Εξ αφορμής της επετείου της 29ης Μαίου 2023 (1453-2023)

570 χρόνια Μεταβυζαντινής και Νεότερης Ιστορίας

Η Κόκκινη Μηλιά και ο θρύλος του Μαρμαρωμένου Βασιλιά, ήταν ένας τρόπος διαχείρισης του συλλογικού
τραύματος της Άλωσης. Το συλλογικό τραύμα αφορούσε στην Πτώση της Πόλης, της Κωνσταντινούπολης
που αποτελούσε την έδρα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας ή αλλιώς την νέα έδρα της Ρωμαϊκής
Αυτοκρατορίας.
Το συλλογικό ή μαζικό τραύμα είναι ένα γεγονός ή σειρά γεγονότων που τραυματίζουν ψυχολογικά ένα
μεγάλο σύνολο ανθρώπων σε ένα κοινό χρονικό διάστημα (Hirschberger G. (2018). Collective Trauma and
the Social Construction of Meaning. Frontiers in
psychology, 9, 1441.
https://doi.org/10.3389/fpsyg.2018.01441)
Η δημιουργία ενός αφηγήματος όπως αυτό του
Μαρμαρωμένου Βασιλιά που έχει μείνει σε ένα ιερό
σημείο, όπως είναι η Αγία Τράπεζα, για να είναι σε
ετοιμότητα να παλέψει για ανάκτηση της χαμένης
ισχύος της Πόλης, εντάσσεται στους μηχανισμούς
άμυνας σε συλλογικό επίπεδο.
Η συλλογική μνήμη αποτελεί μέρος της συλλογικής
συνείδησης, ένα φαινόμενο που νοείται ως
σταθεροποιητικός παράγοντας για την αυτοεικόνα και
την ταυτότητα μιας κοινωνίας. Οι συλλογικές μνήμες
θεωρούνται ότι προέρχονται από κοινές επικοινωνίες
και βιώματα που μεταδίδουν και διαμορφώνουν το
νόημα του παρελθόντος με τη μορφή αφήγησης,
συμβόλων και σημείων. Ως εκ τούτου, περιέχουν την
ατομική, ενσαρκωμένη και βιωμένη πλευρά των
σχέσεών μας με το παρελθόν. Εκτός από τις λειτουργίες διαμόρφωσης ταυτότητας και νοηματοδότησης
των συλλογικών αναμνήσεων, η αμυντική τους λειτουργία συζητείται με έμφαση στις αναμνηστικές
πρακτικές που λαμβάνουν χώρα σε ένα μεταβατικό χώρο μεταξύ ψυχικής και κοινωνικής ζωής (Hirst, W.,
& Manier, D. (2008). Towards a psychology of collective memory. Memory (Hove, England), 16(3), 183–
200. https://doi.org/10.1080/09658210701811912). Οι φόβοι για έλλειψη συλλογικής ταυτότητας και συνοχής
συνέβαλαν στον τρόπο διαμόρφωσης αναμνηστικών πρακτικών, όπως οι δοξασίες και οι μύθοι. Στο πλαίσιο
της Γιουνγκιανής έννοιας της συλλογικής ψυχής και της ψυχαναλυτικής κατανόησης των αμυντικών
ομαδικών μηχανισμών έναντι του τραύματος, ειδικά εκείνων που σχετίζονται με την απώλεια και το πένθος.
Οδηγούμαστε στην εξέταση του τρόπου με τον οποίο μπορούν να προσεγγιστούν οι ιστορικές εμπειρίες και
η εμπειρία της ιστορίας, καθώς και η σημασία τους για την ατομική και ομαδική ανάπτυξη (Kalinowska M.
(2012). Monuments of memory: defensive mechanisms of the collective psyche and their manifestation in
the memorialization process. The Journal of analytical psychology, 57(4), 425–444.
https://doi.org/10.1111/j.1468-5922.2012.01984.x).
Ο θρύλος του Μαρμαρωμένου Βασιλιά αναφέρεται στην προσπάθεια απόδοσης υπερφυσικών δυνατοτήτων
σε ένα πρόσωπο που αποτελούσε σύμβολο για την άμυνα της Κωνσταντινούπολης. Η ανάγκη για επούλωση
και θεραπεία της συλλογικής μνήμης σε μια εποχή που το θρησκευτικό και μεταφυσικό στοιχείο
κυριαρχούσε στην συλλογική ταυτότητα των ανθρώπων που ζούσαν στην επικράτεια της Βυζαντινής
Αυτοκρατορίας, καλλιέργησε αρκετές δοξασίες με εμφανίσεις Αγίων, φυσικά φαινόμενα και οράματα.
Μεταξύ αυτών των δοξασιών επικράτησε και αυτή του Μαρμαρωμένου Βασιλιά, λειτουργώντας ως σωτήρια
ψυχοσυναισθηματικά για τους ανθρώπους που βίωναν υπό την κυριαρχία των Οθωμανών τους επόμενους
αιώνες.
© Kontogianni Styliani
Social Anthropologist, Msc,
30/05/2023