KIERUNKI I PODEJŚCIA

W PSYCHOLOGII
HISTORYCZNE SZKOŁY W PSYCHOLOGII
■ Strukturalizm
W. Wundt(+1920), E. Titchener (+1927)
◻ pierwsza szkoła psychologicznego myślenia
■ poznanie struktury umysłu
■ badanie podstawowych procesów psychicznych
(elementarnych zjawisk świadomości: wrażeń, wyobrażeń,
afektów)
■ introspekcja

■ Funkcjonalizm i pragmatyzm
W. James (+1910), J. Dewey (1952)
◻ funkcjonalizm - próba zrozumienia co ludzie robią, jak
się zmieniają i adaptują do swojego środowiska
◻ pragmatyzm (użyteczność wiedzy)
cd…
■ Asocjacjonizm
H. Ebbinghaus (+1909), E. Guthrie (+1959), E.
Thorndike(+1949)
◻ badanie jak poprzez procesy kojarzenia zachodzi uczenie się
■ powtarzanie materiału a przechowywanie w pamięci
■ asocjacja między bodźcem i reakcją na skutek bezpośredniej
styczności w czasie
■ bodziec będzie z dużym prawdopodobieństwem stale
wywoływał określoną reakcję, jeśli organizm będzie za nią
wynagradzany (prawo efektu)

■ Psychologia postaci
M. Wertheimer (+1943), K. Kofka (1941), W. Koehler (+1968)
◻ badanie procesów spostrzegania i rozwiązywania problemów
■ zjawiska psychiczne jako zorganizowane i ustrukturalizowane
całości
■ „całość jest czymś różnym od sumy składających się na nią
części”
 POGLĄD NA
DETERMINANTY
KIERUNEK PRZEDSTAWICIELE NATURĘ OBSZARY BADAWCZE
ZACHOWANIA
LUDZKĄ

przystosowanie, mechanizmy biologiczne i

adaptacyjność psychologiczne
dziedziczność,
Darwin K. zachowania i ukształtowane w drodze
struktura anatomiczno-
EWOLUCJONISTYCZNY Dawkins R. umysłu, ewolucji,
fizjologiczna
I BIOLOGICZNY Lashley K. mechanizm, biochemiczne podstawy
procesy biochemiczne zachowania i procesów
determinizm
umysłowych

Watson J., Skinner B. psychologia S-R

reaktywność,
BEHAWIORYSTYCZNY środowisko Zachowanie I jego
Bandura A. uczenie się
przyczyny

instynkty, popędy świadomość,

Freud Z., Jung C.G.,
emocje, popędy, dziedziczność, nieświadomość
Adler A.,
PSYCHODYNAMICZNY nieświadome wczesne zachowanie jako
Fromm E., Horney K.,
motywy doświadczenia ekspresja nieświadomych
Erikson E.
motywów

procesy umysłowe, język,

Piaget J., aktywność
podejmowanie decyzji i
POZNAWCZY Newell A., Simon H., poznawcza, procesy umysłowe
rozwiązywanie
Shaw C. przetwarzanie sztuczna inteligencja
problemów
informacji

aktywność,
Allport G. , Maslow A., twórczość, struktura życia jednostki,
HUMANISTYCZNY samorealizacja
Rogers C., May R. autonomia i wartości, cele
wolność
Kierunek ewolucjonistyczny i biologiczny

Wyjaśnianie przyczyn ludzkiego

zachowania poprzez odwołanie się do:

■ teorii ewolucji
(dobór naturalny, adaptacja/przystosowanie)
■ dziedziczności (genetyka),
■ wiedzy o strukturze anatomicznej mózgu i procesów
biochemicznych w nim zachodzących
■ funkcjonowania układu nerwowego oraz wydzielania
wewnętrznego (hormonalnego)
Kierunek ewolucjonistyczny

Przystosowanie (kluczowe czynniki)

■ bipedalizm (dwunożność)
■ encefalizacja (rozwój mózgu)
■ rozwój języka (ewolucja kulturowa)
EWOLUCJA CZŁOWIEKA
 Kierunek behawiorystyczny
John WATSON
(1878-1958)

■ badanie obserwowalnego
zachowania
■ psychologia bodźca i reakcji (S-R)
■ zachowanie jest kształtowane przez
uczenie się (system nagród i kar)
■ obiektywizm metod badawczych
(eksperyment laboratoryjny)

B. F. Skinner
(1904-1990)
Iwan Pawłow(1849-1936)

Fizjolog (badania z dziedziny fizjologii trawienia, w 1904

otrzymał Nagrodę Nobla z medycyny/fizjologii)
Fizjologia wyższych czynności nerwowych (od 1903r.)
■ wprowadził pojęcie odruchu warunkowego
■ prawa wytwarzania się i wygasania odruchów (uczenie
się)
■ stworzył podstawy nauki o zachowaniu się i uczeniu
organizmów
 Warunkowanie
Klasyczne - Instrumentalne

Klasyczne
■ Bodziec poprzedza
reakcję i ją wywołuje
■ Uczenie się jako re-
zultat kojarzenia
■ Pawłow
Instrumentalne
■ Bodziec następuje po
reakcji i ją wzmacnia
■ Uczenie się jako re-
zultat konsekwencji
■ Skinner
konsekwencje
■ wzmocnienia
■ kary
Zasada Premacka
wzmacnianie zachowań mniej atrakcyjnych czynnościami
lubianymi (odrabianie lekcji – zabawa)
 B.F. SKINNER
Warunkowanie instrumentalne (kojarzenie reakcji z jej konsekwencjami)

Reakcja – wciśnięcie

Konsekwencja
– otrzymanie loda

Zachowanie (wzmocnione)
Według behawiorystów człowiek jest układem reaktywnym, jego
zachowanie jest sterowane przez środowisko zewnętrzne. System
nagród i kar znajdujący się w otoczeniu decyduje o tym, czego
człowiek unika i do czego dąży. Procesy psychiczne nie odgrywają
żadnej roli w sterowaniu ludzkim zachowaniem (np. pojęcie silnej woli
jest fikcją). Odpowiednio manipulując środowiskiem, a przede
wszystkim stosując odpowiedni system nagród i kar można dowolnie
modyfikować ludzkie zachowanie (inżynieria behawiorystyczna).
Poddawali także w wątpliwość autonomię człowieka opierającą się na
wolności i godności.

Zdaniem Skinnera wolność i godność nie są wewnętrznymi stanami, lecz

cechami zewnętrznego zachowania i można je definiować w terminach
wzmocnień pozytywnych i negatywnych.
Wolność zależy od tego, czy w otoczeniu człowieka znajdują się
awersyjne bodźce zewnętrzne. Zachowanie człowieka jest tym
bardziej wolne, im mniej znajduje się w jego środowisku bodźców
niepożądanych. Wolność wiąże się przede wszystkim z brakiem w
otoczeniu wzmocnień negatywnych.
Godność wiąże się z istnieniem w środowisku zewnętrznym
wzmocnień pozytywnych (uznanie, podziw). Uznanie i podziw
wynikające z wartości np. jakichś osiągnięć są niejako
„wskaźnikami” godności.
 Kierunek psychodynamiczny
PSYCHOANALIZA
METODA TERAPII
a także
TEORIA OSOBOWOŚCI

■ zachowanie jest motywowane głównie

działaniem sił wewnętrznych (instynkty,
popędy, nierozwiązane konflikty, traumatyczne
doświadczenia),
■ wprowadzenie do języka nauki terminu
nieświadomość
Zygmunt FREUD
(1856-1939)
Z. Freud (psychoanaliza klasyczna)
C.G. Jung (psychologia głębi)
A. Adler (psychologia indywidualna)
Neopsychoanaliza:
E. Fromm
K. Horney
H.S. Sullivan
R. May
Struktura aparatu psychicznego według
Z. Freuda (tzw. I topika)

◻ Świadomość
◻ Pr
zedświadomość
◻N i e ś w i a d o m o ś ć
„To czego nie włączymy do świadomości,
pojawia się w naszym życiu jako los.”
C.G. Jung
 Struktura aparatu psychicznego według
Z. Freuda (tzw. II topika)

◻ ID
sfera biologicznych popędów, wypartych pragnień,
nieuświadomionych konfliktów
- zasada przyjemności

◻ EGO
percepcja zewnętrznej rzeczywistości („struktura powierzchniowa”),
wyuczone zachowania, świadoma kontrola zachowania
- zasada rzeczywistości

◻ SUPEREGO
zinternalizowane wymagania i normy społeczne, wzory kulturowe
- zasada „powinności” (nie jest zasadą sformułowaną przez Freuda,
ale odzwierciedla naturę tej sfery psychiki)
ID EGO SUPEREGO
popędowy biegun zaspokajanie popędów imperatywy społeczne i mo-
osobowości, zgodnie z zasadą rzeczy- ralne zinterioryzowane w
zasada przyjemności, wistości, funkcje samoza- procesie socjalizacji i zet-
rezerwuar energii chowawcze knięcia się z zasadą rzeczy-
Psychicznej wistości, rola cenzora i sę-
dziego

MECHANIZMY OBRONNE
OSOBOWOŚCI
 Wybrane mechanizmy obronne
osobowości
Działania (nieświadome) zmierzające do rozwiązania
wewnętrznych konfliktów i napięć oraz obniżenia
poziomu lęku

■ wyparcie (usunięcie ze świadomości traumatycznych lub

niebezpiecznych myśli i doświadczeń)
■ sublimacja (zastąpienie niezaspokojonych pragnień
seksualnych akceptowaną społecznie aktywnością w
sferze kultury)
■ regresja (wycofanie się do wcześniejszych poziomów
rozwoju-infantylizm, obniżenie poziomu aspiracji)
■ racjonalizacja (próby pseudo-racjonalnego,
wiarygodnego uzasadniania własnego,
nieakceptowanego zachowania)
■ projekcja (przypisywanie innym ludziom,
własnych „zakazanych” pragnień i
niepożądanych cech)
■ kompensacja (nadrabianie niedostatków w
jakiejś dziedzinie, czy sferze życia poprzez
odnoszenie sukcesów w innej dziedzinie)
■ formowanie reakcji przeciwnych (zapobieganie
niebezpiecznym formom pragnień i zachowań
poprzez przyjmowanie przeciwstawnych im
postaw)
 Kierunek humanistyczny
(psychologia humanistyczna)

■ człowiek jako unikatowa całość

■ podstawowymi cechami rozwój i kreatywność
■ człowiek jest z natury dobry a jego dążenia są
konstruktywne
■ podstawową siła napędową jest dążenie do
samorealizacji

Przedstawiciele: G. Allport, A. Maslow, C.

Rogers
 ■ koncepcja „ja” jako percepcja własnych
kompetencji, zalet i poczucia wartości
■ zastosował zasady psychologii humanistycznej w
psychoterapii (terapia skoncentrowana na kliencie)

Carl Rogers
1902 - 1987 ■ t. hierarchii potrzeb
■ t. samoaktualizacji

Abraham Maslow
1908 - 1970
 Teoria hierarchii potrzeb Maslowa
Mechanizm działania:

◻ potrzeby wynikające z niedostatku (deficiency needs)

■ zasada homeostazy
◻ potrzeby rozwoju (growth needs)
■ zasada wzmocnienia

Hierarchia ważności

◻ potrzeby niższe
◻ potrzeby wyższe
***
hierarchiczny układ i współzależność potrzeb
(zaspokojenie potrzeb niższych jest warunkiem aktywizacji potrzeb
wyższego rzędu)
 KIERUNEK POZNAWCZY
(psychologia poznawcza)
■ u podstaw założenie, że człowiek nie jest
całkowicie sterowany przez środowisko
zewnętrzne ani nie jest zależny od sił
popędowych, jest raczej autonomicznym
podmiotem, który samodzielnie i celowo działa
■ sterowanie poprzez informacje płynące ze
środowiska, kodowane w pamięci i przetwarzane
w umyśle
■ przedmiotem zainteresowania struktury i
procesy poznawcze (pamięć, myślenie, uczenie
się, podejmowanie decyzji)
■ teoria przetwarzania informacji
(A. Newell, H.A. Simon)
– człowiek jako układ poznawczy
działający według pewnego programu
■ teoria konstruktów osobistych
(G.A. Kelly)
– człowiek jako badacz tworzący obraz
świata i własnej osoby
■ teoria perspektywy
(ekonomia behawioralna/psychologia ekonomiczna)

(D. Kahneman, A. Tversky, Prospect theory: An analysis of

decision under risk (1979))
D. Kahneman – Nagroda im. A. Nobla (2002)

❑ jedna z najbardziej liczących się koncepcji wyjaśniających

zachowanie ludzi podejmujących decyzje w warunkach ryzyka
❑ autorzy zmierzali do tego, żeby pojęcie racjonalności przybliżyć
do rzeczywistego zachowania ludzi w warunkach ryzyka,
założyli m.in., że:
❑ ludzie troszczą się bardziej raczej o straty i zyski, niż o
osiągnięte końcowe poziomy bogactwa;
❑ ludzie są bardziej „wrażliwi” na straty bogactwa, niż na jego
wzrost;
❑ ludzie wykazują malejącą „wrażliwość” zarówno na straty,
jak i na zyski
Wiele zależy od punktu widzenia