PAWEŁ TYRNA

PASOŻYTNICZE
SCHEMATY

SCHEMATAN DERYLU
STĘŻONY
 SPIS TREŚCI
JAK KORZYSTAĆ? 4 
I. NICIENIE 5 
Ancylostoma duodenale tęgoryjec dwunastnicy
Necator americanus „tęgoryjec Nowego Świata” 6
Anisakis simplex 7
Ascaris lumbricoides glista ludzka 8
Enterobius vermiformis owsik ludzki 9
Strongyloides stercoralis węgorek jelitowy 10
Toxocara canis glista psia
Toxocara cati glista kocia 11
Trichinella spiralis włosień kręty 12
Trichuris trichiura włosogłówka ludzka 13
II. PRZYWRY 14 
Clonorchis sinensis przywra chińska
Opisthorchis felineus przywra kocia 15
Dicrocœlium dendriticum motyliczka wątrobowa 16
Fasciola hepatica motylica wątrobowa
Fasciolopsis buski przywra jelitowa 17
Paragonimus westermani przywra płucna 18
Schistosoma hæmatobium przywra żylna, przywra krwi 19
Schistosoma japonicum przywra żylna japońska 20
Schistosoma mansoni przywra żylna Mansona 21
III. TASIEMCE 22 
Diphyllobothrium latum bruzdogłowiec szeroki 23
Dipylidium caninum tasiemiec psi 24
Echinococcus granulosus tasiemiec bąblowcowy jednokomorowy 25
Echinococcus multilocularis tasiemiec bąblowcowy wielokomorowy 26
Hymenolepis diminuta tasiemiec szczurzy 27
Hymenolepis nana tasiemiec karłowaty 28
Spirometra erinaceieuropaei 29
Tænia asiatica
Tænia saginata tasiemiec nieuzbrojony 30
Tænia solium tasiemiec uzbrojony 31
IV. FILARIE 32 
Brugia malayi
Wuchereria bancrofti filaria Bancrofta, nitkowiec ludzki 33
Dirofilaria repens 34
Dracunculus medinensis riszta, robak medyński, nitkowiec podskórny 35
Loa loa 36
Mansonella ozzardi 37
Onchocerca volvulus 38
V. PIERWOTNIAKI 39 
Acanthamœba castellani 40
Babesia divergens
Babesia microti 41
Balamuthia mandrillaris 42
Balantidium coli szparkosz okrężnicy 43
Blastocystis hominis 44
Chilomastix mesnili 45
Cryptosporidium parvum 46
Cystoisospora belli, Isospora belli 47
Dientamœba fragilis 48
Endolimax nana 49
Entamœba coli pełzak okrężnicy 49
Entamœba gingivalis pełzak dziąsłowy 50
 SPIS TREŚCI
V. PIERWOTNIAKI (c.d.)
Entamœba dispar
Entamœba histolytica pełzak czerwonki 51
Enterocytozoon bieneusi 52
Giardia intestinalis, Giardia lamblia lamblia 53
Iodamœba bütschlii 54
Leishmania braziliensis 55
Leishmania donovani 56
Leishmania tropica 57
Nægleria fowleri 58
Pentatrichomonas hominis rzęsistek jelitowy 59
Plasmodium falciparum zarodziec sierpowy
Plasmodium knowlesi zarodziec małpi
Plasmodium malariae zarodziec pasmowy 60
Plasmodium ovale zarodziec owalny
Plasmodium vivax zarodziec ruchliwy 61
Sappinia pedata 62
Sarcocystis hominis 63
Toxoplasma gondii toksoplazma 64
Trichomonas tenax rzęsistek policzkowy 66
Trichomonas vaginalis rzęsistek pochwowy 67
Trypanosoma brucei gambiense świdrowiec gambijski
Trypanosoma brucei rhodesiense świdrowiec rodezyjski 68
Trypanosoma cruzi 69
VI. OWADY 70 
Aëdes ægypti komar doskwierz 71
Anopheles maculipennis komar widliszek 72
Chrysops silacea ślepak 73
Cimex lectularius pluskwa domowa 74
Cordylobia anthropophaga mucha tumbu 75
Ctenocephalides canis pchła psia
Ctenocephalides felis pchła kocia 76
Culex pipiens komar kłujący 77
Dermatobia hominis giez ludzki 78
Glossina morsitans mucha śmiertelna
Glossina palpalis mucha tse-tse 79
Hypoderma bovis giez bydlęcy duży 80
Lipoptena cervi strzyżak sarni 81
Lucilia sericata mucha zielona 82
Pediculus humanus wesz głowowa, wesz odzieżowa 83
Phlebotomus papatasi ćmianka 84
Phthirus pubis wesz łonowa 85
Pulex irritans pchła ludzka 86
Rhodnius prolixus 87
Simulium ornatum, Odagmia ornata meszka 88
Triatoma infestans triatoma napastliwa, pluskwa napastliwa 89
Trichodectes canis sierścień psi, wszoł psi 90
VII. PAJĘCZAKI 91 
Argas reflexus obrzeżek gołębień, europejski obrzeżek gołębi 92
Demodex foliculorum nużeniec ludzki 93
Dermacentor reticulatus kleszcz łąkowy 94
Dermanyssus gallinae ptaszyniec, dręcz kurzy 95
Dermatophagoides spp. 96
Ixodes ricinus kleszcz pospolity, kleszcz europejski leśny 97
Sarcoptes scabiei świerzbowiec ludzki 98
 JAK KORZYSTAĆ?

Schematy pasożytnicze to zbiór informacji o wszystkich pasożytach omawianych na ćwiczeniach

z parazytologii. Zawiera wszystkie gatunki, których znajomość jest obowiązkowa na egzaminie
końcowym.

Każdemu gatunkowi poświęcona jest jedna strona, na której narysowany jest schematyczny
przebieg jego cyklu rozwojowego. Ponadto, do poszczególnych etapów cyklu rozwojowego
odnoszą się kolorowe ramki zawierające dodatkowe informacje o znaczeniu praktycznym:
profilaktyka, diagnostyka, patogeneza i sposób leczenia. Ma to na celu położenie nacisku
na związek między cyklem rozwojowym a aspektami klinicznymi, czego brakuje zarówno
w podręczniku A. Deryły, jak i w tabelarycznych skryptach.

jajo
Czasami dwa odrębne gatunki mają taki sam
cykl rozwojowy – wtedy oba przedstawione są
na jednym schemacie, a w czarnej ramce
linienie, przeobrażenie wymienione są ważniejsze różnice między nimi.

kolejne stadium
rozwojowe

Profilaktyka
Jak zapobiec inwazji pasożyta?
! zakażenie człowieka

komentarze, dodatkowe
informacje

Patogeneza i objawy
♀ ♂ Jakie szkody wywołuje to stadium rozwojowe?
osobniki
samica samiec
dorosłe
Leczenie
Jak zwalczać to stadium rozwojowe?
śmierć danego
stadium rozwojowego

jajo Diagnostyka
Jak wykryć dane stadium rozwojowe?

♂
♀ obojnak

(→51) patrz strona 51

4
 I

NICIENIE
 Ancylostoma duodenale – tęgoryjec dwunastnicy
Necator americanus – „tęgoryjec Nowego Świata”

jajo
A. duodenale i N. americanus mają praktycznie
identyczny cykl rozwojowy i patogenezę.
Gatunki te można rozróżnić morfologicznie tylko
24 godziny
w stadium dorosłym.

larwa rabditopodobna L1

larwy L1 i L2 odżywiają się

resztkami organicznymi
A. duodenale N. americanus

larwa filariopodobna L3
(inwazyjna)
mycie rąk i żywności

larwy filariopodobne nie pobierają

pokarmu; wędrują do gleby oraz praca w obuwiu
na wilgotne części roślin
wskutek spożycia jaja lub larwy

! ! larwy inwazyjne aktywnie wnikają

przez skórę (gł. między palcami świąd, może być wysypka lub wtórne infekcje
możliwe zarażenie per os

stóp) do naczyń włosowatych

następnie larwy z prądem krwi

docierają do płuc eozynofilia, leukocytoza

larwa L3 w płucach
zapalenie płuc i oskrzeli
larwy wędrują do gardła, gdzie są
odruchowo połykane

w jelicie cienkim

♀ ♂ mebendazol lub albendazol 10 mg/kg m.c.

codziennie przez 3 dni

osobniki dorosłe

osobniki dorosłe wciągają śluzówkę

jelita do torebki gębowej, uszkadzają niedokrwistość niedobarwliwa; objawy
naczynia krwionośne i żywią się krwią rzekomowrzodowe, bóle brzucha, nudności,
krwawe lub czarne stolce
samica składa liczne jaja w jelicie

wykrycie jaj w świeżym kale

jajo

utylizacja odchodów

6
 Anisakis simplex

jajo z larwą L1

jajo z larwą L2

larwa L2 opuszcza jajo i żyje w planktonie

larwa L2

larwa L2 zjadana jest przez skorupiaka,

np. eufazję (kryl)

w ciele eufazji następuje kolejne linienie

i powstaje inwazyjne dla ryb stadium L3

larwa L3

ryba (np. śledź, sardynka, dorsz, łosoś)

zjada eufazję i zaraża się larwą L3
larwa otorbia się w jamie otrzewnej ryby

po śmierci ryby larwa przemieszcza się spożywanie ryb tylko po obróbce termicznej
do jej mięśni

larwa L3 w mięśniach ryby

zjedzenie surowej ryby

! przez człowieka
wymioty, kurczowe bóle brzucha
larwa L3 w żołądku lub
jelicie cienkim człowieka
owrzodzenie ścian żołądka lub jelita
ziarniniaki eozynofilowe
czasem ostry zespół niedrożności jelita
ryba zjadana jest przez ssaka
rybożernego gastroskopia
badania histopatologiczne ściany żołądka
w żołądku ssaka powstaje larwa L4 metody serologiczne
w jego jelicie wykształcają się
osobniki dorosłe
mechaniczne usunięcie larw

osobniki dorosłe

samica składa liczne jaja, które z kałem

trafiają do wody morskiej

jajo

7
 Ascaris lumbricoides – glista ludzka

jajo zapłodnione nieinwazyjne

larwa L1

3 tygodnie

jajo zapłodnione inwazyjne

larwa L2
mycie rąk, jarzyn i owoców
usuwanie nieczystości
! spożycie z niemytymi warzywami nieużywanie świeżego kału jako nawozu
lub wodą skażoną kałem

larwa L2 metody seroimmunologiczne

larwa L2 wędruje przez

wątrobę i serce do płuc

eozynofilia, nacieki Löfflera, rzadko zapalenie

larwa w płucach płuc, kaszel z krwią

po dwukrotnym linieniu w płucach

larwa L4 wędruje do gardła, gdzie
jest odruchowo połykana i trafia
do jelita cienkiego
bóle brzucha, nudności, wymioty, niedobór
witaminy A, objawy alergiczne, rzadko
niedrożność jelita

wskutek ruchu glist: niedrożność przewodów

osobnik dorosły żółciowych, trzustkowych; perforacja ściany jelita
i zapalenie otrzewnej

mebendazol 200 mg
albendazol 400 mg (dzieci >2 r. ż. 200 mg)
pirantel (u kobiet w ciąży)

jajo
niezapłodnione
wykrycie jaj w kale
wykrycie osobników dorosłych w wymiocinach
lub kale

jajo zapłodnione

8
 Enterobius vermicularis – owsik ludzki

jajo nieinwazyjne

6 godzin

jajo inwazyjne
mycie rąk, przestrzeganie zasad higieny
! spożycie wskutek obecności jaj
na brudnych rękach, inhalacja jaj
! przyklejonych do kurzu

larwa rabditopodobna
w jelicie cienkim

bóle brzucha, wymioty, nudności

♀ ♂
osobniki dorosłe
w jelicie grubym
czasem samice składają jaja

mebendazol 2x200 mg (co miesiąc)

albendazol 2x200 mg (co miesiąc)
po kopulacji pirantel 2x10 mg/kg m.c. (co 2 tygodnie)
bezpośrednio w jelicie

samce giną

samice w nocy opuszczają jelito wskutek migracji samic: zapalenie pochwy,

i składają jaja na skórze w okolicy przedostanie się do jamy otrzewnej
odbytu

świąd odbytu i wtórne zakażenia bakteryjne

jajo nieinwazyjne
bezpośrednia obserwacja samicy w nocy
jaja obecne na wymazach z okolicy odbytu

9
 Strongyloides stercoralis – węgorek jelitowy

jajo

z jaj jeszcze w jelicie

wykluwają się larwy obecność ruchliwych larw w kale
(larwy wywabia się z kału do ciepłej wody)
larwa rabditopodobna L1
(wolnożyjąca) w kale
utylizacja odchodów
w zależności od warunków
środowiska
he
y
zn

t
on l

cy on
er
og y k
ic

og
kl icz
mc
ho

n y

larwa może
przekształcić kilka linień
się w formę
inwazyjną
w jelicie albo
w okolicy
odbytu, ♂ ♀
wtedy osobniki noszenie obuwia i rękawic ochronnych
następuje dorosłe
autoinwazja wolnożyjące

samica składa rumień, wybroczyny, pokrzywka

liczne jaja

larwa filariopodobna L3 jajo

(inwazyjna) mycie rąk i żywności

larwy czynnie dostają się

metody serologiczne
! przez skórę do naczyń
(odczyn immunofluorescencji pośredniej OIF)
krwionośnych
możliwe też spożycie larw (test enzymatyczny ELISA)
ze skażoną żywnością

larwa L3 trafia z krwią do serca, eozynofilia

a następnie do płuc

potem wędruje do gardła,

gdzie jest odruchowo połykana zapalenie płuc, zwiewne nacieki Löfflera
i trafia do jelita

♀
nieżyt jelita, owrzodzenie jelita, bóle brzucha,
samica partenogenetyczna biegunka, wzdęcia

samica partenogenetyczna składa albendazol 1x400 mg codziennie przez 6 dni

liczne jaja tiabendazol 50 mg/kg m.c. przez 5 dni

jajo

10
 Toxocara canis – glista psia
Toxocara cati – glista kocia

jajo nieinwazyjne T. canis i T. cati mają analogiczny cykl

rozwojowy oraz są bardzo podobne
morfologicznie – T. cati jest nieco mniejsza
1-2 tygodnie

jajo inwazyjne
z larwą L2*

spożycie z glebą, rzadziej niemytą mycie rąk, np. dzieciom po zabawie w piasku
! żywnością higiena przy kontakcie z zarażonym psem/kotem
analogicznie zarazić się może inny mycie warzyw i owoców
żywiciel pośredni (np. gryzoń)
czasem nawet pies/kot może stać się
żywicielem pośrednim

larwa w jelicie
test enzymatyczny ELISA
żywiciela pośredniego
(np. człowieka)

larwa trafia do krwi i wraz z nią eozynofilia, hipergammaglobulinemia

możliwe zarażenie psa/kota jajami pasożyta

trafia w różne miejsca:

- wątroba
- płuca
- mózgowie
- gałka oczna
u żywiciela pośredniego larwa
nie osiąga stadium dojrzałego,
przechodzi w stan diapauzy
larwa w różnych
tkankach
po śmierci żywiciela pośredniego
i zjedzeniu go przez żywiciela
ostatecznego (psa/kota)
następuje dalszy rozwój
ziarniniaki w zainfekowanych tkankach,
hepatomegalia, objawy niewielkie
(VLM – visceral larva migrans)
uszkodzenie opon mózgowych albo mózgowia,
objawy bardzo zróżnicowane,
czasem padaczka lub zaburzenia świadomości
pogorszenie ostrości widzenia w jednym oku,
ziarniniaki, utrata widzenia
(OLM – ocular larva migrans)

dietylokarbamazyna 1x4-6 mg/kg m.c. przez 3 tyg.

tialbendazol 2x25 mg/kg m.c przez 5 dni
dalej rozwój następuje albendazol 1x100-400 mg przez 7 dni
analogicznie jak w przypadku
glisty ludzkiej u człowieka

osobniki dorosłe

samica składa liczne jaja,

wydostające się do środowiska
zewnętrznego z kałem

jajo nieinwazyjne

11
* wg A. Deryło L2, wg cdc.gov L3
 Trichinella spiralis – włosień kręty

larwa L1 w mięsie
(inwazyjna)

spożywanie tylko mięsa po obróbce termicznej

badania trychinoskopowe mięsa
! spożycie niedogotowanego mięsa,
głównie wieprzowiny

po strawieniu torebki uwalniana

jest larwa, w ciągu 3 dni dojrzewa
w kosmkach jelitowych

♀ ♂

osobniki dorosłe
w jelicie cienkim

biegunka, nieraz krwawa, bóle brzucha,

nudności, wymioty
kopulacja następuje pod nabłonkiem
jelita
antyhelmintyki:
samica jest żyworodna i rodzi larwy L1 mebendazol, albendazol, tialbendazol, pirantel
bezpośrednio do kosmków jelitowych,
skąd trafiają do naczyń limfatycznych

eozynofilia i leukocytoza
larwa L1 zapalenie naczyń:
wybroczyny w spojówkach i pod paznokciami

metody immunoserologiczne: test ELISA,

larwy płyną z limfą, później z krwią
do serca, a następnie do wszystkich
tkanek
podczas wędrówki larwy zwiększają
rozmiary dziesięciokrotnie (do 0,1 mm)
osiedlają się jednak tylko
w czynnych mięśniach szkieletowych
(w sercu nie), np. mm. języka,
przepona, m. czworogłowy uda
immunofluorescencja pośrednia
metody molekularne: PCR, Western blot, IHA
wskutek przejściowego rozwoju larw poza
mięśniami: zapalenie mózgu, opon
mózgowo-rdzeniowych, serca, płuc lub nerek
gorączka do 40 °C, silne bóle mięśni,
trudności w mowie i połykaniu, potliwość,
obrzęki powiek i twarzy

po ok. 20 dniach żywiciel otorbia larwy

i otacza je naczyniami włosowatymi biopsja tkanki mięśniowej
(odżywia i pielęgnuje larwy) (teoretycznie skuteczna, ale niepraktykowana)

larwa L1 w mięśniach

12
 Trichuris trichiura – włosogłówka ludzka

jajo nieinwazyjne

3 tygodnie

jajo inwazyjne
przestrzeganie zasad higieny
mycie warzyw i owoców
! spożycie z niemytymi warzywami utylizacja odchodów

larwa w jelicie grubym

miesiąc

bóle brzucha, bolesne parcie na stolec, biegunka

osobniki dorosłe
w jelicie grubym
mebendazol 2x200 mg (2x100 mg u dzieci)
codziennie przez 3 dni
albendazol 400 mg
osobniki dorosłe zakotwiczają się
przednią częścią ciała w ścianie
jelita, żywią się krwią

samice składają jaja wtórne infekcje, owrzodzenie jelita

jajo nieinwazyjne wykrycie jaj w kale

kryształy Charcota-Leydena w kale

13
 II

PRZYWRY
 Clonorchis sinensis – przywra chińska
jajo Opisthorchis felineus – przywra kocia

C. sinensis i O. felineus mają taki sam cykl

jeszcze w macicy dorosłej życiowy - różnicę stanowi gatunek ślimaka
przywry będącego ich żywicielem: Bulinus fuchsianus
lub Alocinoma longicornus (dla C. sinensis),
Bithynia leachi (dla O. felineus).
miracidium (dziwadełko)
wewnątrz jaja
Morfologicznie oba gatunki są bardzo podobne,
jajo z miracidium zjadane jest przez ślimaka choć O. felineus jest nieco mniejszy.
w jego żołądku miracidium jest uwalniane, Możliwe jest rozróżnienie osobników dorosłych
trafia do jamy ciała ślimaka i przekształca się obu gatunków po kształcie jąder (krzaczaste
w sporocystę u C. sinensis, obłe u O. felineus):

sporocysta
Clonorchis sinensis

po miesiącu wewnątrz sporocysty rozwijają się

liczne redie, później opuszczają sporocystę
Opisthorchis felineus

redia

redia wędruje do wątrobotrzustki

ślimaka, tam przechodzi w cerkarię

cerkaria

cerkaria opuszcza ciało ślimaka i udaje się do zbiornika wodnego

cerkaria dostaje się czynnie przez skórę do ciała ryby
(okoniowate, karpiowate), umiejscawia się w jej mięśniach

tam przywra przeistacza się w ciągu 6 tygodni

w metacerkarię (inwazyjną dla człowieka) niejedzenie surowych ryb

metacerkaria

przerosty przewodów żółciowych,

spożycie metacerkarii z surowym w perspektywie rak
! mięsem ryby
metacerkaria w żołądku ulega zapalenie wątroby, pęcherzyka żółciowego,
pobudzeniu, wędruje do dróg marskość wątroby
żółciowych wątroby, tam dojrzewa ból wątroby, hepatomegalia, żółtaczka
♂
♀
osobnik dorosły prazykwantel

przywra wytwarza liczne jaja

jajo wykrycie jaj w kale

15
 Dicrocœlium dendriticum – motyliczka wątrobowa

jajo złożone już z rozwiniętym

miracidium

jajo dostaje się do środowiska wraz z kałem,

połykane jest przez ślimaka (Zebrina, Helicella)
w jelicie ślimaka uwolnione zostaje miracidium

miracidium opuszczające jajo zwalczanie ślimaków

w jelicie ślimaka (w razie masowego występowania)

miracidium czynnie wnika do wątrobotrzustki, tam

przekształca się w sporocystę

sporocysta macierzysta

sporocysta macierzysta wytwarza kolejne

pokolenie – liczne sporocysty potomne

sporocysta potomna

wewnątrz sporocysty potomnej rozwijają się cerkarie

cerkaria
cerkarie wędrują do jamy płucnej ślimaka
tam kilkaset cerkarii skleja się w kulę śluzową
kule śluzowe wypadają z jamy płucnej
na zewnątrz i zjadane są przez mrówki (Formica)
w ciele mrówki cerkarie opuszczają kulę, a jedna z nich wędruje
do czułka i tam przekształca się w metacerkarię
pozostałe cerkarie zostają w jamie ciała mrówki i tam się otorbiają

metacerkaria
metacerkaria trafia do mózgu mrówki
i nieznanym sposobem zmienia jej zachowanie:
mrówka wędruje na szczyt źdźbła trawy
i przytwierdza się do niego szczękami
niejedzenie mrówek?
! mrówka zjadana jest przez
żywiciela ostatecznego (zwykle
bydło, rzadko człowieka)
cerkarie przez ścianę jelita trafiają
do krwi i płyną do wątroby
prawie zawsze bezobjawowo,
rzadko dolegliwości pokarmowe i hepatomegalia
♂
♀ osobnik dorosły
w przewodzie żółciowym
prazykwantel

osobnik dorosły składa liczne jaja,

które trafiają z żółcią do jelita i są
usuwane z kałem
wykrycie jaj w kale

jajo
16
 Fasciola hepatica – motylica wątrobowa
jajo
Fasciolopsis buski – przywra jelitowa

F. hepatica i F. buski są podobne

2-6 tygodni morfologicznie i mają taki sam cykl rozwojowy.

Różnicę stanowi ślimak - żywiciel pośredni

miracidium
miracidium pływa w wodzie i czynnie wnika
do ciała ślimaka, gdzie przekształca się
w sporocystę
(Lymnea u F. hepatica, Planorbis lub Zebrina
u F. buski). F. hepatica osadza się na trawie,
F. buski na orzechach i kasztanach wodnych.
Dorosła F. hepatica posiada stożek na przodzie
ciała i jest znacznie mniejsza (2-3 cm)
niż F. buski (9 cm).

sporocysta

wewnątrz sporocysty partenogenetycznie

rozwijają się redie, z których następnie
powstaje kolejne, drugie pokolenie redii Fasciola hepatica

redia

wewnątrz redii, również

Fasciolopsis buski
partenogenetycznie, rozwijają się
cerkarie

cerkaria

cerkaria wędruje z ciała ślimaka do wody

cerkaria otorbia się na powierzchni roślin
wodnych, przyjmując postać adoleskarii
(metacerkarii)
unikanie picia nieprzegotowanej wody
unikania wkładania do ust źdźbeł
mycie kasztanów i orzechów wodnych
adoleskaria (metacerkaria)

faza ostra: bolesne powiększenie wątroby, stan

spożycie adoleskarii z roślinami lub
! skażoną wodą
adoleskaria motylicy przenika przez
ścianę jelita do jamy otrzewnej
potem penetruje miąższ wątroby
i przechodzi do przewodów żółciowych
zapalny, żółtaczka, objawy toksyczne (bóle
stawów i mięśni, wymioty) i alergiczne
faza przewlekła: niewielkie dolegliwości, rzadko
kamica żółciowa, a sporadycznie marskość
wątroby

adoleskaria przywry jelitowej osadza

się w jelicie czczym i tam dojrzewa przy silnych inwazjach: zaburzenie wchłaniania,
biegunki, zaparcia, wodobrzusze
♂ rzadko niedrożność jelita
♀
osobnik dorosły
prazykwantel

osobnik dorosły składa liczne jaja

wykrycie jaj w kale
diagnoza możliwa dopiero dwa miesiące
od zarażenia, w fazie przewlekłej
jajo

17
 Paragonimus westermani – przywra płucna
jajo

w wodzie
3-4 tygodnie

miracidium

miracidium wnika do ślimaka (Oncomelania, Thiara)

w naczyniach limfatycznych ślimaka

sporocysta

redie (dwa pokolenia)

cerkaria

cerkaria opuszcza ciało ślimaka i wnika do drugiego żywiciela – raka lub kraba
w mięśniach (czasem płucach/wątrobie) skorupiaka cerkaria
przekształca się w metacerkarię

metacerkaria

niejedzenie surowych raków i krabów

spożycie metacerkarii z surowym
! mięsem raka lub kraba
metacerkarie tracą otoczkę nietypowe umiejscowienie w mózgowiu:
w dwunastnicy, przenikają zapalenie opon mózgowych, padaczka,
przez ścianę jelita i przeponę porażenie ruchowe, zaburzenia czucia
do jamy opłucnej
po tygodniu docierają do płuc, tam
osiągają dojrzałość płciową
♂
♀ przewlekły kaszel i krwioplucie,
w ciężkich inwazjach krwotoki płucne

osobnik dorosły prazykwantel

w płucach

badania radiologiczne
osobnik dorosły składa liczne jaja, badania serologiczne
które biernie dostają się do gardła
tam jaja są połykane (i usuwane
z kałem) albo odkrztuszane

jajo wykrycie jaj w kale lub plwocinie

18
 Schistosoma hæmatobium – przywra żylna (przywra krwi)

jajo

jajo przebija ścianę naczynia i trafia

do światła pęcherza moczowego,
a następnie wydalane jest z moczem analiza moczu
w wodzie, w ciągu kilku godzin

miracidium

miracidium wnika do ślimaka (Bulinus, Physopsis)

sporocysta macierzysta

wewnątrz sporocysty macierzystej rozwijają

się sporocysty potomne

sporocysta potomna

wewnątrz sporocysty potomnej

rozwijają się cerkarie

unikanie kąpieli w otwartych zbiornikach

cerkaria (furkocerkaria)
unikanie picia nieprzegotowanej wody
cerkaria opuszcza ciało ślimaka i wnika
! czynnie do ciała człowieka przez skórę,
Faza I:
np. podczas kąpieli
po wniknięciu do krwiobiegu cerkaria traci świąd
ogonek i przekształca się w schistosomulę

schistosomula
Faza II:
wędrówka trwa ok. 10 tygodni; obrzęki, pokrzywka, gorączka, bóle brzucha
przeżywają tylko te schistosomule, i głowy, eozynofilia
które trafią do żyły wrotnej
przywry zasiedlają żyłki w wątrobie,
tam rosną i osiągają dojrzałość płciową prazykwantel
metrifonat

osobniki dorosłe
♀ ♂ in copula Faza III:
bóle podbrzusza, częstomocz, krwiomocz,
owrzodzenia i guzy pęcherza (bilharzioma)

deformacja moczowodów, zwapnienie ścian

dalej osobniki dorosłe wędrują parami, pęcherza moczowego, infekcje bakteryjne układu
samica przechodzi do naczyń moczowego
włosowatych pęcherza moczowego
na czas składania jaj
testy serologiczne
jajo w naczyniu włosowatym

19
 Schistosoma japonicum – przywra żylna japońska

jajo

we wnętrzu jaj, jeszcze w ścianie jelita,

w ciągu 10 dni, powstaje miracidium
jajo przebija się przez ścianę jelita, wykrycie jaj w kale
po czym usuwane jest z kałem
część jaj przypadkiem trafia
do krwi i rozwija się w różnych narządach wątroba: zwłóknienie wątroby, hepatomegalia,
nadciśnienie wrotne i żylaki przełyku
mózgowie: porażenie, karłowatość przysadkowa
miracidium płuca: zmiany naczyniowe i włókiejące

miracidium wnika do ślimaka (Oncomelania)

sporocysta macierzysta

wewnątrz sporocysty macierzystej rozwijają

się sporocysty potomne

sporocysta potomna
wewnątrz sporocysty potomnej
rozwijają się cerkarie

unikanie kąpieli w otwartych zbiornikach

cerkaria (furkocerkaria)
unikanie picia nieprzegotowanej wody
cerkaria opuszcza ciało ślimaka i wnika
! czynnie do ciała człowieka przez skórę,
np. podczas kąpieli świąd
po wniknięciu do krwiobiegu cerkaria traci
ogonek i przekształca się w schistosomulę

schistosomula

bóle brzucha i wątroby, gorączka, żółtaczka

przeżywają tylko te schistosomule,
ze znaczną eozynofilią
które trafią do żyły wrotnej

przywry zasiedlają żyłki w wątrobie,

tam rosną i osiągają dojrzałość płciową
prazykwantel

♀ osobniki dorosłe
in copula

marskość wątroby, wodobrzusze, zaburzenia

♂ mowy i pamięci, padaczka
dalej osobniki dorosłe wędrują parami,
samica przechodzi do naczyń
krwawe, wyniszczające biegunki
włosowatych jelita cienkiego
anemia
na czas składania jaj

jajo w naczyniu włosowatym

20
 Schistosoma mansoni – przywra żylna Mansona

jajo

we wnętrzu jaj powstaje miracidium

jajo przebija śluzówkę jelita grubego

i wydalane jest z kałem wykrycie jaj w kale

miracidium

miracidium wnika do ślimaka

(Biomphalaria, Tropicorbis)

sporocysta macierzysta

wewnątrz sporocysty macierzystej rozwijają

się sporocysty potomne

sporocysta potomna

wewnątrz sporocysty potomnej

rozwijają się cerkarie

unikanie kąpieli w otwartych zbiornikach

cerkaria (furkocerkaria)
unikanie picia nieprzegotowanej wody
cerkaria opuszcza ciało ślimaka i wnika
! czynnie do ciała człowieka przez skórę,
np. podczas kąpieli świąd
po wniknięciu do krwiobiegu cerkaria traci
ogonek i przekształca się w schistosomulę

schistosomula

obrzęki, pokrzywka, gorączka, bóle brzucha

przeżywają tylko te schistosomule,
i głowy, eozynofilia
które trafią do żyły wrotnej

przywry zasiedlają żyłki w wątrobie,

tam rosną i osiągają dojrzałość płciową

♀ ♂

osobniki dorosłe prazykwantel

dalej osobniki dorosłe wędrują parami,

samica przechodzi do naczyń brodawczaki i owrzodzenia jelita grubego,
włosowatych jelita grubego czasem przerosty i zrakowacenia
na czas składania jaj (dolegliwości mogą ustępować)

wziernikowanie odbytnicy
jajo w naczyniu włosowatym
biopsja guzków błony śluzowej i wykrycie tam jaj

21
 III

TASIEMCE
 Diphyllobothrium latum – bruzdogłowiec szeroki

jajo

w jaju rozwija się koracidium, a następnie

opuszcza jajo przez otwarte wieczko

koradicium opuszcza jajo

koracidium jest połykane przez widłonoga (np. oczlika),

tam traci orzęsioną otoczkę i uwalniana jest onkosfera
onkosfera przebija ścianę jelita i w jamie ciała
przekształca się w procerkoid

procerkoid

widłonóg zjadany jest przez rybę

(np. karpia, okonia, łososia, pstrąga)
w mięśniach ryby procerkoid
przekształca się w plerocerkoid

plerocerkoid

spożywanie ryb tylko po obróbce termicznej

! spożycie surowych ryb
w jelicie cienkim żywiciela ostatecznego
(człowieka, kota, psa) rozwija się postać
dorosła zwykle bezobjawowo
♂
♀ rzadko chudnięcie, osłabienie, anoreksja,
wymioty

jeśli tasiemiec jest w początkowym odc. jelita:

osobnik dorosły niedokrwistość nadbarwliwa, megaloblastyczna
wskutek absorpcji całej witaminy B12

prazykwantel 15 mg/kg m.c. (jednorazowo)

(skoleks)

(proglotydy)

jaja w kale
z proglotydów jeszcze w jelicie wypadają rzadko proglotydy w kale
liczne jaja i z kałem trafiają do wody czasem proglotydy w wymiocinach

jajo

23
 Dipylidium caninum – tasiemiec psi

jaja w torebce macicznej

w środowisku zewnętrznym

onkosfera

onkosfera zjadana jest przez żywiciela pośredniego - larwę

pchły (→76) (→86) lub wszoła (→90)
po trzech miesiącach w owadzie rozwija się cysticerkoid;
w międzyczasie owad przekształca się w imago

higiena zwierząt domowych, tępienie pcheł

odrobaczanie psów i kotów
cysticerkoid

ograniczanie kontaktu ze zwierzętami domowymi

przypadkowe spożycie cysticerkoidu niecałowanie psów
! (np. przyklejonego do sierści psa lub kota) mycie rąk po kontaktach ze zwierzętami

po 2-3 tygodniach tasiemiec osiąga

dojrzałość w jelicie
♂
♀ inwazje przebiegają bezobjawowo

osobnik dorosły

prazykwantel 10-15 mg/kg m.c. (jednorazowo)

(skoleks)

ostatnie człony (proglotydy) odrywają się

z końca ciała tasiemca

proglotyd proglotydy lub jaja w kale

proglotydy wydalane są biernie z kałem

albo czynnie wypełzają przez odbyt

jaja w torebce macicznej

wewnątrz proglotydu

24
 Echinococcus granulosus – tasiemiec bąblowcowy jednokomorowy
jajo

higiena
spożycie z zanieczyszczoną żywnością lub
! brudnymi rękoma z przyklejonymi jajami
w żołądku lub jelicie cienkim żywiciela pośredniego (człowieka, owcy, bydła)

onkosfera

onkosfera przebija ścianę jelita i trafia do krwi badania obrazowe (USG, MRI, TK)
następnie onkosfery trafiają do wątroby, badania serologiczne (mało swoiste)
a stamtąd z krwią do różnych narządów ELISA, immunoelektroforeza, Western blot
tam onkosfery rozwijają się w bąblowca biopsja cienkoigłowa (BACC)

interwencja chirurgiczna
drenaż terapeutyczny
bąblowiec (echinokok) chemioterapia (albendazol)

bąblowiec powoli rośnie, może występować w: żółtaczka, zapalenie dróg żółciowych

- wątrobie przy ucisku na moczowody: problemy
- płucach z oddawaniem moczu
odróżnicowują się i każdy tworzy nowy bąblowiec

- nerkach
- mięśniach po pęknięciu bąblowca i uwolnieniu
- kościach protoskoleksów do dróg żółciowych: żółtaczka,
- mózgu gorączka, eozynofilia
- oku
gdy bąblowiec pęknie, protoskoleksy

wnętrze bąblowca wypełnia płyn, krwioplucie, kaszel, duszność, bóle w klatce

a w nim pływają torebki lęgowe piersiowej, tachykardia
pęknięcie: ropień płuc, wtórne infekcje; płyn
bąblowcowy i fragmenty tasiemca w plwocinie
torebki lęgowe
bóle nerek, krwiomocz
pęknięcie: fragmenty tasiemca w moczu

rozpuszczanie kości, zwiększona ich łamliwość

w torebkach lęgowych powstają
protoskoleksy; wszystko opada
wzrost ciśnienia wewnątrzczaszkowego, bóle
na dno bąblowca jako piasek
głowy, zespół psychoorganiczny

protoskoleks (wewnątrz bąblowca) wskutek pęknięcia bąblowca: alergia, wstrząs

anafilaktyczny, rozsiew protoskoleksów

po zjedzeniu żywiciela pośredniego przez psa, wilka, lisa itp. w jego jelicie uwalniają się protoskoleksy

protoskoleks wynicowany

odrobaczanie psów, zapobieganie ich zarażeniu

z protoskoleksu rozwija się postać dorosła

♂
♀ osobnik dorosły

proglotyd maciczny odrywa się od strobili, wypełza przez odbyt i uwalnia jaja

jajo

25
Echinococcus multilocularis – tasiemiec bąblowcowy wielokomorowy
jajo

higiena
spożycie z zanieczyszczoną żywnością lub
! brudnymi rękoma z przyklejonymi jajami
w żołądku lub jelicie cienkim żywiciela pośredniego (człowieka, gryzonia)

onkosfera

onkosfera przebija ścianę jelita i trafia do krwi

następnie onkosfery osiedlają się w wątrobie
badania obrazowe (USG, MRI, TK)
tam onkosfera rozwija się ELISA
w bąblowca wielokomorowego nie zaleca się biopsji cienkoigłowej (BACC)

rozległy zabieg chirurgiczny

wieloletnia chemioterapia
bąblowiec wielokomorowy

hepatomegalia, splenomegalia, żółtaczka,

puchlina brzuszna; brak gorączki
bąblowiec rośnie w wątrobie, ale jego
fragmenty mogą odrywać się i dawać
objawy zbliżone do nowotworów złośliwych
przerzuty do innych narządów, np. płuc,
zaatakowanych narządów; choroba nieraz
mózgu
błędnie diagnozowana jako nowotwór
wnętrze pęcherzyków wypełnia płyn,
a w nim pływają torebki lęgowe

torebki lęgowe

w torebkach lęgowych powstają protoskoleksy

protoskoleks (wewnątrz bąblowca)

po zjedzeniu żywiciela pośredniego przez lisa, psa itp. w jego jelicie uwalniają się protoskoleksy

protoskoleks wynicowany

z protoskoleksu rozwija się postać dorosła

♂
♀
osobnik dorosły

proglotyd maciczny odrywa się od strobili, wypełza przez odbyt i uwalnia jaja

jajo

26
 Hymenolepis diminuta – tasiemiec szczurzy

jajo

jaja zjadane są przez owada, np. pchłę (→76), karalucha itp.

w jego jelicie rozwija się onkosfera

onkosfera

onkosfera przebija ścianę jelita i dalej rozwija się w jamie

ciała owada

cysticerkoid

mycie rąk
! przypadkowe spożycie owada ochrona żywności przed owadami

w ciągu 3 tygodni tasiemiec osiąga

dojrzałość w jelicie

♂
♀ inwazje przebiegają bezobjawowo i kończą się
po kilku tygodniach
osobnik dorosły

prazykwantel

(skoleks)

(proglotydy)

ostatnie człony (proglotydy) odrywają się

z końca ciała tasiemca

proglotyd

proglotydy rozpadają się i uwalniają jaja

jajo wykrycie jaj w kale

27
 Hymenolepis nana – tasiemiec karłowaty

jajo

przestrzeganie zasad higieny

! połknięcie z zanieczyszczoną żywnością ochrona żywności przed skażeniem jajami

!
w jelicie człowieka

onkosfera

onkosfera przedostaje się do kosmka jelitowego

w ciągu 4 dni przekształca się w cysticerkoid

u ludzi z obniżoną odpornością cysticerkoid nie

rozwija się poprawnie - wykształca się w nim
cysticerkoid nowotwór, który daje przerzuty do żywiciela;
nowotwory odpasożytnicze są nieuleczalne

cysticerkoid może też rozwinąć się z jaja

! wewnątrz owada (→76) (→86), jego unikanie spożywania owadów
spożycie powoduje zakażenie
potem cysticerkoid wraca do światła jelita
i tam uwalnia skoleks, który rozwija się
w postać dorosłą prazykwantel* 25 mg/kg m.c.
♂
jajo uwalnia onkosferę jeszcze w jelicie, co prowadzi do autoendoinwazji

♀
inwazje przebiegają bezobjawowo
osobnik dorosły
tylko u dzieci w intensywnych inwazjach bóle
brzucha, wymioty, utrata masy ciała

(skoleks)

(proglotydy)

ostatnie człony (proglotydy) odrywają się

z końca ciała tasiemca

proglotydy

proglotydy uwalniają jaja

jajo jaja w kale

* wg wszelkich źródeł prazykwantel zabija zarówno dorosłe, jak i cysticerkoidy.

Tylko A. Deryło uważa, że nie ma leków skutecznych przeciw cysticerkoidom.
28
 Spirometra erinaceieuropaei

jajo

wewnątrz jaja rozwija się zarodek

jajo z zarodkiem

koracidium

koracidium jest połykane przez oczlika,

a w jego ciele rozwijają się procerkoidy

procerkoidy wewnątrz
oczlika picie wyłącznie wody przegotowanej
lub przefiltrowanej

oczlik zjadany jest przez rybę*, ! spożycie ze skażoną wodą

płaza, gryzonia lub węża

plerocerkoid niespożywanie surowych ryb, węży, płazów itd.

(sparganum) niestosowanie ich mięsa w celach leczniczych
(jako okładów)

żywiciel ostateczny (kot, pies) spożycie żywiciela pośredniego

zjada żywiciela pośredniego ! lub bezpośredni kontakt z jego surowym mięsem
ze sparganum
♂
♀ larwa umiejscawia się w różnych częściach ciała, np.
osobnik dorosły - tkanka podskórna
- oko
- mózg
stany zapalne, eozynofilia
- nerka
pokrzywka, gorączka, dreszcze
z końca ciała odrywają - płuca
się proglotydy
proglotydy

jaja przedostają się do wody po śmierci pasożyta następuje nekroza tkanek

leczenie chirurgiczne
jajo

plerocerkoid dopiero po wydobyciu larwy z tkanki

(sparganum) u człowieka

* wg cdc.gov ryba może być żywicielem pośrednim, A. Deryło o tym nie wspomina 29
 Tænia asiatica
Tænia saginata – tasiemiec nieuzbrojony
jajo T. asiatica oraz t. saginata mają bardzo
podobny cykl rozwojowy. Różnią się żywicielem
pośrednim: u t. saginata jest to bydło,
jeszcze w macicy proglotydu zaś u t. asiatica - świnia.

Morfologicznie oba gatunki są bardzo podobne.

Przez wiele lat t. asiatica uznawany był
za podgatunek t. saginata; dopiero badania
onkosfera filogenetyczne wykazały, że jest to odrębny
gatunek.

proglotyd rozpada się i uwalnia do środowiska onkosfery

onkosfera zjadana jest przez żywiciela pośredniego – bydło domowe,
rzadko żyrafę, renifera lub antylopę
onkosfera przedostaje się do krwi, a z nią
do mięśni i innych tkanek zwierzęcia
tam przekształca się w wągier

wągier (cysticerkus)

wągier może przetrwać kilka lat

leczenie osób zarażonych
badania mięsa
! spożycie mięsa z wągrami obróbka termiczna mięsa przed spożyciem
w jelicie zawarty w wągru skoleks
wynicowuje się i zaczyna wytwarzać
proglotydy

♂
♀
bóle w nadbrzuszu, nudności, wymioty,
wzmożony apetyt lub jego brak
rzadziej biegunki lub utrata masy ciała
osobnik dorosły

prazykwantel 10-15 mg/kg m.c. (jednorazowo)

(skoleks)

osobnik dorosły może żyć w jelicie

przez 25 lat
ostatnie człony (proglotydy) odrywają się
z końca ciała tasiemca

proglotyd

pełzające proglotydy po skórze lub w kale

proglotydy czynnie wypełzają przez odbyt wykrycie jaj w rozmazie ze skóry odbytu
badanie koproantygenów

jajo we wnętrzu macicy

w proglotydzie

30
 Tænia solium – tasiemiec uzbrojony

jajo

jeszcze w macicy proglotydu

onkosfera

proglotyd nie rozpada się, dlatego inwazja żywiciela

pośredniego jest zwykle intensywna; żywiciel pośredni
(świnia) zaraża się drogą pokarmową
! człowiek też może zarazić się przez połknięcie jaj/onkosfer
! onkosfera czynnie przebija się do krwiobiegu i trafia do mięśni,
gdzie przekształca się w wągier
biopsja larw (gł. podskórnych)
badania obrazowe
testy serologiczne (ELISA, HIA, Western blot)
wągier (cysticerkus)

zwapnienia i zbliznowacenia
U człowieka wągier może lokalizować się
po martwych larwach
w różnych narządach:
- tkanka podskórna
- mięśnie drgawki, nadciśnienie śródczaszkowe (bóle
- serce głowy, niedowłady), zaburzenia psychiczne
- OUN (halucynacje, spowolnienie myślenia, amnezja)
- płuca
- otrzewna zmiany zapalne i uciskowe
- oko zapalenie tęczówki
ból, zaburzenia widzenia, utrata wzroku
! spożycie mięsa z wągrami
proglotydy cofają się do żołądka, tam uwalniają jaja - autoinwazja

w jelicie zawarty w wągru skoleks leczenie osób zarażonych

wynicowuje się i zaczyna wytwarzać badania mięsa
♂
♀
proglotydy obróbka termiczna mięsa przed spożyciem

bóle w nadbrzuszu, nudności, wymioty,

osobnik dorosły wzmożony apetyt lub jego brak
rzadziej biegunki lub utrata masy ciała

prazykwantel 10-15 mg/kg m.c. (jednorazowo)

(skoleks)

stan zapalny w miejscu zakotwiczenia skoleksa

osobnik dorosły może żyć w jelicie b. rzadkie perforacje jelita
przez 25 lat
ostatnie człony (proglotydy) odrywają się
z końca ciała tasiemca

proglotyd

proglotydy wydalane są biernie z kałem proglotydy lub jaja w kale

jajo we wnętrzu macicy

w proglotydzie
31
 IV

FILARIE
 Brugia malayi
Wuchereria bancrofti – filaria Bancrofta, nitkowiec ludzki

larwa L1 B. malayi i W. bancrofti mają taki sam cykl

(mikrofilaria)
mikrofilarie okresowo pojawiają się w dużej
ilości we krwi obwodowej w nocy, kiedy
żerują komary, zaś w ciągu dnia przebywają
w naczyniach płucnych
komar wypija krew z mikrofilariami, te
linieją w jego jamie ciała
larwa L2
rozwojowy (różnią się gatunkami komarów
będących ich wektorami). Mikrofilarie obu
gatunków są niezwykle podobne do siebie, zaś
osobniki dorosłe różnią się wielkością:
B. malayi: ♀ 55 mm, ♂ 22 mm
W. bancrofti: ♀ 80 mm, ♂ 40 mm
B. malayi powoduje lżejsze objawy niż
W. bancrofti - słoniowacizna dotyka tylko stóp
i podudzi, nie występują wodniaki.

larwy L2 ponownie linieją w mięśniach owada, a następnie

wędrują do jego aparatu gębowego

larwa L3
ochrona przed komarami
podczas ukłucia przez owada (niszczenie, odstraszanie)
! larwy trafiają do krwi człowieka

w ciele człowieka osiągają dojrzałość

♂ ♀
osobniki dorosłe dietylkarbamazyna i inwermektyna

tworzenie się ziarniny wokół pasożytów

dorosłe filarie bytują w naczyniach
i węzłach chłonnych
dorosłe osobniki rodzą larwy L1
(mikrofilarie)
w węzłach chłonnych, zmiany zarostowe
i wapnienie układu chłonnego; eozynofilia
zgrubienie lub pęknięcie naczyń chłonnych
wodniak jądra, słoniowacizna kończyn, narządów
płciowych i sutka

larwa L1
(mikrofilaria) wykrycie mikrofilarii we krwi pobranej w nocy
badania serologiczne

33
 Dirofilaria repens

mikrofilaria

mikrofilarie krążą wraz z krwią

komar wypija mikrofilarię wraz z krwią

mikrofilaria linieje i osiąga stadium L3

larwa L3

larwa L3 wędruje to aparatu gębowego

unikanie, odstraszanie i zwalczanie komarów
podczas ukłucia larwy L3 trafiają
! do krwi człowieka
larwy wędrują do tkanki podskórnej bolesne grudki pod skórą
w ciele człowieka zazwyczaj czasem pasożyt trafia pod spojówkę
D. repens rozwija się do postaci dorosłej

chirurgiczne usunięcie grudek

osobnik dorosły

biopsja grudek zawierających pasożyta

D. repens u człowieka prawie nigdy nie

osiągają dojrzałości płciowej; u żywiciela
ostatecznego (psa) samica rodzi
mikrofilarie do krwi

mikrofilaria

34
Dracunculus medinensis – riszta, robak medyński, nitkowiec podskórny

larwa rabditopodobna L1

larwa L1 zjadana jest przez oczlika,

a w jego ciele dwukrotnie linieje

larwa inwazyjna L3

picie wody przegotowanej

spożycie oczlika z larwą L3 lub przynajmniej przefiltrowanej
! wraz ze skażoną wodą
w jelicie człowieka larwy wydostają
się ze strawionego oczlika i wędrują
do różnych tkanek
tam wielokrotnie linieją i dojrzewają
gorączka, biegunka, wymioty, eozynofilia
do stadium dorosłego, które wędruje
do tkanki podskórnej

♀ ♂
dorosła samica dorosły samiec
po kopulacji
samce giną

wewnątrz samicy rozwijają się larwy

ciężarna samica przebija skórę pęcherze, owrzodzenie

wtórne infekcje bakteryjne i ich powikłania
ciężarna samica
antyhelmintyki są mało skuteczne
samicę usuwa się w całości przez skórę

samica rodzi do wody larwy L1

wykrycie larw w mlecznym płynie cieknącym

larwa rabditopodobna L1 z przemytego wodą pęcherza lub wrzodu;
prześwietlenie

35
 Loa loa

larwa L1
(mikrofilaria)

mikrofilarie okresowo pojawiają się w dużej

ilości we krwi obwodowej w ciągu dnia
(głównie w godz. 12-14)

ślepak (→73) wypija krew z mikrofilariami,

a w jego wnętrzu pasożyt linieje dwukrotnie
(w ciele tłuszczowym)

larwa L3

larwa L3 wędruje to aparatu gębowego

niszczenie i odstraszanie ślepaków, m. in. przez
podczas ukłucia przez owada chemiczne repelenty i noszenie jasnych ubrań
! larwy trafiają do krwi człowieka

w ciele człowieka osiągają dojrzałość przejściowe swędzące zmiany wypryskowe

i rumieniowe, bolesne obrzęki kalabarskie wokół
osobniki dorosłe wędrują w tkance martwych osobników
podskórnej, czasami trafiają
pod spojówkę oka
wykrycie osobnika dorosłego w tkance
podskórnej lub pod spojówką

powikłania: obrzęk głośni, zapalenie mózgu,

osobnik dorosły nefropatie, fibroblastyczne zapalenie wsierdzia

dietylkarbamazyna

dorosłe osobniki produkują liczne

larwy L1 (mikrofilarie), które trafiają
do krwi
eozynofilia

larwa L1
(mikrofilaria)
wykrycie mikrofilarii we krwi pobranej w dzień

36
 Mansonella ozzardi

larwa L1
(mikrofilaria)

mikrofilarie nie wykazują cyklu dobowego,

występują we krwi przez cały czas

kuczman lub meszka wypija krew

zawierającą mikrofilarie, w jego ciele larwa
dwukrotnie linieje

larwa L3

larwa L3 wędruje to aparatu gębowego

zwalczanie kuczmanów i meszek
podczas ukłucia przez owada
! larwy trafiają do krwi człowieka

w ciele człowieka osiągają dojrzałość często brak objawów

uszkodzenie otrzewnej, obrzęk węzłów
osobniki dorosłe wędrują po całym ciele chłonnych, bóle stawów, eozynofilia

leczenie nie jest konieczne

osobnik dorosły
czasem inwermektyna
w macicy samicy powstają liczne
jaja, a z nich wykluwają się
mikrofilarie

larwa L1 wykrycie mikrofilarii we krwi

(mikrofilaria) testy serologiczne

37
 Onchocerca volvulus

inwermektyna lub dietylkarbamazyna

po chirurgicznym usunięciu osobników dorosłych

larwa L1 swędzące zmiany wypryskowe i hiperkeratyczne,

(mikrofilaria) obrzęki, zanik tkanek sprężystych skóry,
eozynofilia

mikrofilarie wędrują w tkance podskórnej zapalenie spojówki, naczyniówki, siatkówki,

całego ciała, czasami trafiają również do oka uszkodzenie rogówki,
utrata wzroku (tzw. ślepota rzeczna)
meszka (→88) spożywa mikrofilarię
podczas picia krwi i limfy człowieka

mikrofilaria dwukrotnie linieje

larwa L3

larwa L3 wędruje to aparatu gębowego

unikanie i zwalczanie meszek
podczas ukłucia przez owada
! larwy trafiają na skórę człowieka,
wędrują do tkanki podskórnej
dojrzałość osiągają również w tkance
podskórnej
osobniki dorosłe pozostają w tkance
podskórnej, a wokół nich tworzą się
guzy

osobniki dorosłe

♂ ♀

samica rodzi liczne mikrofilarie

larwa L1 wykrycie mikrofilarii w tkance podskórnej

(mikrofilaria) zaobserwowanie mikrofilarii w gałce ocznej

38
 V

PIERWOTNIAKI
 Acanthamœba castellani

trofozoity rozmnażają się w środowisku

(glebie, wodzie, kurzu) poprzez mitozę

trofozoit

trofozoity mogą ulegać

encystacji (przekształcać
się w cysty)
przemiana może zachodzić
w środowisku albo
wewnątrz ciała człowieka

leczenie GAE: nie zostało opracowane

leczenie AK: miejscowo isotionian propamidyny
cysta

z kolei cysta może ulec

ekscystacji i utworzyć profilaktyka utrudniona przez odporność cyst;
trofozoit higiena
regularne czyszczenie soczewek kontaktowych

inwazja przez układ oddechowy, rogówkę,

uszkodzoną skórę lub śluzówkę
pasożyt z układu oddechowego, skóry lub
śluzówki trafia do krwi
następnie wraz z krwią trafia do ośrodkowego
układu nerwowego i tam się lokalizuje
!
diagnostyka bardzo trudna;
na inwazję wskazywać może skład płynu
mózgowo-rdzeniowego
ziarniniakowate pełzakowate zapalenie mózgu
(GAE)

jeśli pasożyt ze środowiska trafił na rogówkę,

tam pozostaje drażliwość, dezorientacja, halucynacje, ospałość,
drgawki, napady padaczki, bóle głowy, diplopia,
trudności w mówieniu; w końcowej fazie śpiączka

pełzakowate zapalenie rogówki (AK):

ból oka, zamglone widzenie, przekrwienie
spojówki, fotofobia, naciek zapalny w rogówce

wykrycie pasożyta w zeskrobinach rogówki

40
 Babesia divergens
Babesia microti

B. divergens i B. microti mają taki sam cykl

rozwojowy i oba powodują babeszjozę.

Infekcje B. divergens mają ostrzejszy przebieg

i nieraz kończą się śmiercią, zaś infekcje
B. microti przebiegają łagodniej i zwykle
dają się wyleczyć.

sporozoity w śliniankach kleszczy (→97)

niszczenie kleszczy, stosowanie środków
sporozoity trafiają do krwi podczas odstraszających
! ukąszenia przez kleszcza
sporozoity infekują erytrocyty (rzadziej
limfocyty) i w nich rozwija się trofozoit

zdarzają się inwazje bezobjawowe;

trofozoit (strzałka) gorączka, dreszcze, poty, ból mięśni,
wewnątrz erytrocytu powiększenie śledziony i wątroby, anemia

trofozoit następnie wytwarza merozoit,

który dzieli się dwukrotnie
potomne merozoity układają się
w charakterystyczną tetradę,
tzw. krzyż maltański
część merozoitów infekuje kolejne
erytrocyty i rozwija się w trofozoity

wykrycie różnych stadiów rozwojowych we krwi

tetrada merozoitów (strzałka)

atowakwon i azytromycyna*
lub klindamycyna i chinina*
merozoity są uwalniane do krwi

pojedynczy merozoit (lewa strzałka)

i grupa merozoitów (prawa strzałka)

pozostałe merozoity przekształcają się

w gametocyty

gametocyty
kleszcz wypija gametocyty wraz z krwią,
a w jego jelicie produkują one izogamety
łączące się w kinetę

kineta

sporozoity powstają w śliniankach kleszcza

sporozoity w śliniankach kleszczy

* wg cdc.gov, A. Deryło nic o tym nie wspomina 41

 Balamuthia mandrillaris

trofozoity rozmnażają się w środowisku

(glebie, wodzie, kurzu) poprzez mitozę

trofozoit

trofozoity mogą ulegać

encystacji (przekształcać
się w cysty)
przemiana może zachodzić
w środowisku albo
wewnątrz ciała człowieka

cysta

z kolei cysta może ulec

ekscystacji i utworzyć przestrzeganie zasad higieny
trofozoit unikanie kąpieli w dzikich zbiornikach wodnych

inwazja przez uszkodzoną skórę

lub przez drogi oddechowe
stadium bardziej inwazyjnym jest trofozoit
pasożyt rozsiewa się po całym organizmie
wraz z krwią i może osiedlać się w różnych
tkankach
najczęściej lokalizuje się w mózgowiu,
czasem pod skórą
! metody immunologiczne, serologiczne, PCR;
wykrycie bardzo trudne, zwykle następuje post
mortem podczas badania histopatologicznego
leczenie bardzo mało skuteczne (śmierć w 90%)
flucytozyna, pentamidyna, flukonazol,
sulfadiazyna, azitromycyna
ziarniniakowate pełzakowate zapalenie mózgu
(GAE)

drażliwość, dezorientacja, halucynacje, ospałość,

drgawki, napady padaczki, bóle głowy, diplopia,
trudności w mówieniu; w końcowej fazie śpiączka

uszkodzenie skóry

42
 Balantidium coli – szparkosz okrężnicy

cysta

higiena, zwłaszcza u osób pracujących

spożycie cysty z pokarmem
! zanieczyszczonym skażonym kałem
ze zwierzętami

oprócz człowieka żywicielem mogą być

świnie, dziki i małpy
w końcowej części jelita cienkiego z cysty
uwalnia się trofozoit

trofozoity rozmnażają się

przez podział poprzeczny
trofozoit
tetracyklina
metronidazol

część trofozoitów wydziela hialuronidazę owrzodzenie jelita i wyrostka robaczkowego;

i wnika między komórki nabłonka jelita
część ulega koniugacji, a następnie
encystacji i jest usuwana z kałem
w ostrych inwazjach możliwa perforacja ściany
jelita, trafienie flory jelitowej do krwi i sepsa
postać ostra:
biegunka, wymioty, nudności, bóle brzucha,
krwiste stolce ze śluzem

cysta postać przewlekła:

bóle głowy, bezsenność, utrata apetytu i masy
ciała

wykrycie cyst (lub trofozoitów) w kale

posiewy z jelita

43
 Blastocystis hominis

Cykl rozwojowy B. hominis nie jest znany.

Najczęściej występuje cysta i postać
wakuolarna, zaś rola pozostałych stadiów
rozwojowych nie została zbadana. Wszystkie
cysta cztery stadia można wykryć w kale.

spożycie wraz z pokarmem lub wodą higiena

! prawdopodobnie (nie jest to pewne) stadium
inwazyjnym jest cysta

B. hominis rozwija się w jelicie

?
cysta
postać ziarnista

?
? ?

postać wakuolarna postać pełzakowata

?
z kałem wydalane są głównie
postaci wakuolarne wykrycie postaci wakuolarnych w kale

Blastocystis hominis być może nie jest

patogenny

nie stosuje się leczenia

44
 Chilomastix mesnili

cysta

higiena, zwłaszcza przy przyrządzaniu

spożycie cysty z pokarmem
! zanieczyszczonym skażonym kałem
i spożywaniu posiłków

w końcowej części jelita cienkiego z cysty

uwalnia się trofozoit (czasem dwa z jednej cysty)

trofozoity rozmnażają się

przez podział poprzeczny
trofozoit

Chilomastix mesnili nie jest patogenny

trofozoity i cysty żyją w świetle jelita
grubego (rzadziej cienkiego), czasem
przyczepiają się do ścian jelita
nie stosuje się leczenia
trofozoit może ulec encystacji

cysta

zarówno cysty, jak i trofozoity usuwane

wykrycie cyst i trofozoitów w kale
są z kałem; tylko cysty mogą przetrwać
w środowisku zewnętrznym

45
 Cryptosporidium parvum
oocysta

spożycie oocysty ze skażoną wodą,
! pokarmem lub przeniesienie jej z kurzem
w jelicie cienkim z oocysty
uwalniają się cztery sporozoity
profilaktyka nieopracowana;
oocysty mogą być obecne w wodzie
wodociągowej albo niepasteryzowanym mleku

sporozoity

sporozoity dostają się między mikrokosmki enterocytów, są endocytowane i znajdują się wewnątrz
enterocytów w wodniczce (a więc poza cytoplazmą)
możliwa jest również infekcja układu oddechowego

sporozoit przekształca się w trofozoit wskutek dostania się do układu oddechowego:

gorączka, kaszel, duszności

trofozoit wykrycie oocyst w treści pobranej podczas

bronchoskopii

trofozoit rozwija się w meront I

ból brzucha, nudności, wymioty, wodnista

meront I biegunka, stan podgorączkowy, osłabienie

z merontu I uwalnia się 8 merozoitów I, biopsja jelita cienkiego

które infekują sąsiednie enterocyty

merozoit I spiramycyna, erytromycyna, paromomycyna

z kolei każdy merozoit I rozwija się w meront II

meront II

meront II uwalnia 4 merozoity II

merozoit II
merozoity II rozwijają się makro-
oraz mikrogametocyty

makrogametocyt (po lewej)

mikrogametocyt (po prawej)

makro- i mikrogametocyt uwalniają makro- i mikrogamety,

te zaś łączą się w zygotę; z zygoty rozwija się oocysta
z czterema sporozoitami
wykrycie oocyst w kale lub treści dwunastnicy,
oocysty niewykrywalne w standardowym badaniu
(konieczne specjalne barwienie Ziehl-Neelsena)
oocysta ELISA, wykrycie koproantygenów

oocysta otoczona grubą ścianą usuwana jest z kałem;

oocysta otoczona cienką ścianą uwalnia sporocysty jeszcze w jelicie i atakuje kolejne komórki
46
 Cystoisospora belli, Isospora belli

oocysta z wykształconymi sporozoitami

spożycie oocysty ze skażoną wodą

! lub pokarmem
w okolicy zgięcia dwunastniczo-czczego
z oocysty uwalniają się sporozoity biegunka (trwająca miesiąc-rok), brak łaknienia,
utrata masy ciała, osłabienie, bóle brzucha
sporozoit
sporozoity wnikają do enterocytów wykrycie różnych stadiów rozwojowych dzięki
i w ich wnętrzu rozwijają się dalej biopsji ściany jelita
sporozoity rozwijają się w schizonty
sulfonamidy
część merozoitów atakuje kolejne enterocyty

pirymetanina

schizont (strzałka)
i tworzy w nich schizonty

profilaktyka nieznana

schizont uwalnia liczne merozoity

cysta merozoit (strzałka)

część merozoitów wchodzi w rozmnażanie

płciowe, tworząc mikro- i makrogametocyty

mikrogametocyt (po lewej, strzałka)

makrogametocyt (po prawej, strzałka)

mikrogametocyt uwalnia mikrogamety, zaś

makrogametocyt – makrogamety, które łączą się
w zygotę; ta rozwija się w oocystę

wykrycie oocyst w kale

oocysta
w kale mogą być kryształy Charcota-Leydena

oocysta jest usuwana z kałem, a w środowisku

rozwijają się w niej sporozoity

oocysta z wykształconymi sporozoitami

47
 Dientamœba fragilis

trofozoit

spożycie trofozoitu z pokarmem lub wodą,

odkażanie wody, mycie rąk, utrzymywanie
! prawdopodobnie możliwe też zarażenie
czystości
bezpośrednio od ludzi zakażonych
postuluje się także możliwość spożycia
! trofozoitu wraz z jajem E. vermicularis (→9)
przy koinfekcjach* postać ostra:
bóle brzucha z biegunką, krew i śluz w kale
w jelicie grubym trofozoit osiedla się
na błonie śluzowej
postać przewlekła:
bóle brzucha, okresowy brak łaknienia
lub biegunka
trofozoity rozmnażają się
przez podział poprzeczny
trofozoit
w jelicie grubym paromomycyna*, metronidazol*

część trofozoitów trafia do kału i jest

usuwana do środowiska wykrycie trofozoitów w świeżym kale

* wg cdc.gov, A. Deryło nic o tym nie wspomina

48
 Endolimax nana

cysta

! spożycie cysty z pokarmem higiena

w jelicie grubym człowieka z cysty uwalniają się trofozoity

trofozoit Endolimax nana nie jest patogenny

część trofozoitów ulega encystacji,

powstają kolejno cysta jedno-, dwu-
i w końcu czterojądrowa nie stosuje się

cysta

wykrycie cyst i trofozoitów w kale

cysta usuwana jest z kałem badania na obecność koproantygenów

Entamœba coli – pełzak okrężnicy

cysta

! spożycie cysty z pokarmem higiena

w jelicie grubym człowieka z cysty uwalnia się ośmio- lub szestastojądrowy trofozoit
następnie trofozoit wielojądrowy dzieli się na trofozoity jednojądrowe

trofozoit
Entamœba coli nie jest patogenny
część trofozoitów ulega encystacji,
a następnie podziałom wewnętrznym,
tworząc ośmio- lub szestastojądrową cystę nie stosuje się leczenia

cysta

cysta usuwana jest z kałem wykrycie cyst i trofozoitów w kale

49
 Entamœba gingivalis – pełzak dziąsłowy

trofozoit

higiena jamy ustnej

zarażenie od innego człowieka, np.

! podczas pocałunku lub współużytkowania
szczoteczek do zębów itp.
trofozoit osiedla się na brzegach dziąseł, wykrycie trofozoitów w wymazie z dziąseł
w ubytkach zębów lub zatokach przynosowych
pełzaka znajdowano również w drogach rodnych
kobiet oraz ropniach płuc Entamœba gingivalis jest niepatogenny, choć
trofozoit dostaje się do tkanki występuje częściej przy chorobach jamy ustnej
i odżywia się leukocytami

nie opracowano leczenia

rozmnażanie się trofozoitów

trofozoit

50
 Entamœba histolytica – pełzak czerwonki
Entamœba dispar

E. histolytica i E. dispar są nierozróżnialne

morfologicznie, dopiero niedawno
wyodrębniono E. dispar jako odrębny gatunek.

E. dispar jest niepatogenny i często towarzyszy

cysta E. histolytica w infekcjach.

higiena, mycie rąk, warzyw i owoców

ochrona zbiorników wody pitnej przed skażeniem
! spożycie cysty z pokarmem lub wodą tępienie owadów koprofagicznych

w jelicie cienkim następuje ekscystacja

i z cysty uwalnia się czterojądrowa
metacysta (trofozoit wielojądrowy)

metacysta
(trofozoit wielojądrowy)
z jednej metacysty powstaje osiem
trofozoitów metacyklicznych; każdy ma
jedno jądro komórkowe
trofozoity trafiają do jelita grubego

trofozoity rozmnażają się mitotycznie

przy braku objawów: jodochinol, paromomycyna

trofozoity metacykliczne
przy objawach: metronidazol, tynidazol, ornidazol

część trofozoitów wnika

do błony podśluzowej owrzodzenie ściany jelita, bóle brzucha, parcie
niektóre z nich mogą trafić do krwi, na stolec, biegunka (częsta, skąpa i krwista
a z nią do wątroby lub innych narządów ze śluzem), apatia i osłabienie
inne trofozoity ulegają encystacji
w wyjątkowo intensywnych inwazjach: perforacja
jelita, zapalenie otrzewnej, megacolon
cysta jednojądrowa
(precysta)
ropień wątroby, płuca lub mózgu,
owrzodzenia na prąciu
cysta ulega podziałom wewnętrznym,
tworząc cystę dwujądrową...
badania serologiczne (wykrycie przeciwciał,
ELISA, hemaglutynacja, immunofluorescencja)

cysta dwujądrowa

...a następnie cystę czterojądrową

cysta czterojądrowa

wykrycie cyst i trofozoitów w kale

cysty usuwane są z kałem lub wymazie z jelita
metody molekularne (odróżnienie E. dispar)
51
 Enterocytozoon bieneusi

spora

! spożycie spory

profilaktyka nie opracowana

w jelicie cienkim, wewnątrz enterocytów,
rozwijają się liczne drobne stadia
pierwotniaka
leczenie nie opracowane
stadia przypominają te występujące
u Cryptosporidium parvum (→46)

stadia infekujące
biegunka, bóle brzucha, nudności, wymioty,
enterocyty
podwyższona temperatura ciała

z enterocytów uwalniane są spory

spora

spora trafia do środowiska

wykrycie spor w kale
zewnętrznego z kałem
metody immunologiczne i molekularne

52
 Giardia intestinalis, Giardia lamblia – lamblia

cysta

higiena, mycie rąk, ochrona żywności i wody

przed owadami (nosicielami)

! spożycie cysty z pokarmem

w dwunastnicy następuje ekscystacja wykrycie trofozoitów i cyst w próbkach treści

i uwolnienie dwóch trofozoitów dwunastnicy (pobranych endoskopowo)

pochodne imidazolu i furanu;

azytroycyna, chlorochina, paromomycyna,
trofozoity amodiachina i chlorchinaldol

trofozoity rozmnażają się

przez podział podłużny
pierwsze stadium:
nudności, wymioty, bezkrwawa biegunka

trofozoity przyczepiają się za pomocą postać przewlekła:

krążków czepnych do ścian dwunastnicy, brak łaknienia, bóle w nadbrzuszu, odbijanie,
czasem również przewodów żółciowych zgaga, nudności, bóle głowy, gorączka
lub trzustkowych
pogorszenie trawienia, upośledzenie wchłaniania
czasami dzielące się trofozoity witamin - niedokrwistość niedobarwliwa,
ulegają encystacji zaburzenia sekrecji APUD

zmiany w nabłonku jelita wskutek odpowiedzi

immunologicznej;
inwazje mieszane z helmintami lub grzybami
cysta

wykrycie cyst w kale, badanie koproantygenów

cysta usuwana jest z kałem metody molekularne (immunofluorescencja,
ELISA, odczyn immunoenzymatyczny)

53
 Iodamœba bütschlii

cysta

! spożycie cysty z pokarmem higiena

w jelicie grubym człowieka

z cysty uwalnia się trofozoit

Iodamœba bütschlii nie jest patogenny

trofozoit

nie stosuje się leczenia

część trofozoitów ulega encystacji

cysta

cysta usuwana jest z kałem wykrycie cyst (sporadycznie trofozoitów) w kale

54
 Leishmania braziliensis

promastigota metacykliczna
w jelicie moskita (Lutzomyia)

podczas ukąszenia człowieka przez moskita

niszczenie moskitów Lutzmyia,
lub wskutek rozgniecenia owada na skórę
stosowanie mostkitier
dostają się promastigota metacykliczne

! czynnie przenikają one przez skórę

promastigota wnika do komórek skóry
lub tkanki podskórnej, gdzie traci wić
i rozwija się w sferomastigota

sferomastigota

ze sferomastigota powstaje kolejne espundia: choroba śluzówki jamy ustnej,

stadium wewnątrzkomórkowe: nosowej i gardła; owrzodzenia, zmiany
amastigota naciekowe, utrata głosu lub zapalenie płuc

postać skórna: zmiany grudkowate, potem

guzkowate i w końcu martwicze na skórze
amastigota (strzałki) (gł. twarzy), owrzodzenia
w materiale z biopsji
owrzodzenia
wykrycie amastigota w biopsjach owrzodzeń
lub uszkodzonej skóry

amastigota rozmnażają się

i wnikają do makrofagów,
antymon, amfoterycyna B
monocytów oraz neutrofili

amastigota dzielą się

amastigota w leukocytach

amastigota w leukocytach wraz z krwią

rozprowadzane są po całym ciele
ten gatunek nie atakuje jednak narządów
wewnętrznych, a jedynie skórę, tkankę
podskórną i błony śluzowe
moskit zaraża się postacią amastigota pijąc krew

w jego jelicie z amastigota rozwija się promastigota metacykliczna

promastigota metacykliczna
w jelicie moskita (Lutzomyia)

55
 Leishmania donovani

promastigota metacykliczna
w jelicie ćmianki (→84)

podczas ukąszenia człowieka przez ćmiankę

niszczenie ćmianek, stosowanie mostkitier
lub wskutek rozgniecenia owada na skórę
i środków odstraszających owady
dostają się promastigota metacykliczne

! czynnie przenikają one przez skórę

promastigota wnika do komórek skóry
lub tkanki podskórnej, gdzie traci wić
i rozwija się w sferomastigota

sferomastigota

ze sferomastigota powstaje kolejne

stadium wewnątrzkomórkowe:
amastigota

amastigota w komórce skóry

lub tkanki podskórnej
amastigota rozmnażają się wykrycie amastigota w leukocytach we krwi
i wnikają do makrofagów, (rzadko stosowana metoda);
monocytów oraz neutrofili badania immunoserologiczne

amastigota dzielą się

bóle głowy, gorączka, dreszcze, powiększenie
liczne amastigota (strzałki) wątroby i śledziony, ciemne zabarwienie skóry,
w makrofagu osutka grudkowa

w dalszym przebiegu: zmiany we wszystkich

narządach wewnętrznych (jelito, trzustka, płuca,
nerki itd.); często kończy się śmiercią
amastigota w leukocytach wraz z krwią
rozprowadzane są po całym ciele
biopsja węzłów chłonnych, szpiku kostnego,
lokalizują się głównie w:
śledziony
- szpiku kostnym
- wątrobie
- śledzionie
antymon i pentamidyna
sulfonamidy i antybiotyki

niedokrwistość, zmniejszenie ilości wszystkich

liczne amastigota elementów morfotycznych krwi i zanik szpiku,
w szpiku kostnym zwiększony OB

ćmianka zaraża się postacią amastigota pijąc krew

w jej jelicie z amastigota rozwija się promastigota metacykliczna

promastigota metacykliczna rozmnaża się przez podział podłużny

promastigota metacykliczna
w jelicie ćmianki

56
 Leishmania tropica

promastigota metacykliczna
w jelicie ćmianki (→84)

podczas ukąszenia człowieka przez ćmiankę

niszczenie ćmianek, stosowanie mostkitier
lub wskutek rozgniecenia owada na skórę
i środków odstraszających owady
dostają się promastigota metacykliczne

! czynnie przenikają one przez skórę

promastigota wnika do komórek skóry
lub tkanki podskórnej, gdzie traci wić
i rozwija się w sferomastigota

sferomastigota
ogniskowa martwica sucha (przebieg ostry) lub
ze sferomastigota powstaje kolejne
mokra (przebieg przewlekły), owrzodzenia
stadium wewnątrzkomórkowe:
rzadziej uszkodzenia śluzówki jamy ustnej
amastigota

amastigota w komórce skóry wykrycie amastigota w biopsjach owrzodzeń

lub tkanki podskórnej lub preparatach z wysięków
amastigota rozmnażają się
i wnikają do makrofagów,
monocytów oraz neutrofili antymon i pentamidyna (?)
chirurgiczne usunięcie zainfekowanej skóry
amastigota dzielą się

liczne amastigota (strzałki)

w makrofagu

amastigota w leukocytach wraz z krwią

rozprowadzane są po całym ciele podwyższona temperatura, bóle głowy

ten gatunek nie atakuje jednak

narządów wewnętrznych, a jedynie
skórę i tkankę podskórną

ćmianka zaraża się postacią amastigota pijąc krew

w jej jelicie z amastigota rozwija się promastigota metacykliczna

promastigota metacykliczna rozmnaża się przez podział podłużny

promastigota metacykliczna
w jelicie ćmianki

57
 Nægleria fowleri

w środowisku zewnętrznym
trofozoit pełzakowaty może
ulec encystacji, zaś cysta -
ekscystacji

tylko trofozoit pełzakowaty

może się rozmnażać
trofozoit pełzakowaty

w środowisku zewnętrznym
trofozoit pełzakowaty może
przejść w formę wiciowatą
i vice versa

trofozoit wiciowaty

unikanie kąpieli w zanieczyszczonych

dostanie się trofozoitu zbiornikach wodnych;
! wiciowatego do jamy nosowej chlorowanie wody sprzyja rozmnażaniu pasożyta
podczas kąpieli
inhalacja cysty z kurzem !

diagnostyka bardzo trudna;

badanie płynu mózgowo-rdzeniowego,
metody immunologiczne

pełzakowe zapalenie opon mózgowych i mózgu

trofozoit pełzakowaty (PAM)
zmiany nekrotyczne w mózgu

bóle głowy, brak łaknienia, nudności i wymioty,

pasożyt przedostaje się wzdłuż
gorączka, senność, dezorientacja, halucynacje;
nerwu węchowego do mózgowia
później diplopia, porażenie n. twarzowego

śmierć następuje kilka dni po wystąpienia

objawów (w ponad 97% przypadków)

dożylnie amfoterycyna B

58
 Pentatrichomonas hominis – rzęsistek jelitowy

trofozoit

nie opracowana; trofozoity roznoszone są

! spożycie trofozoitu z pokarmem przez owady, czemu trudno zapobiec

trofozoit osiedla się w końcowym część infekcji bezobjawowa;

odcinku jelita cienkiego, wyrostku biegunka, zapalenie wyrostka robaczkowego,
robaczkowym i jelicie grubym inne dolegliwości jelitowe

rozmnażanie się
trofozoitów
trofozoit

wykrycie trofozoitów w kale

pochodne 5-nitroimidazolu

59
 Plasmodium falciparum – zarodziec sierpowaty
Plasmodium knowlesi – zarodziec małpi
Plasmodium malariae – zarodziec pasmowy
sporozoity w ślinie komara (→72)
niszczenie komarów, stosowanie siatek
podczas żerowania komar wprowadza i moskitier oraz środków odstraszających komary
! do krwi człowieka sporozoity w ślinie
sporozoity z krwią trafiają do wątroby,
gdzie rozwijają się w schizonty właściwe
P. falciparum, P. knowlesi i P. malariae mają taki
sam cykl rozwojowy; w odróżnieniu
schizont właściwy (strzałka) do P. ovale i P. vivax nie wytwarzają hipnozoitów.
w wątrobie
P. falciparum powoduje zimnicę tropikalną,
o ciężkim przebiegu z inwazją OUN (śpiączka),
schizont dzieli się wielokrotnie i rozpada
a także zwiększoną lepkością krwi (niedokrwienie
na merozoity
wielu narządów).
merozoity w wątrobie P. knowlesi jest zoonozą (zwykle żywicielem jest
część merozoitów atakuje sąsiednie makak, nie człowiek). Objawy są podobne jak w
hepatocyty i tworzy kolejne schizonty infekcji P. falciparum, ale ataki następują
codziennie i rzadko dochodzi do inwazji OUN.
pozostałe merozoity infekują erytrocyty
P. malariae wywołuje czwartaczkę, w której poza
i tworzą trofozoit pierścieniowy
typowymi dla malarii objawami występuje
białkomocz.
trofozoit pierścieniowy (strzałka)
niektóre merozoity wnikają do kolejnych erytrocytów;

w erytrocycie

wykrycie różnych stadiów rozwojowych we krwi

dojrzałe trofozoity
trofozoit przekształca się w schizont (merocyt)
badania immunoserologiczne
chlorochina, chinina, halofantrina,
artemizin i jego pochodne;
wiele innych antymetabolitów i antybiotyków

schizont (merocyt)
cykl się powtarza

merocyt podlega wielokrotnym podziałom (merulacji)

i rozpada się średnio na 16 merozoitów dreszcze, naprzemienne uczucie zimna i gorąca,
zlewne poty, wysoka gorączka, bóle głowy,
rozpad merocytu nudności; niedokrwistość
(i równocześnie erytrocytu)
na merozoity trzy fazy ataku zimnicy:
I – dreszcze, uczucie zimna
część merozoitów tworzy mikro- II – nagły wzrost temperatury
i makrogametocyty III – ustępowanie objawow, sen

gametocyty zarodźca pasmowego (po lewej)

i zarodźca sierpowatego (po prawej)

gametocyty wypijane są przez komara wraz z krwią, a w jego jelicie

wytwarzają gamety, które łączą się w zygotę; zygota rozwija się w ookinetę

ookineta (widoczna wśród erytrocytów, gdyż preparat był długo

przechowywany i ookineta powstała na szkiełku)

ookineta rozwija się w oocystę, w której powstają sporozoity (wtedy oocystę

nazywa się sporocystą); sporozoity uwalniane są do ślinianek komara

sporozoity w ślinie komara

60
 Plasmodium ovale – zarodziec owalny
Plasmodium vivax – zarodziec ruchliwy
sporozoity w ślinie komara (→72)
niszczenie komarów, stosowanie siatek
podczas żerowania komar wprowadza i moskitier oraz środków odstraszających komary
! do krwi człowieka sporozoity w ślinie
sporozoity z krwią trafiają do wątroby,
gdzie rozwijają się w schizonty właściwe

schizont właściwy (strzałka) hipnozoity po długim czasie

w wątrobie mogą rozwijać się w schizonty

schizont dzieli się wielokrotnie i rozpada

schizont właściwy (S)
na merozoity
i hipnozoit (H)
S
merozoity w wątrobie H
część merozoitów atakuje sąsiednie hepatocyty
i tworzy kolejne schizonty lub hipnozoity
P. ovale i P. vivax mają identyczny cykl
pozostałe merozoity infekują erytrocyty rozwojowy, oba wywołują malarię (zimnicę)
i tworzą trofozoit pierścieniowy trzydniową, czyli trzeciaczkę.
Malaria wywołana przez P. ovale ma nieco
łagodniejszy przebieg; rzadziej pojawia się
trofozoit pierścieniowy (strzałka)
niektóre merozoity wnikają do kolejnych erytrocytów;

anemia.
w erytrocycie

wykrycie różnych stadiów rozwojowych we krwi

dojrzały trofozoit (strzałka)
trofozoit przekształca się w schizont (merocyt)
badania immunoserologiczne
chlorochina, chinina, halofantrina,
artemizin i jego pochodne;
wiele innych antymetabolitów i antybiotyków

schizont (merocyt)
cykl się powtarza

merocyt podlega wielokrotnym podziałom (merulacji)

i rozpada się średnio na 16 merozoitów
rozpad merocytu
(i równocześnie erytrocytu)
na merozoity
część merozoitów tworzy mikro-
i makrogametocyty
makrogametocyt (po lewej)
i mikrogametocyt (po prawej)
dreszcze, naprzemienne uczucie zimna i gorąca,
zlewne poty, wysoka gorączka, bóle głowy,
nudności; niedokrwistość
trzy fazy ataku zimnicy:
I – dreszcze, uczucie zimna
II – nagły wzrost temperatury
III – ustępowanie objawow, sen

gametocyty wypijane są przez komara wraz z krwią, a w jego jelicie

wytwarzają gamety, które łączą się w zygotę; zygota rozwija się w ookinetę

ookineta (widoczna wśród erytrocytów, gdyż preparat był długo

przechowywany i ookineta powstała na szkiełku)

ookineta rozwija się w oocystę, w której powstają sporozoity (wtedy oocystę

nazywa się sporocystą); sporozoity uwalniane są do ślinianek komara

sporozoity w ślinie komara

61
 Sappinia pedata

Dotychczas na całym świecie opisano JEDEN

przypadek infekcji wywołanej przez S. pedata.
trofozoity rozmnażają się w środowisku
(glebie, wodzie, kurzu) poprzez mitozę Stąd nieopracowane są związane z nim
zagadnienia kliniczne.

trofozoit

trofozoity mogą ulegać

encystacji (przekształcać
się w cysty)

cysta

z kolei cysta może ulec

ekscystacji i utworzyć
trofozoit

inwazja przez układ oddechowy lub unikanie kąpieli w zanieczyszczonych

uszkodzoną skórę ! zbiornikach?

pasożyt z układu oddechowego bądź skóry

dostaje się do krwi
następnie wraz z krwią trafia do ośrodkowego zapalenie mózgu
układu nerwowego i tam się lokalizuje

leczenie nie opracowane

62
 oocysta
Sarcocystis hominis

wewnątrz oocysty dojrzewają sporozoity, zaś

dojrzała oocysta nazywa się sporocystą

sporocysta

! spożycie sporocysty z pokarmem

w jelicie cienkim ze sporocysty uwalniają się

sporozoity, po czym wnikają do enterocytów

sporozoity (strzałka)
profilaktyka nie opracowana

sporozoity rozwijają się w schizonty

brak wybiórczo działających leków

schizont (strzałka)
część merozoitów znów rozwija się
w schizonty
po wielokrotnym podziale (merulacji)
ze schizonta powstaje wiele merozoitów
możliwe inwazje bezobjawowe
ból brzucha, biegunka, podniesienie temperatury
merozoity ciała, brak łaknienia, złe samopoczucie
pozostałe przekształcają się
w makro- i mikrogametocyty

makrogametocyt (strzałka)

makro- i mikrogametocyty wytwarzają

makro- i mikrogamety, które łączą się
w zygotę, z której powstaje oocysta
wykrycie oocyst w kale
usuwana z kałem
biopsja ściany jelita cienkiego

oocysta

czasami niektóre merozoity dostają się do krwi

lub limfy i są fagocytowane przez komórki żerne

merozoit w komórce żernej we krwi (strzałka)

merozoity z krwią dostają się do różnych mięśni,

bóle mięśni
tam wytwarzają sarkocysty wypełnione bradyzoitami

sarkocysta z bradyzoitami
!
możliwe zarażenie po spożyciu mięsa
zwierząt (świnia, bydło) z sarkocystami
63
 oocysta
Toxoplasma gondii – toksoplazma
cykl rozwojowy
w środowisku zewnętrznym

sporocysta (z dwoma sporoblastami, w każdym są cztery sporozoity)

! spożycie sporocysty
w jelicie cienkim uwalniają się sporozoity

sporozoit

sporozoity trafiają do krwiobiegu i są

fagocytowane przez makrofagi lub neutrofile
we wnętrzu tych komórek rozwijają się
w pseudocysty i wraz z krwią lub chłonką
trafiają do wszystkich tkanek organizmu
najczęściej trafiają do:
- węzłów chłonnych
- gałki ocznej
- ośrodkowego ukladu nerwowego
z pseudocyst uwalniają się tachyzoity

tachyzoity
tachyzoity atakują kolejne komórki, w nich się namnażają i są uwalniane
ten cykl może powtarzać się wielokrotnie

w przewlekłej inwazji z tachyzoitów powstają cysty, wypełnione bradyzoitami

cysta (z bradyzoitami)
cysta może pęknąć i uwolnić bradyzoity; te atakują kolejne
komórki i tworzą w nich nowe cysty
po spożyciu cysty (lub pseudocysty) przez żywiciela ostatecznego (kota)
w jego jelicie uwalniają się brady- lub tachyzoity

bradyzoity

w enterocytach kota bradyzoity

rozwijają się w schizonty

schizont (S)

merozoity ponownie rozwijają się w schizonty

schizont uwalnia liczne merozoity
ten cykl odbywa się średnio pięciokrotnie

merozoity

po kilku cyklach merozoit-merozoit następuje rozwój makro- i mikrogametocytów

makrogametocyt (Ma)
i mikrogametocyt (Mi)

makro- i makrogametocyt uwalniają makro- i mikrogametę, te zaś łączą się w zygotę,

dającą początek oocyście uwalnianej do środowiska z kałem
64
 Toxoplasma gondii – toksoplazma
*
odniesienia kliniczne

zwalczanie toksoplazmy bardzo trudne, formy

inwazyjne są odporne na czynniki środowiskowe;
sporocysta (z dwoma sporoblastami, unikanie kotów (żywicieli ostatecznych)
w każdym są cztery sporozoity)

! spożycie sporocysty większość infekcji jest bezobjawowa

w jelicie cienkim uwalniają się sporozoity

toksoplazmoza uogólniona:
wysypka, śródmiąższowe zapalenie płuc,
sporozoit zapalenie miokardium lub wątroby

sporozoity trafiają do krwiobiegu i są powiększenie węzłów chłonnych, bóle

fagocytowane przez makrofagi lub neutrofile mięśniowe, osłabienie, bóle głowy
we wnętrzu tych komórek rozwijają się zaburzenia pola widzenia, mroczki, ból oka,
w pseudocysty i wraz z krwią lub chłonką zapalenie siatkówki
trafiają do wszystkich tkanek organizmu
najczęściej trafiają do: zapalenie mózgu, bóle i zawroty głowy,
- węzłów chłonnych zaburzenia równowagi, oczopląs, apatia,
- gałki ocznej utrudniona koncentracja, osłabienie
- ośrodkowego ukladu nerwowego
z pseudocyst uwalniają się tachyzoity badania serologiczne (wykrycie przeciwciał)
i obrazowe
tachyzoity mogą być (przynajmniej teoretycznie)
! wprowadzone do krwi przez wesz (→83)
sulfonamidy, pirymetanina, spiramycyna
dla kobiet w ciąży i noworodków z wrodzoną
toksoplazmozą: spiramycyna
tachyzoity
tachyzoity atakują kolejne komórki, w nich się namnażają i są uwalniane do krwi
ten cykl może powtarzać się wielokrotnie
ryzyko zarażenie płodu występuje tylko wtedy,
gdy we krwi matki krążą tachyzoity (a więc
tachyzoity są w stanie przekraczać barierę łożyskową
zarażenie matki musi nastąpić w trakcie ciąży);
i infekować płód
zarażenie płodu czasem jest bezobjawowe
tachyzoity są jednak obecne tylko przez kilka tygodni
po zarażeniu matki, potem układ immunologiczny im późniejsze stadium ciąży, tym większe ryzyko
zaczyna je zwalczać zarażenia płodu, ale zarazem skutki zarażenia są
wtedy tachyzoity zaczynają tworzyć łagodniejsze
cysty wypełnione bradyzoitami
groźniejsze skutki:
cysty pozostają we wszystkich tkankach żywiciela
zwapnienia mózgu, zapalenie siatkówki,
przez całe jego życie i dopóki jego układ
wodogłowie, małogłowie
odpornościowy działa poprawnie, cysty pozostają
w spoczynku
wykrycie tachyzoitów w płynie owodniowym
wykrycie przeciwciał IgM we krwi noworodka
cysta (z bradyzoitami)
cysta może pęknąć i uwolnić bradyzoity; te atakują kolejne
komórki i tworzą w nich nowe cysty
cysta może również pęknąć przy znacznym osłabieniu odporności,
np. AIDS czy immunosupresji

! *
możliwe zarażenie przez spożycie cysty
w surowym mięsie albo przez kontakt skóry
niejedzenie surowego mięsa,
z surowym mięsem
higiena przy pracy z surowym mięsem

* trzy strzałki oznaczają pozostałą część cyklu, niezaznaczoną na tym schemacie 65

 Trichomonas tenax – rzęsistek policzkowy
trofozoit
zarażenie podczas pocałunku
! lub przez używanie tych samych
sztućców, szklanek itp.
trofozoit osiedla się w przestrzeniach
międzyzębowych, dziąsłach,
na powierzchni języka i migdałków
rozmnażanie się
trofozoitów
trofozoit
higiena jamy ustnej
suchość w jamie ustnej, pieczenie i zaburzenia
smaku; rzadziej bóle przy połykaniu
współwystępuje z innymi infekcjami jamy ustnej
wykrycie trofozoitów w zeskrobinach z błony
śluzowej jamy ustnej
chlorchinaldol, natamycyna
pochodne 5-nitroimidazolu
66
 Trichomonas vaginalis – rzęsistek pochwowy

profilaktyka utrudniona;
leczenie osób zarażonych, higiena

trofozoit
upławy, świąd, pieczenie w pochwie
zaczerwienienie ujścia cewki moczowej
rozsiane czerwone plamki w pochwie i szyjce
zarażenie drogą płciową, rzadziej przez
obfita, żółtozielonkawa, pienista treść pochwy
! wspólnie użytkowaną bieliznę albo kąpiel
w ciepłych wodach solankowych świąd lub pieczenie w cewce moczowej,
u kobiet trofozoit umiejscawia się częstomocz lub parcie na mocz,
w pochwie, po czym wędruje w kierunku bóle w podbrzuszu
szyjki macicy; zajmuje po drodze cewkę
moczową i gruczoły przedsionkowe
u mężczyzn trofozoity atakują najpierw
żołądź i napletek, następnie cewkę
często (4-6 razy częściej niż u kobiet) inwazja
moczową i stercz; rzadziej docierają
jest bezobjawowa, a trofozoity znajdują się
do jądra lub najądrza
w sterczu
trofozoity rozmnażają się
przez podział podłużny zapalenie napletka, żołędzi, cewki i pęcherza
moczowego - świąd, pieczenie, kłucie,
częstomocz; zaczerwienienie i obrzęk;
obfita, ropna, mętna, pienista wydzielina z cewki

podział trofozoitu ostre zapalenie sterczu, gorączka, dreszcze,

bolesny częstomocz, bóle w kroczu, odbytnicy
i podbrzuszu

częste wtórne infekcje bakteryjne (np. rzeżączka)

lub grzybicze
trofozoit możliwa bezpłodność

hodowla rzęsistka lub badanie wymazów z

narządów moczowo-płciowych; wykrycie
u mężczyzn trofozoity ze sterczu trofozoitów w nasieniu
trafiają do nasienia

metronidazol, tinidazol, ornidazol, nifuratel

67
 Trypanosoma brucei gambiense – świdrowiec gambijski
Trypanosoma brucei rhodesiense – świdrowiec rodezyjski
T. b. gambiense i T. b. rhodesiense mają taki
sam cykl życiowy i oba powodują tę samą
chorobę – śpiączkę afrykańską.

Inwazje T. b. rhodesiense mają ostrzejszy

przebieg, wcześniej następuje zapalenie
mięśnia sercowego i inwazja OUN.
T. b. gambiense częściej atakuje płat czołowy,
zaś T. b. rhodesiense – skroniowy.

niszczenie much tse-tse,

ochrona pokoi przed muchami (moskitiery)
stosowanie środków odstraszających owady

miejscowy stan zapalny, wrzód w miejscu

trypomastigota metacykliczna
wniknięcia świdrowca przez skórę
w śliniankach muchy tse-tse
(T. b. gambiense) lub muchy
śmiertelnej (T. b. rhodesiense)
gorączka (40 °C), dreszcze, nudności, bóle
(→79)
głowy i stawów, zapalenie miokardium,
powiększenie wątroby, śledziony i węzłów
zarażenie człowieka przez skórę
! po ukąszeniu przez muchę tse-tse
chłonnych (gł. na karku)

trypomastigota pływa w osoczu wykrycie trypomastigota we krwi lub materiale

krwi oraz w chłonce z węzłów chłonnych
badanie immunoserologiczne

suramina, petamidyny
trypomastigota we krwi eflornityna
trypomastigota rozmnaża
się przez podział podłużny
po zakończeniu początkowej fazy:
niska parazytemia, niedokrwistość
dopiero po kilku miesiącach lub latach z granulocytopenią i trombocytopenią, kłębkowe
pasożyt dostaje się do ośrodkowego zapalenie nerek
układu nerwowego i trafia do płynu
mózgowo-rdzeniowego
trypomastigota może przeniknąć przez zaburzenia psychiczne, naprzemienne
łożysko do płodu pobudzenie i apatia, śpiączka
podczas ukąszenia człowieka mucha
tse-tse wypija z krwią trypomastigota
wykrycie świdrowca w płynie
w przewodzie pokarmowym muchy
mózgowo-rdzeniowym (po odwirowaniu)
trypomastigota przekształca się w postać
epimastigota
związki arsenu, pochodne nitrofuranu
eflornityna
epimastigota
epimastigota również może się rozmnażać przez podział podłużny

liczne epimastigota wędrują

do ślinianek muchy tse-tse
tam przekształcają się
w metacykliczną postać trypomastigota

trypomastigota metacykliczna
w śliniankach muchy tse-tse
68
 Trypanosoma cruzi
trypomastigota metacykliczna
w jelicie pluskwiaka

niszczenie pluskwiaków
poczas ukąszenia człowieka przez
ochrona przed tymi owadami
pluskwiaka (→87) (→89) na skórę wraz
z kałem lub wymiocinami owada trafiają
metacykliczne trypomastigota
(tzw. regurgitacja)
człowiek wciera pasożyta w uszkodzoną ognisko pierwotne (chagoma) w miejscu
! skórę wniknięcia pasożyta przez skórę – bolesny,
trypomastigota wnika do wnętrza komórek czerwony guzek z obrzękiem, ustępuje samoistnie
i przekształca się w sferomastigota

biopsja chagomy

sferomastigota

pochodne nitrofurfurylidyny, benzynidazolu,

ze sferomastigota powstaje kolejne puryny
stadium wewnątrzkomórkowe:
amastigota

amastigota intensywnie się dzielą

liczne amastigota (strzałka) gorączka, obrzęk powiek, zapalenie spojówek,
w komórkach żywiciela jednostronny obrzęk twarzy, bóle mięśni,
wysypka

badania immunoserologiczne, hodowla pasożyta,

po pęknięciu komórki żywiciela
amastigota są uwalniane do krwi
i tworzą trypomastigota
wykrycie trypomastigota we krwi
trypomastigota wnikają do innych
komórek i tam rozwijają się
w sferomastigota

często wnikają do:

trypomastigota we krwi
trypomastigota nie mają zdolności
do rozmnażania się
pluskwiak, pijąc krew, połyka zawartą
w niej postać trypomastigota
w przedżołądku owada powstaje epimastigota
- komórek siateczki lub śródbłonka
- węzłów chłonnych
- wątroby, śledziony
- mięśnia sercowego
- mózgu
- gruczołów
w mięśniach i mózgu sferomastigota
otoczone są pseudocystą
choroba Chagasa: powiększone, bolesne węzły
chłonne, wątroba, śledziona; zapalenie
miokardium, opon mózgowych i mózgu

epimastigota

w układzie pokarmowym owada następuje przekształcenie w metacykliczną trypomastigota

trypomastigota metacykliczna w jelicie pluskwiaka

69
 VI

OWADY
 Aëdes ægypti – komar doskwierz

jaja

w środowisku zewnętrznym, zwykle po deszczu

larwa

larwa żyje w zbiornikach wodnych osuszanie zbiorników wodnych

larwa przekształca się w poczwarkę

poczwarka

z poczwarki rozwija się postać dorosła

moskitiery
postać dorosła
repelenty

dorosłe komary kłują ludzi, szczególnie

bolesne ukłucia
wieczorem, nocą i rano
częste reakcje alergiczne i stany zapalne
A. ægypti może być wektorem
wirusa żółtej febry lub wirusa denga

samica składa liczne jaja

na roślinach i ziemi w pobliżu
zbiorników wodnych

jaja

71
 Anopheles maculipennis – komar widliszek

jajo

w środowisku zewnętrznym, zwykle po deszczu

larwa

larwa żyje w zbiornikach wodnych

larwa przekształca się w poczwarkę

poczwarka
(widoczna wydostająca się na zewnątrz postać dorosła)

w poczwarce wylęga się postać dorosła

moskitiery
postać dorosła repelenty
insektycydy

świąd
dorosłe komary kłują ludzi reakcje alergiczne
i żywią się krwią wtórne infekcje wskutek drapania się

A. maculipennis może być

wektorem zarodźców Plasmodium
(→60) (→61)
dopiero po spożyciu krwi samica składa
liczne jaja na roślinach i ziemi w pobliżu
zbiorników wodnych

jajo

72
 Chrysops silacea – ślepak

jaja

larwa

larwy żyją w płytkich zbiornikach wodnych, żywią

się drobnoustrojami i szczątkami roślin
w cyklu rozwojowym występuje 7-9 postaci larwalnych
w końcu powstaje poczwarka

poczwarka

w poczwarce wylęga się postać dorosła

postać dorosła repelenty

bolesne ukłucia
dorosłe ślepaki żywią się krwią
silne reakcje alergiczne na toksyny w ślinie

C. silacea może być wektorem filarii

Loa loa (→36)

samica składa liczne jaja na roślinach,

kamieniach i ziemi, w wilgotnych miejscach

jaja

73
 Cimex lectularius – pluskwa domowa

jajo

larwa (nimfa)

nimfy żyją w miejscach bytowania ludzi

nimfy żywią się krwią

nimfy pięciokrotnie linieją, po czym przeobrażają się

w postać dorosłą

odpluskwianie mieszkania
postać dorosła
insektycydy

dorosłe pluskwy również żywią się krwią

podobnie jak nimfy atakują głównie w nocy, dotkliwe i bolesne (po pewnym czasie) pokłucia
w czasie snu reakcje alergiczne
pluskwy są niezwykle odporne na głód, mogą świąd, pieczenie, obrzęki
przeżyć bez pożywienia kilka miesięcy
C. lectularius nie jest wektorem żadnych
pasożytów ani innych patogenów
samica składa jaja, głównie wiosną i latem,
a jaja przyklejają się do ścian, mebli itp.

jajo

74
 Cordylobia anthropophaga – mucha tumbu

jajo

w środowisku zewnętrznym

repelenty
larwa po wykluciu z jaja unikania spania na matach leżących na ziemi

larwa po wykluciu się z jaja czynnie

! wwierca się przez skórę człowieka
larwa pozostaje pod skórą (nie wędruje), bolesny guz
tam rośnie i dojrzewa

uwidocznienie larw w guzkach po wtarciu

larwa pod skórą
w skórę oleju mineralnego

po ok. 3 tygodniach larwa wydostaje się

usunięcie larw, np. przez wyciskanie
przez skórę z powrotem na zewnątrz
zaklejenie otworów znajdujących się nad larwą
celem jej uduszenia

wydostawanie się larwy

spod skóry barku ropień w miejscu wypadnięcia larwy na zewnątrz

po wypadnięciu rozwija się poczwarka

poczwarka

postać dorosła

dorosła mucha nie jest pasożytem

samica składa jaja w wilgotnej glebie, mule lub piasku

jajo

75
 Ctenocephalides canis – pchła psia
Ctenocephalides felis – pchła kocia
jaja

larwa

larwy żyją w szparach podłóg, ścian, śmietnikach

i żywią się resztkami żywności
larwy pcheł nie są pasożytnicze

w cyklu rozwojowym występują trzy stadia

larwalne, potem wykształca się poczwarka

poczwarki (obklejone
kryształkami piasku)

z poczwarki wydostaje się postać dorosła

postać dorosła

pchły żywią się krwią ssaków – psowatych

(pchła psia) lub kotowatych (pchła kocia)
bolesne pokłucia
oba gatunki mogą być pasożytami człowieka
możliwe uczulenie
C. canis i C. felis mogą być żywicielami
pośrednimi tasiemców:
D. caninum (→24), H. diminuta (→27)
lub H. nana (→28)
człowiek nie zaraża się tymi tasiemcami
wskutek picia krwi przez pchłę – konieczne
jest jej spożycie
samica składa jaja we włosach
(lub sierści psa/kota) higiena psów, insektycydy

jaja

76
 Culex pipiens – komar kłujący

jaja złożone przez samicę

na powierzchnię wody

w środowisku zewnętrznym, zwykle po deszczu

larwa

larwa żyje w zbiornikach wodnych

wciąż w wodzie larwa przekształca się
w poczwarkę

poczwarka
(widoczna wydostająca się na zewnątrz postać dorosła)

w poczwarce wylęga się postać dorosła

moskitiery
postać dorosła
repelenty

świąd
samice komara kłują ludzi,
reakcje alergiczne
szczególnie wieczorem i nocą
C. pipiens może być wektorem
wirusów neurotropowych i ornitoz
samica składa liczne jaja na powierzchni
wody, jaja są zlepione i tworzą łódeczkę

jaja złożone przez samicę

na powierzchnię wody

77
 Dermatobia hominis – giez ludzki

jaja (strzałki) na odwłoku

owada krwiopijnego

wewnątrz jaj rozwijają się larwy

moskitiery
larwy
repelenty
podczas posiłku owada krwiopijnego
! na skórę człowieka trafiają larwy,
wwiercają się czynnie w skórę

larwa pod skórą

larwa rozwija się pod skórą

przez 5-10 tygodni, oddycha
przez otwór w skórze

bolesny guz

młodsza i starsza larwa

pod skórą człowieka
usunięcie larw

rozwinięta larwa wychodzi przez otwór

w skórze na zewnątrz

wychodząca ze skóry
larwa ropień w miejscu wypadnięcia larwy na zewnątrz

poczwarka

z poczwarki powstaje postać dorosła

podstać dorosła

dorosłe gzy nie są pasożytami

samica składa jaja na odwłoku owada krwiopijnego i przykleja je tam

jaja (strzałki) na odwłoku

owada krwiopijnego

78
 Glossina morsitans – mucha śmiertelna
Glossina palpalis – mucha tse-tse

samica rodzi larwę G. morsitans i G. palpalis mają identyczny cykl

rozwojowy i są bardzo podobne morfologicznie.

Różnią się rozmieszczeniem geograficznym

larwa dostaje się do gleby i gatunkiem roznoszonego świdrowca.

larwa

poczwarka

z poczwarki uwalnia się dorosły owad

postać dorosła
moskitiery
repelenty
zarówno samice, jak i samce
żywią się krwią
największą aktywność wykazują bolesne ukłucia
w ciągu dnia świąd
reakcje alergiczne
G. palpalis może być wektorem
świdrowca gambijskiego, zaś
G. morsitans – świdrowca rodezyjskiego
(→68)

żyworodna samica rodzi larwy przy glebie

samica rodzi larwę

79
 Hypoderma bovis – giez bydlęcy duży

jaja w sierści lub włosach

z jaj wydostają się larwy

larwy rozpuszczają skórę i dostają się

! do ciała bydła (lub człowieka)

larwa

świąd podczas wędrówki larwy

larwa odbywa skomplikowaną wędrówkę
bolesny guz
w ciele bydła lub człowieka, w trakcie której
dociera do kanału kręgowego, a potem
lokalizuje się zwykle w skórze i tam dojrzewa
u człowieka gzy czasami rozwijają się poważne uszkodzenie oka, utrata wzroku
wewnątrz oka lub opon mózgowo-rdzeniowych
po dojrzeniu larwa wypada przez otwór
w skórze na zewnątrz
u człowieka dość często larwa nie rozwija
się prawidłowo

usunięcie larwy usunięcie larw

spod skóry

po wypadnięciu larwa trafia do gleby i tam

rozwija się w poczwarkę

poczwarka

z poczwarki powstaje postać dorosła

podstać dorosła

dorosłe gzy nie są pasożytami

samica składa jaja w sierści bydła
odzież ochronna
lub włosach człowieka
repelenty

jaja w sierści lub włosach

80
 Lipoptena cervi – strzyżak sarni

larwa

wciąż w sierści żywiciela larwa rozwija się w poczwarkę

poczwarka

poczwarka spada na ziemię

tam wylęga się z niej postać dorosła uskrzydlona

moskitiery
repelenty
postać dorosła
uskrzydlona
bolesne po pewnym czasie ukłucia
reakcje alergiczne

uskrzydlone dorosłe strzyżaki żywią się

krwią, m. in. ludzi; mogą silnie
przyczepiać się do skóry
L. cervi nie jest wektorem innych
pasożytów
kiedy postać dorosła uskrzydlona znajdzie żywiciela
(np. jelenia, sarnę), umocowuje się w jego sierści i traci skrzydła

postać dorosła
bezskrzydła

dorosłe bezskrzydłe samice przez długi czas

żywią się krwią żywiciela i rodzą larwy

larwa

81
 Lucilia sericata – mucha zielona

jaja

! spożycie jaj wraz z mięsem muszyca jelitowa

larwa

larwy muchy zielonej mogą atakować ludzi

! przez uszkodzoną skórę (np. nieopatrzone rany)

następują kolejne linienia

(łącznie występują trzy stadia larwalne),
po czym powstaje poczwarka stosowanie opatrunków na rany

muszyce skórne lub moczowo-płciowe:

poczwarka objawy uszkodzenia tkanek – stany zapalne itd.;
czasem larwy stosowane w medycynie
do leczenia trudno gojących się ran
w poczwarce wylęga się postać dorosła

postać dorosła

dorosła postać nie jest pasożytem

samica może składać jaja blisko ran
zwierząt/ludzi, na surowe mięso albo
do naturalnych zagłębień ciała

jaja

82
 Pediculus humanus capitis – wesz głowowa
Pediculus humanus humanus – wesz odzieżowa

jajo (gnida) przymocowane do włosa

P. humanus posiada dwa podgatunki:

P. h. capitis i P. h. humanus.

Oba są podobne morfologicznie i mają

identyczny cykl rozwojowy; różnią się miejscem
nimfa składania jaj.

w cyklu rozwojowym występują trzy

pokolenia nimf; po linieniu trzeciej
nimfy powstaje osobnik dorosły

osobnik dorosły szampony owadobójcze

świąd
nimfy oraz osobniki dorosłe żywią się krwią wykwity skórne
P. humanus może być wektorem riketsji melanodermia (sine plamy i strupy na skórze)
(dur powrotny, dur plamisty, gorączka
okopowa)
w doświadczeniach P. humanus mógł
przenosić toksoplazmę (→64)
higiena głowy i włosów
samice składają liczne jaja przyklejone unikanie używania wspólnych ubrań albo
do włosów (P. h. capitis) albo do ubrań sypiania w jednym łóżku z osobą zarażoną
(P. h. humanus)

jajo (gnida)
prasowanie ubrań
przymocowane do włosa
krótkie strzyżenie włosów

83
jajo
Phlebotomus papatasi – ćmianka

larwa

larwa

larwa

larwa

poczwarka

z poczwarki wylęga się osobnik dorosły

moskitiery
repelenty
osobnik dorosły
bolesne po pewnym czasie ukłucia
reakcje alergiczne

osobnik dorosły żywi się krwią

P. papatasi może być wektorem
Leishmania donovani (→56)
i Leishmania tropica (→57)
dorosła ćmianka składa liczne jaja

jajo

84
 Phthirus pubis – wesz łonowa

jajo (gnida) przymocowane do włosa

nimfa

w cyklu rozwojowym występują trzy

pokolenia nimf; po linieniu trzeciej
nimfy powstaje osobnik dorosły

szampony owadobójcze
osobnik dorosły
dezynfekcja ubrań

podrażnienie skóry, świąd

nimfy oraz osobniki dorosłe żywią się krwią niebieskoczerwone plamki na skórze
gdy wszy są w rzęsach: zapalenie spojówek
wszy łonowe żyją między włosami łonowymi,
rzadziej pod pachami, w wąsach, rzęsach
lub brwiach

P. pubis nie jest wektorem pasożytów

dorosłe wszy składają jaja (gnidy)
i przyklejają je do włosów unikanie kontaktu z zarażonymi osobami
strzyżenie całego ciała

jajo (gnida)
przymocowane do włosa

85
 Pulex irritans – pchła ludzka

jaja

larwa

larwy żyją w szparach podłóg, ścian, śmietnikach

i żywią się resztkami żywności
larwy pcheł nie są pasożytnicze

w cyklu rozwojowym występują trzy stadia

larwalne, potem wykształca się poczwarka

poczwarka

z poczwarki wydostaje się postać dorosła

postać dorosła

repelenty

dorosłe pchły żywią się krwią

P. irritans może być żywicielem pośrednim bolesne pokłucia
tasiemców: D. caninum (→24), możliwe uczulenie
H. nana (→28)
P. irritans może być wektorem: duru
endemicznego, dżumy, tularemii, wąglika, trądu,
duru plamistego, salmonellozy i innych
człowiek nie zaraża się tymi tasiemcami
wskutek picia krwi przez pchłę – konieczne
jest jej spożycie

samica składa jednorazowo 3-5 jaj

jaja

86
 Rhodnius prolixus
jaja

nimfa I

nimfa II

nimfa III

nimfa IV

nimfa V

osobnik dorosły

moskitiery

nimfy oraz osobniki dorosłe żywią się krwią świąd, możliwe reakcje alergiczne
R. prolixus może być wektorem
świdrowca T. cruzi (→69)
samice składają jaja

jaja

87
 Simulium ornatum, Odagmia ornata – meszka

jaja

larwa

larwa żyje w zbiornikach wodnych lub strumieniach

wciąż w wodzie larwa przekształca się
w poczwarkę

poczwarka przymocowana do łodygi rośliny wodnej

w poczwarce wylęga się postać dorosła

postać dorosła

repelenty, moskitiery, odzież ochronna

meszki żywią się krwią

meszki w Afryce mogą być
wektorami filarii O. volvulus (→38)
samica składa liczne jaja przyklejone
do roślin lub kamieni w wodzie
bolesne pokłucia, obrzęki i stany zapalne,
często bóle głowy, gorączka i dreszcze,
rzadziej obrzęki twarzy

jaja

88
Triatoma infestans – triatoma napastliwa, pluskwa napastliwa

jajo

nimfa

w cyklu rozwojowym występuje pięć

pokoleń nimf; po linieniu piątej nimfy
powstaje osobnik dorosły

osobnik dorosły

moskitiery

nimfy oraz osobniki dorosłe żywią się krwią, ukłucia nie są bolesne, świąd,
głównie żerują w nocy możliwe reakcje alergiczne
triatoma może przeżyć kilka miesięcy
bez pokarmu
T. infestans może być wektorem
świdrowca T. cruzi (→69)
samice składają jaja

jajo

89
 Trichodectes canis – sierścień psi, wszoł psi

jajo przymocowane do włosa

nimfa I

nimfa II

nimfa III

osobnik dorosły

nimfy oraz osobniki dorosłe żywią się krwią

psów, nie atakują ludzi
T. canis może być żywicielem
pośrednim tasiemca D. caninum (→24)
samice składają jaja i przyklejają je
do sierści psa

jajo przymocowane do włosa

90
 VII

PAJĘCZAKI
Argas reflexus – obrzeżek gołębień, europejski obrzeżek gołębi

jaja

larwa (sześcionożna)

nimfa

w cyklu rozwojowym występuje kilka

pokoleń nimf; po linieniu ostatniej
nimfy powstaje osobnik dorosły

usuwanie gołębi z miejsca zamieszkania,

dobry stan techniczny budynków i ścian,
osobnik dorosły
moskitiery, śpiwory, repelenty,
zanurzanie nóg łóżka w wodzie lub nafcie

bardzo bolesne ukłucia,

nimfy oraz osobniki dorosłe żywią się krwią długo utrzymujący się świąd,
gołębi, rzadziej ludzi tylko przy wielu ukłuchach: porażenie (→97)
w przeciwieństwie do większości kleszczy,
obrzeżki aktywnie poszukują ofiary, zwykle nocą
A. reflexus może przenosić wirusowe
zapalenie opon mózgowych, gorączkę
Q, dur rzekomy i inne
samice składają liczne jaja w szparach ścian

jaja

92
 Demodex folliculorum – nużeniec ludzki

jajo

larwa

protonimfa

tritonimfa

trudne leczenie ze względu na wrażliwość oczu

osobnik dorosły
stosowanie szamponu przeciw wszom

wszystkie stadia rozwojowe znajdują się zwykle nie jest patogenny

w torebkach włosów i gruczołów łojowych poszerzenie torebek włosowych, trądzik,
wypadanie rzęs i (rzadko) zapalenie spojówek
szczególnie często umiejscawiają się u nasady
rzęs, ale też na nosie, przewodzie słuchowym
zewnętrznym i czole tudzież brodzie
D. folliculorum być może przenosi
prątku trądu i grzybice
samica składa jaja; te mogą przenosić się
na innych ludzi przez kontakt

jajo

93
 Dermacentor reticulatus – kleszcz łąkowy

jaja

larwa (sześcionożna)

nimfa

w cyklu rozwojowym występuje kilka

pokoleń nimf; po linieniu ostatniej
nimfy powstaje osobnik dorosły

odzież ochronna, repelenty,

osobnik dorosły
ostrożność podczas pobytu w lesie lub na łące

larwy, nimfy oraz osobniki dorosłe żywią się

krwią bydła lub zwierząt leśnych, ludzi ukłucia, możliwe reakcje zapalne i alergiczne
atakują rzadko – wiosną lub jesienią
D. reticulatus może być wektorem
pierwotniaków patogennych dla zwierząt
Ponadto D. reticularis może rozprowadzać: wirusowe
zapalenie mózgu, gorączkę śródziemnomorską,
gorączkę Q, dur i inne patogeny
samice składają liczne jaja

jaja

94
 Dermanyssus gallinae – ptaszyniec, dręcz kurzy

jaja

larwa (sześcionożna)

protonimfa

deutonimfa

nieposiadanie ptaków (np. kanarków lub gołębi)

osobnik dorosły
ogólna ostrożność

nimfy i osobniki dorosłe żywią się krwią

plamki i bąble w miejscu ukłucia
ptaków, czasem atakują też ludzi
czasem zapalenia skóry
D. gallinae może być wektorem wirusów
zapalenia mózgu
samice składają liczne jaja

jaja

95
 Dermatophagoides spp.

jajo

prelarwa

roztocza Dermatophagoides nie są patogenne

mają jednak silne właściwości alergizujące
larwa (tzw. uczulenie na kurz)

protonimfa

tritonimfa

osobnik dorosły

samicze tritonimfy przymocowują się do samczych

(samce linieją wcześniej)
natychmiast po linieniu samic następuje kopulacja
wszystkie stadia rozwojowe żyją w kurzu
samica składa liczne jaja

jajo

96
Ixodes ricinus – kleszcz pospolity, kleszcz europejski leśny

jaja

larwa (sześcionożna)

larwy kleszczy zwykle żywią się krwią

gryzoni i innych małych zwierząt

nimfa

nimfy często atakują większe zwierzęta (np. ptaki), a dla człowieka są

szczególnie groźne ze względu na małe rozmiary i trudność wykrycia

♀ ♂
jak najszybsze usunięcie kleszczy ze skóry

osobniki dorosłe
odzież ochronna, repelenty,
ostrożność podczas pobytu w lesie lub na łące

nimfy oraz osobniki dorosłe (obu płci) żywią

się krwią kręgowców, w tym ludzi ukłucia, stany zapalne i reakcje alergiczne
podczas żerowania kleszcz uwalnia
ślinę rozpuszczającą tkanki żywiciela
oraz zawierającą toksyny
poczas ukłucia kleszcz wydziela porażenie kleszczowe:
związki znieczulające żywiciela, a złe samopoczucie, bóle głowy, wymioty,
jego aparat gębowy wytwarza tzw. zaburzenia koordynacji mięśni, ataksja
cement mocujący go na ciele
objawy postępują od kończyn dolnych do twarzy,
kleszcz może przebywać na skórze w dalszej fazie oczopląs, trudności w połykaniu
przez kilka dni i oddychaniu, objaw Romberga
I. ricinus może być wektorem wirusowego
zapalenia mózgu, boreliozy, gorączki Q,
duru, tularemii, listeriozy po 2-3 dniach bez interwencji: śpiączka i śmierć

I. ricinus roznosi także pierwotniaki

Theileria oraz Babesia (→41)
kleszcz przekazuje patogeny, jeśli pije krew dłużej
niż dwie doby
po posiłku samica może złożyć jaja

jaja

97
 Sarcoptes scabiei – świerzbowiec ludzki

jaja

wskutek drapania jaja usuwane są z podskórnego

tunelu i trafiają na powierzchnię skóry
człowiek zaraża się przez kontakt bezpośredni (w tym kontakty
! płciowe) lub współużytkowania pościeli, ręczników czy ubrań;
możliwe zarażenie każdym stadium rozwojowym

larwa (sześcionożna) unikanie kontaktu z osobami zarażonymi,

higiena osobista, gotowanie/prasowanie ubrań

larwa przez pewien czas wędruje po powierzchni skóry,

potem wnika do torebki włosowej
świerzb typowy:
korytarze w skórze, głównie między palcami rąk,
pod pachami, w pachwinach, przy narządach
płciowych

świerzb nietypowy:
protonimfa
niewielkie objawy, grudki na skórze, głównie
na podbrzuszu, biodrach, narządach płciowych

świerzb liszajcowaty:
pęcherzyki i liszajowacenie wskutek infekcji
bakteryjnych

świerzb przypominający egzemę:

tritonimfa między grudkami złuszczające się rumienie,
łojotokowe zapalenie skóry

świerzb norweski:
najcięższa postać, strupy na całym ciele, głównie
twarzy, pękający rogowaciejący naskórek,
uogólniony stan zapalny skóry

liczne preparaty, stosowane na skórę

osobnik dorosły
po gorącej kąpieli

dorosłe samice drążą tunele („korytarze”) dotkliwy, męczący świąd

pod skórą człowieka możliwe reakcje alergiczne, wysypki
samce całe dorosłe życie spędzają wtórne infekcje bakteryjne
na powierzchni skóry
samica składa jaja do drążonego
przez siebie tunelu

jaja

98