ΑΝΩΤΑΤΗ ΣΧΟΛΗ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ

ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

ΕΤΗΣΙΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ ΚΑΤΑΡΤΙΣΗΣ 2014-15

ΜΑΘΗΜΑ: Μεθοδολογία Εκπαιδευτικής Έρευνας

Διδάσκων: Πέτρος Κλιάπης

Τι είναι έρευνα
* Έρευνα είναι μια μεθοδική αναζήτηση που στοχεύει να προσθέσει επιπλέον στοιχεία στην
προϋπάρχουσα γνώση, με την ανακάλυψη νέων ευρημάτων ή θεωρήσεων
* H Eπιστημονική έρευνα είναι μια συστηματική, ελεγχόμενη, εμπειρική και κριτική διαδικασία
που περιλαμβάνει
- ανασκόπηση θεωριών - προηγούμενων ευρημάτων,
- διατύπωση υποθέσεων,
- δοκιμασίες, ελέγχους και επιβεβαιώσεις των υποθέσεων με τη χρήση ειδικών μεθόδων
και εργαλείων και
- συμπερασματικούς συλλογισμούς.

Τι είναι Μέθοδοι και τι Μεθοδολογία

* Oι μέθοδοι παραπέμπουν στις τεχνικές και τις διαδικασίες οι οποίες χρησιμοποιούνται στην
πορεία συλλογής δεδομένων.
* Mεθοδολογία είναι η περιγραφή και ανάλυση των μεθόδων.

Σκοποί και Περιοχές της Εκπαιδευτικής Έρευνας

Εξετάζοντας το ερευνητικό ερώτημα:

Με ποιο τρόπο επιβάλλουν οι εκπαιδευτικοί την πειθαρχία στην τάξη;

αναζητούμε τις επιστημονικές περιοχές από τις οποίες είναι δυνατό να μελετήσουμε την έννοια
της πειθαρχίας και τους τρόπους επιβολής;
Η πειθαρχία ως:
 κοινωνικό φαινόμενο
Τρόποι που καθορίζονται από τη λειτουργία του εκπαιδευτικού συστήματος μέσα στην
κοινωνία,
από τις κυρίαρχες αντιλήψεις για τη λειτουργία του σχολείου,
από τις κοινωνικές αντιλήψεις των εκπαιδευτικών για την τιμωρία,
Από την κοινωνική διάσταση της πειθαρχίας κ.λπ.
 παιδαγωγικό φαινόμενο
Τρόποι που συνδέονται με τις παιδαγωγικές αντιλήψεις των εκπαιδευτικών, την
παιδαγωγική οργάνωση της τάξης, τις σχέσεις των εκπαιδευτικών και των μαθητών στη
εκπαιδευτική διαδικασία κ.λπ.
 παιδαγωγικό φαινόμενο συγκριτικά
 τρόποι που εξετάζονται συγκριτικά στις διάφορες χώρες, στις διάφορες εποχές,
ερμηνεύονται με βάση τη σύγκριση εκπαιδευτικών συστημάτων, παιδαγωγικών μεθόδων
κ.λπ.
 διδακτικό φαινόμενο
Τρόποι που συνδέονται με τη διαδικασία διδασκαλίας και μάθησης, τη λειτουργία της
τάξης με νέες διδακτικές προσεγγίσεις κ.λπ.
 Η λειτουργία της τάξης και κατά συνέπεια η πειθαρχία, μπορεί να εξεταστεί με την εισαγωγή
της τεχνολογίας (αλληλεπίδραση με ένα νέο περιβάλλον, συνεργασία μαθητών, κ.λπ.)
 Σχετίζεται με την Ειδική Αγωγή, η λειτουργία της τάξης σε ειδικά σχολεία, πειθαρχία και
διαχείριση ειδικών παιδιών κ.λπ.

Περιοχές Εκπαιδευτικής Έρευνας

 Ιστορία και Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης
 Οικονομία, Οργάνωση, Διοίκηση της Εκπαίδευσης
 Ψυχοπαιδαγωγική, Συγκριτική Παιδαγωγική
 Ψυχολογία (Γνωστική, Αναπτυξιακή, κ.λπ.)
 Διδακτικές κατά ειδικότητα (γλώσσα, μαθηματικά, φυσική κ.λπ.)
 Αξιολόγηση και Μετρήσεις
 Εκπαιδευτική Τεχνολογία
 Ειδική Αγωγή

Αντικείμενο και υποκείμενα της έρευνας

Εκτός από τον ερευνητή που καθορίζει την σκοπιμότητα και τα κίνητρα της έρευνας, την
οπτική γωνία από την οποία θα εξετάσει ένα ζήτημα, τις ιδεολογικές απόψεις και τις
θεωρητικές επιλογές, μια έρευνα έχει :

ένα αντικείμενο μελέτης που καθορίζει:

- τα όρια της έρευνας
- το πλαίσιο της έρευνας
- τον τρόπο προσέγγισης
Ένα (ή περισσότερα) «υποκείμενα» μελέτης που καθορίζει:
- τους χώρους αναζήτησης
- τους τρόπους αναζήτησης

Παραδείγματα
Τα δύο φύλα έχουν διαφορετικές επιδόσεις στα μαθηματικά.
Αντικείμενο: Επιδόσεις στα μαθηματικά, διαφορές φύλων
Υποκείμενα: Μαθητές (κάποιας ηλικίας)

H επιλογή του επαγγέλματος του δασκάλου επηρεάζεται από το επάγγελμα του πατέρα.
Αντικείμενο: Επιλογή του επαγγέλματος
Υποκείμενα: Δάσκαλοι

 Η χρήση Η/Υ από τα παιδιά της προσχολικής ηλικίας βελτιώνει τη λεπτή κινητικότητα
τους.
Αντικείμενο: Χρήση του Η/Υ, λεπτή κινητικότητα
Υποκείμενα: Παιδιά προσχολικής ηλικίας
  Το ενεργητικό λεξιλόγιο των παιδιών (5-7), σε κανονικές οικογενειακές και
περιβαλλοντικές συνθήκες, αυξάνει.
Αντικείμενο: Ενεργητικό λεξιλόγιο
Υποκείμενα: Παιδιά (5-7)

Η πορεία μιας έρευνας

Αν και κάθε προσέγγιση εξειδικεύεται μεθοδολογικά ως προς:
 το θεωρητικό πλαίσιο,
 τα προγενέστερα ευρήματα,
 τα εμπειρικά δεδομένα,
 τα μέσα συλλογής (μεθοδολογικά εργαλεία),
 την ανάλυση των αποτελεσμάτων,
η εξειδίκευση αυτή δεν αποκλείει την ενιαία δομή και τους κανόνες που χαρακτηρίζουν κάθε
ερευνητική διαδικασία.

Παράδειγμα Εφαρμογής

«Η αναγνωστική ικανότητα των μαθητών της Β΄ Δημοτικού»,

Θ. Δαρβούδης, Περιοδικό Σύγχρονη Εκπαίδευση, τευχ. 111, Μάρτιος - Απρίλιος 2000, σ. 55- 65.

 Προετοιμασία
Πολλές έρευνες έχουν αναπτυχθεί σχετικά με την κατάκτηση του μηχανισμού ανάγνωσης
για τα παιδιά των πρώτων σχολικών τάξεων, καθώς αυτή είναι καθοριστική για την πορεία
του μαθητή.
Πολλές από τις έρευνες αυτές συνδέουν την αναγνωστική ικανότητα με την ηλικία
εισαγωγής στο σχολείο, με τη σχολική ετοιμότητα, με το φύλο ή με ειδικές ψυχογλωσσικές
ή αντιληπτικές λειτουργίες του παιδιού, ενώ γενικότερα η σχολική επίδοση των μαθητών
συνδυάζεται με το κοινωνικό, οικονομικό και μορφωτικό επίπεδο των γονιών και την
προέλευση των μαθητών.

 Σχεδιασμός
Η αναγνωστική ικανότητα των μαθητών στο πλαίσιο της έρευνας επιδιώκεται να
συσχετισθεί με τους παράγοντες ηλικία, προέλευση, είδος σχολείου και επάγγελμα
γονέων.
Διερευνάται η αναγνωστική ικανότητα με τη βοήθεια σταθμισμένου τεστ και τα άλλα
στοιχεία συγκεντρώνονται από το φάκελο των μαθητών ή με ερωτηματολόγια.
Για τη διερεύνηση χρησιμοποιήθηκε δείγμα παιδιών από επαρχιακές και αστικές πόλεις,
μονοθέσιων ολιγοθέσιων και πολυθέσιων σχολείων.

 Υλοποίηση
Μετά τη συλλογή των στοιχείων αυτών, τεκμηριώνεται ότι το 1/3 των παιδιών της Β΄
Δημοτικού του δείγματος εμφανίζει αναγνωστικές δυσκολίες.
Συγκρίνοντας την α.ι. των παιδιών, η έρευνα καταδεικνύει ότι οι δυσκολίες αυτές δεν
συνδέονται με την ηλικία, το φύλο και τον τόπο προέλευσης, αλλά με το είδος των
σχολείων, τον αριθμό μελών στην οικογένεια όπως και με τα επαγγέλματα των γονέων.
Ταξινόμηση των ερευνών
Μια έρευνα ταξινομείται ως προς:
1. Το πεδίο έρευνας
Ποιο είναι το θέμα και από ποιο επιστημονικό χώρο διερευνάται;
2. Τη φύση της έρευνας
Καταγράφει, περιγράφει ένα πρόβλημα, ένα φαινόμενο ή προσπαθεί να το επιλύσει;
3. Το ζητούμενο της έρευνας
Παρεμβαίνει ή όχι ο ερευνητής;
4. Την μορφή προσέγγισης
- ως προς τα υποκείμενα
- ως προς το είδος των δεδομένων (ποιοτικές- ποσοτικές)
- ως προς τον τρόπο συλλογής των δεδομένων

Τα βήματα της ερευνητικής διαδικασίας

ΒΗΜΑ 1ο : Η αρχική ερώτηση
Μία αρχική ερώτηση παρουσιάζει, όσο πιο συγκεκριμένα μπορεί, τι επιδιώκει η έρευνα να
φωτίσει, να εντοπίσει ή να καταλάβει.

Στη διατύπωσή της πρέπει να προσεχθούν τρεις διαστάσεις:

να είναι σαφής (ακριβής και οριοθετημένη),

να είναι ελέγξιμη,
να είναι κατάλληλη (αληθινή ερώτηση, πραγματικό πρόβλημα).

Παραδείγματα
Ποιες είναι οι προσδοκίες των εκπαιδευτικών από την εξομοίωση;
Ποιοι είναι οι λόγοι που οι φοιτητές δεν παρακολουθούν τα πανεπιστημιακά μαθήματα;
Ποια είναι τα οφέλη από τη χρήση του Η/Υ στη διδασκαλία της πρώτης ανάγνωσης;
Ποιες είναι οι αντιλήψεις των εφήβων για τις ποινές και τις αμοιβές;
Πώς χρησιμοποιούν τα παιδιά την αυλή του σχολείου;
Πώς εξελίσσεται η αναγνωστική ικανότητα των μαθητών της Α΄ Δημοτικού;
Με ποια κριτήρια επιλέγουν οι τελειόφοιτοι Λυκείου τις σπουδές και το επάγγελμα;
Αποκωδικοποιούν οι μαθητές τη μη λεκτική συμπεριφορά του δασκάλου τους;
Ποιες είναι οι αντιλήψεις των καθηγητών για το ρόλο τους και με ποιους παράγοντες
σχετίζονται;

Αντιπαραδείγματα
Να είναι σαφής

Ποιες είναι οι επιπτώσεις των αλλαγών του σχολικού χώρου στη ζωή του παιδιού;
Αόριστη (ποιες αλλαγές; ποια ζωή; ποιες επιπτώσεις)

Ποιες είναι οι αιτίες της μείωσης του λεξιλογίου των παιδιών;

Τεράστιο θέμα (πολλοί παράγοντες που επηρεάζουν αυτό το φαινόμενο, πώς ελέγχω τη
μείωση;)

Να είναι ελέγξιμη

Οι περιορισμένες γνώσεις στα μαθηματικά σχετίζονται με την επαγγελματική εξέλιξη των
ανθρώπων;
Πολύ μεγάλη έρευνα (μακροχρόνια, μεγάλος πληθυσμός που σχετίζεται με το θέμα, ποιες
είναι οι μαθηματικές γνώσεις, σε ποια ηλικία, τι σημαίνει επαγγελματική εξέλιξη)

Να είναι κατάλληλη (αληθινή ερώτηση, πραγματικό πρόβλημα)

Είναιη συμπεριφορά του εκπαιδευτικού απέναντι στους μαθητές άδικη;

Όχι ανάλυση αλλά κρίση (με βάση κάποιο σύστημα αξιών)
Ασκούν οι εκπαιδευτικοί εξουσία στους μαθητές;
Μια κατάφαση που γίνεται ερώτημα
Ποιες αλλαγές θα επιδράσουν στην εκπαίδευση τα επόμενα 20 χρόνια;
Πρόβλεψη ή προβολή που δεν τεκμηριώνεται
ΒΗΜΑ 2ο : Βιβλιογραφική διερεύνηση της ερώτησης:
βιβλιογραφικές αναζητήσεις

Ας επανέλθουμε στο 1ο παράδειγμα

Στο αρχικό ερώτημα :
Ποια είναι η αναγνωστική ικανότητα των παιδιών της Β΄ Δημοτικού και με τι παράγοντες
συνδέεται;
ο ερευνητής μελέτησε βιβλιογραφικά θέματα που σχετίζονται:
Με τον προσδιορισμό του όρου αναγνωστική ικανότητα
Με τον εντοπισμό τεστ που μετρούν την αναγνωστική ικανότητα
Άλλες έρευνες μέτρησης της αναγνωστικής ικανότητες, όπως επίσης και έρευνες που
ευρύτερα μελετούν τη σχολική επίδοση.
Επίσης, έρευνες που σχετίζουν την επίδοση των μαθητών με κοινωνικούς, οικονομικούς,
ψυχολογικούς και γνωστικούς παράγοντες.

Άλλο παράδειγμα:
Στο αρχικό ερώτημα:
Ποιοι είναι οι λόγοι για τους οποίους οι φοιτητές δεν παρακολουθούν τα μαθήματα;
οι ερευνητές μελετούν βιβλιογραφικά θέματα που σχετίζονται με:
τις αντιλήψεις των φοιτητών για τα μαθήματα (επιτυχία, αποτυχία, εξετάσεις)
τις αντιλήψεις για το επαγγελματικό τους μέλλον, σε σχέση με τις σπουδές
άλλες έρευνες που μελετούν τις σχέσεις των εργαζομένων με τον εργασιακό χώρο
γενικότερες μελέτες για τη λειτουργία των ατόμων σε ένα σύστημα (κανόνες, υποχρεώσεις
κ.λπ.).

Η βιβλιογραφική αναζήτηση γίνεται με κριτήρια:

οι αναφορές περιορίζονται στην αρχική ερώτηση ή σε κοντινές ερωτήσεις,

επιλέγονται κείμενα που περιέχουν όχι μόνο ερευνητικά στοιχεία αλλά και προβληματισμό
(επισκοπήσεις, κλασικές μονογραφίες),
επιλέγονται κείμενα που δίνουν διαφορετικές προσεγγίσεις,
επιλέγονται επίκαιρα κείμενα.

Αναζήτηση σε:
Άρθρα περιοδικών, επιθεωρήσεων
Πρακτικά συνεδρίων
Μονογραφίες
Επισκοπήσεις
Επίσημες εκδόσεις
Ψάχνουμε
Σε καταλόγους βιβλιοθηκών ή βάσεις δεδομένων, on line.
Η αναζήτηση αυτή στηρίζεται κατά πολύ σε αυτό που ονομάζουμε Λέξεις- Κλειδιά.
ΒΗΜΑ 3ο : Η Προβληματική

Η προβληματική είναι η προσέγγιση ή η οπτική γωνία μέσα από την οποία αποφασίζουμε να
επεξεργαστούμε το πρόβλημα που τίθεται από την αρχική ερώτηση.
Για την αποσαφήνιση της προβληματικής απαιτείται:

 η διερεύνηση των διαφορετικών τρόπων προσέγγισης του προβλήματος

 η επιλογή ενός τρόπου.

Ξεκινάμε και πάλι με το 1ο παράδειγμα:

Η αναγνωστική ικανότητα μπορεί να αντιμετωπιστεί:
 ως η ικανότητα που έχει αποκτήσει το άτομο στην ηλικία που εξετάζεται (ψυχογλωσσικές ή

αντιληπτικές λειτουργίες του παιδιού, ηλικία, φύλο, κ.λπ.)

 ως στοιχείο της σχολικής επίδοσης, δηλαδή της προσαρμογής του ατόμου στις εκπαιδευτικές

απαιτήσεις, αποτέλεσμα της εκπαιδευτικής διαδικασίας (σχολική ετοιμότητα, σχολική

επίδοση, είδος σχολείου, διδακτικοί μέθοδοι, λειτουργία της τάξης κ.λπ.)
 ως αποτέλεσμα κοινωνικών παραγόντων (μορφωτικό επίπεδο οικογένειας, τόπος
προέλευσης, γενικότεροι κοινωνικοί παράγοντες)
Ο ερευνητής επιλέγει τη συσχέτισή της, από τη μια μεριά με κάποιους κοινωνικούς παράγοντες
(οικογένεια, περιβάλλον) και από την άλλη με μία διάσταση σχολικών παραγόντων (είδος,
τόπος σχολείου).

Άλλο παράδειγμα
Σε αρχική ερώτηση σχετικά με τις αιτίες της σχολικής αποτυχίας των μαθητών της Γ΄
Γυμνασίου, οι αιτίες της σχολικής αποτυχίας μπορούν να εξετασθούν:
Από κοινωνική άποψη
 Σε σχέση με τον κοινωνικό χαρακτήρα της εκπαίδευσης, τις απαιτήσεις της διαρκώς

μεταβαλλόμενης κοινωνίας, το κοινωνικο-οικονομικό πλαίσιο της οικογένειας, κ.ά.

Από παιδαγωγική άποψη
 Σε σχέση με τις διαφορετικές παιδαγωγικές μεθόδους, τη λειτουργία της τάξης, τον

τρόπο διδασκαλίας και μάθησης, το συγκεκριμένο σχολείο ή το συγκεκριμένο δάσκαλο

και την αποτελεσματικότητά του.
Από ατομική άποψη
 Σε σχέση με τις ιδιαιτερότητες και τις ιδιαίτερες ικανότητες του ατόμου, την

προσωπικότητά του, κ.ά.

Οι λόγοι της απουσίας των φοιτητών από τα μαθήματα μπορούν να εξετασθούν:

Από ατομική άποψη
Σε σχέση με τις αντιλήψεις, τους στόχους, τις σκοπιμότητες και την προσωπικότητα του
φοιτητή.
Από εκπαιδευτική άποψη
 Σε σχέση με τον τρόπο λειτουργίας του Πανεπιστημίου, την οργάνωση, τις υποδομές, τις
μεθόδους διδασκαλίας κ.λπ.
Από κοινωνική άποψη
Σε σχέση με τους κανόνες λειτουργίας των ιδρυμάτων, την κοινωνική στάση απέναντι
στην εργασία, τις υποχρεώσεις κ.λπ.
ΒΗΜΑ 4ο : Ερευνητικό μοντέλο: Υπόθεση έννοιες και σχεδιασμός

Μια υπόθεση απαντά στο αρχικό ερώτημα και καθοδηγεί τον τρόπο με τον οποίο θα μελετηθεί
το φαινόμενο που εξετάζεται.
H υπόθεση είναι μία πρόταση που ερμηνεύει ένα φαινόμενο ή μια κατάσταση και δηλώνει την
προσωρινή παραδοχή για την ύπαρξη κάποιων ιδιοτήτων ή σχέσεων.

Η ερευνητική υπόθεση, όπως και η αρχική ερώτηση πρέπει να είναι:

σαφής (διατυπωμένη με ακρίβεια),
ελέγξιμη (μετρήσιμη ή παρατηρήσιμη με αντικειμενικό τρόπο, δηλαδή λειτουργική),
αξιόλογη για έλεγχο (να μην έχει απαντηθεί).

Παραδείγματα

Όσο πιο μεγάλη είναι η διάρκεια της παρουσίας της μητέρας στο νηπιαγωγείο, κατά τις πρώτες
εβδομάδες της φοίτησης του νηπίου, τόσο πιο μεγάλη είναι η συχνότητα συναισθηματικών
εκδηλώσεων (κλάμα, κραυγές και επικλήσεις).

H διαφορά ορθογραφικής επίδοσης μεταξύ των μαθητών της έκτης δημοτικού που φοιτούν σε
σχολεία των πόλεων και σχολεία της υπαίθρου δεν είναι σημαντική.

H ροή του επαγγελματικού χρόνου (του χρόνου άσκησης επαγγέλματος) του εκπαιδευτικού
αυξάνει την επαγγελματική κόπωση και οδηγεί σε επαγγελματικό κορεσμό (πτώση του
ενθουσιασμού εφαρμογής νέων εκπαιδευτικών μεθόδων).

Η κατανόηση εννοιών χρόνου συντελείται μεταξύ 8 και 11 χρόνων και σχετίζεται με το είδος των
εννοιών, την ηλικία, το φύλο και το κοινωνικο-οικονομικό επίπεδο της οικογένειας.

Η ικανότητα των μαθητών να αποκωδικοποιούν τη μη λεκτική συμπεριφορά του εκπαιδευτικού

σχετίζεται με την ηλικία τους, το φύλο αλλά και την τοποθέτησή τους στη ζώνη δράσης του
εκπαιδευτικού.

Το ενεργητικό λεξιλόγιο των παιδιών, σε κανονικές οικογενειακές και περιβαλλοντικές συνθήκες,

αυξάνει.

Ξεκινάμε και πάλι με το 1ο παράδειγμα:

Στην έρευνα για την αναγνωστική ικανότητα και με βάση την υπόθεση:

«η αναγνωστική ικανότητα των παιδιών της Β’ Δημοτικού σχετίζεται με το επάγγελμα των

γονιών και με το είδος του σχολείου».

Η αναγνωστική ικανότητα συνδέεται με κοινωνικούς παράγοντες (οικογένεια, περιβάλλον)

και με μία διάσταση των σχολικών παραγόντων (είδος, τόπος σχολείου).

Οι έννοιες που είναι απαραίτητο να διερευνηθούν είναι η αναγνωστική ικανότητα και οι

κοινωνικοί ή σχολικοί παράγοντες.
 Για το λόγο αυτό προχωράμε στους ορισμούς των όρων:

«Ως Αναγνωστική ορίζεται η ικανότητα του ατόμου να διαβάζει με άνεση, να μην κάνει λάθη και
να κατανοεί αυτό που διαβάζει.»

Με τον ορισμό αυτό η αναγνωστική ικανότητα, αναλύεται 3 διαστάσεις:

την ταχύτητα ανάγνωσης (χρονικός δείκτης)
τα λάθη ανάγνωσης (αριθμητικός δείκτης)
την κατανόηση από την ανάγνωση (ποιοτικός δείκτης)

Οι κοινωνικοί παράγοντες αναλύονται σε 2 διαστάσεις

ο τόπος κατοικίας και το επάγγελμα του πατέρα (ποιοτικοί δείκτες).

Οι σχολικοί παράγοντες αναλύονται σε 2 διαστάσεις

ο τόπος του σχολείου και το είδος του σχολείου (ποιοτικοί δείκτες).

Και το άλλο παράδειγμα

Στην έρευνα για τις απουσίες των φοιτητών, και με βάση την υπόθεση:

«Η παρουσία ή απουσία των φοιτητών από τα πανεπιστημιακά μαθήματα σχετίζεται με την

αντίληψή τους για τη χρησιμότητα αυτής της παρουσίας»

Οι έννοιες που είναι απαραίτητο να διευκρινιστούν είναι η παρουσία ή απουσία και η

αντίληψη για την χρησιμότητα της παρουσίας.

Ως παρουσία, αποσαφηνίζεται ότι θεωρείται η φυσική παρουσία στο μάθημα.

Ως αντίληψη για την χρησιμότητα ορίζεται η αναγκαιότητα παρουσίας (λόγω δυσκολίας του
μαθήματος ή της έλλειψης σημειώσεων) και το ενδιαφέρον για το μάθημα (σημαντικό
μάθημα και παιδαγωγική ποιότητα του διδάσκοντα).

Με βάση τον ορισμό αυτό, η αντίληψη για τη χρησιμότητα αναλύεται σε τέσσερις διαστάσεις:

Ενδιαφέρον μάθημα (ποιοτικός δείκτης σε ερώτηση)

Ποιότητα του διδάσκοντα (ποιοτικός δείκτης σε ερώτηση)
Δύσκολο μάθημα (ποιοτικός δείκτης σε ερώτηση)
Ελλιπείς σημειώσεις (ποιοτικός δείκτης σε ερώτηση)

Εννοιολογικοί είναι οι ορισμοί που προσδιορίζονται από την επιστήμη με την οποία
ασχολούμαστε (επιστημονικοί ορισμοί) και παραπέμπουν σε θεωρητικά κείμενα.
 «Στάση είναι η εκμαθημένη προδιάθεση για απόκριση σε κάποια είδη ερεθισμάτων με
ορισμένα είδη αποκρίσεων (συναισθηματικές, γνωστικές και συμπεριφορικές)».
«Η αυτό-εικόνα είναι ένα σύνολο από γνώσεις, πεποιθήσεις, αντιλήψεις και
συναισθήματα που έχει ένα άτομο για τον εαυτό του»
«Οι Πιθανοί εαυτοί ορίζονται ως ένα σύστημα συναισθηματικών και γνωστικών δομών το
οποίο αντιπροσωπεύει τους στόχους, τις ελπίδες και τους φόβους ενός ατόμου σε τομείς
που είναι σημαντικοί για τον αυτοπροσδιορισμό του».

Λειτουργικοί είναι οι ορισμοί που παραθέτει ο ερευνητής για έννοιες που θα χρησιμοποιήσει
στην έρευνά του.

«Αναγνωστική Ικανότητα» είναι η ικανότητα του ατόμου να διαβάζει με άνεση, να μην

κάνει λάθη και να κατανοεί αυτό που διαβάζει.»
«Ικανοποιητική επαγγελματική αποκατάσταση» είναι η άμεση εύρεση εργασίας με
μονιμότητα, ικανοποιητικές οικονομικές απολαβές, κοινωνικό κύρος και δυνατότητα
ανέλιξης».
«Ευτυχία είναι ο βαθμός συμφωνίας ανάμεσα σε αυτό που έχεις και αυτό που
επιθυμείς».

Συχνά για τη δημιουργία ενός λειτουργικού ορισμού χρησιμοποιείται ως βάση ένας

σημασιολογικός oρισμός που είναι ο ορισμός που αποδίδει την συνήθη σημασία των εννοιών
και παραπέμπει σε λεξικά.
Σημασιολογικός:
«Ως πειθαρχία προσδιορίζεται η υπακοή σε κανόνες που ρυθμίζουν τη συμπεριφορά και τη
δράση των ατόμων ενός συνόλου και εξασφαλίζουν την τάξη».

Λειτουργικός:
«Ως πειθαρχία ορίζεται η συμπεριφορά του μαθητή που δεν διαταράσσει την τάξη, εκτελεί
τα προτεινόμενα έργα και υπακούει στους κανόνες της σχολικής τάξης».
Οι σημασιολογικοί ορισμοί μας βοηθούν να δημιουργήσουμε τους λειτουργικούς
ορισμούς.

Οι έννοιες ορίζονται, έχουν διαστάσεις και μετρώνται με δείκτες.

Γιατί είναι απαραίτητος ένας ορισμός;

Γιατί δηλώνει τη σημασία και το περιεχόμενο που δίνει ο ερευνητής στους όρους που
χρησιμοποιεί.
Γιατί προσδιορίζει το είδος των ερευνητικών δεδομένων που θα συλλεχθούν.

Δείκτης είναι ο τρόπος με τον οποίο θα «μετρηθεί» κάθε διάσταση της έννοιας.

Παράδειγμα

Λειτουργικός Ορισμός
Μη λεκτική συμπεριφορά θεωρείται η αντίδραση (θετική, αρνητική ή ουδέτερη) σε ερεθίσματα
από το μαθητή (ερώτηση, απάντηση, παρατήρηση-σχόλιο, διατάραξη της τάξης) που εκφράζεται
με έκφραση προσώπου ή χειρονομία.
Ικανότητα αποκωδικοποίησης της θεωρείται η ικανότητα εύρεσης του ορθού της μη λεκτικής
έκφρασης.

Με ποιόν τρόπο (δείκτη) θα ελέγξουμε αυτή την ικανότητα;

Παράδειγμα

Ζητάμε από τους μαθητές να ερμηνεύσουν μια μη λεκτική αντίδραση του δασκάλου τους και
ελέγχουμε το σωστό ή λάθος της απάντησής τους.

Τι είδους μη λεκτική αντίδραση;

Σε αυτό το ερώτημα μας καθοδηγεί ο ορισμός:
Θετική, αρνητική ή ουδέτερη
Με έκφραση ή χειρονομία
Σε ερώτηση, απάντηση, σχόλιο ή φασαρία του μαθητή
Βήμα 5ο : Συλλογή Δεδομένων

Στο σχεδιασμό μιας έρευνας καλούμαστε να απαντήσουμε σε 3 ερωτήματα:

Α. Τι στοιχεία συλλέγουμε;
Β. Από ποιόν χώρο τα συλλέγουμε;
Γ. Με τι μέσα τα συλλέγουμε;

Α. Τα στοιχεία που συλλέγουμε προσδιορίζονται από τους δείκτες.

Παράδειγμα

Στο παράδειγμα της αναγνωστικής ικανότητας, το ερευνητικό μοντέλο στηρίζεται

στην καταγραφή της αναγνωστικής ικανότητας
στην καταγραφή των κοινωνικών και σχολικών στοιχείων
τη σύγκριση της αναγνωστικής ικανότητας με τους κοινωνικούς και σχολικούς παράγοντες.

Τα στοιχεία που συλλέγουμε με ένα τεστ, προσδιορίζονται από τους δείκτες.

Για την ταχύτητα ανάγνωσης μετράμε το
χρόνο ανάγνωσης (κλίμακα: από 10 sec και βήμα ανά 5 sec)

Για τα λάθη ανάγνωσης μετράμε τον

αριθμό των λαθών (κλίμακα: από 0 λάθη και βήμα 1 λάθος)
Για την κατανόηση από την ανάγνωση μετράμε το
βαθμό κατανόησης του κειμένου που συντίθεται από 4 ερωτήσεις με σωστό ή λάθος
(κλίμακα: σωστό, μερικά σωστό, λάθος)
Για τους κοινωνικούς παράγοντες καταγράφουμε τον:
τόπο κατοικίας (κλίμακα: Αθήνα, Λήμνος)

επάγγελμα πατέρα (κλίμακα: ομάδα Α, Β και Γ)

(Ομάδα Α: αγρότης, εργάτης, ναυτικός, Ομάδα Β: Ειδικευμένος εργάτης, Ελεύθερος
επαγγελματίας και Ομάδα Γ: Δ.Υ. και Επαγγελματίας Πτυχιούχος)

Για τους σχολικούς παράγοντες καταγράφουμε τον:

τύπο για του σχολείου (κλίμακα: μονοθέσιο, ολιγοθέσιο και πολυθέσιο)

Τα στοιχεία που καταγράφουμε μας παραπέμπουν στις μεταβλητές

Παράδειγμα

Ας δούμε ένα ερωτηματολόγιο.

Σε ένα ερωτηματολόγιο υπάρχουν ερωτήσεις, τις οποίες καταγράφουμε όπως φαίνεται
παρακάτω.

Τα στοιχεία που καταγράφουμε είναι οι μεταβλητές της έρευνας

Οι έννοιες και οι δείκτες τους προσδιορίζουν τις μεταβλητές δηλαδή τα στοιχεία, τα

χαρακτηριστικά, τις ιδιότητες κλπ. που μεταβάλλονται στα διαφορετικά «υποκείμενα» που
εξετάζουμε, κάτω από ορισμένες συνθήκες ή σε διαφορετικούς πληθυσμούς.

Οι μεταβλητές μας επιτρέπουν να κάνουμε μετρήσεις. Η μέτρηση στη ερευνητική διαδικασία

παίρνει μια ευρύτερη σημασία και ορίζεται ως η αντιστοίχηση των μεταβλητών με ένα αριθμό ή
μία λέξη.
Oι μεταβλητές είναι ποσοτικές και ποιοτικές

Ποσοτικές είναι οι μεταβλητές που παίρνουν αριθμητικές τιμές

- διακεκριμένες ακέραιες
π.χ. αριθμός παιδιών σε οικογένεια, τιμές 1, 2, 3,...,

-συνεχείς σε ένα διάστημα,

π.χ. ύψος υποκειμένων, με τιμές από 1, 55 μέχρι 1,85 m.

Ποιοτικές είναι οι μεταβλητές που παίρνουν ονομαστικές ή άλλες τιμές και περιγράφουν
ποιοτικά χαρακτηριστικά,
π.χ. φύλο, μορφωτικό επίπεδο, μέθοδο διδασκαλίας.

Κλίμακες μέτρησης
Κάθε μεταβλητή παίρνει μία τιμή από μία κλίμακα.

Για τις ποιοτικές:

Μία κλίμακα ονομάζεται ονομαστική, αν στην μεταβλητή αντιστοιχούν ονομαστικές τιμές.
Μία κλίμακα ονομάζεται τακτική, αν οι τιμές τις μεταβλητής μπορούν να διαταχθούν.

Για τις ποσοτικές

Μια κλίμακα ονομάζεται διαστημική, αν ανάμεσα στις τιμές οι αποστάσεις είναι ίσες
Μια κλίμακα ονομάζεται αναλογική, αν εκτός από τις ίσες αποστάσεις ανάμεσα στις τιμές ισχύει
η αναλογία.

Παραδείγματα

1. Ποιοτικών
Διδακτική μέθοδος, φύλο, επάγγελμα ==> Ονομαστική κλίμακα

Βαθμός κατανόησης (Κλίμακα: πολύ, αρκετά, μέτρια, λίγο) ==>Τακτική κλίμακα

Προτίμηση σε μάθημα, προσωπικά ενδιαφέροντα ==> Ονομαστική κλίμακα

Μορφωτικό επίπεδο, Συμφωνία- διαφωνία σε ερώτημα ==> Τακτική κλίμακα

2. Ποσοτικών
Σχολική επίδοση, νοητικό πηλίκο, βαθμός πτυχίου ==> Διαστημική κλίμακα
Αριθμός λαθών, χρόνος ανάγνωσης, χρόνια υπηρεσίας, εισόδημα ==> Αναλογική κλίμακα

Άλλα Παραδείγματα

Χρόνος ανάγνωσης (κλίμακα: από 10 sec και βήμα ανά 5 sec)

αριθμό των λαθών (κλίμακα: από 0 λάθη και βήμα 1 λάθος)
βαθμό κατανόησης του κειμένου που συντίθεται από 4 ερωτήσεις με σωστό ή λάθος (κλίμακα:
σωστό, μερικά σωστό, λάθος)
τόπο κατοικίας (κλίμακα: Αθήνα, Λήμνος)
επάγγελμα πατέρα (κλίμακα: ομάδα Α, Β και Γ)
τύπο για του σχολείου (κλίμακα: μονοθέσιο, ολιγοθέσιο και πολυθέσιο)

Και ένα σημαντικό ζήτημα! Ανεξάρτητες και εξαρτημένες μεταβλητές

Πολύ συχνά οι έρευνες διερευνούν σχέσεις ανάμεσα στις μεταβλητές.

Οι σχέσεις αυτές δεν είναι πάντα αιτιώδεις, δηλαδή η μία μεταβλητή δεν είναι η αιτία των
τιμών της άλλης μεταβλητής.

Για παράδειγμα,
- η αναγνωστική ικανότητα συμεταβάλλεται με το είδος του σχολείου, αλλά δεν εξαρτάται από
αυτό.
- η παρουσία των φοιτητών σχετίζεται με το ενδιαφέρον ή τη δυσκολία του μαθήματος αλλά
δεν εξαρτάται από αυτά.
- η ικανότητα των μαθητών να αποκωδικοποιούν τη μη λεκτική συμπεριφορά σχετίζεται με την
ηλικία και το φύλο αλλά δεν εξαρτάται αποκλειστικά από αυτά.

Ανεξάρτητη ονομάζεται η μεταβλητή που αλλάζει από υποκείμενο σε υποκείμενο ανεξάρτητα

από άλλες επιδράσεις ή αλλάζει με τη βούληση του ερευνητή.

Εξαρτημένη ονομάζεται η μεταβλητή που αλλάζει με βάση την ανεξάρτητη. Oι εξαρτημένες

μεταβλητές χρησιμοποιούνται στις έρευνες στις οποίες εξετάζουμε αιτιώδεις σχέσεις και
αποτελούν ιδιαίτερες ερευνητικές μορφές.
Εξαρτημένες μεταβλητές συναντούμε στις πειραματικές έρευνες.

Παραδείγματα

«Tα πολλά επίθετα κάνουν το κείμενο δυσκολονόητο στους μαθητές».

Ανεξάρτητη μεταβλητή: αριθμός επιθέτων σε κείμενο (ποσοτική)
Εξαρτημένη μεταβλητή: βαθμός κατανόησης κειμένου (ποιοτική, τακτική)

«H διδασκαλία της Ιστορίας με εικόνες αυξάνει τις επιδόσεις των μαθητών»

Ανεξάρτητη : τρόπος διδασκαλίας της Ιστορίας (ποιοτική, ονομαστική)
Εξαρτημένη : επίδοση των μαθητών στην Ιστορία (ποσοτική)

«Tα δύο φύλα έχουν διαφορετικές επιδόσεις στα μαθηματικά”.

Ανεξάρτητες μεταβλητές: φύλα (ποιοτική ονομαστική), επιδόσεις στα μαθηματικά (ποσοτική)

«H διαφορά ορθογραφικής επίδοσης μεταξύ των μαθητών της έκτης δημοτικού που φοιτούν σε
σχολεία των πόλεων και σχολεία της υπαίθρου δεν είναι σημαντική».
Ανεξάρτητες μεταβλητές: ορθογραφική επίδοση (ποσοτική), τόπος σχολείου (ποιοτική
ονομαστική)
Φυσικές και Πειραματικές έρευνες

Στις Φυσικές έρευνες ο ερευνητής διερευνά και καταγράφει φαινόμενα και καταστάσεις χωρίς
να τα επηρεάζει με οποιαδήποτε παρέμβαση.
Στις Πειραματικές έρευνες ο ερευνητής παρεμβαίνει και προκαλεί ένα φαινόμενο το οποίο
μελετά.

Στα πειράματα δουλεύουμε με μία ομάδα υποκειμένων, στην οποία πραγματοποιείται η

παρέμβαση, που ονομάζεται ομάδα πειράματος. Mπορεί όμως να χρησιμοποιηθεί και μια
δεύτερη ομάδα στην οποία δεν πραγματοποιείται παρέμβαση. Aυτή ονομάζεται ομάδα ελέγχου.

Μορφές πειραμάτων
Μία μέτρηση σε Μία ομάδα

1. Παρέμβαση 2. Μέτρηση μετά

Π (μεταβλητές παρέμβασης ) Μ (μεταβλητές αποτελέσματος)

Δύο Μετρήσεις (προ και μετά) σε Μία ομάδα

1. Μέτρηση προ 2. Παρέμβαση 3. Μέτρηση μετά

Μ-προ Π Μ-μετά

Μια μέτρηση σε Δύο ομάδες (πειραματική και ελέγχου)

1. Παρέμβαση 2. Μέτρηση μετά

Ομ. Ελέγχου Π-ε Μ-ε

Ομ. Πειραματική Μ-π

Δύο μετρήσεις σε Δύο ομάδες (συμπτωματικές που διαφέρουν ως προς διάφορα

χαρακτηριστικά και την πειραματική επίδραση ή ισοδύναμες)
Μέτρηση προ Παρέμβαση Μέτρηση μετά

Ελέγχου Μ-ε Μ-ε

Πειραματική Μ-π Π-π Μ-π
Β. Από ποιόν χώρο συλλέγουμε τα ερευνητικά δεδομένα;

Στο παράδειγμά μας ο ερευνητής κινείται στο επίπεδο της Β’ Δημοτικού. Για να συνδέσει την
αναγνωστική ικανότητα με τον τόπο του σχολείου και το είδος του σχολείου όπως και με τα
επαγγέλματα του πατέρα, θα πρέπει να αναζητήσει υποκείμενα ως εξής:
- Να διαχωρίσει τις περιοχές.
- Να διαχωρίσει τα είδη των σχολείων.
- Να διαχωρίσει και τα είδη των επαγγελμάτων.
Στη συγκεκριμένη περίπτωση ο ερευνητής περιορίστηκε στη Λήμνο, σε σχολεία, μονοθέσια,
ολιγοθέσια και πολυθέσια και διαφορετικά επαγγέλματα. Χρησιμοποιεί τα αποτελέσματα από
την Αθήνα των συγγραφέων του τεστ.
Κατηγοριοποιεί τα επαγγέλματα σε 3 κατηγορίες. Ομάδα Α: αγρότης, εργάτης, ναυτικός, Ομάδα
Β: Ειδικευμένος εργάτης, Ελεύθερος επαγγελματίας και Ομάδα Γ: Δ.Υ. και Επαγγελματίας
Πτυχιούχος. Επισημαίνεται ότι στην περιοχή εμφανίζεται μεγάλος αριθμός στρατιωτικών, ομάδα
Γ.

* H επαγγελματική κόπωση των εκπαιδευτικών.

“H επαγγελματική κόπωση των εκπαιδευτικών σχετίζεται όχι μόνο με το χρόνο απασχόλησης
αλλά και με την αντίληψη για το επάγγελμα και το ρόλο τους.”
Κατηγοριοποιήσεις στον πληθυσμό των εκπαιδευτικών.
- τη βαθμίδα εκπαίδευσης (νηπιαγωγείο, δημοτικό, γυμνάσιο),
- τα χρόνια υπηρεσίας (νεοδιόριστοι, 10-20, 20 και πάνω).
Για την έννοια «αντίληψη για το επάγγελμα και το ρόλο τους»
- μόρφωση (πρώτο ή δεύτερο πτυχίο, διδασκαλείο, μεταπτυχιακά)
- τόπος προέλευσης (αγροτική, ημιαστική, αστική)
- λειτουργία στην τάξη (διαφορετικές διδακτικές επιδόσεις)

==> Προσδιορίζουμε τα κριτήρια με τα οποία επιλέγουμε τα υποκείμενα της έρευνας.

Από ποιόν χώρο συλλέγουμε τα ερευνητικά δεδομένα ΙΙ.

Το σύνολο των πιθανών υποκειμένων από τα οποία συγκεντρώνουμε τα ερευνητικά στοιχεία
ονομάζεται πληθυσμός.

Τρία είδη ερευνών.

Ι. Η Απογραφική Έρευνα. H έρευνα αυτή εξετάζει όλο τον πληθυσμό.

ΙΙ. Η Μελέτη Περίπτωσης ή Περιπτώσεων. H έρευνα αυτή εξετάζει ένα άτομο, μια ομάδα, μια
μονάδα γενικά από τον πληθυσμό.

ΙΙΙ. Η Δειγματοληπτική Έρευνα. H έρευνα αυτή εξετάζει ένα μέρος του πληθυσμού, ένα δείγμα
που επιλέγεται με διάφορες διαδικασίες. Το δείγμα αυτό πρέπει γενικά να είναι
αντιπροσωπευτικό, δηλαδή να περιλαμβάνει όλα τα χαρακτηριστικά του αρχικού πληθυσμού,
τουλάχιστον ως προς τα στοιχεία που μας ενδιαφέρουν.
O αριθμός του δείγματος γενικά εξαρτάται από
- την επιδιωκόμενη ακρίβεια,
- τα χαρακτηριστικά του πληθυσμού και
- τη μέθοδο που ακολουθούμε.
Γ. Με τι μέσα συλλέγουμε τα στοιχεία;

Τέσσερις κατηγορίες ανάλογα με το είδος των δεδομένων.

- Μέσα μέτρησης φυσικών μεγεθών.
- Μέσα συλλογής απόψεων, στάσεων, γνωμών, κλπ.
- Μέσα μέτρησης ικανοτήτων, γνώσεων, δεξιοτήτων, στοιχείων της προσωπικότητας κλπ.
- Μέσα καταγραφής συμπεριφοράς, επικοινωνίας, αλληλεπίδρασης κλπ.

Ι. Μηχανές Μέτρησης (φυσικών μεγεθών)

Για τη μέτρηση φυσικών μεγεθών

- Xρονόμετρα για χρόνο δράσης ή αντίδρασης.
- H/Y και φωτογραφικές μηχανές για κινήσεις κλπ.
- Μηχανές μέτρησης της έντασης του ήχου, του φωτός κλπ.

ΙΙ. Μέσα συλλογής απόψεων, στάσεων, γνωμών, κλπ.

Α. Ερωτηματολόγιο
Το ερωτηματολόγιο αποτελεί ένα σύνολο γραπτών ερωτήσεων με τις οποίες ο ερευνητής
απευθύνεται ομοιόμορφα στα υποκείμενο για τη συλλογή ερευνητικών πληροφοριών που
σχετίζονται με την άποψή, τη γνώμη τους ή την αντίληψή τους για ένα πρόβλημα ή ένα θέμα.
Τα βασικά του χαρακτηριστικά είναι:
- Η ομοιομορφία των ερωτήσεων.
- Η έκταση και η ποικιλία των πληροφοριών που προσφέρει.
- Η έκταση και η ποικιλία των ερωτούμενων που καλύπτει.
- Η ελεύθερη και ανώνυμη έκφραση των υποκειμένων.
- Η δυνατότητα απόκτησης πληροφοριών για μη παρατηρήσιμα χαρακτηριστικά (απόψεις και
συναισθήματα).
- Το μικρό κόστος δαπάνης (σε χρήμα και χρόνο)

Οι περιορισμοί κατά τη χρήση του είναι:

- Η απώλεια των λεπτομερειών και του βάθους της πληροφορίας.
- Η έλλειψη ελέγχου της ακρίβειας των απαντήσεων.
- Η έλλειψη ελέγχου της ειλικρίνειας των ερωτηθέντων.
- Η υποκειμενικότητα των ερωτηθέντων στην κατανόηση των ερωτήσεων.
- Οι απώλειες στο δείγμα.

Περιεχόμενο των ερωτήσεων

> Ερωτήσεις παροχής στοιχείων, γεγονότων.
> Επεξηγηματικές ερωτήσεις
> Αναδρομικές ερωτήσεις, που σχετίζονται με μία συμπεριφορά ή ένα γεγονός του παρελθόντος.
> Ερωτήσεις γνώμης και προθέσεων
> Ερωτήσεις έκφρασης διάθεσης
> Ερωτήσεις συμπεριφοράς, τρόπου αντίδρασης
> Ακυρωτικές ή ερωτήσεις παγίδες
> Διηθητικές ερωτήσεις
Τύποι ερωτήσεων:
> Kλειστές ή προκωδικοποιημένες ερωτήσεις:
Kωδικοποίηση ονομάζεται η αντιστοίχηση απαντήσεων με αριθμούς που χρησιμοποιούνται στη
στατιστική επεξεργασία.
> Ανοικτές ή μετακωδικοποημένες ερωτήσεις.

Είδη απαντήσεων
Μονολεκτικές και κυρίως διαζευκτικές
(διχοτομική κλίμακα)
> Με λέξεις που βρίσκονται μέσα στην ερώτηση.
> Με λίστα απαντήσεων:
- πολλαπλής επιλογής
- ιεραρχικής επιλογής (ταξινόμησης, βαθμού συμφωνίας, χαρακτηρισμού)
(τακτική κλίμακα, κατάταξης από το θετικό στο αρνητικό ή διαστημική κλίμακα).

Κατασκευή ενός ερωτηματολόγιου

1. Εξετάζεται αν τα δεδομένα που θέλουμε να συλλέξουμε μπορούν να αποκτηθούν από ένα
ερωτηματολόγιο.
2. Αναπτύσσονται οι άξονες των ερευνητικών ερωτήσεων με βάση τις έννοιες και τις διαστάσεις
τους.
3. Σχηματίζονται οι ερευνητικές ερωτήσεις.
4. Δομείται το πιθανό ερωτηματολόγιο.
5. Εξετάζεται αν οι ερωτηθέντες θα καταλάβουν τις ερωτήσεις και αν μπορούν να τις
απαντήσουν.
6. Δοκιμάζεται το ερωτηματολόγιο πιλοτικά και γίνονται διορθώσεις.

Είδη ερωτήσεων και απαντήσεων σε ένα ερωτηματολόγιο.

* Είναι κατά τη γνώμη σας ο κίνδυνος από τις «τρελές αγελάδες» πραγματικός ή υπερβολικός;
Πραγματικός, αρκετά πραγματικός, άγνωστο, αρκετά υπερβολικός, υπερβολικός.

* Σε ποια περιοχή της εκπαίδευσης θα θέλατε να κάνετε μια εκπαιδευτική έρευνα;

(βαθμολογείστε από 1 ως 5).
Κοινωνιολογία, ψυχοπαιδαγωγική, Ψυχολογία, Διδακτική γλώσσας, Νέες Τεχνολογίες, Ειδική
Αγωγή.

* Πώς θα χαρακτηρίζατε τον καθηγητή σας (βάλτε ένα Χ σε μία από τις 7 θέσεις)
Αγενής ___ ___ ___ ___ ___ ___ ___ Ευγενής
Ψυχρός ___ ___ ___ ___ ___ ___ ___ Θερμός
Δυσνόητος ___ ___ ___ ___ ___ ___ ___ Κατανοητός
Μη συνεργάσιμος ___ ___ ___ ___ ___ ___ ___ Συνεργάσιμος
Μη επικοινωνιακός ___ ___ ___ ___ ___ ___ ___ Επικοινωνιακός
(Κλίμακα σημασιολογικής διαφοροποίησης, 7 βαθμη, Osgood et al, 1957)
* Ποια είναι η γνώμη σας για τα νέα συνταξιοδοτικά μέτρα;
Συμφωνώ απόλυτα, συμφωνώ, δεν ξέρω, διαφωνώ, διαφωνώ απόλυτα
(Κλίμακα Liκert, 1932, 5βαθμη).

Β. Συνέντευξη (προσωπική ή τηλεφωνική)

Η συνέντευξη είναι μια άμεση μορφή επικοινωνίας όπου ο ερευνητής μέσω προκαθορισμένων
ερωτήσεων συλλέγει πληροφορίες σχετικές με ένα συγκεκριμένο αντικείμενο.
Τα βασικά χαρακτηριστικά της συνέντευξης:
- Καταγραφή και άλλων στοιχείων εκτός από τις απαντήσεις (εκφράσεις, χειρονομίες, ύφος,
συναισθήματα).
- Δυνατότητα συζήτησης, παρέμβασης και αποκάλυψης.
- Υψηλό βαθμός συμμετοχής των ερωτούμενων.
Οι περιορισμοί είναι:
- Χρονοβόρα διαδικασία με μικρό αριθμό υποκειμένων.
- Δυσκολία στην κωδικοποίηση των απαντήσεων.
- Πιθανότητα αντιδράσεων και αρνήσεων.
- Υποκειμενικότητα του συνεντευκτή.

Μια συνέντευξη μπορεί να είναι:

> Διευθυνόμενη ή δομημένη
> Hμιδομημένη
> Ελεύθερη

Η τεχνική και τα χαρακτηριστικά των ερωτήσεων είναι αντίστοιχα με το ερωτηματολόγιο

Η καταγραφή των απαντήσεων πραγματοποιείται με μαγνητόφωνο ή video.

Μετά από κάθε συνέντευξη πραγματοποιείται η απομαγνητοφώνηση και η μεταγραφή.

ΙΙΙ. Μέσα μέτρησης ικανοτήτων, γνώσεων, κλπ.

Tεστ
Το τεστ είναι μια ορισμένη δοκιμασία που συνίσταται στην εκτέλεση κάποιου έργου,
ταυτόσημου για όλα τα υποκείμενα, με ακριβή τεχνική εκτίμησης της επιτυχίας και αριθμητικής
βαθμολόγησης.

Τα βασικά χαρακτηριστικά ενός τεστ:

- Γρήγορο μέσο συλλογής πληροφοριών.
- Αντικειμενικές πληροφορίες.
Οι περιορισμοί ενός τεστ:
- Μονοδιάστατη προσέγγιση.
- Δεν εξασφαλίζει την αναγκαία εγκυρότητα.

Ένα τεστ χαρακτηρίζεται από:

- Τυποποίηση.
- Στάθμιση.
- Αξιοπιστία.
 - Εγκυρότητα

H στάθμιση ενός τεστ είναι η συστηματική βαθμολόγηση του προτεινόμενου έργου και η
σύγκριση της βαθμολογίας με ένα γνώμονα που δίνει την κατάταξη του υποκειμένου σε μια
κατηγορία.

Το αντικείμενο των τεστ είναι συνήθως:

- Η νοημοσύνη
- Οι ειδικές ικανότητες
- Στοιχεία της προσωπικότητας
- Αξιολόγηση γνώσεων

Μέθοδοι σε ένα τεστ:

- Προτείνονται ασκήσεις.
- Υποβάλλονται ερωτήσεις.
- Χρησιμοποιούνται προβολικές δοκιμασίες

Τα τεστ κατηγοριοποιούνται ως προς

- τη δράση των υποκειμένων (χειρισμός εργαλείων, χαρτί-μολύβι, προφορικό),
- τον αριθμό των υποκειμένων (ατομικά, ομαδικά),
- το χρόνο δράσης (ορισμένος, απεριόριστος)
- την ύπαρξη γνωμόνων σύγκρισης (σταθισμένα, αστάθμητα),

H αξιοπιστία στη μέτρηση εξασφαλίζεται:

- Με εξέταση και επανεξέταση των ίδιων υποκειμένων.
- Με εξέταση των υποκειμένων με δύο τύπος τεστ .
- Με χωρισμό του τεστ σε δύο μέση.

Κατασκευή ενός test

1. Εξετάζεται αν τα δεδομένα που θέλουμε να συλλέξουμε μπορούν να αποκτηθούν από
ένα τεστ.
2. Αναπτύσσονται οι άξονες του τεστ με βάση την ανάλυση της θεματικής ενότητας που
εξετάζεται και τις διαστάσεις των εννοιών της έρευνας.
3. Σχηματίζονται οι προτεινόμενες δοκιμασίες.
4. Δομείται το πιθανό τεστ.
5. Εξετάζεται αν οι εξεταζόμενοι θα καταλάβουν τις δοκιμασίες και πως θα τις
αντιμετωπίσουν.
6. Δοκιμάζεται το τεστ πιλοτικά και γίνονται διορθώσεις.
* Τεστ μαθηματικών γνώσεων
Το παράδειγμα του τεστ που ακολουθεί, αφορά προσθέσεις. Η ανάλυση της έννοιας οδηγεί σε
πράξεις με διψήφιους, τριψήφιους και τετραψήφιους αριθμούς, χωρίς και με κρατούμενα. Σε
κάθε σειρά συμπληρώνεται μία ακόμα προσθετική σειρά.
* Αν η απάντηση είναι σωστή βάλτε ένα Σ, αν είναι λάθος ένα Α.
Πρώτη σειρά
25 12 12 64 60
+ 14 + 45 + 70 + 74 + 79
30 72 82 119 159

Δεύτερη σειρά
416 236 781 769 235
+ 379 + 570 + 514 + 616 + 424
661 775 163 282 393
1456 1581 1358 1657 1052

Τρίτη σειρά
8528 2134 5423 2943
+ 1834 + 9621 + 7603 + 7718
5550 1440 8765 8632
7300 5035 9002 7523
24212 17130 30733 26816

ΙV. Μέσα συλλογής υλικού συμπεριφορών ή επικοινωνίας

Παρατήρηση
Η παρατήρηση αποτελεί μία διαδικασία κατά την οποία παρατηρούμε και καταγράφουμε
συγκεκριμένα στοιχεία με βάση ένα σαφές σχέδιο, συνήθως συνδιαλέξεις, κινήσεις, εκφράσεις,
δραστηριότητες, στάσεις, συμπεριφορές.

Τα βασικά χαρακτηριστικά της παρατήρησης είναι:

- Η καταγραφή και μη λεκτικών στοιχείων.
- Η αμεσότητα επαφής με το παρατηρούμενο φαινόμενο.
- Η συλλογή στοιχείων για τα χαρακτηριστικά ατόμων και ομάδων.
Οι περιορισμοί είναι:
- Αποτελεί δύσκολη και χρονοβόρα διαδικασία.
- Χαρακτηρίζεται από υποκειμενικότητα.
- Δίνει δυνατότητες αλλοίωσης ή απώλειας στοιχείων.

Αντικείμενο παρατήρησης θεωρείται το άτομο (υποκείμενο), οι σχέσεις υποκειμένων, οι σχέσεις

υποκειμένου και κατάστασης.
Τα είδη της παρατήρησης
> Ελεύθερη.
> Συστηματική.
> Εθνογραφική ονομάζεται η ερευνητική τεχνική άμεσης παρατήρησης της ανθρώπινης
συμπεριφοράς και αλληλεπίδρασης σε φυσικές διατάξεις, με σκοπό την ανάδειξη και
περιγραφή της κουλτούρας σε μία διαδικασία.

Ως μέσα καταγραφής σε μία παρατήρηση χρησιμοποιούνται το μαγνητόφωνο, το Video και τα

φύλλα (κλείδα) παρατήρησης ή συνδυασμός από τα παραπάνω μέσα. Η ανάπτυξη μιας κλείδας
παρατήρησης αποτελεί μια σημαντική φάση στην μεθοδολογική οργάνωση της παρατήρησης,
καθώς οριοθετεί και κωδικοποιεί τα στοιχεία που ενδιαφέρουν για παρατήρηση.

Καταστάσεις παρατήρησης:
- O παρατηρητής είναι έξω από τα δρώμενα.
- O παρατηρητής είναι μέσα στα δρώμενα.
- O παρατηρητής είναι μέσα στα δρώμενα της παρατήρησης και αποτελεί στοιχείο της.

Η εγκυρότητα μιας παρατήρησης εξασφαλίζεται με

- Χρήση οργάνων παρατήρησης.
- Τη χρήση περισσοτέρων τους ενός παρατηρητών.
- Την κατάτμηση του φαινομένου.

Κατασκευή ενός φύλλου Παρατήρησης

1. Εξετάζεται αν τα δεδομένα που θέλουμε να συλλέξουμε μπορούν να αποκτηθούν από
παρατήρηση.
2. Καταγράφονται τα στοιχεία που ζητείται να παρατηρηθούν με βάση τις διαστάσεις των
εννοιών της έρευνας και τους δείκτες.
3. Δομείται ένα πιθανό φύλλο παρατήρησης.
4. Εξετάζεται αν το υπό παρατήρηση φαινόμενο καλύπτει τους άξονες του φύλλου
παρατήρησης.
5. Δοκιμάζεται το φύλλο παρατήρησης πιλοτικά και γίνονται διορθώσεις.

Ο χρόνος συλλογής των δεδομένων

Στις φυσικές έρευνες ο χρόνος συλλογής των δεδομένων δημιουργεί δύο διαφορετικές
κατηγορίες ερευνών.

> Εξελικτική ονομάζεται μια έρευνα όταν η συλλογή στοιχείων στηρίζεται στην αναζήτηση
εξέλιξης των τιμών των μεταβλητών, μέσα σε μία διάρκεια χρόνου.
> Εx post facto (μετά το γεγονός, εκ των υστέρων) ονομάζεται μια έρευνα που δίνει σχέσεις ή
εξαρτήσεις των μεταβλητών των οποίων οι τιμές προέκυψαν ανεξάρτητα από τον ερευνητή μετά
την ολοκλήρωση κάποιων διαδικασιών (οι μεταβλητές είναι γενικά ανεξάρτητες μεταβλητές).
Βήμα 6ο: Οργάνωση των δεδομένων

Τα δεδομένα που έχουν συλλεχθεί περιγράφονται, συνενώνονται και μελετώνται οι μεταξύ τους
σχέσεις, πάντα αναφορικά με την αρχική ερώτηση και την υπόθεση.
- Οργανώνονται σε απλούς πίνακες και δίνονται περιγραφικά στοιχεία.
- Οργανώνονται σε διπλούς πίνακες και αναλύονται οι σχέσεις.
- Αναλύονται με πιο περίπλοκους στατιστικούς τρόπους.

> Οι περιγραφικές ή διερευνητικές έρευνες αναζητούν τις τιμές των μεταβλητών, οι οποίες είναι
γενικά ανεξάρτητες και παρουσιάζονται σε απλούς οι διπλούς πίνακες με στοιχεία περιγραφικής
στατιστικής.
> Οι συσχετιστικές (συναφειακές) έρευνες αναζητούν τις σχέσεις των μεταβλητών όταν αυτές
είναι γενικά ανεξάρτητες.
H συσχέτιση είναι ένας στατιστικός δείκτης μελέτης της συμμεταβολής των μεταβλητών για την
οποία έχουν εντοπισθεί πολλές τεχνικές εύρεσης, ανάλογα με τα χαρακτηριστικά των
μεταβλητών.

Μετά τη συλλογή και την καταγραφή- παρουσίαση των δεδομένων απαιτείται η επεξεργασία
που εισάγει τις μορφές ανάλυσης.
Οι βασικές μέθοδοι ανάλυσης είναι:

1. Η στατιστική ανάλυση
2. Η ανάλυση περιεχομένου
3. Συνδυασμοί των παραπάνω

Στατιστική ανάλυση
 Στατιστική είναι η επιστήμη που ασχολείται με μεθόδους συλλογής, οργάνωσης, παρουσίασης,
ανάλυσης και ερμηνείας των αριθμητικών δεδομένων μιας έρευνας, όπως επίσης και με την
επεξεργασία τους για την εξαγωγή συμπερασμάτων.
 Η Περιγραφική Στατιστική περιλαμβάνει την παρουσίαση των δεδομένων μιας έρευνας με πίνακες
και διαγράμματα, την εκτίμηση των δεικτών του δείγματος (κεντρικής τάσης και διασποράς) και
συσχετίσεις.
 Η Συμπερασματική Στατιστική οδηγεί στην εξαγωγή συμπερασμάτων με θεωρητικά μοντέλα και
έλεγχους υποθέσεων.
ΠΟΙΟΤΙΚΕΣΜΕΘΟΔΟΙ ΕΡΕΥΝΑΣ

Ανάλυση περιεχομένου

H μέθοδος αποτελεί μέσο “μέτρησης” σε ποιοτικό υλικό και κυρίως κωδικοποίηση, ταξινόμηση
και συστηματική ανάλυση στοιχείων επικοινωνίας (προφορικής ή γραπτής), δηλωτικών
χαρακτηριστικών, ιδιοτήτων, σχέσεων, στάσεων κλπ.

α. Αντικείμενο Ανάλυσης
- προφορική λεκτική επικοινωνία
- γραπτή λεκτική επικοινωνία
- μη γλωσσικό υλικό επικοινωνίας (εικόνες, αναπαραστατικό υλικό, κινήσεις, κλπ)
β. Περιεχόμενο Kαταγραφής
- Xαρακτηριστικά του πομπού πχ. πώς λέγεται (λόγος, συναισθήματα, τρόποι, ροή
επικοινωνίας).
- Xαρακτηριστικά του μηνύματος (ιδιότητες, μέσα, νόημα) πχ. τι λέγεται (περιεχόμενο,
κατεύθυνση, προσανατολισμός, στόχος).
- Xαρακτηριστικά του αποδέκτη πχ. πώς ακούγεται (πώς αντιδρά αυτός που ακούει).
- Αποτέλεσμα επικοινωνίας.
γ. Tρόπος Ανάλυσης
- Προσδιορισμός ενοτήτων ανάλυσης
- Μονάδα μέτρησης των ενοτήτων (πχ. συχνότητα, αριθμός λέξεων κλπ)
- Oργάνωση των ενοτήτων (τυπικά χαρακτηριστικά, σημασιολογικά, νοήματος κλπ.)

Ανάλυση της μαζικής επικοινωνίας: το ωροσκόπιο

Οι αρχικές υποθέσεις
1. Το ωροσκόπιο λειτουργεί για τον αναγνώστη ως σύστημα προβολής.
2. Το ωροσκόπιο δεν λειτουργεί ως μέσο πρόβλεψης αλλά ως ηθικό στήριγμα.
3. Το ωροσκόπιο δεν προβάλλει τη μοίρα αλλά τις δυνατότητες του ατόμου.
4. Το ωροσκόπιο προβάλλει μοντέλα συμπεριφοράς.

Θεματική ανάλυση: κατέγραψαν από τα κείμενα στάσεις που ενθαρρύνονται και στάσεις που
αποθαρρύνονται.
Λεξική ανάλυση: κατέγραψαν τη συχνότητα εμφάνισης λέξεων, κατηγορίες λέξεων, είδη λέξεων.
Συντακτική ανάλυση: κατέγραψαν τις λέξεις ανά φράση, τα επίθετα, επιρρήματα, χρόνους των
ρημάτων.
Ανάλυση λεξιλογίου: κατέγραψαν τύπους λέξεων
Βήμα 7ο: Συμπεράσματα

Τα συμπεράσματα από το παράδειγμα που χρησιμοποιήσαμε

Ο ερευνητής με βάση τα στοιχεία από τους πίνακες και τις συγκρίσεις καταλήγει στα ακόλουθα
συμπεράσματα:
–Δεν υπάρχουν σημαντικές διαφορές στην αναγνωστική ικανότητα των παιδιών της Λήμνου και της
Αθήνας.
–Δεν υπάρχουν σημαντικές διαφορές στην αναγνωστική ικανότητα των αγοριών και των κοριτσιών.
–Υπάρχουν όμως σημαντικές διαφορές ανάμεσα στα σχολεία (ολιγοθέσια, μονοθέσια και
πολυθέσια).
–Το επάγγελμα των γονέων και ο αριθμός ατόμων στην οικογένεια συσχετίζονται σημαντικά με την
αναγνωστική ικανότητα.

Με τα συμπεράσματα αυτά επιβεβαιώνεται η υπόθεση της έρευνας.

Γενικά

Στα συμπεράσματα μιας έρευνας συνοψίζονται τα ευρήματα της έρευνας, επιβεβαιώνεται με αυτά η
ερευνητική υπόθεση και προβάλλονται συμπεράσματα που πρέπει γενικά να αναδεικνύουν:

- νέα στοιχεία για το αντικείμενο ανάλυσης (πιο πολλά ή διαφορετικά)

- νέες θεωρητικές γνώσεις

- εφαρμογές και πιθανές μελλοντικές έρευνες

Αποφεύγονται υπερβολικές γενικεύσεις, προβάλλονται συμπεράσματα ή θέματα προς συζήτηση που

τεκμηριώνονται από τα ευρήματα.
Βιβλιογραφία
Κυκλοφορεί μεγάλος αριθμός βιβλίων, Χρησιμοποιήθηκαν:

* Bάμβουκας, Μ. (1993). Εισαγωγή στη Ψυχοπαιδαγωγική Έρευνα και Μεθοδολογία. Αθήνα: Εκδ.
Γρηγόρη
* Bardin, L. (1997). L’analyse de contenu, Paris: PUF
* Bell, J. (1993). Μεθοδολογικός Σχεδιασμός Παιδαγωγικής και Kοινωνικής Έρευνας. Αθήνα:
Gutenberg (1997)
* Bliss, J., Μonk, Μ., Osgborn, J. (1983) Qualitative Data Αnalysis for Εducational Research,
London: Croom Helm
* Γεωργούσης, Π. (1995). Στατιστική, Εφαρμοσμένη στις επιστήμες της συμπεριφοράς, Αθήνα:
Έκδοση Συγγραφέα.
* De Landsheere, G. (1996). Η εμπειρική έρευνα στην εκπαίδευση, Αθήνα: Gutenberg
* Howard K. & Sharp J.Α. (1996). H επιστημονική μελέτη. Αθήνα: Gutenberg
* Θεοφιλίδης, X. (1995). H συγγραφή επιστημονικής έρευνας. Αθήνα: Γ. Δαρδανός
* Koen, L & Μanion, L. (1993). Μεθοδολογία Εκπαιδευτικής Έρευνας. Αθήνα: Εκδ. Έκφραση
(1997)
* Λελάκη, Γ. (1987). Εκπαιδευτική Έρευνα. Αθήνα: OΕΔB
* Μαρκαντώνη, I. (1981). Εισαγωγή εις την μεθοδολογία των επιστημών της αγωγής. Αθήνα: Εκδ.
του συγγραφέα
* Μπέλλας Θ. (1998). Δομή και γραφή της επιστημονικής εργασίας, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
* Μishler, Ε.G. (1991) Συνέντευξη έρευνας, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα (1996)
* Μucchielli, R. (1982) L’analyse de contenu des documents et des communications, Paris: Les
editions Ε.S.F.
* Παρασκευόπουλος, I. (1993). Μεθοδολογία Επιστημονικής Έρευνας, Tόμοι 1 και 2. Αθήνα: Εκδ.
του συγγραφέα
* Peterson, R. Α. (2000), Constructing effective questionnaires, London: Sage Publications
* Quivy, R. & Van Campenhoudt, L., (1995) Μanuel de Recherche en sciences sociales, Paris:
Dunod,
* Φίλια, B. κ.αλ. (1977). Εισαγωγή στη μεθοδολογία και τις τεχνικές των κοινωνικών ερευνών.
Αθήνα: Gutenberg