See discussions, stats, and author profiles for this publication at: https://www.researchgate.

net/publication/315797494

Hodowla pszczół odpornych na choroby

Presentation · March 2017

CITATIONS READS

0 268

1 author:

Jerzy Wilde
University of Warmia and Mazury in Olsztyn
648 PUBLICATIONS   1,186 CITATIONS   

SEE PROFILE

Some of the authors of this publication are also working on these related projects:

Field assessment of impacts of different neonicotinoids on honey bee queens and drones. View project

Beesensor: Developing innovative, intelligent tools to monitoring the occurrence of malignant foulbrood and elevated levels of infensation with Varroa
destructor in honey bee colonies View project

All content following this page was uploaded by Jerzy Wilde on 06 April 2017.

The user has requested enhancement of the downloaded file.

Hodowla pszczół odpornych na
choroby

Jerzy Wilde
Katedra Pszczelnictwa,
Wydział Bioinżynierii Zwierząt,
UWM Olsztyn

Szkolenie na spotkaniu Stowarzyszenia Pszczelarzy

Zawodowych 16-19 marca 2017, Mrągowo
 Hodowla pszczół w Polsce, dzięki
masowemu sztucznemu unasienianiu
matek pszczelich budzi uznanie nie tylko w
Europie, ale i na całym świecie

Niestety brak w niej

elementów uwzględniających
hodowlę pszczół odpornych na
choroby
Istnieją bardzo wyrafinowane
metody hodowli, praktycznie
niemożliwe do zastosowania
przez większość hodowców
Zachowanie higieniczne pszczół
Test szpilkowy (kształt rozety,
kwadratu, rombu) - wada: szpilka
pozostawia otworek, co
uniemożliwia obiektywne
porównanie z inaczej uszkodzonym
czerwiem (aromat czerwiu, czy
nawet jego wyciek)

Zamrażanie czerwiu:
1. wycięty kawałek 5x6 cm w
zamrażarce
2. przy pomocy ciekłego azotu.
 Evaluation of Australian commercial honey bees for
hygienic behaviour, a critical character for tolerance to
chalkbrood, BP Oldroyd , Australian Journal of Experimental Agriculture
36(5) 625 - 629
Seven suggestive quantitative
trait loci influence hygienic
behavior of honey bees
K.L. Lapidge, B.P. Oldroyd, M. Spivak,
Naturwissenschaften (2002) 89:565 –
568
Heritability of the Varroa-specific hygienic behaviour in honey bees (Hymenoptera: A
O. Boecking , K. Bienefeld , W. Drescher , Journal of Animal Breeding and Genetics, (2008) 117 (6): 417 - 424

Odziedziczalność hygienic
behaviour pod katem Varroa:
1. Zainfekowane komórki
czerwiu h2 = 0.18
2. Martwe komórki czerwiu
h2 = 0.36
Powtarzalność wyższa dla 2.
(W = 0.46) w porównaniu z 1.
(W = 0.24).
Korelacja genetyczna dla
zachowań higienicznych
pomiędzy zainfekowanymi
przez Varroa komórkami a
czerwiem uszkodzonym
szpilkami
rg = 0.61
Korelacja fenotypowa
rp = 0.11 (p = 0.28, n = 100).
 Hygienic behaviour - test szpilkowy

Wszystkie rodziny jednej pasieki testujemy w tym samym terminie, po tym samym
czasie od uszkodzenia komórek czerwiu i w tej samej kolejności.
 Test szpilkowy w praktyce
Wybór odpowiedniego czerwiu do testu
Idealny wiek poczwarek - różowe lub
czerwone oczy
Starsze poczwarki, u których rozpoczęło się
budowanie pancerza hitynowego, są już zbyt
twarde
Larwy wyprostowane lub
przedpoczwarki są zbyt miękkie
Test przeprowadzamy co najmniej 2 krotnie (lepiej
3 x), między końcem kwietnia a lipcem. Najlepszy
termin to początek występowania niewielkiego
pożytku, kiedy jeszcze miodnie nie są zbyt ciężkie.
W lipcu brak pożytku może powodować znaczne
rabunki. Występują też już kłopoty ze znalezieniem
odpowiedniej wielkości czerwiu.
Po 12 h I kontrola oczyszczania komórek
Znakowany plaster wyjmujemy z gniazda i ostrożnie omiatamy z pszczół

Czasem można zobaczyć wyraźnie

oczyszczany kawałek czerwiu bez
konieczności przykładania
szablonu.
Po pewnym czasie wszystkie komórki
zostają usunięte.
Aby porównać rodziny w jednej
pasiece należy czas oceny ustalić w
taki sposób, aby średnio rodziny miały
usunięte 50% poczwarek. W czasie 8-
12 h kilka rodzin usunie wszystkie
Różnice w szybkości
poczwarki, podczas gdy niektóre nie oczyszczania w poszczególnych
usuną nawet jednej poczwarki. rodzin
 Test szpilkowy – przykład wyliczenia skuteczności
oczyszczania:

18 komórek z resztkami poczwarek

+ 5 zasklepionych komórek
23 nieusunięte komórki
50 nakłutych komórek – 23 nieoczyszczone = 27 usuniętych
komórek
27 oczyszczonych komórek x 2 =

54% skuteczność oczyszczania

Wykonywany przy pomocy szpilki entomologicznej nr 2
(38 x 0,45 mm)
 AGT Arbeitsgemeinschaft Toleranzzucht
(2003)
Cel długofalowy – wyhodowanie pszczół opornych na
Varroa

Trutowiska z rodzinami
opornymi na Varroa
Varroatoleranzbelegstellen
Belegstelle Unije in Kroatien (Insel Adria
21 km²)
Rodziny ojcowskie nie leczone –
zabiera się tylko cały czerw
zasklepiony, który poddaje leczeniu,
(Thymovar), aby wykonać z niego
odkłady w celu utworzenia rodzin
ojcowskich na następny sezon
 Ocena rozwoju porażenia Varroa

Naturalny osyp Varroa (wkładki dennicowe) określany przez ponad 3 tygodnie wiosną
w okresie kwitnienia iwy
Należy podać okres obserwacji (krótszy niż 14 dni nie jest uwzględniany)

Ocena porażenia pszczół przez Varroa (samice foretyczne)

Metoda flotacji (pierwsza połowa lipca)
Próba pszczół ca. 30 g (ważenie z dokładnością do 0,1 g – prób mniejszych od 23 g nie
uwzględnia się)

Ocena zachowania higienicznego

Test szpilkowy
Należy podać okres (najczęściej 8-14 h) od zastosowania testu do liczenia usuniętych
komórek (najlepiej ok. 50%)
W pełni nieusunięte komórki liczy się jako nie oczyszczone

forezja - wykorzystanie w sposób czynny lub

bierny osobników jednego gatunku, jako środka
transportu dla gatunku drugiego
Pobieranie prób pszczół i wyliczanie porażenia
Varroa (1.-10. lipiec)

Pobieranie prób – plaster z

miodni dobrze obsiadany przez
pszczoły

Ważenie próby z dokładnością do 0,1 g

Monitorowanie poziomu
inwazji Varroa destructor
Wykonuje się tuż przed i tuż po
zasadniczym leczeniu
Badanie porażenia pszczół
 słoik z wodą, dwa sita (3,5-4mm,
0,8mm)
 słoik z alkoholem, sita
 metoda flotacji – woda + detergent
 bezpośrednie oglądanie
 wytrząsarka
St. por = (liczba V. destructor/liczba
pszczół w próbie) x 100
St. por. < 2% - niskie
 Dlaczego metoda flotacji?
• 1. Cukier puder →
niedokładna
i niewiarygodna
• 2. Nie ma testów
porównawczych
 Sugar powder flotation (5min.)
Colony n V.d. n V.d.
nr after after
mites/100 bee
n bees I. II. total V.d. mites/100 bee n bees n V.d.
Shaking Shaking
(2min.) (1min.)
69 325 18 1 19 5,85 210 10 4,76
7 375 21 0 21 5,60 260 8 3,08
4 312 16 0 16 5,13 267 10 3,75
26 392 16 0 16 4,08 290 14 4,83
32 210 18 0 18 8,57 395 38 9,62
42 260 10 2 12 4,62 159 7 4,40
84 200 6 0 6 3,00 95 6 6,32
29 380 11 2 13 3,42 270 14 5,19
15 340 3 0 3 0,88 380 6 1,58
46 320 13 1 14 4,38 167 12 7,19
4,55 5,07
 Można polecać

• 1. Bardzo prosta
• 2. Bardziej przyjazna
• 3. Bezpośrednio na
pasiece
• 4. Wystarczająco
dokładna
Badanie porażenia czerwiu (wycinek
3x15cm)
 plastry z czerwiem, woda w słoiku
 wyjmowanie przedpoczwarek i
poczwarek widelcem do odsklepiania

Ei = (liczba kom z V. destructor/liczba

wszystkich odsklepionych komórek)
x 100
Ei < 5% niskie
Obecnie najnowszym kierunkiem badań i selekcji
pszczół odpornych na Varroa jest określanie
odsetka samic niepłodnych. Pośród podgatunków
europejskiej pszczoły miodnej około 5-20%
roztoczy Varroa pozostaje niepłodnych po inwazji
na komórki macierzyste robotnic.
Niektóre roztocza ponadto wykazują opóźnienie
w czasie składania jaj w relacji do rozwoju
czerwiu lub posiadają wyłącznie męskie osobniki
z uwagi na brak zapłodnionych jaj. Te czynniki
ograniczają reprodukcyjność Varroa, co może
być zmierzone przez liczbę dorosłych córek na
każdą samicę-założycielkę w chwili wygryzania
się czerwiu.
W latach 90. Ubiegłego stulecia Harbo i Harris
zidentyfikowali wysoki poziom
niereprodukcyjności, jako odziedziczonej
charakterystycznej cechy pszczół robotnic
nazwanej "Suppression of mite reproduction -
SMR".
Późniejsze eksperymenty wskazywały niższą
proporcję płodnych roztoczy, przynajmniej w
rodzinach z USA, głównie z uwagi na usuwanie
reprodukujących roztoczy przez pszczoły
robotnice; nazwano to "Varroa sensitive hygiene -
VSH".
Jednakże obserwacja zjawiska SMR może
potencjalnie wynikać z innych mechanizmów niż
VSH (istnieją dowody wskazujące na to, że czerw
może przeciwdziałać reprodukcji roztoczy).
Wysoki poziom odporności przeciw roztoczom
został osiągnięty przez dokładną selekcję,
specjalną dla tego celu. Zwiększona proporcja
niereprodukcyjnych roztoczy (40-50%) jest
znaczącym wskaźnikiem naturalnej odporności
przed roztoczami.
Brak danych o rozprzestrzenieniu się tej cechy w
różnych podgatunkach europejskich i jej zmian z
uwagi na wpływ sezonu i środowiska. Aby
uzyskać miarodajne dane należy zbadać
minimum 10 rodzin pszczelich na populację. W
okresie czerwiec-wrzesień z jednej rodziny
pobieramy przynajmniej jeden plaster z
czerwiem, lepiej po 1-3 tygodniach - drugi plaster.
Badane rodziny pszczele powinny mieć nie
zakłócony rozwój czerwiu przez przynajmniej 30
dni przed pobraniem prób (żadnego zabierania
lub dodawania czerwiu, wymiany matki itp.).
Pobrane plastry z czerwiem powinny zawierać
głównie wczesne poczwarki (różowe oczy aż do
kompletnej przemiany, co odpowiada 7-12 dni od
zasklepienia komórki).
Skuteczność analizy rodziny zależy od wysokiego
wskaźnika zainfekowania – z pobraniem prób
najlepiej zaczekać do rozpoczęcia leczenia
warrozy. Zainfekowanie pszczół powinno wynieść
przynajmniej około 2% w czasie pobrania prób.
 Badanie naturalnego osypu V. destructor
Określenie wielkości porażenia:
średni dobowy osyp pasożyta z dwóch ostatnich tygodni lipca < 1
samica na dobę – małe porażenie
Przewidywanie porażenia jesienią:
VI/VII – 6 i więcej, VII – 8 i więcej, VII/VIII – 10 i więcej –
porażenie krytyczne (3-4 tys. pasożytów na rodzinę)
 Przeliczanie poziomu inwazji

Naturalny osyp/n dni

x 250–500
brak czerwiu
lub x 20-40
w obecności czerwiu
(Martin, 1998).
Próbki czerwiu powinny być ocenione
natychmiast lub przechowywane w zamrażarce
(-18oC) aż do badania. Rodziny pszczele
z wysokim wskaźnikiem niereprodukcyjności
roztoczy należy użyć do rozmnażania.
Badanie czerwiu wymaga uwagi i skupienia:
stereomikroskop lub powiększająca lampa (x5
nadaje się doskonale) wzmaga identyfikację
obecności roztoczy Varroa i ich potomstwa.
Dokładniejszemu badaniu komórek pomaga
użycie pensety, skalpela, małego pędzelka wraz z
oświetleniem LED.
Do badania
reprodukcyjności
roztoczy brane pod
uwagę są wyłącznie
zainfekowane
pojedyncze komórki
(jedna założycielka) w
stadiach poczwarki
pomiędzy "fioletowymi
oczami" (7 dni po
zasklepieniu) a
stadium czarnych
oczu (12 dni po
zasklepieniu).
W stadium fioletowych oczu (7-9 dni po
zasklepieniu), normalnie rozmnażające się
roztocza wydają przynajmniej 1 deutonimfę i 1
samca. W stadium czarnych oczu (10-12 dni od
zasklepienia) przynajmniej jedną dorosłą córkę i
jednego dojrzałego samca.
Zainfekowane poczwarki bez potomstwa roztoczy
(niepłodność), z wyłącznie młodszymi stadiami
potomstwa Varroa (opóźniona reprodukcja) lub
bez samca należy traktować jako
niereproduktywne grupy roztoczy.
 Dojrzewają Dojrzała
Liniejąc ca samica samica
Żeńska deutonimfa
a deuto

Męska deutonimfa Dorosły samiec

Najstarsze żeńskie
potomstwo

Męskie potomstwo

Żeńska założycielka

Dni od zasklepienia
Kluczowe charakterystyki umożliwiające
rozróżnienie żeńskiej protonimfy od
młodych (protonimf i deutonimf) samców u
roztoczy Varroa destructor (zdjęcia: F.
Mondet)
Wiele innych chorób (zgnilec amerykański, Nosema
apis, ale także Nosema ceranae) nasilają swoją
inwazyjność w przypadku, gdy liczba roztoczy w rodzinie
jest duża. 5% roztoczy na pszczołach dorosłych stanowi
już poważne zagrożenie dla istnienia rodziny pszczelej.
Jest to w silnej, przygotowanej do zimowli rodzinie
liczącej 15 tys. osobników, zaledwie 750 samic Varroa.
Przyjmuje się, że kiedy rozwój warrozy
przekroczy 1500 roztoczy w rodzinie liczącej 15
tys. osobników szanse na skuteczne wyleczenie
rodziny i jej przezimowanie są małe → rozwój
ww. chorób
 Zero tolerancji dla Nosemozy
Wiele lat temu w pasiekach zarodowych i reprodukcyj-
nych w Polsce hodowcy mieli obowiązek eliminowania z
hodowli rodzin porażonych Nosema apis. Dlatego
wydaje się tak istotne eliminowanie porażonych Nosemą
matek pszczelich lub niedopuszczanie do ich dalszej
hodowli.
 Eliminacja Nosemozy w Danii
Wieloletnie badania polegające na eliminacji z dalszej hodowli
rodzin reprodukcyjnych porażonych Nosemą apis w pasiekach
hodowlanych w Danii w latach 1980-1990 dał bardzo dobre efekty.
Z początkowego, wysokiego odsetka rodzin porażonych (80% )
konsekwentnie realizowanego programu, nie używania w
wychowie matek, larw pochodzących z rodzin porażonych
sporami Nosema, już po 5 latach było tylko 20% pni ze sporami, a
po 8 latach mniej niż 5%.
Rycina. Procent negatywnych prób badanych pszczół na obecność spor Nosema w Danii z roku
na rok zwiększał się, od początkowego poziomu 20-40% aż do 90% w osatatnich latach działania
programu.
 0 dla Nosemozy
Co więcej badanie pszczół które pochodziły z rodzin
wolnych od spor Nosema potwierdziły większą ich
odporność na laboratoryjne porażenie sporami Nosema.
U pszczół tych ponadto rozwój tej choroby rozwijał się
istotnie wolniej niż w innych populacjach pszczół, w
których nie selekcjonowano ich w kierunku tej choroby.
 0 Nosemozy
Najprawdopodobniej podobnie skuteczny program
można zastosować w przypadku Nosema ceranae. A
eliminowanie w wychowie matek rodzin wychowujących,
w których wykryto spory Nosema, przyczyniłoby się do
jeszcze bardziej skutecznej walki z tym schorzeniem.
 Przeszkody dla programu 0 Nosemozy

Na przeszkodzie stoi stosunkowo wysoki koszt takich

badań (36 zł za próbę). Są one jednak dość łatwe do
wykonania i jeśli dysponujemy dostępem do mikroskopu
biologicznego, możemy nauczyć się ich wykonywania
we własnym zakresie.

ZCHP/PB-06 Wykrywanie mikrosporydiów

z rodzaju Nosema w próbkach pszczół 36,00
metodą mikroskopową
 Zgnilec złośliwy
Schemat selekcji, polegający na
eliminowaniu rodzin nie tylko z objawami
klinicznymi, ale nade wszystko tych, u
których stwierdza się przetrwalniki
Paenibacillus larvae, jeszcze przed
widocznymi objawami klinicznymi, byłby
niewątpliwie bardzo efektywny
Na przeszkodzie stoi jednak charakter porażenia
rodzin zgnilcem. Wiemy, że najczęściej zarażeniu
ulegają najsilniejsze rodziny w pasiece, rabując
rodziny chore w okolicznych, zapowietrzonych
pasiekach. Drugi powód to wysoki koszt badań.
Badanie jednej próby na każdego ze zgnilców, który należy
wykonywać oddzielnie to koszt 53 zł. Wydaje się więc, iż jedynym
rozsądnym i praktycznym sposobem na eliminację zgnilców, jak i
wszystkich pozostałych chorób czerwiu to natychmiastowe
podwójne przesiedlanie rodzin na węzę, do odkażonych uli.
wszystkich rodzin w pasiece, w których stwierdziliśmy jakieś,
nawet najdrobniejsze, nieprawidłowości w czerwiu. Zabieg należy
połączyć ze spaleniem wszystkich plastrów z rodzin
przesiedlonych.
Wykrywanie mikrosporydiów z rodzaju 36,00
Nosema w próbkach pszczół metodą
mikroskopową

Wykrywanie Paenibacillus larvae w czerwiu 53,00

pszczoły miodnej
89,00
 Wirusy
Może obowiązywać ta sama strategia
eliminowania rodzin chorych co w
przypadku nosemoz czy zgnilców

Jest to tylko kwestia kosztów badań, choć

one często diagnozują:
Bezobjawowe zakażenia wirusowe
pszczół - stan rodziny pszczelej, w którym
mimo istnienia zakażenia wirusowego
objawy nie są obserwowane.
 DZIĘKUJĘ
PAŃSTWU
ZA
UWAGĘ

View publication stats