Güzel Sanatlar - II

13. Hafta – Barok Sanatı

Öğr. Gör. Ramazan ARSLAN

Rektörlük
Güzel Sanatlar Ortak Dersler Programı

Açık ve Uzaktan Eğitim Merkezi

auzem.istanbulc.edu.tr iucauzem@istanbul.edu.tr
 Neler
Öğreneceğiz?
Barok Dönemi Resim Sanatı

Barok Dönemi Mimari Sanatı

Barok Dönemi Heykel Sanatı

Barok Döneminde Müzik

Barok Dönemi Önemli Besteciler ve Yapıtları

Barok ile Rönesans Resim Sanatının Karşılaştırılması

Açık ve Uzaktan
Eğitim Merkezi
 Giriş

Açık ve Uzaktan
Eğitim Merkezi
BAROK SANATI

Barok Sanatı 16. Yüzyılın sonlarına doğru İtalya’da doğmuştur. Rönesans üslubundan ayrı hatta Rönesans
üslubuna tamamen karşıt bir türdür. Barok sözcüğü Portekizce “barucca” sözünden gelir. Garip biçimli, eğri
büğrü incilere verilen küçültücü isimdir. Batı sanatında ortaya çıkan her büyük akım, başlangıçta sert
eleştirilere maruz kaldığı için isimlerini bu şekilde aşağılatıcı tanımlardan alır. Barok sanatındaki temel amaç;
görüneni gerçekte olduğu gibi inandırıcı bir şekilde yansıtmaktır. Barokta gösteriş ve heyecan vardır.

Duygular her zaman ön planda tutulmuştur bu yüzden mimaride, heykelde ve resimde bu hisler açıkça
yansıtılabilmiştir. Simetriye karşıt asimetriyi, temel geometrik biçimlere karşıt olarak eğrisel biçimleri,
durağanlığa karşıt olarak hareketi üstün tutmuştur. Akımın bilinen en önemli özelliği ise; aşırılık, heyecan ve
görkemdir. Barok sanat akımı mimaride, heykelcilikte ve resimde ön plana çıkmıştır. Bunları dönemin önemli
sanatçıları ve bazı eser örnekleri ile inceleyelim.

Açık ve Uzaktan
Eğitim Merkezi
BAROK DÖNEMİ RESSİM SANATI
Barok resim sanatında; azizlerin yaşamı, mitolojik konular, ailelerin tarihi ve kahramanlık öyküleri sıkça yer alır. Kuvvetli
gelen ışığın yüzeyde gölgeler oluşturacak şekilde yansıması barok resim sanatının ayırt edici özelliğindendir. Böylece
resimdeki duygu, hareket, gerçeklik ve aktarılan his güçlenir. Sanatın önde gelen ressamlarını ve onların eserlerini şu
şekilde sıralayabiliriz:
+Caravaggio – Aziz Thomas’ın şüphesi +Rembrandt – Gece Devriyesi +Anthony Van Dyck – Kutsal Aile Dinleniyor
+Rubens – Masumların Katli +Vermeer – İnci Küpeli Kız +Bernini – Apollo’nun Daphneyi Kaçırması
+Tintorette – Son Akşam Yemeği +Valezquez – Yumurta Pişiren Yaşlı Kadın +Murillo – Kavun Yiyenler
+Carracci – Kasap Dükkanı +Guido Reni – Tesbihli Madonna +Tiepolo – Palazzo Labia’daki Kleopatra’nın Ziyafeti
+El Greco – Kont Orgaz’ın Cenazesi +Ter Borch – Munster Anlaşmasının Onaylanması +Pieter De Hooch – Anne
+Jacob Van Ruisdael – Wijk Bij Duurstede’deki Yel Değirmeni +Meindert Hobbema – Middelharnis’deki Yol

Açık ve Uzaktan
Eğitim Merkezi
BAROK SANATI
Tintoretton’un Venedikteki Son Akşam Yemeği (San Giorgio
Maggiore) adlı eseri Barok resmin doğuşunda maniyerizmin katkısını
açıklayan etkili bir örnektir. Resim, karamsar gibi görünmesini
sağlayan gölge-ışık oyunlarıyla insanı büyüler.
Başka bir deyişle çizgi yerini gölgeye bırakarak kenara
çekilmiştir. Eserde diyagonal bir düzenleme söz konusudur. Bu
diyagonal düzenleme bizi. İsa’nın ışıldayan haleli başına doğru
götürür.
Güçlü gölge-ışık karşıtlığı içinde figürlerin konturları eriyip, hareket
ile sağlanan dinamik bir bütünlük oluşturmuştur. Sanatçı konuyu nasıl
doğru ve kusursuz bir şekilde sunacağına değil, konu dışındaki
formları öne çıkarmaya çalışmıştır.

Açık ve Uzaktan
Eğitim Merkezi
BAROK SANATI
Ayrıca, "Barbotin” denilen, elde biçimlendirilen seramik hamurunun kabın yüzeyine uygulanması
tekniğine de rastlanmaktadır. seramikte sırın kullanılmaya başlanması ile kaplara, renkli ve çekici
bir özellik kazandırılmıştır. Bu dönemde firuze sır altına siyah dekorlu ya da sarı-kahverengi sırlı
Selçuklu seramiklerine sıkça rastlanır.

Açık ve Uzaktan
Eğitim Merkezi
BAROK SANATI
Sanat tarihinde Caravaggio ise Barok sanatın babası sayılır. 1601-1602 yılları arasında resmettiği
“Aziz Thomas’ın Şüpheciliği” adlı eseri yapısı ve konuyu ele alış biçimi incelendiğinde yenilikçi
yaklaşımıyla ön plana çıkan bir eserdir. İsa’nın soluk renkli vücudu, Thomas’ın yırtık kıyafeti ve kirli
elleri, havarilerin suratındaki kırışıklıklar ve şaşkınlık ifadesi, sanatçının bu kişileri kutsallıktan çok
insani yanlarıyla resmetmeyi tercih ettiğini gösterir bizlere.
Sanatçı havarileri bir yay biçiminde konumlandırarak bizi Thomas’ın parmağına, oradan da İsa’nın
yarasına doğru yönlendiriyor. İsa’nın eli, şefkat dolu ve sabırlı bir hamleyle Thomas’ı bileğinden
yakalamış ve elini göğsündeki yaraya götürmüştür.
Bu noktaya dikkatli bakıldığında; sanatçı, Thomas’ın parmağını İsa’nın yarasına sokup etrafındaki
deriyi kaldırdığı anı gerçekçi bir tasvirle işlemeyi tercih etmiştir. Bu an öylesine çarpıcı ve can alıcıdır
ki, Caravaggio, «chiaroscuro» ışık tekniğini burada da kullanarak seyircinin tüm odağını burada
toplamaktadır.

Açık ve Uzaktan
Eğitim Merkezi
BAROK SANATI
İsa’nın göğsündeki kutsal yarayı parmağıyla inceleyen Thomas’ın diğer eli ise, destek almak
istercesine beline dayanmış vaziyettedir. Aynı zamanda Thomas’ın yüzünde, gerçekleştirdiği
eylemden hoşnutsuzluk ya da iğrenme hali duymak yerine, adeta bilimsel bir gözlemi gerçekleştiriyor
gibi bir ifade bulunmaktadır. Havariler, çarpıcı bir incelemenin çok hassas bir evresini takip ediyor gibi
görünmektedirler.
İsa ise; sanatçının en fani tasvirlerinden biriyle öylece karşımıza durmaktadır. Büyük bir sabır ve
şefkatle bu incelemenin hem baş rolü, hem de gönüllüsü konumundadır. Caravaggio, eserleri
incelendiğinde rahatlıkla görüleceği gibi İncil bilgisi yüksek, aynı zamanda bu bilgiyi basmakalıp
şekillerden uzak bir biçimde işleyecek kadar da cesur bir sanatçıdır.
Bundan kaynaklı olarak, onun eserlerinde her zaman seyircinin aktif rol oynadığını görebiliriz. Onun
eserlerini izlemek; anlattığı olaya en yakından şahit olmakla eş değer niteliktedir. Bu gerçekçi ve yakın
tarzı, resim sanatının en etkileyici ve başarılı ressamlarından biri olmasını sağlamıştır.

Açık ve Uzaktan
Eğitim Merkezi
BAROK DÖNEMİ MİMARİ SANATI
Mimaride barok stilin ilk kez ortaya çıktığı yer İtalya’da Roma ve
çevresini kapsayan bölgedir. Barok mimaride en dikkat çeken yapı
türleri kiliseler ve saraylardır. Yaratıcı yönünü kullanarak sütun ve
kemer gibi geleneksel bakış açısının klasik biçimini değiştirir. Kapı
ve pencerelerin üzerindeki alınlıklar genellikle yarım daire veya
üçgen şekilde ortaya çıkar. Kıvrımlı duvarlara sahip cepheler,
tamamlanmamış veya bilerek yarım bırakılmış mimari ögeler, dini
mekanlarda oval ve yarım madalyon formlu geniş sahınlar, detaylı iç
mekanlar, büyük tavan freskleri, mitolojik figürler, ışık-gölge etkisi,
renklerin yoğun bir şekilde kullanılması, altın ile kaplanmış ahşap
figürler, resim ve heykel ile süslenmiş bir iç kabuk, yanıltıcı efektler
ile oluşturulan görsel illüzyonlar ve veba salgının bitişi anısına
dikilmiş veba sütunları barok mimarinin başlıca özellikleri arasında
yer alır. Barok mimarinin ilk örneği ünlü mimar Giacomo Barozzi da
Vignolala (1507-1579) tarafından 1568 yılında Roma’da yapımına
başlanan Gesu Kilisesidir.
Açık ve Uzaktan
Eğitim Merkezi
BAROK SANATI
Katları birbirine bağlayan kıvrımlı köşe destekleri, eğrisel
çizgiler, çıkıntılı çift ayak yapısı ve ışık-gölge oyunları ile
bu kilise, ileride ortaya çıkacak olan birçok kiliseye ilham
kaynağı olmuştur. Döneme damga vuran bir diğer yapıt
ise Versay Sarayı’dır.
Saray, Fransa Kraliyet ailesinin gücünü temsil eder. 17.
Yüzyılda tasarlanan bu saray Barok Sarayları arasında en
ünlü ve en görkemli saraydır. Muhteşem bahçesinde, iki
yanı ağaçlı yollar, çeşmeler, teraslar, antik vazo ve
heykeller, geometrik düzenlemeli bahçeler ve çiçeklerle
dolu zengin bir tezyinat yer alır.

Açık ve Uzaktan
Eğitim Merkezi
 BAROK SANATI
Saraydaki dekorasyonun çoğunu Le Brun yapmıştır. Özellikle
yukarıda resmini görmüş olduğumuz “Aynalı Salon” ihtişamıyla göz
kamaştırmaktadır. Bu salonda mermer, bronz, kalkmalı veya yaldızlı
pirinç ve bakır gibi değerli malzemeler kullanılmıştır. Salonun tavanı
panolar şeklinde tasarlanmış muhteşem freskolarla kaplıdır. İki uzun
duvarı boyunca yeşil mermerden korint başlıklı süs payeleri aralarda
ise yuvarlak kemerlerle bağlantı kurulmuş, bu kemerlerin içleri ise iç
tarafta kristal aynalarla kaplanmıştır. Bahçe tarafındaki pencerelerden
giren ışık aynalardan yansıyarak içerinin aydınlığını arttırmaktadır.
Aslında Versay Sarayı süsleyici ayrıntılardan çok, muazzam
büyüklüğü ile barok sayılmaktadır.
Orta katın, orta bölümünü, tepesinde heykeller bulunan çatı katını, bir
sıra iyon sütun dizisiyle vurgulanan cephedeki etkileyici düzen, yan
kanatlarla birleşerek, sarayın önündeki havuzla bütünleşen
muhteşem bir görüntü oluşturması, XIV Louis’in gücünü ortaya koyan
bir sanat eseri olarak karşımıza çıkmaktadır.

Açık ve Uzaktan
Eğitim Merkezi
BAROK DÖNEMİ HEYKEL SANATI
Barok dönemi heykel sanatı hareketli ve coşkuludur. Figürlerde duyguyu yansıtan yüz ifadesi
görülür ve dengeli bir duruş ön plandadır. Jest ve mimikler, elbise kıvrımları, ışık-gölge etkisi
nedeniyle abartılıdır. Eserlerde genellikle mermer kullanılır ve vücut oranları zarif, ince işlenir.
Heyecan, korku, şiddet gibi duygular abartılı bir biçimde yansıtılır. Yüzde ve vücutta bu duyguları
gösterebilmek sanatçı için oldukça önemli bir detaydır.
Barok çağının en ünlü heykelcisi Bernini’dir. Roma meydanlarını süsleyen çeşmelerinde hareketli
figür gruplarını etkili bir biçimde düzenlemiştir. Sadece çeşme yapımı ile kalmayıp, kiliselerin mihrap
kompozisyonlarında olduğu gibi, tek ve ikili heykel yapımında da başarısı ile ön plana çıkmıştır.

Açık ve Uzaktan
Eğitim Merkezi
BAROK DÖNEMİ
Bernini, Romadaki Santa Maria Della Vittoria Kilisesi’nin
mihrap nişinde yer alan ünlü kompozisyonunda Azize
Theresa’nın dinsel duygular içinde kendinde geçişi
konusunu muhteşem bir şekilde işlemiştir.
Azize ve melek figürleri bulutlar üzerinde durmaktadırlar.
Melek elinde oku Azize’nin göğsüne saplamak üzereyken
yukarıdan üzerlerine tanrısal ışık demeti bir altın yağmuru
gibi dökülmektedir.
Burada tanrısal bir aşkın Azize’nin Tanrı ile bütünleştiği
mutlu anın o zamana kadar görülmedik canlı ve etkileyici
bir sahne halinde verilişine tanık olunur. Zengin giysi
kıvrımları göz alıcı bir dekor oluşturmuştur fakat yüzlerdeki
çarpıcı ve derin ifade ön plandadır.

Açık ve Uzaktan
Eğitim Merkezi
BAROK DÖNEMİ
Daphne ve Apollon Heykeli de çarpıcı bir nitelik taşır Barok
Dönemi Heykel Sanatında. Bu yapıtta Daphne ile Apollon
arasındaki serüveninin en dramatik anı verilmiştir. Figürler arası
bağlantılar, hareketlerde görülen incelik ve uyum, heyecanlara
eşlik eden soldan sağa yükseliş, heykelin başarısını yansıtan
özelliklerindendir.
Bernini kırılgan taşı, süt beyaz mermeri inanılmaz bir beceriyle
dantel gibi işlemiştir. Bu eser cansız bir tasvir değildir,
baktığımız zaman mermer figürler adeta soluk alıp vermektedir
ve heykel tek bir noktadan değil, çevresinde dönüp dolaşılarak
kavranan bir çok yönlülük kazanmıştır.

Açık ve Uzaktan
Eğitim Merkezi
BAROK DÖNEMİNDE MÜZİK
Barok dönemle birlikte, müzik “kontrast” terimi ile tanışmıştır. Aynı tınılardaki çalgılar birbirlerine zıt bir şekilde
eserlerde yer alırlar. Bu yüzden Barok müziğinin yapısındaki en belirgin özellik kontrastların kullanımı olmuştur.
Ses düzeyinin alçalıp yükselmesi ve gelişen el hareketlerinin ahenkli uyumu yine bu dönemde keşfedilmiştir.
Eserlerde kapanışların ve geçişlerin daha güçlü yer edinmesi de yenilikler arasındadır. Sonat, konçerto ve vokal
formları gelişiminin ortalarında, barok dönemin bir başka önemli özelliği ortaya çıkmaya başladı : Tonalite.
16.yüzyılın ortalarında eski kilise modları, yeni anahtar bağları konseptiyle yer değiştirmeye başladı. Barok
dönemle birlikte besteciler bir anahtardan diğerine atlamaya başlamıştı.
Zaman içerisinde anahtarlar arasındaki bağ ve geçişler bir sistem haline bürünmüştür. Bu bağı Bach ‘iyi
düzenlenmiş klavye’ adlı eseri ile en iyi şekilde örneklendirmiştir. Ayrıca bu eser içerisinde prelüd ve füg gibi iki
önemli özelliği barındırır. Klavsen Barok döneminin gözde çalgılarındandır. Bach ve Mozart gibi birçok önemli
besteci tarafından eserlerinin ortaya çıkmasında büyük rol oynamıştır. Solo enstrüman olarak da kullanılır.
Piyanoya göre seslerin hafif ve kuvvetli çıkmasına olanak sağlamayan bir düzeneğe sahiptir.

Açık ve Uzaktan
Eğitim Merkezi
BAROK SANATI
Bütün bu değişiklikler birbirine paralel bir şekilde ilerleyip
barok dönemini oluşturdu. Eski kurallardan ve polifonik
takıntılardan arınması, yeni bir tarz ve kural geleneği
yapma gereğini doğurdu.
Bu da, kadanslar veya armonik geri planlar üzerine doğal
olarak solistlik yapan, melodiyi ortaya çıkardı. Bu armoniler
içinde sequence (zincirleme)’i getirdi ve tüm bu armonik
gelişimler bir yandan da ritmik gelişmeleri doğurdu. Bas
bölümleri, Orta Avrupa dans müziğinin tipik ritimleriyle
kaynaştı ve tüm bunlar barok müziği barok müzik yaptı.

Açık ve Uzaktan
Eğitim Merkezi
BAROK DÖNEMİ ÖNEMLİ BESTECİLER VE YAPITLARI

Arcangeo Corelli
Arcangelo Corelli 1653-1713 tarihleri arasında yaşamış ilk
konçerto ve keman virtüözüdür. Modern keman çalma
tekniğinin kurucu olarak daha sonraki kemancılar üzerinde
büyük etkisi olmuştur.
Corelli’nin çoğu popüler sonat ve trio sonat serilerinden
oluşan çalışmaları altı opus numarası altında toplanmıştır.
Çağdaşı olan birçok besteci tarafından da kullanılan bir dans
ezgisi ‘LA FOLLİA’ üzerinde çeşitlemeleri opus sekiz numaralı
‘CHRİSTMAS KONÇERTOSU’ meşhurdur.

Açık ve Uzaktan
Eğitim Merkezi
 BAROK DÖNEMİ
JOHANN SEBASTİAN BACH
Eisenach’ta doğan Bach barok döneminin en önemli ve ünlü
bestecisidir. Alman tarzı barok müziği, İtalya ve Fransa’dan aldığı
ritim, formlar ve yapılarla birleştirdi. Müziğin teknik yapısına sağladığı
hakimiyet sayesinde büyük saygınlık kazandı ve kendisinden sonra
gelen birçok besteciyi etkisi altına almayı başardı. Bach’in en önemli
eserlerinde biri olarak kabul edilen Bradenburg Konçertoları bu
dönemde yazılmıştır. Özellikle gözlerinden eskiden beri rahatsızlık
yaşayan Bach, artık notaları kopyalamaktan yorulmuş ve görmekte
zorluk yaşıyordu.
1749’ta gözlerinden geçirdiği ameliyatın başarısız olması sonucu
bütünüyle kör oldu ama çalışmalarını sürdürdü. Son koral müziğini
hazırlayan Bach, korale, “En büyük sıkıntılara düştüğümüzde” sözleri
ile başladı ama öleceğini hissettiği dönem koralin başına, “Tanrım
işte katına çıktım” cümlesini ekledi. Johann Sebastian Bach, 28
Temmuz 1750 akşamı hayatını kaybetti.

Açık ve Uzaktan
Eğitim Merkezi
BAROK SANATI
ANTONİO VİVALDİ
İtalyan barok dönem klasik müzik bestecisi, virtüöz
kemancı ve rahip “kızıl papaz” lakabıyla tanınan Vivaldi
konçerto türünde en az 500 eser bestelemiştir ve
konçertonun babası olarak bilinir. Farklı çalgılardan
yararlanmıştır. O döneme dek hiçbir besteci viyolonsel,
obua fagot, hatta klarnet gibi gelişmekte olan çalgılar için
bu kadar fazla eser yazmamıştır.
Fransız Barok müziğinde nefesli çalgılar ağırlıktayken,
onun müziğinde yaylı çalgılar önem kazanır. 230 keman
konçertosunun yanında, flüt, obua, çello, viyola, mandolin
konçertoları vardır. En ünlü eseri ise ‘dört mevsim’ başlıklı
keman konçertolarıdır.

Açık ve Uzaktan
Eğitim Merkezi
BAROK DÖNEMİNDE ÇALGILAR VE ÇALGI YAPIMCILIĞI
Barok dönemi müziğinde hız ve yeni armoniler ön plana
çıkmaktadır. Besteciler daha çok klavyeleri çalgılara ilgi
duymuştur bu dönemde. Bunun sebebi ise yapılarının çok
sesli olmasından kaynaklanmaktadır. Bu yüzden klavyeli
çalgılarda çok fazla çeşitlilik ve gelişim sağlanmıştır.
Dönemin fazla kullanılan çalgıları başlıca virginal, spinet
ve klavsen gibi mızrap sistemine sahip çalgılar ve
piyanonun atası olan klavikorddur. Virginal ve spinetin
boyutları küçük olduğundan evlerde daha fazla bulunur.
(Virginal Örneği, Spinet Örneği)

Açık ve Uzaktan
Eğitim Merkezi
BAROK SANATI
Piyanonun atası, Bach’in gözdesi bir enstrümandır. Genellikle dikdörtgen biçiminde, metal telleri ve
ses sayısı kadar tuşu olan klavyeli bir çalgıdır. Klavikord; Klavsene benzer ama mekanizması onun
gibi çekmeli değil piyano gibi vurmalıdır. Kasanın sağındaki akort çivilerinden başlayan teller, bir
köprü üzerinden geçerek soldaki kavrama pimlerine bağlanır. Sağda tiz sesler, solda ise bas sesler
bulunur. Her tuşun kendi telinin tam altında pirinç bir çubuk, teli titreştirerek ses çıkmasını sağlar.
Telin pirinç çubukla, köprü arasında kalan sağdaki bölümü titreşirken; soldaki bölümünün sesi, tele
bastırılan keçeler yardımıyla susturulur. Bu bakımdan klavikordun sesi piyano kadar güçlü değildir.
Piyanoda ise tuşlar pirinç çubuk yerine küçük çekiçlere bağlıdır. Tuşa basıldığında tele vuran çekiç,
telin tümünü titreştirerek daha güçlü bir ses çıkmasını sağlar.
Klavikord’un tuşları tellere doğrudan bağlı olduğundan son derece duyarlı ve çalınması ustalık
gerektiren bir çalgıdır. Ses genişliği 3,5- 5 oktav arasındadır. Bu özelliğinden dolayı 17. ve 18.
yüzyılın ünlü müzikçileri arasında tutulan çalgılardan biri olmuştur.

Açık ve Uzaktan
Eğitim Merkezi
BAROK DÖNEMİ

Açık ve Uzaktan
Eğitim Merkezi
BAROK İLE RÖNESANS RESİM SANATININ
KARŞILAŞTIRILMASI
Rönesans dönemindeki eserlerde sabit olan ele alınırken Barok döneminde hareketli olan şeyler
anlatıldı. Rönesans eserlerinde düz, dikey, yatay ve simetrik çizgiler kullanıldı. Ancak Barok
döneminde asimetriye ve eğri çizgilere yönelme oldu

Barok sanatı gösterişi, görkemi, abartıyı sever; hareket ve büyüleyicilik vardır ve bunları eserlere de
yansıtır. Rönesans eserleri ise daha sakin ve sabittir. Barok belirli bir kurala bağlı kalmadan
bağımsız ve duygusal ürünler ortaya çıkartırken Rönesans eserlerinde bunu görmeyiz: burada
ölçüye önem verilir.

Rönesans dönemi eserlerinde rasyonellik ve realizm etkiliyken Barok dönemi eserlerinde duygular
ön plandadır

Açık ve Uzaktan
Eğitim Merkezi
 Neler
Öğrendik?
Barok Dönemi Resim Sanatı

Barok Dönemi Mimari Sanatı

Barok Dönemi Heykel Sanatı

Barok Döneminde Müzik

Barok Dönemi Önemli Besteciler ve Yapıtları

Barok ile Rönesans Resim Sanatının Karşılaştırılması

Açık ve Uzaktan
Eğitim Merkezi