Cebir I Ödevi Için Kullanılan Tez

ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ
FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
YÜKSEK LİSANS TEZİ
Hakan ÖZTÜRK
KÜMELER VE GRUPLAR ÜZERİNDE GRUP AKSİYONLARI
MATEMATİK ANABİLİM DALI
ADANA, 2006
ÖZ
YÜKSEK LİSANS TEZİ
KÜMELER VE GRUPLAR ÜZERİNDE GRUP AKSİYONLARI
HAKAN ÖZTÜRK
ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ
FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
MATEMATİK ANABİLİM DALI
Danışman : Yrd. Doç. Dr. Gonca AYIK

Yıl: 2006, Sayfa:118
Jüri : Prof. Dr. Bilal VATANSEVER
Yrd.Doç. Dr. Ersin KIRAL
Bu çalışmada grup teorideki temel tanım ve teoremleri bir araya topladık.

Bunlara örnek olarak homomorfizm, alt grup ve kosetler, permütasyon grubu,
simetrik grup, normal altgrup ve bölüm grupları, izomorfizm teoremleri ve
otomorfizmler verilebilir. Daha sonra bir küme üzerindeki grup aksiyonunun tanım
ve özellikleri verilmiştir. Bu bilgiler kullanılarak gruplar üzerinde grup aksiyonu
tanımlanmıştır. Böylece küme üzerindeki ve grup üzerindeki grup aksiyonları
arasındaki ilişkiler verilmiştir. Son olarak GAP programı kullanılarak bu tezde yer
alan kavramların bazı uygulamaları verilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Grup aksiyonları, GAP kullanımı
I
ABSTRACT
MSc. THESIS
GROUP ACTIONS ON A SET AND A GROUP
HAKAN ÖZTÜRK
DEPARTMENT OF MATHEMATICS
INSTITUTE OF NATURAL AND APPLIED SCIENCES
UNIVERSITY OF ÇUKUROVA
Supervisor :Yrd. Doç. Dr. Gonca AYIK

Year :2006, Pages: 118
Jury:Prof. Dr. Bilal VATANSEVER
Yrd.Doç. Dr. Ersin KIRAL
In this study we gather some fundamental definitions and theorems about

group theory. Such as homomorphism, subgroups and cosets, permutations groups,
dihedral groups, normal subgroups and quotient groups, isomorphisms theorems and
automorphism. Then we give definitions and properties of group actions on a sets.
Using these information we give a definition of group action on a groups. So we give
relations between group actions on a sets and action on a groups. Finally, using the
program GAP we give some application of the contents which is stated in this thesis.
Key word: Group Actions, Using GAP
II
TEŞEKKÜR
Bu çalışmanın hazırlanması sırasında yardımlarını hiçbir zaman esirgemeyen,

sürekli destek olan, fikirleriyle ve davranışlarıyla her zaman örnek aldığım ve her
zaman da örnek alacağım değerli danışmanım Yrd. Doç. Dr. Gonca AYIK’ a çok
teşekkür ederim.
Ayrıca ders dönemi boyunca bana her zaman destek olan Ç.Ü. Matematik
Bölüm Başkanı Prof. Dr. Bilal VATANSEVER’e, Ç.Ü. Matematik Bölümünün
değerli öğretim üyeleri Prof. Dr. Naime EKİCİ’ye, emekli öğretim üyesi Prof. Dr.
Melih BORAL’a, Yrd. Doç. Dr. Ahmet TEMİZYÜREK’e, Yrd. Doç. Dr. Ela
AYDIN’a, Öğr. Gör. Dr. Ali ÖZKURT’a, Yrd. Doç.Dr. Orkun
COŞKUNTUNCEL’e, Arş. Gör. Orhan SÖNMEZ’e ve Ç.Ü. Matematik Bölümünün
diğer tüm öğretim elemanlarına destekleri için teşekkür ederim.
Yaşamım boyunca gerek maddi gerekse manevi her türlü zorlukla mücadele
ederek yetişmemde emeği olan değerli ailem; babam Duran ÖZTÜRK’e, annem
Binnaz ÖZTÜRK’e ve çok değerli, canım eşim Fatma ÖZTÜRK’e de çok teşekkür
ederim.
III
İÇİNDEKİLER Sayfa
ÖZ………………………………………………………………………………...I
ABSTRACT……………………………………………………………………..II
TEŞEKKÜR…………………………………………………………………….III
İÇİNDEKİLER…………………………………………………………………IV
1. GİRİŞ…………………………………………………………………………1
2. TEMEL TANIM VE TEOREMLER…………………………………………4
2.1. Homomorfizm………………………………………………………...5
2.2. Altgruplar ve Kosetler………………………………………………...7
2.3. Permütasyon Grupları……………………………………………….19
2.4. Simetri Grupları……………………………………………………...22
2.5. Normal Altgruplar ve Bölüm Grupları………………………………25
2.6. İzomorfizm Teoremleri……………………………………………...33
2.7. Otomorfizmler……………………………………………………….41
3. GRUP AKSİYONLARI…………………………………………………….44
3.1. Küme Üzerinde Grup Aksiyonu……………………………………..44

3.2. Grup Üzerinde Grup Aksiyonu……………………………………...61
4. SONLU p-GRUPLARI ve SYLOW TEOREMLERİ……………………….65

5. GAP UYGULAMALARI…………………………………………………...87
5.1. Kümeler Hakkındaki Sorgular………………………………………89

5.2. Grupların Tanımlanması Hakkındaki Sorgular……………………...92
5.3. Grupların Özellikleri Hakkındaki Sorgular………………………….97
5.4. İzomorfizm Hakkındaki Sorgular…………………………………..106
IV
5.5. Sylow Altgrupları Hakkındaki Sorgular…………………………...110
KAYNAKLAR…………………………………………………………………….117
ÖZGEÇMİŞ………………………………………………………………………..118
V
1. GİRİŞ Hakan ÖZTÜRK
1. GİRİŞ
Bu tez çalışmasında ilk olarak 2. bölümde çalışmamız içinde geçen ve

çalışmamızda temel oluşturacak gerekli tanım ve teoremler verilmiştir. Bunlara
örnek olarak homomorfizm, alt grup ve kosetler, permütasyon grubu, simetrik grup,
normal altgrup ve bölüm grupları, izomorfizm teoremleri ve otomorfizmler
verilebilir. Bununla ilgili olarak Bhattacharya R. B., Jain S.K., Nagpaul S:R:(1994)
deki terminoloji kullanılmıştır. Buna ek olarak grup aksiyonu ile ilgili Adkins
W.A.(1992), Weintraub S.H. Curtis C.W.,Reiner I., (1962), Feit W. (1970),
Gronstein D.(1968), Hartley B., Hawkes T.O.(1970), Hilton P., Stammbach
U.(1976), Langs.(1965), Reichtein Z. (2004), Rose J.S.(1978), Rotman J.J.(1973),
Shenkman E. (1965), Smith J.D.(2003), Zassenhaus H.(1958) kaynakları verilebilir.
Daha sonra bir küme üzerindeki grup aksiyonunun tanım ve özellikleri
verilmiştir. Öncelikle küme üzerindeki grup aksiyonu: G herhangi bir grup ve X de
boş olmayan bir küme olmak üzere eğer G nin her g elemanı ve ∀x ∈ X elemanı
aşağıdaki koşulları sağlayacak şekilde bir tek xg ∈ X ile eşlenebiliyorsa G nin X
üzerindeki aksiyonu denir.
1. Her x ∈ X ve g1 , g 2 ∈ G için ( xg1 ) g 2 = x( g1 g 2 ) dir.
2. Her x ∈ X için x1 = x dir.
Burada X kümesi özel olarak bir grup alınırsa grup üzerindeki grup aksiyonu
kavramını aşağıdaki gibi ifade edebiliriz. Eğer her h ∈ H ve her k ∈ K elemanı
1. Her k ∈ K için k 1 = k
2. Her k ∈ K ve h1 , h2 ∈ H için ( k h1 ) = k h1h2

h2
3. Her h ∈ H ve k1 , k2 ∈ K için ( k1k2 ) = k1h k2 h

h
1
olacak şekilde bir tek k h ∈ K ile eşleniyorsa bu eşlemeye H nın K üzerine aksiyonu
denir.
Bu tanımlar ışığında bir küme ve bir grup üzerindeki grup aksiyonun
özellikleri ve aksiyon kavramı kullanılarak 4. bölümde sonlu p-gruplarının özellikleri
incelenmiştir. Ayrıca aşağıda verdiğimiz Sylow teoremi ve uygulamalarından
bahsedilmiştir. (Sylow Teoremi) m negatif olmayan tamsayı ve r de pozitif bir
tamsayı olmak üzere p, r yi bölmeyecek şekilde G = p m r ve G bir sonlu grup olsun
o zaman,
1. G derecesi p m olan bir alt gruba sahiptir. Böyle bir alt gruba G nin Sylow
p-alt grubu denir.
2. Eğer H, G nin bir Sylow p-alt grubu ve J de G nin herhangi bir p-alt
grubu ise, J ≤ H g ( g ∈ G ) dir. Özel olarak G nin Sylow p-alt grubunun
formu G nin alt gruplarının bir eşlenik sınıfıdır.
3. n, G nin farklı Sylow p-alt gruplarının sayısı olsun. O zaman
n = G : N G ( H ) dır. Burada H, G nin bir Sylow p-alt grubu, n böler r ve
n ≡ 1(mod p) dir.
Bunun yanında 4. bölümde yine küme üzerindeki aksiyon kavramı kullanılarak
bazı teorem, lemma ve sonuçlardan bahsedilmiştir. Bunlara örnek olarak (Frattini
1885) K, G nin bir sonlu normal alt grubu ve p de K nın bir Sylow p-alt grubu ise o
zaman G = N ( P) K dır. p ve q asallar ve q ≡ 1 (mod p) olmak üzere G = pq ise o
G
zaman G bir normal Sylow p-alt gruba sahiptir. p ve q farklı asallar olmak üzere
G = pq ise G basit değildir. n≤100 ve n≠60 olacak şekilde pozitif bir tamsayı olsun.
Derecesi n olan abelyen olmayan basit grup yoktur. Eğer bir G grubu basit ve grup
G ≤ 100 ise G ≅ A5 tir.
Son olarakda 5. bölümde, bu çalışmada yer alan temel algoritmanın program

olarak hayata geçirilebilmesi için GAP (Group Algorithm&Programming) programı
verilmiştir. Amacımız önceki bölümlerde verilen bilgilerin kısaca GAP (Group
Algorithm&Programming) olarak adlandırılan programda kullanabilmek için gerekli
2
ön bilgileri ve bazı uygulamalarından bahsedeceğiz. Bu program hakkındaki her türlü

bilgiye
http://www.gap-system.org
adresinden ulaşılabilmektedir. Bu web sayfasında programın nasıl yükleneceği

hakkında ayrıntılı bilgi bulunmaktadır.
3
2. TEMEL TANIM VE TEOREMLER Hakan ÖZTÜRK
2. TEMEL TANIM VE TEOREMLER
Boştan farklı herhangi bir S kümesi ve üzerinde tanımlı bir ikili işlem ile
birlikte oluşturduğu yapıya bir cebirsel yapı veya cebirsel sistem denir. İkili
işlemlerin sağladıkları özelliklere göre cebirsel yapılar, yarıgruplar, gruplar, halkalar,
cisimler, modüller, olarak adlandırılır. Bu cebirsel yapılar içinde en basit olanı
yarıgruplardır. Bir yarıgrup birleşmeli ikili işlemle boş olmayan S kümesi olarak
tanımlanır. Aslında ikili işlem ile µ : S × S → S dönüşümü kastedilir. O halde ikili
işlem tanımı gereği kapalıdır.
S ≠ ∅ herhangi bir küme µ de S üzerinde bir ikili işlem olsun. Her x, y ∈ S
için,
µ ( µ ( x, y ), z ) = ( x, µ ( y, z ))
oluyorsa S ye µ ikili işlemi ile bir yarı gruptur denir ve ( S , µ ) ile gösterilir. Yazımda
kolaylık bakımından µ ( µ ( x, y ), z ) = ( x, µ ( y, z )) yerine kısaca,
( xy ) z = x( yz )
yazılır. Bu durumda ( S , µ ) yerinede ( S ,i) yazılır.
Tanım 2.1:Eğer takip eden aksiyomlar sağlanıyorsa, boş olmayan bir G kümesi
üzerindeki ikili işlem ile birlikte grup olarak adlandırılır ve (G,i) ile gösterilir.
1. Her a, b, c ∈ G için a(bc) = (ab)c

2. Her a ∈ G için ea = ae = a olacak şekilde bir tek e ∈ G vardır.
3. Her a ∈ G için a ' a = aa ' = e olacak şekilde bir tek a ' ∈ G vardır
Şimdi grup yapısı üzerindeki bu tez boyunca kullanacağımız temel
kavramları ve teoremleri verelim.
4
2.1. Homomorfizm
Tanım 2.1.1. G ve H iki grup olsun. Eğer, her x,y ∈ G için
Φ(x,y)= Φ(x)Φ(y)
oluyorsa Φ:G→H dönüşümüne homomorfizm denir.

Eğer Φ birebir ve örten ise Φ, G den H ye bir örten izomorfizm olarak
adlandırılır ve G H yazılır. Eğer Φ yalnızca birebir ise Φ ye bir monomorfizm ve
Φ yalnızca örten ise Φ ye bir epimorfizm denir. Φ:G→G homomorfizmasına
endomorfizm denir. Φ:G→G endomorfizması birebir ve örten ise Φ ye bir
otomorfizm denir.
Eğer Φ:G→H dönüşümü örten bir homomorfizm ise o zaman H ye G nin
homomorfik imajı veya homomorfik görüntüsü denir. Eğer Φ:G→H dönüşümü
birebir bir homomorfizm ise o zaman G ye H nin içine gömülebilir denir ve G 4 H
olarak yazılır. (Homomorfizm tanımında, G ve H içindeki ikili işlemler çarpma
oplduğuna dikkat ediniz. G ve H içindeki ikili islemler farklı işlemler olabilir. Bu
durumda hangi grup içinde işlem yaptığımıza dikkat etmeliyiz. )
Örnek 2.1.2. G ve H iki grup ve e' elemanı H nın birim elemanı olsun.
Her x ∈ G için θ(x)=e' olarak tanımlanan θ:G→H dönüşümünü göz önünde
bulunduralım. Her x,y ∈ G için
θ(xy)=e', θ(x)θ(y)=e'e'= e'
olup θ(xy)=θ(x)θ(y) dir. O halde θ bir homomorfizmadır.
Örnek 2.1.3. Herhangi bir G grubu için i(x)=x ( ∀ x ∈ G) olarak tanımlanan i:G→G
özdeşlik dönüşümü birebir ve örten olup G nin bir otomorfizmasıdır.
5
Örnek 2.1.3.G çarpma işlemi ile (R+,•) pozitif gerçek sayılar grubu ve H toplama
işlemi ile (R,+) grubu olsun. Φ(x)=logx olarak tanımlanan Φ:R+→R dönüşümünü
düşünelim.
Φ(xy)=logxy=logx+logy=Φ(x)Φ(y)
olup homomorfizmdir. Üstelik birebir olup izomorfizmdir.
Örnek 2.1.4.G grup olsun. Bir a ∈ G elemanı verilsin. Her x ∈ G için Ia(x)=axa-1
olarak tanımlanan Ia:G→G dönüşümünü dikkate alalım. Bu durumda
Ia(xy)=axya-1=(axa-1)(aya-1)=Ia(x)Ia(y)
olup Ia bir homomorfizmadır. axa-1=aya-1 ise sağdan a ile soldan a-1 ile çarparsak
x=y olur. Dolayısıyla, Ia birebirdir. G deki her x için,
x = a(a-1xa) a-1 =Ia( a-1 xa).
olup Ia örtendir. Sonuç olarak, Ia G nin bir otomorfizmasıdır ve a ile tanımlanan bu

otomorfizmaya G nin iç otomorfizması denir.
Tanım 2.1.5. G ve H iki grup ve φ :G→H bir homomorfizm olsun. e' elemanı H nın
birim elemanı olmak üzere, φ çekirdek kümesi Ker φ ,
Ker φ = {x ∈G : φ (x ) = e ′}
olarak tanımlanır.
φ (e ) = e ′ olduğundan Ker φ kümesi boştan farklıdır.
6
Teorem 2.1.6. Φ : G → H homomorfizması birebirdir. ⇔ Ker Φ = {e } dir.
İspat: ( ⇒ ) Φ nin birebir olduğunu varsayalım. x ∈ Ker Φ alalım. Bu durumda
Φ ( x ) = e ′ = Φ (e )
olup x = e dir. Bu yüzden, Ker Φ = {e}.

( ⇐ ) Tersine, Ker Φ = {e } olduğunu varsayalım. Bu durumda,
Φ ( x ) = Φ ( y ) ⇒ Φ ( xy −1 ) = Φ ( x ) Φ ( y ) = e ′ ⇒ xy −1 ∈ Ker Φ = {e }
−1
olup x = y dir. Yani Φ birebirdir. ¥
Eğer f : G → H ve g : H → K grup homomorfizmi ise gf : G → H de

homomorfizmdir (izomorfizmdir). Ayrıca f : G → H bir örten izomorfizm ise o
−1
zaman f : H → G de bir izomorfizmdir. Her grubun kendisine izomorfik olduğu
açıktır. Bu özelliklerden dolayı grupların izomorfizmi bir denklik bağıntısıdır.
2.2. Alt Gruplar ve Kosetler
Tanım 2.2.1. (G , • ) grup ve H, G nin bir alt kümesi olsun. Eğer H de, G deki ikili
işlemle bir grup oluyorsa H ye, G nin bir alt grubu denir ve H<G olarak yazılır.
Her G grubu için tek elemanlı ve G nin kendisi G nin altgrubudur ve bu alt
gruplara aşikar altgruplar denir. H≠ {e } ve H≠G olacak şekilde H, G nin bir alt
grubu ise H ye, G nin bir öz altgrubu denir.
7
Dikkat edilecek olursa bir grubun ve o grubun her alt grubunun birim elemanı
aynıdır.
Teorem 2.2.2. G grup olsun. G nin boş olmayan H altkümesi G nin bir alt grubu
olması için gerek ve yeter koşul aşağıdakilerden biri sağlanır.
(i) Her a,b∈H için ab∈H, ve a-1 ∈H dir.

(ii) Her a,b∈H, ab-1 ∈H dir.
İspat: ( ⇒ ) H altgrup olsun. (i) ve (ii) sağlandığı alt grup tanımından açıktır.
( ⇐ ) H ın (i) yi sağladığını kabul edelim. Bu durumda her a∈H için a-1 ∈H olur. O
halde e = aa −1 ∈ H dır. Böylece H altgruptur. H ın (ii) yi sağladığını kabul edelim.
a,b∈H olsun. Bu durumda e = bb −1 ∈ H olur. Dolayısıyla, b −1 = eb −1 ∈ H dır.
Böylece
ab = a (b −1 ) ∈ H
−1
olup H altgruptur. ¥
Sonlu altgrup için basit bir kriter vardır.
Teorem 2.2.3. (G,•) bir grup olsun. G nin boş olmayan sonlu H alt kümesi bir alt
grup olması için gerek ve yeter koşul her a,b∈H için ab∈H dir.
İspat: Eğer H, • işlemi altında kapalı ise (H,•) bir sonlu yarıgruptur. G deki tüm
elemanlar için sadeleşme özelliği geçerli olup sadeleşme özelliği H’daki tüm
elemanlar için de geçerlidir. H grup ve dolayısıyla G nin bir alt grubudur. Tersi
aşikardır. ¥
8
n Z = {nk : k ∈ Z} olsun. Her k , k ′ ∈ Z için nk − nk ' = n (k − k ' )∈ n Z olup
nZ kümesi ( Z, + ) grubunun alt grubudur.
Daha genel olarak, (G,•) herhangi bir grup ve a ∈ G olsun. H kümesi de a nın
tüm kuvvetlerinin kümesi yani H = {a k : k ∈ Z} olsun. Bu durumda, tüm
k , k ' ∈ Z .için a k ( a k ′ ) = a k − k ′ ∈ H olduğundan H, G nin altgrubudur. H ya G nin

−1
a tarafından doğurulan devirli alt grubu denir ve H = [a ] olarak yazılır. Burada a ya
H nın doğurayı denir. Eğer G bir toplamsal grup ise o zaman [a ] = {ka : k ∈ Z} a nın
tüm katlarının kümesidir. Yukarıda verilen örnekte olduğu gibi nZ kümesi Z nin n
tarafından doğurulan devirli alt grubudur. Bir a ∈G için G = [a ] ise G ye devirli
grup denir.
Aşağıdaki teoremler bize bazı alt grup örnekleri vermektedir.
Teorem 2.2.4. Φ:G→H grup homomorfizmi olsun. Bu durumda Ker Φ , G nin ve

ImΦ de, H ın altgrubudur.
İspat:. KerΦ ve ImΦ kümeleri boş değildir. a,b ∈ KerΦ alalım. Bu durumda
Φ (ab −1 ) = Φ (a )Φ (b ) −1 = e 'e ' = e ' (burada e', H ın birim elemanıdır). Dolayısıyla
ab −1 ∈ Ker Φ dir. Böylece KerΦ, G nin alt grubudur. α , β ∈ Im Φ alalım. Bu

durumda α = φ ( x), β = φ ( y ) olacak şekilde x , y ∈G vardır. Dolayısıyla,
αβ −1 = φ (x )φ ( y )−1 = φ (xy −1 ) ∈ Im Φ dir. Böylece Im Φ kümesi H ın altgrubudur.
Tanım 2.2.5. Z (G ) ile G nin her elemanı ile değişmeli olan G nin elemanlarının
kümesini gösterecek olursak Z (G ) ye G nin merkezi denir. Yani
Z (G ) = {a ∈G : her x ∈G için ax = xa}
dir.
9
Teorem 2.2.6. G grubunun merkezi G nin bir altgrubudur.
İspat: Her x ∈G için ex = xe olup e ∈ Z (G ) dir. O zaman her x ∈G için,
ab −1x = ab −1xe = ab −1xbb −1 = ab −1bxb −1

= aexb −1 = axb −1 = xab −1
olduğundan ab −1 ∈ Z (G ) dir. Böylece Z (G ) kümesi G nin alt grubudur. ¥
Verilen alt gruptan yeni alt grubun nasıl elde edilebileceğini görelim. H ve K
G grubunun alt grupları olsunlar. Bu durumda e ∈ H , e ∈ K dır. Bundan dolayı,
H ∩ K ≠ ∅ dir. Eğer a,b ∈ H ∩ K ise, bu durumda ab-1 ∈ H, ab-1 ∈ K dir. Dolayısıyla,
ab-1 ∈ H ∩ K dir. Böylece H ∩ K da G nin altgrubudur. Daha genel olarak benzer
şekilde G grubunun herhangi bir sayıda altgrubunun arakesiti de G nin bir bir alt
grubudur. Fakat H ve K altgruplarının birleşiminin G nin alt grubu olması için gerek
ve yeter koşul H ⊆ K veya K ⊆ H olmasıdır. H ∪ K nın altgrup olduğu H ⊆ K ve
K ⊂ H olmadığını varsayalım. Bu durumda a ∈ H − K ve b ∈ K − H elemanları
vardır. Şimdi a,b ∈ H ∪ K olup, dolayısıyla ab ∈ H ∪ K dır. Eğer ab ∈ H ise,
b = a −1ab ∈ H çelişkisi elde edilir. Diğer taraftan, eğer ab ∈ K ise, bu durumda
a = abb −1 ∈ K çelişkisi elde edilir.
S kümesindeki ikili işlemler Ρ ( S ) kuvvet kümesindeki ikili işlemleri
oluşturur. Buna göre, G grubun herhangi A,B altkümesi için,
AB = { xy ∈ G : x ∈ A, y ∈ B }
şeklinde tanımlarız. G toplamsal grubu için,
A + B = { x + y : x ∈ A, y ∈ B }
10
olarak tanımlarız.
Teorem 2.2.7. H ve K, (G,•) grubunun altgrupları olsun. Bu durumda HK nın G nin

alt grubu olması için gerek ve yeter koşul HK=KH olmasıdır.
İspat:HK=KH olsun. e=ee ∈ HK olup HK boş değildir. a,b ∈ HK olsun. Bu durumda,

h1,h2 ∈ H ve k1,k2 ∈ K için, a=h1k1, b=h2k2 dir. Bu nedenle k 3 = k 1k 2 −1 olmak üzere
ab −1 = h1k1k2−1h2−1 = h1k3 h2−1
-1
dir. k3h2 ∈KH=HK olup bazı h3 ∈H, k4 ∈K için k3h2-1=h3k4 dir. Bu nedenle,
h4=h1h3 ∈H olmak üzere ab −1 = h1h3k4 = h4 k4 olup ab-1 ∈HK dir. Böylece HK bir
altgruptur. Tersine, HK altgrup olsun. a∈KH olsun. h ∈H, k ∈K için a=kh olup bu
durumda a-1=h-1k-1 ∈ HK dir. Bundan dolayı, a ∈ HK dır. Bu yüzden KH ⊆ HK dır.
b ∈HK olsun. Bu durumda b-1 ∈HK dir. Bu durumda h' ∈H ve k' ∈K için b-1=h'k' dir.
Bu nedenle b=k'-1h'-1 ∈HK dir. Dolayısıyla HK ⊆ KH olur. Böylece HK=KH dir ¥
Eğer G değişmeli grupsa, bu durumda HK, G’nin her H,K altgrupları için
altgruptur.
G grubunun alt grupları içerme ile kısmi sıralanabilir. H ve K, G nin
altgrupları olsun. Bu durumda H ∩ K kümesi H ve K tarafından içerilen en büyük alt
grubudur. Eğer L, hem H hem de K tarafından içerilen alt grup ise L ⊆ H ∩ K dır.
Eğer HK=KH ise, bu durumda HK, H ve K yı içeren en küçük alt gruptur. Eğer M, H
ve K yi kapsayan herhangi bir altgrupsa, her h∈H, k∈K için hk∈M dir. HK≠KH olsa
bile, H ve K yı içeren en küçük altgrubu bulabiliriz.
S, G nin altkümesi olsun. S yi içeren G nin altgruplarının ailesi ℑ yi göz
önünde bulunduralım. Yani
ℑ ={A:A ≤ G, S ⊆ A}
11
dir. G∈ ℑ olup, ℑ boş değildir.

M, ℑ deki tüm altgrup A ların arakesiti olsun. Bu durumda M, S ⊆ M ' ve G
nin altgrubudur. Eğer M', S ⊆ M ' ve altgrup ise o zaman M ' ∈ ℑ dir. Dolayısıyla
M ⊆ M' dir. Bu nedenle M, S yi içeren en küçük altgruptur. Bu alt grup S tarafından
doğurulan altgrup olarak adlandırılır ve S ile gösterilir. Eğer G nin bazı S
altkümeleri için G= S ise, bu durumda S ye G nin doğuray kümesi denir. G kümesi
kendisinin doğuray kümesidir. Eğer S boş küme ise [S] trivial grup {e} dir. (trivial
grup {e} bazen {1} veya yalnzca 1 ile de gösterilir.) Eğer S bir sonlu küme ve
G=[S] ise, bu durumda G ye sonlu doğuraylı grup denir.
H ve K altgruplarını içeren en küçük alt grup H ∪ K tarafından doğurulan
altgrup olup H ∨ K ile gösterilir.
Teorem 2.2.8. S, G grubunun boş olmayan alt kümesi olsun. Bu durumda, S

tarafından doğurulan altgrup, her i için xi ∈ S veya xi-1 ∈ S olmak üzere tüm x1x2. xn
sonlu çarpımlarının M kümesidir.
İspat: Açıkça, S ⊆ M, M deki her iki a=x1...xm ve b=y1...yn elemanı için,

ab −1 = x1 xm yn−1 y1−1 ∈ M dir. Bundan dolayı, M, G nin altgrubudur. M ' , G nin S
yi içeren herhangi bir altgrubu olsun. Bu durumda her x∈S için x∈M' dir.
Dolayısıyla, x-1 ∈ M ' dır. Bu nedenle, M ' i=1,...,n için xi ∈ S veya xi-1 ∈S olmak
üzere, tüm x1x2...xn sonlu çarpımları kümesini içerir. Böylece M ⊆ M' dir. Bu bize
M in, S yi içeren en küçük altgrup olduğunu gösterir ve bu alt grup S tarafından
doğurulan altgrup tur. ¥
Eğer S tek elemanlı {a} kümesi ise, S tarafından doğurulan altgrup devirli
altgruptur. Devirli alt grup a = {a i : i ∈ Z} olarak gösterilir.
12
Tanım 2.2.9. G bir grup ve a∈G olsun. Eğer am=e olacak şekilde bir en küçük
pozitif m tamsayısı varsa, m ye a nın derecesi denir ve o(a) olarak yazılır. Eğer
böyle bir pozitif tamsayı yoksa, bu durumda a sonsuz dereceye sahiptir denir.
Buna bazı değişik örnekler verebiliriz.
Örnek 2.2.10.
(1) Z4 toplamsal grubunda, 2 + 2 = 0 olup ο (2) = 2 dır. Ayrıca, ο (3) = 4 dür.
(−1) + (−3)
(2) G = { x ∈ | x 3 = 1} çarpımsal grubunda ω = elemanının derecesi
2
ο (w ) = 3 tür. G = { x ∈ | x 4 = 1} grubunda ο (i ) = 4 tür.
⎛1 2 3 ⎞ ⎛1 2 3 ⎞
(3) S3 de, ⎜ ⎟ elemanının derecesi 2 ve ⎜ ⎟ nın derecesi 3 dür.
⎝ 2 1 3⎠ ⎝ 2 3 1⎠
(4) Sonlu bir G gurubunda her elemanın derecesi sonludur. Eğer a ∈ G ise o zaman bu
durumda G nin a,a2,a3,...elemanlarının hepsi farklı değildir. Böylece ai=aj olup ai-j=e
olacak şekilde birbirinden farklı pozitif i ve j tamsayıları vardır. Bundan dolayı o(a)
sonludur.
(5) (Z, +) gurubundaki sıfır olmayan her elemanın derecesi sonsuzdur.
Teorem 2.2.11. G bir grup ve a∈ G olsun.

(i) n ≠0 için an=e ise o(a) n dır.
(ii) r(i), i nin m ile bölümünden kalan olmak üzere, o(a)=m ise, a i = a r (i ) dir.
(iii) a nın derecesi m olması için gerek ve yeter koşul o(a)=m olmasıdır.
İspat: (i) Eğer a n = e ise a − n = e dir. i > 0 için a i = e dir. N nin iyi sıralama
özelliğiyle, en küçük pozitif m tamsayı için o(a)=m, am=e dir. Bölme
algoritmasından n=mq+r, 0≤r<m dir. Dolayısıyla, e = a n = (a m ) q a r = a r dir. Bu
yüzden r=0 ve o(a)=m n dir.
13
(ii) Bölme algoritmasından, her i ∈ Z, i = mq + r , 0≤r<m dir. Dolayısıyla

ai=ar olup burada r = r (i ) , i nin m ile bölümünden kalandır.
(iii) o(a)=m olsun. Bu durumda e,a,...,am-1 farklı olur. Aksi halde bir
0≤i<j≤m-1 için a i = a j dir. Dolayısıyla, ai-j=e çelişkisi elde edilir. H = a , a
tarafından doğurulan devirli grup olsun. Her i ∈ Z için, a i = a r (i ) dir. Bu H nın tam
m tane e,a,...,am-1 elemana sahip olduğunu gösterir. Tersine, H’ın sonlu derecesi
olduğunu varsayalım. Her i ∈ Z için tüm ai ler farklı değildir. Dolayısıyla, i , j ∈ Z ,
i < j için ai=aj dir. Bu durumda a i − j = e dir. Dolayısıyla, a nın derecesi sonlu olup
m dir. ¥
Sonuç 2.3.12. Eğer G sonlu grupsa, bu durumda her x ∈ G için x k = e olacak şekilde
bir pozitif k tamsayası vardır.
İspat: G sonlu olup, a altgrubuda sonludur. Dolayısıyla, o(a) sonludur, buna n(a)
diyelim. k = ∏ a∈G n(a ) seçelim. Bu durumda her x ∈ G için x k = e dir. ¥
Tanım 2.2.13. H, G nin altgrubu olsun. a ∈ G alalım. aH = {ah : h ∈ H } kümesine H
ın a tarafından belirlenmiş sol koseti denir. G nin C alt kümesi eğer bir a ∈G için
C = aH ise, C ye H ın G deki sol koseti denir. H ın G deki tüm sol kosetlerinin
kümesi, G/H olarak yazılır. Sağ koset Ha benzer şekilde tanımlanır. H ın G deki tüm
sağ kosetleri kümesi, H\G olarak yazılır.
Herhangi bir a ∈ G elemanı için f : H → aH f (h ) = ah olarak tanımlanan
dönüşüm birebir ve örtendir. Bu nedenle, H ın her solkoseti H ile aynı sayıda
elemana sahiptir. H = eH olduğundan H da H ın bir sol kosetidir
Aşağıdaki gibi tanımlanan G üzerindeki ~ bağıntısını göz önüne alalım.
a ~ b ⇔ a −1b ∈ H .
14
Her a,b,c ∈ G için,

a −1a = e ∈ H ,
a −1b ∈ H ⇒ b −1a = (a −1b ) −1 ∈ H ve
a −1b , b −1c ∈ H ⇒ a −1c = (a −1b )(b −1c ) ∈ H .
dir. Dolayısıyla, ~ bağıntısı G üzerinde bir denklik bağıntısıdır. Bu ~ denklik
bağıntısının denklik sınıfları H ın G deki sol kosetleridir. Bu yüzden, H ın G deki sol
kosetlerinin kümesi G/H, G nin bir parçalanışıdır. Yani, H ın farklı sol kosetleri
ikişer ayrık ve tüm sol kosetlerin birleşimi G ye eşittir. Şimdi H ın G deki sağ
kosetlerini dikkate alalım. Benzer işlemler yapılırsa H ın herhangi iki sağ kosetinde
aynı sayıda elaman vardır ve H\G kümeside G nin bir parçalanışıdır. G deki herhangi
iki a,b elemanının aynı sağ kosete ait olması için gerek ve yeter koşul ab-1 ∈ H
olmasıdır. ψ : G/H→ H\G dönüşümü ψ ( aH ) = Ha −1 olarak tanımlansın.
aH = bH ⇒ a −1b ∈ H ⇒ a −1 (b −1 ) −1 ∈ H ⇒ Ha −1 = Hb −1
olup ψ iyi tanımlıdır.
Benzer şekilde, Ha −1 = Hb −1 ⇒ aH = bH olup ψ birebirdir. Ayrıca, ψ

açıkça örtendir. Sonuç olarak, G/H ve H\G aynı eleman sayısına sahiptir. Böylece,
aşağıdaki tanımı yapabiliriz.
Tanım 2.2.14. H, G nin alt grubu olsun. H ın, G deki tüm sol (sağ) kosetlerinin
sayısına H ın G deki indeksi denir ve [G : H ] ile gösterilir. Bazen indeks sayısı
G : H olarak da yazılır.
Eğer H, {e } aşikar alt grubuysa, H ın, G deki her sol (sağ) koseti G nin tek
elemanlı alt kümeleridir. Bu durumda H ın G deki indeksi G nin eleman sayısıdır.

Yani G : H = G dir. Toplama işlemi ile Z grubunun sıfırdan farklı her alt grubu K
için Z : K sonludur.
15
G sonlu bir grup H da G nin herhangi bir altgrubu olsun. |G|=n,|H|=m olsun.
Bu durumda H ın her sol koseti m elemana sahiptir. H ın tüm sağ kosetlerinin kümesi
G nin bir parçalanışı olduğundan k sol kosetlerin sayısı olmak üzere n = km dir.
G :1 = G : H H :1
dir.
Böylece sonlu grup teorideki aşağıdaki önmeli teoreme sahibiz.
Teorem 2.2.15. (Lagrange) G bir sonlu grup olsun. Bu durumda G nin herhangi bir
altgrubunun derecesi G nin derecesini böler.
Şimdi Lagrange Teoreminin bazı önemli sonuçlarından bahsedelim.
Sonuç 2.2.16. G, derecesi n olan sonlu bir grup olsun. Bu durumda her a∈G için
o(a)|n, ve dolayısıyla a n = e dir.
Sonuç olarak derecesi asal olan her grup devirlidir. Böylece derecesi asal olan
her grup abelyendir.
İspat: a ∈ G olsun. Lagrange teoreminden dolayı devirli grup a nın derecesi n yi
böler. Böylece o(a)|n dir. Eğer n asal ve a≠ e ise, a derecesi n olmalıdır.
Dolayısıyla, a = G olup G devirlidir. ¥
Teorem 2.2.17. (Euler-Fermat Teoremi) Eğer a tam sayısı, pozitif m sayısı ile
aralarında asal olmak üzere aφ ( m ) ≡ 1(mod m) dir. Buradaki φ fonksiyonuna Euler
fonksiyonu denir.
16
İspat: x ∈ m elemanının tersinir olması için gerek ve yeter koşul (x,m)=1
( )
*
olmasıdır. m deki tersinir elemanların çapma işlemi ile m deki derecesi φ (m)
dir. (a, m) = 1, a ∈ ( )
*
m böylece a φ ( m ) = 1 dir. Böylece aφ ( m ) ≡ 1(mod m) dir. ¥
Teorem 2.2.18. (Poincare Teoremi) Sonlu indeksli iki alt grubun kesişimide sonlu
indekslidir.
İspat: H ve K, G nin sonlu indeksli iki alt grubu olsunlar. a ∈G

alalım. ( H ∩ K ) a = Ha ∩ Ka olduğu açıktır. Böylece H ∩ K nın her sağ koseti H
nın sağ koseti ve K nın sağ kosetinin kesişimidir. Yani H nın sağ koseti ve K nın sağ
kosetinin kesişimi sonludur. Böylece H ∩ K nın kosetleri sonlu sayıdadır. ¥
Teorem 2.2.19. G bir grup ve ab = ba olacak şekilde a, b ∈ G olsun.
o ( a ) = m, o ( b ) = n ve ( m, n ) = 1 ise o zaman o ( ab ) = mn dir.
İspat: o ( ab ) = k olsun. O zaman ( ab ) = e dir. Ayrıca

k
( ab )
mn
= a mnb mn = e
dir. O halde k mn olur.
( ab )
k
= a k bk = e ⇒ a k = b− k
olup o ( a k ) = o ( b − k ) = o ( b k ) dir. Fakat a m = e ⇒ ( a k ) = e ⇒ o ( a k ) m dir. Benzer

m
şekilde o ( b k ) n dir. Böylece o ( a k ) , ( m, n ) = 1 sayısını da böler. O halde o ( a k ) =1
17
olup a k = e dir. Böylece m k dir. Benzer şekilde n k olup mn k dir. Zaten
o ( ab ) = k olduğundan k mn olup k = mn dir.
Teorem 2.2.20 S ve T sonlu bir G grubunun alt grupları olsunlar. O zaman
S T
ST =
S ∩T
dir.
İspat: S × T yi ve S × T üzerinde
( s, t ) ~ ( s′, t ′) ⇔ bir a ∈ S ∩ T için ,s′ = sa ve t ′ = a −1t dir.
şeklinde tanımlanan ~ bağıntısını düşünelim. ~ bir denklik bağıntısıdır. ( s, t ) ∈ S × T
nın denklik sınıfını ( s, t ) ile gösterelim. S × T / ~ de tüm denklik sınıflarının kümesi
olsun. Denklik bağıntısının tanımından
( s, t ) = {( sa, a −1t ) : a ∈ S ∩ T }
dir. Böylece ( s, t ) = S ∩ T dir. Üstelik S × T de ayrık denklik sınıflarının birleşimi
k
S × T = ∪ ( si , ti ) olup S × T = k S ∩ T dir. Şimdi f dönüşümünü
i =1
f : S × T / ~ → ST , f ( si , ti ) = si ti
olarak tanımlayalım. f iyi tanımlıdır. Bir a ∈ S ∩ T için
18
( si , ti ) = ( s j , t j ) ⇔ s j = si a, t j = a −1ti ( a ∈ S ∩ T ) ⇔ s j t j = siti
olup f birebirdir. Ayrıca f örten olup S × T / ~ = ST dir. O halde
S × T = k S ∩ T olduğu bilindiğinden
S × T = ST S ∩ T ⇒ S T = ST S ∩ T
S T
olur. Böylece ST = olduğu gösterilmiş olur. ¥
S ∩T
2.3. Permütasyon Grupları
Tanım 2.3.1. X boş olmayan bir küme olsun. X in tüm birebir örten dönüşümlerinin
(permütasyonlarının) bileşke işlemi altında oluşturduğu gruba X üzerinde simetrik
grup denir Sx ile gösterilir. Sx in bir altgrubuna X üzerinde permütasyon grubu denir.
X Y ise Sx=Sy olduğu açıktır. Eğer |X|=n ise, Sx ,Sn ile gösterilir ve n. dereceden
⎛1 2 n ⎞
simetrik grup olarak adlandırılır. σ ∈ Sn permütasyonu ⎜
⎝ σ (1) σ (2) σ (n) ⎟⎠
formunda gösterilir
Tanım 2.3.2. σ ∈ Sn olsun.
σ ( xi ) = xi +1 , i = 1,… , r − 1
σ ( xr ) = x1 ,
σ ( x) = x , x ∉ { x1 ,… , xr }
19
olacak şekilde farklı tamsayıların bir x1,...,xr ∈ {1, 2, , n} listesi varsa σ ya uzunluğu
r olan bir devir denir ve σ = ( x1 x2 ...xr ) olarak yazılır. Uzunluğu 2 olan bir devire
transpozisyon denir.
Başka bir deyişle, ( x1 … xr ) devri diyagramda görüldüğü gibi x1..xt
tamsayılarını çember etrafında bir adım( r = 5 için) hareket ettirir ve etkilenmemiş n

deki her diğer tam sayıyı terk eder. (Eğer σ(x) = x ise, σ, x’i hareket ettirmez deriz.)
x3
x4
x2
x5
x1
Uzunluğu 1 olan devir birim dönüşümdür.

Gösterim yararına, simetrik S3 grubunu dikkate alalım. {1,2,3} kümesinin 6
tane permütasyonu vardır. Bunlar
⎛1 2 3 ⎞ ⎛1 2 3 ⎞ ⎛1 2 3 ⎞
e=⎜ ⎟ ,σ1 = ⎜ ⎟ ,σ 2 = ⎜ ⎟
⎝1 2 3 ⎠ ⎝ 2 3 1⎠ ⎝3 1 2⎠
⎛1 2 3 ⎞ ⎛1 2 3 ⎞ ⎛1 2 3 ⎞
τ1 = ⎜ ⎟ ,τ 2 = ⎜ ⎟ ,τ 3 = ⎜ ⎟
⎝1 3 2 ⎠ ⎝ 3 2 1⎠ ⎝ 2 1 3⎠
şeklindedir. Dikkat edilecek olursa
e = (1) , σ 1 = (123) , σ 2 = (132 )

τ 1 = ( 23) ,τ 2 = (13) ,τ 3 = (12 )
dir. Bileşke işlemi ile iki permütasyonun çarpımını bulabiliriz. Böylece,
20
⎛1 2 3 ⎞
τ 1σ 1 = ⎜ ⎟ = τ 2 dir
⎝ 3 2 1⎠
(Şunu hatırlayalım, τσ çarpımında, önce σ harekete geçer, τ ile takip edilir.)
σ1=(123) için σ ve τ1=(23) için τ yazalım. Bu durumda
σ 2 = σ 2 , σ 3 = e,τ 2 = e, στ = τ 3 , σ 2τ = τ 2 = τσ
olup S3 = {e, σ , σ 2 ,τ , στ , σ 2τ } dir. S3 deki herhangi iki elemanın çarpımı
σ 3 = e = τ 2 , στ = σ 2τ bağıntıları ve çarpmanın birleşme özelliği kullanılarak

hesaplanabilir.
Sx simetrik grubunun altgrubu permütasyon grubu olarak adlandırıldı. Demek
ki, permutasyon grubu elemanları bir X kümesi üzerinde permütasyonlar ve • işlemi
bileşke işlemi olan ( G, • ) grubudur.
Teorem 2.3.3.(Cayley Teoremi). Her grup bir permütasyon grubuna izomorfiktir.
İspat: G bir grup olsun. Verilen herhangi bir a ∈ G için f a ( x ) = ax, ( ∀x ∈ G ) olarak
tanımlanan f a dönüşümü her x, x′, y ∈ G için ax = ax′ ⇒ x = x′ ve y = f a ( a −1 y )
olduğundan birebir ve örtendir. Her a ∈ G için
φ : G → SG , φ ( a ) = f a
olarak tanımlanan φ fonksiyonunu düşünelim. Her a, b, x ∈ G için
f ab ( x) = abx = f a (bx) = f a ( fb ( x)) = ( f a fb )( x)
21
dir. Böylece φ (ab) = φ (a )φ (b) dir. Bu yüzden, φ homomorfizmadır, ve Im φ , SG nin
altgrubudur. Üstelik x ∈ G için φ ( a ) = φ ( b ) ⇒ ax = bx ⇒ a = b dir. Böylece φ
birebir homomorfizmdir. Bu yüzden G, SG nin bir alt grubuna izomorfiktir. ¥
2.4. Simetri Grupları
Bu bölümde simetri grupları olarak bilinen permütasyon gruplarının önemli

bir sınıfını tanımlayacağız. X uzaydaki noktaların kümesi olsun. Her x,y ∈ X için x ve
y noktaları arasındaki uzaklık d ( x , y ) olarak verilsin. X in bir σ permütasyonu
eğer her x,y∈ X için
d (σ (x ), σ ( y )) = d (x , y )
oluyorsa σ permütasyonuna X in bir simetrisi denir. Aslında, simetri her iki nokta
arasındaki uzaklığı koruyan bir permütasyondur.
T X ile X in tüm simetrilerinin kümesini gösterelim. Bu durumda her σ,τ ∈ Tx
ve x,y ∈ X için,
d (τσ −1 ( x),τσ −1 ( y )) = d (σ −1 ( x), σ −1 ( y )) = d (σσ −1 ( x), σσ −1 ( y )) = d ( x, y )
dir. Böylece τσ-1 ∈ T X olup T X , Sx in bir altgrubudur. T X in kendisi de bileşke işlemi

ile bir gruptur. Bu gruba X in simetri grubu denir.
Şimdi özel olarak X in noktaları n kenarlı bir çokgenin oluşturduğu durumu
düşünelim. X in herhangi bir simetrisi çokgenin köşelerindeki etkilerle tek türlü
belirlidir. Bu yüzden, sadece 1,2,...,n ile etiketlenmiş köşeler kümesinin simetrisini
dikkate almak yeterli olacaktır. Böylece n kenarlı çokgenin simetrileri grubu, Sn in
bir altgrubudur.
22
Tanım 2.4.1. n kenarlı düzgün bir çokgen Pn in simetrileri grubu derecesi n olan
dihedral grup olarak adlandırılır ve Dn olarak yazılır.
Düzgün n kenarlı çokgen Pn i göz önünde bulunduralım. Bir σ ∈ S n
permütasyonunun Pn in simetrisi olması için gerek ve yeter koşul σ nun Pn deki

herhangi iki komşu köşeyi alıp yine komşu köşelerle eşlemesidir. Yani bir σ ∈ S n
permütasyonunun Pn in simetrisi olması için gerek ve yeter koşul σ (1) ,σ ( 2 ) ,…,σ ( n )
sayıları ya 1,2,..,n devir sırasında veya n,n-1,...,2,1 ters devir sırasında olmasıdır.
Böylece Pn simetrilerini iki tipte sınıflandırabiliriz. Bunlardan biri 1,2,...,n devir
sırasında diğeri ise ters devir sırasında olsun. σ simetrisi, devir sırasında olsun. σ(l)
ifadesi 1,2,...,n, değerlerinden herhangi birine sahip olabilir ve σ(l) değeri
sabitlenirse, σ ( 2 ) ,...,σ ( n ) devir sırası vasıtasıyla tek türlü belirlenir. Bu yüzden,
köşelerin devir sırasını veren tam olarak n tane simetrisi vardır. Bu simetrileri
σ1,σ2,...,σn ile gösterelim. Benzer şekilde ters devir sırasına karşılık gelen
simetrilerini τ1,τ2,…,τn ile gösterelim. burada σi (1) = i ve τi (1) = i dir. Böylece
dihedral grup Dn in 2n tane elemanı vardır ve bunlar σi, τt ( i = 1, 2, , n ) dir.

Şimdi Dn iki elemanının çarpımını bulmak için elemanlarının daha basit
tanımını vereceğiz. Açıkça, σ1, birim permütasyon e ve σ2 de (12...n) deviridir. σ2 yi
σ olarak yazalım. Dikkat edilirse σi (1) = i + 1 ( i = 1, 2, , n − 1 ) ve σn (1) = 1 dir. σi
(i>1) devir sırasında olduğundan,
σ i = σ , i = 1,...n − 1,
i +1
σn =e
dir. Dolayısıyla, köşelerin devir sırasını koruyan n simetrileri burada σ = (12 n)
olmak üzere σi ( i = 1, 2, , n − 1 ) dir.
23
⎛1 2 n⎞
τ1 = ⎜ ⎟ permütasyonunu τ olarak yazarak, σ τ (1) = i + 1 olup ters devir
i
⎝1 n 2⎠
sırasını korur. Böylece σiτ = τi+1, (i=0,1,...,n-1) dir. Üstelik τ2 = e dir. τσ çarpımını
dikkate alalım. τσ ters devir sırasında ve τσ (1) = τ ( 2 ) = n olup
τσ = σ n −1τ
dir.
⎛1 2 n⎞
Teorem 2.4.2. Dihedral grup Dn, σ = (1, 2,..., n), τ = ⎜ ⎟ olmak üzere
⎝1 n 2⎠
σn = e = τ2 ve τσ = σ n −1τ eşitliklerini sağlayan σ,τ elemları tarafından doğurulan,

derecesi 2n olan gruptur.
2π
Geometrik olarak, σ, Pn düzgün çokgenin kendi düzlemi içinde açısı
n
boyunca dönderilmesi ve τ da 1 köşesinin çap içindeki yansımasıdır.
Tanım 2.4.3. Dihedral grup D4 octic grup olarak adlandırılır.

Düzensiz çokgen simetrileri grubu örneğindeki gibi, örnek 5.3’de dikdörtgen
simetrilerini dikkate alabiliriz.
Örnek 2.4.4.Dikdörgen simetrilerinin

4 3
1 2
⎛1 2 3 4 ⎞ ⎛1 2 3 4 ⎞ ⎛1 2 3 4 ⎞ ⎛1 2 3 4 ⎞
e=⎜ ⎟,a = ⎜ ⎟,b = ⎜ ⎟,c = ⎜ ⎟
⎝1 2 3 4 ⎠ ⎝3 4 1 2⎠ ⎝ 2 1 4 3⎠ ⎝ 4 3 2 1⎠
olduğu görülür. Dikkat edilirse geometrik olarak, a , π açısı boyunca

döndürülmesidir. b ve c de simetri ekseninde köşelerin yansımalarıdır.
24
a 2 = b 2 = c 2 = e , ab = c , bc = a , ca = b
dir. Böylece, dikdörtgen simetrileri grubu Klein-4grubudur.
2.5 Normal Altgruplar ve Bölüm Grupları
G gurubundaki çarpım ile G nin herhangi iki A ve B alt kümesinin çarpımı
AB = { xy : x ∈ A, y ∈ B}
olarak tanımlanır. Eğer A veya B tek elemanlı bir küme ise {a} B ve A{b} yerine
sırasıyla kısaca aB ve Ab yazarız. G deki çarpma birleşmeli G nin altkümelerinin

çarpımı da birleşmelidir.
Tanım 2.5.1. G bir grup olsun. Eğer her x ∈ G için xNx-1 ⊆ N ise, G nin N altgrubuna
G nin normal altgrubu denir ve N G olarak yazılır.
Aşikar altgruplar {e} ve G kümeleri G nin normal altgruplarıdır. Eğer G
değişmeli ise G nin her altgrubu normal altgruptur. Fakat bunun tersi doğru değildir.
Yani her alt grubu normal olan grup değişmeli olmak zorunda değildir.
Örnek 2.5.2. Her alt grubu normal olan fakat değişmeli olmayan bir grup örneği
verelim. G derecesi 8, tüm elemanları aşağıdaki matrisler ve işlemi matris çarpımı
olan grup olsun.
⎡1 0 ⎤ ⎡ −1 0 ⎤ ⎡ 0 1⎤ ⎡ 0 −1 ⎤
⎢0 1 ⎥ , ⎢ ⎥,⎢ ⎥,⎢ ⎥
⎣ ⎦ ⎢⎣ 0 − −1 ⎦⎥ ⎣ −1 0 ⎦ ⎢⎣ −1 0 ⎦⎥
⎡ −1 0 ⎤ ⎡ − −1 0 ⎤ ⎡0 −1⎤ ⎡ 0 − −1 ⎤
⎢ 0 −1⎥ , ⎢ ⎥,⎢ ⎥ ,⎢ ⎥
⎣ ⎦ ⎣⎢ 0 −1 ⎦⎥ ⎣1 0 ⎦ ⎣⎢ − −1 0 ⎥⎦
25
Dikkat edilecek olursa
⎡1 0 ⎤ ⎡ −1 0 ⎤ ⎡ 0 −1 ⎤
e=⎢ ⎥ ,a = ⎢ ⎥ ,b = ⎢ ⎥
⎣0 1 ⎦ ⎢⎣ 0 − −1 ⎥⎦ ⎢⎣ −1 0 ⎥⎦
olmak üzere a 4 = e, b 2 = a 2 ve b −1ab = a 3 dir. Bu G grubuna quaternion grubu denir.
⎧ ⎡ 1 0 ⎤ ⎡ −1 0 ⎤ ⎫
Derecesi 2 olan bir tek alt grubu vardır oda ⎨ ⎢ ⎥ , ⎢ 0 −1⎥ ⎬ olup normal alt
⎩ ⎣ 0 1 ⎦ ⎣ ⎦⎭
grup olduğu açıktır. Derecesi 4 olan alt gruplarlının indeksi 2 dir. İndeksi 2 olan alt
gruplar normaldir (Bu ifade daha sonra ispatlanacaktır.). Böylece G nin tüm alt
grupları normaldir. Fakat G değişmeli değildir.
Normal alt gruba örnek olarak G grubunun merkezi
Z (G ) = {a ∈ G : ( ∀x ∈ G ) ax = xa}
yi verebiliriz. Eğer φ :G →H grup homomorfizması ise Kerφ G dir.
Teorem 2.5.3. N, G grubunun altgrubu olsun. Bu durumda aşağıdakiler birbirine

denktir.
(i) N G
(ii) Her x ∈ G için xNx-1=N dir.
(iii) Her x ∈ G için xN=Nx dir.
(iv) Her x,y ∈ G için (xN)(yN)=xyN dir.
İspat: (i) ⇒ (ii) N G olduğunu kabul edelim. x ∈ G alalım. Normal alt grup
tanımından xNx −1 ⊆ N dir. x −1 ∈ G olup x −1Nx ⊆ N dir. Böylece
N = x (x −1Nx )x −1 ⊆ xNx −1
26
dir. O halde N = xNx-1 dir.

(ii ) ⇒ (iii ) N = xNx-1 olduğunu kabul edelim.
Nx = ( xNx −1 ) x = xNx −1 x = xNe = xN
dir.
(iii ) ⇒ (iv) Nx = xN olduğunu kabul edelim.
( xN )( yN ) = x( Ny ) N = x( yN ) N = xy ( NN )
olur. N çarpma altında kapalı olup NN ⊆ N dir. Diğer taraftan, N = eN ⊆ NN

olup NN=N olur. Böylece (xN)(yN)=(xy)N dir.
(iv) ⇒ (i ) (xN)(yN)=(xy)N olduğunu kabul edelim.
xNx −1 = xNx −1e ⊂ xNx −1 N = xx −1 N = eN = N
olup N G dir. ¥
N, G nin normal altgrubu olsun. Yukarıdaki teorem G de N nin herhangi sol

kosetinin bir sağ koset olduğunu ve tersinin de doğru olduğunu göstermektedir.
Dolayısıyla, N nin normal alt grup olması durumunda sol ve sağ kosetlerini
ayırmamıza gerek yoktur. Bu yüzden N nin tüm kosetlerini sağ kosetler olarak
yazacağız ve N nin G deki tüm kosetleri kümesini G/N ile göstereceğiz .
Teorem 2.5.4. N G grubunun normal altgrubu olsun. Bu durumda, G/N çarpıma

işlemi ile bir gruptur. φ : G → G/N, φ ( x ) = xN olarak tanımlanan dönüşüm örten bir
homomorfizmdir ve Ker φ =N dir.
İspat: Yukarıdaki teoremden her x,y ∈ G için (xN)(yN)=xyN dir. Dolayısıyla, G/N
çarpım altında kapalıdır. eN=N koseti, G/N deki çarpım için birim elemandır.
27
Herhangi bir x ∈ G elemanı için (xN)(x-1N)=(xx-1)N=eN dir. Böylece G/N bir gruptur.
φ nin örten olduğu açıktır. Ayrıca
φ ( xy ) = ( xy ) N = ( xN )( yN ) = φ ( x)φ ( y )
olup φ bir homomorfizmadır. Dahada ötesi
xN = eN ⇔ x ∈ N
dir. Böylece Kerφ = { x ∈ G : φ ( x) = eN }=N dir. ¥
Tanım 2.5.5. N, G nin normal altgrubu olsun. G/N grubu G nin N tarafından bölüm
grubu olarak adlandırılır. φ : G → G/N, φ ( x ) = xN olarak tanımlanan G den G/N ye
örten homomorfizmasına da doğal (veya kanonik) homomorfizm denir.
Tanım 2.5.6. G bir grup ve S, G nin boş olmayan altkümesi olsun. S in G deki
normalleyeni
N ( S ) = { x ∈ G : xSx −1 =S}
kümesidir. Çoğu zaman hangi grupta S nin normalleyeni olduğunu belirtmek için
N G ( S ) olarak da yazılır. Tek elemanlı {a} kümesinin normalleyeni kısaca N(a)
olarak yazılır.
Teorem 2.5.7. G bir grup olsun. G nin boş olmayan S altkümesi için N(S), G nin
altgrubudur. Ayrıca, G nin herhangi bir altgrubu H için,
(i) N(H), H yi normal olarak içeren, G nin en büyük alt grubudur.

(ii) K, N(H) in altgrubu ise H da KH ın normal altgrubudur.
İspat: Açıkça e ∈ N(S) dir. Eğer x,y ∈ N(S) ise bu durumda
28
( x −1 y ) S ( x −1 y ) −1 = x −1 ( ySy −1 ) x = x −1Sx = x −1 ( xSx −1 ) x = S
olup x y −1 ∈ N(S) dir. Böylece N(S), G nin altgrubudur. H, G nin altgrubu olsun. Bu
durumda her h ∈ H için, hHh-1=H dir. H alt kümedir ve N(H) in altgrubudur.
Ayrıca, tanımla, her x ∈ N(H) için xHx −1 = H dir. Böylece H N ( H ) dir. K, G nin
H K olacak şekildeki herhangi bir altgrubu olsun. Bu durumda her k ∈ K için
kH k −1 =H dır. Bu yüzden K ⊆ N(H) dır. N(H), H yi normal olarak içeren, G nin en
büyük alt grubudur.
K, N(H) nin altgrubu olsun. Bu durumda her k ∈ K için, kH k −1 =H dir. Dolayısıyla
kH=Hk dır. Böylece KH=HK dır. KH=HK olduğundan KH, N(H) nin altgrubudur ve
H ⊆ KH dir. O halde H KH dır. ¥
Tanım 2.5.8. G bir grup olsun. Herhangi a,b ∈ G elemanları için, ab a −1b −1 ifadesi G
deki komütatör olarak adlandırılır. G deki tüm komütatörler kümesi tarafından
üretilen altgrubuna G nin komütatör altgrubu (veya G den türemiş grup) olarak
adlandırılır ve G' ile gösterilir.
Teorem 2.5.9. G bir grup ve G' de G den türemiş grup olsun. Bu durumda
(i) G ′ G dir.
(ii) G/G' değişmelidir.
(iii) Eğer H G olsun. G/H değişmelidir ⇔ G' ⊆ H dir.
İspat: (i) x=ab a −1b −1 , G deki herhangi bir komütatör olsun. Bu durumda x-1=bab-1a-1
de komütatördür. Üstelik, G deki herhangi bir g elemanı için,
gxg −1 = ( gag −1 )( gbg −1 )( ga −1 g −1 )( gb −1 g −1 )

= ( gag −1 )( gbg −1 )( gag −1 ) −1 ( gbg −1 ) −1 ∈ G'
dür. G' deki herhangi bir y elemanı komütatörlerin sonlu sayıda çarpımıdır,
29
y=x1x2…xn diyelim, burada x1x2…xn komütatörlerdir. Bu durumda herhangi bir g ∈ G

elemanı için,
gyg −1 = ( gx1 g −1 )( gx2 g −1 ) ( gxn g −1 ) ∈ G '
dir. Dolayısıyla G', G nin normal altgrubudur.

(ii) a,b ∈ G için,
(aG ')(bG ')(aG ') −1 (bG ') −1 = (aba −1b −1 )G ' = G '
dür. Dolayısıyla (aG ')(bG ') = (bG ')(aG ') dür. Böylece G/G' değişmelidir.
(iii) G/H nın değişmeli olduğunu varsayalım. Bu durumda her a,b ∈ G için
(aba −1b −1 ) H = (aH )(bH )(aH ) −1 (bH ) −1

= (aH )(aH ) −1 (bH )(bH ) −1 = H
dir. Böylece ab a −1b −1 ∈ H olup G' ⊆ H dır. Terside benzer şekilde gösterilir. ¥
Örnek 2.5.10. Eğer A ≤ G ve B G ise A ∩ B A ve AB ≤ G olduğunu gösterelim.

Açıkça A ∩ B ≤ A dır. a ∈ A ve x ∈ A ∩ B olsun. Bu durumda B G olduğundan
axa-1 ∈ B dir. Ayrıca axa-1 ∈ A dır. Böylece
∀a ∈ A , ∀x ∈ A ∩ B , axa −1 ∈ A ∩ B ⇒ A ∩ B A
dır. a,a1 ∈ A ve b,b1 ∈ B olsun. Bu durumda B normal altgrup olduğundan

a1−1B = Ba1−1 olup (bb1−1 ) a1−1 = a1−1b 2 olacak şekilde bir b 2 ∈ B olacağından
ab(a1b1)-1=ab b1−1a1−1 = aa1−1b 2 ∈ AB
30
dir. AB ≤ G dir.
Örnek 2.5.11. i=1,2....,k için H i G , ise H1H2...Hk ≤ G olduğu k üzerinden tüme

varımla gösterilir.
Örnek 2.5.12. Eğer G bir grup ve H da G de indeksi 2 olan bir altgrup ise H nin G
nin normal altgrubu olduğunu gösterelim. Eğer a ∉ H ise, H nın G de indeksi 2 olup
bu durumda G=H ∪ aH ve aH ∩ H=Ø dir. Ayrıca G = H ∪ Ha, Ha ∩ H = Ø dir.
Böylece, aH=Ha, a ∉ H dir. ∀a ∈ H için aH=Ha dir. Dolayısıyla ∀ g ∈ G için
gH=Hg olup H, G nin normal altgrubudur.
Örnek 2.5.13. Eğer N ve M, N ∩ M={e}olacak şekilde G nin normal altgrupları ise

∀ n ∈ N, ∀ m ∈ M için mn=nm olduğunu gösterelim. Eğer n ∈ N, m ∈ M ise, bu
durumda
n −1m −1nm = (n −1m −1n )m ∈ MM = M

n −1m −1nm = n −1 (m −1nm ) ∈ NN = N
dir. Böylece n −1m −1nm ∈ N ∩ M = {e} olur. Dolayısıyla nm=mn dir.
Örnek 2.5.14. K T G olmak üzere K ve T altgrubuna sahip fakat K nın normal

altgrubu olmadığı G grubuna örnek verelim. G=D4 grubu olsun. T = {e, σ 2 ,τ , σ 2τ }
ve K = {e,τ } olarak seçelim. T ve K kümeleri G nin altgruplarıdır. T G dir.
Benzer şekilde T : K = 2 olup K T dir. σ ∈ G ve τ ∈ K seçersek, bu durumda σ-1τσ
∉ K olup K, G de normal altgrup değildir.
Örnek 2.5.15. G sonlu bir grup, N de G nin (|N|,|G/N|)=1 olacak şekilde bir alt grubu
olsun. Bu durumda N derecesi |N| olan G grubunun tek altgrubu olduğunu
31
gösterelim. K derecesi |N| olan G nin başka bir altgrubu olsun. Bu durumda
KN/N<G/N dir. Böylece
KN KN K
= =
N N K∩N
dir. Lagrange teoremi nedeniyle |K|/|K ∩ N|, |G/N| yi böler. Fakat |K|= N| ve N|,
|G/N|)=1 olduğundan |K|/|K ∩ N|=1 dir. Dolayısıyla K=K ∩ N olup K=N dir.
Örnek 2.5.16. G bir grup, Z(G) de G nin merkezi olsun. G/Z(G) devirli ise G nin
değişmeli olduğunu gösterelim. x ∈ G için G/Z(G) grubu xZ(G) tarafından
doğuruluyor olsun. a,b ∈ G alalım. Bu durumda aZ(G) ∈ G/Z(G) olup bir m tamsayısı
için, xmZ(G) formundadır. Yani
aZ(G)=xmZ(G)
Böylece y ∈ Z(G) için a=xmy dir . Aynı şekilde z ∈ Z(G) ve bir n tamsayısı için b=xnz
dir. Böylece y ∈ Z(G) olduğundan
ab = ( x m y )( x n z ) = x m yx n z = x m x n yz = x m + n yz
dir. O halde z ∈ Z(G) olduğundan
ba = ( x n z )( x m y ) = x n zx m y = x m + n yz
dir. Dolayısıyla ∀a , b ∈G için ab = ba dir.
32
2.6. İzomorfizm Teoremleri
Bu bölümde grup homomorfizması üzerinde İzomorfizm Teoremleri olarak

bilinen bazı önemli teoremleri ispatlayacağız. Daha önce G grubunun her G/N bölüm
grubunun G nin bir homomorfik imajı olduğunu gördük. İlk İzomorfizm Teoremi
(Temel Homomorfizm Teoremi olarakta bilinir) bunun tersini ispatlar; yani, G nin her
homomorfik imajı G nin bir bölüm grubuna izomorfik olduğunu gösterir.
Teorem2.6.1.(Birinci izomorfizm teoremi). φ :G → G ′ bir grup homomorfizması

olsun. Bu durumda G / Ker φ Im φ dir. Ayrıca φ örten ise G / Ker φ G ′ dir.
İspat: K = Kerφ olmak üzere ψ : G / K → Im φ , ψ ( xK ) = φ ( x ) olarak tanımlanan
ψ dönüşümünü düşünelim. Her x,y ∈ G için
xK = yK ⇔ y −1x ∈ K ⇔ φ ( y −1x ) = e ′ ⇔ φ ( x ) = φ ( y )
olup ψ iyi tanımlı ve birebirdir. Ayrıca,
ψ ( ( xK )( yK ) ) = ψ ( xyK ) = φ ( xy ) = φ ( x ) φ ( y )
ψ ( xK )ψ ( yK ) = φ ( x ) φ ( y )
olup ψ homomorfizmdir. Açıkça ψ örtendir. Böylece G / Ker φ G ′ dir. ¥
Sonuç 2.6.2. Her φ : G→G' grup homomorfizması, η : G → G / Ker φ doğal

homomorfizm ψ : G / Ker φ → Im φ yukarıdaki teoremde bahsedilen izomorfizm ve
j : Im φ → G ′ içerme dönüşümü olmak üzere
φ = jψη
33
olarak çarpanlarına ayrılabilir.
G φ
G′
η
j
G / Ker φ Im φ
ψ
olup ispat açıktır.
Teorem 2.6.3. (İkinci İzomorfizm Teoremi). H ve N, G nin altgrupları ve N G

olsun . Bu durumda H / H ∩ N HN / N dir.
Aşağıda bulunan kapsama diagramı teoremin göz önünde canlandırılmasında
yardımcıdır. Bundan dolayı, teorem "Elmas izomorfizm teoremi" olarakta bilinir.
HN
G N
H∩ N
İspat: N G olup HN=NH G nin alt grubu ve N HN dir. Her h ∈ H için

φ : H → HN / N , φ ( h ) = hN olarak tanımlanan dönüşümü göz önünde
bulunduralım. Aslında φ , ρ : G → G / N doğal homomorfizminin kısıtlamasıdır.

Dolayısıyla Ker φ = H ∩ N dir. Üstelik φ örtendir. Böylece birinci izomorfizm
teoreminden H / H ∩ N HN / N dir. ¥
Teorem 2.6.4.(Üçüncü İzomorfizm Teoremi) H ve K, G nin normal altgrupları ve

K ⊆ H olsun. Bu durumda
(G / K ) / ( H / K ) G /H
34
dir.
İspat: φ : G / K → G / H , φ ( xK ) = xH olarak tanımlanan dönüşümünü göz önünde
bulunduralım.
xK = yK ⇒ x −1 y ∈ K ⇒ x −1 y ∈ H ⇒ xH = yH
olup φ iyi tanımlıdır. Ayrıca, her x,y ∈ G için
φ ( (xK )( yK ) ) = φ (xyK ) = xyH = (xH )( yH )
olup φ bir homomorfizmdir. Şimdi φ ayrıca örten ve
Kerφ = { xK : xH = H } = { xK : x ∈ H } = H / K
olup birinci izomorfizm teoreminden (G / K )( H / K ) G / H dir. ¥
Aşağıdaki teorem iki bölüm grubunun direk çarpımının bir bölüm grubuna
izomorfik olduğunu göstermektedir.
Teorem 2.6.5. G1 ve G2 iki grup ve N1 G1 , N 2 G2 olsun. Bu durumda
(G1 × G 2 ) /(N 1 × N 2 ) = (G1 / N 1 ) × (G 2 / N 2 )
dir.
35
İspat: φ (x 1 , x 2 ) = (x 1N 1 , x 2 N 2 ) olarak tanımlanan φ : G1 ×G 2 → (G1 / N 1 ) × (G 2 / N 2 )
dönüşümünü düşünelim. φ bir örten homomorfizma ve Ker φ = N1 × N 2 olup birinci
izomorfizm teoreminden (G1 × G 2 ) /(N 1 × N 2 ) = (G1 / N 1 ) × (G 2 / N 2 ) dir. ¥
Eğer σ :S→T dönüşümünde X ⊆T ise σ −1 (X)= {s ∈ S : σ ( s ) ∈ X }
şeklindedir. σ −1 (X) kümesine X in σ altındaki ters görüntülerinin kümesi denir. σ −1

kümesi T ten S ye yerine Ρ (T ) den Ρ ( S ) ye dir. Bununla birlikte, eğer σ birebir ve
örten ise , bu durumda σ −1 ters fonksiyondur.
Teorem 2.6.6.(Correspondence Teoremi). φ :G → G' bir örten grup

homomorfizması ise aşağıdakiler doğrudur:
(i) H<G ⇒ φ ( H ) < G '
(ii) H ' < G ' ⇒ φ −1 ( H ') <G

(iii)H G ⇒ φ ( H ) G'
(iv) H ' G ' ⇒ φ −1 ( H ') G
(v) H<G ⇒ H= φ −1 (φ ( H ))
(vi) H → φ ( H ) dönüşümü Ker φ yi içeren G nin alt gruplarının ailesi ile
gönderimi G' nin altgruplarının ailesi arasında birebir bir eşlemedir. G nin
normal altgrupları G' nün normal altgruplarıyla eşlenir.
İspat: (i) a,b ∈ H olsun. Böylece φ (a ) , φ (b) ∈ φ ( H ) dır. Bu durumda
φ (a) (φ (b))−1 = φ (a) φ (b −1 ) = φ (ab −1 ) ∈ φ ( H )
olduğundan ab-1 ∈ H olup φ (H)<G' olur.
(ii) a,b ∈ φ −1 ( H ') olsun. Bu durumda φ (a) , φ (b) ∈ H ' dir. Bu durumda
φ (ab −1 ) = φ (a) (φ (b)) −1 ∈ H '
36
olup ab −1 ∈ φ −1 ( H ') dir. Böylece, φ −1 ( H ') <G olur.

(iii) φ (h) ∈ φ (H) ve g' ∈ G' olsun. Bu durumda, bir g ∈ G için g'= φ (g) dir. H G
olduğudan,
( g ') −1 (φ (h)) g ' = (φ ( g )) −1φ (h)φ ( g ) = φ ( g −1hg ) ∈ φ ( H )
dir. O halde φ (H) G ' dir.

(iv) h ∈ φ -1(H'), g ∈ G olsun. Bu durumda φ (h) ∈ H' dir. H' G' olduğunda
φ ( g −1hg ) = (φ ( g )) −1φ (h)φ ( g ) ∈ H '
dir. Böylece g −1hg ∈ φ −1 ( H ') olup φ -1(H') G dir.
(v) H ⊂ φ −1 (φ ( H )) olduğu açıktır. x ∈ φ -1( φ (H)) olsun. Ozaman
φ (x ) ∈ φ (H ) ⇒ φ (x ) = φ (h ) (∃h ∈ H )
⇒ φ (xh −1 ) = φ (e ) ⇒ xh −1 ∈ Ker φ
⇒ xh −1 ∈ H (H ⊃ Ker φ )
⇒ x ∈H
olur. Böylece, H= φ -1( φ (H)) dir.
(vi) H'<G' olsun. Bu durumda (ii) den φ -1(H'), Ker φ yi içeren G nin altgrubudur,
böylece (iii) den φ ( φ -1(H'))=H' dir. H → φ ( H ) dönüşümü örtendir. φ (H1)= φ (H2)
olsun. Burada H1, H2 , Ker φ yi içeren G nin altgrubudur. Bu durumda
φ -1( φ (H 1 ))= φ -1( φ (H 2 )) dir. Böylece (iii) den H1=H2 dir. (iv) ün son parçası (ii) ile
takip eder.
Dikkat edilecek olursa eğer φ : G →G' herhangi bir homomorfizm ise, bu durumda,
teoremde G' yerine Im φ ile yer değiştirilirse teorem yine doğrudur. ¥
37
Sonuç 2.6.7. N, G nin normal altgrubu olsun. G/N nin verilen her H' altgrubu için,
H'=H/N olacak şekilde G nin bir tek H altgrubu vardır. Ayrıca H G ⇔ H/N G/N
dir.
İspat. φ : G→ G/N, φ ( x ) = xN olarak tanımlanan doğal homomorfizmi düşünelim.
Yukarıdaki teoremden H'= φ (H)=H/N olacak şekilde G nin N yi içeren kapsayan tek
altgrubu vardır.
Tanım 2.6.8. G bir grup olsun. Eğer
(i) N≠G
(ii) H G ve H ⊃ N ⇒ H=N veya H=G ise,
G nin N normal altgrubuna maximal normal altgrup denir.
Tanım2.6.9. Eğer G normal öz altgruplara sahip değilse, yani , G nin {e} ve G

dışında normal altgrupları yoksa G grubuna basit grup denir.
Sonuç 2.6.10. N, G nin normal öz altgrubu olsun. Bu durumda, G/N basit olması için
gerek ve yeter koşul N, G nin maksimal normal altgrubu olmasıdır.
Sonuç 2.6.11. H ve K, G nin ayrık maksimal normal altgrupları olsun. Bu durumda

H ∩ K da hem H nin hemde K nın maximal normal altgrubudur.
İspat: İkinci izomorfizm teoremi nedeniyle H / H ∩ K HK / K dir. Böylece

K HK G dir. K maksimal olduğundan, HK=K veya HK=G dir. Fakat, H ve K nin
her ikisi maksimal ve ayrık olduğundan, HK=K ⇒ H ⊆ K çelişkisi elde edilir.
Dolayısıyla, H=G dir. Böylece H / H ∩ K G / K dir. Yukarıdaki sonuçtan dolayı
H ∩ K, H ın ve K nın maximal normal altgrubudur.
Örnek 2.6.12. G grup olsun öyle ki sabit bir n>1 tam sayıları ve her a,b ∈ G için,
( ab ) = a n b n olsun. Gn = {a ∈ G : a n = e} ve G n = {a n : a ∈ G} olsun. Bu durumda

n
38
Gn G ,G n G ve G/G n Gn
olduğunu gösterelim. a,b ∈ Gn ve x ∈ G olsun. Bu durumda ( ab −1 ) = a n ( b n ) = e

n −1
olup ab −1 ∈ Gn dir. Aynı zamanda, ( xax −1 ) n = xa n x −1 = e olup xax −1 ∈ Gn dir.
Böylece G n G dir. Aynı şekilde G n G dir. f:G→Gn dönüşümünü f (a ) = a n
olarak tanımlayalım. a, b ∈ G için, f(ab)=(ab)n= a n b n olup f homomorfizmdir.
Kerf={a:an=e}=Gn dir. Birinci izomorfizm teoremi nedeniyle G/G n G n dir.
Örnek 2.6.13. G sonlu bir grup ve T de x=e ⇔ T(x)=x özelliğine sahip G nin bir
otomorfizmi olsun. Bu durumda her g∈ G elemanının bir x ∈ G için g=x-1T(x)
şeklinde ifade edilebileceğini gösterelim. Öncelikle x=y ⇔ x-1T(x)=y-1T(y) olduğunu
gösterelim.
x −1T ( x) = y -1T(y) ⇔ (yx -1 )=T(y)(T(x))-1 ⇔ yx -1 = T (yx -1 )

⇔ yx -1 = e ⇔ y = x
dir. Böylece G = { x −1T ( x) : x ∈ G} dir.
Örnek 2.6.14. Yukarıdaki örnekte T 2 = I ise G nin abelyen olduğunu gösterelim.

x ∈ G olsun. Bu durumda
x −1 (T ( x)) = T 2 ( x −1 (T ( x))) = T (T ( x −1 )T 2 ( x)) = T (T ( x −1 ) x)

= T (( x −1 (T ( x)) −1 )
dir. Bu yüzden her g ∈ G için T(g-1)=g dir. Eğer a, b ∈ G ise T((ab)-1)= ab dir. Diğer
taraftan
T ((ab) −1 ) = T (b −1a −1 ) = T (b −1 )T (a −1 ) = ba
39
olup ab = ba dır.
Örnek 2.6.15. Derecesi 6 olan abelyen olmayan bir G grubunun S3 e izomorfik

olduğunu gösterelim. Eğer her elemanının derecesi 2 ise bu durumda G abelyendir. O
halde G nin en az bir tane derecesi 3 olan a elemanı olmalıdır. b ∉ {e, a, a 2 } olcak
şekilde b ∈ G olsun. Bu durumda, e,a,a2,b,ab,a2b elemanlarının tümünün ayrık

elemanlar olup bu elemanlar tüm G grubunu oluşturur. b2≠a veya a2 olmalıdır. b2≠a
ise b6=e dir. Bu durumda b nin derecesi 2,3,6 olmalıdır. Öte yandan b nin derecesi 2
ise a=e b2=a ise ab=e çelişkisi elde edilir. b nin derecesi 6 olsa G devirli grup olup G
nin abelyen olmayışı ile çelişir. Böylece b2≠a dır. Aynı şekilde b2≠a2 dir. Üstelik
b2=b, ab, veya a2b olsa b=e,a, veya a2 olup b ∉ {e, a, a 2 } ile çelişir. O halde b2 ∈ G
için tek ihtimal b2=e dir. Ayrıca, a tarafından üretilmiş a ={e,a,a2} altgrubu indeksi
2 olup normal alt gruptur..Böylece bab-1=e, a, veya a2 dir. Fakat bab-1=e ise a=e
olup bu imkansızdır. bab-1=a ve G nin değişmeli olup bu imkansızdır. Böylece,
bab-1=a2 dir. Dolayısıyla G, a ve b tarafından doğurulan
a3=e=b2, bab-1=a2
ilişkilerini sağlayan grutur. Diğer taraftan, S3 de a' ve b' tarafından doğurulan
a '3 = e ' = b '2 , b ' a ' b '−1 = a '2
ilişkileri ile tanımlanan gruptur. Bu durumda,
e → e ' , a → a ' , a 2 → a '2 , b → b ' , ab → a ' b ' , a 2b → a '2 b '
şeklinde tanımlanan dönüşüm G den S3 e bir izomorfizmdir.
40
2.7.Otomorfizmler
Bir G grubunun otomorfizmasının G den G ye izomorfizm olduğunu

anımsayalım. G nin tüm otomorfizmlerinin kümesi, Aut(G) ile gösterilir. Her g ∈ G
elemanı için x → gxg −1 ile verilen Ig nin G nin bir otomorfizmini belirlediğini
hatırlayacak olursak bu otomorfizme G nin iç otomorfizmi denir. Ayrıca G nin tüm
iç otomorfizmlerinin kümesi In(G) ile gösterilir.
Teorem 2.7.1. G nin tüm otomorfizmaları kümesi Aut(G), dönüşümlerin bileşkesi

işlemi ile bir grup olup In(G) Aut(G) dir. Ayrıca , G/Z(G) In(G) dir
İspat: Aut(G) nin boş olmadığı açıktır. σ,τ ∈ Aut(G) olsun. Bu durumda, x,y ∈ G için
στ ( xy ) = σ ((τ ( x)τ ( y )) = (στ ( x))(στ ( y ))
dır. O halde στ ∈ Aut(G) dır.
σ (σ −1 ( x)σ −1 ( y ))) = σσ −1 ( x)σσ −1 ( y ) = xy
dir. Ayrıca σ −1 ( x) σ −1 ( y ) = σ −1 ( xy ) dir. Böylece σ −1 ∈ Aut(G) dir. Bu bize Aut(G)

nin SG simetrik grubunun altgrubu olduğunu ve Aut(G) nin grup olduğunu gösterir.
φ ( a ) = I a olarak tanımlanan φ : G → Aut (G ) dönüşümünü düşünelim. Herhangi bir
x ∈ G ve her a,b ∈ G için
I ab ( x) = abx(ab) −1 = a (bxb −1 )a −1 = I a I b ( x)
dir. Dolayısıyla, φ homomorfizmadır ve In(G)=Im φ , Aut(G) nin altgrubudur. Ayrıca,

Ia nın birim otomorfizm olması için gerek ve yeter koşul her x ∈ G için axa-1=x
olmasıdır. Böylece Ker φ =Z(G) ve homomorfizmaların temel teoremi nedeniyle,
41
G/Z(G) In(G)
dir. Her σ ∈ Aut(G) için
(σ I aσ −1 )( x) = σ (aσ −1 ( x)a −1 ) = σ (a ) xσ (a ) −1 = Iσ ( a ) ( x)
olup σ I aσ −1 = Iσ ( a ) ∈ In(G) dir. O halde In(G) Aut(G) dir. ¥
O halde G grubunun merkezi Z(G) aşikar ise G In(G) dir. Eğer Z(G)={e}
ve G’nin her otomorfizmi bir iç otomorfizmi ise yani, G In(G)=Aut(G) ise, G
grubuna tamdır denir.
G grubunun bir σ otomorfizmi için, her x ∈ G ve σ(x) in derecelerinin aynı
olduğu unutulmamalıdır.
Örnek 2.7.2. S3 simetrik grubunun merkezi Z(S3)={e} olduğunu gösterelim. Bu

yüzden In( S3 ) S3 dir. Şimdi, S3 ün tüm otomorfizmlerini dikkate alalım.
a 3 = e = b 2 , ba = a 2b
bağıntıları ile birlikte S3 = {e, a, a 2 , b, ab, a 2b} olduğunu gördük. a ve a2
elemanlarının derecesi 3 ve b,ab, ve a2b elemanlarının derecesi 2 idi. Dolayısıyla,

herhangi bir σ ∈ Aut(S3) otomorfizmi σ(a)=a veya a2, σ(b)=b, ab veya a2b dir. σ(a)
ve σ(b) sabit olduğunda, σ(x) her x ∈ S3 biliniyordur. Dolayısıyla, σ tamamen
tanımlıdır. Böylece, S3 ün altıdan fazla otomorfizması olmayacaktır.
Dolayısıyla, Aut ( S3 ) = In( S3 ) S3 dir. Bu yüzden S3 bir tam gruptur.
Örnek 2.7.3. G, derecesi n olan abelyen grup ve m de n ile aralarında asal olan bir
pozitif tamsayı olsun. Bu durumda σ ( x ) = x m dönüşümünün G nin bir otomorfizmi
olduğunu gösterelim. (m, n) = 1 ⇒ mu + nv = 1 olacak şekilde u, v ∈ vardır. O halde

G, derecesi n olduğundan
42
∀x ∈ G , x = x mu + vn = x mu x vn = xum
dir. Zira o(G') = n dir. ∀x ∈ G , x = ( x u ) m olup σ örtendir. xm=e ise x mu = e ⇒ x = e

olup σ birebirdir. σ nin homomorfizma olup σ , G nin bir otomorfizmasıdır.
Örnek 2.7.4. Bir x ∈ G için, x 2 ≠ e koşulunu sağlayan ikiden fazla elemana sahip bir
G sonlu grubunun trivial olmayan bir otomorfizminin olduğunu gösterelim. G
değişmeli ise σ ( x ) = x −1 bir trivial olmayan otomorfizmdir. G değişmeli değil ise
trivial olmayan bir iç otomorfizmi vardır.
Örnek 2.7.5. G= a , derecesi n olan sonlu devirli bir grup olsun. σ ( a ) = a m nın bir
otomorfizm olması için gerek ve yeter koşulun (m,n)=1 olması gerektiğini

gösterelim. Eğer (m,n)=1 ise, bu durumda Örnek 2.7.3 de görüldüğü gibi σ
otomorfizmdir. Tersine σ nin otomorfizma olduğunu varsayalım. Bu durumda
σ ( a ) = a m ve a nın dereceleri aynı yani n dir. Eğer (m,n)=d ise, bu durumda
n m
(a m ) d = (a n ) d = e
dir. Böylece, am nin derecesi n/d yi böler; yani, n|(n/d) dir. O halde d= 1 dir.
Örnek 2.7.6. Eğer G derecesi n olan sonlu devirli grup ise Aut(G) nin derecesi
olduğunu gösterelim. Burada φ , Euler fonksiyonudur. G= a ve σ ∈ Aut(G) olsun.
σ(σi)=(σ(a))i olduğundan eğer biz σ(a) yı biliyorsak σ yi tamamen biliyoruz demektir.

σ(a)=am, m≤n olsun. Bu durumda yukarıdaki örnekten (m,n)=1 olmalıdır. Bu m lerin
sayısı tam olarak Aut(G) nin derecesi olup φ (n) dir.
43
3. GRUP AKSİYONLARI Hakan ÖZTÜRK
3. GRUP AKSİYONLARI
Bu bölümde öncelikle herhangi bir küme üzerindeki grup aksiyonu ve

özellikleri incelenip daha sonra grup üzerinde grup aksiyonu kavramı tanıtılacaktır.
3.1. Küme Üzerinde Grup Aksiyonu
Tanım 3.1.1. G herhangi bir grup ve X de boş olmayan bir küme olsun. Eğer G nin
her g elemanı ve her x ∈ X elemanı aşağıdaki koşulları sağlayacak şekilde bir tek
xg ∈ X ile eşleniyorsa G nin X üzerindeki aksiyonu denir.
1. Her x ∈ X ve g1 , g 2 ∈ G için ( xg1 ) g 2 = x( g1 g 2 ) dir.
2. Her x ∈ X için x1 = x dir.
Yani ϕ ( x, g ) = xg olmak üzere yukarıdaki (1) ve (2) koşulunu sağlayan bir

ϕ : X × G → X dönüşümü varsa bu dönüşüme X üzerine G nin aksiyonu denir. Bu
koşullar altında açıkca G nin X üzerindeki sağ aksiyonu tanımlanmıştır. Benzer
şekilde G nin sol aksiyonuda tanımlanır. Biz bu bölümde vereceğimiz kavramlarda
sağ aksiyonu kullanacağız.
Örnek 3.1.2. X boştan farklı bir küme, ∑ X de X üzerindeki simetrik grup ve G de
∑ X in alt grubu olsun. Bu durumda G, X üzerinde aksiyondur. Burada ∀g ∈ G
elemanı aslında g:X → X bir permütasyondur. Bileşke işleminden

( xg1 ) g 2 = x( g1 g 2 ) koşulu sağlanır. 1 in ∑ X in birim elemanı oluşundan x1 = x
koşulu sağlanır. Bu aksiyona X üzerinde G nin doğal aksiyonu denir.

Örnek 3.1.3. V, bir F cismi üzerinde sıfırdan farklı bir vektör uzayı olsun. Bu
durumda bilinen vektör uzayı notasyonları ile her a ∈ F ve v ∈ V elemanlarını bir
av ∈ V ile eşleyebiliriz. Bu eşleme, çarpımsal grup F nin V üzerindeki sol
aksiyonudur. Her a1 , a2 ∈ F ve v ∈ V için vektör uzayı aksiyomlarından
44
a1 (a2 v) = (a1a2 )v
1v = v
dir.
Toplamsal grup F, V üzerinde bir sol aksiyon olamaz. Eğer olsa
a1 (a2 v) = (a1 + a2 )v ve 0v = v olurdu. Bu eşitliklerin doğru olması ya v = 0 veya
a1 ≠ 1 ve a2 = a1 (a1 − 1) −1 olması ile mümkündür.

Şimdi bir X kümesi üzerindeki grup aksiyonu ve X üzerindeki simetrik grup
arasındaki ilişkiyi oluşturalım. Bununla ilgili teoremleri vermeden önce bundan
sonra aksiyon denince daima sağ aksiyon alacağımızı belirtmemizde fayda vardır.
Teorem 3.1.4. G nin X üzerinde aksiyonu olsun. Bu durumda her g ∈ G için bir
ρ g dönüşümü ρ g : X → X , ρ g ( x) = xg şeklinde tanımlanır ve ρ g , X üzerinde bir
permütasyondur. Dahada ötesi ρ : G → ∑ X ρ ( g ) = ρ g şeklinde tanımlanan dönüşüm
bir homomorfizmadır ve bu dönüşüme G nin grup aksiyonuna göre permütasyon

temsili denir.
İspat: g ∈ G alalım. ρ g nin tanımından ρ g ( x) = xg ∈ X olup X den X e bir
dönüşümdür. g1 , g 2 ∈ G ve x ∈ X için grup aksiyonu olmanın (1) nolu koşulundan
x ρ g1g2 = x( g1 g 2 ) = ( xg1 ) g 2 = ( x ρ g1 ) ρ g2 = x( ρ g1 ρ g2 )
dir. Sonuç olarak ρ g1g2 = ρ g1 ρ g2 dir. Ayrıca grup aksiyonu olmanın (2) nolu
koşulundan
x ρ1 = x1 = x ⇒ ρ1 = 1∈ ∑ X
olup ρ1 birim permütasyondur. Yani,
45
x ρ g ρ g−1 = xgg −1 = x ⇒ ρ g ρ g−1 = 1 = ρ g−1 ρ g
dir. Böylece ρ g ler X den X e tersinir bir dönüşüm olup permütasyondur.
ρ g g = ρ g ρ g olup ρ da G den ∑ X e bir homomorfizmadır.

1 2 1 2
¥
Teorem 3.1.5. σ , G den ∑ X e bir homomorfizma olsun ( X ≠ ∅ ). Bu durumda
∀g ∈ G ve ∀x ∈ X için xg = xgσ şeklinde tanımlanan eşleme G nin X üzerinde

grup aksiyonudur ve bu aksiyona göre G nin permütasyon temsili σ dur.
İspat: Aksiyon olma tanımına göre xg = xgσ nun aksiyon olup olmadığını
gösterelim. Her g1 , g 2 ∈ G ve x ∈ X için σ nun homomorfizma olmasından dolayı,
( xg1 ) g 2 = ( ( xg1 ) g 2 ) σ = ( xg1σ )( g 2σ ) = x( g1σ )( g 2σ ) = x( g1 g 2σ ) = x( g1 g 2 )
olur. σ homomorfizma olduğu için 1g ∈ G → 1∑ X ∈ ∑ X eşlemesi tanımlanabilir.
Buradan
x1g = x(1g σ ) = x1∑ X = x
elde edilir. Böylece xg = xgσ , G için X üzerinde bir aksiyondur.

Şimdi de σ nun permütasyon olduğunu gösterelim. Daha önce ρ nun
permütasyon temsili olduğunu göstermiştik. O halde ρ = σ olduğunu göstermemiz
yeterlidir.
x ρ g = xg = xgσ
olup gσ = ρ g dir. Yani ρ = σ dir.
46
Böylece bir X kümesi üzerindeki grup aksiyonunu göz önünde

bulundurduğumuzda yalnızca ∑ X in alt gruplarına değil ∑ X ile aralarında
homomorfizma olan gruplarla ilgileneceğiz. ¥
Tanım 3.1.6. G nin X üzerinde aksiyonu olsun. Eğer G nin permütasyon temsili
birebir ise o zaman bu aksiyona güvenilir (faithful) denir.
Örnek 3.1.7. ∑ X in bir alt grubu olan G yi ele alalım. G nin X üzerinde aksiyonunu
örnek 3.1.2 de tanımlamıştık. Burada,
G ≤ ∑ X ⇒ g ∈G → g ∈ ∑ X
dir. Ayrıca σ :G → ∑ X ve σ : g → ρ g = g olup birebirdir. O halde bu aksiyon

güvenilirdir.
Örnek 3.1.8. Daha önce örnek 3.1.3 de verdiğimiz çarpımsal grup F nin V
üzerindeki sol aksiyonuda güvenilirdir.
Lemma 3.1.9. G nin X üzerinde aksiyonu olsun. X üzerindeki ∼ bağıntısını

aşağıdaki gibi tanımlayalım.
x1 ∼ x2 ⇔ x1 g = x2
olacak şekilde bir g ∈ G vardır. O zaman ∼ , X üzerinde bir denklik bağıntısıdır.
İspat: Denklik bağıntısının şartlarını yani yansıma, simetri ve geçişme özelliklerinin

sağlandığını gösterelim.
1. Aksiyon olma özelliğinden herhangi bir x ∈ X için x1 = x olup x ∼ x dir.
2. x1 ∼ x2 ⇒ x2 ∼ x1 olduğunu gösterelim.
47
x1 ∼ x2 ⇒ x1 g1 = x2 olacak şekilde bir g ∈ G vardır. Burada her iki tarafı g −1
ile çarparsak x1 gg −1 = x2 g −1 olacak şekilde g −1 ∈ G olup x1 = x2 g −1 dir. O halde
x2 ∼ x1 dir.
3. x1 ∼ x2 ve x2 ∼ x3 ⇒ x1 ∼ x3 olduğunu gösterelim.
x1 ∼ x2 ⇒ x1 g1 = x2 ve x2 ∼ x3 ⇒ x2 g 2 = x3 olacak şekilde g1 , g 2 ∈ G vardır.
Burada x1 g1 = x2 eşitliğinin her iki tarafını g 2 ile çarparsak,
x1 g1 g 2 = x2 g 2 = x3
ve g1 , g 2 ∈ G olup x1 ∼ x3 dür.
O halde ∼ , bir denklik bağıntısıdır. ¥
Tanım 3.1.10. G nin X üzerinde aksiyonu olsun. ∼ denklik bağıntısına göre ayrık
denklik sınıfları X in bir parçalanışını oluşturur. Bu denklik sınıflarına orbitler veya
aksiyonun geçişmeli sınıfları denir. Her x ∈ X için x elemanının orbiti
{xg : g ∈G } ⊆ X
dir.
Örnek 3.1.11. G nin X üzerinde bir aksiyonu olsun. x ∈ X alalım.
StabG ( X ) = { g ∈ G : xg = x}
olarak tanımlayalım. StabG ( X ) kümesi G nin alt grubudur. Bu kümeye x in
sabitleyen kümesi (stabilizer) denir. Literatürde bu alt grup çoğu zaman Gx ile de
gösterilir.
48
Öncelikle StabG ( X ) in G nin alt grubu olduğunu gösterelim. 1 ∈ StabG ( X ) olup
StabG ( X ) ≠ ∅ dir. g1 , g 2 ∈ StabG ( X ) olsun. xg1 = x = xg 2 olup,
x( g1 g 2−1 ) = ( xg1 ) g 2−1 = ( xg 2 ) g 2−1 = x1 = x
dir. O halde g1 g 2−1 ∈ StabG ( X ) dir. Böylece StabG ( X ) ≤ G dir.
Sonuç 3.1.12. G nin X üzerinde aksiyonu ve G nin permütasyon temsili ρ olsun. Bu
durumda Ker ρ = ∩ StabG ( x) dir ( ρ : G → ∑ X bir homomorfizmadır).

x∈X
Örnek 3.1.13. n ∈ +
, σ ∈ ∑ n ve G = σ olsun. σ aşağıdaki gibi ayrık devirlerin
çarpımı olarak aşağıdaki gibi yazılabilir.
σ = (a11 , a12 , , a1n1 ) (as1 , as 2 , , asns )
Burada n1 + n2 + + ns = n dir. Ozaman G nin doğal aksiyonunun orbitleri
{1, 2, , n} in (a11 , a12 , , a1n1 ) ( a s1 , a s 2 , asns ) s tane ayrık alt kümesidir. Örneğin
n=5 ve σ = (1, 2,3)(4,5) ise {1, 2,3}{4,5} şeklinde iki orbit vardır.
Dikkat edilecek olursa
StabG (1) = { g ∈ G :1g = 1} = σ 3 = StabG (2) = StabG (3)
olur. Dolayısıyla StabG (1) = σ 3 = {1, σ 3 } olup StabG (1) = 2 dir. Benzer şekilde
StabG (2) = StabG (3) = 2 olur. Ayrıca G = 6 olup buna göre StabG (1) , G nin alt
grubudur ve
49
G 6
[G : StabG (1)] = = =3
StabG (1) 2
dür. Buna göre orb(1) = [G : StabG (1) ] = 3 olur. Benzer şekilde orb(2) = orb(3) = 3
dür.
Benzer yaklaşımla 4 ve 5 elemanları içinde aynı hesaplamalar yapılabilir.
Örnek 3.1.14. H ≤ G olsun. H ın G deki aksiyonunu G de sağdan çarpma olarak

düşünelim. Burada her h ∈ H ve g ∈ G için gh ∈ G eşlemesini göz önünde
bulunduralım. Bu tanımlama ile H ın G üzerinde aksiyon olma koşulları sağlanır.
Her h1 , h2 ∈ H ve her g ∈ G için çarmanın birleşme özelliğinden dolayı
( gh1 )h2 = g (h1h2 ) dir. Birim eleman 1 ∈ G olup g1 = g de sağlanır. Ayrıca g ∈ G

için
StabH ( g ) = {h ∈ H : gh = g} = {1}
olup bu aksiyon güvenilirdir. Üstelik g nin orbiti { gh : h ∈ H } = gh , g yi içeren H ın
G deki kosetidir. H ın G deki farklı sol kosetleri ayrık olup Lagrange teoreminin (sol
kosetlerin birleşimi grubu verir) bir türevini verir.
Örnek 2.1.13 te elde edilen eşitlikler genel olarak doğrudur. Orbitlerin
uzunluğu hakkında bilgi veren bu genel sonuçları aşağıdaki lemma da ifade edelim.
Lemma 3.1.15. G nin X üzerinde bir aksiyonu ve x ∈ X olsun. Ozaman
orb( x) = [G : StabG ( x) ]
dir.
50
İspat: X 1 ile x in orbiti H = StabG ( x) ve Y de H ın G deki sağ kosetlerinin kümesi
olsun. Böylece X 1 = {xg : g ∈G } dir. µ yü,
µ : X1 → Y
µ : xg → Hg (∀g ∈ G )
şeklinde tanımlayalım. µ nin iyi tanımlı olduğunu gösterelim. g1 , g 2 ∈ G olsun.
xg1 = xg 2 ise Hg1 = Hg 2 olduğunu göstermeliyiz. xg1 = xg 2 ise,
xg1 g 2−1 = ( xg1 ) g 2−1 = ( xg 2 ) g 2−1 = x1 = x
olur. Böylece g1 g 2−1 ∈ StabG ( x) = H dır.
Hg1 g 2−1 = H ⇒ Hg1 = Hg 2
dir. Yani µ iyi tanımlıdır. Şimdi µ nin birebir olduğunu gösterelim. g1 , g 2 ∈ G ve
Hg1 = Hg 2 olsun. O zaman g1 , g 2 ∈ H olup x( g1 g 2−1 ) = x dir.
xg1 = x(( g1 g 2−1 ) g 2 ) = xg 2 ⇒ xg1 = xg 2
olup µ birebirdir. µ tanımı gereğince örtendir. O halde µ bir izomorfizma olup
X 1 = Y dir. ¥
Şimdi iki grup aksiyonunu inceleyelim. Bunlardan birincisi bir alt grubun sağ
kosetleri kümesi üzerinde bir grubun sağ çarpım aksiyonu ve diğeri ise alt kümeleri
üzerinde bir grubun eşlenik aksiyonudur.
Tanım 3.1.16 G nin X üzerinde aksiyonu olsun. Eğer bu aksiyon yalnız bir orbite
sahipse bu aksiyona geçişmeli (transitive) denir. Aksi halde aksiyona geçişmeli
olmayan ( intransitive) aksiyon denir.
51
Örneğin n ∈ +
ve X = {1, 2, , n } olsun. Ozaman X üzerindeki ∑ n in doğal
aksiyonu geçişmelidir. ∑ n in (1, 2, , n) devirli alt grubunun X üzerindeki doğal
aksiyonuda geçişmelidir. X üzerinde An in doğal aksiyonuda n ≥ 3 için geçişmelidir.
n ≥ 3 ise i ≠ j X in farklı iki noktası için k ≠ i, j olmak üzere ∃k ∈ X vardır

(ijk ) ∈ A n ve (ijk ) elemanı i yi j ye götürür.
Tanım 3.1.17. H ≤ G ve X de H ın G deki sağ kosetlerinin kümesi olsun. Sağdan

çarpma ile G nin X üzerindeki aksiyonu ∀g ∈ G ve ∀Hx ∈ X ( x ∈ X ) için Hxg ∈ X
sağ koseti ile eşleyelim. Bu eşleme X üzerinde G nin aksiyonudur.
1. x, g1 , g 2 ∈ G alalım. Burada ( Hxg1 ) g 2 = Hxg1 g 2 dir.
2. Hx1 = Hx dir.
Ayrıca bu aksiyon geçişmelidir. H ın G deki herhangi iki sağ koseti aksiyon

altında denktir. Yani
x1 , x2 ∈ G ⇒ x1−1 , x2 ∈ G ve ( Hx1 ) x1−1 x2 = Hx2
dir. Burada dikkat edilirse, g ∈ x −1 Hx olmak üzere
StabG (Hx ) = { g ∈G : Hxg = Hx } = { g ∈G : xgx −1 ∈ H } = x −1Hx
dir ve bu küme x tarafından H ın eşlenik kümesidir. Ayrıca ∀x ∈ G için
G : x −1 Hx = x = G : H
52
dır. Bu aksiyona göre G nin permütasyon temsilini ρH ile gösterirsek
Ker ρ H = ∩ x −1 Hx = H G dir (H ın G deki göbeği dir. (core)) G : H < ∞ ise ∑ G :H ile

x∈G
∑ X i belirtiriz. Bu durumda ρ H da G nin ∑ G :H a homomorfizmasıdır. Böylece
temel homomorfizma teoremide sağlanıp aşağıdaki önemli sonucada ulaşabiliriz.
Teorem 3.1.18. Eğer H, G de sonlu indeksli bir alt grup ise ozaman G de
HG
∑ G :H ye gömülebilir.
Sonuç 3.1.19. Eğer H, sonsuz bir G grubunda sonlu indeksli bir alt grup ise ozaman
K ≤ H ve G sonlu olacak şekilde G nin bir normal alt grubu K vardır.

K
+
Sonuç 3.1.20. G sonlu doğuraylı sonsuz bir grup olsun. Ozaman ∀n ∈ için G nin
indeksi n olan sonlu sayıda alt grubu vardır.
İspat: H, G nin indeksi n olan herhangi bir alt grubu olsun.

α : G → ∑ n ve Ker (α ) = H G olacak şekilde bir alt grubu vardır. Burada
+
G = x1 , x2 , , xm olduğunu kabul edelim ( m ∈ ).
ϕ : G → ∑ n herhangi bir homomorfizma olsun. ϕ , ϕ ( x1 ), , ϕ ( xm ) i
belirlemek durumundadır. ∑ n sonlu bir grup olduğundan G → ∑ n e sonlu sayıda

homomorfizma vardır. Böylece G deki sonlu tane normal alt grup olup indeksi n olan
alt grupların göbeklerinden G de olanlardan sonlu tane seçilir. Dahası G nin böyle
normal alt grubu K nın sonlu tanesi indeksi n olan G nin alt grubu olup G de göbeğe
sahiptir. Böylece G sonludur ve G de indeksi n olan sonlu tane alt grup vardır.
K
Sonuç 3.1.21. H, sonlu doğuraylı sonsuz bir grupta sonlu indeksli bir alt grup olsun.
K ≤ H ve G sonlu olacak şekilde G nin karakteristik alt grubu K vardır.

K
53
İspat: G : H = n olsun. G nin indeksi n olan sonlu tane alt grubu vardır. Bunlar
s
H = H1 , H 2 , , H s dir. Ozaman K = ∩ H i koyalım. G nin herhangi bir otomorfizmi
i =1
H i → H j olur. Yani H s leri permute eder böylece K → K bir otomorfizmdir. O
halde K, G nin karakteristik altgrubudur. Böylece G sonludur (Çünkü H , H ' ≤ G

K
G : H < ∞, G : H ' < ∞ ⇒ G : H ∩ H ' < ∞ dur).
Yukarıda G nin sonlu doğuraylı olması, p cismi üzerindeki bir sonsuz
boyutlu vektör uzayının toplamsal grubu göz önünde bulundurulursa atılabilir.

H ≤G, G:H =2⇒ H G sonucu G sonlu grup olduğu zaman genişletilebilir. ¥
Sonuç 3.1.22. G sonlu ve p de G nin en küçük asal böleni olsun. H, G nin indeksi p
olan bir alt grubu ise ozaman H G dir.
İspat: Kabul edelimki H ≤ G ve G : H = p olsun. Ozaman G : H G = p H : H G
olur. H : H G >1 olduğunu kabul edelim. q da H : H G nin asal böleni olsun. q G
ve hipotezden q ≥ p dir. G : H G , p ! i böler böylece pq ( p − 1)! p ve q ( p − 1)! dir.
q asal olup q < p dir. Bu yüzden H : H G = 1 ve H = H G G dir. ¥
Aşağıdaki tanımlamalar altında her geçişmeli aksiyon denktir.
Tanım 3.1.23. G1veG2 nin sırasıyla X 1 ve X 2 üzerinde aksiyonu olsun. Eğer
∀g1 ∈ G, ∀x1 ∈ X 1 için
( x1 g1 ) µ = ( x1µ )( g1∅)
54
olacak şekilde ϕ : G1 → G2 izomorfizması ve µ : X 1 → X 2 1-1 örten dönüşümü

varsa bu aksiyonlara denktir denir.
Teorem 3.1.24. G nin X üzerinde aksiyonu olsun. x ∈ X ve H = StabG ( x) olsun. G
nin X üzerindeki bu aksiyonu ile sağdan çarpma ile G nin ve H ın G deki sağ
kosetleri kümesi üzerindeki aksiyonu denktir.
İspat: G nin X üzerindeki aksiyonu geçişmeli olup X = { xg : g ∈ G} dir. µ : X → H
dönüşümünün G deki sağ kosetleri kümesi µ : xg → Hg ( g ∈ G ) dür. µ nin iyi
tanımlı olduğunu gösterelim. xg1 = xg 2 ( g1 , g 2 ∈ G ) ise g1 g 2−1 ∈ StabG ( x) = H olup
Hg1 = Hg 2 dir. Bunu tersten yaparsak Hg1 = Hg 2 ise xg1 = xg 2 olup µ 1-1 ve
örtendir. Her g1 , g 2 ∈ G için, (( xg ) g1 ) µ = Hgg1 = (( xg ) µ ) g1 dir. Gruplar arasındaki

izomorfizmayı birim dönüşüm olarak alırsak bu iki aksiyon denktir. ¥
Burada H ≤ G ve x ∈ G ise o zaman sağdan çarpma ile G nin, H ın G deki
sağ kosetleri kümesi üzerindeki aksiyonu ile sağdan çarpma ile G nin x −1 Hx in G
deki sağ kosetleri üzerindeki aksiyonu denktir.
Tanım 3.1.25. Eğer G nin X üzerindeki bir aksiyonu geçişmeli ve

∀x ∈ X için StabG (x ) = 1 ise bu aksiyona regüler aksiyon denir.
Dikkat edilirse tanımlardan dolayı regüler aksiyonlar güvenilirdir.
Örnek 3.1.26. Sağdan çarpma ile G nin X üzerindeki aksiyonundaki H = 1 alınırsa

regüler aksiyon elde edilir. O zaman X = G ve G nin G üzerindeki sağdan çarpımla
aksiyonu olur. G nin permütasyon temsili p1 e sağ regüler permütasyon temsili
denir. p1 , g ∈G elemanını g ile sağdan G nin tüm elemanlarıyla çarpmasıyla oluşan

G nin permütasyonuna götüren dönüşümdür.
55
Örnek 3.1.25. Başka bir grup aksiyonunu inceleyelim. G nin G üzerindeki aksiyonu
eşleniği olsun. ∀g ∈ G, ∀x ∈ G için x g ∈ G ile göstereceğimiz g nin x e taşınmasını
x g = g −1 xg olarak tanımlarız (g tarafından x in eşleniği). Bu G nin G üzerinde

aksiyonudur. Burada,
( x g1 ) g2 = g 2−1 g1−1 xg1 g 2 = ( g1 g 2 ) −1 x( g1 g 2 ) = x g1g2

x1 = 1−1 x1 = x
dir. x in orbiti {g −1
xg : g ∈ G} kümesidir. Bu aynı zamanda x in G deki eşlenik
sınıflarıdır ve
StabG ( x) = { g ∈ G : g −1 xg = x, xg = gx} = CG ( x)
olup x in G deki merkezleyenidir.

Permütasyon temsili daha önce tanımlandığı gibi τ : G → ∑G dönüşümüdür ve
Kerτ = ∩CG ( x) = (G ) dir. Bu aksiyon için orbit tanımını kullanarak aşağıdaki

sonuca ulaşırız.
Sonuç 3.1.26. x in G deki eşlenik sınıfları = G : C G (x ) dir.
Sonuç 3.1.27. Eğer G sonlu bir grup ve elemanlarının k tane ayrık eşlenik sınıfı
olsun. x1 , , xk ∈ G elemanlarının her biri bu farklı k tane sınıftan birinden ise o
zaman
k
G = ∑ G : CG ( xi )
i =1
dir. k pozitif sayısına G nin sınıf sayısı denir ve k(G) ile gösterilir.
56
+
Teorem 3.1.28. n ∈ , G = p n ise (G ) ≠ 1 dir.
İspat: x∈G olsun. x in eşlenik sınıfı yalnız bir eleman içerir

⇔ C G (x ) = G ⇔ x ∈ (G ) dir. Eğer (G ) = 1 ise p n = 1 + m1 + + mk olur.
Burada m i p n , m i > 1 ve m i = G : CG ( xi ) dir. p asal olup m i ler p nin bir kuvvetini
verir. O halde m2 + + mk yı p böler. Ohalde p p n olup p 1 çelişkisi elde edilir. O
halde (G ) ≠ 1 dir. ¥
Bu sonuç genelde birden fazla asalın çarpım olarak derecesi yazılan sonlu
gruplarda doğru değildir. Örneğin ∑3 = 6 olup (∑3 ) = 1 dir.
Sonuç 3.1.29. Eğer G sonlu abelyen olmayan basit grup ise G enaz iki farklı asal
tarafından bölünür.
Sonuç 3.1.30. Derecesi p 2 olan her grup abelyendir.
İspat: G = p 2 ve G abelyen olmasın. O zaman (G ) , G nin öz alt grubudur.
Lagrange teoreminden (G ) = p dir. Böylece G = p olup G devirli

(G ) (G )
ise G abelyendir. ¥
Her p asalı için derecesi p 3 olan abelyen olmayan bir grup vardır.
Eşleniğinin genişlemesi olan G nin Ρ (G ) üzerindeki başka bir aksiyonunu
tanımlayalım. Burada Ρ (G ) , G nin boştan farklı tüm alt kümelerinin kümesidir.
Sonuç 3.1.31. G nin Ρ (G ) üzerindeki aksiyonunu konjuge ile tanımlarız. Her g ∈ G
ve her U ≠ ∅ , G nin U alt kümesi için,
57
U g = g −1Ug = { g −1ug : u ∈ U }
olarak tanımlanır ve g tarafından U nun eşleniği olarak adlandırılır. Bunun G nin

Ρ (G ) üzerinde aksiyonu olduğunu görmek kolaydır. U bir tek eleman içeriyorsa bu
aksiyon daha önceki ile aynıdır.

Her U ∈ Ρ (G ) için U nun orbiti U nun tüm eşleniklerinin kümesidir. Yani
{g Ug : g ∈ G}
−1
olup U nun G deki eşlenik sınıfı denir.
StabG (U ) = { g ∈ G : g −1ug = U }
ya da U nun G deki normalleyeni denir ve N G (U ) ile gösterilir. H ≤ N G (U ) ise H, U

yu normaller denir (normalize).
Sonuç 3.1.32. G nin her U ≠ ∅ alt kümesi için
U nun G deki eşlenik sınıfı = G : N G (U )
dur. ¥
H ≤ G ise N G ( H ) kümesi H ı normal alt grup olarak içeren G nin en geniş
alt grubu olduğunu hatırlayalım. U herhangi bir alt küme olduğunda N G (U ) nun U
yu içermesi gerekmez. U = { x} , ( x ∈ G ) ise N G (U ) = N G ( x) = CG ( x) dir. Benzer
şekilde U ∈ Ρ (G ) için G nin CG (U ) alt grubunu tanımlarız. Genellikle
CG (U ) ≠ N G (U ) dur.
58
Yukarıdaki notasyonlarla G nin kendi üzerindeki eşlenik aksiyonu ve

U ∈ Ρ (G ) ile CG (U ) = GU ve N G (U ) = GU ∗ dir.
Tanım 3.1.33. U ∈ Ρ (G ) ve U ≠ ∅ için U nun G deki merkezleyenini,
CG (U ) = { g ∈ G : ug = gu , ∀u ∈ U } = ∩ CG (u ) ≤ G
u∈U
olarak tanımlanır. Dikkat edilecek olursa CG (U ) = G ⇔ U ⊆ (G ) dir. H ≤ CG (U )

ise H, U yu merkezler denir.
Ayrıca CG (U ) ≤ N G (U ) her zaman doğrudur.
Lemma 3.1.34. Her H ≤ G için CG ( H ) N G ( H ) ve CG ( H ) N G ( H ) kümeleri H ın

otomorfizmleri içine gömülebilir.
İspat: H ≤ N G ( H ) olduğundan her h ∈ H ve g ∈ N G ( H ) için h g ∈ H dır. Ozaman
N G ( H ) ın H üzerine konjuge aksiyonu vardır. NG ( H ) ın permütasyon temsili σ
olsun. Böylece her g ∈ N G ( H ) için,
gσ : h → h g , (∀h ∈ H )
dır. O zaman
Kerσ = { g ∈ N G ( H ) : h g = h, hg = gh, ∀h ∈ H } = CG ( H )
dır. CG ( H ) ≤ N G ( H ) olup temel homomorfizm teoreminden CG ( H ) N G ( H ) ve
Im σ ≅ N G (H ) C G (H ) dır. Her g ∈ N G ( H ) için gσ , H ın bir permütasyonudur.
gσ aslında H ın bir otomorfizmidir. Burada,
59
h1 , h2 ∈ H ⇒ (h1h2 ) g = g −1h1h2 g = g −1h1 gg −1h2 g = h1g h2 g
olup böylece Im σ ≤ Aut ( H ) ve N G ( H ) CG ( H ) kümesi Aut ( H ) a gömülebilir.
¥
Eğer H sonlu bir grup ise o zaman Aut ( H ) da sonludur. Böylece 3.2.32 den
dolayı sonsuz bir gruptaki her sonlu normal alt grup büyük bir merkezleyene sahiptir.
Sonuç 3.1.35. G sonsuz bir grup olsun. O zaman G nin herhangi bir sonlu normal alt
grubu H için G CG ( H ) kümesi de sonludur. Özel olarak G trivial olmayan sonlu
bölüme sahip değilse G nin her sonlu normal alt grubu abelyendir ve (G ) nin
içindedir. ¥
+ +
ve C p∞ hiç sonlu trivial olmayan bölümü olmayan fakat sonlu alt
gruba sahip sonsuz abelyen gruplardır.
Lemma 3.1.36. (i) Her G devirli grubu için Aut (G ) abelyendir.
(ii) G = p ise Aut (G ) = p − 1 dir.
İspat: G = g olsun. G nin her α otomorfizmi g üzerindeki etkisi ile tanımlanır.
α , β ∈ AutG, g α = g r , g β = g s , (r , s ∈ )
olsun. O zaman,
g αβ = g r β = g sr = g rs = ( g s )α = g βα
dır. αβ , βα dönüşümleri G nin otmorfizmi olup g ye etkileri aynıdır ve αβ = βα
dır. O halde Aut (G ) abelyendir.
60
G sonlu olsun. Herhangi bir r ∈ için g α = g r olacak şekilde bir α

otomorfizmi vardır. Bu durumda g ve g r elemanlarının dereceleri aynıdır. o ( g ) = p
ise o zaman g r için p-1 tane seçim vardır. Böylece Aut (G ) = p − 1 dir.
Tanım 3.1.37. Eğer bir G grubu aşikar olmayan abelyen bölüm grubuna sahip değil
ise G ye perfect grup denir.
Sonuç 3.2.35. (i) Eğer G perfect ve K da G nin devirli normal alt grubu ise ozaman
K ≤ (G ) dir.
(ii) G sonlu, p de G nin en küçük asal böleni ve K da derecesi p olan
G nin normal alt grubu ise o zaman K ≤ (G ) dir. ¥
3.2.Grup Üzerinde Grup Aksiyonu
Bölüm 3.1 de bir küme üzerine bir grup aksiyonu kavramından ve onun
uygulamalarından bahsettik. Bir grup başka matematiksel yapılarda da aksiyona
sahip olabilir. Buna örnek olarak vector uzayı üzerine olan grup aksiyonu verilebilir.
Üstelik bu tip aksiyonlar representation teori olarak adlandırılan oldukça önemli bir
yapıyı ortaya koyar. Biz bu bölümde bir grup üzerine grup aksiyonu fikrinden
bahsedeceğiz. Aşağıda bir grup üzerine grup aksiyonu tanımlanmakta olup daha
önceki aksiyon kavramına benzer olup ekstra bir koşul getirmektedir. Bundan sonra
H ve K bir grup olarak algılanacaktır.
Tanım 3.2.1: Eğer her h ∈ H ve her k ∈ K elemanı
1. Her k ∈ K için k 1 = k
2. Her k ∈ K ve h1 , h2 ∈ H için ( k h1 ) = k h1h2

h2
61
3. Her h ∈ H ve k1 , k2 ∈ K için ( k1k2 ) = k1h k2 h

h
olacak şekilde bir tek k h ∈ K ile eşleniyorsa bu eşlemeye H nın K üzerine

aksiyonu denir.
k h ∈ K notasyonu daha önce tanımlandığı gibi k h = h −1kh olarak algılanmalıdır.
Örnek 3.2.2. Herhangi bir R halkası toplama işlemi ile bir abelyen grup olup bu
gruba R nin toplamsal grubu denir ve R + ile gösterilir. Bu R halkası çarpımsal
birim elemanı 1 olan bir halka olsun. Bu durumda R nin tersi olan bir elemanına
R nin birimi (unit) denir. R nin tüm birimlerinin kümesi çarpma işlemi ile bir
grup oluşturur. Bu gruba R nin birimleri grubu denir ve R× ile gösterilir. Her
a ∈ R + ve b ∈ R× için
a b = ab
olarak tanımlanan eşleme R× grubunun R + grubu üzerine aksiyonudur.

Gerçektende R bir halka olduğundan dolayı her a, a1 , a2 ∈ R + ve b, b1 , b2 ∈ R× için
a1 = a,
( ab1 ) b2 = a ( b1b2 )
( a1 + a2 ) b = a1b + a2b
olup aksiyon olma koşulları sağlanır.
Örnek 3.2.3. H ve K iki grup ve H ≤ Aut ( K ) olsun. H nın her elemanı K nın bir
otomorfizmidir. Yani her h ∈ H ve k ∈ K için k h elemanı h altında k nın

görüntüsüdür. Bu tanımlanan eşleme Tanım 3.2.1. deki koşulları sağladığından,
62
H ın K üzerine aksiyonudur. Bu aksiyona H nın K üzerindeki doğal aksiyonu

denir.
Örnek 3.2.4. K G olsun.G nin eşlenik vasıtasıyla K üzerindeki aksiyonu her

h ∈ H ve her k ∈ K elemanı için
k g = g −1kg ∈ K
olarak tanımlanır. Her k , k1 , k2 ∈ K ve g , g1 , g 2 ∈ G için
k1 = k
(k )
g1 g 2
= k g1g2
( k1k2 ) = k1g k2 g
g
olup aksiyon olma koşullarını sağlar.

Bir G grubunun eşlenik vasıtasıyla kendisi üzerine olan aksiyonu da benzer
şekildedir. Diğer yandan daha önce gördüğümüz G nin kendisi üzerine sağdan
çarpma ile tanımlanan aksiyonu bir küme üzerinde aksiyon olup G = 1 hariç bir
grup üzerine aksiyon değildir.
Teorem 3.2.5: H nın K üzerinde aksiyonu olsun. O zaman her h ∈ H için

ϕh : K → K , ϕ ( k ) = k h
eşlemsi vardır ve bu eşleme K nın bir otomorfizmidir. Daha da ötesi
ϕ : H → Aut ( K ) , ϕ ( h ) = ϕh
olarak tanımlanan dönüşüm bir homomorfizmdir. ϕ ye H nın K üzerindeki

aksiyona göre H nın otomorfizm temsili denir. Bazen kısaca ϕ ye aksiyon denir.
63
İspat: h ∈ H olsun. H nın k üzerindeki aksiyonu aynı zamanda bir küme olarak
K üzerinde de aksiyon olduğundan ϕh ∈ ∑ K olduğunu daha önce gördük. O
zaman k1 , k2 ∈ K için
( k1k2 ) ϕh = ( k1k2 ) = k1h k2 h = ( k1 ) ϕh ( k2 ) ϕh

h
olup ϕh ∈ Aut ( K ) dir. ϕ ( h ) = ϕh olarak tanımlanan dönüşüm H dan Aut ( K )
ya bir homomorfizmdir. ¥
Teorem 3.2.6: ϕ , H dan Aut ( K ) ya bir homomorfizm olsun. O zaman H nın K
üzerine aksiyonunu her h ∈ H ve k ∈ K için
k h = k ( hϕ )
olarak tanımlanırsa otomorfizm temsille de gözönünde bulundurulucak aksiyon

ϕ dir.
İspat: Aut ( K ) ≤ ∑ K olduğundan yukarıda tanımlanan eşitlik H nın bir küme
olarak K üzerine aksiyon tanımlar. Bu aksiyon bir grup olarak H nın K üzerine
aksiyonudur. Çünkü h ∈ H , k1 , k2 ∈ K için
( k1k2 ) = ( k1k2 )( hϕ ) = ( k1 ( hϕ ) ) ( k2 ( hϕ ) ) = k1h k2 h

h
dir. Böylece otomorfizm temsille de gözönünde bulundurulucak aksiyon ϕ dir.

¥
64
4. SONLU p-GRUPLARI VE SYLOW TEOREMLERİ Hakan ÖZTÜRK
4. SONLU p-GRUPLARI VE SYLOW TEOREMLERİ
Bu bölümde önceki bölümlerde bahsedilen kümeler üzerine grup aksiyonları

fikrini geliştiren bazı temel uygulamalar verilecektir.
Tanım 4.1. G bir X kümesi üzerinde aksiyonu olsun. O zaman X in sabit noktalarının
alt kümesi,
Fix X ( G ) = { x ∈ X : Her g ∈ G için xg = x}

= { x ∈ X : StabG ( x ) = G}
olarak tanımlanır. Böylece Fix X (G ) kümesi, orbit kümesi kendisi olan X in
elemanlarından oluşur. Fix X (G ) = ∅ olabilir. Eğer G, X üzerindeki aksiyonu
geçişmeli aksiyon ise X = 1 olmadıkça Fix X (G ) = ∅ dir.
Örneğin G ≤ ∑ 4 ve G nin X = {1, 2,3, 4} üzerinde doğal aksiyonunu alalım.
G = (123) için Fix X (G ) = {4} dür. Eğer G = (12 )( 34 ) ise Fix X (G ) = ∅ dir.
Lemma 4.3. G, bir sonlu X kümesi üzerinde aksiyonu olan bir sonlu p-grup olsun. O
zaman,
FixX ( G ) ≡ X ( modp )
dir.
İspat: Aksiyonun orbitleri, k bir pozitif tam sayı olmak üzere X 1 ,..., X k olsun. Bu
durumda X in elemanlarını sayabiliriz.
k
X =∑ Xi
i =1
65
dir. Lemma 3.2.11 den dolayı X i sayısı G nin bir bölenidir ve p asal sayı
olduğundan X i , p nin bir kuvveti veya 1 olmalıdır.
Eğer j tane orbit tek eleman içeriyorsa 0 ≤ j ≤ k olmak üzere Fix X (G ) = j
olup yukarıdaki eşitlik
X = j + p nin kuvetlerinin toplamı
dir. Toplamdaki ikinci terim j = k ise sıfırdır. Böylece ,
Fix X (G ) = j ≡ X ( mod p )
dir. ■
G nin X kümesinde aksiyonu olsun. G nin her J alt grubunun X üzerindeki
aksiyonu G nin X kümesi üzerine aksiyonunun kısıtlamasıdır. Yani her j ∈ J ve her
x ∈ X için G nin X üzerindeki aksiyonu vasıtasıyla xj ∈ X elemanı ile eşlenir. Bu
tanımlanan eşleme J nin X üzerine aksiyonu olma koşullarını sağlar.
Her x ∈ X için, Stab J ( x ) = StabG ( x ) ∩ J dir. Böylece
x ∈ Fix X (J ) ⇔ J ≤ StabG (x )
dir. Eğer verilen aksiyona karşılık gelen G nin permütasyon temsili ρ ise o zaman J
nin aksiyonuna karşılık gelen permutasyon temsili ρ /J dir. Eğer G nin aksiyonu
güvenilir (faithful) ise J nin aksiyonuda güvenilirdir. Fakat G nin aksiyonu geçişmeli
ise J nin aksiyonu geçişmeli olmayabilir.▄
Örnek 4.4. H ve J, G nin alt grubu olsun. G nin aksiyonu H ın G deki sağ
kasetlerinin X kümesi üzerinde sağ çarpımı olsun. (3. bölümde tanımlandığı gibi
66
olsun). G nin aksiyonu geçişmelidir. G nin X üzerindeki aksiyonun J ye kısıtlamasını

göz önünde bulunduralım o zaman her g ∈G için,
Stab J ( Hg ) = H g ∩ J ve Hg ∈ Fix X ( J ) ⇔ J ≤ H g
dir. J nin X üzerine aksiyonu geçişmelidir ⇔ HJ=G dir. Bu aksiyon H ∩ J nin J

deki sağ kosetlerinin kümesi üzerinde sağ çarpımı olan J nin aksiyonuna denktir.
Teorem 4.5. H,J ≤ G olsun. G : H = r < ∞ ve p, r yi bölmeyen bir asal olmak üzere,
J nin de sonlu bir p grup olduğunu kabul edelim. O zaman
J ≤ H g , ( g ∈G )
dir.
İspat: X, H nin G deki sağ kasetleri olsun. O zaman X = G : H = r dir. J nin X
üzerine aksiyonu sağ çarpımla G nin X üzerine aksiyonunun kısaltılması olsun

Yukarıdaki lemmadan dolayı
Fix X ( J ) = r ( mod p )
dir. p, r yi bölmediğinden Fix X ( J ) ≠ 0 olup Fix X ( J ) ≠ ∅ dir. Böylece yukarıda
bahsedilen örnekten J ≤ H g , ( g ∈G ) dir. ▄
Teorem 4.6. H bir sonlu G grubunun bir p alt grubu ve p de G : H yi böldüğünü
kabul edelim. O zaman p, N G ( H ) / H yi böler.
67
İspat: X, H nin G deki sağ kosetlerinin kümesi olsun. H nin X üzerindeki aksiyonu,
sağ çarpımla G nin X üzerine aksiyonunun kısıtlanması olsun (yukarıdaki 4.5. de
bahsedildiği gibi ama J=H dir). Teorem 4.3 den dolayı,
Fix (H ) = X = G : H (mod p )
x
ve g ∈G olsun. H = H g olduğunda Hg ∈ Fix x (H ) ⇔ H ≤ H g dir. Ayrıca,
Hg ∈ Fix x (H ) ⇔ H = H g a
⇔ g ∈ N G (H )
dir. Böylece Fix x (H ) = N G (H ) H ve
Fix x (H ) = N G (H ) H = G : H (mod p )
p bölüyor .
dır. O halde p, N G (H ) H yi böler. ▄
Sonuç 4.7. G bir sonlu p grup olsun G nin her öz alt grubu G de kendi normalle
yeninin bir özalt grubudur. ▄
Bu özellik derecesi bir asalın kuvveti olan gruplara has bir özelliktir. Örneğin
∑3 grubu ( ∑3 = 6 ) derecesi 2 olan alt gruba sahiptir.
Teorem 4.8. G bir grup, H bir sonlu grup, H ≤ G ve J de G nin p-alt grubu olsun.
Eğer H ≡ 1 (mod p ) ise, H ∩ C G (J ) ≠ 1 dir.
İspat: H ≤ G olduğundan eşlenikler vasıtasıyla H üzerinde G nin aksiyonu tanımlanır.

Bu aksiyonun J ye kısıtlaması da H üzerinde J aksiyonudur. Tanımdan
68
Fix H (J ) = {h ∈ H : h J = h (∀j ∈ J )}
= {h ∈ H : h J = h (∀j ∈ J )}
= H ∩ C G (J )
dir. H sonlu ve J bir sonlu p grup olup 4.3 den
H ∩ C G (J ) = H (mod p )
dir ve H ≡ 1 (mod p ) olduğundan H ∩ C G (H ) ≠ {1} dir. ▄
Sonuç 4.9. G bir sonlu p grup ve 1 < H ≤ G olsun. O zaman H ∩ Ζ(G ) ≠ {1} dir. ▄
Langrange teoremini hatırlayacak olursak; sonlu bir G grubunun her alt

grubunun derecesi G nin bir bölenidir. Bunun tersi genel olarak doğru değildir. G
nin her böleni n için G derecesi n olan bir H alt gruba sahip olmak zorunda değildir.
Sylow teoremi bize belirli derecelerde alt grupların varlığını ve bu alt gruplar
hakkında önemli bilgiler verir. Bu teoremi sonlu grup teoride önemli bir yer
almaktadır ve 1872 gösterilmiştir. Pek çok ispatı olmakla birlikte H.Wiealondt 1959
da grup aksiyonlarının başarılı bir uygulamasını vererek ispatlamıştır. Burada bu
ispata yer verilecektir.
Teorem 4.10.(Sylow Theorem) m negatif olmayan tamsayı ve r de pozitif bir

tamsayı olmak üzere p, r yi bölmeyecek şekilde G = p m r ile G bir sonlu grup olsun
o zaman,
1) G derecesi p m olan bir alt gruba sahiptir. Böyle bir alt gruba G nin Sylow
p - alt grubu denir.
2) Eğer H, G nin bir Sylow p-alt grubu ve J de G nin herhangi bir p-alt grubu
ise, J ≤ H g ( g ∈ G ) dir. Özel olarak G nin Sylow p-alt grubunun formu G nin alt
gruplarının bir eşlenik sınıfıdır.
69
3) n, G nin farklı Sylow p-alt gruplarının sayısı olsun. O zaman

n = G : N G (H ) dır. Burada H, G nin bir Sylow p-alt grubu, n böler r ve
n ≡ 1(mod p ) dir.
( ) = r .r −1...kr! − k + 1
r
k
olduğunu hatırlayalım.
İspat : Ĥ H kümesi G nin derecesi U = p m olan tüm U alt kümelerinin kümesi
olsun. Böyle alt kümelerinin sayısı
⎛ p r ⎞ pmr p m r −1 p m r − 2 p m r − p m +1
m
Ĥ = ⎜ m ⎟ = m ....
⎝p ⎠ p p m −1 p m − 2 1
dür.
pmr −J
Yukarıdaki çarpmada her m teriminde mümkün tüm sadeleştirmeler yapılırsa
p −J
p, payı bölmez yani J=0 ve J>0 için, J = p l q diyelim. Burada l pozitif tamsayı ve q
, p ile bölünmeyen bir pozitif tam sayı ve l <m olmak üzere,
q
pmr J
− L
pmr −J pL p p m −L r − q
= =
pm −J pm J
q
p m −L − q
−
pL pL
dir. p, p m −l r − q yu bölmez. p asal olup p payın sadeleşmiş son halini
bölemeyeceğinden p, Ĥ yi bölmez. U ∈ Ĥ ve g∈G için,U g = {ug : u ∈U } kümesi
Ug = p m ile G nin bir alt kümesidir. Böylece Ug∈ Ĥ dır. Şimdi G nin Ĥ üzerinde
sağ çarpımı vasıtasıyla aksiyonu ifade edilir. Bu aksiyon ile Ĥ orbitlerine ayrılır. p,
Ĥ yi bölmediğinden p , Ĥ1 i bölmeyecek şekilde bir Ĥ1 orbiti vardır. V∈ Ĥ1 olsun.
70
Ĥ1 , V nin orbitidir. H = StabG (V ) ≤G olsun. 3. bölümdeki özelliklerden V nin
orbitinin derecesi, G : StabG (V ) olup,
Ĥ1 = G : H
G :H H = G = pmr
p bölmez
dir. p, G : H yi bölmediğinden p m H {
dır. V = X 1 ,...., X
pm } olsun. O zaman
{
herhangi bir h∈H için Vh=V dir. Yani X 1 ,...., X
pm
h } = {X ,...., X } dir. Böylece
1 pm
x 1h = x i olacak şekilde 1 ≤ i ≤ pm vardır. O zaman h = x 1−1x i olup H ≤ p m dir.
Ayrıca p m H ve H ≤ p m olup H = p m dir. O halde H , G nin bir Sylow p-alt
grubudur.
2) H, G nin bir Sylow p-alt grubu olsun. J de G nin bir p-alt grubu olsun.
G
G :H = = r ve p, r yi bölmeyip teorem 4.5 den dolayı g∈G için J ≤ H g dir.
H
Özel olarak J, G nin bir Sylow p-alt grubu ise, J = H = H g olduğunda J = H g
olur.
G nin bir alt grubu H nin eşlenik sınıfıdır. G nin H nin eşleniği olan her alt
grubunun derecesi H nin derecesi ile ayrılır. Bu alt grup G nin bir Sylow p-alt
grubudur. Sylow p-alt grupları tek eşlenik sınıfı formundadır. ▄
Lemma 4.11. Sonlu bir G grubunun Sylow p-alt grubu H olsun. O zaman H, N G ( H )
nin tek Sylow p-alt grubudur.
İspat: H, H yi içeren G nin her alt grubunun Sylow p-alt grubudur. Özel olarak H,
N G ( H ) nin bir Sylow p–alt grubudur. K, NG ( H ) nin herhangi bir Sylow p-alt grubu
71
olsun. Yukarıdaki teoremde (2) den dolayı ∃g ∈ N G ( H ) öyle ki K= H g dır.
g∈ NG ( H ) olup H g =H dir. Böylece H, N G ( H ) nin tek Sylow p-alt grubudur. ▄
Şimdi Sylow teoreminin (3.) şıkkını ispatlayalım. A ile G nin tüm Sylow p-alt
gruplarının kümesini gösterelim H∈A olsun. A, H nin G deki eşlenik sınıfıdır ve
n= = G : N G ( H ) dır. O halde,
r = G : H = G : N G (H ) N G (H ) : H
n
olup n, r yi böler. Eşlenik vasıtasıyla A üzerinde G nin aksiyonu geçişmelidir. O
zaman bu aksiyonunu kısıtlanmasıyla H nin A üzerine aksiyonu geçişmeli olması
gerekmez. Fix (H ) = ( mod p ) olduğunu biliyoruz. K∈A olsun. O zaman
K∈ Fix ( H ) ⇔ K h = K (∀h∈H) dır. Yani K∈ Fix ( H ) ⇔ H≤ N G ( K ) dır.
Yukarıdaki lemmadan,
H≤ N G ( K ) ⇔ H=K
dır. Böylece Fix ( H ) ={H} olup, Fix ( H ) = 1, n ≡ 1 (mod p ) dir. ▄

n
Couchy teoremini hatırlayalım G sonlu bir grup ve p| G ise, G nin derecesi p
olan bir elemanı vardır. Couchy teoremi Sylow p-alt gruplarının varlığını ispatlarken
kullanılabilir. Fakat Sylow teoreminin ispatı için ihtiyaç duymadık. Ayrıca şimdi
burada Sylow teoreminin Couchy teoremini çıkarabiliriz.
72
Teorem 4.12. (Couchy 1844) G bir sonlu grup ve p| G ise G nin derecesi p olan
elemanı vardır.
İspat: H, G nin bir Sylow p-alt grubu olsun. Çünkü p| G ve H≠1 dır. x≠1, x∈H
alalım. O zaman ο ( x ) >1 ve ο ( x ) | H dır. Böylece bir s pozitif tam sayısı için
ο ( x ) = p s dir. O zaman x p ∈G olup ο

s −1 s-1
(x p ) =p dir. ▄
Lemma 4.13. (Frattini 1885) K, G nin bir sonlu normal alt grubu ve p de K nın bir
Sylow p-alt grubu ise o zaman G = N G (P )K dır.
İspat: g∈G olsun o zaman K≤G olduğundan P g ≤ K g = K dır. Böylece P g = P
olup P g de K nın bir Sylow p-alt grubudur. Sylow teoreminden P ve P g , K nın

eşlenik alt gruplarıdır. Bu yüzden bir k∈K için; P g = P k ⇒ P gk −1 = P olup,
g k −1 ∈ N G (P ) dir. Böylece, g ∈ N G (P ) K dır. Bu her g ∈G için doğru olup,
G = N G (P )K dır. ▄
Şimdi Sylow teoreminin, belirli sayılarda derecesi o sayılar olan sonlu basit
grupların olamayacağını ispatlamakta kullanışını görelim.
Lemma 4.14. G bir sonlu abelyen olmayan basit grup ve p de G nin bir asal böleni
olsun. O zaman G nin Sylow p-alt gruplarının sayısı 1 den büyüktür.
İspat: P, G nin Sylow p-alt grubu olsun. Sonuç 3.2.27 gereğince G yi en az iki
farklı asal böler. Böylece 1<P<G dir. Eğer P, derecesi P olan G nin tek alt grubu
ise, o zaman P, G nin normal alt grubudur. Bu ise G nin basit oluşu ile çelişir. O
halde P tek olamaz. Böylece n>1 dir. ▄
73
Teorem 4.15. p ve q asallar ve q ≡ 1 (mod p) olmak üzere G = pq ise o zaman G
bir normal Sylow p-alt gruba sahiptir.
İspat: Sylow p-alt gruplarının sayısı n olsun. Sylow teoreminden n|q ve n ≡ 1(modp)
dir. q asal olduğundan n ya 1 yada q dur. q ≡ 1 (mod p) olduğundan n=1 dir. O halde
G bir tek Sylow p-alt grubuna sahiptir. Bu Sylow p-alt grubu p ise, p≤G dir. ▄
Sonuç 4.16. p ve q farklı asallar olmak üzere G = pq ise G basit değildir.
İspat : p>q olduğunu kabul edelim. O zaman q–1, p ile bölünmez yani q ≡ 1 (modp)
olup yukarıdaki teoremlerden G, bir normal Sylow p-alt grubu P ye sahiptir. O halde
G basit değildir. ▄
V(n) derecesi n olan farklı tipteki grupların sayısını göstersin. Her p asal
sayısı için V(p)=1 olduğunu biliyoruz.
Sonuç 4.17. p ≡ 1 (modq), q ≡ 1 (modp) ve p ve q farklı asallar olmak üzere

V(pq)=1 dir. Yani derecesi pq olan grup devirlidir.
İspat: G = pq olsun yukarıdaki teorem 4.15 den dolayı G nin bir normal Sylow p-
alt grubu P ve bir normal Sylow q-alt grubu Q vardır. P ve Q nun derecesi asal olup
P ve Q devirlidir. Diyelim ki; P = x ve Q = y olsun. Lagrange teoreminden
P ∩ Q=1 dir. xy=yx dir. Böylece xy∈G ve o ( xy ) = pq olur. G = xy olup G
devirlidir. (Hatırlatma H G, K G olmak üzere H ∩ K = {1} ise H nin ve K nın
her elemanı birbiri ile değişmelidir. ) ▄
Teorem 4.18. p ve q farklı asallar olmak üzere G = p 2q ise, o zaman ya G nin bir
normal Sylow p-alt grubu yada G nin bir normal Sylow q-alt grubu vardır. Bu
durumda G basit değildir.
74
İspat: n p ve nq sırasıyla Sylow p–alt grubu ve Sylow q–alt grubunun sayısı olsun.
Aksine n p >1 ve nq >1 olduğunu kabul edelim. Sylow teoreminden n p |q ve q asal
olup n p =q olur. Üstelik n p ≡ 1 (modp) olup q>p dir. Yine Sylow teoreminden nq |p2
dir. Böylece nq =p veya nq =p2 dir. G de derecesi q olan herhangi bir eleman derecesi
q olan bir alt grubu doğurur. Ayrıca bu alt grup Sylow un q-alt grubudur. Derecesi q
olan G nin farklı iki alt grubun kesişiminde birim eleman olacağından G de nq (q-1)
farklı elemanın derecesi q dur. Böylece eğer nq =p2 ise G de nq (q-1)=p2(q-1) olup
p 2 q − p 2 (q − 1) = p 2 tane derecesi q olmayan eleman vardır. G nin Sylow p-alt grubu
P de derecesi q olan eleman olamayacağından P = p 2 olup p tektir. Bu ise n p >1
olması ile çelişir. Böylece nq =p dir. nq ≡1(modp) ⇒ p>q çelişkisi elde edilir. ▄
Teorem 4.19. G = pqr (p, q, r farklı asallar) ise o zaman G basit değildir.
İspat: Kabul edelim ki p>q>r olsun derecesi pqr olan bir basit grup G nin var
olduğunu kabul edelim n p , nq ve nr sırasıyla Sylow p, Sylow q, Sylow r-alt grupları
olsunlar. n p , nq , nr >1 olduğunu biliyoruz. Herhangi iki Sylow p-alt grubunun
derecesi p olup kesişimlerinde yalnız birim eleman 1 vardır. n p tane Sylow p-alt
grubunda n p (p-1) tane elemanın derecesi p dir. Benzer şekilde Sylow alt grubunda
nq (q-1) elemanın derecesi q ve Sylow r-alt grubunda nr (r-1) elemanın derecesi r dir.
G = pqr ≥ 1 + n p ( p − 1) + nq (q − 1) + nr (r − 1)
Sylow teoreminden n p |qr ve n p ≡1 (mod p) dir. p>q, p>r olup n p =qr dir. Üstelik
nq |pr ve nq ≡1 (mod q) dur. nq >1 ve q>r olup nq ≥p dir. Son olarak nr >1 ve nr |pq
75
olup nr ≥q dur. Böylece pqr≥1+qr(p-1)+p(q-1)+qr–1 ise, 0≥(p-1)(q-1) olup bu

imkansızdır. ▄
Bundan sonraki lemmalar yardımıyla derecesi en fazla 100 olan abelyen

olmayan basit grubun A5 olduğunu göstereceğiz.
Lemma 4.20. n≤4 için S n (= ∑ n ) abelyen olmayan basit alt gruba sahip değildir.
İspat: n=1,2,3 için bunu görmek kolaydır. n=4 olsun. S4 ün kendisi basit değildir.
Çünkü A4 , S4 ün bir normal alt grubudur. Eğer H, S4 ün abelyen olmayan basit bir
alt grubu ise S 4 = 23.3 olduğundan sonuç 3.2.27 den H , 2 ve 3 ile bölünmelidir. Bu
durumda H ya 2 × 3 veya 22 × 3 dür. Sonuç 4.16 ve teorem 4.18 den dolayı bu
imkansızdır. ▄
Sonuç 4.21. Eğer G bir abelyen olmayan basit grup ve H < G ise G : H ≥ 5 dir.
İspat: G : H =n olsun. Teorem 3.2.14 ten dolayı G/ H G , Sn içine gömülebilir.
H G ≤ H<G ve G basit olduğundan H G =1 dir. O halde G, Sn içine gömülebilir.
Yukarıdaki lemmadan n≥5 dir. ▄
Lemma 4.22. n≤100 ve n≠60 olacak şekilde pozitif bir tamsayı olsun. Derecesi n
olan abelyen olmayan basit grup yoktur.
İspat: Kabul edelim ki derecesi n olan abelyen olmayan basit grup G var olsun. n
aşağıdaki formdadır.
s
n = ∏ pi mi olup burada p1 , , ps farklı asallar, m1 ,..., m s ve s pozitif
i =1
tamsayılardır. p1 < < ps olduğunu kabul edelim. Sonuç 3.1.29 ye göre; G bir sonlu
abelyen olmayan basit grup ise en az 2 farklı asal tarafından bölüneceğinden s≥2 dir.
76
Eğer s≥4 ise n≥2.3.5.7≥100 olur. O halde s=2 veya s=3 tür. Yukarıdaki sonuç 4.16,
s s
teorem 4.18 ve teorem 4.19 dan dolayı, ∑ m i > 3 tür. Eğer
i =1
∑ m ≥7 ise n>27>100
i =1
i
oluşu açık bir çelişkidir. Böylece
s
4 ≤ ∑ mi ≤ 6
i =1
dır.
Kabul edelim ki s=2 olsun. p1 ve p2 eğer tek ise o zaman n≥335>100
çelişkisi elde edilir. Böylece p1 =2 ve p2 de bir tek asaldır ona da p diyelim. Kısaca
m1 = A ve m 2 = m olsun. O zaman n= 2 pm, 4≤A+m≤6 tür.Eğer A≤2 ise o zaman G
nin Sylow p- alt grubu indeksi en fazla G de 4 olan bir alt grup olur ki bu ise sonuç
4.21 ile çelişir. Böylece 3≤A≤5, 1≤m≤3 tür.
Sylow p-alt gruplarının sayısı np olsun. np>1 dir ve Sylow teoreminden np, G
nin bir alt grubunun indeksi np| 2 ve np≡1 (modp) dir. Böylece np| 25 ve sonuç 4.21
den np>4 dür. np=32 olamaz. Bu yüzden p=31 olur. n≥32.31>100 olur. O halde np =8
ve p=7 veya np=16 ve p=3 veya 5 dir. Eğer np=8 ve p=7 ise G < 100 olup, G = 56
dır.
Derecesi 7 olan n7=8 tane sylow 7-alt grubu olup 8 × 6 = 48 tane derecesi 7
olan eleman vardır. Bu durumda G de 56 − 48 = 8 tane elemanın derecesi 7 değildir.
Böylece bu 8 eleman bir tek Sylow 2-alt grubunu oluşturur. Yani Sylow 2-alt grubu
tek olup normaldir. Bu da G nin basit oluşu ile çelişir. O zaman G = 56 olamaz.
Eğer np=16 ise o zaman A≥4 olup böylece m=1 dir. Aksi halde m>1 olsa,
n≥24 × 32>100 çelişkisi elde edilir. Eğer np=16 ve p=3 ise G nin Sylow 2-alt grubunun
indeksi 3 olup sonuç 4.21 ile çelişir. O halde np=16 ve p=5 olmalıdır.
77
Burada G ≤ 100 ⇒ G = 80 olur. Bu durumda derecesi 80 olan grup basit
grup olmadığından G = 80 olamaz. (Aslında Sylow teoreminden n≥4 için 2m × 5
dereceli basit grup yoktur.) O halde s=2 olamaz. s=3 olduğunu kabul edelim. n≤100
ve n≠60 olduğundan n=22 × 3 × 7=84 veya n=2 × 32 × 5=90 dır. G = 84 ise n7 sylow
7-alt gruplarının sayısı olsun. Sylow teoreminden n7|12 ve n7≡1 (mod7) dir. Daha da
ötesi n7>1 dir. Bu ise G nin basit oluşunu engeller. G = 90 ise G = 2r (r tek sayı)
olup G basit olamaz. O halde n≤100, n≠60 ve G = n olan abelyen olmayan basit
grup yoktur. ▄
Lemma 4.23. A5 basittir.
İspat: A5 in basit olmadığını kabul edelim.G=A5 olsun. G nin trivial olmayan

mümkün en büyük dereceli normal alt grubu K olsun. K ≠ {1} dir. G/K basittir. Aksi
halde yani G/K basit değilse G/K, trivial olmayan normal alt grup H/K ya sahiptir. Bu
durumda H, H > K olacak şekilde G nin normal alt grubu olur. Bu ise K nın G nin
en büyük dereceli normal alt grubu oluşu ile çelişir. G/K basit ve G / K > G = 6
olup yukarıdaki teoremden G/K abelyendir. ∀x,y∈G için
x1 y −1 xyK = K ⇔ [ x, y ] ∈ K
dır. {1, 2,3, 4,5} = {a, b, c, d , e} olsun. A5 in trivial olmayan tüm elemanları aşağıdaki
gibi olup bunların sayıları karşılarında verilmiştir.
78
5 × 4 × 3 × 2 ×1
(abcde) : = 24,
5
5× 4× 3
(abc) : = 20
3
5 × 4 × 3× 2
(ab)(cd ) : = 15
2× 2× 2
tanedir. x, y elemanlarını yukarıdaki elemanlardan herhangi bir tipte
seçelim. [ xy ] = x −1 y −1 xy olup,
⎡⎣( aeb ) , ( aecbd ) ⎤⎦ = ( bea )( dbcea )( aeb )( aecbd ) = ( abcde )

⎡⎣( adb ) , ( bce ) ⎤⎦ = ( bda )( ecb )( adb )( bce ) = ( abc )
⎡⎣( abc ) , ( abd ) ⎤⎦ = ( cba )( dba )( abc )( abd ) = ( ab )( cd )
dir. O halde A5 in trivial olmayan tüm elemanları K ya aittir. O zaman K=6 çelişkisi
elde edilr. Böylece A5 basittir. ▄
Şimdi Sylow teoremlerini p-gruplar dışındaki sonlu grupların alt grupları

hakkında bilgi edinmek için kullanalım.
Örnek 4.24. Derecesi en az iki asala bölünebilen A5 in trivial olmayan alt gruplarının
tiplerini bulalım ve bu alt grupların bazı özelliklerini araştıralım.
i) G=A5 olsun. G babit olduğundan her trivial olmayan H alt grubu için G : H ≥ 5
dir. Böylece H ≤ 12 dir. G = 60 olduğundan H nın mümkün bütün derecesi 6,10,12
olabilir.
79
ii) G derecesi 12 olan bir alt grubu sahip olsun. G nin {1, 2,3, 4,5} kümesi üzerine
doğal aksiyonunu düşünürsek StabG (5) ≅A4 olur. H, G nin trivial olmayan alt grubu
ve H≅A4 olsun. O zaman H derecesi 4 olan normal alt grup T ye sahiptir. 60=22 × 3 × 5
olduğundan T, G nin Sylow 2-alt grubudur.
H≤ NG (T ) <G dir. G basit olduğundan ve (i) den dolayı
12 = H ≤ N (T ) ≤ 12 dir. Böylece N G (T ) =H ve G nin Sylow 2-alt gruplarının

G
sayısı G : H = 5 dir. Sylow 2-alt grubunun normalleyeni A4 e izomorfiktir ve G nin
A4 e izomorfik her alt grubu bir Sylow 2-alt grubunun normalleyenidir. A4 e

izomorfik G nin alt grupları derecesi 5 olan alt grubunun tek eşleniği formundadır.
iii) Sylow 3 alt gruplarının sayısı n3, Sylow 5-alt gruplarının sayısı n5 olsun.
n 22 × 5 ve n ≡ 1(mod3),
3 3
n 22 × 3 ve n5≡1 (mod 5)
5
dir. n3=10 ve n5=6 dır. U, G nin derecesi 3 olan V de G nin derecesi 5 olan alt grubu
olsun. Ayrıca J= N G (U ) ve K= N G (V ) olsun. O zaman
G : J = n = 10 ve G : K = n = 6 dır. Böylece J = 6 ve K = 0 dır. Böylece G

3 5
derecesi 6 ve 10 olan alt gruplara sahiptir.
Sylow 3-altgrubunun normalleyeni, derecesi 6 olan n3 tane alt grubunun tek

eşleniği formundadır. Sylow 5–alt grubunun normalleyeni derecesi 10 olan n5=6 tane
alt grubun tek eşleniği formundadır.
iv) J, G nin derecesi 6 olan herhangi bir alt grubu, K da derecesi 10 olan herhangi bir
alt grubu olsun. G = pq , p ve q farklı asallar q≠1 (mod p) ise G nin normal Sylow p-
80
alt grubuna sahip olduğunu hatırlayalım. J, derecesi 3 olan bir normal alt grup U ya,
K da derecesi 5 olan bir normal alt grup V ye sahiptir. (iii) den dolayı
N G (U ) = 6, N G (V ) = 10 olup J = N G (U ) ve K = N G (V ) dir. O halde G nin
yalnızca derecesi 6 olan alt grupları, G nin Sylow 3-alt gruplarının normalleyenidir.
G nin yalnızca derecesi 10 olan alt grupları G nin Sylow 5-alt gruplarının
normalleyenidir.
(v) A5 in elemanlarının devir yapısı göz önünde bulundurulursa G de derecesi 5 ten

büyük eleman yoktur. Böylece G nin derecesi 6 ve 10 olan alt grupları devirli
değildir. G = 2 p (p tek asal) ise G nin xt = x veya xt = x −1 olmak üzere x = p ve
t = 2 olan devirli alt grupları olduğunu ve bu durumda G≅C2p veya G≅D2p
olduğunu hatırlayalım. O halde J,K≤G, J = 6 ve K = 10 ise J≅D6 ve K≅D10 dur.
(vi) H, G nin derecesi 12 olan herhangi bir alt grubu olsun. T de H nin Sylow 2-alt
grubu ve U da H nin Sylow 3-alt grubu olsun. H =12=22.3=p2q olup H nin ya bir
normal Sylow 2-alt grubu yada Sylow 3-alt grubu vardır. Yani T H veya U H dır.
U H ise N G (U ) ≥ H = 12 dir. U = 3 olup, (iii) den N G (U ) = 6 çelişkisi elde
edilir. O halde T H dır. T = 4 olup T, G ninde Sylow 2-alt grubudur. Böylece (ii)
den H≤ N G (T ) ≅A4 dür. H = 12 olup N G (T ) =H dır. Böylece aşağıdaki listeyi elde
ederiz.
• 10 alt grubun eşlenik sınıfı D6 ya izomorfiktir.

• 6 alt grubun eşlenik sınıfı D10 a izomorfiktir.
• 5 alt grubun eşlenik sınıfı A4 e izomorfiktir. ▄
Şimdi tümevarım ile amacımız n≥5 için An nin basit olduğunu göstermek
olacaktır.
81
Lemma 4.25. n bir pozitif tamsayı ve σ ,τ ∈ Sn olsun. n1 + + ns = n olacak şekilde,
s, n1 , , ns pozitif tamsayılar olmak üzere σ ayrık devirlerin çarpımı olarak,
σ = (a11a12 a1n1 )(a21a22 a2 n2 ) ( a s1 a s 2 asns )
⎛ a11a12 asns ⎞
formunda yazılır. τ = ⎜ ⎟ olsun. O zaman
⎜ b11b12 bsns ⎟⎠
⎝
σ τ = (b11b12 b1n1 )(b21b22 b2 n2 ) (bs1bs 2 bsns )
ifadeside ayrık devirlerin çarpımıdır.
İspat: Her i = 1,… , s ve her j = 1,… , ni için
bij σ τ =bij τ −1 σ τ =aijσ τ =ai,j+1 τ =bi,j+1
dir. Eğer j = ni ise i,j+1 indisi i1 olur. ▄
Sonuç 4.26. n bir pozitif tamsayı ve σ, σ ' ∈ Sn olsun. O zaman σ ve σ ' , Sn de
eşleniktir ⇔ σ ve σ ' farklı devir yapısına sahiptir.
82
σ ve σ ' nün aynı devir yapısına sahip olmasının anlamı devirlerin uzunluğu m lerin
ve devirlerin sayısının aynı olmasıdır.
İspat: n1 + + ns = n olmak üzere s, n1 , , ns pozitif tamsayıları için
σ = (a11a12 a1n1 )(a21a22 a2 n2 ) (as1as 2 asns )
olsun. Eğer bir τ ∈ Sn için σ ' = σ τ ise yukarıdaki lemmadan σ ' , σ ile aynı devir
yapısına sahiptir. Tersine σ ' ve σ aynı devir yapısına sahip olsun. Bu durumda,
σ ' = (b11b12 b1n1 )(b21b22 b2 n2 ) (bs1bs 2 bsns )
⎛ a11a12 asns ⎞
formunda ise, τ = ⎜ ⎟ ∈ S n olarak alalım. Yine yukarıdaki lemmadan
⎜ b11b12 bsns ⎟⎠
⎝
σ ' = σ τ olup σ ' ve σ eşleniktir. ▄
NOT 4.27. Sn in sınıflarının sayısı n nin parçalanışlarının sayısıdır. S4 te sınıfların

sayısı 5 tir. Çünkü
1 + 1 + 1 + 1, 2 + 1 + 1, 2 + 2 , 3 + 1 , 4
(× )(× )(× )(× ) (×× )(× )(× ) (×× )(×× ) (××× )(× ) (×××× )
83
dür. Bu tipteki elemanların sayısı sırasıyla,
4×3 4 × 3 × 2 ×1 4 × 3× 2 4 × 3 × 2 ×1
1, = 6, = 3, = 8, =6
2 2× 2× 2 3 4
olup tüm bu sayılar S 4 = 24 ün bölenleridir. Ayrıca 1 + 6 + 3 + 8 + 9 = 24 = S 4 tür.
Teorem 4.28. Her n≥5 tamsayı içn An basittir.
İspat: İspatı n, üzerinden tümevarım ile yapalım. n=5 için A5 in basit olduğunu
gösterdik. n>5 ve An −1 basit olsun. G=An olsun. X= {1, 2,........n} üzerinde G nin doğal
aksiyonunu düşünelim. Her i=1,2,…,n için H i = StabG (i ) olsun. Dikkat edilirse G

nin X üzerine aksiyonu (transitive) geçişmelidir. Böylece H1,…,Hn lerin hepsi G nin
alt gruplarının aynı eşlenik sınıfına düşer. Böylece i=1,2,…,n olmak üzere
H i ≈ H n ≈ An −1 olup H i ler basittir.
Göstermek istediğimizin tersine G trivial olmayan K normal alt grubuna sahip

olsun. O zaman her i=1,2,…,n için H i ∩ K H i ve H i basit olduğundan H i ∩ K = 1
veya H i ∩ K = H i olur. Aslında H i ∩ K = 1 dir. Aksine H j ∩ K = H j olacak şekilde
j nin var olduğunu kabul edelim. O zaman H j ≤K olur. O halde yukarıdaki nottan
∃i için H i = H γj olacak şekilde γ ∈ G vardır. K G olduğundan H i ≤ K γ = K dır.
Böylece K her H i yi içerir. Böylece K=G çelişkisi elde edilir.
Eğer σ ∈ G ise ya 1σ = 1 bu durumda σ ∈ H1 ≤ K olur yada 1σ = j ve j≠1
dir. İkinci durumda i∈X elemanını i≠1, i≠j seçebiliriz. O zaman ( j1i ) ∈ G ve
σ = σ ( j1i)( j1i ) −1 dir. Fakat o zaman σ ( j1i ) , G nin 1 noktasını sabit bırakan eleman
84
olup σ ( j1i ) ∈ H1 ≤ K dır. X > 3 olup ( j1i ) −1 = ( j1i ) ∈ H ≤ K olacak şekilde A∈X
vardır. Böylece σ ∈ K dır. O halde i=1,2,…,n için H i ∩ K = 1 dir. 1 ≠ σ ∈ K olsun.
Böylece her i için σ ∉ H i nin anlamı σ , X in hiçbir elemanını sabit bırakmıyordur.
a∈X olsun. aσ = b ≠ a olsun X > 3 olduğundan c≠a, c≠b ve c≠a σ −1 olacak şekilde
c∈X vardır. cσ = d olsun. Bu mümkündür çünkü σ , X in c yi sabit bırakmayan bir

permütasyonu olup d, a, b ve c den farklıdır. Aslında X ≥ 6 olup farklı e, f∈X
elemanlarını da seçebiliriz. τ =(ab)(cdef)∈G olsun. Burada,
σ :a →b
c→d
olduğunda
στ :b → a
d →e
τ
dir. O halde K G olduğundan σ τ ∈ K dır. Böylece σ σ ∈ K ve σσ , a yı sabit tutar
τ
ve c yi e ye götürür. Böylece 1 ≠ σσ τ ∈ H a ∩ K çelişkisi elde edilir. Böylece G

basittir. ▄
Her n>2 için An, An-1 e izomorfik bir alt gruba sahiptir. Üstelik bu alt grubun
indeksi An de n dir. Çünkü An = n An −1 dir.
Lemma 4.29. n>2 bir tamsayı olsun. An nin indeksi n olan her alt grubu An-1 e
izomorfiktir.
İspat: n>5 için ispat açıktır. n≥5 olsun. H<G=An ve G : H = n olsun. G nin, H nin G
deki sağ kasetlerinin kümesi üzerine sağ çarpımı ile aksiyonunu düşünelim. G basit
olduğundan bu aksiyon güvenlidir. O halde bu aksiyon uygun bir alt grup ile doğal
85
aksiyona denktir. Bu alt grup Sn in J alt grubu olsun. J = An ve Sn in indeksi 2 olan
alt grubu An olup An=J dir. O halde aksiyon geçişmelidir. Ayrıca
H = StabG ( H ) ≅ StabAn ( n ) ≅ An −1
dir. ▄
Teorem 4.30. G sonlu abelyen olmayan basit bir grup G ≤ 100 olsun. O zaman
G ≅ A5 tir.
İspat: Daha önceki teoremden G = 60 tır. Şimdi G ≅ A5 olduğunu gösterelim. n,
Sylow 5-alt gruplarının sayısı olsun. n>1 ve Sylow teoreminden G nin indeksi n olan
bir alt grubu vardır ve n|12 ve n≡1 (mod 5) tir. Böylece n=6 dır. G nin indeksi 6 olan
bir alt grubu ve G basit olup G, S6 ya gömülebilir. G ∗ , S6 nın G ye izomorfik alt
grubu olsun. G ∗ basit ve tek permütasyon içermeyip G ∗ ≤A6 dır. G ∗ = 60 ve
A6 = 360 olup böylece A6 : G* = 6 dır. Yukarıdaki teoremden G ≅ G ∗ ≅ A5 dir. ▄
86
5. GAP UYGULAMALARI Hakan ÖZTÜRK
5.GAP UYGULAMALARI
Bu bölümde daha önceki bölümlerde verilen bilgilerin kısaca GAP (Group

Algorithm&Programming) olarak adlandırılan programda kullanabilmek için gerekli
ön bilgileri ve bazı uygulamalarından bahsedeceğiz. Bu program hakkındaki her türlü
bilgiye
http://www.gap-system.org
adresinden ulaşılabilmektedir. Bu web sayfasında programın nasıl yükleneceği

hakkında ayrıntılı bilgi bulunmaktadır.
Şimdi GAP programında nasıl sorgu yapabileceğimizi görelim. Öncelikle
GAP ta her satırın sonuna “;” koymayı unutmamalıyız. Ayrıca “=” yerine “:=“
yazılır.
Bu programın içinde bir yardım kısmı bulunmakta olup şimdi bu yardım
menüsünün nasıl kullanılacağı hakkında bilgi verelim. Program yüklenip açılınca
gap>
ifadesi gelir.
gap> ??
İlk olarak yukarıdaki gibi sadece ?? yazıp, enter tuşuna basalım. Bu durumda
yardım konularının bir kısmı aşağıdaki gibi referans numaraları ile ekrana gelir.
[1] Reference: \*
[2] Reference: /
[3] Reference: \\\"
[4] Reference: \\'
[5] Reference: \\\\
87
[6] Extending: \%
[7] EDIM: Title page
[8] GAPDoc: Title page
[9] GAPDoc Example: Title page
-- <space> page, <n> next line, <b> back, <p> back line, <q> quit –
Eğer bu yardım konularının devamını sayfa sayfa görmek istiyorsak boşluk

tuşuna, satır satır görmek istiyorsak n tuşuna, bir önceki sayfa veya satırı görmek
için b tuşuna, yardım menüsünden çıkmak için q tuşuna basılmalıdır.
Eğer doğrudan bir konu başlığını menüde geçtiği yerleri görmek istiyorsak
aşağıdaki yazım kullanılır. Örneğin “cyclic” kelimesinin geçtiği yardım menüsündeki
yerleri arayalım. Ekrana aşağıdaki satırı yazalım ve enter tuşuna basalım.
gap> ? ref : cyclic;
Bize aşağıdaki ekran gelir.
[1] Reference: CyclicGroup

[2] Reference: CyclicExtensionsTom
Bu bize 1 ve 2 referans numaralı yerlerde “cyclic” kelimesinin geçtiğini

gösterir. Şimdi 1 nolu referansı açıp CyclicGroup hakkındaki açıklamalara ulaşalım.
Bunun için aşağıdaki yazım kullanılır.
gap> ?1;
Bu durumda ekrana aşağıdaki bilgiler gelir.
> CyclicGroup( [<filt>, ]<n> ) F

constructs the cyclic group of size <n> in the category given by the
filter <filt>. If <filt> is not given it defaults to `IsPcGroup'.
88
gap> CyclicGroup(12);
<pc group of size 12 with 3 generators>
gap> CyclicGroup(IsPermGroup,12);
Group([ (1,2,3,4,5,6,7,8,9,10,11,12) ])
gap> matgrp1:= CyclicGroup( IsMatrixGroup, 12 );
<matrix group of size 12 with 1 generators>
gap> FieldOfMatrixGroup( matgrp1 );
Rationals
gap> matgrp2:= CyclicGroup( IsMatrixGroup, GF(2), 12 );
<matrix group of size 12 with 1 generators>
gap> FieldOfMatrixGroup( matgrp2 );
GF(2)
> AbelianGroup( [<filt>, ]<ints> ) F -- <space> page, <n>

next line, <b> back, <p> back line, <q> quit –
5.1. Kümeler Hakkındaki Sorgular
Bu bölümde GAP programına bir kümenin nasıl tanıtılacağını ve kümeler

üzerindeki işlemlerin nasıl yapılacağını göreceğiz. a = {2, 7,9,13,15} kümesini GAP
programında tanımlayalım. Bunun için ekrana
gap> a:= [2,7,9,13,15];
yazılır. Bu durumda ekrana
[ 2, 7, 9, 13, 15 ]
satırı gelir. Bu yazımın bir küme olup olmadığını sorgulamak için ekrana
89
gap> IsSet(a);
yazılır ve ekrana
true
satırı gelir. Bu bize tanımlananın küme olduğunu söyler. Ekrana
gap> a:= [2,7,9,13,13];
yazılırsa. Bu durumda ekrana
[ 2, 7, 9, 13, 13 ]
satırı gelir fakat küme olup olmadığını sorgularsak
gap> IsSet(a);
yazıldığında ekrana
false
ifadesi gelir ki bunun anlamı tanımlananın küme olmadığını söyler. Dikkat edilirse
aynı eleman iki kez yazılmıştır.
gap> a:= [2,9,9,13,13];
yazarak a kümesini tanımlayalım.
gap> aa:= Set(a);
90
yazılırsa kümedeki tekrar göz ardı edilerek elemanlar sıraya dizilmiş hali ile olan a
kümesi tanımlandığı anlaşılır ve bunu belirtmek üzere ekranda
[2, 9, 13 ]
ifadesi belirir. Şimdi a = {1, 2,3, 4,5, 6} ve {3, 4,5, 6, 7,8,9} kümelerini tanımlayarak
a ve b kümesinin kesişimini birleşimini ve farklarını hesaplayalım.
gap> a:= [1,2,3,4,5,6];

[ 1, 2, 3, 4, 5, 6 ]
gap> b:= [3,4,5,6,7,8,9];
[ 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9 ]
a ve b nin birleşimi için
gap> Union(a,b);
yazılır ve enter tuşuna basılır. Ekrana birleşim kümesi olan küme aşağıdaki gibi gelir.
[ 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9 ]
a ve b nin kesişimi için
gap> Intersection(a,b);
yazılır ve enter tuşuna basılır. Ekrana kesişim kümesi olan küme aşağıdaki gibi gelir.
[ 3, 4, 5, 6 ]
a nin b den farkı için
91
gap> Difference(a,b);
yazılır ve enter tuşuna basılır. Ekrana fark kümesi olan küme aşağıdaki gibi gelir.
[ 1, 2 ]
b nin a dan farkı için
gap> Difference(b,a);
yazılır ve enter tuşuna basılır. Ekrana fark kümesi olan küme aşağıdaki gibi gelir.
[ 7, 8, 9 ]
a:= [1,2,3,4,5,6] kümesine 9 elemanını eklemek için aşağıdaki satırlar yazılır ve her
satır dan sonra enter tuşuna basılır.
gap> AddSet(a, 9);

gap> a;
Bu durumda a kümesine 9 eklenerek elde edilen küme aşağıdaki şekilde gelir.
[ 1, 2, 3, 4, 5, 6, 9 ]
5.2. Grupların Tanımlanması Hakkındaki Sorgular
Şimdi bazı özel grupların GAP ta nasıl tanıtıldığına bakalım

Polycyclic Grup: Sonlu takdimli grupların özel bir durumudur. Bir grubun yapısı
hakkında bilgi sorgulandığında yanıt olarak pc group ifadesi beliriyorsa polycyclic
grup anlaşılmalıdır. Örneğin derecesi 8 olan tüm G gruplarını göz önüne alalım.
Derecesi 8 olan beş farklı grup vardır. Bunlardan birincisi G[1] olarak GAP ta
92
belirlidir. Şimdi H grubunu G[1] olarak tanımlayarak H ın elemanlarını listeleyelim.

Tüm bu sorgular aşağıdaki sırada yapılır.
gap> G:=AllGroups(Size,8);
[ <pc group of size 8 with 3 generators>,
<pc group of size 8 with 3 generators>,
<pc group of size 8 with 3 generators> ]
gap> H:=G[1];
gap> Elements(G[1]);
[ <identity> of ..., f1, f2, f3, f1*f2, f1*f3, f2*f3, f1*f2*f3]
Devirli Grup: Devirli grubu GAP programına tanıtmaya çalışalım. Elimizde bir
derecesi 6 olan bir G grubu olsun. Ekrana aşağıdaki satırı yazalım ve enter tuşuna
basalım.
gap> G:=CyclicGroup(6);
Bize aşağıdaki satır gelir.
gap> G:=CyclicGroup(6);
Bunun anlamı derecesi 6 olan iki doğuraylı bir pc grup tanımladık demektir.
Pc grup bir çesit sonlu takdimli grup demektir. Aslında doğurayın nasıl bir eleman
olduğunu belirtmek gerekir. Bunun yazım formatı aşağıdaki gibi olup [<filt>, ]
elemanın tipinin yazılacağı anlamındadır.
gap> CyclicGroup([<filt>, ],12);
93
Örnek için ekrana aşağıdaki satırı yazalım ve enter tuşuna basalım.
gap> CyclicGroup(IsPermGroup,12);
Bize aşağıdaki satır gelir.
Group([ (1,2,3,4,5,6,7,8,9,10,11,12) ])
⎛1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 ⎞
Bunun anlamı ⎜ ⎟ permütasyonu tarafından doğurulan
⎝1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 ⎠
derecesi 12 olan devirli grup G olsun demektir. Dikkat edilecek olursa
⎛1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 ⎞
⎜ ⎟ permütasyonu [ (1,2,3,4,5,6,7,8,9,10,11,12) ] deviri
⎝ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 ⎠
şeklinde yazılmıştır.
Permütasyon Grubu: n elemanlı bir küme üzerinde permütasyon grubunu

tanımlamak için ekrana
gap> G:=SymmetricGroup(n);
yazım formatı kullanılır. Örneğin 5 elemanı bir küme üzerinde permütasyon grubun
G yi tanımlayalım. Bunun için ekrana
gap> G:=SymmetricGroup(5);
yazılır. Bu durumda
Sym( [ 1 .. 5 ] )
94
Satırı ekranda belirir ve bunun anlamı {1, 2,3, 4,5} kümesinin simetrik grubunu G yi
tanımladınız demektir.
Alterne Grup: n elemanlı bir küme üzerinde alterne grubunu tanımlamak için
ekrana
gap> G:=AlternatingGroup(n);
yazım formatı kullanılır. Örneğin 7 elemanı bir küme üzerinde alterne grup G yi
tanımlayalım. Bunun için ekrana
gap> G:=AlternatingGroup(7);
Alt( [ 1 .. 7 ] )
Satırı ekranda belirir ve bunun anlamı {1, 2,3, 4,5, 6, 7} kümesinin alterne grubunu
tanımladınız demektir.
Dihedral Grup: n elemanlı bir küme üzerinde elemanları permütasyonlar olan
dihedral grubu tanımlamak için ekrana
gap> G:=DihedralGroup(IspermGroup,n);
yazılır. Örneğin 4 genin elemanları permütasyonlar olmak üzere simetrigrubu olan

dihedral grup G yi tanınlayalım. Bunun için ekrana
gap> G:= DihedralGroup(IspermGroup,4);
95
Group([ (1,2), (3,4) ])

⎛1 2 3 4 ⎞
satırı ekranda belirir ve bunun anlamı tanımladığımız G grubu ⎜ ⎟ ve
⎝2 1 3 4 ⎠
⎛1 2 3 4 ⎞
⎜ ⎟ tarafından doğurulan dihedral gruptur.
⎝1 2 4 3 ⎠
Derecesi p 2 , 2 p,3 p olan gruplar: Derecesi p 2 olan grubu GAP programında
tanımlamak için aşağıdaki satırlar yazılır ve her satırdan sonra enter tuşuna basılır.
Bunu yapmak için örneğin p 2 = 52 alalım.
gap> p:=5;
yazılınca ekranda
ifadesi görünür.
gap> G:=AllSmallGroups(Size,p^2);
yazılırsa ekranda

satırları görünür. Bunun anlamı derecesi p 2 olan iki grup vardır. Benzer
tanımlamaları derecesi 2 p, p > 2 ve 3 p, p > 3 olan gruplar için de yapabiliriz.
2 p için;
gap> p:=5;
5
96
gap> G:=AllSmallGroups(Size,2*p);
yazılır ve ekranda

ifadesi görünür.
3 p için;
gap> p:=5;
5
yazılır ve ekranda
[ <pc group of size 15 with 2 generators> ]
ifadesi görünür.
5.3. Grupların Özellikleri Hakkındaki Sorgular
Bu bölümde öncelikle bir grubu tanımlayarak o grubun bazı özelliklerini

sorgulayacağız. G bir grup olsun.
Size(G): Yazılırsa G grubunun derecesi öğrenilir.

List(Elements(G)): Yazılarak G grubunun elemanları liste yöntemi ile tek tek
yazılır.
IsAbelian(G): Yazılılırsa G grubunun abelyan olup olmadığı sorulur. Buna yanıt
olarak abelyen ise true abelyen değil ise false ifadesi ekrana gelecektir.
97
IsCyclic(G): G grubunun devirli olup olmadığı sorulur. Buna yanıt olarak devirli ise
true devirli değil ise false ifadesi ekrana gelecektir.
List(G,Order): Yazılırsa G grubunun elemanlarının listesindeki sıra ile derecelerini
söyler.
H:=Subgroup( G, gens ): Burada gens doğurayları belirtmek için kullanılmıştır. Bu
komut ile gens ler tarafından doğurulan G nin H alt grubu tanımlanır.
Index(G,H): Yazılarak H nin G deki indeksi sorgulanır.
IsNormal(G,H): Yazılarak G nin H alt grubunun normal olup olmadığı sorgulanır.
Eğer H, G nin normal altgrubu ise true normal altgrubu değil ise false şeklinde
ekranda yanıtlanır.
IsSimpleGroup( G ): Tanımlanan G grubunun basit olup olmadığı sorgulanır. Eğer
G basit ise yanıt true G basit değil ise yanıt false olarak ekranda görünecektir.
S4 grubunu tanımlayalım ve bu komutları kullanalım.
Sym( [ 1 .. 5 ] )
gap> Size(G);
120
gap> List(Elements(G));
[ (), (4,5), (3,4), (3,4,5), (3,5,4), (3,5), (2,3), (2,3)(4,5), (2,3,4),
(2,3,4,5), (2,3,5,4), (2,3,5), (2,4,3), (2,4,5,3), (2,4), (2,4,5),
(2,4)(3,5), (2,4,3,5), (2,5,4,3), (2,5,3), (2,5,4), (2,5), (2,5,3,4),
(2,5)(3,4), (1,2), (1,2)(4,5), (1,2)(3,4), (1,2)(3,4,5), (1,2)(3,5,4),
(1,2)(3,5), (1,2,3), (1,2,3)(4,5), (1,2,3,4), (1,2,3,4,5), (1,2,3,5,4),
(1,2,3,5), (1,2,4,3), (1,2,4,5,3), (1,2,4), (1,2,4,5), (1,2,4)(3,5),
(1,2,4,3,5), (1,2,5,4,3), (1,2,5,3), (1,2,5,4), (1,2,5), (1,2,5,3,4),
(1,2,5)(3,4), (1,3,2), (1,3,2)(4,5), (1,3,4,2), (1,3,4,5,2), (1,3,5,4,2),
(1,3,5,2), (1,3), (1,3)(4,5), (1,3,4), (1,3,4,5), (1,3,5,4), (1,3,5),
(1,3)(2,4), (1,3)(2,4,5), (1,3,2,4), (1,3,2,4,5), (1,3,5,2,4),
(1,3,5)(2,4), (1,3)(2,5,4), (1,3)(2,5), (1,3,2,5,4), (1,3,2,5),
(1,3,4)(2,5), (1,3,4,2,5), (1,4,3,2), (1,4,5,3,2), (1,4,2), (1,4,5,2),
98
(1,4,2)(3,5), (1,4,3,5,2), (1,4,3), (1,4,5,3), (1,4), (1,4,5), (1,4)(3,5),

(1,4,3,5), (1,4,2,3), (1,4,5,2,3), (1,4)(2,3), (1,4,5)(2,3), (1,4)(2,3,5),
(1,4,2,3,5), (1,4,2,5,3), (1,4,3)(2,5), (1,4)(2,5,3), (1,4,3,2,5),
(1,4)(2,5), (1,4,2,5), (1,5,4,3,2), (1,5,3,2), (1,5,4,2), (1,5,2),
(1,5,3,4,2), (1,5,2)(3,4), (1,5,4,3), (1,5,3), (1,5,4), (1,5), (1,5,3,4),
(1,5)(3,4), (1,5,4,2,3), (1,5,2,3), (1,5,4)(2,3), (1,5)(2,3), (1,5,2,3,4),
(1,5)(2,3,4), (1,5,3)(2,4), (1,5,2,4,3), (1,5,3,2,4), (1,5)(2,4,3),
(1,5,2,4), (1,5)(2,4) ]
gap> IsAbelian(G);
false
gap> IsCyclic(G);
false
gap> List(G,Order);
[ 1, 2, 2, 3, 3, 2, 2, 2, 3, 4, 4, 3, 3, 4, 2, 3, 2, 4, 4, 3, 3, 2, 4, 2, 2,
2, 2, 6, 6, 2, 3, 6, 4, 5, 5, 4, 4, 5, 3, 4, 6, 5, 5, 4, 4, 3, 5, 6, 3, 6,
4, 5, 5, 4, 2, 2, 3, 4, 4, 3, 2, 6, 4, 5, 5, 6, 6, 2, 5, 4, 6, 5, 4, 5, 3,
4, 6, 5, 3, 4, 2, 3, 2, 4, 4, 5, 2, 6, 6, 5, 5, 6, 6, 5, 2, 4, 5, 4, 4, 3,
5, 6, 4, 3, 3, 2, 4, 2, 5, 4, 6, 2, 5, 6, 6, 5, 5, 6, 4, 2 ]
gap> H:=Subgroup(G,[(1,2,3),(1,2)]);
Group([ (1,2,3), (1,2) ])
gap> Index( G, H);
4
gap> IsNormal( G, H );
false
Şimdide S5 grubunu tanımlayalım ve yukarıda bahsedilen bazı komutları

tanımlayalım.
Sym( [ 1 .. 5 ] )
gap> IsSimple(G);
99
false
gap> G:=AlternatingGroup(5);
Alt( [ 1 .. 5 ] )
gap> IsSimple(G);
true
Şimdi derecesi p 2 olan tüm gruplar hakkında bazı bilgileri sorgulayalım.

Bunun için yine p = 5 alalım.
gap> p:=5;
5
gap> G:=AllSmallGroups(Size,p^2);
satırları görünür. Bunun anlamı derecesi p 2 olan izomorfik olmayan iki grup vardır.
Eğer bu gruplar hakkında daha fazla bilgi edinmek için aşağıdaki satırları yazarak
öğrenebilirsiniz.
gap> List(G,IsAbelian);
[ true, true ]
Bunun anlamı derecesi p 2 olan iki grupta abelyendir.
gap> List(G,IsCyclic);
[ true, false ]
Bunun anlamı derecesi p 2 olan iki gruptan biri devirli diğeri devirli değildir.
Benzer bilgileri derecesi 2 p olan gruplar için yapalım.
100
gap> p:=5;
5
[ false, true ]
[ false, true ]
Benzer bilgileri derecesi 3 p olan gruplar için yapalım.
gap> p:=5;
5
[ <pc group of size 15 with 2 generators> ]
[ true ]
[ true ]
Bu komutlar bir arada da kullanabiliriz. Örneğin derecesi 8 olan abelyen olmayan L

gruplarını sorgulamak için aşağıdaki komut kullanılır.
gap> L:=AllGroups(Size,8,IsAbelian,false);
Dikkat edilecek olursa derecesi 8 olan 2 tane abelyen olmayan grup vardır. Şimdide
derecesi 8 olan kaç tane abelyen grup olduğunu sorgulayalım.
101
gap> L:=AllGroups(Size,8,IsAbelian,true);
Dikkat edilecek olursa derecesi 8 olan 3 tane abelyen grup vardır. Derecesi 8 olan
kaç tane devirli olmayan grup olduğunu sorgulayalım.
gap> L:=AllGroups(Size,8,IsCyclic,false);
Derecesi 8 olan kaç tane basit grup olduğunu sorgulayalım.
gap> L:=AllGroups(Size,8,IsSimple,true);
[ ]
Dikkat edilirse derecesi 8 olan basit grup yoktur. Derecesi 15 olan bir grup vardır.
Derecesi 15 olan basit olmayan grupların kaç tane olduğunu sorgulayalım.
gap> L:=AllGroups(Size,15,IsSimple,false);
[ <pc group of size 15 with 2 generators>,]
Elements(G): Yazıldığında G grubunun elemanları listelenir.

Order(eleman):Yazılırsa tanımlanan bir grubun bir elemanın derecesini sorgulamış
oluruz.
Order(last): Bu komut yazıldığında en son yazılan yapının derecesi sorgulanmış
olur.
Subgroup(G,[doğuraylar]): Tanımlanan G grubunun yazılan doğuraylar tarafından
doğurulan alt grup tanımlanmış olur.
Filtered(G,eleman->koşul): Yazıldığında G grubunda yazılan koşulu sağlayan
elemanlar listelenir.
102
Sym( [ 1 .. 5 ] )
gap> Elements(G);
[ (), (4,5), (3,4), (3,4,5), (3,5,4), (3,5), (2,3), (2,3)(4,5), (2,3,4),
(2,3,4,5), (2,3,5,4), (2,3,5), (2,4,3), (2,4,5,3), (2,4), (2,4,5),
(2,4)(3,5), (2,4,3,5), (2,5,4,3), (2,5,3), (2,5,4), (2,5), (2,5,3,4),
(2,5)(3,4), (1,2), (1,2)(4,5), (1,2)(3,4), (1,2)(3,4,5), (1,2)(3,5,4),
(1,2)(3,5), (1,2,3), (1,2,3)(4,5), (1,2,3,4), (1,2,3,4,5), (1,2,3,5,4),
(1,2,3,5), (1,2,4,3), (1,2,4,5,3), (1,2,4), (1,2,4,5), (1,2,4)(3,5),
(1,2,4,3,5), (1,2,5,4,3), (1,2,5,3), (1,2,5,4), (1,2,5), (1,2,5,3,4),
(1,2,5)(3,4), (1,3,2), (1,3,2)(4,5), (1,3,4,2), (1,3,4,5,2), (1,3,5,4,2),
(1,3,5,2), (1,3), (1,3)(4,5), (1,3,4), (1,3,4,5), (1,3,5,4), (1,3,5),
(1,3)(2,4), (1,3)(2,4,5), (1,3,2,4), (1,3,2,4,5), (1,3,5,2,4),
(1,3,5)(2,4), (1,3)(2,5,4), (1,3)(2,5), (1,3,2,5,4), (1,3,2,5),
(1,3,4)(2,5), (1,3,4,2,5), (1,4,3,2), (1,4,5,3,2), (1,4,2), (1,4,5,2),
(1,4,2)(3,5), (1,4,3,5,2), (1,4,3), (1,4,5,3), (1,4), (1,4,5), (1,4)(3,5),
(1,4,3,5), (1,4,2,3), (1,4,5,2,3), (1,4)(2,3), (1,4,5)(2,3), (1,4)(2,3,5),
(1,4,2,3,5), (1,4,2,5,3), (1,4,3)(2,5), (1,4)(2,5,3), (1,4,3,2,5),
(1,4)(2,5), (1,4,2,5), (1,5,4,3,2), (1,5,3,2), (1,5,4,2), (1,5,2),
(1,5,3,4,2), (1,5,2)(3,4), (1,5,4,3), (1,5,3), (1,5,4), (1,5), (1,5,3,4),
(1,5)(3,4), (1,5,4,2,3), (1,5,2,3), (1,5,4)(2,3), (1,5)(2,3), (1,5,2,3,4),
(1,5)(2,3,4), (1,5,3)(2,4), (1,5,2,4,3), (1,5,3,2,4), (1,5)(2,4,3),
(1,5,2,4), (1,5)(2,4) ]
gap> Order((1,3,5));
3
gap> H:=Subgroup(G,[(1,3,5)]);
Group([ (1,3,5) ])
gap> Filtered(G,g->Order(g)=4);
[ (2,3,4,5), (2,3,5,4), (2,4,5,3), (2,4,3,5), (2,5,4,3), (2,5,3,4),
103
(1,2,3,4), (1,2,3,5), (1,2,4,3), (1,2,4,5), (1,2,5,3), (1,2,5,4),

(1,3,4,2), (1,3,5,2), (1,3,4,5), (1,3,5,4), (1,3,2,4), (1,3,2,5),
(1,4,3,2), (1,4,5,2), (1,4,5,3), (1,4,3,5), (1,4,2,3), (1,4,2,5),
(1,5,3,2), (1,5,4,2), (1,5,4,3), (1,5,3,4), (1,5,2,3), (1,5,2,4) ]
Collected(List(G,özellik))): Yazıldığında G grubunda yazılan özelliğe karşılık kaç

eleman olduğu sorgulanır. Yanıt sıralı ikililer şeklinde olur.
Örneğin G grubu n=5 için simetrik grup olsun. Her dereceden kaç eleman
olduğu aşağıdaki sorgu ile ifade edilir. Yanıt ikililer şeklinde derecesi 1olan kaç
eleman olduğu birinci ikili, derecesi 2 olan kaç eleman olduğu ikinci ikili, …
şeklinde ekrana gelir.
gap> Collected(List(G,g->Order(g)));
[ [ 1, 1 ], [ 2, 25 ], [ 3, 20 ], [ 4, 30 ], [ 5, 24 ], [ 6, 20 ] ]
Demek ki S 5 te derecesi 1olan 1, derecesi 2 olan 25, derecesi 3 olan 20,

derecesi 4 olan 30, derecesi 5 olan 24 ve derecesi 6 olan 20 eleman bulunmaktadır.
Gerçektende G nin tüm elemanlarının dereceleri sorgulanırsa yukarıdaki bilgilerin
tam olarak her dereceden kaç eleman olduğu görülmüş olur.
gap> List(G,Order);
[ 1, 2, 2, 3, 3, 2, 2, 2, 3, 4, 4, 3, 3, 4, 2, 3, 2, 4, 4, 3, 3, 2, 4, 2, 2,
2, 2, 6, 6, 2, 3, 6, 4, 5, 5, 4, 4, 5, 3, 4, 6, 5, 5, 4, 4, 3, 5, 6, 3, 6,
4, 5, 5, 4, 2, 2, 3, 4, 4, 3, 2, 6, 4, 5, 5, 6, 6, 2, 5, 4, 6, 5, 4, 5, 3,
4, 6, 5, 3, 4, 2, 3, 2, 4, 4, 5, 2, 6, 6, 5, 5, 6, 6, 5, 2, 4, 5, 4, 4, 3,
5, 6, 4, 3, 3, 2, 4, 2, 5, 4, 6, 2, 5, 6, 6, 5, 5, 6, 4, 2 ]
ForAll(G,eleman->koşul): Yazıldığında G grubunda tüm elemanların yazılan

koşulu sağlayıp sağlamadığı sorgulanır.
104
ForAny(G,eleman->koşul): Yazıldığında G grubunda yazılan koşulu elamanın var

olup olmadığı sorgulanır.
Number(G,eleman->koşul): Yazıldığında G grubunda yazılan koşulu sağlayan kaç

eleman olduğu sorgulanır.
Örneğin S 5 te tüm elemanların derecesinin 4 olup olmadığını sorgulayalım.
S 5 te her elemanın derecesi 4 olmadığını belirten false yanıtı ekranda belirir.
Sym( [ 1 .. 5 ] )
gap> ForAll(G,g->Order(g)=4);
false
S 5 te ForAll, ForAny ve Number komutları kullanılarak aşağıdaki sorgular benzer

şekilde yapılır.
gap> ForAll(G,g->g^4=(1,3,5));
false
gap> ForAny(G,g->g^4=(1,3,5));
true
gap> ForAny(G,g->Order(g)=8);
false
gap> Number(G,g->Order(g)=2);
25
FreeGroup(doğuray sayısı): Yazıldığında belirtilen doğuray sayısı kadar eleman

tarafından doğurulan serbest grup tanımlanır.
x , y x 4 = y 2 = ( xy ) = 1
2
105
takdimi ile tanımlanan bir D grubunu GAP ta tanımlayalım. Öncelikle 2 doğuraylı

serbest grup tanımlanır. Sonra bu ilişkilerin doğurduğu normal kapanışa serbest
grubun bölümü olan D grubu tanımlanır.
gap> G:=FreeGroup(2);
<free group on the generators [ f1, f2 ]>
gap> D:=G/[G.1^4,G.2^2,(G.1*G.2)^2];
<fp group on the generators [ f1, f2 ]>
gap> Elements(D);
[ <identity ...>, f2, f1^3*f2, f1, f1^3, f1*f2, f1^2*f2, f1^2 ]
gap> Size(D);
8
x x 6 = 1 devirli grubunu tanımlamak için benzer şekilde aşağıdaki işlemler
yapılır.
<free group on the generators [ f1]>
gap> D:=G/[G.1^6];
<fp group on the generators [ f1]>
gap> Size(D);
6
5.4. İzomorfizm Hakkındaki Sorgular
Bu bölümde tanımlanan bir G grubuna izomorfik permütasyon grubunun nasıl

bulunacağını göreceğiz. Bunun için bazı komutları tanıyalım.
106
IsomorfizmPermGroup(G): G grubu sonlu takdimli bir grup olmak üzere G

grubuna izomorfik permütasyon grubu bulunmak istenildiğinde bu sorgu kullanılır.
Buun anlamı G nin doğuraylarına karşılık gelen permütasyonlar sorulmuş olur. Bunu
bir eşleme olarak görmek için isomorfizm in nasıl tanımlandığı görülmüş olur.
Örneğin D4 grubunu tanımlayalım ve ona izomorfik permütasyon grubunu bulalım.
<free group on the generators [ f1, f2 ]>
gap> D4:=G/[G.1^4,G.2^2,(G.1*G.2)^2];
<fp group on the generators [ f1, f2 ]>
Yazılarak D4 tanımlanmış olur.
gap> iso:=IsomorphismPermGroup(D4);
yazılarak D4 ün doğuraylarına karşılık gelen permütasyonlar sorgulanarak

izomorfizm tanımlanmış olur. Buna karşılık olarak ekranda aşağıdaki satır belirir.
[ f1, f2 ] -> [ (1,2,4,3), (2,3) ]

Image(iso): Bu komut ile yukarıda tanımlanan izomorfizmin görüntüsü olarak hangi
permütasyon grubunun elde edildiği sorgulanır. Yukarıdaki D4 örnegimiz için bunu
sorgulayalım.
gap> D4Perm:=Image(iso);
Group([ (1,2,4,3), (2,3) ])
Dikkat edilirse yanıt olarak Group([ (1,2,4,3), (2,3) ]) satırının gelir ve bunun anlamı
D4 ün izomorfik olduğu permütasyon grubu a=(1,2,4,3), b=(2,3) olmak üzere a ve b
tarafından doğurulan D4Perm grubudur. Bu grubun elemanlarını aşağıdaki komul ile
listeleyebiliriz.
107
gap> Elements(DPerm);
[ (), (2,3), (1,2)(3,4), (1,2,4,3), (1,3,4,2), (1,3)(2,4), (1,4), (1,4)(2,3) ]
Yine derecesi 8 olan gruplardan birincisinin izomorfik olduğu permütasyon grubunu

sorgulayalım.
gap> G:=AllGroups(Size,8);
gap> H:=G[1];
gap> iso:=IsomorphismPermGroup(G[1]);
<action isomorphism>
gap> T:=Image(iso);
Group([ (1,5,3,7,2,6,4,8), (1,3,2,4)(5,7,6,8), (1,2)(3,4)(5,6)(7,8) ])
gap> Elements(T);
[ (), (1,2)(3,4)(5,6)(7,8), (1,3,2,4)(5,7,6,8), (1,4,2,3)(5,8,6,7),
(1,5,3,7,2,6,4,8), (1,6,3,8,2,5,4,7), (1,7,4,5,2,8,3,6), (1,8,4,6,2,7,3,5) ]
Benzer sorguları derecesi 8 olan ikinci grup için aşağıdaki gibi yapalım.
gap> H:=G[2];
gap> iso:=IsomorphismPermGroup(G[2]);
gap> T:=Image(iso);
Group([ (1,5,2,6)(3,7,4,8), (1,3)(2,4)(5,7)(6,8), (1,2)(3,4)(5,6)(7,8) ])
gap> Elements(T);
108
[ (), (1,2)(3,4)(5,6)(7,8), (1,3)(2,4)(5,7)(6,8), (1,4)(2,3)(5,8)(6,7),

(1,5,2,6)(3,7,4,8), (1,6,2,5)(3,8,4,7), (1,7,2,8)(3,5,4,6),
(1,8,2,7)(3,6,4,5) ]
SmallerDegreePermutationRepresentation(G): G bir permutasyon grubu olmak

üzere G nin derecesi daha küçük olan yani n daha küçük olmak üzere Sn içinde
izomorfik olduğu permütasyon grubunu bulmak için kullanılır. Örneğin derecesi 8
olan abelyen olmayan L gruplarını öncelikle listeleyelim. Bunlardan birincisini L[1]
olarak adlandırıp, L[1] in izomorfik olduğu permütasyon grubunu bulalım. Bu
permütasyon grubunu GPerm olarak adlandırıp GPerm in elemanlarını listeleyelim.
Daha sonra GPerm permütasyon grubuna izomorfik daha küçük dereceli
permütasyon grubun GPerm2 yi bulalım ve GPerm2 nin elemanlarını listeleyelim.
Tüm bunların sorgusu sıra ile aşağıda yapılmıştır.
gap> L:=AllGroups(Size,8,IsAbelian,false);
gap> G:=L[1];
gap> iso:=IsomorphismPermGroup(G);
gap> GPerm:=Image(iso);
Group([ (1,5)(2,6)(3,8)(4,7), (1,3)(2,4)(5,7)(6,8), (1,2)(3,4)(5,6)(7,8) ])
gap> Elements(GPerm);
[ (), (1,2)(3,4)(5,6)(7,8), (1,3)(2,4)(5,7)(6,8), (1,4)(2,3)(5,8)(6,7),
(1,5)(2,6)(3,8)(4,7), (1,6)(2,5)(3,7)(4,8), (1,7,2,8)(3,6,4,5),
(1,8,2,7)(3,5,4,6) ]
gap> iso2:=SmallerDegreePermutationRepresentation(GPerm);
<action epimorphism>
gap> GPerm2:=Image(iso2);
Group([ (1,3)(2,4), (1,4)(2,3), (3,4) ])
109
gap> Elements(GPerm2);
[ (), (3,4), (1,2), (1,2)(3,4), (1,3)(2,4), (1,3,2,4), (1,4,2,3), (1,4)(2,3) ]
Dikkat edilecek olursa yukarıdaki örneğimizde L[1] in izomorfik olduğu

permütasyon grubu GPerm i önce S8 içinde bulduk. Daha sonra
SmallerDegreePermutationRepresentation(GPerm) komutu kullanılarak GPerm
in izomorfik olduğu permütasyon grubu S4 içinde bulunmuştur. Görüldüğü gibi
SmallerDegreePermutationRepresentation(GPerm) komutu permütasyon
grubunun içinde buluduğu Sn in derecesi n yi küçültmektedir.
IsomorphismFpGroup(G): G bir permütasyon grubu olmak üzere G den sonlu
takdimli (finitely presented=Fp) bir gruba izomorfizm tanımlayabilmemizi sağlayan
sorgudur. Örnrğin a=(1,3)(2,4), b=(1,4)(2,3), c=(3,4) olmak üzere a,b,c tarafından
doğurulan G grubunu tanımlayalım. Bu G grubu ile G ye isomorfik olan sonlu
takdimli grup arasındaki izomorfizme iso olarak tanımlayalım. iso nun görüntüsünü
belirleyelim ve ona H diyelim. Son olarak H nın elemanlarını listeleyelim. Tüm
bunlar aşağıdaki sorgular ile sırasıyla yapılmıştır.
gap> G:=Group([(1,3)(2,4),(1,4)(2,3),(3,4)]);
Group([ (1,3)(2,4), (1,4)(2,3), (3,4) ])
gap> iso:=IsomorphismFpGroup(G);
[ (3,4), (1,4)(2,3), (1,3)(2,4) ] -> [ F1, F2, F3 ]
gap> H:=Image(iso);
<fp group of size 8 on the generators [ F1, F2, F3 ]>
gap> Elements(H);
[ <identity ...>, F1*F2*F1, F1, F1*F2, F2, F1*F2*F1*F2, F2*F1,
F2*F1*F2 ]
5.5.Sylow Altgrupları Hakkındaki Sorgular
SylowSubgroup(G,p): yazıldığında G grubunun Sylow p-altgrubu sorgulanır.
110
gap> S:=SylowSubgroup(SymmetricGroup(8),2);
yazıldığında S 8 simetrik grubunun Sylow 2-altgrubu S olarak tanımlanmış olur. Bu
tanım yapılıp enter tuşuna basılınca ekranda aşağıdaki bilgi gelir.
Group([ (1,2), (3,4), (1,3)(2,4), (5,6), (7,8), (5,7)(6,8),

(1,5)(2,6)(3,7)(4,8) ])
Bunun anlamı S grubunun, a=(1,2), b=(3,4), c=(1,3)(2,4), d=(5,6), e=(7,8),

f=(5,7)(6,8),g=(1,5)(2,6)(3,7)(4,8) olmak üzere S = a,b ,c , d ,e , f , g grup
olduğudur. Bu S grubunun derecesi aşağıdaki gibi sorgulanırsa 128 olduğu bulunur.
gap> Order(last);
128
Benzer şekilde S 8 in Sylow 3-altgrubu aşağıdaki gibi sorgulanır.
gap> S:=SylowSubgroup(SymmetricGroup(8),3);
Group([ (1,2,3), (4,5,6) ])
gap> Order(last);
9
Sylow teoremini hatırlayalım. Sylow p altgruplarının sayısı n p olmak üzere
n p ≡ 1(mod p ) olduğunu hatırlayalım. Bir G grubunun Sylow p-altgruplarının
sayısını bulmak için öncelikle n p yi bulmayı sağlayacak bir fonksiyonu GAP
programında tanımlamalıyım. Bu fonksiyon n ve p değerlerine bağlı olarak

tanımlansın. n ile kastedilen n p sayısıdır. n ile bölünebilen 1+kp formundaki
sayıların kümesini oluşturan function(n,p) fonksiyonunu yazalım.
gap> Sylow:=function(n,p)
111
satırı yazılarak enter tuşuna basılır. Sonra istenen koşulu sağlayan sayıların kümesini
listeleyecek aşağıdaki satırlar yazılır.
> local M,S;

> M:=List([0..Int((n-1)/p)], k-> 1 + k*p);
> S:=Filtered(M,m->(n mod m) = 0);
> return S;
> end;
Bu satırlar yazıldıktan sonra tanımlanan fonksiyonun doğruluğunu belirten
function( n, p ) ... end
satırı ekrana gelir. function( n, p ) fonsiyonu yukarıdaki gibi tanımlandıktan sonra

kaç tane Sylow 2-altgrubu olduğu sorgulanabilir. Örneğin derecesi 84 olan bir
grubun derecesini önce çarpanlarına ayıralım.
gap> Factors(84);
[ 2, 2, 3, 7 ]
O halde derecesi 84 olan grubun Sylow 2-altgrubu, Sylow 3-altgrubu, Sylow 7-
altgrubu vardır. Şimdi derecesi 84 olan grubun kaç tane Sylow 2-altgrubu
olabileceğini sorgulayalım. Bunun için
gap> Sylow(84,2);
yazılıp enter tuşuna basılırsa ekrana
[ 1, 3, 7, 21 ]
112
ifadesi gelir. Bunun anlamı derecesi 84 olan grubun 1,3,7 veya 21 tane Sylow 2-
altgrubu olabilir. Benzer sorgular derecesi 84 olan grubun kaç tane Sylow 3-altgrubu
ve Sylow 7-altgrubu olduğu için yapılırsa aşağıdaki bilgiler elde edilir.
gap> Sylow(84,3);
[ 1, 4, 7, 28 ]
gap> Sylow(84,7);
[1]
Dikkat edilecek olursa derecesi 84 olan grubun Sylow 7-altgrubunun sayısı 1 dir.
Eğer bir Sylow p-altgrubunun sayısı 1 ise o alt grubun normal alt grup olduğu
hatırlanırsa derecesi 84 olan grubun bir aşikar olmayan normal alt grubu olup basit
değildir. Benzer sorguları derecesi 60 olan grup için aşağıdaki gibi yapılır. Tabi
öncelikle function( n, p ) tanımlanmış olmalı. Eğer bir kere GAP ta function( n, p )
tanımlanmış ise GAP penceresi katılana kadar bu fonksiyon kullanılabilir. GAP
penceresini her açtığımızda function( n, p ) fonksiyonu (eğer kullanacaksak)
tanımlanmalıdır.
gap> Factors(60);
[ 2, 2, 3, 5 ]
gap> Sylow(60,2);
[ 1, 3, 5, 15 ]
gap> Sylow(60,3);
[ 1, 4, 10 ]
gap> Sylow(60,5);
[ 1, 6 ]
Örnek 5.5.1: Derecesi 30 olan basit grubun bulunmadığını gösterelim. Önce 30

sayısını çarpanlarına ayıralım. Derecesi 30 olan grubun Sylow 2-altgrubunun, Sylow
3-altgrubunun ve Sylow 5-altgrubunun kaç tane olabileceğini sorgulayalım.
gap> Factors(30);
113
[ 2, 3, 5 ]
gap> Sylow(30,2);
[ 1, 3, 5, 15 ]
gap> Sylow(30,3);
[ 1, 10 ]
gap> Sylow(30,5);
[ 1, 6 ]
Dikkat edilecek olursa Sylow 3-altgrubunda ya 1 veya 10 tane ve Sylow 5-

altgrubupları 1 veya 6 tane olur. Sylow alt grupları ayrık olduğunu hatırlayalım. Kbul
edelim ki derecesi 30 olan grubun 10 tane Sylow 3-altgrubu ve 6 tane Sylow 5-
altgrubu olduğunu kabul edelim. Bu durumda birim elemanlar hariç Sylow 3-
altgruplarında 2.10=20 eleman ve Sylow 5-altgruplarında 4.6=24 olur. grubun içinde
derecesinden fazla eleman olamayacağından 20+24> 30 çelişkisi elde edilir. O halde
ya Sylow 3-altgrubu veya Sylow 5-altgruplarından 1 tane olmalıdır.Herhangi bir
Sylow p-altgrubundan 1 tane ise normal altgrup olup derecesi 30 olan grup basit
olamaz.
Stabilizer(G,x): Bir G grubunun x elemanının stabilizer alt grubunu bulmak için

kullanılan sorgudur. Örneğin α = (1,2,3)(4,5) elemanı tarafından doğurulan G
grubunun 1 elemanının Stabilizer alt grubunu bulalım. Bunun için aşağıdaki sorgu
yazılır.
gap> G:=Group((1,2,3)(4,5));
Group([ (1,2,3)(4,5) ])
gap> Stabilizer(G,1);
Group([ (4,5) ])
Bunun anlamı StabG (1) = ( 4,5 ) dir. Şimdi bu alt grubu H olarak belirleyelim
derece ve indeksini sorgulayalım.

gap> H:=Stabilizer(G,1);
Group([ (4,5) ])
114
gap> Size(H);
2
gap> Index(G,H);
3
Orbit(G,x): Bir G grubunun x elemanının orbitini bulmak için kullanılan komuttur.
Örneğin α = (1,2,3)(4,5) elemanı tarafından doğurulan G grubunun 1 elemanının
orbitini sorgulayalım.
gap> G:=Group((1,2,3)(4,5));
Group([ (1,2,3)(4,5) ])
gap> Orbit(G,1);
[ 1, 3, 2 ]
Bunun anlamı orb(1) = {1,3, 2} kümesi olduğudur. Stablizer ve orbit arasındaki
ilişkinin orb( x) = [G : StabG ( x) ] olduğunu hatırlayalım. Gerçektende bizim
G 6
örneğimizde de 1 elemanı için 3 = orb( x) = [G : StabG ( x)] = = =3
StabG ( x) 2
olduğu görülür. Şimdi aynı G grubunun tüm elemanlarının orbitlerinin ne olacağını

sorgulayalım.
gap> Orbits(G,[1..5]);
[ [ 1, 2, 3 ], [ 4, 5 ] ]
Gerçektende orb(1) = orb(2) = orb(3) = {1,3, 2} ve orb(4) = orb(5) = {4,5} olup tim
elemanların orbitleri {1,3, 2} veya {4,5} dir. Şimdi S5 için benzer sorguları yapalım.
Sym( [ 1 .. 5 ] )
gap> H:=Stabilizer(G,1);
Group([ (2,3,4,5), (4,5) ])
115
gap> Size(H);
24
gap> Index(G,H);
5
gap> Orbit(G,1);
[ 1, 5, 2, 4, 3 ]
gap> Orbits(G,[1..5]);
[ [ 1, 2, 3, 4, 5 ] ]
116
KAYNAKLAR
GAP web sayfası: http://www.gap-system.org

ADKINS W.A.,1992, WEINTRAUB S.H. Algebra an approach via modules theory,
Springer Verlag.
BHATTACHARYA R. B., JAIN S.K., NAGPAUL S:R:, 1994, Basic abstract
algebra, Cambridge University Pres.
CURTIS C.W.,REINER I., 1962, Representation theory of finite groups and
associative algebras, Wiley.
FEIT W., 1970, The current stuation in the theory of finite groups, Actes Intern.
Math.1, 55-93.
GRONSTEIN D., 1968, Finite groups, Harper and Row.
HARTLEY B., HAWKES T.O.,1970, Rings,modules ans linear algebra, Chapman
and Hall.
HILTON P., STAMMBACH U., 1976,On groups action on groups and associated
series, Math Proc. Cambridge Phil. Ser., 80,1,43-55.
LANG S., 1965, Algebra, Addison Wesley.
REICHTEIN Z:, 2004, Compressions of groups actions, Lecture Notes 35, AMS.
ROSE J.S.,1978, A course on group theory, Cambridge University Pres.
ROTMAN J.J., 1973, The theory of groups, Allyn and Bacon.
SHENKMAN E:, 1965, Group theory, Van Nostrand.
SMITH J.D., 2003,On dimension finite permutations of groups actions, Algebra
Geom., 44, 99-109.
ZASSENHAUS H., 1958, The theory of groups, Chelsea.
117
ÖZGEÇMİŞ
1980 yılında Kayseri’de doğdum. İlk ve orta öğrenimimi Kayseri’de

tamamladıktan sonra lise öğrenimimi Yozgat Şehitler Fen Lisesi’nde tamamladım.
1998 yılında Niğde Üniversitesi Matematik Bölümünde lisans eğitimime başladım ve
aynı üniversiteden 2002 yılında mezun oldum. Aynı yıl Ç.Ü. Matematik Bölümünde
yüksek lisans eğitimime başladım. İki yıllık evliyim ve şu anda Kayseri’de özel bir
dershanede matematik öğretmeni olarak çalışmaktayım.
118

Cebir I Ödevi Için Kullanılan Tez

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Cebir I Ödevi Için Kullanılan Tez

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ

FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

YÜKSEK LİSANS TEZİ

KÜMELER VE GRUPLAR ÜZERİNDE GRUP AKSİYONLARI

MATEMATİK ANABİLİM DALI

KÜMELER VE GRUPLAR ÜZERİNDE GRUP AKSİYONLARI

Danışman : Yrd. Doç. Dr. Gonca AYIK

Bu çalışmada grup teorideki temel tanım ve teoremleri bir araya topladık.

Anahtar Kelimeler: Grup aksiyonları, GAP kullanımı

GROUP ACTIONS ON A SET AND A GROUP

Supervisor :Yrd. Doç. Dr. Gonca AYIK

In this study we gather some fundamental definitions and theorems about

Key word: Group Actions, Using GAP

Bu çalışmanın hazırlanması sırasında yardımlarını hiçbir zaman esirgemeyen,

3.1. Küme Üzerinde Grup Aksiyonu……………………………………..44

4. SONLU p-GRUPLARI ve SYLOW TEOREMLERİ……………………….65

5.1. Kümeler Hakkındaki Sorgular………………………………………89

Bu tez çalışmasında ilk olarak 2. bölümde çalışmamız içinde geçen ve

1. Her x ∈ X ve g1 , g 2 ∈ G için ( xg1 ) g 2 = x( g1 g 2 ) dir.

2. Her x ∈ X için x1 = x dir.

2. Her k ∈ K ve h1 , h2 ∈ H için ( k h1 ) = k h1h2

3. Her h ∈ H ve k1 , k2 ∈ K için ( k1k2 ) = k1h k2 h

Son olarakda 5. bölümde, bu çalışmada yer alan temel algoritmanın program

ön bilgileri ve bazı uygulamalarından bahsedeceğiz. Bu program hakkındaki her türlü

adresinden ulaşılabilmektedir. Bu web sayfasında programın nasıl yükleneceği

2. TEMEL TANIM VE TEOREMLER

yazılır. Bu durumda ( S , µ ) yerinede ( S ,i) yazılır.

1. Her a, b, c ∈ G için a(bc) = (ab)c

Tanım 2.1.1. G ve H iki grup olsun. Eğer, her x,y ∈ G için

oluyorsa Φ:G→H dönüşümüne homomorfizm denir.

θ(xy)=e', θ(x)θ(y)=e'e'= e'

olup θ(xy)=θ(x)θ(y) dir. O halde θ bir homomorfizmadır.

olup homomorfizmdir. Üstelik birebir olup izomorfizmdir.

x = a(a-1xa) a-1 =Ia( a-1 xa).

olup Ia örtendir. Sonuç olarak, Ia G nin bir otomorfizmasıdır ve a ile tanımlanan bu

Teorem 2.1.6. Φ : G → H homomorfizması birebirdir. ⇔ Ker Φ = {e } dir.

İspat: ( ⇒ ) Φ nin birebir olduğunu varsayalım. x ∈ Ker Φ alalım. Bu durumda

olup x = e dir. Bu yüzden, Ker Φ = {e}.

olup x = y dir. Yani Φ birebirdir. ¥

Eğer f : G → H ve g : H → K grup homomorfizmi ise gf : G → H de

2.2. Alt Gruplar ve Kosetler

grubu ise H ye, G nin bir öz altgrubu denir.

(i) Her a,b∈H için ab∈H, ve a-1 ∈H dir.

n Z = {nk : k ∈ Z} olsun. Her k , k ′ ∈ Z için nk − nk ' = n (k − k ' )∈ n Z olup

nZ kümesi ( Z, + ) grubunun alt grubudur.

k , k ' ∈ Z .için a k ( a k ′ ) = a k − k ′ ∈ H olduğundan H, G nin altgrubudur. H ya G nin

a tarafından doğurulan devirli alt grubu denir ve H = [a ] olarak yazılır. Burada a ya

Teorem 2.2.4. Φ:G→H grup homomorfizmi olsun. Bu durumda Ker Φ , G nin ve

ab −1 ∈ Ker Φ dir. Böylece KerΦ, G nin alt grubudur. α , β ∈ Im Φ alalım. Bu

αβ −1 = φ (x )φ ( y )−1 = φ (xy −1 ) ∈ Im Φ dir. Böylece Im Φ kümesi H ın altgrubudur.

kümesini gösterecek olursak Z (G ) ye G nin merkezi denir. Yani

Z (G ) = {a ∈G : her x ∈G için ax = xa}

Teorem 2.2.6. G grubunun merkezi G nin bir altgrubudur.

İspat: Her x ∈G için ex = xe olup e ∈ Z (G ) dir. O zaman her x ∈G için,

ab −1x = ab −1xe = ab −1xbb −1 = ab −1bxb −1

olduğundan ab −1 ∈ Z (G ) dir. Böylece Z (G ) kümesi G nin alt grubudur. ¥

oluşturur. Buna göre, G grubun herhangi A,B altkümesi için,

şeklinde tanımlarız. G toplamsal grubu için,

Teorem 2.2.7. H ve K, (G,•) grubunun altgrupları olsun. Bu durumda HK nın G nin

İspat:HK=KH olsun. e=ee ∈ HK olup HK boş değildir. a,b ∈ HK olsun. Bu durumda,

ab −1 = h1k1k2−1h2−1 = h1k3 h2−1

dir. G∈ ℑ olup, ℑ boş değildir.

altkümeleri için G= S ise, bu durumda S ye G nin doğuray kümesi denir. G kümesi

Teorem 2.2.8. S, G grubunun boş olmayan alt kümesi olsun. Bu durumda, S