ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΤΗΣ

ΧΗΜΕΙΑΣ

2019-2020
ΣΑΛΤΑ ΚΑΤΕΡΙΝΑ
 Διδακτική της Χημείας
2018-2019
Θ1: Θεωρίες Μάθησης
ΘΕ2: Θεωρίες Διδακτικής Φυσικών Επιστημών
ΘΕ3: Η Χημεία ως γνωστικό-διδακτικό αντικείμενο
ΘΕ4: Διδασκαλία της Χημείας
ΘΕ5: Νεώτερες θεωρητικές προσεγγίσεις
ΘΕ6: Ψυχολογία τάξης
 Διεπιστημονικότητα
Ιστορία &
Φιλοσοφία
της Χημείας

Γλωσσολογία

Χημεία
Διδακτική
της Χημείας

Παιδαγωγική

Ψυχολογία
 Διδακτική και Ψυχολογία

Αναπτυξιακή Ψυχολογία
Ασχολείται με την περιγραφή και εξήγηση των αλλαγών της
συμπεριφοράς του ανθρώπου κατά τη διάρκεια της ζωής του ως
αποτέλεσμα βιολογικών και περιβαλλοντικών παραγόντων
Γνωστική Ψυχολογία
Μελετά τις νοητικές διεργασίες της αντίληψης, προσοχής, μνήμης,
επίλυσης προβλημάτων, γλώσσας
Εκπαιδευτική Ψυχολογία
Διερευνά και αναπτύσσει θεωρίες για τη μάθηση στηριζόμενη στην
Αναπτυξιακή και Γνωστική Ψυχολογία
Γνωστική Ψυχολογία

Τα θεμελιώδη στοιχεία του γνωστικού συστήματος είναι οι

έννοιες, οι οποίες οργανώνονται σε εννοιολογικές δομές

Έννοιες είναι ένα σύνολο αναγκαίων και επαρκών

καθοριστικών γνωρισμάτων που ορίζουν σαφώς ποιες
περιπτώσεις ανήκουν σε μια δεδομένη εννοιολογική
κατηγορία και ποιες όχι.
 Γνωστική Ψυχολογία

Εννοιολογικές δομές
• Σημασιολογικά δίκτυα (ιεραρχικές δομές με υπερκείμενες και
υποκείμενες έννοιες)
• Σχήματα (δομές καθημερινών δραστηριοτήτων – εμπειρικές
γενικεύσεις)
• Θεωρίες (σύνθετες επεξηγηματικές δομές - περιέχουν αφηρημένες
έννοιες)
αφελείς θεωρίες ή θεωρίες του κοινού νου
• Νοητικά μοντέλα (μορφή μεταβατικής αναπαράστασης που παίρνει
μόνιμη μορφή εννοιολογικής δομής όταν απαιτείται συχνή χρήση
του)
 Γνωστική Ψυχολογία

Μέρος υποθετικού σημασιολογικού δικτύου σύμφωνα με τους Collins

& Quillian (1969)
 Νοητικά μοντέλα

Είναι υψηλού επιπέδου νοητικά κατασκευάσματα που

αναπαριστούν δομή αντικειμένων, πεποιθήσεων ή θεωριών
και περιορίζονται από ένα μικρό αριθμό προϋποθέσεων

• Μπορούν να δώσουν αιτιώδεις εξηγήσεις για φυσικά

φαινόμενα
• Επιτρέπουν ερμηνεία του πως και γιατί συμβαίνουν τα
πράγματα και πρόβλεψη για το πότε θα συμβούν
 Νοητικά μοντέλα

• Διαισθητικά: παρουσιάζουν τη μικρότερη δυνατή

απόκλιση από το φυσικό κόσμο, όπως αυτός γίνεται
αντιληπτός
• Συνθετικά: είναι αποτέλεσμα της προσπάθειας των
μαθητών να αφομοιώσουν τις επιστημονικές απόψεις στις
υπάρχουσες διαισθητικές δομές
• Επιστημονικά: είναι σύμφωνα με τις επιστημονικές
απόψεις
Εννοιολογική αλλαγή
 Θεωρητικά θεμέλια

Piaget
• Ο ρόλος της εμπειρίας από την αλληλεπίδραση με το
φυσικό κόσμο
• Οι λογικο-μαθηματικές διεργασίες σκέψης
• Η κατασκευή της γνώσης ως βασική λειτουργία της μάθησης

Ausubel
• Ο ρόλος της προϋπάρχουσας γνώσης στη μάθηση
 Θεωρητικά θεμέλια

Thomas Kuhn, 1970

Η δομή των Επιστημονικών Επαναστάσεων
• Οι μεγάλες εξελίξεις στις Φυσικές Επιστήμες
σηματοδοτούνται με «Αλλαγή Παραδείγματος»:
υιοθέτηση μιας ριζικά διαφορετικής
εννοιολογικής δομής
• Γεωκεντρικό → Ηλιοκεντρικό
• Κλασική μηχανική → Θεωρία σχετικότητας
• Θεωρία φλογιστού → Θεωρία Lavoisier
Εννοιολογική Αλλαγή

• Όρος της Φιλοσοφίας και της Ιστορίας των Φυσικών

Επιστημών (Kuhn, 1970)
• Αναλογίες ανάμεσα τις αλλαγές θεωριών κατά την
εξέλιξη των Φυσικών Επιστημών και στη μάθηση των
Φυσικών Επιστημών
• Posner και γνωστική σύγκρουση (1982)
• di Sessa και κομμάτια γνώσης (1993)
• Chi και οντολογία (1994)
• Βοσνιάδου και νοητικά μοντέλα (1992 - 1994)
 Εννοιολογική Αλλαγή

• Οι υπάρχουσες εννοιολογικές δομές αλλάζουν συνεχώς καθώς

αποκτάται νέα γνώση
• Η μάθηση είναι μια ενεργή διαδικασία που εξαρτάται από το ήδη
υπάρχον πλαίσιο γνώσεων των μαθητών
• Όταν οι νέες πληροφορίες είναι ασυμβίβαστες με τις
προϋπάρχουσες γνώσεις ή πεποιθήσεις δημιουργούνται
παρανοήσεις
• Το τι μαθαίνει ο μαθητής είναι διαφορετικό από αυτό που
διδάσκεται
• Εννοιολογική αλλαγή απαιτείται όταν οι νέες πληροφορίες
έρχονται σε σύγκρουση με την προϋπάρχουσα γνώση των
μαθητών, η οποία έχει αποκτηθεί από τις εμπειρίες
Εννοιολογική Αλλαγή

Posner: Γνωστική σύγκρουση (1982)

• Πρέπει οι μαθητές να δυσφορούν με τις υπάρχουσες

έννοιες
• Η νέα έννοια πρέπει να είναι σαφής - κατανοητή
• Η νέα έννοια πρέπει να εμφανίζεται αρχικά εύλογη και
αληθοφανής
• Η νέα έννοια πρέπει να είναι αποδοτική, δηλαδή να βοηθά
το μαθητή να λύνει άλλα προβλήματα.
 Εννοιολογική Αλλαγή

di Sessa: Κομμάτια γνώσης –

phenomenological primitives(1993)
• Οι μαθητές έχουν κομμάτια γνώσης και σε αυτά οφείλονται οι
λανθασμένες αντιλήψεις τους
• Τα κομμάτια γνώσης πρέπει να αναδιοργανωθούν και να
αποκτήσουν συνοχή για να μπορούν οι μαθητές να δίνουν
επιστημονικά ορθές ερμηνείες
• Κατά την εννοιολογική αλλαγή τα κομμάτια γνώσης πρέπει να
ενοποιηθούν σε πιο σύνθετες εννοιολογικές δομές που έχουν τα
χαρακτηριστικά αρχών και νόμων για να παράγουν επιστημονική
κατανόηση
 Εννοιολογική Αλλαγή
Chi: Οντολογία (1994)
• Ο μαθητής ταξινομεί τις γνώσεις του σε οντολογικές κατηγορίες οι
οποίες είναι εννοιολογικά ευδιάκριτες
• Οι έννοιες των Φυσικών Επιστημών ταξινομούνται σε τρεις κατηγορίες:
ύλη, διαδικασία και νοητικές καταστάσεις
• Η εννοιολογική αλλαγή είναι μια αλλαγή στην ταξινόμηση των εννοιών
• Εύκολη όταν δεν απαιτείται αλλαγή οντολογικής κατηγορίας
• Εμποδίζεται αισθητά όταν απαιτείται το πέρασμα από μία σε άλλη
οντολογική κατηγορία
Εννοιολογική Αλλαγή

• απλοϊκή φυσική είναι η γνώση η σχετική με το φυσικό

κόσμο που αναπτύσσεται από την νηπιακή ηλικία και
επιτρέπει στα παιδιά να ενεργούν στο φυσικό τους
περιβάλλον
• ο ανθρώπινος νους λειτουργεί στη βάση ενός μικρού
αριθμού, ειδικού ανά τομέα περιορισμών
• η Spelke (1991) έχει περιγράψει πέντε περιορισμούς
σχετικούς με τη συμπεριφορά των φυσικών αντικειμένων
(σωμάτων): η συνέχεια (continuity), η στερεότητα
(solidity), η όχι δράση από απόσταση (no action at a
distance), η βαρύτητα (gravity) και η αδράνεια (inertia).
Εννοιολογική Αλλαγή

Βοσνιάδου (1994)
• Θεωρία πλαισίου για το φυσικό κόσμο – την ύλη
(περιορίζεται από ένα μικρό αριθμό προϋποθέσεων)
• Ειδικές θεωρίες (αποτελείται από πεποιθήσεις οι οποίες
χαρακτηρίζονται ως δεύτερης τάξης περιορισμοί)
• Νοητικά μοντέλα
Εννοιολογική Αλλαγή

Βοσνιάδου (1994)
• Οι μαθητές έχουν συνεκτικά αρχικά ερμηνευτικά
πλαίσια – τα διαισθητικά νοητικά μοντέλα
• Τα διαισθητικά νοητικά μοντέλα περιορίζονται από
ένα μικρό αριθμό προϋποθέσεων που
διαμορφώνονται από τις καθημερινές εμπειρίες των
μαθητών
Εννοιολογική Αλλαγή

Βοσνιάδου (1994)
• Με τη διδασκαλία οι μαθητές συνήθως προσθέτουν τις
νέες επιστημονικές πληροφορίες στα αρχικά τους
ερμηνευτικά πλαίσια, καταστρέφουν τη συνοχή τους
και δημιουργούν τα συνθετικά νοητικά μοντέλα.
• Ριζική εννοιολογική αλλαγή στα νοητικά μοντέλα και
κατάκτηση των επιστημονικών εννοιών απαιτεί
αλλαγές στις προϋποθέσεις που τα περιορίζουν.
 Η έννοια της Γης
Αρχική
• Η Γη είναι επίπεδη
• Στηρίζεται σε χώμα, νερό κ.λπ.
• Δεν κινείται
• Ουρανός και ουράνια σώματα
είναι πάνω απ΄ τη Γη
• Γεωκεντρικό σύστημα
Επιστημονική
• Η Γη είναι σφαιρική
• «Αιωρείται» στο διάστημα
• Περιστρέφεται γύρω από τον
άξονά της και γύρω από τον
Ήλιο
• Ουρανός και ουράνια σώματα
είναι γύρω από τη Γη
• Ηλιοκεντρικό σύστημα
 Σφαίρα

Πεπλατυσμένη Νοητικά μοντέλα της γης

σφαίρα παιδιών ηλικίας 6 έως 11
ετών (Vosniadou & Brewer,
1992).
Κοίλη
σφαίρα
Όλα τα μοντέλα, αλλά
κυρίως το μοντέλο της
Διπλή Γη γης-ορθογώνιο,
αναπαριστάνουν τις
προσπάθειες των παιδιών
να συμβιβάσουν τον
Γη δίσκος ισχυρισμό των ενηλίκων
ότι η γη είναι στρογγυλή
με αυτό που παρατηρούν
Γη γύρω τους
ορθογώνιο
Εννοιολογική αλλαγή στη Χημεία

Τα ιστορικά εμπόδια στην ανάπτυξη της Χημείας

• Η πολυπλοκότητα των χημικών φαινομένων

• Η απουσία κριτηρίων για την καθαρότητα των χημικών
ουσιών
• Ασάφεια στον ορισμό και την ταυτοποίηση των
χημικών στοιχείων
• Η έλλειψη της έννοιας του αερίου ως τρίτης φυσικής
κατάστασης
Νοητικά μοντέλα για το νερό

• Νερό/υγρό: υπάρχει μόνο ως υγρό και με το βρασμό

εξαφανίζεται
• Νερό/υγρό με αέρα: υπάρχει μόνο ως υγρό που περιέχει μέσα
του αέρα. Με το βρασμό ο κρυμμένος-διασκορπισμένος αέρας
απελευθερώνεται
• Διπλό νερό: υπάρχουν δύο είδη νερού το ένα ανεξάρτητα από το
άλλο
• Νερό ως υδρογόνο και οξυγόνο: Το υδρογόνο και το οξυγόνο
είναι συστατικά του νερού και με το βρασμό τα δύο αυτά αέρια
απελευθερώνονται
• Νερό και υδρατμός: Με την έννοια των μορίων του νερού
εξηγούνται τόσο η σύσταση του νερού και του υδρατμού όσο και
ο βρασμός
Προϋποθέσεις για τα νοητικά μοντέλα του νερού

Οι μαθητές θεωρούν το νερό μάλλον ως φυσικό σώμα

παρά ως χημική ένωση

• Το νερό είναι υγρό σώμα - η ταυτότητά του προσδιορίζεται

από την υγρή κατάσταση (προϋπόθεση 1)

• Το νερό είναι σταθερό και η ταυτότητά του δεν

μεταβάλλεται (προϋπόθεση 2)
Απόκτηση γνώσεων για το νερό

• Η ταυτότητα του νερού δεν προσδιορίζεται από την υγρή

του κατάσταση (προϋπόθεση 1)

• Ο υδρατμός είναι νερό σε αέρια κατάσταση (προϋπόθεση 1)

• Κατά το βρασμό το νερό μετατρέπεται σε υδρατμό

(προϋπόθεση 2)
Εννοιολογική Αλλαγή

Μηχανισμοί Εννοιολογικής Αλλαγής

Vosniadou & Brewer

• Αλλαγή στο μοντέλο

• Αλλαγή στις προϋποθέσεις που το περιορίζουν
Αναλογική σκέψη

Χρησιμοποιείται όταν κάποιος μεταφέρει πληροφορίες

από ένα τομέα βάσης σε ένα άλλο τομέα στόχο

• «Το άτομο είναι σαν το ηλιακό σύστημα»

• «Το Άμστερνταμ είναι η Βενετία του Βορά»
 Αναλογική σκέψη

(1) Αναγνώριση της αναλογίας

(2) Χαρτογράφηση ομοιοτήτων και διαφορών
(3) Μεταβίβαση λύσης
(4) Αξιολόγηση