of ideas in science education: implications
for practice. Teachers College Press, 1991.

Τέλη 19ου αιώνα

• Η Επιστήμη (ΦΕ) καθιερώνεται σταθερά ως γνωστικό αντικείμενο
σπουδών στα σχολικά προγράμματα.
• Η Επιστήμη (ΦΕ) προσεγγίζεται:
• ένα σώμα χρήσιμων γνώσεων,
• ως τρόπος σκέψης και
• ως εργαλείο για την πειθαρχία του νου.

• Διαδικασία καθιέρωσης: «Επιτροπή των 10» + «Επιτροπή Κολεγίων»

για τις απαιτήσεις εισαγωγής στα Κολέγια
Τέλη 19ου αιώνα
• «Το πνεύμα της συνολικής έκθεσης είναι το εξής:
• Τα προγράμματα σπουδών που καθορίστηκαν από την επιτροπή αναμενόταν να
χρησιμεύσουν ως κανόνες για τα σχολεία δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Tα
κολέγια αναμενόταν να αποδεχθούν την ολοκλήρωση αυτών των προγραμμάτων
ως προϋπόθεση για την εισαγωγή στο κολέγιο … Σύμφωνα με ένα τέτοιο σχέδιο,
οι μαθητές δεν θα έπρεπε να επαναλάβουν, στο κολέγιο, το υλικό που είχαν
σπουδάσει στο λύκειο. Τίποτα από αυτά δεν ήταν υποχρεωτικό…
• Όμως:
• Ήταν πολύ λυπηρό το γεγονός ότι η επιτροπή που διορίστηκε να συνεργαστεί
μαζί μας από το Επιστημονικό Τμήμα των Κολεγίων δεν μας παρείχε τόσο
αρμονικές, καλογραμμένες και ικανοποιητικές αναφορές όσο αυτές που
προέρχονταν από άλλους οργανισμούς για άλλα θέματα. Η έκθεση για τη
ζωολογία ήρθε πολύ αργά... Αυτή της Φυσικής είναι ατελής, λόγω έλλειψης
αρμονίας στην υποεπιτροπή ως προς τις θεματικές και τη μέθοδο… Δεν
παρουσιάστηκαν αναφορές για τη γεωλογία, την αστρονομία ή τη φυσιολογία…»
(National Education Association, 1899, σελ. 627).

1900 - 1920
• Εντείνεται η εμφάνιση της εργαστηριακής προσέγγισης ως προτιμώμενη
διδακτική προσέγγιση.
• Με την εργαστηριακή προσέγγιση να οργανώνεται:
• όχι στο πλαίσιο της «ανακάλυψης», της «εποικοδόμησης» ή της «διερεύνησης»…
αλλά
• μάλλον ως γνήσια έρευνα στο εργαστήριο με στόχο την ουσιαστική κατανόηση των
γεγονότων και των αρχών των πραγματικών επιστημονικών κλάδων…
• Εντείνεται η κίνηση απομάκρυνσης από την κουλτούρα της
απομνημόνευσης…
• Εντείνεται όμως και το κίνημα να γίνουν τα μαθήματα των επιστημών πιο
εφαρμοσμένα και συναφή με την καθημερινή ζωή των μαθητών.
1920-1950
• Η «Commission on the Reorganization of Secondary Education» και το
ρεύμα του Πραγματισμού (James, Dewey, Whitehead, Peirce…)
• Συμπλεύσεις:
• η επιστημονική εκπαίδευση συγκροτεί την πραγματική εμπειρία των μαθητών και
άρα πρέπει να στρέφεται σε εκείνα τα πράγματα που ενδιαφέρουν τους μαθητές,
• επιλογή των μαθημάτων από τους μαθητές,
• στροφή προς τη σχέση της επιστήμης με τη βιομηχανική παραγωγή
• εισάγονται «ανάστροφα» μαθήματα και προγράμματα σπουδών
• Ανασχέσεις:
• Τυποποιημένα tests μαθησιακών αποτελεσμάτων
• διαφοροποίηση μαθητών και ένταξη στα κατάλληλα τμήματα μαθημάτων
επιστήμης

1950 - 1960
• Οι σημαντικές ιδέες που δημιουργήθηκαν μεταξύ 1920 και 1950,
άφησαν τόση σύγχυση στο τέλος της περιόδου, όση υπήρχε και στην
αρχή…
• Οι εκπαιδευτικοί δύσκολα απομπλέκονταν από την «παραδοσιακή
προσέγγιση»…
• Δύσκολα διέκριναν μεταξύ μάθησης και απομνημόνευσης…
• Τα κολέγια πίεζαν…
• Τα τυποποιημένα tests δεν δούλευαν αποδοτικά…
• … και ήρθε ο πόλεμος, που μίλησε για άλλες όψεις της επιστήμης…
• … με δύο τουλάχιστον «επιτεύγματα» σημαντικά για τις κοινωνικές
και κρατικές δομές: τις ασύρματες επικοινωνίες και τα πυρηνικά
όπλα…
1950 - 1960
• Οι ελλείψεις τεχνικού προσωπικού που προκλήθηκαν από τον
πόλεμο…
• οι διαφαινόμενες απειλές για την εθνική ασφάλεια που πρόκυπταν
από τον ανταγωνισμό του Ψυχρού Πολέμου με τους Σοβιετικούς…
• και πιστοποιήθηκαν με την εκτόξευση του Σπούτνικ…
• οι επίμονοι ισχυρισμοί ότι η προοδευτική εκπαίδευση είχε γυρίσει
την πλάτη στις παραδοσιακές πνευματικές αξίες και απομάκρυνε την
αμερικανική εκπαίδευση από τον στόχο της κοινωνικής συνοχής…
• Οδήγησαν σε μια νέα «ορθοδοξία» πολύ πιο «ορθόδοξη» απ’ αυτή
του 1900.

1960 - 1980
• Το πεδίο και ο αντίκτυπος της μεταρρύθμισης του προγράμματος
σπουδών ήταν άνευ προηγουμένου:
• τα μαθήματα στόχευσαν και πέτυχαν την περιζήτητη επιστημονική
αυστηρότητα…
• παρουσίασαν αναλυτικά και διαφοροποιημένα τους κλάδους της
επιστήμης, με πιο εμπεριστατωμένο τρόπο.
• Παρουσίασαν τους επιστημονικούς κλάδους ως λογικά δομημένους τομείς
της ανθρώπινης σκέψης,
• ανέδειξαν ζητήματα σχετικά με τη φύση της επιστημονικής έρευνας και
• ενθάρρυναν τους μαθητές να σκέφτονται και να ενεργούν σαν
επιστήμονες...
1960 - 1980
• Παράλληλα χρηματοδοτήθηκε η έρευνα της Διδακτικής των Φυσικών
Επιστημών, που παρήγαγε συστηματικές προτάσεις διδασκαλίας-
μάθησης:
• Ανακάλυψη,
• Καθοδηγούμενη ανακάλυψη,
• Εποικοδόμηση,
• Διερεύνηση/ διερώτηση
• Καθοδηγούμενη διερεύνηση/ διερώτηση
• ……
• … μέχρι τη στιγμή που ο Ψυχρός Πόλεμος τελείωσε… και
διεθνοποίηση (και στη συνέχεια η παγκοσμιοποίηση) φάνηκε ως
προοπτική…

1980 – 2010 - σήμερα

• Το «προοδευτικό ρεύμα» του μεσοπολέμου επανακάμπτει, μεσούσης
της επανάστασης των ICT, ως «επιστημονικός γραμματισμός»…
• με στόχο την καθιέρωση της επιστημονικής και τεχνολογικής κουλτούρας ως
διεθνούς κουλτούρας…
• μέσω της διερεύνησης/ διερώτησης ή και καθοδηγούμενων εκδοχών της…
• μέσω προσεγγίσεων όπως οι STS, STMS, STΜES… …
• Μέχρι την οικονομική κρίση του 2008:
• οπότε, εμφανίζεται το STEM αλλά και στη συνέχεια το STEAM μαζί με το
στόχο: «δημιουργικότητα - καινοτομία - επιχειρηματικότητα»,
• που στα μισά του δρόμου χάνει τη «δημιουργικότητα»…
• αν όχι και το «όραμα» της παγκοσμιοποίησης (Αμερική του Τραμπ)…
 Ένα φιλοσοφικό μοντέλο για
τις όψεις της επιστήμης
Βασίλης Τσελφές

Η δουλειά των επιστημόνων (Hacking, 1992)

Εγγράμματη / Παρέμβαση Προφορική /
Θεωρητική Εργαστηριακή
παράδοση παράδοση
Κόσμος

Φιλοσοφία Τέχνη

Ιδέες Τεκμήρια
??

Αναπαράσταση
 Παράδειγμα: Η επαγωγική δουλειά

Εγγράμματη / Προφορική /
Θεωρητική Εργαστηριακή
παράδοση παράδοση
Κόσμος

Υποθέτω Παρατηρώ

Δοκιμάζω

Τροποποιώ
Ιδέες Τεκμήρια
Κατηγοριοποιώ

Παράδειγμα: Αριστοτέλης, Πτολεμαίος…

Εγγράμματη / Προφορική /
Θεωρητική Εργαστηριακή
παράδοση παράδοση
Σύμπαν

Υποθέτω Παρατηρώ

Δοκιμάζω

Ιδέες: Η Γη στο κέντρο του Τεκμήρια: ουράνια σώματα

Σύμπαντος, Η ουσία των ουράνιων Κατηγοριοποιώ διαφορετικά από τη Γη,
σωμάτων διαφορετική από της κινούνται σε κύκλους γύρω της,
Γης, υποσελήνιος και μη χώρος, με πλανήτες που κάνουν και
«κρυστάλλινοι ουρανοί» και μετά Τροποποιώ
ανάδρομη κίνηση...
«επίκυκλοι»…
 Παράδειγμα: Η παραγωγική δουλειά

Εγγράμματη / Προφορική /
Θεωρητική Εργαστηριακή
παράδοση Κόσμος παράδοση

Υποθέτω Δοκιμάζω
Παράγω

Επιβεβαιώνω

Ιδέες Τεκμήρια
Ελέγχω

Παράδειγμα: Κοπέρνικος, Γαλιλαίος

Εγγράμματη / Προφορική /
Θεωρητική Εργαστηριακή
παράδοση Σύμπαν παράδοση

Δοκιμάζω
Υποθέτω
Παράγω

Επιβεβαιώνω

Ιδέες: δεν είναι δυνατόν ο Θεός Τεκμήρια: Οι κυκλικές

να κατασκεύασε τόσο πολύπλοκα Ελέγχω κινήσεις αλλά και οι
πράγματα, ή να έβαλε ολόκληρο παλίνδρομες των πλανητών
Σύμπαν να γυρίζει γύρω από τη εξηγούνται, οι κομήτες δεν θα
Γη. Μήπως γυρίζει η Γη;; έσπαγαν τους ουρανούς…
 και η δουλειά των δασκάλων: π.χ. μεταφορά…
Εγγράμματη / Προφορική /
Θεωρητική Εργαστηριακή
παράδοση παράδοση
Κόσμος
Παραδείγματα
«Παράδοση»
Πειράματα
επίδειξης

Ιδέες Τεκμήρια
Σύνδεση (εξηγήσεις,
αναλογίες κ.λπ.)

και η δουλειά των δασκάλων: π.χ. εποικοδόμηση

Εγγράμματη / Προφορική /
Θεωρητική Εργαστηριακή
παράδοση παράδοση
Κόσμος
Εμπειρίες,
«Εφαρμογή» πειράματα:
σύγκρουση
Λύση
σύγκρουσης

Ιδέες Τεκμήρια
«Πρόταση»
 Ένα παράδειγμα: το εκκρεμές
Επιστημονικές διαδικασίες σχετικές με τη μελέτη του

Από Κ σε Ι: μοντελοποίηση, Από Ι σε Κ: κατασκευή

Στο πλαίσιο του «Κόσμου» Κ Στο πλαίσιο των «Ιδεών» Ι

• Κρεμασμένο, βαρύ
αντικείμενο
• Σε καθημερινό
περιβάλλον
• Σε συνηθισμένες
συνθήκες
g
• Φαίνεται ότι με
ελάχιστη διέγερση
κάνει μικρές κινήσεις
(πέρα-δώθε) που
επαναλαμβάνονται,
μοιάζουν μεταξύ
τους
• Υλικό σημείο μάζας m σε
παλίνδρομη κίνηση
μικρού πλάτους x0
• Αβαρές και μη εκτατό
νήμα μήκους a
• Εντός ομογενούς πεδίου
βαρύτητας εντάσεως g
• Σε κενό περιβάλλον
a (μηδενικών τριβών)
• Περίοδος T = (a/g)1/2
ανεξάρτητη πλάτους και
μάζας
m
x
• Θέση x = x0 sin(2πt/Τ)
0
Από Ι σε Κ και μετά Από Κ σε Τ
Από το πλαίσιο του «Εργαστηριακού
Κόσμου» Στο πλαίσιο των «Τεκμηρίων» Τ
• Μετρήσεις μάζας (m) σφαιριδίων
• Μετροταινία με εκτίμηση σφάλματος
• Μετρήσεις μήκους (a) διάφορα
• Χρονόμετρο μήκη με εκτίμηση σφάλματος
• Ψηφιακός καταγραφέας • Υπόθεση πεδίου βαρύτητας
σταθερής έντασης g (τιμή από
• Μεταξωτό νήμα πίνακες)
• Μεταλλικά σφαιρίδια • Σε εργαστηριακό περιβάλλον
(ελεγχόμενων συνθηκών)
• Ζυγός ακριβείας • Τ = f(a), x = f (t)

Από Τ σε Ι: επίρρωση, Από Ι σε Τ: ερμηνείες

Στο πλαίσιο των «Τεκμηρίων» Τ Στο πλαίσιο των «Ιδεών» Ι

• Γραφικές παραστάσεις • Εκτίμηση
• Τ = f(a), διαστημάτων
εμπιστοσύνης
• x = f (t)
g
• Διατύπωση
a εναλλακτικών
ερμηνειών για
m
αποκλίσεις
x
0
Από Τ σε Ι και μετά από Τ σε Κ και πίσω σε Τ κ.ο.κ.
Από το πλαίσιο του «Εργαστηριακού
Κόσμου»
• Έλεγχος ερμηνειών
αποκλίσεων με κατασκευές
κρίσιμων πειραμάτων
Στο πλαίσιο των «Τεκμηρίων» Τ
• συλλογή νέων τεκμηρίων
• Κατασκευή Τ = f(a) + Δ,
• x = f (t) + Δ
•…
•…
Και πάλι πίσω στο πλαίσιο των «Ιδεών»
του «Κόσμου» των «Τεκμηρίων»…

Τα επικοινωνιακά επιστημονικά προϊόντα:

«θέσεις» και «αμφιβολίες»
• Σειρές συσχετισμένων δημοσιεύσεων με:
• Βιβλιογραφική τεκμηρίωση αρχικού πλαισίου
• Ερώτημα
• Μεθοδολογία
• Δεδομένα και
• Ανάλυση
• Αποτελέσματα-Τεκμήρια
• Σχολιασμός αποτελεσμάτων και περιορισμοί έρευνας

• Σχολιασμοί κριτών
Όψεις της Επιστήμης: εμείς κι ο Κόσμος (1)
• (φυσικός) ΚΟΣΜΟΣ είναι:
• ένα σύνολο οντοτήτων με ουσιώδη χαρακτηριστικά και επιμέρους
ιδιότητες (ουσιοκρατία) ή
• ένα σύνολο σχέσεων μέσα στις οποίες αναδύονται οι οντότητες μαζί
με τα χαρακτηριστικά/ ιδιότητές τους (πραγματισμός);
• Ο (φυσικός) ΚΟΣΜΟΣ (διχοτομία Καρτέσιου):
• μας περιλαμβάνει ολόκληρους; Είμαστε μέρος του ή
• μας περιλαμβάνει μόνον ως προς το υλικό μας σώμα ενώ ο νους/ το
πνεύμα μας δεν αποτελεί μέρος του;

Οι σχέσεις με τον (φυσικό) Κόσμο, μέσα στον

εκπαιδευτικό Κόσμο
• Ποιες σχέσεις, που περιλαμβάνουν τον μαθητή και επομένως έχουν
πιθανότητες να μετασχηματίσουν τις γνώσεις του, τις δεξιότητές του,
τις ικανότητές του, κινούν το «μάθημα»;
• Με τον εκπαιδευτικό;
• Με «τον συμμαθητή» ή με τους «συμμαθητές»;
• Με τα υλικά (περιλαμβάνουν και τα πληροφοριακά);
• Με τους «κανονισμούς»… τα «πρέπει»;
• Πώς φαίνονται οι αποτελεσματικές σχέσεις… αυτές που
μετασχηματίζουν τον μαθητή;;;
Σχέσεις στα σενάρια (1)
• 1ο Σενάριο:
• Σχέσεις με εργαστηριακά υλικά
• Σχέσεις με πληροφοριακά υλικά
• Επιστημονικά κείμενα αναφοράς, εικονικά έργα αξιολόγησης…
• Σχέσεις με κανονισμούς
• της επιστημονικής δραστηριότητας
• της δικτυακής επικοινωνίας
• 2ο Σενάριο:
• Όλες οι δυνατές σχέσεις, κανονικοποιημένες εντός τάξης και εντός
κοινότητας
• Σχέσεις με κανονισμούς

Σχέσεις στα σενάρια (1)

• 3ο Σενάριο:
• Σχέσεις με πληροφοριακά υλικά του διαδικτύου
• Σχέσεις με εκπαιδευτικό μέσω διαδικτύου
• Σχέσεις με «τον συμμαθητή» μέσω διαδικτύου
• Σχέσεις με «κοινωνικούς ετέρους» μέσω διαδικτύου
• Σχέσεις με κανονισμούς
• 4ο Σενάριο
• Σχέσεις με εκπαιδευτικό, «συμμαθητή» και «συμμαθητές»
• Σχέσεις με την κοινότητα
• Σχέσεις με πληροφοριακά υλικά του διαδικτύου
Όψεις της Επιστήμης: εμείς κι ο Κόσμος (2)
• Στο πλαίσιο των σχέσεων των μαθητών με τον (φυσικό) ΚΟΣΜΟ, που
τους περιλαμβάνει, όπως περιλαμβάνει και τους σημαντικούς γι’
αυτούς «τρίτους»:
• Τον αναπαριστούν
• Άμεσα/ εμπειρικά/ αισθητηριακά-σωματικά (παράγουν τεκμήρια)
• Έμμεσα/ αφηρημένα/ νοητικά-εικονικά (ιδέες)
• Για να τον ερμηνεύσουν (εξηγήσεις, ερμηνείες…) ή
• Για να τον προβλέψουν (προβλέψεις, προσδοκίες)
• Παρεμβαίνουν σ’ αυτόν
• Άμεσα/ σωματικά/ πληροφοριακά, για να τον αλλάξουν/ ρυθμίσουν
• Έμμεσα/ πληροφοριακά, για να πείσουν άλλους να τον αλλάξουν/
ρυθμίσουν/ ερμηνεύσουν

Σχέσεις στα σενάρια (2)

• 1ο Σενάριο:
• Σχέσεις με εργαστηριακά υλικά: έμφαση στις αναπαραστάσεις και τις
κατασκευές τεκμηρίων
• Σχέσεις με πληροφοριακά υλικά: έμφαση στην αφηρημένη και την
εικονική αναπαράσταση ιδεών
• Σχέσεις με κανονισμούς: έμφαση στις νόρμες της επιστημονικής έρευνας
• 2ο Σενάριο:
• Όλες οι δυνατές σχέσεις, κανονικοποιημένες εντός τάξης και εντός
κοινότητας
• Σχέσεις με κανονισμούς: έμφαση στις νόρμες και τις αξίες της
επιστημονικής κουλτούρας
Σχέσεις στα σενάρια (2)
• 3ο Σενάριο:
• Σχέσεις με πληροφοριακά υλικά του διαδικτύου: έμφαση στις άμεσες
παρεμβάσεις (δεξιότητες)
• Σχέσεις με εκπαιδευτικό, «τον συμμαθητή», «κοινωνικούς ετέρους», μέσω
διαδικτύου: έμφαση στις έμμεσες παρεμβάσεις (ικανότητες)
• Σχέσεις με κανονισμούς: έμφαση στις νόρμες της διαδικτυακής
επικοινωνίας
• 4ο Σενάριο
• Σχέσεις με εκπαιδευτικό, «συμμαθητή», «συμμαθητές», κοινότητα:
έμφαση στις άμεσες σωματικές/ πληροφοριακές παρεμβάσεις
• Σχέσεις με πληροφοριακά υλικά του διαδικτύου: έμφαση στις νόρμες της
διαδικτυακής επικοινωνίας

Οι διαστάσεις του
«πράττειν»
Βασίλης Τσελφές
Σχέσεις και πράξεις
• Εντός μιας σχέσης, ο μαθητής αλλά και ο καθένας από εμάς
«πράττει»…
• αναπόφευκτα... και για διαφορετικούς λόγους…
• επειδή απορεί… χαίρεται… υποφέρει… προσδοκά… βαριέται…
• και με την «πράξη» του αλλάζει και ο ίδιος και οι «άλλοι»
συμμετέχοντες…
• άμεσα ή έμμεσα…
• αμέσως ή σε βάθος χρόνου…
• μέσω μιας πολύπλοκης δυναμικής… που έχει πολλά πρόσωπα… αλλά
ένα σταθερό μοτίβο…

Το μαγγανοπήγαδο της πράξης

Υλικοί Στόχος Κανονιστικοί

παράγοντες παράγοντες
Πράξη: Σύνδεση
και εννοιολόγηση
πόρων-σχημάτων-
διαδικασιών
Συμμόρφωση Αντίσταση

Ανθρώπινοι
παράγοντες
Παράδειγμα επιστημονικής πράξης (1)

δημοσίευση Αν δεν
δημοσιεύω
απολύομαι

Να επεκτείνω Δεν έχω χρόνο

μια
προηγούμενη
δημοσίευση Οικογενειακές
υποχρεώσεις

Παράδειγμα επιστημονικής πράξης (2)

Να επέμβω
Το ίδιο
στο
ερώτημα δεν
ερώτημα
δημοσιεύεται

Νεότερη Θεωρητική
βιβλιογραφία επέκταση
Παράδειγμα επιστημονικής πράξης (3)

Διαφορετικές Νέα Θεωρητική

μέθοδοι μεθοδολογία τροποποίηση:
χρειάζονται αλλαγή
διαφορετικούς μεθοδολογίας
πόρους

Δεν έχω
Αναζητώ πόρους
συνεργασίες

Παράδειγμα επιστημονικής πράξης (4)

Να
Δεν διαλέξω
πιεζόμαστε ανάμεσα σε
οικονομικά δύο

Να Ο «καλός»
χρηματοδοτήσ δεν έχει
ουμε οι ίδιοι πόρους
Δεν έχω καλές
σχέσεις με
όλους
Παράδειγμα επιστημονικής πράξης (5)

Να τον
Δεν πείσω
πιεζόμαστε
χρονικά

Δεν έχει
Άπειρες
υπόψη του
συζητήσεις
τη θεωρία
Βαριέται να
διαβάσει

κ.ο.κ.
 Μαθητική πρακτική (1)

Να
διακρίνω
το βάρος Ο δάσκαλος
από την κρίνει αν
πυκνότητα έμαθα

Προσπαθώ
τουλάχιστον Δεν
να απαντήσω καταλαβαίνω
σωστά
Εκτιμώ το
βάρος με το
χέρι

Μαθητική πρακτική (2)

Να
απαντήσω
σωστά

Ενεργοποιώ
επικοινωνιακά Δεν
τεχνάσματα καταλαβαίνω

Τις απαντήσεις Εκτιμώ το

μπορώ και να βάρος με το
τις μαντέψω χέρι
 κ.ο.κ.

Διδακτική πρακτική (1)

Οι μαθητές
να Κρίνω ποιος
διακρίνουν μαθητής τα
το βάρος κατάφερε από
από την τις απαντήσεις
πυκνότητα του

Τροποποιώ τις Δεν απαντούν

ερωτήσεις ικανοποιητικά

Εκτιμούν το
βάρος με το
χέρι
 Διδακτική πρακτική (2)
Οι μαθητές
να Κρίνω ποιος
απαντήσουν μαθητής τα
σωστά κατάφερε από
τις απαντήσεις
του

Τροποποιώ τις Πολλοί δεν

ερωτήσεις απαντούν

Εκτιμούν το
βάρος με το
χέρι

Διδακτική πρακτική (3)

Οι
περισσότεροι
Κρίνω ποιος
μαθητές να
μαθητής τα
απαντήσουν
κατάφερε από
σωστά
τις απαντήσεις
του

Εστιάζω το
μάθημα σε Αρκετοί δεν
μέρος της απαντούν
τάξης
Εκτιμούν το
βάρος με το
χέρι
 Συγκεκριμένοι
«καλοί» μαθητές να
απαντήσουν σωστά

κ.ο.κ.

Οργάνωση μιας διδακτικής σειράς

• Ξεκαθαρίζουμε ελάχιστους στόχους των μαθητών
• Όχι δικούς μας…
• Όχι αυστηρούς…
• Είμαστε σίγουροι ότι οι μαθητές θα τους τροποποιούν… και μας ενδιαφέρει
το πώς…
• Εκτιμούμε τις αντιστάσεις που θα συναντήσουν…
• Προσπαθούμε να τις προλάβουμε…
• Αν και όλο και κάτι θα χάνουμε… και μας ενδιαφέρει…
• Τα μαθησιακά αποτελέσματα (χωρίς να είναι υποχρεωτικά ρητά)
παράγονται κατά τη διάρκεια των δραστηριοτήτων και
περιλαμβάνονται σε διαδοχικές συμμορφώσεις …
Η δική σας δουλειά…
• Έχει κεντρικό δικό σας στόχο την κατασκευή μιας διδακτικής σειράς…
• Με κανονιστικούς περιορισμούς:
• Να ταιριάζει σε ένα από τα τέσσερα σενάρια ΠΣ που η βιβλιογραφία υποστηρίζει
ότι ταιριάζουν στο μέλλον
• Να ασχολείται θεματικά με την πανδημία
• Πρώτες πιθανές αντιστάσεις:
• Δεν έχω κριτήρια για να διαλέξω σενάριο…
• Δεν ξέρω σπουδαία πράγματα για τον κορονοϊό…
• Δεν ξέρω τη στην ευχή κάνουν οι επιστήμονες…
• Ξέρω τους δικούς μου στόχους αλλά πώς θα φτιάξω στόχους των μαθητών…
• ……
• Οι συμμορφώσεις σας θα δείξουν το τι μάθατε… ανάλογα με τους
ανθρώπινους και υλικούς παράγοντες που πιέζουν τον καθένα από σας,
με διαφορετικό μάλλον τρόπο…

Η επικοινωνία την εποχή του

διαδικτύου
Βασίλης Τσελφές
Προφορικότητα και εγγραμματοσύνη
• Με κέντρο τη γλώσσα και ακολουθώντας τον Walter Ong (1982,
2002), διακρίνουμε τρεις, προφανώς σχετιζόμενες μεταξύ τους,
εποχές της ανθρώπινης επικοινωνίας:
• Πρωτογενούς προφορικότητας
• Εγγραμματοσύνης
• Δευτερογενούς προφορικότητας

• Εμείς ζούμε στην τρίτη από τις παραπάνω εποχές…

Πρωτογενής προφορικότητα
• Χαρακτηρίζεται από κοινωνική «ανοιχτότητα»…
• Κυρίως αφηγηματική (χαράζει story lines)
• Κυρίως επιτελεστική (καθοδηγεί/ εξωθεί/ περιγράφει… δράσεις) και
πολλές φορές «μαχητική»
• Οργανώνει τις κοινότητες, κυρίως μέσα από «μεγάλες αφηγήσεις»
(κοσμολογίες, κοσμογονίες, γενεαλογίες, έπη…) αλλά και
«ελάσσονες» μύθους, ποιήματα, θεατρικά δρώμενα, αγορεύσεις…
• Προκαλεί τη διάθεση για περισσότερη αφήγηση αλλά και για
επανάληψη…
• Απομνημονεύεται εύκολα…
Εγγραμματοσύνη
• Χαρακτηρίζεται από κοινωνική «κλειστότητα»…
• Κυρίως δηλωτική αλλά και αφηγηματική (μεταφέροντας και
παραλλάσσοντας χαρακτηριστικά της πρωτογενούς προφορικότητας)
• Κυρίως πληροφορική (ενημερώνει, ψυχαγωγεί…), αποφεύγοντας να
στραφεί σε «μαχητική».
• Οργανώνει κυρίως μέσα από «μεγάλες θεωρίες» (φιλοσοφία,
μαθηματικά, επιστήμες) ή «μεγάλες ιδέες» (λογοτεχνία, πολιτική…)
• Απορρίπτει την επανάληψη…
• Απομνημονεύεται δύσκολα…
• Αλλά σε κάθε περίπτωση περιλαμβάνει και προφορικά χαρακτηριστικά…

Δευτερογενής προφορικότητα
• Επαναφέρει τα χαρακτηριστικά της πρωτογενούς προφορικότητας
διαφοροποιημένα από την εμπειρία της εγγραμματοσύνης…
• Χαρακτηρίζεται από περιορισμένη από τον γραπτό λόγο κοινωνική
«ανοιχτότητα»…
• Κυρίως αφηγηματική αλλά και δηλωτική (μεταφέροντας και
παραλλάσσοντας χαρακτηριστικά της εγγραμματοσύνης)
• Εξίσου πληροφορική (ενημερώνει, ψυχαγωγεί…) αλλά και επιτελεστική
(καθοδηγεί/ εξωθεί/ περιγράφει… δράσεις) άλλες φορές «μαχητική» και
άλλες «ουδέτερη»…
• Μάλλον απόδιοργανώνει μέσω της πολυφωνίας και της υποβάθμισης των
μεγάλων θεωριών, ιδεών, αφηγήσεων, παρά οργανώνει…
• Προκαλεί τη διάθεση για περισσότερη εμπλοκή…
• Χάνεται γρήγορα από τη μνήμη, αν και προς στιγμή εντυπώνεται…
ICT στην εκπαίδευση
• Και με τις δύο όψεις της δευτερογενούς προφορικότητας:
• Ως διαχείριση πληροφορίας, προωθεί εγγράμματα χαρακτηριστικά:
• σε «κλειστά» κομμάτια,
• δηλωτικά,
• πληροφορικά και όχι «μαχητικά»…
• Ως εργαλείο διδασκαλίας-μάθησης, προωθεί χαρακτηριστικά της
προφορικότητας:
• ανοιχτή σαν «μεγάλη αφήγηση»
• αφηγηματική,
• Επιτελεστική αν και λιγότερο «μαχητική»…

Τρόπος δουλειάς
Βασίλης Τσελφές
Διδακτική σειρά
• Με επιστημολογική οργάνωση…
1. Μια ακολουθία περιορισμένου αριθμού διδακτικών-μαθησιακών
δραστηριοτήτων που επιχειρεί να προκαλέσει στους μαθητές
συγκεκριμένους (κατά το δυνατόν) μετασχηματισμούς γνώσεων και
πρακτικών, με αφορμή ένα ζήτημα κοινού (κατά το δυνατόν)
ενδιαφέροντος
2. Υπάρχει κεντρικό ερώτημα που κατασκευάζεται με βάση
προϋπάρχουσες πληροφορίες
3. Οι δραστηριότητες επιλέγονται έτσι ώστε να προσεγγίζουν τις
επιστημονικές (δες μοντέλο Hacking) και κινούνται με βάση
επιμέρους στόχους των μαθητών

Διδακτική σειρά
4. Για κάθε επιμέρους μαθητικό στόχο ο εκπαιδευτικός εκτιμά και
επιχειρεί να θεραπεύσει πιθανές αντιστάσεις
5. Η απάντηση στο αρχικό ερώτημα προκύπτει από τη σύνθεση των
συμμορφώσεων των μαθητών στα διαδοχικά βήματα της σειράς
6. Αναζητούνται περιορισμοί στην απάντηση του ερωτήματος
•……
• Ο εκπαιδευτικός αξιολογεί τα συνολικά αποτελέσματα (κυρίως σε
σχέση με τις αντιστάσεις που εμφανίστηκαν) και τροποποιεί τη σειρά
πριν από την επόμενη εφαρμογή…
Σενάριο 1
1. Μια ακολουθία περιορισμένου αριθμού διδακτικών-μαθησιακών
δραστηριοτήτων που επιχειρεί να μετασχηματίσει τις πρακτικές
των μαθητών σε σχέση με την επιστημονική έρευνα, με αφορμή
το ζήτημα της πανδημίας
2. Οι μαθητές κατασκευάζουν κεντρικό ερώτημα σχετικό με τη ζωή
των μικροβίων (ιοί, βακτήρια, μύκητες). Έμφαση: ποια είναι η
σχέση τους με το περιβάλλον τους (με βάση κείμενα που
αναζητούνται στο διαδίκτυο)
3. Οι δραστηριότητες:
4. Κ-Ι (από τα κείμενα, με επιμέρους ερωτήματα για τη δομή, τις
λειτουργείες και τη σχέση με το περιβάλλον κάθε κατηγορίας)

Σενάριο 1
5. Κ-Τ (σε καλλιέργεια με επιμέρους ερωτήματα για έναν
συγκεκριμένο -μάλλον- μύκητα)
6. Κ-Τ (στο μικροσκόπιο με επιμέρους ερωτήματα για τον ίδιο -μάλλον-
μύκητα)
7. Τ-Ι (τι απ’ αυτά που βρήκαμε στα κείμενα ταιριάζουν μ’ αυτά που
είδαμε στην καλλιέργεια και το μικροσκόπιο)
8. Απάντηση στο κεντρικό ερώτημα: πιθανόν… …
9. Περιορισμοί: το πεπερασμένο περιβάλλον, οι θερμοκρασίες, η
υγρασία… η ελλιπής ίσως ενημέρωση
Σενάριο 1
• Ότι κι αν συμβεί, οι δομές της Επιστήμης και των ΝΤ θα είναι στην πρωτοπορία
της παραγωγής. 20 χρόνια μετά θα χρειαζόμαστε επαγγελματίες επιστήμονες!
• Παράδειγμα δραστηριοτήτων διδακτικής σειράς:
• Στόχος μαθητών: να προτείνουν μηχανισμούς διαχείρισης ενός πληθυσμού
μικροοργανισμών (πρόταση παρέμβασης)
• Κείμενα/ ιστοσελίδες με περιεχόμενο από τη ζωή των ιών ή και κάποιων μικροοργανισμών
(Κ-Ι)
• Δουλειά με μικροσκόπιο και καλλιέργειες μικροοργανισμών (Κ-Τ)
• Παραδοτέο: έκθεση αποτελεσμάτων στο διαδίκτυο (Κ-Τ-Ι)
• Αντιστάσεις μαθητών:
• Μέθοδοι διαχείρισης κειμένων (διαβάζω κείμενο για να κάνω κάτι… όχι για να μάθω…)
• Εργαστηριακές μέθοδοι…
• Μέθοδοι σύνθεσης τελικής έκθεσης που συνδυάζει πληροφορίες και εργαστηριακά
ευρήματα…

Σενάριο 2
1. Μια ακολουθία περιορισμένου αριθμού διδακτικών-μαθησιακών
δραστηριοτήτων που επιχειρεί να μετασχηματίσει τις καθημερινές
πρακτικές των μαθητών σε επιστημονικές κατευθύνσεις, με αφορμή το
ζήτημα της πανδημίας
2. Οι μαθητές κατασκευάζουν κεντρικό ερώτημα σχετικό με τη σχέση της
ζωής ιών και ανθρώπων. Έμφαση: ποιες μορφές σχέσεων (άμεσων ή
έμμεσων) έχουν βρεθεί. Τροποποιούνται; (με βάση κείμενα που
αναζητούνται στο διαδίκτυο)
3. Οι δραστηριότητες:
4. Κ-Ι (από τα κείμενα, με επιμέρους ερωτήματα για τις σχέσεις ιών-
ανθρώπων). Έμφαση στη σχέση «ασθένεια» και στη σχέση «συμβίωση»
Σενάριο 2
5. Κ-Τ (έμφαση στη σχέση «ασθένεια», από τα κείμενα)
6. Ι-Τ (ερώτημα για το πώς μπορεί να μετατραπεί η σχέση «ασθένεια»
στη σχέση «συμβίωση» και το αντίστροφο)
7. Κ-Τ (διατύπωση εναλλακτικών προτάσεων)
8. Απάντηση στο κεντρικό ερώτημα με έμφαση στο ελάχιστο κόστος
(κοινωνικό, οικονομικό, περιβαλλοντικό…)
9. Περιορισμοί: κυρίως από υφιστάμενη κοινωνική και οικονομική
δυναμική

Σενάριο 2
• Ότι κι αν συμβεί οι δομές της Επιστήμης και των ΝΤ θα αποτελούν θεμελιώδη
συνιστώσα της παραγωγής και θα επηρεάζουν καθοριστικά τις δομές των
κοινωνιών. 20 χρόνια μετά δεν θα χρειαζόμαστε μόνο επαγγελματίες
επιστήμονες. Θα πρέπει, οι πολίτες, να σκέπτονται και να αποφασίζουν όπως οι
επιστήμονες!
• Παράδειγμα δραστηριοτήτων διδακτικής σειράς:
• Στόχος μαθητών: να διερευνήσουν και να υποστηρίξουν με επιστημονικά επιχειρήματα δύο
διαφορετικές/ αντίθετες προτάσεις διαχείρισης μιας φάσης πανδημίας (προτάσεις
παρέμβασης)
• Κείμενα/ ιστοσελίδες με περιεχόμενο από επιστημονικές αναφορές (Τ-Ι)
• Παραδοτέο: εκθέσεις των δύο διαφορετικών προτάσεων (Κ-Τ-Ι)
• Αντιστάσεις μαθητών:
• Μέθοδοι διαχείρισης επιστημονικών κειμένων (προβλήματα κατανόησης εννοιών και
μεθοδολογιών)
• Μέθοδοι σύνθεσης τελικών εκθέσεων (που «εκλαϊκεύουν» επιστημονικά περιεχόμενα και
μεθοδολογίες)
Σενάριο 3
1. Μια ακολουθία περιορισμένου αριθμού διδακτικών-μαθησιακών
δραστηριοτήτων που επιχειρεί να μετασχηματίσει τις καθημερινές
πρακτικές των μαθητών στη διαχείριση των εικονικών κόσμων του
διαδικτύου σε επιστημονικές κατευθύνσεις, με αφορμή το ζήτημα της
πανδημίας
2. Ο εκπαιδευτικός αναζητά ή σχεδιάζει λογισμικό που περιγράφει τη
σχέση ιών και ανθρώπων με βάση επιστημονικά μοντέλα (πληθυσμοί,
μεταβλητές, σχέσεις μέσω συναρτήσεων στο υπόβαθρό…)
3. Οι μαθητές κατασκευάζουν κεντρικό ερώτημα σχετικό με τη σχέση των
εικονικών πληθυσμών ιών και ανθρώπων. Έμφαση: στην αναζήτηση
ισορροπιών
4. Οι δραστηριότητες:
5. Κ-Ι (εντοπισμός και διαχείριση μεταβλητών στον εικονικά κόσμο)

Σενάριο 3
5. Κ-Τ (έμφαση στις μεταβολές των πληθυσμών, αναζήτηση μεγίστων,
ελαχίστων…)
6. Ι-Τ (ερώτημα για την εξέλιξη ταυτόχρονων μεταβολών των
μεταβλητών)
7. Ι-Τ (διατύπωση τελικής πρότασης): Απάντηση στο κεντρικό ερώτημα
για πιθανές ισορροπίες
8. Περιορισμοί: πιθανές μεταβλητές που δεν περιλαμβάνονται στο
λογισμικό…
9. Συμπλήρωση σχετικού με τη διαχείριση του λογισμικού test
Σενάριο 3
• Ότι κι αν συμβεί οι ΝΤ θα αποτελούν κυρίαρχη συνιστώσα της
επικοινωνίας ενώ η παραγωγή θα χρειάζεται απολύτως
εξειδικευμένους επιστήμονες.
• Παράδειγμα δραστηριοτήτων διδακτικής σειράς:
• Στόχος μαθητών: επιλύσουν ένα εικονικό πρόβλημα διαχείρισης πανδημίας
οδηγώντας το σε βέλτιστα αποτελέσματα (αναπαραστατική πρόταση)
• Κατάλληλο software με επιλεγμένες μεταβλητές (Τ-Ι)
• Παραδοτέο: πρόταση επιλογής σημαντικών μεταβλητών και βέλτιστων τιμών
(Τ-Ι)
• Παραδοτέο: απάντηση σε σχετικό test ικανοτήτων (Τ-Ι)
• Αντιστάσεις μαθητών:
• Μέθοδοι διαχείρισης σχέσεων σε πολυπαραγοντικό πρόβλημα

Σενάριο 4
1. Μια ακολουθία περιορισμένου αριθμού διδακτικών-μαθησιακών
δραστηριοτήτων που επιχειρεί να εντάξει τη διαθέσιμη επιστημονική γνώση
στην κουλτούρα των μαθητών μέσα από τον συναισθηματικό τους κόσμο, με
αφορμή το ζήτημα της πανδημίας
2. Οι μαθητές αναζητούν απάντηση στο ερώτημα: ποια είναι η σχέση των ιών με
το περιβάλλον τους (με βάση κείμενα που αναζητούνται στο διαδίκτυο)
3. Οι μαθητές μυούνται στοιχειωδώς στην καλλιτεχνική έκφραση (μελέτη
θέματος, καλλιτεχνικές τεχνικές διαχείρισης εκφραστικών μέσων…)
4. Ι-Τ Οι μαθητές εκφράζουν καλλιτεχνικά τη σχέση των ιών με το περιβάλλον
τους
5. Ι-Τ Οι μαθητές εκφράζουν καλλιτεχνικά τη σχέση των ιών με τον άνθρωπο
6. Συζητούνται οι εναλλακτικές καλλιτεχνικές ιδέες
Σενάριο 4
• Ότι κι αν συμβεί, ο πολιτισμός μας θα χρειαστεί μια ικανή δόση
ανασυγκρότησης με βάση όλες τις παραδόσεις του.
• Παράδειγμα δραστηριοτήτων διδακτικής σειράς, μέσα στη θεματική ροή
«οι κλίμακες της ζωής»:
• Στόχος μαθητών: να εκφράσουν καλλιτεχνικά τη σχέση των μικροοργανισμών με
τους ανθρώπους, στις διαστάσεις που προβλέπει η επιστήμη (προϊόν παρέμβασης)
• Κείμενα/ ιστοσελίδες με περιεχόμενο από επιστημονικές περιγραφές και μοντέλα (Ι-
Τ)
• Παραδοτέο: ένα καλλιτεχνικό έργο: σχέδιο/ ζωγραφιά, μικρό φιλμ κινούμενης
εικόνας, θεατρικό δρώμενο… (τ-Ι)
• Αντιστάσεις μαθητών:
• Ζητήματα καλλιτεχνικής έκφρασης, καθώς και κατανόησης επιστημονικών κειμένων