10. SINIF COĞRAFYA I.

DÖNEM FULL TEKRAR

NELER ÖĞRENECEĞİZ?
YERİN YAPISI VE OLUŞUM SÜRECİ,
DÜNYA’NIN TEKTONİK OLUŞUMU
YERİN KATMANLARI
Dünya’nın İç Yapısı SU KAYNAKLARI
Kıta
Levha Tektoniği Dünyada Su Kaynakları Plato Ova

Coğrafya
Okyanus
JEOLOJİK ZAMANLAR Türkiye’de Su Kaynakları
Sial
İÇ KUVVETLER Türkiye’de Su Sima
KAYAÇLAR Kaynaklarının Genel Astenosfer 70 km
i
kim
TÜRKİYE’DE İÇ KUVVETLER Özellikleri rç
e
Ye klık Manto
* Sıca nluk tar.
DIŞ KUVVETLER Türkiye’de Su u
* Yoğ ç a
ın
r
2900 km
* Bas Dış Çekirdek
Kaynaklarından Yararlanma *
TÜRKİYE’DE DIŞ KUVVETLER İç 5150 km
TOPRAKLAR Çekirdek

BİTKİ TOPLULUKLARI
6370 km

LEVHA TEKTONİĞİ
JEOLOJİK ZAMANLAR

JEOLOJİK ZAMAN SÜRE (YIL) BİTİŞ ZAMANI DEVİR

BUGÜN
4. ZAMAN Hâlâ devam Holosen (Buzul Sonrası)
2 Milyon
10. Sınıf

KUATERNER ediyor. Pleistosen (Buzul Çağı)

Pliyosen
3. ZAMAN Miyosen
TERSİYER 80 Milyon 2 Milyon
Oligosen
(NEOZOİK) yıl önce
Eosen
Paleosen
Kretase
2. ZAMAN 170 Milyon 65 Milyon Jura
MEZOZOİK yıl önce
Trias
Permiye
Karbonit
1. ZAMAN 370 Milyon 245 Milyon Devoniyen
PALEOZOİK yıl önce Kretase
Ordovisyen
GEÇMİŞ

Kambriyen
İLKEL ZAMAN 570 Milyon
4 Milyar
PREKAMBRİEN yıl önce

DAĞ OLUŞUMU (OROJENEZ)

İÇ KUVVETLER Dış kuvvetler tarafından aşındırılan malzemeler; deniz, göl vb.
su kütlelerinin tabanlarında birikerek binlerce metre
Coğrafya

Enerjisini yerin içinden alan ve yeryüzünde kıtaları, dağları, depremleri,

volkanizmayı oluşturan bu kuvvetlere iç kuvvetler adı verilir. kalınlığında tortul tabakalar oluşur. Biriken ve sertlik dereceleri
İç kuvvetlerin oluşumu sürecinde yer kabuğunda meydana gelen hareketlere birbirinden farklı olan tortul tabakalar, levhaların yaklaşması
tektonik hareket adı verilmektedir. sonucu yan basınçlara uğrar. Buna bağlı olarak da kıvrım ve
kırık dağları oluşur.
Horst Graben
İÇ KUVVETLER Graben
Antiklinal

Senklinal
Epirojenez Orojenez Volkanizma Depremler

Fay

Kırık dağlarının oluşumu Kıvrım dağlarının oluşumu

Aşınma sonucu yük azalır ve
arazi yükselir. Birikme sonucu yük artar ve
arazi alçalır.
Jeoantiklinal
Yükselme
Jeosenklinal } tabakalar
Tortul

Alçalma

KITA OLUŞUMU (EPİROJENEZ)

Aşınma sonucu yük azalır ve
arazi yükselir. Birikme sonucu yük artar ve
arazi alçalır.
VOLKANİZMA
Jeoantiklinal
Kara
Yer kabuğunu oluşturan
Yükselme
Jeosenklinal } Kara
Tortul
tabakalar Magmanın yeryüzüne çıkması veya yeryüzüne yakın yerlere
levhaların manto üzerinde Deniz kadar sokulmasına denir.
Alçalma Deniz
durduğu dengeye izostatik Yükselme Volkanizmanın
10. Sınıf

Alçalma
denge denir. Yüzey
Volkanizması Dünyadaki Dağılışı
Lav
İzostatik dengeyi; Transgresyon (Deniz ilerlemesi) Tüf
Lapilli
Volkan bombası
Buzullaşma Kara Kül
Kara
Erozyon (Aşınma)
Lav birikmesi
Deniz Alçalma Deniz
Yükselme
Tortullanma bozar.

Regresyon (Deniz gerilemesi)

Derinlik
Volkanizması

Batolit
Sill
Lakolit
Dayk

www.youtube.com/tonguc10
DEPREMLER (SEİZMA) KAYAÇLAR
KAYAÇ ALT GENEL KAYAÇ
TÜRÜ TÜRÜ ÖZELLIKLER ÖRNEKLERİ
Granit
Depremlerin İç püskürük
kayaçlar
Magmanın, yer kabuğunun içinde
katılaşmasıyla oluşur. Siyanit
Ditorit
Dünyadaki Dağılışı Püskürük
Kayaçlar
İri kristallidir. Gabro

Dış püskürük Magmanın, yer kabuğunun dışında Andezit

Coğrafya
kayaçlar katılaşmasıyla oluşur.
Bazalt
İnce kristallidir. Obsidyen

Dış merkez Kil taşı

Kırıntılı tortul Kum taşı
kayaçlar
ay Kayaçların aşındırılıp çukur alanlarda Konglomera
F birikmesi ile oluşur. (Çakıl taşı)
Tortul
Kaya tuzu
Kayaçlar Kimyasal tortul Tabakalı yapıları vardır.
Kireç taşı
kayaçlar
İçlerinde fosil bulunabilir. (Kalker)

İç merkez Organik tortul Kömür

kayaçlar Mercan

Kayaçların yüksek sıcaklık ve basınç Gnays

altında değişmesiyle oluşur. Mermer
Başkalaşım
Kayaçlar Şist
Yapraklı, tabakalı ve kristalli yapıya
sahiptir. Kuvarsit

Kayaç Döngüsü TÜRKİYE’DE İÇ KUVVETLER

Türkiye, genç oluşumlu bir ülke olduğu için genelde deprem riski
yüksektir.

Türkiye’de volkanizma en fazla Kuvaterner zamanda etkili olmuştur.

10. Sınıf Çökme depremleri karstik arazide oluşur. (Teke platosu, Taşeli platosu,
Obruk platosu, Sivas çevresi, Göller yöresi)

Türkiye Alp-Himalaya
sisteminin parçası olup
genellikle yükselmektedir.

Akarsularda sekilere,
kıyılarında taraçalara
rastlanması epirojeneze
uğradığını kanıtlar.

DIŞ KUVVETLER VE SÜREÇLER Vadiler

Akarsular ve Oluşturduğu Yeryüzü Şekilleri Çentik Vadi Boğaz Vadi Kanyon Vadi
Coğrafya

Eğimli arazi, akış hızı Dağların kıyıya paralel uzandığı Karstik arazilerde
Akarsu Havzası Debi fazla, enerji potansiyeli (Akdeniz-Karadeniz) yerlerde görülür. (Kolarado-
Akarsu Havzası Debi fazla, ulaşıma elverişsiz. görülür. Geçit olarak kullanılır. ABD-Akdeniz)
(Gülek-Zigana) Göksu Kanyonu

Akarsu Terimleri Tabanlı Vadi Asimetrik Vadi

Biriktirme Kesiti Rejim Denge Profili
Eğimin azaldığı, dolayısıyla akış hızının
Biriktirme Kesiti Rejim Denge Profili Farklı dirençteki yamaçlarda oluşur.
da azaldığı (Ege) bölgelerde görülür.

Kaynak

Peribacaları Kırgıbayır Akarsular daha önce erozyonla aşındırdığı mal-

Özellikleri Özellikleri Dağ içi
Dağ eteği
Taban zemeleri eğimin azaldığı yerlerde biriktirirler.
Ovası
Ovası Seviyesi Ovası Ağıl
Volkanik arazi Cılız bitki Sel suları Kurak iklim Kaynak
Alüvyonların yığılması ile biriktirme şekilleri
oluşur.
Sel suları Kurak iklim Tüflü arazi İç Anadolu Kaynak
Ağız Kaynak
Dağ eteği
Dağ içi Taban
Birikinti Konisi-Yelpaze
Ovası Dağ Eteği
Ovası
Ovası
Seviyesi Ovası Ağıl Dağ İçi Ovası
Dağ eteği Dağ eteği
Dağ içi Dağ içi Taban Taban
Ovası Ovası
Ovası Ovası Seviyesi Ovası Ağıl Seviyesi Ovası Ağıl

Akarsu Aşındırma Eğimin ani azalışı ile oluşur. Birikinti konilerinin

Kaynak Kaynak
büyümesiyle oluşur.
Ağız Birikinti konilerinin büyümesiyle
10. Sınıf

oluşur.Ağız Ağız
Kolüvyal Bağcılık ve meyveciliğe uygundur.
Şekilleri topraklar Dağ içi Dağ Dörtyol,
içi
Dağ eteği Dağ eteği
Taban Taban
Tektonik ovaları genişletir.

yaygındır. Ovası Ovası

Ovası Ovası Seviyesi Ovası Ağıl Muş,
Seviyesi OvasıMalazgirt,
Ağıl
Bursa, Iğdır
Malatya ovaları
Dağların ovaları
Peneplen
Kaynak

Dev Kazanı eteğinde örnek Ağız

örnek gösterilir.
Ağız

Plato görülür. verilebilir.

Deniz
Karadeniz Dağ eteği
Dağ içi Taban
Ani eğim kırıklığı sonucu Milyonlarca yılda arazinin Ovası
Ovası
Seviyesi Ovası Ağıl
Deniz
oluşur. Akarsular tarafından düzleşmesiyle oluşur. Adapazarı
Karadeniz
AKARSU BİRİKTİRME ŞEKİLLERİ Karadeniz
Deniz
Ağız
Sakarya

Ovası Kara Deniz

Yukarıdan düşen suyun çar-
Karadeniz
yarılmış yüksek düzlükler-
Adapazarı
Sakarya

Kara
parak oluşturduğu çukurdur. dir.
Ovası Adapazarı
Sakarya

Kara
Delta
Ovası
Taban Seviyesi Ovası Adapazarı Irmak Adası
Sakarya

Kara
İç Anadolu - Güneydoğu
Ovası

Biriktirme ağıza gelmeden Eğim, akış hızı az akarsularda Kıta sahanlığı geniştir.
Anadolu, Erzurum - Kars. oluşur. Deniz Gelgit,
Deniz akıntı zayıftır.
oluşur. Karadeniz Karadeniz
Erezyon güçlüdür.
Akıntı kıyıda
Tarıma uygun ovalardır.
güçlüdür. Marmara-
Deniz
Adapazarı avası Adapazarı Adapazarı Ege Karadeniz Okyanus
Sakarya
Sakarya

Ovası Kara Kara

örnektir.
Ovası
akarsuları kıyılarında
pek
Adapazarı
görülmez.
Sakarya

Ovası Kara

www.youtube.com/tonguc10
 HEM AŞINIM HEM BİRİKİMİN ETKİLİ
OLDUĞU ŞEKİLLER
RÜZGÂRLAR VE OLUŞTURDUĞU
YERYÜZÜ ŞEKİLLERİ
Menderes Seki - Taraça
Rüzgâr Aşındırma Şekilleri
Akarsuyun yatak Hem iç hem Rüzgârlar ya doğrudan ya da taşıdığı materyalleri çarptırıp kayaları aşındırarak şekil oluştururlar.
eğiminin azalması dış kuvvet
Mantarkaya
sonucu yaptığı şeklidir. Şahit Tepe Tafoni Hamada Yardang
(Şeytan Sofrası)
büklümlerdir. Akarsu
Akarsuyun boyu yatağında

Coğrafya
uzar ve gerçek oluşan
uzunluk ile kuş basamaklardır.
uçumu uzunluk farkı artar. Jeolojik olarak genç arazide oluşur.
Akarsu sık sık yatak değiştirir. Epirojenez (deniz ilerlemesi ve
Eğim, akış hızı, enerji potansiyeli az, gerilemesi) ile akarsu aşındırması
ulaşıma daha elverişlidir. birlikte etkilidir.
Rüzgâr Biriktirme Şekilleri

BİL Menderesler eğim az olduğu için Ege ve Marmara Bölgesi’nde

Rüzgârların etkisinin zayıfladığı yerlerde materyaller yığılarak biriktirme şekillerini oluşturur.

Barkan Kumul Lös

bulunan akarsularda görülür.
Türkiye'nin Kuvaterner'de epirojeneze uğraması akarsularında
seki oluşumunu yaygınlaştırmıştır.

Buzul Çeşitleri
BUZULLAR VE OLUŞTURDUĞU YERYÜZÜ ŞEKİLLERİ
Takke Buzulu Örtü Buzulu
Aşınım Şekilleri Birikim Şekilleri Ağrı Everest Fuji Antarktika Grönland

Buzul Vadisi (Tekne Vadi) Hörgüç Kaya Sander, Moren

Eğimli alanlarda buzulun yü-
zeyi aşındırıp U profilli vadi
yapmasıyla oluşur.
Dağ buzullarında yaygındır.
Dağdan inen buzulun sert Buzulların oluşturduğu düz-
kayayı aşındıramaması ile lüklere sander, toprağına
oluşur. moren denir.
10. Sınıf

Vadi Buzulu Sirk Buzulu

Dağlık alanlar. Dağlık alanlar.
Alpler, Kayalık dağları
Sirk Fiyort Drumlin
Buzulların açtığı çukurlardır. Buzul vadilerinin sular altında Buzulların çekilmesi sonucu
Sirk gölü oluşturabilir. kalması sonucu oluşur. ortaya çıkan tepelerdir.
Deniz
Deniz
Deniz

Deniz
Deniz
Deniz

Deniz
Deniz

Deniz
Deniz
Deniz

Deniz

KARSTİK ARAZİLERDESu Çıkan

OLUŞAN
Uvala
DALGA VE AKINTILARIN OLUŞTURDUĞU
Su Çıkan
YERYÜZÜ ŞEKİLLERİ
Uvala
YERYÜZÜ Su Batan
Su Batan (Düden)
ŞEKİLLERİ
Lapya
Lapya
(Düden)
Polye Su Çıkan Dolin
Uvala Kalker
Polye
Karstik Aşındırma Şekilleri
Su Batan
Dolin
Lapya
Kalker Aşındırma Şekilleri Biriktirme Şekilleri
Kanyon
Kanyon (Düden)
Kör Vadi
Coğrafya

KörPolye
Vadi Dolin Kalker
Falez (Yalıyar-Kıyı Dikliği) Lagün, Tombolo, Kıyı Oku-Seti, Plaj
Kanyon
Kil Kara Kara
Kör Vadi Kil
Lagün
Lagün
Geçirimsiz
Kil
Geçirimsiz Kıyı seti Plaj
Plaj
Zemin Plaj
Zemin Geçirimsiz Kıyı seti Plaj
Tombolo
Akarsu Mağara ve Yer Altı Obruk Kıyı Ada
Akarsu Mağara ve Yer Altı Obruk Zemin Falez oku Tombolo
Deniz
Akarsu Mağara ve Yer Altı Obruk Kıyı Deniz Ada
Falez oku
Deniz Dalgaların aşındırdığı
Karstik Biriktirme Şekilleri Deniz materyaller sığ
Sarkıt kıyılarda birikir. Denize doğru çıkıntı
Kireçli suların Sarkıt
Kıyıya paralel dağlık alanda
Sarkıt
Sütun
buharlaşması ile kalsiyum Sütun Sütun yaparsa kıyı oku, bu kıyı oku adaya kadar
DikitDikit
karbonat çökelirse Dikit
(Damlataş)
(Damlataş)
(Damlataş) dalgaların çarpa çarpa uzanırsa tombolo oluşur. Kıyı oku, körfezi
karstik biriktirme
şekilleri oluşur. Tıpkı sütü kayaları düzleştirmesi ile kapatırsa kıyı seti oluşur. Artık kapanan
Traverten

Traverten kaynatıp peynir yapmak gibi.

Traverten
oluşur. körfez lagün gölü ismini alır.

KIYI TİPLERİ VE OLUŞUM SÜRECİ DÜNYADAKİ SU KAYNAKLARI

10. Sınıf

%29 Kara
%71 Su

%97,5 Tuzlu su %30,8 Yer altı suları

Toprak nemi
u
S

%68,9 Bataklıklar
Buzullar ve kalıcı Donmuş toprak
kar tabakaları

Tat lı Su

%2,5 Tatlı su %0,3

Yüzeydeki tatlı sular
(göl ve nehirler)

www.youtube.com/tonguc10
OKYANUSLAR VE DENİZLER GÖLLER
Karalar üzerindeki çukur alanlarda birikmiş durgun su kütlelerine göl denir.
Bir gölün oluşabilmesi için öncelikle bir çanağa ihtiyaç vardır.
Yer kabuğundaki büyük çukurlukları dolduran su kütlelerine okyanus
Göller yeryüzündeki tatlı suların % 87’sini
87’sini oluştururken, göllerin karalar
denir. üzerinde kapladığı alan % 2’dir.
2’dir.
Kıtaların kenarında yer OLUŞUMLARINA GÖRE GÖLLER

alan veya bir kıtanın iç

Coğrafya
kesimlerine kadar Doğal Göller Yapay Göller
sokulmuş okyanus ile
Tektonik Göller Baraj
bağlantılı ancak
Karstik Göller Gölet
okyanustan daha küçük su
Volkanik Göller
kütlelerine de deniz adı
Buzul (Sirk) Gölleri Volkanik Set Gölleri
verilir.
Set Göller Alüvyal Set Gölleri
Karma Yapılı Göller Moren Set Gölleri
Heyelan Set Gölleri
Kıyı Set Gölleri

AKARSULAR AKARSULARIN SINIFLANDIRILMASI

KAYNAK - AĞIZ Rejimlerine Göre Akarsular – Düzenli Rejim
YATAK Akarsuyun akımında yıl boyunca meydana gelen değişikliğe
akarsu rejimi denir. Rejimlerine göre akarsular iki gruba ayrılır.
HAVZA 10. Sınıf
Düzenli rejimli akarsular Düzensiz rejimli akarsular
AÇIK HAVZA

KAPALI HAVZA

SU BÖLÜMÜ ÇİZGİSİ Akarsu konusunda geçen

kavramların hangileri bu şekil
AKIM (DEBİ) üzerinde bulunmaktadır?
Akarsu, Kaynak, Ağız, Havza, Açık
SÜREKLİ AKARSU
Havza, Kapalı Havza, Su Bölümü
Çizgisi, Akarsu Ağı, Akarsu Yatağı Ekvatoral İklim, Okyanusal İklim Savan, Muson, Karasal,
GEÇİCİ AKARSU
( Vadi )

Soğuk Su Kaynakları
YER ALTI SULARI VE KAYNAKLAR
Yamaç Vadi Kaynağı Karstik Kaynak Artezyen Kaynak
Kum taşı, Çakıl taşı, Eğimli arazide oluşur. Kalkerli (karstik) arazide oluşur. İnsan müdahalesi ile
Türkiye gibi dağlık Suyu kireçlidir. (sondaj) çıkar.
Kalker,Tüf geçirimli ülkelerde yaygındır.
Debisi yüksek Suyu basınçlıdır.
kayaçlardır. Suları mevsimsel
olanına voklüz Çöküntü ovaları, vadi
değişim yaşar. tabanları, senklinal
denir.
Akdeniz yapılarda yaygındır.
Coğrafya

Bölgesi'nde
Taban suyunun yaygındır.
biriktiği yere akifer
Geçirimli
denir.
tabaka Sıcak Su Kaynakları

Fay Kaynağı Gayzer Kaynak

Su
Kırıklı yapıda fay hattı boyunca Sıcak su Aktif volkanik bölgelerde görülür.
tabakası çıkar. Suyu basınçlı ve çok sıcaktır.
kaynakları
Jeolojik olarak genç ülkelerde mevsimsel
görülür. ısı değişimi
Kil, Şist, Granit gibi Taban suyunun üst Geçirimsiz
yaşamaz.

kayaçlar geçirimsiz kısmına taban suyu tabaka

kayaçlardır. seviyesi denir.

TÜRKİYE’NİN AKARSULARI GÖLLERİ TOPRAK COĞRAFYASI

VE YER ALTI SULARI Püskürük, sedimanter ve metamorfik kayaçların ufalanmasıyla
oluşmuş, içinde mineraller, canlı organizmalar, organik
maddeler,hava ve su bulunan canlı örtüye toprak denir.
10. Sınıf

Toprak Oluşumunu Etkileyen Faktörler

İKLİM ANAKAYA

YER ŞEKLİ BİTKİ ÖRTÜSÜ

ZAMAN

www.youtube.com/tonguc10
 TOPRAK ÇEŞITLERİ
TOPRAK ÇEŞİTLERİ
TOPRAĞIN KATMANLARI (HORİZONLARI)
Zonal Topraklar İntrazonal Topraklar Azonal Topraklar

O Horizonları: Toprağın en üstündeki

organik maddelerden oluşan kısmıdır. Laterit topraklar Halomorfik topraklar Alüvyal topraklar

Kırmızı Akdeniz toprakları Hidromorfik topraklar Kolüvyal topraklar

A Horizonu (Yıkanma): Ayrışmanın en Kahverengi orman toprakları Kalsimorfik topraklar Litosoller

Coğrafya
fazla olduğu üzerinde bitkilerin yaşadığı Kahverengi ve kestane renkli Regosoller

bölümdür. bozkır toprakları Vertisoller

Lösler
Zonal Topraklar
Podzol topraklar Rendzinalar
Morenler

B Horizonu (Birikme): Toprağın üst Çernozyom topraklar

yüzeyinde çözünen maddelerin biriktiği Çöl toprakları

bölümdür. Tundra toprakları

C Horizonu (Ayrışma): Ana kayanın

ayrışmaya devam ettiği, genelde içinde
kaba unsurların bulunduğu bölümdür.

TÜRKİYE’DE TOPRAKLAR DÜNYADA BİTKİLER

Bir bölgede doğal koşullara bağlı olarak yetişen çeşitli bitki topluluklarının
oluşturduğu örtüye doğal bitki örtüsü veya vejetasyon denir.

Bitki Formasyonları

Ağaç Çalı Ot Çöl

10. Sınıf Formasyonu Formasyonu Formasyonu Formasyonu

Ekvator Maki Savan Çöl

yağmur Garig Bozkır bitkiler
ormanları Psödomaki Çayır
Muson Tundra
ormanları
Orta kuşağın karışık ormanları
İğne yapraklı orman

SORU NELER ÖĞRENDİK?

Tortum DÜNYA’NIN TEKTONİK OLUŞUMU
Sera
Dünya’nın İç Yapısı
Abant SU KAYNAKLARI
Levha Tektoniği
Coğrafya

Yedigöller Dünyada Su Kaynakları

JEOLOJİK ZAMANLAR
Sülük Gölü Türkiye’de Su Kaynakları
İÇ KUVVETLER
Yukarıda verilen göllerin oluşum özellikleri dikkate alındığında Türkiye’de Su
oluştukları arazi için hangi ifade yanlıştır? KAYAÇLAR
Kaynaklarının Genel
A) Dağlık ve engebeli arazi yapısına sahiptir. TÜRKİYE’DE İÇ KUVVETLER Özellikleri
B) Heyelan olayı yaşanma ihtimali yüksektir. DIŞ KUVVETLER Türkiye’de Su
C) Yağış miktarı fazladır. TÜRKİYE’DE DIŞ KUVVETLER Kaynaklarından Yararlanma
D) Arazide geçirimli tabakanın altında geçirimsiz tabaka bulunur. TOPRAKLAR
E) Kireç taşı yaygın olarak bulunur. BİTKİ TOPLULUKLARI

ÖDÜLLÜ SORU

Gördüğümüz konulardan en zorladığın konu

hangisi?
10. Sınıf

www.youtube.com/tonguc10