‫ء‬2019‫ونجری۔وجؿ‬ 33:‫امشرہ‬،13‫دلج‬،‫رکایچ‬:‫اریسفتل‬:‫امششیہ‬

‫رطب‬:‫ابیمہ‬:‫اک‬:‫دنبی‬:‫وصنمہب‬:‫اوراخدناین‬:‫واسلئ‬:‫اعمیش‬:‫ااسنین‬

‫اخؿ‬:‫اطرؼ‬:‫دمحم‬:‫احظف‬

Abstract
There is a special significance of marriage in Islam. In Quran and
Hadith.Muslims have been encouraged in this regard. In some respect
marriage )‫ (اکنح‬is Sunnah, and in some respect it is obligatory )‫ (وابج‬for
Muslims. In view of the law )‫(رشتعی‬, the purpose of marriage in not to merely
attain physical delight. Rather, the human breeding has to be legitimate. In
the present age, steps are being taken to bring family planning in the society
and due to this; limited resources of society are being described. Due to some
legally excuses )‫وبجمری‬:‫(رشیع‬, Islam has allowed the family planning but by saying
this can not be thoroughly allowed that increase in population will reduce the
resources. Therfore population should be stopped from growing and
encouraged people to family planning. As a Msulim, this belief should be
strong that the real God (Real Supplier/‫واال‬: ‫اپےنل‬: ‫ )یقیقح‬is Alimighty Allah, and Man
can only try in this matter. The Holy Quran has clearly stated that: “Do not kill
your children for fear of poverty, for we shall provide sustenance
(nourishment) for those children, as well as, for you. Indeed, Killing (innocent)
children is a heinous crime.”(Bani Irseal: 31) Therefore, it is extremely
unwanted to adopt family planning (birth control) by the fear of lack of
resources. However, accrording to other compulsions, the law )‫ (رشتعی‬permits
the permissible permission )‫ااجزت‬:‫ (رشموط‬to authorize it.
In fact, family planning (birh control) is a matter of pure private
nature between Husband and Wife. They both can act in this matter as they
wish. But in this case there is no adversiting, campaign or any movement in it,

‫رکایچ۔‬:‫اجہعم‬،‫االسیم‬:‫ولعؾ‬:ٔ‫ہبعش‬،‫ااکسرل‬:‫ررسیچ‬،‫اخؿ‬:‫اطرؼ‬:‫دمحم‬:‫ احظف‬

108
‫ونجری۔وجؿ‪2019‬ء‬ ‫امششیہ‪:‬اریسفتل‪:‬رکایچ‪،‬دلج‪،13‬امشرہ‪33:‬‬
‫‪is illegal.‬‬
‫‪In this reseach paper, Family planning (birth control) has been‬‬
‫‪(.‬دعؾ‪:‬وجاز) ‪( and illegitimate‬وجاز) ‪discussed regarding the legitimate‬‬
‫‪KEYWORDS: Family Planning, Economic Resources, Marriage‬‬

‫رشتعیِ االسہیم ںیم اکنح رکان اکی رشیع مکح یک تیثیح راتھک ےہ‪:‬۔‪:‬اہلل اعتٰیل اور روسؽ اہللﷺ‬
‫ےن املسمونں وک اس یک رتبیغ دالیئ ےہ‪:‬۔‪:‬رقآؿ دیجم ںیم وسرةاونلر ںیم اہلل اعتٰیل اک اراشد ےہ ‪:‬‬
‫اّلل‬ ‫ٓاىك ُْؕم اِ ْن َّیك ُْو ُن ْوا فُق ََرٓا َء ُیغ ِ ِ ُ‬
‫ْهِن یّ ُ‬ ‫ْی م ْ‬
‫ِن ِع َبا ِد ك ُْم َو اِ َم ِ‬ ‫اٰم ِم ْنك ُْم َو یّ‬
‫الصلِ ِح ْ َ‬ ‫َو ا َ ْن ِك ُحوا ْاْل َ َی ی‬
‫اّلل َوا ِس ٌع َع ِل ْی ٌم (اونلر‪)23:‬‬
‫ِن ف َْض ِل ؕ ٖه َو یّ ُ‬‫م ْ‬
‫ت‬
‫‚اور مت ںیم ےس وج ولگ اہنت (رجمد ) وہں ‪ ،‬اور وج مھارے الغومں اور ولڈنویں ںیم ےس کین‬
‫ںیہ اؿ ےک اکنح رک دو ‪:‬۔‪:‬ارگ وہ رغبی ںیہ وت اہلل اعتٰیل اےنپ لضف ےس اںیھن ینغ رک دے اگ۔‪:‬‬
‫اور اہلل تہب وتعس واال اور ملع واال ےہ‪:‬۔‪‛:‬‬
‫ایس رطح روسؽ اہلل ﷺ ےن اراشد رفامای ‪:‬‬
‫ّ‬ ‫النکاح من سنتی فنن له یعنل بسنتی فلیس منی و ّ‬
‫تزوجوا ِفانی ُمکاثر بکه االمه ومن کان ذا طول‬
‫ُ (‪)1‬‬
‫فلینکح‬
‫‚ینعی اکنح رکان ریمی تنس ( رطہقی ) ےہ ‪:‬۔ ‪:‬سپ سج ےن ریمے رطےقی رپ لمع ںیہن‬
‫ت‬
‫(ارعاض)ایک وت اس اک ھجم (االسؾ) ےس وکیئ قلعت ںیہن ےہ ‪:‬۔سپ اکنح رکو ویکہکن ںیم مھاری‬
‫رثکت ےک ابثع دورسی اوتمں رپ (رو ِز ایقتم ) رخف رکوں اگ۔ ‪:‬اور وج اطتق راتھک وہ اےس‬
‫اچےیہ ہک وہ رضور اکنح رکے۔‪‛:‬‬
‫اکنح امہرے روسؽ ﷺ یک تنس ابمرہک ےہ اور االسؾ ںیم اس‪:‬اک اکی امہ اقمؾ ےہ۔‪:‬ذموکرہ ابال‬
‫رواتی ےس ہی ابت اثتب وہیت ےہ ہک رشتعی ںیم اکنح یبن ہیلع االسلؾ یک تنس‪:ِ฀‬ومدکہ ےہ‪:‬۔‪:‬اور اس دحثی‬
‫اوصؽ ہقف اک اقدئہ ےہ ہک یسک زیچ ںیم مکح‬
‫ںیم ہغیص ارم اس ابت اک وبثت ےہ ہک ہی وابج یھب ےہ ویکہکن ِ‬
‫اک وہان اس ےک وابج وہےن یک دلیل ےہ‪:‬۔‪:‬اور ہی ابت یھب ولعمؾ وہیئ ہک رشتعی یک اگنہ ںیم اکنح اک دصقم‬
‫سن ااسنین اک رفوغ اور اجزئ رطےقی ےس سنِ ااسنین وک‬
‫ضحم ذلت احلص رکان ںیہن ےہ‪ ،‬ہکلب اکنح اکدصقم ِ‬
‫رپواؿ ڑچاھان ےہ‪:‬۔‪:‬‬
‫اہقفءےن اکنح ےک مکح ےک ابرے ںیم یہی رفامای ےہ ہک ارگ انگہ(زان) ںیم التبموہےن اک وخػ ےہ‬
‫اور ااطتستع یھب راتھک ےہ وت اکنح رکان وابج ےہ ورہن تنس وت ےہ یہ ‪:‬۔دورسا ہی ہک اکنح اک الص دصقم‬
‫‪109‬‬
‫ونجری۔وجؿ‪2019‬ء‬ ‫امششیہ‪:‬اریسفتل‪:‬رکایچ‪،‬دلج‪،13‬امشرہ‪33:‬‬

‫اابتع تنس اور رحاؾ ےس‬

‫اوالد اک وصحؽ وہان اچےیہ ہن ہک ضحم امسجین ذلت اور افدئے اک وصحؽ‪:‬۔‪:‬اس ےیل ِ‬
‫ثع ربتک یھب ےہ‪:‬۔‪:‬‬
‫ےنچب یک تین ےک اسھت اکنح رکان ابثعِ وثاب یھب ےہ اور اب ِ‬
‫بض وتدیل‪ )/Birth Control‬اک وبؽ ابال ےہ ‪:‬۔‪:‬‬
‫آج ےک اس دجدی دور ںیم اخدناین وصنمہب دنبی( ِ‬
‫وموجدہ دور ںیم اخدناین وصنمہب دنبی وچہکن اباقدعہ مہم ‪ ،‬رحتکی اور رساکری حطس رپ اعتمرػ رکوایئ اجیت ےہ‬
‫اس ےیل اس ےک اناجزئ وہےن ںیم یسک وک وکیئ کش و ہبش ںیہن‪ ،‬اہتبل ضعب املعءرکاؾ ارفنادی وطر رپضعب‬
‫رشیع وبجمرویں ےک تحت بضِ وتدیل(‪ )Birth Control‬وک اجزئ رقار دےےت ںیہ۔ ‪:‬اب ذلی ںیم اس ےک‬
‫وجاز اور دعؾ وجاز دوونں رپ ثحب یک اجےئ یگ۔‪:‬‬
‫دعؾ وجاز‬
‫اکنح رکان وضحر ﷺ یک تنس ابمرہک ےہ‪ ،‬اور اس اکالص دصقم ہی ےہ ہک سنِ ااسنین وک رفوغ‬
‫سن ااسنین رپواؿ ڑچےھ۔‪:‬ایس ےیل اکنح رپ ارجووثاب راھکایگےہ اور اس وعرت وک‬
‫ےلم اور اجزئ رطےقی ےس ِ‬
‫رتہب رقار دای ایگ ےہ سج یک اوالد ریثک وہ‪:‬۔‪:‬اسیج ہک اس دحثی ںیم ذرک ےہ ‪:‬‬
‫ُ (‪)2‬‬ ‫ّ‬ ‫ّ‬
‫تزوجواالودودالولودفانیمکاثربکه االمه‬
‫نکیل دبیتمسق ےس مہ ےن آج رغمب یک داھکی دیھکی دو وچبں وک اکیف ھجمس ایل ےہ اور وصنمہب دنبی‬
‫رپ کلم اک الوھکں روہیپ اضعئ رک رےہ ںیہ‪ ،‬اور اہبہن ہی انبای اجات ےہ اہکرگ ےچب زایدہ وہں ےگ وت اسملئ زایدہ‬
‫وہاجںیئ ےگ‪ ،‬واسلئ ےسیک وپرے ےیک اجںیئ ےگ اور اؿ یک وخراک اک دنبوتسب اہکں ےس رکںی ےگ۔ ‪:‬ایسی‬
‫وسچ رےنھک واولں وکاہلل اعتٰیل ےک دنمرہج ذلی رفانیم ذنہ ںیم رےنھک ی ی‬
‫اچہ۔‬
‫رقآؿ رکمی اہلل ابترک واعتٰیل اک اراشد ےہ ‪:‬‬
‫ِ‬
‫لس ِم ْی ُع ال َْعلِ ْی ُم (اوبکنعلت‪)60:‬‬ ‫ِن َدٓا بَّ ٍة َّْل َت ْح ِم ُل ِر ْزق ََه ۗ ۖا ا یّ ُ‬
‫َّلل َی ْر ُزق َُها َو اِ یَّا ك ُْؗم َو ُه َو ا َّ‬ ‫َوكَا َ ِّی ْن ّم ْ‬
‫‚اور ےنتک یہ زنیم ںیم ےنلچ واےل اےسی ںیہ ہک وج اینپ روز ی (اےنپ اسھت) ںیہن رےتھک ںیہ۔اہلل‬
‫یہ اؿ وک یھب روزی داتی ےہ اور مت وک یھب اور وہ ےننس واال اجےنن واال ےہ۔‪‛:‬‬
‫ایس ےک لثم اکی اور اقمؾ رپ اراشد وہاتےہ ‪:‬‬
‫ِن َدٓا بَّ ٍة ِِف ْاْل َْر ِض اِ َّْل ع َََل ی ّ ِ‬
‫اّلل ِر ْزق َُها (وسرة اوھلد‪)6:‬‬ ‫َو َما م ْ‬
‫‚زنیم رپ وکیئ ےنلچ رھپےن واال اجدنار ںیہن رگم اس اک رزؼ(اک ذہم) اہلل رپ ےہ‪:‬۔‪‛:‬‬
‫اکی دورسی ہگج اراشد وہات ےہ ‪:‬‬
‫َو َْل َت ْق ُتل ُْْۤوا ا َْو َْل َد ك ُْم َخ ْش َی َة اِ ْم ََل ٍؕق َن ْح ُن ن َْر ُزق ُُه ْم َو اِ ّیَا ك ُْم (االرسا‪)13 :‬‬

‫‪110‬‬
‫ونجری۔وجؿ‪2019‬ء‬ ‫امششیہ‪:‬اریسفتل‪:‬رکایچ‪،‬دلج‪،13‬امشرہ‪33:‬‬

‫‚اور (اے ولوگ!) مت اینپ اوالد وک یسلفم ےک ڈر ےس لتق ہن رکو‪ ،‬مہ اؿ وک یھب رزؼ دےتی ںیہ‬
‫اور مت وک یھب‪:‬۔‪‛:‬‬
‫احالہکن بج ایھب ہچب دیپا یھب ںیہن وہات وت اہلل اعتٰیل اس ےک داین ںیم آےن ےس ےلہپ یہ اس ےک‬
‫رزؼ اک دنبوتسب رفام داتی ےہ۔‪:‬امں ےک نطب‪:‬یہ ںیم بج ہچب اچر امہ اک وہ اجات ےہ ‪ ،‬اس‪:‬ےک ابرے ںیم روسؽ‬
‫اہلل ﷺ اک اراش ِد اعیل اشؿ ےہ ہک ‪:‬‬
‫ً‬
‫کلنات و یقال لہ اکتب عنلہ وززقہ واجلہ و شقی ا و سعید ّثه ینفذ فیہ‬
‫ٍ‬ ‫بازبع‬
‫ٍ‬ ‫مر‬ ‫ؤ‬ ‫وی‬ ‫ملکا‬ ‫یبعث ہللا‬
‫(‪)3‬‬
‫الروح‬
‫‚اہلل اکی رفےتش وک اتجیھب ےہ اور اس وک اچر ابوتں اک مکح داتی ےہ ینعی اس ےس اہک اجات ےہ ہک اس اک‬
‫لمع ‪ ،‬رزؼ‪ ،‬ومت اور یقش ےہ ای دیعس ‪ ،‬ہی اچر ابںیت ھکل دے ‪ ،‬رھپ اس ںیم روح وھپیکن اجیت ےہ۔‪:):‬‬
‫اب بج ہی ابت ولعمؾ وہ یئگ ہک ااسنؿ یک زدنیگ ےک ابرے ںیم بس ھچک ےلہپ یہ ےس ھکل دای‬
‫اجات ےہ اور ہی بس ھچک ااسنؿ وک لم رک یہ راتہ ےہ وت ںیمہ رزؼ یک رفایمہ ےک اعمےلم ںیم زمغدہ ںیہن وہان‬
‫اچےیہ۔دیس اوباالٰیلع ومدودی وسرةاالرسایک آتی ‪ 13‬ےک تحت ےتھکل ںیہ ہک‪:‬‬
‫‚ہی آتی اؿ اعمیش اینبدوں وک ًاعطقدہنمؾ رک دیتی ےہ نج رپ دقمی زامےن ےس آج کت فلتخم‬
‫بض والدت یک رحتکی ایتھٹ ریہ۔ ‪:‬ہی آتی ااسنؿ وک ہبنتم رکیت ےہ ہک رزؼ راسین‬
‫ادوار ںیم ِ‬
‫اک ااظتنؾ ریتے اہھت ںیم ںیہن ےہ ہکلب اس دخا ےک اہھت ںیم ےہ سج ےن ےھجت زنیم ںیم اسبای‬
‫ےہ سج رطح وہ ےلہپ آےن واولں وک روزی داتی راہ ےہ دعب ںیم آےن ‪:‬واولں وک یھب دے اگ‪،‬‬
‫اترخی اک رجتہب یھب یہی اتبات ےہ ہک داین ےک فلتخم وکلمں ںیم اھکےن ‪:‬واولں یک آابدی ینتج ڑبھ‬
‫یئگ ےہ اےنت یہ ہکلب ابراہ اس ےس تہب زایدہ اعمیش ذراعئ وعیس وہےت ےلچ ےئگ۔ ‪:‬ذٰہلا دخا ےک‬
‫(‪)4‬‬
‫یقیلخت ااظتنامت ںیم ااسنؿ یک ےب اج دلخ ادنازایں‪:‬امحتق ےک وسا ھچک ںیہن۔‪‛:‬‬
‫اکی دورسی ہگج انجب ومدودی اصبح ےتھکل ںیہ سج اک الخہص ہی ےہ ہک‪:‬‬
‫‚زعؽ ےک مکح ےک قلعتم وج ھچک روسؽ اہلل ﷺ ےن ایبؿ رفامای اس اک قلعت ارفنادی‬
‫رضورایت او ر اانثتسیئ احالت ےس اھت۔بضِ والدت یک وکیئ اعؾ دوعت و رحتکی رہ زگ ِشیپ رظن‬
‫ہن یھت اور اؿ ااحدثیِ ابمرہک وک رہ زگ اخدناین وصنمہب دنبی یک وموجدہ رحتکی ےک قح ںیم‬
‫(‪)5‬‬
‫اامعتسؽ ںیہن ایک اج اتکس۔‪‛:‬‬
‫یتفم دمحم عیفش امثعین اخدناین وصنمہب دنبی ےک وحاےل ےس ےتھکل ںیہ ‪:‬‬
‫‚ رقآؿ رکمی ےک اس اراشد ےس اس اعمےلم ںیم یھب روینش ڑپ یت ےہ سج ںیم آج یک دےنا‬

‫‪111‬‬
‫ونجری۔وجؿ‪2019‬ء‬ ‫امششیہ‪:‬اریسفتل‪:‬رکایچ‪،‬دلج‪،13‬امشرہ‪33:‬‬

‫بض وتدیل اور وصنمہب دنبی وک رواج دے ریہ ےہ‪ ،‬اس‬ ‫رگاتفرےہ۔‪ِ :‬‬
‫رثکت آابدی ےک وخػ ےس ِ‬
‫یک ےنباد یھب اس اجالہہن ہفسلف رپ ےہ ہک رزؼ اک ذےم دار اےنپ آپ وک ھجمس ایل ایگ ےہ۔ہی‬
‫(‪)6‬‬
‫اعمہلم لتقِ اوالد ےک ربارب انگہ ہن یہس رگم اس ےک ذمومؾ وہےن ںیم وکیئ ہبش ںیہن۔‪‛:‬‬
‫وہ وصرںیت نج ںیم اخدناین وصنمہب دنبی اناجزئ ےہ ‪:‬‬
‫اخدناین وصنمہب دنبی اخصل یجن ونتیع اک ہلئسم ےہ ‪:‬۔ ‪:‬اس ےیل اس وک یسک اعؾ اقونؿ ےک ذرےعی ربجا‬ ‫‪1‬۔‪:‬‬
‫امتؾ املسمونں رپ الوگ رکان ًاعطق اجزئ ںیہن ےہ‪:‬۔‬
‫یگنت‪ٔ฀‬رزؼ (خشییةاالمؼ) ےک وخػ یک وہج ےس ِ‬
‫بض وتدیل رکانہک ےچب دیپا وہےئگ وت اںیہن الھکںیئ ےگ‬ ‫‪2‬۔‬
‫ےسیک وریغہ۔‬
‫‪3‬۔ وکیئ صخش ڑل ویکں یک دیپاشئ ےس ےنچب ےک ےیل بضِ وتدیل رکواےئ۔‪:‬ہی یھب اناجزئ ےہ‪:‬۔‪:‬‬
‫‪4‬۔ رصػ اخص وصنمہب دنبی ےک ےیل ریغب یسک رشیع ذعر ےک وعرت ای رمد وک ابھجن رک دانی یسک احؽ ںیم‬
‫یھب اجزئ ںیہن۔‪:‬‬
‫دنمرہج ابال وصروتں ےک العوہ وصنمہب دنبی ےک وجاز ےک ےیل مہم وجیئ رکان وخاہ وہ یسک یھب‬
‫وصرت ںیم وہ رشًاعونممع اور اناجزئ ےہ۔‬

‫وجاز‬
‫ً‬
‫شیئا ٰ‬ ‫ٰ‬ ‫عن جابر زضی ہللا ٰ‬
‫ینھی‬ ‫تعالی عنہ قال کنا نعزل والقران ینزل زاد اسحاق قال سفیان لو کان‬
‫ٰ (‪)7‬‬
‫عنہلنھاناعنہالقران‬
‫‚ رضحت ‪:‬اجربؓ ‪:‬ےس ‪:‬رواتی ‪:‬ےہ ‪:‬مہ زعؽ رکےت ےھت اور رقآؿ انزؽ وہات راتہ اھت۔ااحسؼ ےن اانت‬
‫زادئ ایک ہک ایفسؿ ےن اہک ‪ :‬ارگزعؽ ربا اکؾ اور ونممع وت رقآؿ مہ وک اس ےس روک داتی۔‪‛:‬‬
‫دورسی رواتی ںیم اراشد ےہ ‪:‬‬
‫ٰ‬
‫الصغری فقال کذبت الیھود‬ ‫عن جابر قال قلنا یا زسول ہللا انا کنا نعزل فزعنت الیھود انہ النوؤدة‬
‫(‪)8‬‬
‫ان ہللااذاازادانیدلقہلهیننعہ‬
‫‚رضحت اجرب ےس رموی ےہ ہک مہ ےن رعض یک ای روسؽ اہلل ﷺ مہ زعؽ رکےت ےھت وت‬
‫وہیدویں ےن اہکہک ہی زدنہ دروگر رکےن یک وھچیٹ مسق ےہ وت آپﷺ ےن رفامای ہک وہیدویں‬
‫ےن وھجٹ اہک ےہ ‪:‬۔ ‪:‬بج اہلل اعتٰیل یسک زیچ وک دیپا رکان اچاتہ ےہ وت وکیئ زیچ اس وک روک ںیہن‬
‫یتکس‪:‬۔‪‛:‬‬

‫‪112‬‬
‫ونجری۔وجؿ‪2019‬ء‬ ‫امششیہ‪:‬اریسفتل‪:‬رکایچ‪،‬دلج‪،13‬امشرہ‪33:‬‬

‫زعؽ یک رعتفی‬
‫العہم ینیع ہیلع ارلۃمح زعؽ یک رعتفی رکےت وہےئ ےتھکل ںیہ ‪:‬‬
‫(‪)9‬‬ ‫ً‬
‫کرہمنالفرجلینزلمنیہ خازجالفرجفرازامناالحبال‬ ‫الرجل َذ ُ‬

‫‚ لمح ےس ےنچب ےک ےیل ازناؽ ےک وتق رمد اک اےنپ آہل وک رفج ےس ابرہ اکنؽ دانی۔‛‬
‫اقومس اہقفل ںیم اھکل ےہ ‪ :‬زعؽ اک بلطم ہی ےہ ہک مہ رتسبی ےک ومعق رپ بج رمد رقبی ہب‬
‫ازناؽ وہ اجےئ وت اانپ وضع ابرہ اکنؽ ےل ‪ ،‬ات ہک رشاگمہ ںیم ازناؽ ہن وہےن اپےئ اور لمح ہن رہھٹے ‪ ،‬ایس‬
‫(‪)10‬‬
‫وک زعؽ ےتہک ںیہ‪:‬۔‬
‫بضِ وتدیل یک رشیع اینبدزعؽ ےہ ‪:‬‬
‫رصمی املعےن اھکل ےہ ہک عنم لمح ای سن مک رکےن ےک ابرے ںیم رقآؿ ںیم وکیئ رصتحی ںیہن‪،‬‬
‫اہتبل ااحدثی ںیم اظبرہ اس یک اممتعن ولعمؾ وہیت ےہ۔‪:‬اامؾ زغایل اشیعف ہیلع ارلۃمح ےن اایحء‪:‬اولعلؾ ںیم اھکل‬
‫ےہ ہک زعؽ یک اابتح ای رکاتہ ےک ابرے ںیم اچر ذمبہ ںیہ۔ ‪:‬ضعب املع ‪:‬ےن زعؽ وک ًاقلطم ابمح رقار دای‬
‫ےہ‪ ،‬ضعب ےن ًاقلطم رکموہِ رحتیمی رقار دای ےہ۔‪:‬اامؾ زغایل‪:฀‬رفامےت ںیہ ہک امہرے زندکی زعؽ ابمح ےہ۔‪:‬زعؽ‬
‫ےک اپچن اابسب ںیہ (نج اک ذرک آےگ آےئ اگ‪،‬اؿ اشءاہلل)۔یفنح و امیکل املعےن یھب لمح ےس ےنچب ےک ےیل‬
‫زعؽ وک اجزئ اہک ےہ‪ ،‬ہقف رفعجہی ںیم یھب اس یک اابتح ےہ۔‬
‫انب ربںی اخدناین وصنمہب دنبی یک رشیع اینبد زعؽ ےہ اور ہی اتکب و تنس یک رصاتح ےک الخػ‬
‫(‪)11‬‬
‫ںیہن ےہ۔‪:‬‬
‫رقآؿ دیجم رفاقؿ دیمح ںیم رزؼ یک یگنت ےک ڈر ےس اوالد وک لتق رکےن یک اممتعن یک یئگ ےہ ‪:‬۔‪:‬‬
‫وموجدہ دور ںیم اخدناین وصنمہب دنبی ےک وحاےل ےس وج رطےقی راجئ ںیہ اؿ ںیم ےس وکیئ رطہقی یھب اوالد‬
‫وک لتق رکےن یک رعتفی ںیم ںیہن آات‪ ،‬ویکہکن لمح رہھٹےن ےک ون امہ دعب ودل ووجد ںیم آاتےہ اوررصعِ احرض‬
‫بض وتدیل اک لمع ارقتسار ہفطن ےک وتق ایک اجات ےہ۔ بج ودل اک یسک مسق اک ووجد ںیہن وہات۔ سپ بج‬
‫ںیم ِ‬
‫لتق ودل ےسیک الزؾ آےئ اگ۔ ‪:‬ذٰہلا رز ؼ یک یگنت ےک ڈر ےس بضِ وتدیل اناجزئ رہھٹے اگ۔اس‬
‫ودل یہ ںیہن وت ِ‬
‫ےک رب سکع وکیئ اور وہج ای وکیئ وبجمری وہ وت ضعب رشاطئ ےک اسھت اس یک ااجزت دے دی اجےئ یگ ‪:‬۔‪:‬‬
‫(اخدناین وصنمہب دنبی یک رشاطئ اےلگ احفصت ںیم لقن یک یئگ ںیہ۔‪:):‬‬
‫اور اہجں کت ااسنؿ ےک رزؼ اک قلعت ےہ وت ےلھچپ احفصت ںیم دحثی ذرک رک ی یئگ ےہ ہک دیپا‬
‫وہےن ےس لبق یہ ااسنؿ ےک دقمر ںیم اس اک رزؼ ھکل دای اج ات ےہ‪:‬۔ ( دےیھکیوحاہل‪:‬ربمن‪)3:‬‬

‫‪113‬‬
‫ونجری۔وجؿ‪2019‬ء‬ ‫امششیہ‪:‬اریسفتل‪:‬رکایچ‪،‬دلج‪،13‬امشرہ‪33:‬‬

‫ذٰہلا ااسنونں وک رزؼ یک رفایمہ رپ مغ زدہ ںیہن وہان اچےیہ۔‪:‬اہں ہی ابت رضورےہ ہک رہ ےچب وک اس‬
‫اکوپرا قح دانی اچےیہاوراس وک وپرے دو اسؽ دودھ الپان اچےیہ ویکہکن امں ےک دودھ اک وکیئ معن ادبلؽ اس داین‬
‫ںیم وموجد ںیہن ےہ‪:‬۔ ‪:‬امں اک دودھ ےنیپ واےل ےچب ایسفنیت اور امسجین اابتعر ےس وبضمط اور اطوتقر وہےت ںیہ۔‬
‫دجدی اقیقحتت ےک اطمقب امں یک اھچیت ےس دودھ ےنیپ واےل ےچب وبضمط وقت دماتعف رےنھک ےک ابثع ‪01‬‬
‫دصیف مک ااتپسؽ ںیم الےئ اجےت ںیہ۔‪:‬امں اک دودھ ےنیپ واےل ےچب اعؾ وچبں یک ہب‪:‬تبسن زایدہ ذنیہ وہےت ںیہ‬
‫اور ومذی ارماض ےس وفحمظ رےتہ ںیہ اور اؿ وچبں ںیم رساطؿ(‪ )Cancer‬اک رطخہ یھب مک وہات ےہ۔ ‪:‬ہکبج‬
‫نج وچبں ےن اینپ امں اک دودھ ںیہن ایپ وہات وہ ارثک اخومش اور ےمہس ےمہس رےتہ ںیہ ویکہکن امں ےک دودھ ںیم‬
‫ھچک اےس ازجاوہےت ںیہ وج ہک اگےئ اور سنیھب ےک دودھ اور امرٹیک ںیم ےنلم واےل درگی کشخ دودھ ںیم‬
‫وموجد ںیہن وہےت اور اےنپ وچبں وک دودھ الپےن وایل وعرت یھب ےنیس اور اتسپؿ ےک رساطؿ( ‪Chest and‬‬
‫‪ )Breast Cancer‬ےس وفحمظ ریتہ ےہ۔آج لک وخانیت ںیم وج ہی امیبرایں اعؾ وہیت اجریہ ںیہ ‪ ،‬اس یک‬
‫اکی ڑبی وہج وچبں وکدودھ‪:‬ہن‪:‬الپان یھب ےہ‪:‬۔‪:‬‬
‫قح راضتع دای اجان اچےیہ وت‬
‫اؿ امتؾ ابوتں وک اجؿ ےنیل ےک دعب ہی اہک اجےئ ہک ےچب وک اس اک وپرا ِ‬
‫دمت لمح اور دو اسؽ ِ‬
‫دمت راضتع ‪ ،‬ہی لک اڑاھیئ اسؽ ےتنب ںیہ۔‪:‬‬ ‫مک از مک ےھچ امہ ِ‬
‫اس احلظ ےس رقتًابی دو وچبں ےک درایمؿ رشتعی ےن اڑاھیئ اسؽ اک وہفق اطع ایک ےہ اور اس وےفق‬
‫ےک دوراؿ وعرت یک تحص یھب لمکم احبؽ وہ اجیت ےہ اور امسجین اابتعر ےس یھب وہ اور وبضمط وہاجیت ےہ۔‪:‬‬
‫ذٰہلاوچبں یک دیپاشئ ںیم اس دقر وہفق وت رشیع اابتعر ےس یھب اثتب ےہ۔‪:‬‬
‫ےفطن ںیم روح ڑپےن ےس ےلہپ لمح رگادےنی ںیم االتخػ آج ےک زامےن اک ںیہن ےہ ‪ ،‬ہکلب احصہب رکاؾ‬
‫روضاؿ اہلل اعتٰیل مہیلع انیعمج ےک دور ےس یہ اس ہلئسم ںیم االتخػ الچ آراہ ےہ۔‪:‬ینعی ہی فلتخم ہیف ہلئسم ےہ‪:‬۔‪:‬‬
‫ذٰہلا وبتقِ وبجمری اس رپ لمع رکےن یک اجنگشئ رشتعیِ رہطمہ ںیم احصہب رکاؾ ےک لمع ےس یھب یتلم ےہ۔‪:‬‬
‫اشہ دبعازعلزی دحمث دولہی ہیلع ارلۃمح اس اعمےلم ںیم احصہب رکاؾ ےک االتخػ وک ایبؿ رکےت‬
‫وہےئ رمق رطاز ںیہ ہک ‪:‬‬
‫‚ روح ڑپےن ےس ےلہپ لمح رگا دےنی ںیم احصہبٔ رکاؾ روضاؿ اہلل اعتٰیل مہیلع انیعمج اک االتخػ‬
‫وہا ےہ ہک اجؿ ڑپےن ےس ےلہپ لمح رگاان اجزئ ےہ ہی اناجزئ؟ ضعب رفامےت ےھت ہک ذع ِر رشیع‬
‫عؽ یک رثکت وہ‪ ،‬ای‬
‫یک وہج ےس رگا دانی اجزئ ےہ‪ً،‬الثم والدت یک فیلکت اک لمحت ارگ ہن وہ‪ ،‬ای ّ ی‬
‫گنت دیتس اور اسمرفت ےس دو اچر ےہ وریغہ۔ ‪:‬نکیل ضعب احصہب رکاؾ اایتحط ےک ِشیپ رظن اس‬
‫ےک وجاز ےک اقلئ ہن ےھت‪:‬۔‪:‬نکیل حیحص ابت ہی ےہ ہک ہی اجزئ ےہ زعؽ رپ ایقس رکےت وہےئ۔‪:‬‬

‫‪114‬‬
‫ونجری۔وجؿ‪2019‬ء‬ ‫امششیہ‪:‬اریسفتل‪:‬رکایچ‪،‬دلج‪،13‬امشرہ‪33:‬‬

‫اور زعؽ اک وجاز رواای ِ‬

‫ت ہحیحص وہشمرہ ےس اثتب ےہ‪’ ،‬الشبہةفیہ‘ (اس ںیم وکیئ ہبش ںیہن ےہ)‬
‫(‪)12‬‬
‫ایس رطح امعن لمح دواںیئ اامعتسؽ رکان‪ ،‬لمح ےس ےلہپ ای دعبںیم‪ ،‬زعؽ یک رطح اجزئ ےہ۔‪‛:‬‬
‫وہ وصرںیت نج ںیم اخدناین وصنمہب دنبی اجزئ ےہ‬
‫نج یعبط وبجمرویں اور دیچیپویگں ںیم وصخمص احالت ےک تحت ارفنادی وطر رپ وصنمہب دنبی اجزئ‬
‫درج ذلی ںیہ‪:‬‬
‫ےہ وہ ِ‬
‫لسلس وتدیل اقمئ رےنھک ےس وعرت ےک دشدی امیبر وہےن اک دخہش وہ وتبضِ وتدیل اجزئ ےہ۔‬
‫ٔ‬ ‫ارگ‬ ‫‪1‬۔‬
‫ارثک ااسی وہات ےہ ہک آرپنشی ےک ذرےعی ےس ہچب وہات ےہ (وموجدہ دور ںیم ارثک وچبں یک والدت زایدہ‬ ‫‪2‬۔‬
‫رت آرپنشی ےک ذرےعی ےس یہ وہ ریہ ےہ۔) ‪:‬آرپنشی ےک ذرےعی ےس والدت ںیم دعتمد دیچیپایگں‬
‫وہیت ںیہ ‪:‬۔ ‪:‬اس وصرت ںیم ویبی وک آرپنشی یک اکتفیل اور اجؿ ےک رطخے ےس اچبےن ےک ےیل ہی‬
‫لمع اجزئ ےہ۔‬
‫‪:3‬۔ وچبں یک والدت اعؾ رطےقی ( ڈویلری ) ےس ہن وہ ریہ وہ اور ارگ امرہ ڈارٹک ہی ےہک ہک آرپنشی ےک‬
‫ذرےعی ےس زمدی ہچب دیپا وہےن ےس وعرت یک اجؿ رطخے ںیم ڑپ اجےئ یگ وت اس وصراحتؽ ںیم‬
‫لسلسٔ وتدیل دنب رکان رضوری وہ اجےئ اگ ہکلب وابج ےک زُ رمے ںیم آےئ اگ۔‬
‫خیش االزرہ خیش نسح امومؿ ےن اس ابرے ںیم اھکل ےہ ہک ‪:‬‬
‫‚ ریمی راےئ ںیم بج اخدناین وصنمہب دنبی یک رضورت وسحمس وہ وت اس رپ لمع رکےن ںیم‬
‫وکیئ رشیع اممتعن ںیہن۔ ‪:‬رشبہکیط ولگ اس وک اینپ رمیض ےس اایتخر رکںی اور اس ںیم یسک‬
‫مسق اک وکیئ دابٔو ہن وہ ہکلب ولوگں ےک اےنپ احالت یک روینش ںیم وہ اور اس اخدناین وصنمہب دنبی‬
‫(‪)13‬‬
‫اک ذرہعی یھب اجزئ وہ۔‪‛:‬‬
‫رپورسیف ڈارٹک اطرہ ااقلدری اس ےلسلس ںیم ےتھکل ںیہ ‪:‬‬
‫‚ ارگ اوالد یک تحص اک ہلئسم وہ ہک ہچب تحص دنم اور وتاان ںیہن وہ اگ اور لقتسم امیبر رےہ اگ ایسی‬
‫وصرت ںیم وصنمہب دنبی اجزئ ےہ۔‪:‬ایس رطح ارگ یسک صخش ےک احالت ارتب وہں اور وہ نیقی یک‬
‫دح کت وسحمس رکے ہک ریمے واسلئ اس دقر ںیہن اور اینت اوالد وہیئ وت اؿ یک افکتل رحا ؾ‬
‫رطےقی ےس رکے اگ‪ ،‬ایسی وصرت ںیم وصنمہب دنبی اجزئ ےہ۔تہب ےس اہمئ اک وتفی ےہ ہک ارگ‬
‫(‪)14‬‬
‫رطخہ وہ ہک ریثک اوالد وک الحؽ رزؼ الھکان نکمم ںیہن وت وصنمہب دنبی اجزئ ےہ۔‪‛:‬‬
‫یتفم اامسلیع ونراین اخدناین وصنمہب دنبی ےک وحاےل ےس اےنپ اتفوی ںیم ےتھکل ںیہ ‪:‬‬

‫‪115‬‬
‫ونجری۔وجؿ‪2019‬ء‬ ‫امششیہ‪:‬اریسفتل‪:‬رکایچ‪،‬دلج‪،13‬امشرہ‪33:‬‬

‫‚ وہفق یک ینتج وصرںیت یف زامہن رموج ںیہ وہ رقتًابی دجدی ںیہ ‪:‬۔‪:‬نکیل وہفق رکےن اک وصتر دقمی‬
‫زامہن ےس الچ آراہ ےہ‪:‬۔‪:‬انچہچن ےلہپ ےک ولگ اےس ’ زعؽ ‘ ےس ریبعت رکےت ےھت‪:‬۔‪:‬زعؽ اک بلطم‬
‫لف‬
‫ےہ ‪‚ :‬اذا قازب االنزال فنزع وامنی خازج الفرج ‛(اقومس ا قہی‪،‬ص‪ )250‬تبحص ےک دوراؿ‬
‫بج ینم ےنلکن اک وتق رقبی آ اجےئ وت رمد اانپ وضع وصخمص ابرہ اکنؽ دے ات ہک ینم ادنر ہن‬
‫اجےن اپےئ‪:‬۔‪‛:‬‬
‫ثی ابمرہک ںیم یھب زعؽ ےس قلعتم افتلیص وموجد ںیہ‪:‬۔‪:‬نکیل ااحدثی اس ابرے ںیم فلتخم‬
‫ااحد ِ‬
‫ںیہ‪:‬۔‪:‬ضعب ااحدثی ےس وجاز ولعمؾ وہات ےہ اور ضعب ےس اممتعن‪:‬۔‪:‬رہباحؽ زعؽ ( ‪ ) Birth Control‬ےک‬
‫اجزئ وہےن اور ہن وہےن اک دارودمار اس ےک ببس رپ ےہ ‪:‬۔ ‪:‬وس ارگ دیپاشئ ںیم وہفق اس اینبد رپ وہ ہک اوالد‬
‫رقآؿ رکمی‬
‫ِ‬ ‫زایدہ وہےن یک وہج ےس رزؼ ںیم یگنت وہ یگ وت رھپ وےفق اک وکیئ رطہقی اجزئ ںیہن ‪:‬۔ ‪:‬اس ےیل ہک‬
‫ںیم رصاًاتح اس یک اممتعن ےہ‪:‬۔‪(:‬االرسا‪)31 :‬‬
‫ایس رطح ارگ وےفق اس اینبد رپ وہ ہک آدیم ویچبں یک دیپاشئ اور رثکت ےس انچب اچاتہ ےہ وت یھب‬
‫وہفق اک وکیئ رطہقی اجزئ ںیہن‪:‬۔‪:‬اس ےیل ہک ہی تین زامہن اجتیلہ ےک رشمنیک اور افکر یک وہا رکیت یھت ہک وہ‬
‫یچب یک دیپاشئ وک اعر ےتھجمس ےھت اور ویچبں وک زدنہ دنف رک دای رکےت ےھت ‪:‬۔ ‪:‬املسمونں وک ہی قبس دای ایگ ہک ‪:‬‬
‫تزوجواالنودودالولودفانیمکاثربکهاالمه (ننس ایب داو ٔد)‬
‫ِ‬
‫رثکت والدت ےس وعرت دشدی امیبر وہ اجےئ یگ ای‬ ‫اہں! ارگ وہفق رکےن یک ووجاہت ہی وہں ہک‬
‫وچبں یک لسلسم دیپاشئ ےس اؿ یک رتتیب و دہگناتش ںیم رحج واعق وہ اگ وت رھپ وہفق ےک وج رطےقی اجزئ‬
‫ںیہ‪ً ،‬الثم ‪ Condom, Loop Method, Tablets, Injection, Chemical‬اؿ اک اامعتسؽ رشًاع درتس‬
‫ےہ ‪:‬۔ ‪:‬رگم نیققحم ےن اجزئ وہےن ےک ابووجد اؿ ےک رضم ارثات یھب ایبؿ ےیک ںیہ ‪:‬۔ ‪:‬انچہچن خیش ادحلثی العہم‬
‫الغؾ روسؽ دیعسی ےتھکل ںیہ ہک ارقتسا ِر لمح وک روےنک ےک ےیل وگایلں اھکیئ اجںیئ ‪ ،‬ایمیکیئ اایشاگلیئ اجںیئ ای‬
‫اخریج احلئ ( اسیھت اور ہلھچ وریغہ ) اک اامعتسؽ ایک اجےئ ‪ ،‬اؿ ںیم ےس وکیئ زیچ یھب لمح ےس راکوٹ اک‬
‫ینیقی ببس ںیہن ےہ‪:‬۔‬
‫اسباواقت دواںیئ اور ایمیکیئ اایشءارث ںیہن رکںیت ‪ ،‬ضعب دہعف ڈاای رفاؾ ےک ااعتسؽ ےک ابووجد‬
‫رطقات رمح ںیم ےلچ اجےت ںیہ اور لمح وہ اجات ےہ ‪:‬۔ ‪:‬اور ضعب اواقت ےلھچ ےک اامعتسؽ ےک ابووجد لمح وہ‬
‫اج ات ےہ ‪:‬۔اور ضعب اواقت (ڈنکوؾ) اسیھت ٹھپ اجات ےہ اور رطقے رمح ںیم ےلچ اجےت ںیہ ‪:‬۔ ‪:‬روسؽ اہلل‬
‫ﷺ ےن چس رفامای ےہ ‪ ‚ :‬سج اپین ےس ہچب دیپا وہ ان ےہ ارگ مت اس وک رھتپ رپ یھب ڈاؽ دو وت اہلل اعتٰیل اس‬
‫ےس ہچب دیپا رکے اگ ‛ ۔ ‪:‬اور ہی ابراہ اشمدہہ وہا ہک بضِ وتدیل ےک امتؾ ذراعئ اامعتسؽ رکےن ےک ابووجد ےچب‬

‫‪116‬‬
‫ونجری۔وجؿ‪2019‬ء‬ ‫امششیہ‪:‬اریسفتل‪:‬رکایچ‪،‬دلج‪،13‬امشرہ‪33:‬‬

‫دیپا وہ اجےت ںیہ اور ضعب اواقت ڑجواں ےچب یھب دیپا وہ اجےت ںیہ ‪:‬۔ ‪:‬العوہ ازںی اؿ امتؾ زیچوں ےک رضم‬
‫ارثات تہب زایدہ ںیہ ‪:‬۔ ‪:‬ہّلھچ اور ڈاای رفاؾ ےک اامعتسؽ ےس ارلیج اور انشکیفن یک اکشایت اعؾ ںیہ اور اھکےن‬
‫وایل دوأوں ےس انس ایگ ےہ ہک اھچیت اک رسنیک وہ اج ات ےہ ‪:‬۔ ‪:‬ااسنؿ بج یھب اہلل اعتٰیل ےک انبےئ وہےئ رطفی‬
‫اور یعبط اظنؾ ےس ٹہ رک وکیئ اکؾ رکے اگ ‪ ،‬الکشمت ںیم رگاتف ر وہ اگ ‪:‬۔ ‪:‬اس ےیل انزگری احالت ےک العوہ‬
‫بضِ وتدیل ےس ارتحاز رکان اچےیہ‪:‬۔‪(:‬رشح حیحص ملسم‪،‬دلج‪،3:‬ص‪) 889:‬‬
‫اابتقس ذموکر ےس ہی ابت واحض وہ یئگ ہک ااہتنیئ انزگری احالت ےک العوہ بضِ وتدیل ےس انچب اہنتی‬
‫ِ‬
‫بض وتدیل ےک العوہ وکیئ اور راہتس ہن وہ وت اس رپ لمع‬
‫دیفم ےہ‪:‬۔‪:‬اتمہ ارگ اےسی احالت شیپ آاجںیئ ‪ ،‬نج ںیم ِ‬
‫رکےن ںیم وکیئ رحج ںیہن‪:‬۔‪:‬انچہچن العہم اشیم ےتھکل ںیہ ‪ :‬یجوز لھا سد فه زحنھا کنا تفعلہ النساء (اشیم‪،‬ج‪،4‬‬
‫(‪)15‬‬
‫ص‪ )252‬وعرت ےک ےیل اینپ ہچب داین اک ھنم دنب رکان اجزئ ےہ‪:‬۔‪‛:‬‬
‫الخہصٔ الکؾ ‪:‬‬
‫بض وتدیل ‪ )/Birth Control‬درالص ایمں اور‬
‫ااحللص الکؾ ہی ےہ ہک اخدناین وصنمہب دنبی ( ِ‬
‫ویبی اک یجن اعمہلم ےہ ‪:‬۔ ‪:‬ارگ رمد اور وعرت وخد آسپ ںیم ہی اعمالمت ےط رکںیل وت ہی زایدہ رتہب ےہ ‪ ،‬ہب‬
‫تبسن اس ےک ہک وکحیتم حطس رپ الوھکں ‪ ،‬رکوڑوں روےپ رخچ رک ےک اس یک اکی اباقدعہ مہم الچیئ اجےئ‪:‬۔‪:‬‬
‫املسمونں ےک ےیل رغمب یک ادنیھ دیلقت ںیم اخدناین وصنمہب دنبی وک وبقؽ رکاناور اس یک ریہشت رپ رکوڑوں‬
‫روےپ رخچ رکان ًاعطق درتس ںیہن ویکہکن ملسم اعمرشے یک اینپ االخیق اور رواحین ادقار وہیت ںیہ نج وک اٹمان‬
‫اظنؾ ایحت وکاٹمےن ےک رتمادػ ےہ‪:‬۔‪:‬‬‫االسؾ ےک ِ‬
‫اخدناین وصنمہب دنبی اک وجاز ای دعؾ وجاز ااسنؿ یک تین اوراحالت ےک ومعق و لحم رپ رصحنم ےہ۔‪:‬‬
‫ضعب املعےئ رکاؾ اس ےک وجاز ےک اقلئ ںیہ اورضعب اس ےک دعؾ وجازےک‪ ،‬اور دوونں اجبن ےک املعےئ‬
‫رکاؾ ےک داللئ ےلھچپ احفصت ںیم رحتری رک دےی ےئگ ںیہ۔ ‪:‬روسؽ اہلل ﷺ اک اراش ِد اعیل اشؿ ےہ‪:‬الدین‬
‫یسر (دنی آاسؿ ےہ) ایس ےیل احالت وک ّدم‪:ِ฀‬رظنرےتھک وہےئ ںیمہ سج رطہقی ںیم وہستل وہ وہ اایتخر رکان‬
‫اچےیہ ات ہک زدنیگ ںیم الکشمت اک اسانم ہن وہ اور زدنیگ یک اگڑی آباسین یتلچ رےہ۔‬
‫کلم اپاتسکؿ ےک فیچ سٹسج اصبح ےن اس ےلسلس ںیم اباقدعہ مہم رشوع رکےن اک‬
‫احؽ یہ ںیم ِ‬
‫کلم اپاتسکؿ ںیم واسلئ یک یمک وک رقار دای اجراہےہ۔‪:‬احالہکن ااسی ھچک یھب ںیہن‬
‫االعؿ ایک ےہ‪:‬۔اور اس اک ببس ِ‬
‫ےہ‪ ،‬ااسنونں یک رزؼ(واسلئ) اک ذہم اہلل اعتٰیل ےن اےنپ اپس راھک ےہ اور املسمونں وک یتخس ےک اسھت عنم ایک‬
‫ےہ ہک وہ رزؼ (واسلئ) یک یمک ےک وخػ ےس اینپ اوالدوں وک رہزگ لتق ہن رکںی‪:‬۔اہلل ےک لضف و رکؾ ےس‬

‫‪117‬‬
‫ونجری۔وجؿ‪2019‬ء‬ ‫امششیہ‪:‬اریسفتل‪:‬رکایچ‪،‬دلج‪،13‬امشرہ‪33:‬‬

‫کلمِ اپاتسکؿ ںیم واسلئ یک وکیئ یمک ںیہن ےہ ‪ ،‬یمک ےہ وت رصػ اس ابت یک یمک ےہ ہک وموجدہ واسلئ وک‬
‫ولخص تین ےک اسھت وموجدہ‬
‫ِ‬ ‫اکؾ ںیم ےسیک الای اجےئ۔ ‪:‬اس اک قلعت ااسنؿ ےک ولخص ےک اسھت ےہ ارگ مہ‬
‫واسلئ وک ربوےئ اکر الںیئ وت امہرا کلم اور اس ںیم وموجد واسلئ یسک تمعن ےس مک ںیہن ںیہ۔ ‪:‬رگم اہنتی یہ‬
‫اوسفس ےک اسھت انہک ڑپات ےہ ہک رکنشپ ےسیج انعرص ےن اس کلم ےک واسلئ وک ربابد رک دای ےہ۔ ‪:‬ارگ‬
‫اعمرشے ےس رغتب متخ رکین ےہ اور اکی وخاحشؽ اعمرشہ اقمئ رکان ےہ وت اعمرشے ںیم ڑبیتھ رکنشپ وک‬
‫متخ ایک اجےئ ‪ ،‬ہن ہک آابدی وک متخ رکےن ےک ےیل رطح رطح ےک ادقاامت ےیک اجںیئ۔‬
‫ذٰہلا اس ےلئسم ںیم رشتعی اک مکح ہی ےہ ہک اخدناین وصنمہب دنبی وک وکحیتم حطس رپ اعتمرػ رکواےن‬
‫اور اس ےک ےیل مہم وجیئ رکان ای وکیئ رحتکی الچان اجزئ ںیہن ےہ۔‪:‬اس اعمےلم ںیم دوونں اجبن ( وجاز و دعؾ‬
‫وجاز ) ےک املعےئ رکاؾ اس ابت رپ قفتم ںیہ ہک ااسی رکان رشًاع اجزئ ںیہن ےہ‪:‬۔اہتبل ارفنادی وطر رپ ارگ وکیئ‬
‫صخش اخدناین وصنمہب دنبی رپ لمع رکان اچےہ وت رشیع دحود و ویقد ںیم رےتہ وہےئ اس رپ لمع رک اتکس ےہ‪،‬‬
‫رشتعیِ رہطمہ ےن املسمونں وک اس یک رشموط ااجزت رمتمح رفامیئ ےہ‪:‬۔‪:‬‬
‫اہلل اعتٰیل امتؾ املسمونں وک االخص ےک اسھت دنیِ االسؾ رپ ےنلچ یک وتقیف دے‪:‬۔‪:‬آنیم !‬

‫‪118‬‬
‫ونجری۔وجؿ‪2019‬ء‬ ‫امششیہ‪:‬اریسفتل‪:‬رکایچ‪،‬دلج‪،13‬امشرہ‪33:‬‬

‫وحاہل‪:‬اجت‬
‫(‪ )1‬زقوینی ‪ ،‬اِنب امہج دمحم نب زیدی ‪،‬اننسل ‪ ،‬اوباب ااکنلح ‪ ،‬ابب ام جءیف لضف ااکنلح ‪ ،‬ہبتکم رامحہین ‪ ،‬الوہر ‪ ،‬نس‬
‫دنارد‪،‬ص‪248‬‬
‫(‪ )2‬اتسجسین‪،‬ایب ‪:‬دأودامیلسؿ نب اثعش‪،‬اننسل‪،‬اتکب ‪:‬ااکنلح‪،‬ابب‪،‬یف زتوجی االاکبر‪،‬ہبتکم ‪:‬اقحہین‪،‬اتلمؿ‪،‬نس دنارد ‪:،:‬‬
‫ج‪،1‬ص‪287‬‬
‫(‪ )3‬اخبری‪،‬دمحمنب ‪:‬الیعٰمس ااخبلری‪،‬حیحص اخبری‪ ،‬اتکب دبٔاقلخل‪،‬ابب‪ ،‬ذرک االملئکة ‪،‬دقیمی بتک اخہن‪،‬رکایچ‪1382،‬ھ‪:‬‬
‫۔‪1961‬ء‪،‬ص‪456‬‬
‫(‪ )4‬ومدودی‪،‬دیساوب االیلع‪:‬دیسومدودی‪،‬میہفت ارقلآؿ ‪،‬ادار ٔہ رتامجؿ ارقلآؿ‪،‬الوہر‪1982،‬ء‪،‬الوہر‪،‬ج‪،2‬ص‪613‬‬
‫(‪ )5‬یلع‪:،‬العہم‪:‬دمحمیلع‪،‬رشح‪:‬وماط اامؾ دمحم‪ ،‬اتکب ااکنلح‪،‬رفدی کب ااٹسؽ‪،‬الوہر‪،‬اتسگ‪2005،‬ء‪،‬ج‪،2‬ص‪111‬‬
‫(‪ )6‬امثعین ‪،‬یتفم دمحم عیفش‪،‬اعمرػ ارقلآؿ‪،‬ادارة ااعملرػ‪،‬رکایچ‪،‬ونجری‪2005،‬ء‪،‬ج‪،5‬ص‪463‬‬
‫(‪ )7‬ریشقی‪،‬ملسم نب اجحج ‪،‬حیحص ملسم‪ ،‬اتکب ااکنلح‪،‬ابب‪،‬مکح ازعلؽ‪ ،‬دقیمی بتک اخہن‪،‬رکایچ‪1375،‬ھ۔‪1856‬ء‪:،‬‬
‫ص‪465‬‬
‫(‪ )8‬رتذمی‪،‬دمحمنب ‪ٰ:‬یسیع‪،‬اجعم رتذمی‪،‬اوباب ااکنلح‪،‬ابب‪،‬ام اجٔیف ازعلؽ‪،‬دقیمی بتک اخہن‪،‬رکایچ‪،‬نس دنارد‪،‬ج‪:،1‬‬
‫ص‪215‬‬
‫ل‬
‫(‪ )9‬ینیع‪،‬العہم ‪:‬دبرادلنی‪:‬ینیع‪،‬دمعة ااقلری رشح حیحص ااخبلری‪،‬اتکب ‪:‬ااکنلح‪،‬دارابتکل ‪:‬ا علمی یہ‪،‬ریبوت‪،‬انبلؿ‪1241،‬ھ ‪:‬۔‪:‬‬
‫‪2001‬ء‪،‬ج‪،20‬ص‪274‬۔‪275‬‬
‫(‪ )10‬رامحین‪،‬ومالاناخدلفیس‪:‬اہلل‪:‬رامحین‪،‬اقومس‪:‬اہقفل ‪،‬ززمؾ رشلبپز ‪،‬رکایچ‪،‬اتسگ‪2007،‬ء‪،‬ج‪،4‬ص‪388‬‬
‫(‪ )11‬دیعسی‪،‬العہم ‪:‬الغؾ ‪:‬روسؽ ‪:‬دیعسی‪،‬رشح ‪:‬حیحص ملسم‪ ،‬اتکب ااکنلح‪،‬رفدی کب ااٹسؽ‪،‬الوہر‪،‬رفوری‪2001،‬ء‪،‬ج‪:‬‬
‫اثتل‪،‬ص‪884‬‬
‫(‪ )12‬دولہی‪،‬اشہ دبعازعلزیدحمث‪،‬ریسفتِزعزیی‪،‬رتممج‪:‬ومالاندمحمیلع‪:‬اچدنوپری‪،‬وسرة اوکتلری‪،‬ادار ٔہ‪:‬االسایمت‪،‬الوہر‪ ،‬ونربم‬
‫‪ 2002‬ء‪،‬ص‪172‬۔‪173‬‬
‫(‪ )13‬یفیس‪،‬احظف‪:‬ذنریادمحیفیس‪،‬بشِ زافػ‪:‬اوراس‪:‬ےکاقتےض‪،‬ایض ءارقلآؿ یلبپ‪:‬زنشیک ‪،‬الوہر‪،‬اسگ‪2004‬ء‪،‬ص‪146‬‬
‫(‪ )14‬اطرہااقلدری‪،‬ڈارٹک‪،‬رصعِاحرضےکدجدیاسملئ‪،‬اہنمج‪:‬ارقلآؿ‪:‬یلبپ‪:‬زنشیک ‪،‬الوہر‪،‬نس دنارد‪،‬ص‪54‬۔‪55‬‬
‫(‪ ) 15‬ونراین‪،‬یتفم‪:‬دمحماامسلیع‪:‬ونراین‪،‬اونارااتفلوی‪،‬رفدیکب‪:‬ااٹسؽ‪،‬الوہر‪،‬ارپلی‪2007،‬ء‪،‬ج‪،1‬ص‪414‬ات‪416‬‬

‫‪119‬‬