ELEKTRİK KUVVETLİ AKIM (8) Kısa Devre Hesapları. Notları Derleyen - Aydın Bodur Emre Metin. Notları Yayına Hazırlayan - Aydın Bodur Hakkı Ünlü

T
URGUTODABAŞI
ap
EL
EKT
RİKKUVVET
LİAKI
M(8)
KI
SADEVREHES
APL
ARI
t
*
Kıs
aDevr eÇeş i
t
ler
i
ki
*
Kıs
aDevr eAkı
mı Üzer
ineEtkiEdenFakt
örl
er
*
Kıs
aDevr eAkı
ml ar
ını
nDeğer l
endir
i
lmesi
*
Kıs
aDevr eAkı
mı nı
nFiz
iki
YöndenAçı k
lanması
*
Kıs
aDevr eAkı
ml ar
ını
nHes abı
e-
*
HavaHat l
arı
*
Kablol
ar
*
ReaktansBobini
*
Tüketi
ci
ler
EMO YAYI
NNO:
EK/
2011/
11
TMMOB
El
ekt
ri
kMühendi
sl
eri
Odas
ı

ELEKTRİK KUVVETLİ AKIM (8)
Kısa Devre Hesapları
Notları Derleyen:
Aydın Bodur
Emre Metin
Notları Yayına Hazırlayan:

Aydın Bodur
Hakkı Ünlü
M.Turgut Odabaşı’na Saygılarımızla
Elektrik Kuvvetli Akım Notları, Turgut Odabaşı’nın Elektrik Tesisat Mühendisleri Dergisinde
yayınladığı yazılardan, ‘Elektrik Kuvvetli Akım Tesisat El Kitabı’ ile her bölümün sonunda belirtilen
ABB, Schneider, Chevron, NAFVAC ve Siemens’in hazırladığı İmalat, Bakım, Montaj El kitaplarından
EMO için derlenmiştir.

TMMOB
ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI

ELEKTRİK KUVVETLİ AKIM (8): KISA DEVRE HESAPLARI

Notları Derleyen:
Aydın Bodur
Emre Metin

Notları Yayına Hazırlayan:
Aydın Bodur
Hakkı Ünlü

621.31906 BOD 2011
ELEKTRiK KUVVETLi AKIM (8): KISA DEVRE HESAPLARI
/ Elektrik Mühendisleri Odası‐1.bs‐

Ankara,2011
181 s.;24 cm ISBN 978‐605‐01‐0061‐7 (EK/2011/11)

Elektrik

Elektrik Kuvvetli Akım Notları, Turgut Odabaşı’nın Elektrik Tesisat Mühendisleri Dergisinde
yayınladığı yazılardan, ‘Elektrik Kuvvetli Akım Tesisat El Kitabı’ ile her bölümün sonunda
belirtilen ABB, Schneider, Chevron, NAVFAC ve Siemens’in hazırladığı İmalat, Bakım, Montaj El
kitaplarından EMO için derlenmiştir.

TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI
İÇİNDEKİLER
Giriş ________________________________________________ 5
8.1. Kısa Devre Çeşitleri _________________________________ 8
8.1.1 Üç Fazlı Simetrik Kısa Devre: ___________________________ 8
8.1.2. İki Fazlı Kısa Devre: __________________________________ 9
8.1.3.Bir Fazlı Toprak Kısa Devresi: __________________________ 10
8.1.4. Toprak Teması: ____________________________________ 11
8.1.5. 2-faz toprak Teması: _______________________________ 14
8.2. Hata Yerinin Beslenmesi ______________________________ 14
8.3. Kısa Devre Akımı Üzerine Etki Eden Faktörler ___________ 17
Güç Katsayısının Tesiri ____________________________________ 17
Yükün Tesiri ____________________________________________ 18
Jeneratör Yapısının Tesiri _________________________________ 18
Uzaklığın Tesiri __________________________________________ 19
8.3.4.1. Yakın Kısa Devre : ________________________________ 20
8.3.4.2. Uzak Kısa Devre veya Şebeke Kısa Devresi : ____________ 21
8.4. Kısa Devre Akımlarının Değerlendirilmesi ______________ 22
8.4.1. En Büyük Kısa Devre Akımları: ________________________ 22
8.4.2. En Küçük Hata Akımları: _____________________________ 22
8.5. Kısa Devre Akımının Fiziki Yönden Açıklanması _________ 23
8.6. Kısa Devre Olayının Zamana Bağlı Olarak Gelişmesi _____ 24
1
8.6.1. Subtransiyen Kısa Devre Olayı ________________________ 24

8.6.2. Geçiş veya Transiyent Kısa Devre Olayı _________________ 28
8.6.3. Sürekli Kısa Devre Olayı _____________________________ 29
8.7. Kısa Devre Akımlarının Hesabı _______________________ 30
8.7.1. Simetrili Bileşenler Metodu __________________________ 30
8.7.2. Omik veya empedans Metoduna göre Kısa Devre
hesabının Yapılması _____________________________________ 43
8.7.3. Senkron Jeneratörler _______________________________ 50
8.7.4. Zaman Sabitleri ____________________________________ 52
8.7.5 Transformatörler __________________________________ 55
8.8 Hava Hatları ___________________________________ 60
8.8.1. Hava Hatları ______________________________________ 61
8.8.2.Toprak iletkeni olmayan çift devre hava hatlarında
toprak evresine ait birim sıfır empedans _____________________ 65
8.8.3. Yüksek gerilim hava hatları çoğunlukla bir veya daha çok
toprak iletkeni ile donatılır________________________________ 66
8.9 Kablolar _________________________________________ 73
8.10 Reaktans Bobini __________________________________ 74
8.10.1. Reaktans için normalize değerler_____________________ 77
8.11. Seri Kondansatörler _________________________________ 78
8.12. Şebeke ___________________________________________ 80
8.13. Tüketiciler; ______________________________________ 81
8.13.1. Aktif Tüketiciler __________________________________ 81
8.14. Kısa Devre Hesaplarında Per-Unit Metot _____________ 108
8.14.1Per-Unit metodun açıklanması: ______________________ 108
8.14.2. Per-Unit Sistemin Tanımı __________________________ 111
Baz Değer Bağlantıları __________________________________ 112
2
8.15. Kısa Devre Hesaplarında MVA Metodu______________ 126
Elektrik devre empedansları ve kısa devre güçleri _____________ 126
Şebekelerde Kısa Devre (MVA) Güçlerinin Belirlenmesi _____ 133
8.16.1 Şebeke elemanlarının seri bağlanma durumu___________ 133
8.16.2. Kısa Devre Akımının Bulunması _____________________ 135
8.16.3. MVA metodunda enerji nakil hatları ve kablo hatlarının
bulunduğu taraftaki gerilim değeri esas alınarak kısa devre güçleri
belirlenir ve bu sayede herhangi bir gerilim transformasyonu
kesinlikle yapılmamalıdır. _______________________________ 137
8.16.2. Şebeke Elemanlarının Paralel Bağlanma Durumu _______ 147
8.16.4. Kısa Devre Akımlarının Belirlenmesi__________________ 152
8.16.5. Jeneratör _______________________________________ 154
8.16.7. Kablolar ________________________________________ 156
SON SÖZ ___________________________________________ 175
3
4
Giriş
Elektrik tesislerinde enerjinin alındığı noktadan itibaren her cins

elektrik ekipmanının her birinde veya her birine ait bağlantılarda
elektrik yalıtımı bozulabilir. Bu bozulma sonucunda meydana gelen
diğer iletkenlerle temas durumuna “kısa devre” denilir.
Sistemdeki faz sayısı üç olup, yüksek ve orta gerilim sistemleri üç

adet, alçak gerilim sistemleri ise dört veya beş adet hat(lar)dan
teşkil edilirler.
Normal işleyişte bir elektrik sistemi, devreden enerji kaynağının iç

empedansından ve tüketici empedansının iç kaynağını ohm
kanununa göre belirlendiği bir akım çeker. Enerji kaynağının ve bu
kaynağa bağlı hatların empedansları, daima tüketici empedansına
göre çok küçüktür.
Bir izolasyon hatasının meydana gelmesinde iletkenler arası temas

sonucu tüketici, devreden çıkar ve enerji kaynağı iç
empedansından ve hat empedansından ibaret bir kısa devre kalır
ki: devrede çok küçük bir direnç kalmasından dolayı, devreden söz
konusu direncin veya empedansın belirlediği çok büyük değere
sahip bir kısa devre akımı oluşur.
Kısa devrenin elektrik tesislerindeki etkisi çok farklı olabilir. Kısa

devre, ani olarak darbe şeklinde başlamışsa; devreden geçen çok
büyük darbe kısa devre akımları tesis ekipmanları üzerine elektro-
dinamik kuvvetlerin tesir etmesine ve mekanik zorlamalara yol
açar.
Kısa devre akımının devreden geçişinin uzun sürede olması ise;

ekipmanların ısınmasına ve termik zorlamaların meydana
gelmesine yol açar. Dinamik ve termik zorlamaların etkisindeki
5
elektrik şebekesinde bulunan ekipmanlar ve cihazlar tahrip olabilir.

Kısa devrenin bu etkileri ile beraber arıza yerinde bir ark meydana
gelmişse çevresine yaptığı yıkıcı zararlar ihmal edilemeyecek
boyutlara ulaşabilir.
Toprak kısa devresinin etkileri şebekedeki nötr veya yıldız

noktasının yapısına görede değişir. Nötrü topraklanmış elektrik
tesislerinde toprak temaslı bir kısa devre baş gösterirse; canlılar
için tehlikeli temas ve adım gerilimleri baş gösterir.
Kısa devrenin etkileri ve şiddeti, hata yeri ve tipine bağlıdır.Arıza

yerini besleyen elektrik kaynağının gücü ne kadar büyükse ve
hatalı yerin bu enerjı kaynağından beslenme süresi ne kadar uzun
olursa; kısa devre akımlarından oluşan etki ve zararın büyüklüğü o
kadar fazla olur.
Kısa devre hesapları, tesisin projelendirme safhasında yapılmalıdır.

Kısa devre hesabının yapılmasındaki amaç: kısa devrenın oluştuğu
durumlarda meydana gelebilecek kısa devre akımlarının değerini
bulmak ve bu değerler esas alınarak kısa devre akımlarının
meydana getirebileceği termik ve dinamik zorlamaları tesbit
ederek tesis ekipmanlarını buna göre boyutlandırmak ve ayrıca
koruma cihazlarının açtırtma akım değerlerini ve seçiciliği
gerektiren durumlarda açma sürelerinin değerlerini tesbit
etmektir.
Yüksek gerilimli elektrik tesislerinin projelerinin hazırlanmasında

ve montajında kısa devrenin bütün etkileri göz önüne alınır ve
tesisin kısa devreye dayanıklı olması sağlanır. Alçak gerilim
tesislerinde ise, kısa devre akımlarının direkt tesirleri göz önüne
alınır. Bütün tesislerde kısa devre akımlarının değerlerinin
bilinmesi gerekir. Bu sayede kısa devre zorlamalarına dayanacak
malzeme seçimi ile tesisin ve çalışanların zorlamalara dayanması
6
ve harap olmaması için uygun koruma elemanları seçmek mümkün
olur.
Kısa devrenin zararlı etkilerine karşı hem tesisleri ve çevresini hem

de insan ve canlı hayatını korumak için hassas ve hızlı çalışan
koruma rölelerinden ve süratle bir şekilde devreyi kesen
kesicilerden yararlanılır. Herşeyden önce kesiciler, meydana
gelebilecek en yüksek kısa devre akımını kesebilecek kapasitede
olmalıdır. Elektrik tesislerinde hem teknik şartlara uygun ve hem
de ekonomik olan kesiciler ancak kısa devre hesapları sonucu
bulunan kısa devre akımı değerlerine göre seçilirler.
Koruma sistemlerinin seçilmesi ve koruma tesislerinin

düzenlenmesi ile ayarlanması için bir tesiste baş gösterebilecek
olan en büyük kısa devre akımlarından başka en küçük kısa devre
akımlarının bilinmesi gerekir. Alçak gerilim şebekelerinde bir arıza
halinde en yakın sigortanın erimesini sağlamak için seçilecek
sigorta kesme akımı oluşabilecek en küçük kısa devre akımından
küçük olmalıdır.
Kısa devre hesapları sonucunda tesiste aşağıda belirtilen

hususların tesbit edilmesi ve buna göre tesisin boyutlanması
gerekmektedir.
Tesisin mekanik ve termik zorlanması

Güç anahtarının ve sigortaların kısa devreyi açma ve kapama
kapasiteleri
Kısa devre akımını sınırlandırmak için kullanılması düşünülen
dirençlerin boyutlandırılması
Transformatörların kısa devre gerilimlerinin tayini
Adım ve temas gerilimleri
Şebeke koruma sisteminin tayini
Şebeke stabilitesi...
7
8.1. Kısa Devre Çeşitleri
8.1.1 Üç Fazlı Simetrik Kısa Devre:
Üç fazlı bir sistemde her üç faz iletkeninin birbiri ile temas etmesi
halinde oluşan hata şeklidir.Hata yerinde iletkenler arası gerilim
sıfır olur.Bu durumda üç fazlı kısa devre simetrik bir hatadır. Bazı
hallerde kısa devre yerinde bir ark oluşur, ark üzerinde 17 V/cm
mertebesinde
Şekil 8.1 . 3-fazlı simetrik kısa devre
bir gerilim düşümü oluştuğundan hata yerinde gerilim sıfır olmaz.

Eğer ark direnci ihmal edilmeyecek kadar küçük değilse bu taktirde
artık üç fazlı kısa devre simetrik bir kısa devre değildir.
Üç fazlı kısa devrede her üç fazdan hata yerine doğru eşit ve sabit
bir hata akımı geçtiğinden bu akımların ani değerlerinin toplamı
8
sıfırdır.Bundan dolayı üç fazlı kısa devrede yıldız noktasının önemi
yoktur.Üç fazlı kısa devre akımının hesabı için sisteme ait yalnız bir
fazın göz önüne alınması yeterlidir.
8.1.2. İki Fazlı Kısa Devre:
Hata yerinde asimetrik bir kısa devre olması durumunda, iki faz
arasındaki gerilim sıfır olur. Toprak teması olmayan iki fazlı kısa
devrede yıldız noktasının bir önemi yoktur. Her iki fazdan geçen
hata akımı birbirine eşit fakat ters yöndedir. Jeneratörden hata
yerine kadar geçen akım, hat boyunca sabittir.
Toprak temassız kısa devre durumu yüksek gerilim havai

hatlarında nadiren rastlanır. Buna karşılık toprak temaslı kısa devre
olayı kolayca meydana gelir. Toprak temaslı iki fazlı kısa devrede,
topraktan geçecek olan hata akımının değeri bakımından, yıldız
noktasının önemi vardır.
Şekil 8.2. İki fazlı kısa devre halinde gerilim fazörleri. S ve T fazları arasındaki
kısa devre jeneratör ile hata yeri arasındaki gerilim değişimi
9
8.1.3.Bir Fazlı Toprak Kısa Devresi:
Yıldız noktası doğrudan topraklanmış olan tesislerde fazlardan

herhangi birinin toprak ile temas etmesi sonucu bir fazlı toprak
kısa devresi oluşur. Eğer trafonun veya jeneratörun fazlarından
birinin ucu yıldız noktası ile köprülenirse buna ‘bir fazlı kısa devre’
denir.
Bu tür kısa devre ekseriyetle arklı olarak başlar, birçok hallerde

diğer fazlarda oluşur. Kısa devre arksız ise hatalı fazın gerilimi
jeneratörden hata yerine gittikçe azalır ve hata yerinde sıfır olur.
Bu esnada hatasız fazların faz-nötr gerilimi de faz arası gerilim
değerine ulaşır.Bir fazlı toprak kısa devresi bir fazlı hatalarda yıldız
noktasının durumunun önemi çok büyüktür.
Şekil 8.3. 1-fazlı toprak kısa devresinde gerilim fazörleri
10
8.1.4. Toprak Teması:
Toprak teması: yıldız noktası doğrudan topraklanmamış; yani yıldız

yalıtılmış veya reaktans bobini üzerinden topraklanmış tesislerde
fazlardan herhangi birinin toprak ile temas etmesiyle baş gösteren
hata durumudur. Böyle bir hata durumunda, hatalı faz toprak
potansiyelini alır hatasız fazlar ile toprak arasındaki gerilim fazlar
arası gerilim değerine yükselir.
Küçük ölçekli orta gerilim ve alçak gerilim şebekelerinde böyle bir

hata halinde hata yerinden önemli derecede ısınmaya veya
tehlikeli boyutta temas ve adım gerilimi meydana getirecek
değerde bir hata akımı geçmez. Bu gibi tesislerde toprak teması
tamamen tesirsiz ve zararsızdır. Zamanla şebekenin bir başka
yerinde başka bir fazında bir toprak arızası olursa bu taktirde çift
toprak teması oluşur.
Yüksek gerilim şebekelerinde yıldız noktasının yalıtılmış olması

durumunda, her üç faz hattının toprağa karşı kapasitelerinin eşit
olduğu halde, iletkenlerden biri toprakla temas ederse; şebekenin
toprağa karşı simetrisi bozulduğundan ve hatalı faza ait kapasite
kısa devre olduğundan, bir akım geçer; diğer hatasız fazlara ait
kapasitelerden geçen kapasitif akımların fazör toplamı kadar akım
hata yerinden toprağa geçer. Bu hata akımının değeri çok büyük
olduğundan yıldız noktası yalıtılmış şebekelerde bir toprak teması
halinde hatalı yerin çok kısa zamanda açılması ve ayrılması gerekir.
11
TOPRAK TEMASINDA KAPASİTİF

TOPRAK AKIMLARI
Şekil 8.4. Faz-toprak temasında hata akımları
Yıldız noktası reaktans bobini üzerinden topraklanmış şebekelerde

toprak teması farklı bir özellik teşkil eder. Reaktans bobini hattın
toprak kapasitesi ile rezonans teşkil edecek şekilde tayin edilmiştir.
Reaktans bobininin selfi L ve hattın toprağa kapasitesi CT ise trafo
ve şebeke empedansı ihmal edilerek normal şebeke frekansında
1
WL = dır
3L0 C T
Normal işletmede yıldız noktasının gerilimi sıfırdır ve topraklama
bobini tamamen gerilimsizdir. Yıldız noktası topraklama bobini
üzerinden topraklanan şebekede, T fazında bir toprak teması
halinde geçen kapasitif ve endüktif akımların birbirini kompanze
etmesi sebebi ile şebekeden büyük bir akım akmaz. Toprak teması
halinde bütün şebeke gerilim sistemi kayar. Normal işletmede
gerilimsiz olan yıldız noktası faz toprak gerilimine eşit bir kayma
gerilimine ulaşır. Topraklanma esnasında kayan gerilimlerin tesiri
ile (arızalı fazın toprağa karşı gerilimi sıfır olur, arızasız fazların faz
toprak gerilimleri faz arası gerilim değerine yükselir)Arızasız S ve R
fazlarına ait kapasiteler üzerinden Icr ve Ics gibi kapasitif akımlar
geçer. Rezonans şartı gerçekleştiğinde IL = ICR + ICS olacağından ve
endüktif akım ile kapasitif toprak akımları arasında yaklaşık 180
faz farkı bulunacağından hata yerinde bu akımların toplamı sıfır
olur. I = IL –( ICR + ICS ) .Böylece ark şeklinde başlayan toprak teması
kısa zamanda söner ve toprak temasına rağmen yeniden normal
işletme durumu meydana gelir. Bu yüzden kompanzasyonlu
12
şebekede hatalı şebeke parçasının derhal ayrılmasına gerek
yoktur.
G R
CT CT CT
L
IL
Ic Ic Ic
IL = Ic
YILDIZ NOKTASI REAKTANS BOBİNİ ÜZERİNDEN
TOPRAKLANAN ŞEBEKE
Şekil 8.5 Nötr noktası reaktans bobini üzerinden topraklanan şebekelerde toprak
hatasında oluşan akımlar
Normal işletmede yıldız noktasının gerilimi sıfırdır ve topraklama

bobini tamamen gerilimsizdir. Yıldız noktası topraklama bobini
üzerinden topraklanan şebekede, T fazında bir toprak teması
halinde, geçen kapasitif ve endüktif akımların birbirini kompanze
etmesi sebebi ile şebekeden büyük bir akım akmaz. Toprak teması
halinde, bütün şebeke gerilim sistemi kayar. Normal bir işletmede
gerilimsiz olan yıldız noktası faz toprak gerilimine eşit bir kayma
gerilimine ulaşır. Topraklanma esnasında kayan gerilimlerin tesiri
ile (arızalı fazın toprağa karşı gerilimi sıfır olur, arızasız fazların faz-
toprak gerilimleri, faz arası gerilim değerine yükselir) arızasız S ve R
fazlarına ait kapasiteler üzerinden Icr ve Ics gibi kapasitif akımlar
geçer. Rezonans şartı gerçekleştiğinde IL = ICR + ICS olacağından ve
endüktif akım ile kapasitif toprak akımları arasında yaklaşık 180
faz farkı bulunacağından hata yerinde bu akımların toplamı sıfır
olur. I = IL – (ICR + ICS). Böylece ark şeklinde başlayan toprakla
temas, kısa zamanda söner ve toprak temasına rağmen yeniden
normal işletme durumu meydana gelir. Bu yüzden
kompanzasyonlu şebekede, hatalı şebeke parçasının derhal
ayrılmasına gerek yoktur.
13
8.1.5. 2-faz toprak Teması:
Genellikle yıldız noktası yalıtılmış veya kompanzasyon bobini

üzerinden topraklanmış şebekelerde iki faz iletkeninin iki yerde
toprak teması olması sonucu baş gösterir.
Şekil 8.6. 2-faz-toprak teması durumu
Bu hatanın sebebi hatasız faz iletkenlerinde gerilim yükselmesi ile

izolasyonun zorlanmasıdır. Genellikle basit bir toprak teması
şeklinde başlar ve toprak temasının derhal açılmasına gerek
görülmez. Nötrü doğrudan topraklanmayan şebekede, toprak
teması durumunda, şebeke faz-toprak gerilimlerindeki kayma,
bilhassa büyüktür. Böyle bir durumda, toprağa karşı gerilimi
yükselen hatasız fazın izalasyonunda delinme ve atlama meydana
geldiğinde çift toprak teması meydana gelir. Her iki temas yeri
birbirinden ne kadar uzaksa arızanın şiddeti o kadar az olur. Çift
toprak teması, iki fazlı kısa devreye göre şiddeti daha az olmakla
birlikte tesir tarzı bakımından aynıdır.
8.2. Hata Yerinin Beslenmesi

Hata yerinin beslenmesi, birinci derecede besleme kaynağının
yapısına, sayısına ve ikinci derecede şebekenin yapılış tarzına
bağlıdır. Hata yeri ya direkt jeneratörler vasıtası ile veya trafolar
üzerinden beslenir. Elektrik şebekeleri ya sabit basit dallı
14
şebekelerden; yada gözlü şebekelerde, seri ve paralel hatlardan
oluşur.
Küçük şebekeler, genellikle tek santrallerden beslenir. Dallı
şebekelerde besleme bir taraftan olur. Enerji, besleme
noktasından hata yerine doğru gider. Gözlü şebekelerde ise paralel
hatlar üzerinden çok taraflı besleme imkanı bulurlar.
IK K T
T
G
IK T
K
G
T
T
T
K
IK T
IK1 IK2
K
G G
Şekil 8.7. Farklı şebeke konfigürasyonlarında hata yerlerinin beslenmesi
Kısa devre besleme yerine akımlar, paralel bağlantı durumunda

santralden hata yerine doğru paralel kollar üzerinden ise ters
yönden akarlar.
Büyük şebekelerde iki veya daha çok santral mevcuttur hata yeri
hem çeşitli santrallerden ve hemde paralel bağlı hatlar üzerinden
çeşitli yollardan beslenirler.
15
K T
T
G
IK
Şekil 8.8. Bir fazlı besleme halinde kısa devrede hat boyunca gerilim değişimi ve
kısa devre akımı
1 G G 2
T K T
U1 U2
IK1 IK2
Şekil 8.9. İki taraflı besleme halinde kısa devrede hat boyunca gerilimin değişimi
ve kısa devre akımı
Elektrik tesislerinde kısa devre yerleri, jeneratörden başka enerji

depolayabilen; bu enerji ile kısa devre yerini besleyebilen; senkron
ve asenkron motorlar ile güç katsayısını düzeltmede kullanılan
kondansatörlerden ibaret olan aktif tüketiciler tarafından
beslenebilirler. Bunların arıza yerlerini besleyen kapasite, sürekli
olmayıp çok sınırlıdır; ancak üzerinde depo edilen enerji
16
tükeninceye kadar arıza yerini beslemeye devam ederler ve kısa
devre akımını da depo edebildikleri enerji oranında bir miktar
büyütürler.
Senkron motorlar, kısa devrede aynen senkron jeneratörler gibi

davranırlar. Asenkron motorların manyetik alanı çok kısa zamanda
yok olduğundan, kısa devre yerini çok kısa bir süre için beslerler.
Güç katsayısını düzeltmek için şebekeye bağlanan kondansatörle
enerji nakil hatlarında normal işletmede belirli bir miktarda
kapasitif enerji depo edilmiştir. Bu enerji, kısa devre yolu
üzerinden kısa devre yerini deşarj olarak beslemeye devam eder.
Bu akımlar, çok kısa süreli olduklarından; yalnız başlangıç kısa
devre akımına tesir ederler. Sürekli kısa devre akımının değerini
artırmaları söz konusu değildir.
8.3. Kısa Devre Akımı Üzerine Etki Eden Faktörler
Güç Katsayısının Tesiri
Normal işletmede gerekli olan EMK, jeneratörün yük durumuna ve

özellikle reaktif yük durumuna yani yük akımının büyüklüğüne ve
faz açısına bağlıdır.
Yük akımının sabit kalmasına ve endüktif yükte güç katsayısının

düşük olmasına rağmen, daha büyük EMK’ya ihtiyaç vardır.
Kapasitif yükte ve tersine olarak EMK küçülür.
Jeneratörün endüktif yüklü olması halinde, endüvi reaksiyonunu

karşılamak için ikazın artması gerekir. Normal işletmede ikaz
yüksek değere ayarlanmışsa ve bu anda bir kısa devre baş
gösterdiğinde, manyetik ataletten dolayı, bileşke alan başlangıçta
sabit kalacağından, gerilim regülatörü harekete geçinceye kadar
özellikle başlangıçta, kısa devre akımları büyük değerler alır.
17
Yükün Tesiri
Jeneratör yükünün özellikle endüktif bileşenin büyük olması, EMK

ve özellikle buna bağlı ikazın büyük olmasına yol açar. Bu yüzden
jeneratör yükünün büyük olduğu; yani ikazın yüksek olduğu
gündüz saatlerinde kısa devre akımı daha büyük ve yükün az
olduğu yani ikazın düşük olduğu gece saatlerinde kısa devre akımı
daha küçük olur. En büyük ve en küçük kısa devre akımlarının
tayini bakımından santrallerin en büyük ve en küçük yük
durumlarının büyük önemi vardır.
Jeneratör Yapısının Tesiri
Senkron jeneratörlerin stator sargılarının empedans değeri kısa

devre akımının büyüklüğü üzerine tesir eden en büyük faktördür.
Kararlı halde stator sargısının empedansı:
Z=Ra + jXd ifadesi ile verilir.
Ra Stator sargısının omik direnci olup büyük güçlü

jeneratörlerde çok küçük olduğundan reaktansın yanında ihmal
edilirler.
Xd Senkron Reaktans: Kararlı hal çalışma durumunda geçerli

olan reaktans
Jeneratör uçlarındaki ani kısa devrede ‘Xd başlangıç reaktansı’ ile ‘IK
başlangıç kısa devre akımı’ geçiş rejiminde Xd reaktansı ile IK geçiş
kısa devre akımı ve Xd senkron reaktansı ile IK sürekli kısa devre
akımı kısa devre durumunda geçerli olan EMK değerleri ile tayin
18
edilir. Bir şebeke kısa devresinde ise bu empedans değerleri
şebeke empedansına ilave olur.
Uzaklığın Tesiri
Uzak deyimi coğrafi yani mekan bakımından değil daha ziyade
elektrik bakımından anlaşılmalıdır. Besleyici şebekenin iç
empedansı Zi ise ve buna bağlı transformatörden ve hatlardan
meydana gelen şebekenin toplam Zş şebeke empedansının iki
katından büyükse; yani Zş > 2 Zi ise; bu taktirde kısa devre uzaktır.
Birçok jeneratör tarafından beslenen bir kısa devre durumunda,

kısa devre yerinde:
I”KG/ ING >1.3 olması mümkündür,
fakat jeneratörden birinde
I”NG / ING< 1.3 şartı gerçekleşmiyorsa bu durumda da yine

uzak bir kısa devre söz konusudur.
Jeneratöre yakın olan yerlerde kısa devre akımı büyük olur.Yakın

kısa devre ve uzak kısa devre olarak iki kavram tanımlanmaktadır.
Söz konusu yakınlık veya uzaklık bir mesafe ölçüsünden çok
besleme noktası ile kısa devre yeri arasındaki toplam empedans ile
ilgili bir durumdur.
Üç fazlı bir kısa devrede, kısa devre akımı, jeneratör normal
akımının iki katından büyükse; buna yakın kısa devre denir. Aksi
halde uzak kısa devre veya şebeke kısa devresi denilir.
Yakın kısa devrede başlangıç kısa devre akımı IK“ ile sürekli kısa
devre akımı IK birbirinden çok farklı değerlere sahiptir, buna karşılık
uzak kısa devrede; kısa devrenin bu iki değeri, yaklaşık olarak
birbirine eşittir.
19
8.3.4.1. Yakın Kısa Devre :

Hata yeri jeneratöre o kadar yakındır ki: aynı kısa devre yolundaki
empedans (reaktans) o kadar azdır ki: fazın verdiği kısa devre
akımı IKG 2IGN değerindedir.Yakın kısa devrede akım değeri
üzerine birinci derecede jeneratör direnci tesiri gösterir. Kısa devre
yeri jeneratöre ne kadar yakınsa; yani hata yerine kadar toplam
empedans ne kadar düşükse; kısa devre akımı, o kadar büyük olur.
Fakat aynı ölçüde endüvi reaksiyonu da büyük olduğundan
jeneratör gerilimi düşer.
Jeneratör yakını kısa devrede başlangıç kısa devre akımı zamana
bağlı olarak süratle düşer sonra daha yavaş olarak Ik sürekli kısa
devre akımı değerine düşer.
I ÜST ZARF EĞRİSİ
SÖNEN DOĞRU AKIM

2 2 IK
IS
2 2 IK
A
GENERATOR YAKINI KISA DEVREDE KISA DEVRE AKIMININ

ZAMANA BAĞLI OLARAK DEĞİŞİMİ
K T K
GENERATOR TARAFINDAN KISA DEVRE GENERATOR TARAFINDAN KISA DEVRE

YERİNİN DİREK BESLENMESİ YERİNİN TRANZFORMATÖR TARAFINDAN BESLENMESİ
IG =Jeneratörün verdiği kısa devre akımı

IN = Jeneratörün normal akımı
Şekil 8.10 Jeneratör tarafından yakın kısa devre yerinin beslenmesi
20
8.3.4.2. Uzak Kısa Devre veya Şebeke Kısa Devresi :
Daha ziyede şebeke kısa devresindedir. Jeneratör ile hata yeri

arasında transformatör ve hat gibi işletme araçları bulunur ve
bunların empedanslarının kısa devre yoluna girmesi sebebi ile kısa
devre akımı jeneratör yakını kısa devre akımına göre oldukça
küçük olur. Jeneratörün kısa devre halinde verdiği kısa devre akımı
I”KG ise uzak kısa devreler için genel olarak I”KG <1.3 I”NG
(I”NG jeneratörün nominal akımı) olduğu kabul edilir.
Uzak kısa devrede şebeke empedansı yanında jeneratörün

empedansının gittikçe önemini kaybetmesi nedeni ile I”K başlangıç
(subtransiyen) kısa devre akımı ile Ik sürekli kısa devre akımı
arasında hiç bir fark kalmaz ve
I”k = Ik eşit kabul edilir.
T T K
GENERATOR TARAFINDAN UZAK KISA DEVRENİN BESLENİSİ
T K
ŞEBEKE TARAFINDAN KISA DEVRE YERİNİN BESLENİSİ
Şekil 8.11. Jeneratör tarafından uzak kısa devre yeri beslemesi
21
Alçak gerilim şebekelerindeki kısa devreler uzak kısa

devrelerdir
8.4. Kısa Devre Akımlarının Değerlendirilmesi
8.4.1. En Büyük Kısa Devre Akımları:
En büyük hata akımı, hatanın hemen başında meydana gelen ve

normal akımın 15 katı kadar değerler alabilen darbe kısa devre
akımıdır. Arıza akımının en büyük değeri, tesiste büyük dinamik
kuvvetler meydana getirir ve tesis elemanları ile tesis
malzemelerinin aşırı derecede zorlanmasına neden olur. Tesis bu
kuvvetlere dayanacak şekilde projelendirilmeli ve montajı buna
göre yapılmalıdır. Şu halde bir tesisin planlama ve projelendirme
safhasında kısa devre hesapları yapılarak en büyük arıza akımları
ve bunların sebep olduğu zorlamalar tesbit edilir. Daha sonra
tesiste kullanılacak malzemeler, bu zorlanmalara dayanacak
şekilde seçilir ve tesisin montajı bu esaslara göre yapılır.
Maksimum asimetrik kısa devre akımı, diğer bir deyimle darbe kısa
devre akımından hemen sonraki I”K başlangıç kısa devre akımı, güç
anahtarının açma akımının hesaplanmasında ve böylece güç
anahtarlarının seçilmesinde esas teşkil eder.
8.4.2. En Küçük Hata Akımları:
Kısa devre akımının en büyük değerleri, ancak arızanın başında ve

birkaç periyot süresince kendini hissettirir ve kısa devre yolundaki
direnç ve reaktansların etkisi ile mesela 2-3 saniye sonra sönerek
sürekli kısa devre akımı IK değerini alır. Sürekli Kısa Devre Akımı,
22
başlangıç kısa devre akımı I”K dan bir hayli küçüktür ve tesisin
yapısına göre nominal akımın mesela turbo alternatörlerde 0,3-2,1
katı; çıkık kutuplu jeneratörlerde 0,5-5 katı arasında değerler alır.
Fakat sürekli kısa devre akımı tesisten bir süre daha geçmeye
devam ettiğinden; bu akım tesis elemanlarının ısınmasına ve
termik yönden zorlanmasına yol açar. Tesis, Plan ve Proje
evrelerinde, IK sürekli kısa devre akımının termik zorlamasına
dayanacak şekilde dizayn edilir. Bazı özel işletme hallerinde,
mesela gece çalışma saatlerinde şebeke yüklerinin en düşük
seviyede olmasından dolayı düşük uyarma değeri ile çalışan
jeneratörler, bir arıza sonucu nominal akımdan daha düşük bir
sürekli kısa devre akımı verebilirler. Bu bilgiler, arıza akımlarının
bulunmasında koruma röle ayarı için önem taşımaktadır.
8.5. Kısa Devre Akımının Fiziki Yönden

Açıklanması
Kısa devre iki şekilde başlayıp gelişebilir.
Tam gerilim altında işletmede bulunan tesiste izalasyon hatası

sebebi ile ani olarak oluşan kısa devre
Çok düşük, hatta sıfır gerilim altında istenen bir yerde faz
iletkenlerinin isteyerek (kasti olarak) birbirine bağlanması ve
bundan dolayı kısa devre yerini besleyecek jeneratörün ikazı yavaş
yavaş artırılarak meydana getirilen kısa devre
Bunlardan birincisi arıza durumudur diğeri ise ölçme maksadı ile

yapılan kısa devredir.
23
8.6. Kısa Devre Olayının Zamana Bağlı Olarak

Gelişmesi
Jeneratörün nominal uyarma akımı ile uyarılmış ve nominal yükle

yüklenmiş olduğu ve kısa devrenin meydana geldiği kabul
edilecektir.
Bu şekilde başlayan geçici olayın başında, kısa devre olan her üç

fazda da büyük kısa devre akımlarıoluşur. Devrede bulunan omik
dirençlerin etkisiyle ve endüvi reaksiyonundan dolayı faz akımları
50Hz frekanslı dört sönümlü bir titreşim şeklinde küçülür. Eğer bu
sırada koruma röleleri faliyete geçip, hata yerine en yakın güç
anahtarlarını açtırmazsa ve hata sonucu gerilim regülatörü uyarma
akımını artırmaz da, yük arıza kendi haline bırakılırsa; belirli bir
süre sonra sürekli kısa devre adı verilen yeni bir kararlı rejim
meydana gelir.
Kısa devre akımının efektif değeri, kısa devre esnasında mevcut
olan gerilim ile doğru ve kısa devre yolundaki empedans ile ters
orantılıdır. Kısa devre yolundaki empedans ise başta jeneratör
olmak üzere hatanın baş gösterdiği yere kadar kısa devre yolu
üzerindeki transformatör, hat, tüketici gibi devrede seri bağlı
bulunan işletme araçlarının empedanslarının toplamıdır.
Kısa devre esnasında bütün empedanslar sabit kaldığı halde

jeneratör empedansı değişir. Jeneratör empedansının büyümesi ile
kısa devre akımı zamana bağlı olarak azalır. Kısa devre noktası
jeneratöre ne kadar yakın ise kısa devre akımının düşmesi o kadar
şiddetli olur.
8.6.1. Subtransiyen Kısa Devre Olayı
Bir veya birkaç jeneratör tarafından beslenen tesiste tam gerilim

altında işletme yapılırken tesisin herhangi bir yerinde ani bir kısa
24
devre olursa jeneratöre bağlı şebeke empedansının bir bölümü
tüketici empedansının tamamı ortadan kalkar ve geriye jeneratör
iç empedansı ile hata yerine kadar olan şebeke empedansı kalır.
Jeneratör iç empedansı kısa devre başlangıcında çok küçük
olduğundan bu durum jeneratörün ani olarak çok büyük bir yükle
yüklenmesine tekabül eder; bu olaya Darbe Kısa Devre olayı denir.
Darbe Kısa Devre olayı belirli üç safhada zamana bağlı olarak
incelenebilir.
Bu yüzden darbe anında arıza yeri büyük bir kısa devre akımı ile
beslenir. Darbe başlangıç veya subtransiyen kısa devre olayı
süresince geçerli olan reaktans, Stator ve Rotor kaçak
reaktanslarının toplamına eşit olan X”d Subtransiyen reaktans
(başlangıç reaktansı) dır.
Jeneratörün boşta çalışma faz gerilimi U0, ise darbe kısa devre
akımının Is amplitüd değeri
2 2 .U 0
IS = dır.
X "d
In. X " d
Nisbi kısa devre kaçak gerilim: "d ile
U0
2 2 .U 0 2 2.I N
Is = ifadesi elde edilir.
X "d "d
Toplam kaçak katsayısı ” olmak üzere "d " d dir.
Xd Senkron jeneratörün kaçak senkron reaktansıdır.
25
In. Xd 2 2.I N 2 2 .U N
d olduğundan Is =
U0 " d " Xd
Boşta çalışma uyarmalı kısa devre akımı:
U0 2 2
Ik 0 ile Is Ik 0 olarak bulunur
Xd "
Jeneratörün omik direncide göz önüne alınarak darbe kısa devre

akımı yukarıda verilen değerlerden biraz küçük değerler alır.
2.I N
Is .
"d
= normal jeneratörlerde yaklaşık = 1.8 dir. Nisbi darbe kaçak

geriliminin 12 mertebesinde olduğu kabul edilirse, darbe
akımının nominal akımın amplitüd değerinin 15 katı veya nominal
akımın 21.2 katı gibi bir değer aldığı görülür.
2.I N
Is 1.8 2.15.I N 21.2.I N 15I N max
0.12
IEC nin tavsiyelerine göre jeneratörlerin darbe kısa devre akımları
nominal akımın amplitüd değerinin 18 katından fazla olmalıdır.
Darbe kısa devre akımı yüklü bir jeneratörde meydana gelirse U0

yerine E” başlangıç EMK olması gerekir. Jeneratörün yük
durumuna yani cos ye bağlı olarak
U GN
E 1.1 alınabilir.
3
Is darbe kısa devre akımı, kısa devre akımının en büyük ani değeri
olup yarım periyot (10ms) sonra bu değere ulaşır. Bu akım elektrik
26
tesislerinin mekanik zorlamalarının tesbiti için ve buna göre tesis
elemanlarının dayınımını belirleyerek malzemenin seçimi için
temel teşkil eder. Ayrıca Is darbe kısa devre akımı kesiciler ile yük
ayırıcıları için gerekli kapama gücünü tayin eder. Zira bu
anahtarların mevcut bir tam madeni kısa devre üzerinden
kapanmalarını daima göz önüne almak gerekir.
Darbe kısa devre akımı I”K başlangıç kısa devre akımının amplitüd
değeri olup ile en büyük değeri Ig ile ifade edilen ve zamanla sönen
bir doğru akım toplamına eşittir.Doğru akım bileşeni şebekede
toplanmış bulunan enerjinin kısa devre nedeni ile dengelenmesi
zorunluluğu sonucunda meydana gelir.kısa devrenin meydana
gelişi arızalı tesiste bu durum değişikliliğine yol açar ve gerilimlerle
akımların zamana göre değişimlerine neden olur.
Arızasız olan ilk durumdan kısa devre durumuna geçiş tesiste depo
edilmiş bulunan enerjinin (selfteki akım ve kapasitelerdeki gerilim)
sıçrama yapmayıp sürekli olarak değişmesi nedeni ile ani olarak
meydana gelmez.
t
akım devresinde direnç olduğundan dengeleme akımı ia Ia.e T

(dengeleme akımı : darbe kısa devre akımının doğru akım bileşeni)
ile ifade edilir.
T, zaman sabiti T=L/R (sn)
İa akımı bir doğru akım olduğundan kısa devre akım olayı

incelemelerinde ia = ig ve Ia = Ig olarak alınır.
Kısa devre olan jeneratör saf endüktif yüke tekabül ettiğinden kısa
devre akımı gerilime göre 90 geri kalır.Arızanın başlama anı akım
sıfırdan yani gerilim maksimumdan geçtiği ana tekebül ederse
doğru akım bileşeni sıfıra eşittir ve darbe kısa devre akımı
27
Is= 2 I K" değerini alıreğer akım enbüyük değerinde ise kısa devre
olursa doğru akım bileşeni Ig= 2.I K" değerini alır.
Darbe kısa devre akımı ise teorik olarak Is 2 2 I K" olur.Gerçekte

jeneratör direnci sıfır olmadığından kısa devre akımı 2 I K"
değerinin iki latından küçüktür. 2 alarak darbe kısa devre
"
akımını Is= . 2 I K olarak bulunur.jeneratör yakın kısa devrelerde
ve büyük güçlü devrelerde darbe katsayısı en fazla =1.8 değerini
alır.
Akımın geçtiği iletkendeki azalma sebebi ile I K" başlangıç kısa

devre akımı ve Is kısa devre akımı çok süratle düşer. I K" akım
bileşeninin tayini için X d" başlangıç (subtransiyen) reaktans
geçerlidir.
8.6.2. Geçiş veya Transiyent Kısa Devre Olayı
Stator sargıları ile uyarma sargıları arasında kaçak alan teşekkül

edince başlangıç (subtrabsiyen) olay sona ermiş geçici (Tranziyen)
olay başlamış sayılır. Transiyen olayda endüvi reaksiyonu kendini
hissettirmeye başladığından kısa devre akımının alternatif bileşeni
azalmaya devam eder. Endüvi reaksiyonu nedeni ile uyarma alanı
zayıflar ve tesirli olan EMK düşer. Ayrıca doğru akım bileşeni
sönmeye devam ettiğinden kısa devre akımı gittikçe küçülür.
Nisbeten daha yavaş olarak gelişen bu olay kararlı durum meydana
gelinceye kadar devam eder.
Bu olay esnasında stator sargıları ile rotor sargılarının bileşke kaçak
reaktansı olan X’d geçiş (Transiyen) reaktansı geçerlidir ve I’k
alternatif akım bileşenini tayin eder.
28
Jeneratörde bulunan amortisman sargılarının geçiş olayı
esnasındaki I’k alternatif akım bileşeninin zamana bağlı olarak
değişmesi üzerine pek etkisi yoktur. Bununla beraber geçici olayın
daha çabuk sönmesine yardımcı olur.
Geçici olay esnasında geçerli olan X’d reaktansı ayrıca jeneratörün
bütün geçici olaylarında mesela yük değişmesi esnasındaki gerilim
değişmeleri için geçerlidir.
8.6.3. Sürekli Kısa Devre Olayı
Geçici kısa devre olayından sonra, kararlı (stasyoner) bir durum

oluşur buna sürekli kısa devre olayı denir.
Uçları kısa devre edilen jeneratör, kendi senkron reaktansı

üzerinden saf endüktif olarak yüklenmiş olur. Şu halde Ik sürekli
kısa devre akımı kaçak reaktans ve endüvi reaksiyonu reaktas
toplamı olan Xd senkron reaktans tarafından tayin edilir. Sürekli
kısa devre akımları jeneratörün uyarma akımı ile orantılı olarak
değişir.
E
Buna göre sürekli kısa devre akımı Ik= yazılır. Burada E kısa
Xd
devre arasında jeneratörün EMK’sı olup jeneratörün uyarma ve
yük durumuna bağlıdır.
Kısa devrede araızalı tesis kısmına ait güç anahtarı, sürekli kısa
devreden önce koruma röleleri yardımı ile açılmazsa; otomatik
gerilim regülatörü ile donatılmış makinalarda, sürekli kısa devre
esnasında gerilimin çok düşmesi sebebi ile regülatör faliyete
geçerek jeneratörün ikazını artırır. Bununla orantılı olarak Ik kısa
devre akımı da artar.
29
Sürekli kısa devre akımının değeri uyarma akımına bağlı

olduğundan yükün büyük olduğu gündüz saatlerinde endüvi
reaksiyonunu karşılamak ve jeneratörün gerilimini sabit tutmak
için uyarma artırıldığından bu gibi hallerde meydana gelen sürekli
kısa devre akımı büyük olur.Bunun aksine düşük yüklü gece
saatlerinde baş gösteren kısa devrede Ik nominal akımdan daha
küçük olabilir.
8.7. Kısa Devre Akımlarının Hesabı
3 faz kısa devre hariç, diğer tüm kısa devre durumları simetrik
olmayan kısa devrelerdir. 3 faz kısa devrede, üç fazdan da aynı
şiddette kısa devre akımı geçtiğinden; bütün simetrik
yüklemelerde olduğu gibi bir faz için hesaplamak kafidir. Diğer kısa
devre akımlarında ise simetrik olmayan yüklemeler meydana
geldiğinden kısa devre hesabında simetrisizliğin göz önüne alıması
gerekmektedir. Bu simetrisizlikler dolayısı ile kısa devre
hesaplanmasında simetrili bileşenler metodu kullanılır.
8.7.1. Simetrili Bileşenler Metodu
Herhangi bir A fazörü için ard arda gelen A1, A2 , A0 fazörlerinin

toplamı alınabilir.
T S
A A0 R S T
w
A1 A2
S R T R
A1 A2 A0
Şekil 8.12:
30
A1 bileşenini (RST) faz sırasına göre giden simetrili üç fazlı sisteme;

A2 bileşeni de simetrili (fakat ters fazlı) bu aynı üç fazlı sisteme ve
nihayet A0 bileşeni de eşit fazları haiz bir sistem olarak alınması
durumunda; bu üç adet simetrili bileşenle, herhangi bir simetrisiz
üç fazlı sistemi göstermek imkanı vardır. Bu bileşenlere göre her
faza ait büyüklük için
AR = A1R + A2R + A0
AS = A1S + A2S + A0 = a2 A1R + a A2R + A0
AT = A1T + A2T + A0 = a A1R + a2 A2R + A0
2
Burada kullanılan a operatörü (120 ) lik dönmeyi; a operatörü de (240 ) lik
dönmeyi göstermektedir.
Operatörlerin kompleks bağlantıları
1 3 1 3
a j ve a 2 j şeklindedir.
2 2 2 2
1 a a2 , 1 a2 a olmaktadır
verilen simetrik olmayan bir sitemde simetrili bileşenlerin hesabı

için metot şöyledir.
1
A1R ( AR aAS a 2 AT )
3
1
A2 R ( AR a 2 AS aAT )
3
31
1
A ( AR AS AT )
3
A1R Doğru bileşen

A2 R Ters bileşen
A0 sıfır bileşen
Bir üç fazlı akım sisteminin akım ve gerilimleri için.
IR I 1R I 2R I0
IS a 2 I1R aI 2 R I0
IT aI1R a2 I2R I0
UR U 1R U 2R U0
US a 2U1R aU 2 R U0
UT aU1R a 2U 2 R U0
Ayrıca EMK ve empedanslara bağlı akım ve gerilimlerin simetrili

bileşenleri arasında
U 1R E . Z 1 .I 1 R
U 2R Z 2 .I 2 R
U0 Z 0 .I 0 bağıntıları bulunur.
Burada
32
Z1 = Doğru empedans bileşeni
ZZ = Ters empedans bileşeni
Z0 = Sıfır empedans bileşenidir
8.7.1.1. Üç Fazlı Kısa Devre
Şekil 8.13:
Üç fazlı kısa devre simetrili bir yükleme olup her üç fazın kısa devre
yerindeki gerilimleri sıfır olmaktadır.
UR US UT 0 simetri bileşenleri
3U IR UR aU S a 2U T 0
2
3U 2 R U R a U S aUT 0
3U 0 U R U S U T 0
Bu nedenle
U 1R E Z 1 I 1R 0
U 2R U R Z Z I 2R 0
U0 Z 0 I 0 0 olur.
33
IR I 1R IS a 2 I R ve I T aI1R dır.
E E E
IR IS a2 ve I T a
Z1 Z1 Z1
sonuçları elde edilir. Elde edilen her üç faz akımları mutlak değerce
aynı fakat 120° faz farklıdır. Böylece üç fazlı kısa devre hesabı için
genel olarak:
E
I K3 bağıntısı kullanılmaktadır
Z1
8.7.1.2. Toprak Temassız İki Faz Kısa Devre
Şekil 8.14: temassız 2 faz kısa devre
US U T ve I S IT
US U T ve I S IT
US aU1R a 2U 2 R U0
UT a 2U1R a U 2R U 0 ve
34
IR I 1R I 2R I0 0
3I 0 IR IS IT 0
U S ve U T gerilimlerini veren bağıntıların birbirinden çıkartılması

ile
U0
U1R U 2 R bulunur. Ayrıca I 0 0 olduğundan U 0 0 olur
Z0
I 1R I 2 R olur.
Buna göre kısa devre akımının değeride
E
I 1R I 2R
Z1 Z2
2
ayrıca I S a I1R aI 2 R I0 0( I 0 0)
IT a I1R a 2 I 2R I0 0( I 0 0) dan
(a 2 a) E 3.E
IS j
Z1 Z 2 Z1 Z 2
(a a 2 )E 3.E
IT j
Z1 Z 2 Z1 Z 2
Faz akımları mutlak değerce aynı olup aralarında 180° elektriksel
açı faz farkı vardır.Böylece toprak temassız iki fazlı kısa devre
durumunda genel olarak IK2 kısa devre akımı için
3 .E
IK2 bağıntısı yazılmaktadır birçok durumda Z1 Z 2
Z1 Z 2
olduğundan
3.E
IK2 olmaktadır.Bu durumda üç fazlı kısa devredeki I K 3
2Z 2
akım bağıntısına göre
35
3
IK2 I K 3 olmaktadır. Sağlam R fazına ait U R geriliminin
Z
değeri de:
2Z Z
UR E şayet Z 2 Z1 ise U R E olmaktadır.
Z1 Z 2
8.7.1.3. Toprak Temaslı İki Faz Devresi
Şekil 8.15: temaslı 2 faz devre
Bu durumda U S UT 0 ve I R 0
IR I 1R I 2R I0 0
IR I 2R I 0 bulunur.
36
Gerilim bileşenleri:
3UI R UR aU S a 2U T UR
3UI 2 R UR a 2U S a UT UR
3U 0 UR US UT UR bulunur
Buna göre
E U 1R U 1R U 1R
I IR , I 2R , I0
Z1 Z1 Z0
Bu akımların toplamı
E U 1R U 1R U 1R E .Z 1 .Z 2
I IR 0 I IR
Z1 ZS Z0 Z 1 .Z 2 Z 2 .Z 0 Z 0 .Z 1
I IR , I 2 R ve I 0 akım bileşenleri
E (Z 2 Z0 )
I IR
Z
E Z0
I 2R Z Z1 .Z 2 Z 2 .Z 0 Z 0 .Z1
Z
E .Z Z
I0
Z
1 3E (1 a 2 ) Z Z Z0 .
IS
Z
1 3E (1 a ) Z Z Z0 .
IT
Z
37
sağlam U R fazına ait gerilim

3E .Z1. Z 0
IR olur.
Z
3E
Şayet Z1 Z 2 ise UR bu durumda Z 0 çok büyük
Z1
( ) 2
Z0
olması halinde toprak temaslı kısa devrede sağlam faza ait gerilim
yüklemesinin en fazla 1,5 E olacağı görülmektedir.
8.7.1.4. Faz Toprak Kısa Devresi
Şekil 8.16: Faz – Toprak Kısa Devre
Faz toprak kısa devresinde U R 0 IS 0 IT 0 dır.
3I R IR aI S a 2 IT I R 3I 2 R IR a2IS a IT IR
38
3I 0 IR IS IT IR
olduğundan simetrili bileşenler:
I 1R I 2R I0
Gerilimin simetrili bileşenleri

U R U 1R U 2 R U 0 0
U 1R U 2R U 0
Kısa devre akımının değeri

UR E Z 1 .I 1R Z 2 .I 1R Z 0 .I 1R 0 olduğundan
E
I 1R ile hesaplanır.
Z1 Z2 Z0
IR I 1R I 2R I0 3I 1R olduğundan
3E
I K1 IR formülü ile hesaplanır
Z1 Z2 Z0
Sağlam fazlara ait gerilimler ise
2 Z 0 a 2 Z1 aZ 2
US E (a )
Z 0 Z1 Z 2
Z0 a Z1 a 2 Z Z
UT E (a )
Z 0 Z1 Z 2
8.7.1.5. Çift Faz Toprak Kısa Devresi
A kısa devresi noktası için
39
I L1 0 I L3 0 U L2 0
3I1L 2 a 2 I L1 I L2 a I L3 I L2
3I 2 L 2 a I L1 I L2 a 2 I L3 I L2
3I 0 L 2 I L1 I L2 I L3 I L2
I 1L 2 I 2L2 I0
Şekil 8.17: Çift faz-toprak kısa devre

B kısa devresi noktası için
I L1 0 I L2 0 U L3 0
3I1T a I L1 a 2 I L2 I L3 I L3
40
2
3I 2T a IR a IS IT IT
3 I 0T IR IS IT IT
I 1T I 2T I 0T
A1 kısa devresi noktası için
U1SA a2E Z1C ( I1S a I1T ) Z1A .I1S
U 2 SA Z ZC ( I 2 S a 2 I 2T ) Z ZA .I 2 S
U 0A Z 0C ( I 0 S I 0T ) Z 0 A .I 0 S
B kısa devresi için
U1TB a E Z1C ( I1T a I1S ) Z1B .I1T
U 2TB Z 2C ( I 2T a I 2 S ) Z 2 B .I 2T
U 0B Z 0 C ( I 0T I 0 S ) Z 0 B .I 0T bağıntıları geçerlidir.
Diğer taraftan ,
U SA U 1SA U 2 SA U 0A 0
U TB U 1TB U 2TB U 0B 0 bağıntıları göz önüne alınarak
a2E (Z1C Z ZC Z 0C Z1 A Z2A Z 0 A ).I 0 S (aZ1C a 2 Z ZC Z 0C ).I 0T
41
a E (Z1C Z ZC Z 0C Z1B Z 2B Z 0 B ).I 0T (a 2 Z1C a Z ZC Z 0C ).I S
bu iki denklemin çözümünden X ve B noktalarından akan akımların

I 0 S .veI0 AT bileşenleri elde edilir.
I S 3I 0 S .veIT 3I 0T olduğu göz önüne alınırak A ve B kısa

devrelerinde toprağa akan akımlar,
3E
IS (a 2 1) Z ZC (a 2 a) Z 0C a 2 ( Z 1B Z 2B Z 0B)
NS
3E
IT (a 1) Z ZC (a a 2 ) Z 0C a ( Z1 A Z1A Z0A )
NS
NS 3( Z1C .Z ZC Z1C .Z 0C Z 2C .Z 0C ) ( Z1 A Z ZA Z 0 A ).(Z1B Z 2B Z 0B )

( Z1 A Z2A Z0A Z 1B Z 2B Z 0 B ).(Z1C Z 2C Z 0C )
dir
Topraklanmış olan sistemin sıfır noktasında
3E
I S IT 3Z ZC a ( Z 1 A Z 2 A Z 0 A ) a 2 ( Z 1B Z 2 B Z 0 B )
NS
akım akmaktadır.Bu akım genellikle toprak temaslı 2 faz kısa
devresi ve tek faz toprak kısa devresi akımlarından büyük
değildir.Diğer taraftan Z 0C durumu için A ve B kısa devre
noktaları arasında meydan agelecek kısa devre göz önüne
alınmalıdır.Burada Z 0C durumu izole yıldız noktasına sahip
bir şebeke vaya şebeke vasıtası ile tam kompanze toprak kısa
devresi söndürücü bobin kullanımı demektir.
Bu durumda A ve B kısa devre noktalarında topraktan meydana

gelen akımlar
42
(a a 2 ) E (a a 2 ) E
IT IS
1 NT
Z 1C Z 2C ( Z1A Z2A Z0A Z 1B Z 2B Z 0B)
3
ZB Z 2 için ve (a a 2 ) j 3 için
j 3E
IT IS olacaktır.
2 1
2Z1C ( Z1 A Z 1B ) (Z 0 A Z 0B )
3 3
8.7.2. Omik veya empedans Metoduna göre Kısa Devre

hesabının Yapılması
8.7.2.1. Kısa Devre Yolunun Eşdeğer Şeması

Bir enerji üretim ve dağıtım sisteminde herhangi bir yerinde bir
izalasyon hatası sonucu kısa devre meydana geldiğinde
oluşabilecek kısa devre akımının hesabı için öncelikle akım kaynağı
ile hata yerine kadar olan kısa devre yolu üzerindeki bütün işletme
elemanlarını ihtiva eden bir eşdeğer şema çizilir. Kısa devre yolu
üzerindeki eşdeğer şema, işletme araçlarına ait bir kutuplu
eşdeğer şemalardaki karakteristik empedans değerlerini ihtiva
eder.
43
T1 HAT T2
G
Xg XT1 XL1 RL XT2
IK Xk Rk IK
ZK
E E
Şekil 8.18: Eşdeğer şema
XK XR ZK X 2K R2K ( X )2 ( R) 2
RK R ZK RK JX K
Plan ve proje safhasında olan tesiste gerek güç anahtarları seçimi

ve gerekse de diğer işletme elemanlarının kısa devreye karşı
mukavetlerinin kontrolü ve izole ayar değerleri yapılırken, tesisin
en uygunsuz ve en yüksek kısa devrenin oluşabileceği yerde kısa
devrelerin olduğu kabul edilerek, meydana gelebilecek en büyük
kısa devre ve en küçük kısa devre akımları hesaplanır.
Kısa devrenin zaman bakımından gelişmesi göz önüne alınarak

başlangıç, geçiş ve sürekli kısa devre halleri için tesirli gerilim
olarak E”,E’ ve alınırve buna görede I”K başlangıç (subtransiyen) I’K
geçiş (transiyen) ve IK sürekli kısa devre akımları elde edilir. Kısa
devrenin çeşitli safhalarında meydana gelen kısa devre akımları
hesaplanırken XG jeneratör reaktansı olarak başlangıç kısa devre
akımı I”K hesaplanırken X”d, geçiş kısa devre akımı I’k
hesaplanırken X’d ve sürekli kısa devre akımı Ik hesaplanırken Xd
44
değerleri alınır; buna karşılık enerji transmosyonu yapan
transformatörlerde ve enerji nakli yapan hatlarda reaktans
değerleri kısa devre olayının her safhasında aynı alınır.
Buna göre,
Başlangıç Kısa Devre Akımı. (XG =X”d)

E"
I K"
ZK
Geçiş Kısa Devre Akımı (XG =X’d)
E'
I K'
ZK
Sürekli Kısa Devre Akımı (XG =Xd)
E
IK
ZK
8.7.2.2. Tesirli Gerilim

Kısa Devre Akımlarının hesaplanmasında ikinci kademe kısa devre
esnasında tesirli olan gerilimi tayin etmektir. Tesirli gerilim deyince
t = 0 anında bir şebekenin veya şebeke bölümünün doğru
sistemine ait besleme gerilimi anlaşılır.
Başlangıç kısa devre akımı için tesirli olan E” başlangıç EMK’lı

jeneratörün kısa devreden önceki yük durumuna bağlıdır.Yakın
kısa devre de önceki yük durumuna bağlıdır. Yakın kısa devrede en
büyük kısa devre akımları geçtiğinden, E” nin gerçek değerinin
sadece yakın kısa devrede bilinmesine ihtiyaç vardır. Uzak kısa
45
devrelerde basit ve yaklaşık hesaplar yeterlidir. Stator sargılarının

omik direnci ihmal edilerek büyük yüksekliklerde
UG UG I G . X d" . sin
E" I . X d" sin (1 )
3 3 UN
3
UG Jeneratör başlama ucu gerilimi
U N Şebeke işletme gerilimi
c Şebeke gerilimi ile tesirli gerilim arasındaki farkı göz önünde
tutmaya yarayan katsayı
I G Kısa devre başlamadan önceki jeneratörün yük akımı
Faz açısıdır.
Jeneratörün yük akımı I G jeneratörün nominal akımına ( I NG ) ye

eşit olduğunda:
" UG X d" U
E .(1 . sin ) c. N
3 Z NG 3
"
Xd
normal jeneratörde oranı 0,1 – 0,15 arasında sin ise 0,6 /
Z NG
X d"
0,8 arasında değerler aldığından c 1 . sin ise makinanın
Z NG
cinsine göre 1,06 ile 1.12 arasında değerler alır. En büyük kısa
devre akımlarının elde edilmesi için jeneratör yakını ve
jeneratörden uzak kısa devrelerde c.U N için 1.1 .U N değeri
alınabilir. Böylece
1.1U N
I K" denklemi elde edilir.
3.Z K
46
c=1.1 katsayısı ile E” EMK nın jeneratör arasındaki gerilime göre
5 kadar yüksek olması ve jeneratör geriliminin şebeke
geriliminden 5 daha yüksek olması hesaba katılır.
Jeneratörlerin yük durumuna göre düşük uyarlamalarda kısa devre

akımları daha düşük değerler olacağından koruma rölerinin ayarı
bakımından kısa devre akımlarının en küçük değerileri de
önemlidir.Bu bakımdan ve özellikle de alçak gerilim
şebekelerindeki kısa devreler için c = 0.95 katsayısı ile
U
E " 0.95 N alınır.
3
8.7.2.3. Tesis Elemanlarının Empedansı

Kısa devre akımlarının hesaplanması için üçüncü kademe kısa
devre yolunda bulunan tesis elemanlarının empedanslarını
hesaplamaktır.Hatanın türüne göre tesirli olan tesis elemanları
empedansları üç grupta toplanır.
DOĞRU EMPEDANS=Z1
Dğru empedans, üç fazlı alternatif akım şebekelerinin hata
yerinden bakıldığında görülen birim iletken başına simetrili gerilim
sisteminin simetrili yüklenmesi durumunda; doğru sistem akım
bileşenine karşı gösterilen empedanstır. Bu suretle hatların her bir
faz empedansı, trafoların ve bobinlerin kısa devre empedansı ve
kısa devre anındaki jeneratör empedansına eşit olmaktadır.
TERS EMPEDANS = Z2
Ters empedans, üç fazlı alternatif akım tesislerinde hata yerinde
bakıldığında görülen her faz iletken başına ters sistemdeki
empedanstır. Z2 ters empedans bileşeni, hatlar, trafolar ve
bobinler için doğru empedans bileşenine eşit olmaktadır. Sistemin
bu elemanlarının empedansları, simetrili gerilim sisteminin ters
dönmesi durumunda değişmektedir. Jeneratörlerde ise ters
47
empedans, makina senkron hızda dönerken; buna zıt yönde dönen

bir gerilim sistemi tatbik edilmesi durumundaki empedanstır. Bu
sistem rotara göre iki misli bağıl hıza sahiptir. Turbo
Alternatörlerde ters empedans bileşeni, pratik olarak kısa devre
başlangıç anında doğru sistemle elde edilen empedansa eşit
olmaktadır.Ters empedans bileşeni çıkık kutuplu ve amortisman
sargılı jeneratörlerde başlangıç reaktansından 20 kadar,
amortisman sargısı olmayanlarda ise 50 kadar daha
büyüktür.Asenkron makinaların ters empedansı yeter derecede
yaklaşıklıkla kısa devre empedansına yani sıfır hızındaki
empedanstır.
SIFIR EMPEDANS = Z0
Sıfır empedans, üç fazlı alternatif akım şebekelerinin hata yerinden
bakıldığında görülen her faz iletkeni başına sıfır sistemdeki
empedansıdır. Z0 sıfır empedans bileşeni üç fazlı sistemlerde üç
fazın paralel bağlanması ve buna tek fazlı alternatif gerilim
uygulanması ile hesap ve ölçme ile elde olunur.
8.7.2.4. Şebeke Elemanlarının Empedans Değerleri

Büyük güçlü jeneratörlerde ve transformatörlerde bir faz sargısına
ait reaktif direnç omik dirence göre daha büyük değerler alabilir.
Şayet bu değer R= 0,3X ise hesap kolaylığı bakımından başlangıç
kısa devre akımlarının (Is darbe kısa devre akımında değil)
hesabında omik dirençler ihmal edşlebilirler. Jeneratörler,
transformatörler ve bobinler gibi işletme araçlarının empedansları
UN
genellikle Z ile gösterilir. Bu empedansların Z N 3 nominal
IN
empedansa oranı bağıl empedansı verir. cinsinden verilen bağıl
empedanslar(Z) ile gösterilir.
48
İşletme araçlarında, yüksek gerilimde reaktif dirençler yanında
omik dirençler genellikle çok küçük olduğu hallerde bağıl
empedans yerine (Z=X) bağıl reaktansı verilir.
xU N
Nominal reaktans değeri ile X xX N veya S N işletme
3.I N
aracının sanal gücünün S N 3.I N .U N olduğu göz önüne alınarak
xU N2
X yazılabilir.
SN
Z .I N .100 X .I N
Bağıl Empedans Z ve bağıl reaktans X .100
UN UN
3 3
şeklinde yazılmaları halinde I N .Z veya I N . X çarpımları empedans
veya reaktans üzerinde nominal akım sebebi ile meydana gelen
gerilim düşümünü verirler.Bu değerin nominal gerilimin U
3
değerine bölünmesi ile söz konusu işletme aracının bir faz sargısına
ait empedans ve reaktans üzerindeki bağıl gerilim düşümünü verir.
Bağıl empedans,Bağıl reaktans veya bağıl gerilim düşümü yerine

jeneratörlerde , transformatörlerde UK ve bobinlerde XB işareti
kullanılır.Havai hatlarda ve kablolarda faz başına reaktans için X h
( ) ve omik direnç için Rh ( ) kullanılır
49
8.7.3. Senkron Jeneratörler
8.7.3.1. Doğru Reaktans Bileşenleri

Genellikle Doğru Reaktans bileşenleri (1) indisi ile işaretlenirler.
Simetrik hatalarda yalnız doğru bileşenler tesirli olduğundan, bu
gibi durumlarda hata akımlarının hesabı yapılırken çoğu zaman 1
indisinin yazılmasına gerek duyulmaz.
Simetrik kısa devrelerde senkron jeneratörler için söz konusu olan

reaktanslar; boyuna (direkt) manyetik eksen için geçerli olan
reaktans değeri olup (d) indidsi ile işaretlenir. Enine (Quadrature)
eksen için geçerli olan ve (q) ile işaretlenen enine reaktans
değerleri kısa devre hesaplarında doğrudan doğruya
kullanılmazlar.
Başlangıç Reaktansı, X”d

Subtransiyen reaktans adı da verilen bu reaktans değeri,
jeneratörün kV olarak nominal değeri UNG MVA olarak nominal
gücü SNG ve bağıl başlangıç kısa devre reaktansı X”d olarak
x d'' U NG
2
gösterilir ise ohm cinsinden X d" dır; bu reaktans
S NG
değeri, kısa devre akımlarının hesapları için en önemli büyüklüktür.
Enine Başlangıç Reaktansı, X”q

Turbo Alternatörlerde X”q 1,1X”d
Çıkık kutuplularda X”q 1,2X”d
Geçiş Reaktansı, X’d

Transiyen reaktans adı verilen bu reaktans
' X d' .U NG
2
Xd dir.
S NG
Bu reaktans değerinin kısa devre hesaplamalarında büyük bir
önemi yoktur. X”d başlangıç reaktansının geçerli olduğu I”k
50
başlangıç kısa devre akımı ile Xd geçiş reaktansının geçerli olduğu
I’k normal akımdan çok büyük olduklarından X”d ve X’d doymuş
değerlerdir.
Enine Geçiş Reaktansı, X’q X’q Xq alınır
Senkron Reaktansı, Xd
Sürekli kısa devre için geçerli olan senkron reaktans değeri
jeneratörün boşta çalışma ve kısa devre karakteristikleri yardımı ile
2
X d .U NG
elde edilir. X d yazılabilir.
S NG
Enine Senkron Reaktansı, Xq
Turbo alternatörlerde Xq 0,9 Xd
Çıkık kutuplu jeneratörlerde Xq 0,67 Xq alınır
Boşta Çalışma Kısa Devre Oranı, k

Jeneratörün kararlı çalışmaları bakımından önemli bir büyüklük
1
olup esas itibarı ile senkron reaktansın tersine (k ) eşittir.
Xd
Jeneratör Direnci, RG
RG nin I”k başlangıç kısa devre akımına katılmasa da (RG 0,3 Xk
olan değerler) IS darbe kısa devre akımı hesabında gerekli olan
darbe katsayısı tayin edilirken gerekli R X oranında RG hesaba
katılır. Bu nedenle jeneratörün fiftif direncinin bilinmesine gerek
vardır.Bu fiktif direnç nominal gücü 100MVA dan büyük olab
jeneratörlerde RG =0.05 X”d ve daha küçük olan jeneratörlerde RG
=0.007 X”d olup 0,05 ve 0,007 katsayıları ilk yarı periyot esnasında
başlangıç kısa devre akımının sönümünü hesaba katarlar.
51
8.7.3.2. Ters Reaktans Bileşenleri

Ters reaktans bileşenleri (2) indisi ile gösterilir. Senkron
jeneratörlerin simetrik olmayan hatalarında hesaba katılacak olan
ters reaktans
X d" X q"
X2 değerini alır.
2
8.7.3.3. Sıfır Reaktans Bileşenleri

Jeneratorün sıfır reaktansları yaklaşık olarak
1 1
X 0 ( ......... ) X d' değerine eşittir.
3 6
8.7.4. Zaman Sabitleri
8.7.4.1. Başlangıç Zaman Sabitesi T”d

Başlangıç olayında esas itibarı ile stator ve amortisman sargıları
tesirlidir. Jeneratör uçlarındaki kısa devrede kısa devre başlangıç
zaman sabiti
X"
Td" Td' 0 . d' dir.
Xd
T”d0 Jeneratörün boşta çalışma zaman sabiti olup 50ms
mertebesindedir. X d' X d" olduğundan T”d bu değerin
altındadır.
Kısa devre yeri ile jeneratör arasında hata yerine kadar
ZS RS J .X S
gibi bir şebeke empedansı varsa zaman sabiti çok değişir. Kısa
devre yeri jeneratörden ne kadar uzaksa kısa devrenin sönümü o
52
kadar az belirlidir ve olayda o kadar yavaş gelişir; yani Ik sürekli kısa
devre akımının değeri ile I”k başlangıç kısa devre akımının değeri
birbirine yaklaşır ve belirli empedans değerinde yaklaşık olarak eşit
alınır. Şebekede bu durumda başlangıç zaman sabiti
" X d"
'' XS
Td T . '
d0
Xd XS
Bu ifade üç fazlı kısa devreler için geçerli olup iki ve bir fazlı kısa
devrelerde başlangıç zaman sabitleri çok az fark ederler.
8.7.4.2. Geçiş Zaman Sabitesi T’d

Geçiş zaman sabitesine ait değerleri, stator sargısı ile uyarma
sargısına ait büyüklükler tayin eder. Jeneratör uçlarındaki kısa
devrede
' 'X d'

Td T .
d0 dir ve şebeke kısa devresinde omik direncin ihmal
Xd
X d' X S
' '
edilmesi ile T T . d dir.
d0
Xd XS
T”d0 boşta çalışma geçiş kısa devre zaman sabitesidir.
Kablo şebekeleri ve alçak gerilim şebekelerinde ve bu gibi şebeke

empedansının omik karakterde olduğu durumlarda yani RS X S
ise bu durumda kısa devre için:
RS2 ( X d' X S ).( X d XS )

Td' Td' 0 .
RS2 ( X d' X S ).( X q XS)
53
Genel olarak RS X d olduğundan şebeke kısa devrelerinde yeter

X d' ZS
derecede doğru olarak Td' Td' 0 . yazılabilir.
Xd XS
ZS: Şebeke empedansının mutlak değeridir.Yukarıda T’d ile verilen

3 fazlı kısa devreler için geçerlidir.
Klemenslerin kısa devre edilmesi durumunda yani X S 0 ise T’d

değeri, turbo jeneratörlerde 1 sn, çıkık kutuplu jeneratörlerde ise 2
sn olmaktadır. Transiyen olay, şebeke kısa devrede iken en erken 3
ile 6 saniyede sönmektedir.
İki kutuplu jeneratör kısa devresinde

X ' XS
Td' 2 Td' 0 . d
Xd XS
X2: Jeneratör ters reaktansını göstermektedir. Şebeke kısa
devresinde
' ' X d' X S 2Z S
Td 2 Td 0 .
X d X S 2Z S
X2 jeneratör ters reaktansı olup, bu ters reaktans etkisi ile T’d2

zaman sabitesi üç fazlı arıza durumundaki T’d zaman sabitesinden
50 daha büyük olmaktadır. Şebeke devresinde bu fark daha
azalır.
Bir fazlı kısa devrede:
' ' X d' ( X S X 0 2 X S )
Td 1 Td 0 .
X d (X S X 0 2X S )
X0: şebekenin sıfır empedansıdır.
54
8.7.4.3. Doğru Akım Zaman Sabitesi, TG
Kısa devre akımına ait doğru akım bileşeninin sönümü stator akım
devresinin özelliklerine ve şebeke kısa devresininde şebeke
karakteristik değerlerine bağlıdır.
2 X d" . X q" Xd
Jeneratör kısa devresi için TG . " "
.R1 X d X q .R1
X d" . X S
Şebeke kısa devresi için TG
.( R1 RS )
R1 stator sarpı direnci değeri olup RG jeneratör direnci değerinden
farklıdır.
Jeneratör klemens kısa devre durumunda iken doğru akım

bileşeni, 0,3 0,6 saniye sonra sönmektedir. Şebeke kısa devresi
durumunda ve kısa devre yolunun R X oranına göre, bu zaman
sabitesi 0,01 saniyeye kadar inmektedir.
8.7.5 Transformatörler
Transformatörlerin doğru ve ters empedans bileşenleri aynıdır.

Büyük güçlü transformatörlerde, transformatörün XT kaçak
reaktansı yanında, RT sargı direnci de, başlangıç kısa devre akımı
I”K nin hesabında göz önüne alınmayabilir.
8.7.5.1 Doğru Ve Ters Reaktans Bileşenleri

Z1 doğru empedans bileşeni ile ters reaktans bileşeni ZS, birbirine
eşittir. Simetrik kısa devreler için geçerli olan transformatör nisbi
kısa devre empedansından hesaplanır
U2
Z TG U KN . NT
S NT
UNT = Transformatör nominal gerilimi (kV)
UNT = Transformatör nominal gerilimi (MVA)
55
UKN = Transformatörün IN nominal akımına tekabül eden nisbi kısa

devre gerilimidir.
Herhangi bir I akımı geçmesi halinde transformatörün nisbi kısa

devre gerilimi :
I
U KT U KN . dır.
IN
Ur Nispi omik gerilim düşümü
2
U NT
RT Transformatörün omik direnci RX UR.
S NT
2
U NT
UX Nispi reaktif gerilim düşümü XT U X .
S NT
UK Transformatörün nispi kısa devre gerilimi
UK U R2 U X2
UK Genellikle kısa devre deneyinde ölçmelerle RT direnci ve
Ur ise transformatörün bakır kayıpları PCU ile hesaplanır.
PU S PCU
RT 2
U R RT . NT 2
2.I NT U NT S NT
Daha sonra transformatör kataloglarında verilen değerlere

dayanarak UX nispi kaçak gerilim düşümü U X U K2 U R2
2
U NT
formülü ile hesaplanır. X K UK.
S NT
Transformatörün nominal akımı INT ise transformatörden geçecek
I NT
sürekli kısa devre akımı değeri I K olur.
UK
56
8.7.5.2 Sıfır Empedans Bileşenleri
Sıfır empedans bileşeni (0) indisi ile işaretlenir. Sıfır empedans

bileşeni transformatör sargılarının elektriksel ve manyetik
çekirdeğin özelliklere bağlıdır.
Normal olarak üçgen sargı topraklanmadığından üçgen bağlı

transformatör sargısından ve yıldız noktası yalıtılmış yıldız veya
zikzak bağlı transformatör sargılarından ve bunlara bağlı hatlardan
sıfır bileşeni geçmez; onun için bu gibi hallerde sıfır empedans
bileşeni sonsuz büyüktür.
Yıldız Nötrü topraklı üçgen Yıldız Bağlı Transformatörlerde

RTo RT
X To 0,8 X T
Üçgen Zikzak ve Yıldız ve yıldız zikzak bağlı transformatörlerde

RTo 0,5 RT
X To 0,1X T
Yıldız Zikzak bağlama gurubundaki transformatör
RTo .RT
X To (3..ile.10) X T
8.7.5.3. Transformatörlerin Sıfır Empedans Bileşeninin

Ölçme Yolu İle Tayini
Bu işlem için bir fazlı alternatif akım kaynağından faydalanılır.
Üçgen sargılar ve yıldız noktası topraklanmayan sargılar bağlantıya
girmezler. Ancak yıldız noktası topraklanan veya nötr hattı bulunan
yıldız veya zikzak bağlı transformatör sargıları paralel bağlanır;
57
kaynak gerilimi U0 ve her faz sargısından geçen akın I0 ise söz

U0
konusu transformatörün sıfır empedansı Z 0 dır.
I0
YILDIZ YILDIZ BAĞLI TRANSFORMATOR ÜÇGEN YILDIZ BAĞLI TRANSFORMATOR
I0 I0
I0 I0
I0 I0
U0 U0
Zb Zb
3I0 3I0
YILDIZ ZİKZAK BAĞLI TRANSFORMATOR

I0
I0
I0
U0
Zb
3I0
Şekil 8.19:
YILDIZ YILDIZ BAĞLI TRANSFORMATOR

1 2
Şekil 8.20 Yıldız yıldız bağlı trafo
Yıldız – Yıldız bağlı trafolarda bir faz toprak kısa devresi halinde sıfır
akım bileşeni sekonder tarafından primer tarafına geçer.
Bu tür transformatörler bu nedenle hiçbir kayda ve şarta bağlı

olmaksızın nominal akım şiddetine kadar bir faz yüklenirler. Yıldız –
58
yıldız bağlı transformatörlerin eşdeğer devre şeması aşağıda
belirtilmiştir.
YILDIZ YILDIZ BAĞLI TRANSFORMATORLERİN EŞDEĞER DEVRE ŞEMASI

I01 III I'02
Z01 I0m Z'02
Z0m
U01 U02
Z01=PRİMER SARGI EMPEDANSI

Z'02=SEKONDER SARGI EMPEDANSI
Şekil 8.21:
8.7.5.4. Hat Empedansları
Doğru Empedans Bileşenleri;

ZH RH J .X H ZH RH2 X H2
X
H arctan . H
RH
XH
Normal bir iletkenli hatlarda 1 2
RH
XH
İki demet iletkenli hatlarda 4
RH
XH
Dörtlü demet iletkenli hatlarda 8 10
RH
59
XH
Kablolarda ise 0,1 1 arası değerlerdir.
RH
Hava hatlarının omik direnci

L
RH L m iletken uzunluğu
.q
1000
Birim hat uzunluğuna ait direnç R' ..
.q km
Rt R20 1 0 (t 20)
1 20 .t
Rt R0
1 20 .20
Alternatif akımda meydana gelen cidar etkisi [:skin effect] olayı

yakınlık olayı [:proximety effect] ve kabloların zırh tesislerindeki
tesirler nedeni ile alternatif akım direnci, yukarıda verilen formül
ile hesaplanan doğru akım direncinden büyüktür. Hassas
hesaplarda hat kesitine bağlı olarak değişen ΔR değerinde bir
direnç ilave edilerek alternatif akım direnci bulunur.
16mm2 den büyük kesitte olan kablolar çok telli olarak imal
edilirler ve ince teller birbiri üzerine sarılarak bulunurlar. Bu tür
iletkenlere örgülü iletken adı verilir. Gerek hava hatlarında gerekse
kablolarda örgülü iletkenler kullanılır. Belirli bir uzunluktaki örgülü
iletkeni teşkil eden ince tellerin gerçek uzunlukları, sarılma ve
burulma sebebi ile örgülü telin boyundan daha uzun olduğundan
örgülü iletkenin direnci, hesaplanan değerden %1 - % 2,5 kadar
daha büyüktür.
8.8 Hava Hatları
Hava hatlarında cidar etkisi ve yakınlık olaylarının tesiri pek büyük

değildir. Bu nedenle kısa devre hesaplarında ΔR ilave direnç
değerinin göz önünde bulundurulmasına gerek yoktur. Buna
60
karşılık örgülü hava hatlı dirençleri sarılma ve burulma yüzünden
direnç değerleri biraz yüksektir.
R’h 1 km uzunluğuna tekabül eden birim direnç km hat

uzunluğu olmak üzere faz iletkeni başına düşen hat direnci:
R ' L.R ' ifadesi ile hesaplanır.
Hava hatlarında demet iletkenlerinin omik direnci her bir fazı teşkil
Rh
eden iletken direnç eşdeğerine eşittir. Rd
n
n bir fazı teşkil eden kısmi iletken sayısı
hatların sıfır empedans bileşeni

Üç fazlı bir sistemde her üç faz iletkeni paralel bağlanıp buna
dördüncü bir iletken mesela toprak üzerinden bir fazlı alternatif
gerilim uygulandığında ölçülen empedansa sıfır empedans denir.
Normal işletmelerde simetrik hatlarda ve faz-faz kısa devresinde
sıfır empedans bileşeni söz konusu olmadığı halde toprak
üzerinden bir akım geçmesi halinde sıfır empedans bileşeni kendini
hissettirir.
8.8.1. Hava Hatları
Hava hatlarının sıfır empedansının değeri üzerine aşağıda belirtilen

faktörler etki eder.
Hava hatlarının düzenlenme şekli
Bir direk üzerindeki sistem şekli
Sıfır akım bileşeninin geçtiği toprağın iletkenlik katsayısı
Hava hattına ait koruma iletkeninin bulunup bulunmaması ve
sayısı
61
Eğer hava hattına ait koruma iletkeni yoksa hat ile toprak arasında
basit bir devre vardır ve hattan geçen sıfır akımı aynen toprak
üzerinden geri gider.
Eğer toprak iletkeni varsa, geri dönen sıfır akımı toprak ile toprak
iletkeni arasında bölünür. Toprak akımı ve dolayısıyla sıfır
empedans üzerine toprağın özgül direncinin etkisi de büyüktür.
Toprağın özgül direnci ne kadar büyükse akım o kadar derinliğe
girer ve sıfır empedans da o kadar büyük olur. Hava hattı ile
toprağın teşkil ettiği devre üzerine toprak iletkeni ile toprağın
meydana getirdiği devrenin manyetik etkisi vardır. Bu yüzden sıfır
empedansı büyür. İletken çapının küçülmesi ile sıfır reaktansı artar
bundan dolayıdır ki: içi boş hava hatlarında iletken çapı büyük
olduğundan hem işletme reaktansı ve hem de sıfır reaktansı küçük
olur. Hattın yerden olan yüksekliğinin sıfır reaktans üzerine etkisi
yoktur.
8.8 Toprak iletkeni olmayan hat
U0 I 0 ( R1' 3Rt ' j. X 0' )

U0
Devrenin birim sıfır empedansı R1' 3R ' t j. X 0'
I0
. 0
R0 R0' 3Rt ' Rt ' .f
4
4 .10 4.. H
0 km
f=50 Hz R ' t 0,05. km
62
R'1 X'0 I0
I0
I0
3I0
3I0
U0
t
Rt 3I0
Şekil 8.22 Toprak iletkeni olmayan hat sistemi
Sıfır reaktans, 3 faz iletkenin paralel bağlanması ile elde edilen

iletken demeti ile toprak arasındaki devrenin reaktansıdır.
Sıfır endüksiyon katsayısı birim dış ve birim iç sıfır endüksiyon

katsayılarının toplamına eşittir. L' 0 L0d L' 0i
L’0d hesaplanırken
Bir fazlı bir devre varmış gibi hesaplanır
G,d,ş hattı paralel bağlı 3 hat iletkeni ve dönüş hattı toprak
Hava hattı toprakla temas halinde olduğundan hava hattının
yeryüzüne olan h yüksekliği hesaba katılmaz.Akımın topraktan
geçtiği St derinliği göz önüne alınır
Gidiş hattı 3 hat iletkeninin paralel bağlanması ile teşkil
olduğundan bu hat bir demet iletken gibi kabul edilir.Buna ait
rd
eşdeğer iletken çapı olarak n=3 için d olduğu göz önüne
3
alınarak d yerine d0 geometrik ortalama iletkenler arasındaki
uzaklık göz önüne alınarak
re 3
r.d 02
63
S
L'0 d 2 x3.Ln . .10 4 H km
re
r
L0i .Ln . ' 0,5.10 4 H km
2 r
Sıfır reaktans için:
S1
X 0' 2. (3Ln . ).10 4 H km
re
4
S
X0 2 x3. .10 4.Ln .
3 0,779.r.d 02
Böylece basit hat sistemi için sıfır empedans:
S
Z 0' I Z 0' R1' 3Rt J 6. .10 4.Ln . . km
3
0,779.r.d 02
Sıfır akımının topraktan geçtiği:
Pt
S 185. ....... m 0 4 .10 4... H m
2 .f. 0
f=50Hz ve S 93 pt dir.
Pt → özgül toprak direnci
Toprak Cinsi Pt(Ω/km) S(m)
Bataklık 30 510
Killi Toprak 100 930
Rutubetli Kum 200 1320
Rutubetli Çakıl 500 2080
Kum veya Çakıl 1000 2950
Taşlı Zemin 3000 5100
64
8.8.2. Toprak iletkeni olmayan çift devre hava
hatlarında
toprak evresine ait birim sıfır empedans
Z 0' II Z 0' I 3Z1' II

Z 0I' Tek devre hava hatlarına ait birim sıfır empedans
'
Z 1II I.sistem toprak kısa devresi ile II sistem toprak kısa devresi
arasındaki karşılıklı empedans:
S
Z 1' II Rt ' J . 0
.Ln .. km
2 d1II
d 1II her iki sisteme ait iletkenlerinortalama geometrik uzaklığı
d1II d 0' .d 0"
65
8.8.3. Yüksek gerilim hava hatları çoğunlukla bir veya

daha çok toprak iletkeni ile donatılır
8.8.3.1. bir toprak iletkeni ile donatılmış tek devre hat
sistemi
3RS 3X'S
S
IS
3
3X'IS
IS R'1 X'0
3
I0 I0
It
G 3
U0
t
3Rt
It = I0 - IS
3 3
Şekil 8.23: Bir toprak iletkeni ile donatılmış tek devre hat sistemi
S Toprak iletkeni
I0 Sıfır akım bileşeni
X 0' Hattın birim sıfır empedansı
X S' Toprak iletkeninin birim reaktansı
R Toprak İletkeninin Birin Omik Direnci
X IS' Hava hattı ile toprak iletkeni arasındaki karşılıklı reaktans
HAVA HATTI TOPRAK REAKTANSI İÇİN

IS
I 0 .( R1' j. X 0 ) I S . X IS' ( I 0 )3.R ' t U0
3
66
TOPRAK İLETKENİ TOPRAK DEVRESİ İÇİN
IS
I S .( RS' j. X S' ) ( I 0 ).3R ' t 3I 0 . X IS' 0
3
I 0 .( R1' 3R 't jX 0' ) I S ( R ' t j. X IS' U 0
3I 0 .( R ' t jX IS' ) I S ( RS' R 't j. X S' 0
' ' '
R 1 3R t j. X 0 Z 0 .I
' ' '
R S Rt j. X S ZS
' '
Rt j. X IS Z IS
I 0 .Z 0' S I S .Z IS' U0
' '
I 0 .Z I S .Z
IS 0 S
U
IS çözülüp 0 oranı hesaplandığında
I0
U0 Z IS'
Z 0 IS Z 0I 3 ' km
I0 ZS
Z 0I' Topraklama iletkeni olmayan tek devre hava hattına ait

birim sıfır empedans
Z IS' Hat sistemi Toprak devresi ile toprak iletkeni toprak

devresi arasındaki karşılıklı empedans
S
Z IS' R' t j.2 .Ln km
d IS'
d IS Hava hattına ait iletkenlerle S toprak iletkeni arasındaki
uzaklıkların geometrik ortalamasıdır.
d IS 3 d1S .d 2 S .d 3S .....m
67
RS S
ZS R 't j.2 .( Ln . S
)... km
nS rS 4n S
8.8.3.2. toprak iletkenli çift devre hat sistemi

Sıfır empedans
Z IS'2
Z 0 IIS Z 0' II 6. km
Z S'
'
Z 0IIS Toprak hattı olmayan çift devre hava hatlarına ait birim
sıfır empedans
Z IS' daha önce verildi fakat
d IS' 3 d1S1 .d 2 S 2 .d 3S1 .d1S 2 .d 2 S 2 .d 3S 3 ifadesi ile hesaplanır
RS S
Z S' R 't j.2 .( Ln
) S
2 rS .d S1S 2 8
SONUÇ: Hava hatlarında sıfır empedansının sıfır reaktans bileşeni
yanında omik bileşeni ihmal edilebilir.Toprak iletkensiz bir tek hat
sisteminde sıfır reaktans 1.2/1.8 / km çift devre sisteminde
2,1/2,4 / km ve bir devre toprak iletkenli tek devre sisteminde
1.3/1.4 / km arasında değerler alır.
3 FAZLI ENERJİ NAKİL HATLARI
aT
a b
aT rT
aT
İLETKEN DÜZENLEMESİ
Şekil 8.24: 3 fazlı enerji nakil hatları için kablo düzenlemesi
68
a 4 hatlı demet
b 2 hatlı demet
kullanılan semboller
aT iletken örgü aralığı
r iletken yarıçapı
re Demet iletkenler için eşdeğer çap (tekli için re r)
rT örgülü demet iletkeninin dairesel çevresine tekabül eden
yarıçap
d 3 fazlı sistemlerin 3 hattı arasındaki açıklıkların ortalama
geometrik uzaklık
1 2 3 3' 2' 1' 1 1'

d12 d23
d13
3 2 2' 3'
Şekil 8.25: hatlar arasındaki açıklık d1-2 d2-3 d1-3
rS Toprak hattı yarıçap

0 Hava permabilitesi 4 .10 4.. H km
L iletken relatif permebiletesi (Genelde L 1)
S Toprak hattının relatif permabiletesi
Açısal frekans s 1
S Toprak akımının topraktan geçtiği derinlik m
özgül toprak direnci
69
RL İletken direnci
RS Toprak hattı direnci (çelik hatlar ve çelik özlü hatlar için
akıma bağlıdır)
LB Her bir iletkenin endüktansı LB L1
Hesaplama
XL endüktif direnç (simetrik tek devre ve çift devre tertipler için)
d 1
Tek devre hat X L .Lb . 0 Ln . .. km
2 re 4n
d .d ' 0 1
Çift devre hat X L .Lb . Ln . .. km
2 re .d ' 4n
İletkenler arası ortalama geometrik uzaklık
d 3 d12 .d 23 .d13
' ' '
d' 3
d12 .d 23 .d 31
3 ' ' '
d" d11 .d 22 .d 33
Eşdeğer yarıçap
re n
n.r.rTn 1
aT
rT
2. sin
n
Buna göre 4 lü demet iletken için

aT aT
rT
2. sin 2
4
Pozitif ve negatif bileşen empedansı:
R1
Z1 Z 2 XL
n
70
Sıfır Empedans Hesaplaması

Toprak hatsız tek devre hat Z 0' R0 j.X 0
2
Z aS
Toprak hatlı tek devre hat Z 0' S Z 0' 3
ZS
Toprak hatsız tek devre hat Z 0" Z 0' 3Z 0b
2
Z aS
Toprak hatlı çift devre hat Z 0" S Z 0" 6
ZS
Sıfır Bileşen direnci:

0
R0 RL 3. .
8
d 3 d12 .d 23 .d 31
Sıfır bileşen reaktansı:

0 S L
X0 . . 3 Ln . S
1,85
2 3
r.d 2 4n 1
0 . .
Bataklık Balçık Killi Nemli nemli Kuru Kum Taşlı
toprak kum çakıl veya çakıl zemin
. .m 80 50 100 200 500 1000 8000

1
s cm 333 20 100 50 20 10 3,33
..m 510 660 930 1320 2080 2940 5100
Tablo 8.1: Farklı arazilerde empedans
71
0 0
Z ab . j. . .L n . a-toprak ve b-toprak arasındaki göz
8 2 d ab
empedansı:
d ab d ' .d "
d' 3
d12' .d 23
'
.d 31'
' ' '

d" 3
d11 .d 23 .d 33
İletken –toprak ve toprak hattı-toprak gözünün empedansı:

0 0
Z as . j. .Ln. . d as 3 d1S .d 2 S .d 3S
8 2 d as
İki hatlı toprak sistemde d as 6 d1S1 .d 2 S1 .d 3S1 .d1S 2 .d 2 S 2 .d 3S 2
Toprak hattı – Toprak gözünün empedansı:

0 0 S
ZS R . j. Ln .
8 2 r 4n
Bir hatlı sistemde n=1 r=r s =Rs
Rs
2 Hatlı toprak sistemde n= r rS .d S1S 2 R
2
d S 1S 2 simetrik olarak düzenlenmişl toprak hatları arasındaki
mesafe
Çelik hatlarda ortalama olarak S 25
Al / st hatlarda S 5 10
Al / st hatlarda kesitler oranı 6:1 ise S 1 alınır
A-st hatlarda (kesit oranı 6:1) S 1
72
8.9 Kablolar
Kablo hatlarında sıfır akımları sadece topraktan geçmez, kablo

kılıfları, ekranlar, zırh ve çelik bandaj gibi iletken dış kablo
muhafazaları üzerinden ve kablo hattı boyunca çelik aksamından
da geçerler. Bu nedenle kablo tesislerinde sıfır akımının dönüş yolu
belirli olmadığından sıfır empedanslarının hesabı kolay
olmayacaktır. En iyisi kablo yollarında sıfır empedansı ölçü yolu ile
hesaplanmaktadır.
Eğer sıfır akımının tamamının kablo muhafazasından geçtiği kabul

olunursa, kablo hattının sıfır reaktansının 0,1-0,15 /km olması
beklenebilir. Fakat kurşun muhafazasınıun omik direnci 0,25 /km
mertebesindedir. Bu değer kablo muhafazasına paralel olan
toprağın 0,05 /km mertebesindeki direncinden çok yüksek
olduğundan; akım, kablo muhafazasından daha çok topraktan
geçer. Bu duruma göre akımı geri götüren iletken olarak kablo
muhafazası ihmal edilecek olunursa, sıfır akımının toprak içindeki
dağılımı, hava hatlarında açıklandığı gibi olur. Kablolarda iletkenler
arası açıklık (d), çok düşük olduğundan; re eşdeğer yarıçap, hava
hatlarındakine göre çok daha düşüktür. Buna göre kablolardaki faz
başına birim reaktans olarak 2-2,25 /km alınabilir.
Sıfır akımın bir kısmının topraktan bir kısmının da hava hatlarındaki

toprak iletkeninde olduğu gibi kabloların dış muhafazalarından
geçtiği kabul edilirse, kablo-toprak devresinin sıfır empedansı için:
Z'
Z 0 km Z 0 k 3 km'
Zm
'
Z 0k madeni muhafazası olmayan kablolarda üç fazlı kablo
iletken demeti ile toprak arasındaki devreye ait sıfır empedans
olup
73
Z ' 0k R1' 3.R ' t j. X 0' ile ifade edilir.

R' Kablonun faz başına birim omik direnci
Rt Toprağın birim omik direnci
X 0' 3 fazlı kablo iletken demeti ile toprak devresine ait birim
sıfır empedans
'
Z km Kablo–Toprak devresi ile muhafaza toprak devresi
arasındaki karşılıklı empedans
'
Z km R' t j. X km X km 2 .Ln. e göre yapılır.
d IS
Z m' Muhafaza toprak devresinin empedansıdır.
Z m' Rm' R 't j. X m'
Rm' Kablo muhafazasının birim omik direnci
'
X m Kablo muhafazasının birim reaktansı
'
genellikle X km X m'
Eğer kablo muhafazası iletken değilse
Rm
Z 0' km Z 0' k
Eğer kablo muhafazası çok iyi iletkense

Rm 0
Z 0' k Z 0k '
3Z km ’dir
8.10 Reaktans Bobini
Reaktans bobininin kısa devre akımını sınırlayıcı tesirinden dolayı,

sistem geriliminin çok küçük değerlere düşmesi önlenmiş olur.
Normal işletmede meydana gelen gerilim düşümü:
74
Un In.Rb. cos n In.Xb.sin n
Kısa devrede meydana gelen gerilim düşümü
Uk Ik .Rb. cos k Ik .Xb.sin k
InX b U1
I Uh
InRb
IkX b = Ubk
C U2 Uk
U1 Ub
Zy
U2 b IkRb
Øn
U2
In Ik
K Øk
a NORMAL İŞLETMEYA AİT KISA DEVRE DURUMU
FAZ DİAGRAMI İÇİN FAZ DİAGRAMI
Şekil 8.26:
Eğer kısa devre akımının nominal akımın k katı olduğu (Ik / In =k)
kabul olunup ve omik direnç ihmal edilirse:
sin n 0,6 sin k 1 ile
Un sin k k
k. oranı bulunur.
Uk sin n 0,6
Nominal işletmede reaktans bobinindeki gerilim düşümü çok

küçük olduğu halde; kısa devrede hem akımın hem de faz açısının
çok büyümesi sebebi ile gerilim düşümü, büyük değerler alır. Bir
reaktans bobinindeki nominal gerilim düşümü, nominal akımla ve
normal frekansla işletmede bunda baş gösteren Ub gerilimi olup
bu değer bobin için karakteristik değerlerdir.
3.Ub
Ekseriye %Ub 100 ile ifade olunur.
Un
75
Pratikte buna yüzde cinsinden bobin reaktansı denildiği halde

gerilim düşümü anlaşılır. Bobinin nominal akımı In ise bobin
reaktansı veya empedansı faz başına
.Ub Ub.Un Ub.Un 2

Xb Zb
In 3.100.In 100.Sb
Bobinin her üç fazı için görünen güç

Sb 3.Ub.In.10 3 kVA
Bobin her üç fazından geçen toplam güç

Sq 3.Un.In.10 3 kVA
Bir reaktans bobinin Rb omik direnci çok küçüktür ve genellikle Xb

reaktans değerinin %3 ünden büyük değildir. Bu nedenle kısa
devre hesaplarında Rb daima ihmal edilir; bundan dolayı U
gerilim düşümü yani bobinden evvelki ve sonraki şebeke
gerilimlerinin farkı için, U In.Xb sin , yazılabilir.
Bu ifadeden şebekedeki gerilim düşümünün belirli bir reaktans ve

akım değerinde güç katsayısına bağlı olduğu anlaşılır.
Şebeke gerilim düşümünün yüzde cinsinden değeri

3 Un
.100 Ub.sin
Un
Nisbi gerilim düşümü: Ub%5 olan bir reaktans bobini işletmede,

%3’lük bir gerilim düşümüne sebep olurken, kısa devre halinde
kısa devre akımını nominal akımın 20 katına sınırlandırır.
Eğer bir tesiste S”k1 kısa devre gücünün reaktans bobini

yerleştirerek, S”k2 değerine düşürülmek istenirse; bu taktirde
bobinin % cinsinden reaktansı:
76
S k1 S " k 2
"
Ub 1.1. .a .Sq
S é k1 .S " k 2
Örnek: Un=6kV
In = 600A
S”k1 = 600 MVA
S”k2 = 100 MVA
Bobin geçiş gücü Sq 3.6.600 6250.kVA
Bobinin % cinsinden geçiş reaktansı:
600 100
Ub 1.1.100. .6250 %5.72
600.100
Ub %6 seçilir.
8.10.1. Reaktans için normalize değerler
Gerilim (Un) 3, 5, 6, 8 (%)

Akım (In) 100, 160, 200, (250), 315, 400, 500, 630, (800), 1000,
(1250), 1600, 2000 A
Gerilim Düşümü (Ub) 3, 6, 8 (%)mevcut empedanslar sebebi ile
sürekli kısa devre akımının nominal akımın 20 katının üstüne
çıkmadığı hallerde kullanılır.
Darbe Akımı (Is) reaktans bobinin sargılarında bir deformasyon
olmadan dayanabileceği kısa devre akımının ilk tepe değeri olup,
nominal kısa devre akımının 1.8 2 2.5 katına eşittir.
Ikn 1.8 2.Ikn
8.10.1.1.Nominal Kısa Devre Akımı Ikn

In
Ikn .100 Bu ifade, şebeke geriliminin sabit kaldığı kabul
Ub
edilir. Eğer Ub %5 ise nominal kısa devre akımının nominal
akımın 20 katına eşit olduğu kabul edilir.
77
Süre: Bobinler nominal kısa devre akımlarına en az 6 sn süre ile

dayanmalıdırlar.
Isınma: Q a. j 2 k .t.0 C ifadesine göre hesaplanır a faktörü Bakır
için nominal gerilim düşümü %3 olan bobinler, ancak şebekede n
0 2 2
C mm 2 C mm 20
0,008 alüminyum için 0,018
S S
Jk=Kısa devre akım yoğunluğu
t = Kısa devre süresi (sn)
Bir tesiste reaktans bobinin kullanılmasına karar vermeden önce
bunun ekonomikliğinin araştırılmasının gerekliliği vardır.Modern
tesislerde mümkün olduğu kadar reaktans bobininin
kullanılmasından sakınılır.Böylece hem yatırım hemde bakım
masraflarından tasarruf sağlanır,ayrıca çok önemli miktarda yer ve
hacim kazanılmış olunur.Bunun yerine kısa devre akımını sınırlayıcı
daha başka basit çarelerden yararlanılır.Mesela kaçak gerilimi %20
ye kadar olan transformatörler kullanılır.
Bir kısa devrede jeneratörlerin senkronizimden çıkmaları için
normal işletme gerilimlerinin üçte ikisinin en fazla yarısının altına
düşmemeleri gerekir.Modern jeneratörler seri reaktans bobinlri ile
donatılmazlar fakat bunların kaçak reaktansları büyük
yapıldığından kısa devre akımları belli sınırların üstüne çıkmazlar
Kısa devre akımlarını sınırlamak için modern santrallerde hızlı
çalışan gerilim regülatörleri kısa devre esnasında çıkartıldığı gibi
geçici olarak uyarma devresi otomatik olarak zayıflatılır veya
kaldırılır.Böylece ana güç anahtarının görevi hafifletilir.
8.11. Seri Kondansatörler
Seri kondansatörün bulunduğu tesiste kısa devre akımının zamana

bağlı değişimi iki şarta bağlıdır:
Kısa devre yolundaki endüktif dirençlerde depo edilen manyetik
enerji sebebi ile gerilimde oluşan ani değişme,
78
Kondansatörlerde depo edilen enerji sebebi ile gerilimde ani
oluşan değişme.
Jeneratör EMK’nin zaman göre değişimi:

e 2.E. sin .t ise
Kısa devre akımının ve kondansatör geriliminin zamana göre

değişimleri:
Ik 2Ik . sin .t I .d .e t / 2n . sin t
L t / 2n
Uc 2 Ik . cos .t I .d .e cos( S)
C
ifadeleri ile verilir.
R=Devredeki omik direnç

X XL L
tan C
R R R
2
1 R 1 Xc
LC 2L LC XL
L
S X L . Xc olduğu göz önüne alınarak
C
R
Sin elde edilir
2S
Kısa devre yolundaki R omik direncinin çok küçük olduğu göz

onüne alınırsa bunun ös frekansına ve Ik stasyoner kısa devre
akımına tesiri pratik olarak çok küçüktür.
Bu nedenle 0 900
Dengeleme akımının Id başlangıç değeri ile faz açısı kısa

devrenin başladığı ana bağlıdır. En elverişsiz halde kısa devrenin
jeneratör EMK’nın sıfırdan geçtiği anda başladığı ve kısa devreden
79
evvel tesisin boşta çalıştığı kabul edilir. Buna göre sınır şartları t=0
için Lk=0 ve Uc=0 buradan 900 ve Id 2 Ik sonucu çıkar.
Eğer seri kondansatöre bir eklatör paralel bağlı ise, eklatör

uçlarındaki gerilim, belirli bir değerin üstüne çıkar çıkmaz bir
atlama meydana gelir. Ark tutuşur tutuşmaz kondansatör
köprülenir. Bu andan itibaren Xc = 0 olur. Devrede sadece XL
varmış gibi tesir eder ve sonuçta dengeleme akımı bir titreşim
şeklinde değil sönümlü bir doğru akım şeklinde olur ve buna bağlı
olarak kısa devre akımı küçülür. Onun için paralel eklatörlerle
donatılmış seri kondansatörlü tesiste Is darbe kısa devre akımı seri
kondansatör olmayan bir tesistekine göre biraz küçüktür. Bunun
sebebi, kısa devre akımının daha yavaş artmasıdır. Zira kısa
devrenin başlanması ile seri kondansatör dolar ve böylece burada
bir gerilim düşümü meydana gelir. Bu gerilim düşümü ise kısa
devre akımının küçülmesine yol açar; EMK nın ters yönde tesir
edip kısa devre akımını frenlemiş olur. Bu durum, kısa devrenin
başladığı ana ve kondansatörün kompanzasyon derecesine bağlı
değildir. Buna karşılık kısa devrenin başlamasından hemen sonra
köprülenmesi şarttır. Seri kondansatörle donatılmış bütün
tesislerde bu şart hemen hemen daima yerine geldiğinden kısa
devre zorlanmalarının tayininde seri kondansatör için Is ve I”k nin
bulundurulmasına gerek yoktur.
8.12. Şebeke
Kısa devre hesaplarını kolaylaştırmak için bir çok hallerde sabit bir
EMK’li ve Zş empedanslı bir ideal jeneratör alınır. EMK’nın sabit
olma şartı I”k=Ik olmasını doğurur. Bunun anlamı şudur: söz
konusu eşdeğer şebekenin verdiği kısa devre akımı da I”k ile Ik
arasında hiç farkı yoktur. Böyle bir şebekenin kısa devre akımını
veya iç reaktansını hesaplayabilmek için S”k başlangıç kısa devre
gücünün bilinmesi gerekir.
80
E 1,1.Un olduğu göz önüne alınarak eşdeğer şebeke

3
empedansı için:
1,1.Un 2
Zş
Sk "
Rş 0,1Xş
Zş Rş 2 Xş 2 ifadeleri kullanılır. Çoğunlukla Rş ihmal olunarak
Xş=Zş alınır.
8.13. Tüketiciler;
8.13.1. Aktif Tüketiciler
8.13.1.1 Senkron Motorlar

Çoğunlukla çıkık kutuplu yapıldığından, bunlara ait reaktans
değerleri çıkık kutuplu jeneratörlere ait reaktans değerleri gibidir.
8.13.1.2 Asenkron Motorlar

Asenkron motorun verdiği I”k başlangıç alternatif kısa devre
akımını hesaplayabilmek için asenkron motorun eşdeğer olarak bir
Emot EMK ile bir Xmot reaktansı alınır.
1.1.Un
Emot E
3
81
Un 1 Un 2
XM .
3.I M I MS SM
I MN
Un = Motorun normal gerilimi

IMS = Nominal gerilim altında ve kısa devre edilmiş rotor da yol
alma akımı
SM = Motor nominal gücü
PM = Motorun nominal mekanik gücü
M Motor verimi
cos M Motorun nominal yükte güç katsayısı olmak üzere
2 2
UN UN
ZM . M . cos M
SM PM
I MN
XM ZM . XM 0.2.Z M
I MS
Üç kutuplu kısa devrede asenkron motorun verdiği başlangıç kısa

devre akımı:
1.1.U N
I "SC 3M
3. X M
Darbe kısa devre akımı: Is . 2.I "SC 3M
Motorda sürekli kısa devre akımı Ik=0 dır.Darbe kısa devre akımını
R
tayin için gerekli olan katsayısı M oranına bağlı olarak
XM
bulunur; RM =0,07.XM
Asenkron motorda uyarma olmadığından sürekli kısa devre akımı

sıfıra eşittir.
Asenkron motorun Ia açma akımı: Ia q. .I " k ile bulunur.
82
Eğer kısa devre yeri ile motor arasında ZN gibi bir şebeke
empedansı bulunursa motorun verdiği kısa devre akımı:
1,1.Un
I"k
2
3. R 2 N XN XM
Motor ile devre yeri arasında şebeke empedansının bulunması

motor geriliminin üç kutuplu kısa devrede derhal sıfıra
düşmemesine yol açar; bu durumda asenkron motor uçlarındaki
Uu gerilimi ile orantılı bir sürekli kısa devre akımı verebilir.
Bir şebekenin kısa devre zorlamsı üzerine ancak 100 kW’dan büyük
güçlü asenkron motorun katkıları göz önüne alınır.
Hatalı şebeke ile transformatörler üzerinden bağlı bulunan

motorlar
PNM 0,8
olması halinde bu motorların kısa
S NT 100. S NT
0 .3
S "SCN
devre akımına katkısı ihmal edilir.
PNM Bütün YG motorlarının ve hesaba katılması gereken AG
motorlarının nominal güçlerinin toplamı
S NT Bu motorları besleyen bütün transformatörlerin nominal
güçlerinin toplamı
S”SCN= Şebekenin başlangıç alternatif kısa devre gücü (Bu
motorların tesir hesaba katılmadanki durumu)
Şekle göre transformatörler üzerinden beslenen ve nominal

gerilimleri 1000 V’ a kadar olan asenkron motorlar için santral iç
ihtiyaç şebekelerinde ve sanayi tesislerinde, Petrokimya
tesislerinde, maden işleyen büyük sanayi tesislerinde
transformatörlerin yüksek gerilim taraflarındaki kısa devrelerinde
83
yalnız Is darbe kısa devre akımına iştirak ettikleri payları

hesaplanır.
(x) Bu motorlar göz önünde bulundurulmalıdırlar

(xx) Bu motorlar sanayi santral iç ihtiyaç şebekelerinde I deki kısa devrelerde
göz önünde bulundurulur.
(xxx) Bu motorların I deki kısa devrede göz önünde bulundurulmasına gerek
yoktur.
Bağlama uçlarındaki kısa devre

Bağlama ucundaki kısa devrede asenkron motorların kısa devre
akımlarının kesaplanması
Tablo 8.2: Kısa devre
Üç kutuplu İki kutuplu
1,1.U N
Başlangıç kısa I SC 3M
3. X M 3
devre akımı I SC 2 M .I K 3M
2
1 UN
XM .
I MS I MN 3.I MN
Darbe kısa devre I S 3M ..I SC 3 M 3

akımı I SC 2 M .I S 3M
2
I MS motorun yol alma akımı, I MN motorun nominal akımı
Darbe katsayısı
Çift kutup başına < 1MW motor güçlerinde 1,65
Çıft kutup başına 1MW motor güçlerinde 1,75
Alçak gerilim motorlarında ise 1,4 alınır.
Motor empedanslarının hesaplanmasında

X M yukarıda verilen ifadeye göre hesaplanır.
Yüksek gerilim motorlarında

84
RM
Motorgücü/çift kutup <1MW da 0,15
XM
RM
Motor gücü/çift kutup 1MW DA 0,10
XM
RM
Alçak gerilim motorlarında 0,30 olarak hesaba katılır.
XM
Şekil 8.27.a:
85
Şekil 8.27.b: Kompanzasyon Maksadıyla Paralel Bağlı Kondansatörlerin Kısa

Devre Akımları Üzerine katkıları
Paralel bağlı kondansatörlerin kısa devre akımına olan katkısı, kısa

devrenin meydana geldiği yere; yani kısa devre yeri ile
kondansatör arasındaki empedans değerine bağlıdır.
Kısa devre yeri ile kondansatör bataryaları arasındaki empedans

yüksek ise kondansatörün üçlarındaki değer fazla
düşmeyeceğinden, kısa devre akımı üzerindeki katkısı az olur.
Söz konusu empedans küçük ise kondansatör kısa devre üzerinden
deşarj olacağından kısa devre akımını; kondansatör kapasitesine
bağlı miktarda ve kısa devre yolu üzerinde bulunan elemanların
belirlediği sönüm zaman sabitesinin belirlediği süre kadar arttırır.
86
Şekil 8.28:
1. F1 kısa devre yeri ile kondansatörün arasındaki empedansın

büyük olması durumunda kısa devre akımlarının hesabı: Bu
durumda kondansatör ile kısa devre yeri arasında X TR 2
transformatör reaktansı vardır ve ana transformatörün X TR1
reaktansı, dağıtım transformatörünun X TR 2 reaktansından
genellikle çok küçüktür ve bu nedenle kondansatörün uçlarındaki
U C geriliminde kısa devre esnasında çok küçük bir düşme olur.
Kondansatör sadece kısa devre yolundaki empedansın düşmesine
neden olur ve kondansatör kısa devre yolu üzerinden boşalmaz.
87
Transformatörlerin X TR1 , X TR 2 reaktanslarının artı işaretli ve

kondansatörün X C kapasitif reaktanslarının eksi işaretli olduğu
göz önüne alınarak TR1 transformatörünun verdiği kısa devre
akımı:
UN X C X TR 2
I K1 .
3 X TR1 . X C X TR 2 X TR 2 . X C
ve kondansatörün verdiği kısa devre akımı:

UN X TR 2
IC . olup kısa devre yerinden
3 X TR1 . X C X TR 2 X TR 2 . X C
geçen akım bu iki akımın toplamına eşittir.
Kısa devre yerinden geçen akım:

UN XC
I1 I K1 I C . ifadesiyle
3 X TR1 . X C X TR 2 X TR 2 . X C
hesaplanır.
X C 20. X TR 2 ise kondansatörün kısa devre akımı üzerine olan

katkısı ihmal edilir.
2. F2 kısa devre yeri ile kondansatörün arasındaki empedansın

küçük olması durumunda kısa devre akımlarının hesabı:
Bu hata şeklinde ıK kısa devre akımının X TR1 transformatör
reaktansı üzerinde meydana getirdiği gerilim düşümü büyük
olduğundan kondansatör uçlarındaki gerilim hemen hemen sıfıra
düşer.
1
Kondansatörde toplanan enerji W .C.uC2 sönümlü titreşimle
2
kısa devre yerine boşalır.
88
UN 1
Başlangıç kondansatör akımı I C .
3 XH XC
2
XC RH
Titreşim frekansı v
XH 2. X H
1 XH
Titreşim zaman sabiti .
RH
UN 1
Başlangıç kondansatör akımı I C .
3 X H .X C
Başlangıç kondansatör akımının tepe değeri 2 .I C

50 Hz başlangıç kısa devre akımı omik dirençler ihmal edilerek
1,1.U N
IK ifadesiyle belirlenir.
3. X TR1 X H
Örnek: Yukardaki Şekil 8.28’de verilen tesiste
F1 kısa devresi:
1. Kondansatörsüz durumda F1 kısa devresi :
1,1.U N 1,1.6000
IK 1006,5 Amper
3. X TR1 X H 3. 0,186 3,6
2. Kondansatörlü durumda F1 kısa devresi:
TR1 Transformatörün verdiği kısa devre akımı
89
Toplam kısa devre akımı:

UN XC 6000 4,8
I1 I K1 I C . . 950Amper
3 X TR1 . X C X TR2 X TR2 . X C 3. 0,186. 4,8 3,6 . 3,6.4,8
F2 hata yerindeki kısa devre:

Titreşimfrekansı:
2 2
XC RH 4,8 0,038
v . . 15,1.
XH 2. X H 0,021 2.0,021
fö f .v 50.15,1 756Hz
1 XH 1 0,021
Titreşim zaman sabiti . . 1,76.10 3 saniye
RH 0,038
Başlangıç kondansatör akımı:

UN 1 6000 1
IC . . 10910Amper
3 X H .X C 3 0,021.4,8
Başlangıç kondansatör akımının tepe değeri

2.I C 2.10910 15430Amper
50 Hz başlangıç kısa devre akımı:

1,1.U N 1,1.6000
IK 18408Amper
3. X TR1 XH 3. 0,186 0,021
Başlangıç kısa devre akımı kondansatörün akımı ile ilk peryodun

yarı süresi boyunca süperpoze olur ve kondansatör akımı bu
peryodun sonunda kendiliğinden söner.
90
Omik metodla yapılan kısa devre hesabına ait örnekler:
Örnek 1: Şekil 8.29’da verilen sistemde AG tarafındaki F

noktasında meydana gelen 3-kutuplu kısa devrede kısa devre
başlangıç akımı bulunacaktır
Şekil 8.29 Örnek 1’e ait tek hat şeması
Şebeke reaktansı :
2 3 2 3
1,1.U .10
N 1,1.0,4 .10
X SCN 0,88miliohm
S SCN 200
Şebeke direnci:
RSCN 0,1. X SCN 0,1.0,88 0,088miliohm
91
Transformatör reaktansı:
u x .U N2 .104 2
5,85.0,4 .10 4
XT 9,4miliohm
S NT 103
Transformatör direnci:
u r .U N2 .104 2
1,3.0,4 .10 4
RT 2,1miliohm
S NT 103
Şekil 8.30: 50Hz frekansta faz başına baraların ortalama endüktif

reaktansları
92
Şekil 8.31: Türbo jeneratörlar için max ve min faktörleri
93
Şekil 8.32: Çıkık kutuplu jeneratörlar için max ve min faktörleri
Şekil 8.33: Asenkron motorların simetrik kesme hesabında kullanılan q faktörü
94
Tablo 8.3: Yüksek gerilimli senkron jeneratörlerin karakteristikleri
95
Tablo 8.4: Alçak gerilim jeneratörlerinin karakteristikleri
96
Şekil 8.34 1-30 kV arası gerilimlerde 50 Hz için kabloların faz başına

reaktans değerleri
97
Örnek 2: Şekil 8.35’deki sistemde F1, F2, F3 hata yerlerindeki kısa

devre akımları bulunacaktır.
Şekil 8.35: örnek 2’ye ait tek hat şeması
98
Jeneratör reaktansı
2 2
x d % .U NG kV 11,5.10,5 2
XG Xd 0,507ohm
100.S NG MVA 100.25
RG 0,07. X d 0,07.0,507 0,0355ohm
ZG RG jX d 0,0355 j 0,507 ohm
ZG RG2 X G2 0,03552 0,5072 0,508ohm
F1 hata yerinde başlangıç simetrik 3-fazlı kısa devre akımı:
c.U N 1,1.10
I SC 3 12,52kA
3. Z G 3.0,508
Maksimum asimetrik kısa devre akımı (darbe kısa devre akımı):
I S max 3 . 2.12,52 31,37kkA
RG
0,07 oranı göz önüne alınarak yukarıda verilen
Xd
şekil 8.27.a’dan
99
1,8 olarak belirlenir.
Simetrik kesme akımı I a max 3 0,1 .I SC 3 0,645.12,52 8,075kA

S NG 25
I NG 1,376kA
3.U NG 3.10,5
I SC max 3 12,52
9,1
I NG 1,376
Şekil 8.27.b’den t M=0,1 saniye için
0,1 =0,645 bulunur.
Sürekli kısa devre akımı I SC 3

I SC 3 max .I NG 1,9.1,376 2,61kA
I SC max 3 12,52
9,1 ve şekil 8.31’den
I NG 1,376
100
max 1,9 bulunur.
Başlangıç simetrik kısa devre gücü:
S SC 3 3.U N .I SC 3 3.10.12,52 216MVA
101
Sistem kesme gücü S a 3 3.U N .I a 3 3.10.8,075 139,7 MVA
F2 hata yerindeki kısa devre akımları:
Kısa devre yolu üzerindeki ekipmanların empedansları:
Jeneratör empedansı Z G RG jX d 0,0355 j 0,507 ohm
Kablo empedansı:
Z K L. RK jX K 2km. 0,1965 0,0975 ohm / km 0,393 j.0,195 ohm
Transformatöre kadar hata yolu empedansı:

Z1 Z G Z K 0,4285 j.0,702 ohm
F2 hata yerindeki kısa devre akımını hesaplamak için

Z 1 empedansını transformatörün AG değerine dönüştürmek
gereklidir.
2 2
U 0,4
Z1 Z 1 . NS 0,4285 0,702 . 0,000686 j.0,001123 ohm
U NP 10
Transformatörün direnç ve reaktansları:

u XT 1 u SCT 1 u rT 1 62 0,9 2 %5,932
2
u rT 1 .U NS 0,9.0,4 2
Transformatör direnci RT 1 0,000457ohm
100.S NT1 100.3,15
102
Transformatör reaktansı:
2 2
u XT 1 .U NS 5,932.0,4
X T1 0,003013ohm
100.S NT1 100.3,15
Transformatör empedansı: Z T 1 0,000457 j.0,003013 ohm

F2 hata yeri toplam empedansı:
Z 2 Z1 Z T 1 0,001143 j.0,004136 ohm
Z2 R22 X 22 0,0011432 0,0041362 0,004292ohm
Başlangıç 3-kutuplu kısa devre akımı:

c.U NT .U NS 0,4
I SC 3 58,87kA
3. Z 2 3. Z 2 3.0,00429
Maksimum asimetrik kısa devre akımı (darbe kısa devre akımı):

I S max 3 . 2.I SC 3 1,45. 2.53,87 110,45kA
Kısa devre yolu direnç reaktans oranından

R2 0,001143
0,276
X 0,004136
Ve şekil 8.27.a’dan
103
1,45 olarak belirlenir.
Simetrik kesme akımı I a 3
Kısa devre akımı jeneratörun nominal akımının 2 katından fazla

değilse jeneratördan uzak kısa devre kabul edilir. Bu durumda
azaltma faktörü 1 alınır.
Jeneratör nominal akımının 0,4 kV sekonder taraftaki değeri:

U 10
I NG I NG . NP 1,376. 34,4kA
U NS 0,4
F2 hata yerindeki kısa devre akımının jeneratör kısa devre akımına

oranı:
I SC 3 53,57
1,56 2 olduğundan 1 alınır.
I NG 34,4
Bu nedenle I SC 3 I a3 53,87kA alınır.
104
F3 hata yerindeki kısa devre akımlarının bulunması:
Transformatör ana dağıtım panosu arasındaki bara direnç reaktans

ve empedansı:
ZB LB . RB j. X B 0,01km. 0,007 j.0,15 ohm / km 0,00007 j.0,005636 ohm
Z3 Z1 ZT1 ZB 0,001213 j.005636 ohm
Z3 0,0012132 0,0056362 0,00576ohm
Başlangıç simetrik kısa devre akımı I SC 3
0,4
I SC 3 40,14kA
3.0,00576
Maksimum asimetrik (darbe) kısa devre akımı:
I S max 3 1,535. 2.40,14 87,12kA
R3 0,001213
0,215 ve şekil 8.27a’dan =1,535 bulunur.
X3 0,005636
Minimum Kısa Devre akımları
F1 hata yeri için
Minimum başlangıç simetrik kısa devre akımı:

U 10,5
I SC min 3 I SC max 3 . NG 12,52. 11,95kA
1,1.U N 1,1.10
Minimum asimetrik kısa devre akımı:
105
U NG 10,5
I S min 3 I S max 3 . 31,87. 30,42kA
1,1.U N 1,1.10
Minimum açtırma akımı:

I SC min 3 11,95
8,68 ve şekil8.27.b’den 0 ,1 =0,655 alınır ve
I NG 1,376
I a min 3 0,655.11,95 7,83kA bulunur.
Örnek
1. F1 kısa devre yeri
a. Maksimum kısa devre akımları
106
1,1.U N2 1,1.31,5 2
Şebeke empedansı Z N 1,985ohm
SN 500
RN 0,1. X N olduğu göz önüne alındığında
ZN R N2 X N2 1,005. X N
ZN 1,985
XN 1,975ohm
1,005 1,005
ZN RN j. X N 0,1975 j.1,975.ohm
Enerji nakil hattı empedansı:
RENH=0,338 ohm/km XENH=0,348 ohm/km
ZENH=LENH.(RENH+j XENH)=3.(0,338+j 0,348)=1,014 +j 1,044 ohm
Transformatör empedansı:
2 2
u KTR1 u KTR1 u rTR1 62 0,052 5,98
2
u rTR1 .U TR1S 0,5.6,32
RTR1 . 0,2ohm
100 100
2
u KTR1 .U TR1S 5,98.6,32
X TR1 . 2,37ohm
100 100
devamında şekil 8.27’den hesaplama sonlandırılır.
107
8.14. Kısa Devre Hesaplarında Per-Unit Metot
Per-Unit metot daha çok geniş birden fazla gerilim kademesini haiz
sistemlerde kısa devre akımlarının belirlenmesi için kullanılır.
8.14.1 Per-Unit metodun açıklanması:
Sistem tek fazlı devre olarak faz nötr U LN ile beslenen devre
şeklinde modellenir.
Şekil 8.36:
Z EQ elektrik devresindeki motor, transformatör, kablolar,
jeneratör devrede bulunan diğer empedanslardan meydana gelen
eş değer empedansdır.
Şekil 8.37: Motor yüksüz 3-fazlı kısa devre modeli
108
Şekil 8.38: faz-nötr modeli
Şekil 8.39: Kısaltılmış faz-nötr modeli; Tipik empedans diyagramı
Hata akımı I F , X S ve R S hata yerine kadar olan toplam reaktans

ve direnç üzerinden akarak jeneratörün nötründen devresini
kapatır. Hata yerinde faz-nötr gerilimi, hemen hemen sıfıra yakın
olduğundan I L akımı genel olarak göz önüne alınmaz.
109
SONUÇ olarak, kısaltılmış faz-nötr modeli elde edilir.
Motor yükünü haiz 3-faz kısa devre modeli
Şekil 8.40: Faz –nötr modeli
110
Şekil 8.41: Kısaltılmış faz-nötr modeli Tipik empedans diyagramı
Şekilde jeneratör, bağlantı yükleri ve motor yüklerinden oluşan

3-faz kısa devre sistemi gösterilmektedir. Söz konusu sistemde
hata meydana geldiğinde; hata yerinde gerilim, büyük bir
yaklaşıklıkla sıfır olacağından ve aynı zamanda motorun dönüş hızı
yavaş yavaş azalacağından; bu yavaşlama esnasında motor
asenkron jeneratör gibi etki gösterecek ve ilave I M akımı ile hata
yerindeki kısa devre akımını arttıracaktır. Bu sisteme ait faz-nötr
modelinde 2-adet besleme kaynağı olduğundan kısaltılmış faz-nötr
modeli, Thevenin teoremi kullanılarak hazırlanır.
Standart hata hesaplarında motorlar, X M per-unit reaktans

kullanılarak gösterilir. Bu değer motor imalatçısından alınabildiği
gibi motorun katalog verilerinden de hesaplanabilir.
Motorun subtransiyen reaktansı yaklaşık olarak:

I MN
XM
I MS
I MN Motorun nominal tam yük akımı
I MS Motorun yol alma akımı
8.14.2. Per-Unit Sistemin Tanımı
Per-Unit sistem, kısa devre akımlarını basitleştirmek amacıyla per-

unit sayılar kullanma esasına dayanan matematiksel işlemlerdir.
Herhangi.bir.sayı
Per Unit.sayı
Baz.sayı
Örnek:
Baz sayı 250 ise 17 sayısının baz sayıya göre per-unit değeri
17/250=0,068 dir.
111
% Değerler
Per –Unit değerlerin 100 ile çarpımıdır.
Herhangi.bir.sayı
%.sayı .100
Baz.sayı
Yukardaki örnekteki sayının % değeri 0,068x100=%6,8 olacaktır.
% değeri haiz bir sayı per-unit değere çevrilmek istendiğinde 100

ile bölünecektir.
Baz Değer Bağlantıları
Per-Unit sistemi kullanımı için öncelikle elektrik sistemine ait

gerilim, akım, empedans ve güç(kVA)’lere ait baz değerlerinin
seçimi gereklidir. Bu baz değerler, kısa devre sonucu bulunan per-
unit değerlerin gerçek değerlere çevrilmesinde referans değerler
sağlar.
Seçilen baz değerler vasıtasıyla per-unit olarak elektrik

sistemindeki değerler aşağıdaki ifadeler yardımıyla belirlenir.
Benzer yolla alternatif akım sistemine ait baz değerler aşağıda
verilen temel eşitliklerle belirlenebilir.
8.14.3.1. 1- Fazlı Sistem
Baz akım
S B (kVA)
I B ( Amper)
U B (kV )
112
S B (kVA) , Baz güç
U B (kV ) , Baz gerilim
Baz empedans:
U B (Volt )
Z B (Ohm)
I B ( Amper)
8.14.3.2. 3-Fazlı Sistem
Baz güç: S B (kVA) 3.U B (kV ).I B ( Amper)
Baz akım:
S B (kVA).1000 S B (kVA) S B ( MVA).106 S B ( MVA).1000
I B ( Amper)
3.U B (Volt ) 3.U B (kV ) 3.U B (Volt ) 3.U B (kV )
Baz Empedans:
U B (Volt ) U B2 (Volt ) 2 U B2 (kV ) 2 .1000 U B2 (kV ) 2
Z B (Ohm)
3.I B ( Amper) S B (kVA).1000 S B (kVA) S B ( MVA)
3-Fazlı sistemlerde Per-Unit ifadeler:

Baz gücün değişmesine bağlı olarak per-unit empedansın
değişmesi
Z yeni baz güçteki per-unit empedans (pu-ohm)

Z Önceki baz güçteki per-unit empedans (pu-ohm)
S B Yeni baz güç
S B Önceki baz güç
S B (kVA)
Z ( pu ohm) Z ( pu ohm).
S B (kVA)
113
Baz gerilimin değişmesi ile per-unit empedansın değişmesi
U B , Yeni baz gerilimi

U B , Önceki baz gerilimi
2
U B (kVA) 2
Z ( pu ohm) Z ( pu ohm). 2
U B (kVA) 2
Baz gücün ve baz gerilimin her ikisinin birden değişmesi

durumunda per-unit empedansın değişmesi:
2
U (kV ) 2 S B (kVA)
Z ( pu ohm) Z ( pu ohm). B 2 .
U B (kV ) 2 S B (kVA)
Şebeke Empedansı:
S N (MVA) Şebeke kısa devre gücü olmak üzere şebeke kısa devre
empedansı ve
S B ( MVA)
ZN
S N ( MVA)
Transformatör empedansı:
u K S B ( MVA)
S TR .
100 S TR ( MVA)
S TR transformatörün tabi hava dolaşımlı soğutmasındaki gücü

(ONAN)
Kablo per-unit empedansı:

S ( MVA)
Z KABPU Z KAB (Ohm). B2
U B (kV ) 2
114
Z KAB (Ohm) , kablonun gerçek empedansıdır
Asenkron motor per-unit empedansı:

S (kVA)
Z MPU ( pu ohm) x M . B
S MS (kVA)
Motorun yol alma esnasında şebekeden çekilen güç:

S MS 3.U MN (kV ).I MS ( Amper)
U MS (kV ) Motorun nominal gerilimi ve

I MS ( Amper ) Motorun nominal gerilim altında şebekeden çektiği
nominal akımdır.
Jeneratör
S B (kVA)
Z G ( pu ohm) xG .
S G (kVA)
x G Jeneratör subtransiyent reaktansı
S G Jeneratörun nominal gücü
Baz Gerilimin ve Baz Gücün Seçimi:

Sistemin her bir gerilim seviyesinde baz gerilim ,baz akım ve baz
empedansler için tablo hazırlanır.
Hata yerinin Belirlenmesi:

Kesicilerin , ayırıcıların ve koruma elemanlarının bulunduğu her
bara için kısa devre akımı hesabı yapılmalıdır.
Empedans verilerinin toplanması ve dönüştürülmesi:

Kısa devre akımları hesabında etkili olacak elemanların
empedansları ele alınır ve uygun baz gerilim ve baz güçte per-unit
empedanslara dönüştürülür.
115
Empedans diyagramının hazırlanması:

Sistemde bulunan ve kısa devre akımının değeri üzerinde etkili
olan her ekipman ve elemanın per-unit empedansları diyagramda
gösterilir.
Empedansların kombine edilmesi:

Sonsuz bara ve hata yeri arasındaki empedanslar toplanarak tek
empedans olarak ifade edilir.
Kısa Devre Akımının Hesabı:
U PU
I KPU ifadesi kullanılarak kısa devre akımı per-unit değeri
Z PU
cinsinden bulunur. Bulunan bu değer, baz akımın değeri ile
çarpılarak simetrik hata akımı amper cinsinden hesaplanır
116
8.14.4. Per-Unit Metodun örnekle açıklanması
Şekil 8.42: Örnek model
8.14.4.1 Şekilde verilen motorların karakteristik değerleri
M1 motoru için
PM 1 1900kW U MN 6,3kV n 1500devir / dakika
I M1 I M1
xM 1 0,19 , I MS 1 5,3.I M 1 Motorun yolalma akımı
I MS 1 5,3.I M 1
117
I M 1 Motorun nominal akımı
M2 Motoru için
PM 1 850kW U MN 6,3kV n 1500devir / dakika
IM2 IM2
xM 2 0,19 I MS 2 5,3.I M 2
I MS 2 5,3.I M 2
M3 ve M4 motoru için
PM 3 PM 4 1313kW U MN 6,3kV n 1500devir / dakika
IM3 IM3
xM 3 0,17
I MS 3 6.I M 2
M5, M6, M7, M8, M9 motorları için

PM 5 PM 6 PM 7 PM 8 PM 9 30kW U MN 400Volt
IM5 IM5
xM 5 0,15
I MS 5 6,5.I M 5
3x3/0 AWG enerji nakil hattının km başına empedansı
z ENH 0,348ohm / km ’dir.
8.14.4.2. Çözüm Adımları
1. Adım
Sistemde bulunan transformatörlerin boyutlarını ve kısa devre
empedanslarını, asenkron motorların boyutlarını ve subtransiyen
reaktansları ile güç faktörlerini ve kısa devre akımının değerini
etkileyecek önemli uzunluktaki kablo ve hatların empedans
değerlerinin gösterildiği tek hat diyagramı hazırlanır.
118
2. Adım
Baz güçler (MVA)ve baz gerilimler seçilir. Genellikle 100 MVA
gücünde baz gerilim seçilir. Baz gerilimler ise sistemin
baralarındaki nominal gerilimlerden seçilir. Örnekte baz gerilimler,
154 kV; 31.5 kV; 6,3kV ve 400Volttur.
Seçilen baz güce ve baz gerilimlere ait baz akımlar ve baz

empedanslar bulunur.
1. Barada 154 kV baz gerilim ve 100 MVA baz güçte
S B ( MVA).106 100.106
Baz akım I B1 375Amper
3.U B1 .103 3.154.103
U B1 (kV ).1000 154.1000

Baz empedans Z B1 237ohm
3.I B1 3.375
2. Barada 31,5 kV baz gerilim ve 100MVA baz güçte
S B ( MVA).106 100.106
Baz akım I B 2 1833Amper
3.U B 2 .103 3.31,5.103
U B 2 (kV ).1000 31,5.1000
Baz empedans Z B 2 9,92ohm
3.I B 2 3.1833
3. ve 4. Barada 6,3kV baz gerilim ve 100MVA baz güçte
S B ( MVA).106 100.106
3.U B 34 .103 3.6,3.103
U B 34 (kV ).1000 6,3.1000

3.I B 34 3.9164
119
5. Barada 400 Volt baz gerilim ve 100MVA baz güçte
S B ( MVA).106 100.106
3.U B 5 .103 3.0,4.103
U B 5 (kV ).1000 0,4.1000

3.I B 5 3.144338
Bara Baz gerilim Baz akım Baz empedans

1 154kV 375 A 237 ohm
2 31,5kV 1833 A 9,92 ohm
3,4 6,3kV 9164 A 0,397 ohm
5 0,4kV 144338 A 0,0016 ohm
Tablo 8.5:
3. Adım Kısa devre akım hesabı yapılacak yerin tayini

Örnekte TR4 transformatörünun sekonderinin bağlandığı 5.
Bara’da kısa devre olması halinde oluşabilecek kısa devre akımının
değeri bulunacaktır.
4.Adım Empedans verilerinin toplanması ve per-unit

dönüşümlerinin yapılması
Şebeke empedansı:
S B ( MVA) 100
ZN 0,033 pu
S N ( MVA) 3000
Transformatör empedansları:
120
TR1 Transformatör empedansı:
u K 1 S B ( MVA) 11 100
S TR1 . . 0,44 pu
100 S TR1 ( MVA) 100 25
TR2 ve TR3 transformatör empedansları:

u K 2,3 S B ( MVA) 5,75 100
S TR 2,3 . . 0,913 pu
100 S TR 2,3 ( MVA) 100 6,3
TR4 Transformatör empedansı:

u K 4 S B ( MVA) 4,5 100
S TR 4 . . 2,81pu
100 S TR 4 ( MVA) 100 1,6
Enerji nakil hattının empedansı:

Z ENH z ENH (ohm / km).LENH (km) 0,348.0,63 0,219ohm
S B ( MVA) 100
Z ENHU Z ENH (Ohm). 0,219. 0,001pu ?
U B2 (kV ) 2 1542
DİKKAT
Motor Empedansları:
S B (kVA)
Z MPU ( pu ohm) xM .
S MS (kVA)
Motorun yol alma esnasında şebekeden çekilen güç:
S MS 3.U MN (kV ).I MS ( Amper)
U MS (kV ) , Motorun nominal gerilimi
121
I MS ( Amper ) , Motorun nominal gerilim altında şebekeden çektiği

yol alma akımıdır
M1 Motoru için:
Motorun şebekeden çektiği yol alma akımı:

I M 1S 5,3.I MN 5,3.204( Amper) 1081( Amper )
Motorun yol alma esnasında şebekeden çektiği yol alma gücü:
Motorun per-unit empedansı:

S (kVA) 100( MVA)
Z M 1PU ( pu ohm) x M . B 0,19. 1,7 pu
S MS (kVA) 11,18( MVA)
M2 Motoru için:

I M 2 S 5,3.I M 2 N 5,3.95( Amper) 504( Amper)
Motorun eper-unit empedansı:

S (kVA) 100( MVA)
Z M 2 PU ( pu ohm) x M . B 0,19. 3,45 pu
M3 ve M4 Motorları için:

I M 3, 4 S 6.I M 3, 4 N 6.146( Amper) 876( Amper)
122
S M 3, 4 S 3.U MN (kV ).I M 3, 4 S ( Amper) 3.6,3(kV ).876( Amper) 9558(kVA) 9,6(MVA)
Motorun eper-unit empedansı:

S (kVA) 100( MVA)
Z M 3, 4 PU ( pu ohm) x M . B 0,17. 1,77 pu
motorların ikisi birden devrede olacağından

1,77
Z M 3 / 4 PU 0,89 pu
2
M5, M6, M7, M8, M9 Motorları için

I M 5 S 6,5.I M 5 N 6,5.58( Amper) 348( Amper)
Motorun yol alma esnasında şebekeden çektiği yol alma gücü

S M 3, 4 S 3.U MN (kV ).I M 3, 4S ( Amper) 3.0,4(kV ).348( Amper) 241(kVA) 0,241(MVA)
Motorun per-unit empedansı

S (kVA) 100( MVA)
Z M 5 PU ( pu ohm) x M . B 0,15. 62,24 pu
motorların beşi birden devrede olacağından

62,24
Z M 5 PU 12,45 pu
5
5.Adım Per-Unit Empedans diyagramının hazırlanması

Bulunan değerlere göre aşağıda görülen per-unit empedans
diyagramı hazırlanır. Burada dikkat edilmesi gereken motor
empedanslarının motor başlama barası ve sonsuz güçlü bara
arasına bağlanmasıdır. Zira motorlar asenkron jeneratörler gibi
davranarak kısa devre yerini besleyeceklerdir.
123
Şekil 8.43: Per-Unit Empedans Diyagramı
6. Adım Empedans diyagramındaki empedansların devrede seri ve

paralel bağlı olması durumları göz önüne alınarak toplama
suretiyle kombine edilmesidir
Yapılacak işlem sonsuz bara ve kısa devre akımı hesabı istenen yer
arasındaki empedansları toplayıp tek empedans haline getirmektir.
124
(1) (2)
(3) (4)
(5) (6)
Şekil 8.44 Empedansların bir araya getirilmesi
125
7.Adım. Kısa devre akımının hesabı

U PU
Kısa devre akımı I KPU ifadesi kullanılarak hesaplanır.
Z PU
Buna göre kısa devre akımı per-unit olarak:
1
I KPU 0,3154 pu
3,171
Kısa devre akımı Amper cinsinden 400Voltluk 5. Bara baz akımı
esas alındığında:
I K I KPU .I B 5 0,3154.144338( Ampar ) 45524( Amper) hesaplanır.
8.15. Kısa Devre Hesaplarında MVA Metodu
Metodun esası devrede bulunan çeşitli elektriksel ekipmanların

empedanslarının tek devre empedansı şeklinde toplandığı ve
gerilim değerlerine göre devreden geçen akımın belirlendiği
ohmik metodun modifikasyonudur. Bu metot devre empedansları
yerine elemanlara ait maksimum güce tekabül eden kısa devre
güçlerine göre devrenin çözümünü ve dizaynını yapmaktadır.
Bu metot ile gerekli kısa devre açma güçleri, gerilim düşümleri

hesaplanırken ve buna bağlı kablo kesitleri ve elmanların boyutları
tayin edilirken, zaman alıcı işlemlerden ve ifadelerin küsüratlarının
ihmalinden doğan hata oranını arttırıcı işlemlerden kurtulmak
mümkün olur.
Elektrik devre empedansları ve kısa devre güçleri
Şebeke için Kısa Devre Gücü:
126
S K (MVA) Çoğunlukla enerjinin temin edileceği elektrik idaresine
sorularak öğrenilir. Eğer öğrenmek mümkün olmuyorsa 154 kV ve
daha yukarı gerilim değerini haiz şebekeler için sonsuz güçte, 35 kV
şebeke için 500 MVA ve 6,3 kV için ise 250 MVA alınabilir.
Şebeke Kısa Devre Empedansı:
2
U N2 kV
ZK . ohm
(1) S K MVA
S K , Kısa devre gücü

U N (kV ) , Şebeke tarafındaki gerilim değeri (Bkz Şekil 8.45)
8.15.1.1. Transformatör için

1 Transformatör nominal gücü ST MVA : Transformatörün
nominal gerilim ve belirlenen çevre şartları altında sürekli olarak
verebileceği maksimum güç.
2 Transformatörün kısa devre gücü :

(2)
u K (%) , Transformatörün nominal kısa devre empedansı
3. Transformatör empedansı :
(3)
127
8.15.1.2. Jeneratör için

1 Jeneratör Nominal Gücü S G MVA : Jeneratörüun nominal
gerilim ve belirlenen çevre şartları altında sürekli olarak
verebileceği maksimum güç.
2. Jeneratör Reaktansları:
Subtransiyen reaktans x % d başlangıç kısa devre akımının
hesabında kullanılır.
Transiyen reaktans x d % Geçici kısa devre akımının hesabında
kullanılır.
Senkron reaktans x d (%) Sürekli kısa devre hesabında kullanılır.
Reaktanslara ait değerler jeneratör imalatçısı firmadan alınır.
3. Jeneratör Kısa Devre Güçleri:

Subtransiyen Kısa Devre Gücü:
(4)
Transiyen Kısa Devre Gücü:
(5)
128
Senkron Kısa Devre Gücü
(6)
4. Jeneratör Kısa Devre Empedansları:

Subtransiyen empedans:
(7)
Transiyen empedans
(8)
Senkron empedans:
(9)
U NG kV , Jeneratörun nominal gerilimidir.
Asenkron Motorlar
1. Motor Nominal Mekanik Gücü PMN MVA : Motorun nominal
gerilim ve frekans ve belirlenen çevre şartları altında sürekli olarak
milinden verebileceği motor plakasında yazan maksimum mekanik
güçtür.
129
2. Motorun Milinden nominal mekanik gücüyle yüklendiğinde

nominal frekans ve gerilim altında şebekeden çektiği elektriksel
güç
(10)
3. Motorun Kısa Devre Gücü S MN MVA : Motorun yol almaya

başladığı anda şebekeden nominal gerilim ve frekans altında
çektiği güçtür.
(11)
(12)
Motorun kısa devre empedansı uygulanan gerilime göre değişim

gösterir. Yol almayı iyileştirmek amacıyla dağıtım transformatöru
kademesinde nominal gerilime göre değişiklik yapılırsa
11
uygulanan gerilime göre kısa devre gücü düzeltilecektir.
I MS A , Motorun nominal gerilim ve frekans altındaki yol alma

akımıdır.
I MN A , Motorun milinden nominal mekanik yük çekilirken

nominal gerilim ve frekans altında çektiği akım olup
130
(13) ifadesiyle elde edilir.
k , motorun rotor yapısına göre 5-7 arasında değerler alır.
4 Motorun Kısa Devre Empedansı :
(14)
Enerji Nakil Hatları
1. Eneji Nakil Hattı Kısa Devre Gücü :
(15)
U N , Hattın Nominal gerilimi
2 . Enerji Nakil Hattı Empedansı
(16)
L ENH , Enerji nakil hattının uzunluğu
rENH ohm / km , Enerji nakil hattının birim omik direnci
131
x ENH ohm / km , Enerji Nakil Hattının birim reaktansı
(17) Enerji nakil hattı

empedansıdır.
Kablo Hatları
1. Kablo Hattı Kısa Devre Gücü :

(18)
U N , Hattın Nominal gerilimi
2 . Kablo Hattı Empedansı:
(19)
LKAB , Kablo hattının uzunluğu
rKAB ohm / km , Kablo hattının birim omik direnci
x KAB ohm / km , kablo hattının birim reaktansı
(20) Kablo hattı empedansı.
132
Şebekelerde Kısa Devre (MVA) Güçlerinin
Belirlenmesi
Belirleme işlemi yapılırken elemanların MVA olarak kısa devre

güçleri elemanları bağlandığı bölümdeki gerilim seviyeleri esas
alınarak işlem yapılacak ve aşağıda ispatı ve uygulaması açıklandığı
şekilde eleman empedanslarının seri veya paralel bağlanması
durumuna göre toplanarak bağlantı yerlerine göre kısa devre
güçleri belirlenecektir.
8.16.1 Şebeke elemanlarının seri bağlanma durumu
Şekil 8.45: Şebeke ve Trafo’dan meydana gelen indirme sistemi
Şekil 8.46: Şekil 8.45’deki sisteme ait devre diyagramı

133
Devreden akan akım :
(21)
Devre empedans ifadeleri (21) no’lu ifade de yerlerine konulup
gerekli işlemler yapıldığında
(22)
Kısa devre gücü
(23)
ifadesiyle belirlenen akım değeri (22) no’lu ifade yerine konup S K
için düzenlenirse
(24)
(25)
İfadeden anlaşılacağı üzere şebekenin herhangi bir noktasındaki
kısa devre gücünü bulmak için bu noktaya kadar seri bağlı
elemanların kısa devre güçleri paralel bağlı dirençlerin toplama
kuralına göre toplanacaktır.
134
8.16.2. Kısa Devre Akımının Bulunması
K hata yerinde kısa devre akımı aşağıda verilen ifade yardımıyla

hesaplanır.
(26) 3-fazlı simetrik sürekli kısa

devre akımı
(27) 3- fazlı maksimum simetrik

kısa devre akımı (veya subtransiyen kısa devre akımı)
(28) 3- fazlı minimum simetrik kısa

devre akımı
(29) Darbe kısa devre akımı

Genellikle 1,8 alınır.
Örnek:
Şekil 8.45’deki örnek sistemimiz (BTC-yumurtalık) 154/31,5 kV, 25
MVA, uK=%12 değerlerini haiz transformatörlerden meydana gelen
indirici merkezdir. Söz konusu merkezin 154 kV tarafına ait şebeke
kısa devre gücü S K 3000MVA dır.
31,5 kV Sekonder barada oluşacak kısa devre akımlarının değerleri

bulunacaktır.
135
Şekil 8.47: Kısa devre güçleri diyagramı
3-fazlı sürekli kısa devre akımı:

S K MVA 194,8 MVA
I K3 . kA 3,751 kA ,
3.U NS kV 3.31,5 kV
3-fazlı maksimum kısa devre akımı:

I K 3 max 1,1.I K 3 kA 1,1.3751 kA 4,126 kA ,
3-fazlı minimum kısa devre akımı:

I K 3 min 0,95.I K 3 kA 0,95.3,751 kA 3,563 kA ,
Darbe kısa devre akımı da:

I S 3 max . 2.I K 3 max kA 1,8. 2.4,126 kA 10,5 kA dır.
136
8.16.3. MVA metodunda enerji nakil hatları ve kablo

hatlarının bulunduğu taraftaki gerilim değeri esas
alınarak kısa devre güçleri belirlenir ve bu sayede
herhangi bir gerilim transformasyonu kesinlikle
yapılmamalıdır.
Şekil 8.48: Empedans bağlantıları
Çözüm:
Z ENHP empedansına sahip transformatörün primer tarafında

bulunan enerji nakil hattına ait kısa devre gücü sekonder gerilim
cinsinden
137
(30)
Z ENHP enerji nakil hattı empedansının transformatör sekonder

gerilimdeki değeri
(31) bu ifade (30) no’lu

ifadesinde yerine konulursa
(32)
Görüleceği üzere enerji nakil hattına ait kısa devre gücü
bulunurken ve toplanırken; bulunduğu taraftaki gerilim değeri esas
alınarak işlem yapılacaktır.
Aynı şekilde Z ENHP empedansına sahip transformatörün sekonder

tarafında bulunan kablo hattına ait kısa devre gücü primer gerilim
cinsinden
(33)
Z ENHP enerji nakil hattı empedansının transformatör sekonder

gerilim deki değeri:
138
(34) bu ifadeyi (33) ifadesinde

yerine konulursa
.(35)
Görüleceği üzere kablo hattına ait kısa devre gücü bulunurken ve
toplanırken bulunduğu taraftaki gerilim değeri esas alınarak işlem
yapılacaktır.
Örnek :
Aşağıdaki Şekil 8.48, yük dağıtım sistemini göstermektedir. Şekilde
gösterilen yerlerdeki kısa devre gücü ve akımları bulunacaktır
Hesaplar yapılırken motorların devre dışı oldukları kabul edilerek

kısa devre yerine motor etkisi ihmal edilecektir.
Sistem elemanlarının kısa devre güçleri
Şebeke empedansı
TEİAŞ dan alınan bilgiye göre S N 3000 MVA
TR1 TRANSFORMATÖRÜ
154/31,5 kV, 25 MVA, uK=%12 değerlerini haiz olup kısa devre

gücü:
S TR1 25
S TR1 208,33 MVA
uK 0,12
139
Şekil 8.48. Örnek vak’aya ait tek hat diyagramı

3.ZENH1 Enerji nakil hattı
Tek devre 3x3/0 (PIGEON) hattın km başına birim empedansı:
140
z ENH 1 0,338 j 0,348. ohm / km ve uzunluğu LENH 1 0,63km dir
Hattın toplam empedansı:

Z ENH 1 0,63. 0,3382 0,3482 0,306.ohm
2
31,5
Kısa devre gücü: S ENH1 3427.MVA
0,306
4. TR2,TR3, TR4 transformatörleri aynı gerilim, güç ve nisbi kısa

devre gerilimlerinde olup 31,5/6,3 kV; 6,3 MVA; uK=%6 degerlerini
haizdir
Kısa devre güçleri:

6,3
STR2 STR3 STR4 105.MVA
0,06
5. ZENH2 Enerji nakil hattı
Tek devre 3x2/0 (PIGEON) hattın km başına birim empedansı:

z ENH 1 0,338 j 0,348. ohm / km ve uzunluğu LENH 1 2,2km dir
Hattın toplam empedansı:

2 2
Z ENH1 2,2. 0,338 0,348 1,682.ohm
2
31,5
Kısa devre gücü: S ENH1 923.MVA
1,0682
6. TR21, TR22, TR31, TR32, TR41 transformatörleri aynı gerilim,

güç ve nisbi kısa devre gerilimlerinde olup 6,3/0,4 k; 1,6 MVA;
uK=%4,7 değerlerini haizdir
Kısa devre güçleri:

141
1,6
STR21 STR22 STR31 STR32 STR41 34.MVA
0,047
7 . ZKAB22 Kablo hattı
1,12km uzunluğunda 6,3 kV 3x150/25 N2XSEYFGbY kablonun km

başına empedansı:
z KABM1 0,124 j 0,092. ohm / km ve
Toplam empedansı: Z KAB22 1,12. 0,1242 0,0922 0,173. ohm
2
6,3
Kablonun kısa devre gücü: S KAB 22 229 MVA
0,173
8 . ZKABM1 Kablo hattı

z KABM 1 0,124 j 0,092. ohm / km ve
Toplam empedansı: Z KABM 1 0,230. 0,1242 0,0922 0,036. ohm
2
6,3
Kablonun kısa devre gücü: S KABM 1 1102 MVA
0,036
9. ZKAB32 Kablo hattı

başina empedansı:
z KAB2 0,124 j 0,092. ohm / km ve
142
Toplam empedansı: Z KAB32 1,12. 0,1242 0,0922 0,173. ohm
2
6,3
Kablonun kısa devre gücü: S KAB32 229 MVA
0,173
10 . ZKABM2 Kablo hattı

z KABM 2 0,124 j 0,092. ohm / km ve
2
6,3
0,054
11. ZKABM3 Kablo hattı

z KABM 3 0,130 j 0,090. ohm / km ve

2
6,3
0,245
12 . ZKAB41 Kablo hattı

143
z KABM1 0,124 j 0,092. ohm / km ve
Toplam empedansı: Z KAB 41 2,6. 0,1242 0,0922 0,40. ohm
2
6,3
Kablonun kısa devre gücü: S KAB22 191 MVA
0,40
13. M1 Motorunun kısa devre gücü
SM 1900kW ,.. 0,95,...Cos 0,85

1900
SM1 5,3. 12,47 MVA
0,85.0,95
SM 850kW ,.. 0,95,...Cos 0,85

850
SM1 5,3. 5,58 MVA
0,85.0,95
SM 1150kW ,.. 0,95,...Cos 0,85

1150
S M 1 5,3. 7,55 MVA
0,85.0,95
Kısa Devre Güçleri
1 1
1. S K1 195. MVA
1 1 1 1
SN STR1 3000 208,33
144
2.
1 1 1
SK2 184,5. MVA
1 1 1 1 1 1 1
SN S T S ENH1 S K1 S ENH1 195 3427
3.
1 1 1
S K 21 S K 22 67. MVA
1 1 1 1 1 1 1
S K1 S ENH1 STR2 SK2 STR2 184,5 105
4.
1 1 1
S K 211 S K 221 52. MVA
1 1 1 1 1 1 1
SK2 S TR 2 S KAB22 S K 21 S KAB22 69 229
5.
1 1 1
S K 212 63,2. MVA
1 1 1 1 1 1 1
SK2 S TR2 S KABM1 S K 21 S KABM1 67 1102
6.
1 1 1
S K 222 48,4. MVA
1 1 1 1 1 1 1
SK2 S TR 2 S KABM 2 S K 21 S KABM 2 69 162
1 1
7. S K 3 153,72. MVA
1 1 1 1
SK2 S ENH 2 184,44 923
145
1 1
8. S K 4 62,3. MVA
1 1 1 1
SK3 STR4 153,72 105
1 1
9. S K 41 45. MVA
1 1 1 1
SK4 S KABM 3 62,3 162
1 1
10. S K 42 47. MVA
1 1 1 1
SK4 S KAB 41 62,4 191
Kısa devre akımları 26, 27, 28, 29 no’lu ifadeler kullanılarak

bulunur.
146
8.16.2. Şebeke Elemanlarının Paralel Bağlanma Durumu
Şekil 8.48: Elemanların sistemde paralel çalışmaları
Şekil8.49: Paralel Bağlanmaya ait devre diyagramı
Şekil 6 ve 7’den görüleceği üzere devre empedansları toplamı

2
U NP U2
. NP 2 2
1 Z G .Z SG S K U NP U NP (36)
Z 2 2
1 1 ZG Z U NP U NP S K1 S G S K1 S K 2
Z ZG SG S K1
SK2 SG
147
Devreden akan kısa devre akımı:

U NP U NP 1 1
IK . 2
. S K1 S K 2 (37)
3.Z 3 U NP 3.U NP
S K1 S K 2
Hata yerindeki kısa devre gücü:

1
SK 3.U NP .I K 3.U NP . . S K1 SK2 S K1 S K 2 (38)
3.U NP
Elemanların devrede paralel bağlanmaları durumunda kısa devre

güçlerinin toplamı empedans seri bağlama toplama kuralına göre
olacaktır.
Kısa devre yerini ikiden fazla elemanın beslemesi durumunda
(39) ifadesi kullanılacaktır.
Örnek:
Bir önceki örnekte verilen devrede M3 motoru çalışırken S K 21 kısa
devresi meydana gelsin. Kısa devre yeri seri bağlı S M 3 kısa devre
gücüne sahip M3 motoru ve bunu kısa devre yerine bağlayan
S KABM 1 gücünü haiz kablodan meydana gelen S M 3KAB1 kısa devre
gücü ve buna paralel bağlı S K 2 kısa devre gücü ile bunu kısa devre
yerine seri olarak bağlayan TR2 transformatörüne ait STR2 kısa
devre gücünden meydana gelen S K 2TR 2 kısa devre gücü tarafından
beslenmektedir
1 1
S M 3 KAB1 12,33 MVA
1 1 1 1
SM 3 S KABM 1 12,47 1112
148
1 1
S K 2TR 2 67 MVA
1 1 1 1
SK2 S TR 2 184,44 105
S K 21 S M 3 KAB1 S K 2TR 2 12,33 67 79,33 MVA dır ve örnekte

verilen şartlar altında :
S K 21 67 MVA olarak bulunmuştur.
8.16.3 Hata Noktasında Kısa Devre Gücünün Hesabı
Tesisteki bir noktadaki kısa devre gücünü bulurken admitansların

toplanmasındaki kural uygulanacaktır.
Seri bağlı elemanların kısa devre güçleri paralel empedansların

1
toplamındaki gibi ters toplam olacak yani S K
1
Si
ve devrede paralel bağlı olan elemanların kısa devre güçleri de
seri empedansların eşdeğer toplamındaki kurala göre olacaktır,
yani:
SK Si
Alçak Gerilim Şebekelerinde Kısa Devre Akımlarının Hesabı
Hata Topolojileri
3-fazlı sistemlerde aşağıda belirtilen tiplerde hatalar meydana

gelebilir.
149
3-fazlı hata
2-fazlı hata
Faz-nötr hatası
Faz-PE hatası
Formüllerde aşağıda belirtilen semboller kullanılacaktır.
I K Kısa devre akımı

U r Nominal gerilim
Z L Faz iletkeni empedansı
Z N Nötr iletkeni empedansı
Z PE PE koruma iletkeni empedansı
Aşağıda 3-faz simetrik kısa devre, 2-faz ve 1-faz asimetrik kısa

devre değerleri ile ilgili ifadeler jeneratörden uzak kısa devre hali
için özet olarak gösterilmiştir.
Şekil 8.50: 3-faz hatası
150
Şekil 8.51: 2-faz hatası
Şekil 8.52: Faz-nötr hatası
Şekil 8.53: Faz-PE iletkeni hatası
151
Aşağıda verilen tablo kısa devre akımlarının yaklaşık değerlerinin

çabuk bulunmasını sağlar.
Tablo 8.6:
8.16.4. Kısa Devre Akımlarının Belirlenmesi
Kısa devre akımlarının belirlenmesi için Kısa Devre Gücü Metodu

(MVA) kullanılabilir.
Söz konusu metot tesisin herhangi bir noktasında oldukca büyük

bir doğrulukta kısa devre akımının belirlenmesine imkan sağlar.
Kısa devre güç metodunda I K kısa devre akımı
SK
3-fazlı kısa devrelerde I K
3.U r
SK
2-fazlı kısa devrelerde I K ifadelerine göre hesap edilir.
2.U r
152
Burada
S K Hata yerinde görünen kısa devre gücü
U r Hata yerindeki gerilim
S K görünen kısa devre gücünü belirlemek için hata yerine kadar
olan tüm şebeke elemanları göz önüne alınır. Söz konusu
elemanlar
Kısa devre yerini besleyen şebeke, jeneratör, motor gibi elemanlar
Kısa devre akımını sınırlayan kablo, reaktans bobini, transformatör
gibi elemanlardır.
Kısa devre akımı hesabının işlem sırası

Tesisteki çeşitli elemanların kısa devre güçlerinin hesabı
Hata yerindeki kısa dever gücünün hesabı
Kısa devre akımının hesabı
S Knet Enerji alış noktasındaki kısa devre gücü olup

S Knet 3.U r .I rnet ifadesiyle hesap edilir.
U r enerji alış noktasındaki nominal gerilimdir.
Eğer şebeke alış noktasındaki kısa devre gücü ile ilgili herhangi bir
veri bulunamazsa, S Knet değerleri aşağıda verilen tablodan
referans değerler olarak alınabilir.
Tablo 8.7:
153
8.16.5. Jeneratör
S gen .100
Jeneratörun kısa devre gücü S Kgen ifadesiyle bulunur.
Xx%
X d % : Kısa devre olayını değerlendirme şekline göre
X d sub transiyen reaktans veya
X d transiyen reaktans veyahut
X d senkron reaktans olarak alınabilir.
2
U rgen
Genel olarak reaktanslar jeneratörun Z d ifadesiyle verilen
S rgen
nominal jeneratör empedansının % olarak ifade edilirler.
Bu ifadede
U rgen jeneratörun nominal gerilimi

S rgen jeneratörun nominal gücü
Tipik değerler olarak jeneratör için

X d %10-%20
Xd %15-%40
Xd %80-%300 değerleri alınabilir.
Normal olarak en kötü durum göz önüne alınması gerektiğinden

X d subtransiyen reaktans değerlerine göre kısa devre akımlarının
hesabı yapılır.
154
Aşağıda verilen tabloda X d %12,5 değeri için jeneratörlerin kısa
devre güçleri yaklaşık olarak verilmiştir.
Tablo 8.8:
8.16.5. 3- fazlı Asenkron Motorlar.
Kısa devre şartlarına göre motorlar kısa devre yerini kısa süreli bir
periyot (5-6 peryot) süre ile kısa devre yerini besler.
Motorun I Kmot kısa devre akımına (bu akım aynı zamanda motorun
yol alma akımıdır) göre kısa devre gücü aşağıda verilen ifade
yardımıyla bulunur.
S Kmot 3.U rmot .I Kmot
Tipik olarak
S Kmot 5 7.S rmot
I Kmot 5 7.I rmot
5 küçük güçteki motorlar için ve 7 büyük güçteki motorlar için
kullanılır.
8.16.6. Transformatörler
Transformatörün S Ktrafo kısa devre gücü:

100
S Ktrafo .S rtrafo ifadesiyle bulunur.
uk %
155
Aşağıdaki tablo transformatörlerin yaklaşık kısa devre gücünü

vermektedir.
Tablo 8.9:
8.16.7. Kablolar
U r2
İyi bir yaklaşıklıkla kabloların kısa devre gücü S Kcable dir
ZL
U r sistem nominal gerilimi
Z L Kablo empedansı
Aşağıdaki tablodan kablo kısa devre güçleri belirlenebilir. Kısa

devre güçleri 10m kablo uzunluğu için verilmiştir
Tablo 8.10 :
Bir fazda birden fazla n adet paralel kablo var ise tablodaki
değerler n ile çarpılır. Eğer devredeki kabloların uzunluğu (Lact)
10
10m den farklı ise empedanslar ile çarpılır.
Lact
Kısa devre akımlarının hesabı:
156
Kısa devre akımını belirlemek için kısa devre yerine bakıldığında
maksimumum kısa devreti verecek durum ele alınır .
Örneğin aşağıdaki şekilde maksimum kısa devre CB1 kesicisinin

şebeke barasına bağlı üst tarafında meydana geldiği görülür.
Şekil 8.54:
Kısa devre akımlarının belirlenmesinde öncelikle hata yerindeki

eşdeğer toplam kısa devre gücü bulunur, daha sonra bu güç esas
alınarak kısa devre akımlarını veren ifadeler yardımıyla veya
aşağıda verilen diyagram vasıtasıyla kısa devre yerindeki kısa devre
akımı bulunur.
157
Bu diyagramda S KUP besleme tarafındaki şebeke kısa devre gücü

S KEL hata yerindeki eşdeğer kısa devre gücüdür.
Şekil 8.55: 400 V gerilimde üç fazlı kısa devre akımının hesabı
Üç-fazlı kısa devre akımı hesaplandıktan sonra tablo 8.10’da

verilen ifadeler yardımıyla diğer hata şekillerine ait hata akımları
bulunur.
158
Örnek :
Şebeke
31,5 kV
S Knet 500MVA
Transformatör
S rtrafo 1600kVA
uk %6
U1r U 2 r 31500 400V
Motor
Prmot 220kW
I Kmot I rmot 6,6
0,917
cos 0,9
Diğer yükler
I rL 1143,4 A
cos 0,9
Elemanların kısa devre güçlerinin hesabı
Şebeke S Knet 500MVA

100
Transformatör S Ktrafo .1600 26,7 MVA
6
Pr 220
Motor S rmot 267kVA
. cos 0,917.0,9
S Kmot 6,6.S rmot 1,76MVA ilk 5-6 periyotta 50Hz frekans için
100msan.
Kesicilerin seçimi ve kısa devre akımının hesabı
159
CB1 Kesicinin en fazla zorlanacağı hal kısa devre kesicinin hemen

çıkışında olmasıdır. Söz konusu hata yerinde kısa devre eşdeğer
gücü:
S Knet .S Ktrafo
S KCB1 25,35MVA
S Knet S Ktrafo
S KCB1
bulunur. Kısa devre akımı I KCB1 36,6kA hesaplanır.
3.U r
Devredeki diğer hata cinsleri için Tablo 1 de verilen ifadeler
yardımıyla belirlenir.
Aynı değerleri Şekil 8.55’deki diyagramları kullanarakta bulabiliriz

ve
160
CB2 Kesicisini enfazla zorlayacak maksimum kısa devre akımı CB1
ile aynı ve 36,6 kA değerindedir.
CB3 de maksimum kısa devre kesicinin çıkış tarafında olup motor

hata yerine kısa devre akımı verme si durumunda meydana gelir.
1
S KCB3 S Kmot 27,11MVA
1 1
S Knet S Ktrafo
S KCB3
I KCB3 39,13kA
3.U r
Bu metot yardımıyla motorun yol alma esnasında motor

klemenslerınde olan gerilim düşümünü de hesaplamak
mümkündür.
Yukarıda verilen örnekte
Motorun Nominal gerilimi U rmot 380V

Motordan yol alma esnasında çekilen güç motorun kısa devre
gücüdür S Kmot 6,6.S rmot 1,76MVA (380 V nominal gerilimde)
Motoru baraya bağlayan kablo 30 m uzunluğunda ve 3 x 185/95
mm2 NYY kablodur.
Kablonun 10m uzunluk için kısa devre gücü Tablo 8.10’dan 128,5
MVA olarak bulundu
10
30m için S Kkablo 128,5. 42,8MVA
30
161
380 V luk motorun 400 V daki kısa devre gücü:

2
0,4
S Kmot .0, 4 1,76. 1,95MVA
0,38
Motorun bağlantı terminallerindeki eş değer kısa devre gücü:

S KCB1 .S Kkablo 25,35.42,8
S KEL 16,4kA
S KCB1 S Kkablo 25,35 42,8
Yol alma esnasında motor terminallerindeki gerilim düşümü:

S Kmot 0, 4 1,95
U% .100 100 %10,6
S KEL S Kmot 0, 4 16,4 1,95
Motor klemenslerindeki gerilim: U M 400 1 0106 358V
380 V nominal gerilimdeki moturun yol alması esnasında motorun

nominal gerilimine göre gerilim düşümü:
380 358
U% .100 %5,8 olacaktır.
380
Aynı şekilde sürekli çalışma halindede motor terminallerindeki

gerilim düşümü iyi bir yaklaşıklıkla bulunabilir.
380 V’luk motorun 400 V’da çektiği güç:

2
0,4
S rmot .0, 4 0,267. 0,296MVA
0,38
Motor terminallerindeki gerilim düşümü:

S rmot 0, 4 0,296
U% .100 100 %1,8 bulunur.
S KEL S rmot 0, 4 16,4 0,296
162
Bu metotla özellikle direkt yol alan motorlarda güç sisteminin
yeterliliğinin analizi mümkün olmaktadır.
Kablolarda enerji çıkış tarafındaki kısa devre akımının belirlenmesi
400 V sistemde 200C ortam sıcaklığı için bakır kablo için aşağıdaki
tablodan kısa devre akımları belirlenebilir.
Tablo 8.11:
163
Eğer her bir faz için paralel kablo çekilmişse kablo uzunluğu paralel
olan kablo sayısına bölünerek işlem yapılır.
Örnek
Veriler
Nominal gerilim 400 V

Kablo kesiti 120 mm2
Kablo uzunluğu 29 m
Enerji alış tarafındaki
kısa devre akımı 32 kA
İşlem sırası :
120 mm2 kesitindeki kabloya ait satırdan kablo uzunluğunun 29 m

olması göz önüne alınarak en yakın alt uzunluğa (burada 24 m’dir)
bir hat çizilir
24 m uzunluğa ait sütundan aşağı doğru bir hat çizilerek enerji alış
noktasındaki kısa devre akımının 32 kA olduğu göz önüne alınarak
164
bu akım değerinin bir üst değerine doğru (burada 35 kA’dir)
getirilir ve 35 kA değerine ait satırdan çizilen hat ile kesişme
noktasındaki değer 26 kA dir.
Söz konusu kablodan geçmesi muhtemel maksimum kısa devre
akımı 26 kA dir.
Not: Sistemde bulunan kısa devre akım değerlerini IEC veya VDE de belirlenen
şartlara getirmek için
Eğer kısa devre jeneratör yakını kısa devre ise ya jeneratörun X d %
subtransiyent reaktansını kullanmak veya elde edilen kısa devre akımını 1,1
katsayısı ile çarpmak gerekir. Jeneratördan uak kısa devre ise bu katsayı ile
çarpmaya gerek yoktur.
Minimum kısa devre akımları bulunmak istenirse bulunan değerler 0,95 katsayısı
ile çarpılır.
8.16.8. 220 V’luk Şebekelerde Kısa Devre Akımlarının

Nomogramlar yardımıyla bulunması
Şekil 8.56: Enerji Nakil Hatlarının ve Kabloların Direnç ve Reaktans değerleri

(Alimünyum iletkenler için diağramdaki değerler 1.7 ile çarpılıp bulunur)
165
Şekil 8.57: Transformatörlerin Reaktans ve Direnç değerleri
166
Şekil 8.58: 220 V’luk bir şebekede toplam hata yolundaki toplam direnç ve
reaktansına göre Kısa devre akımının bulunması için nomogram
167
Örnek :
Transformatör : ST= 1600 kVA
uk= %6 uR= %1
Alçak gerilim nominal gerilimi 220 V

Enerji nakil hattı Bakır iletkenli 80 m , 3x120 mm2
Kablo Bakır iletkenli 100 m , 3x150 mm2
Direnç R Reaktans X
m m
Şekil 8.57’den Transformatör için 0.45 1.8
Şekil 8.56’dan E.N.H için

12 26
Şekil 8.56’dan Kablo için

12 7.2
Kısa devre yolu için toplam 24.45 35.0
Şekil 8.58’den kısa devre akımı 3000 A bulunur.
168
Şekil 8.59: VDE 0100’e göre Koruma iletkenli 380/220 V , 50 Hz 3-fazlı sistemde
konsantrik iletkenli PVC izoleli kabloların hata ve sigorta akımları. (Konsantrik
iletken koruma iletkeni olarak kullanılmaktadır.)
169
Şekil 8.60 : VDE 0100’e göre Koruma iletkenli 380/220 V 50 Hz 3-fazlı

sistemlerde konsantrik iletkenli PVC kablolarda Hata ve Sigorta akımları
170
Şekil 8.61 : VDE 0100’e göre Koruma iletkenli 380/220 V , 50 Hz 3-fazlı sistemde
NYY ve NAYY tipinde PVC izoleli kabloların hata ve sigorta akımları.
171
Şekil 8.62 : DIN VDE 0102 ye göre 4. iletken dönüş iletkeni olarak kullanılan
dört iletkenli NYY ve NAYY kablolarda hata akımları
Şekil 8.63 : DIN VDE 0102 ye göre 4 ilşetken + Ekran 4. iletken ve ekran dönüş
iletkeni olarak kullanılan NYCWY , NAYCWY ve NYCY , NAYCY kablolarda hata
akımları.
172
Şekil 8.64 : DIN VDE 0102 ye göre 3- iletken + aynı kesitte ekran, ekran dönüş
iletkeni olarak kullanılan NYCWY , NAYCWY ve NYCY , NAYCY kablolarda hata
akımları
Şekil 8.65 : DIN VDE 0102 ye göre 3-iletken + ekran kesiti iletkeninkine göre
düşük ekran dönüş iletkeni ılarak kullanılan NYCWY, NAYCWY ve NYCY, NAYCY
kablolarda hata akımları.
173
FAYDALANILAN KAYNAKLAR
1. Electrical Installation Design Guide ........................Group Schneider
2. Electerical Installation Handbook ...........................Siemens
3. Industrial electrical Network Design Guide ...........Group Schneider
4. Electrical Installation Handbook ............................ABB
5. Elektrik Santralları ve Şebekeleri ...........................Prof.Dr. Mustafa BAYRAM
6. Switchgear Manual..................................................ABB
7. Short Circuit ABC...................................................IEEE, H.Yueen
8. Elektrikte Geçici Olaylar.........................................R.Rudenberg
9. Elektrik Kuvvetli Akım Tesisleri El Kitabı..............T.Odabaşı
10. ETMD Dergisi 2005-2006 dönemi sayıları
174
SON SÖZ
Bu notların hazırlanmasında 2009’da yitirdiğimiz Sayın M.Turgut
Odabaşı’nın değerli katkılarını anmadan geçemeyiz. Botaş’ta
Elektrik Mühendisliği yapmakta olan Turgut Odabaşı, çeşitli
kaynaklardan hazırladığı notları önce Elektrik Tesisat Mühendisleri
Dergisinin çeşitli sayılarında meslektaşlarına yararlı olmak üzere
yayınladı. Nur içinde yatsın.
Kendisinin hazırladığı notlardan yararlanarak, notlarının bir kısmını
Bileşim Yayınevi aracılığı ile yayınlamıştık. Onun notlarından ve
diğer kaynaklardan yapacağımız diğer derlemeleri ise EMO
kanalıyla yayınlanması kendi isteğiydi. Ancak bu isteğini hemen
gerçekleştirmek mümkün olmadı.
Elektrik Tesisat Notları olarak, Sayın Odabaşı’nın değerli
çalışmasından da yararlanarak hazırladığımız bu derlemenin EMO
kanalı ile yayınlanması için başından beri desteğini esirgemeyen
Orhan (Örücü) Ağabeyimize, derlemenin hazırlanmasında
katkılarından dolayı Emre (Metin) ve Hakkı (Ünlü) kardeşlerime
teşekkürü borç bilirim.
Bu tür mesleki yayınların e-kitap olarak çok düşük bedeller ile
meslektaşlarına kazandırmak için bu yayın portalını oluşturma
kararı alan 42. Dönem EMO Yönetimini öncü rölünden dolayı
kutlarım.
E-Kitabı Derleyen ve Yayına Hazırlayan

İbrahim Aydın Bodur, Hakkı Ünlü
175
EL
EKT
RİKKUVVET
LİAKI
M(8)
Kıs
adevr
eHesaplar
ı
TURGUTODABAŞI
EMO Yönet
i
m Kur
ulu42.Dönem‘
de(
Kas
ım 2010)bi
ryayı
npor
tal
ıol
uşt
urdu.
Buyayı
npor
tal
ıüz
eri
nde,
dahaöncedes
ürdür
mekt
eol
duğumuz
,
bas
ıl
ıder
gil
eri
miz
inİ
nter
nets
ürüml
eri
,bas
ıl
ıki
t
apl
arı
mız
ınt
anı
t
ıml
arı
ve
çevr
imi
çis
atı
nal
maol
anakl
arı
il
e doğr
udanİ
nter
netüz
eri
ndenbi
l
gis
ayar
ını
za
ap
i
ndi
rebi
l
eceği
nize-
kit
apl
arı
çokdüş
ükbedel
l
erl
e edi
nebi
l
me
ol
anağı
nas
ahi
pol
acaks
ını
z.
İ
nter
nets
it
emi
züz
eri
ndene-
kit
apdağı
t
ım hi
zmet
i
ni,yakı
ndahi
zmet
e
t
gi
recekol
anEMO Yayı
nPor
tal
ı
‘nı
nöncül
üol
an,s
it
emi
zi
nyayı
n
ki
böl
ümündeyeral
ane-
kit
apl
arl
auz
uncabi
rsür
edi
rver
iyor
duk.
Yayı
nlar
ımı
zıi
zl
eyenl
erhat
ı
rlayacakt
ı
r,i
l
ke-
kit
abı
mız
,EMO üyes
i
Ar
ifKünar
‘ı
n"NedenNükl
eerSant
ral
l
ereHayı
r"ki
t
abı
nın
PDFbas
kıs
ıydı
.Hükümet
i
nAkkuyu‘
danükl
eers
ant
ral
kur
mai
nadı
maal
esefhal
akı
rı
l
amadı
.Dör
tyı
löncebas
tı
ğımı
zbuki
t
aphal
a
e-
güncel
!
..
..
EMO‘
nunİ
nter
nets
it
esi
üzer
indenhi
zmet
egi
renbuyeni
s
it
emi
zdeyeni
e-ki
t
apl
arl
ahi
zmet
eaçı
l
dı.Si
zl
erdevar
sayayı
nlamak
i
st
edi
ğini
zki
t
apl
arı
nız
ı,not
l
arı
nız
ıbi
zei
l
etebi
l
ir
si
niz
.Buyayı
nlaryayı
n
koms
iyonumuz
un değer
lendi
rmes
indens
onr
auygunbul
unur
sa
yayı
nlanacakvees
ers
ahi
bineEMO ücr
ett
ari
f
esi
negör
eücr
etödenecekt
i
r.
E-
Kit
apl
art
araf
ı
mız
danyayı
nlandı
kçaüyel
eri
miz
eayr
ıcaepos
ta
i
l
eil
eti
l
ecekt
i
r.
Saygı
l
arı
mız
la
El
ekt
ri
kMühendi
sl
eri
Odas
ı
42.Dönem Yönet
i
m Kur
ulu
EMO YAYI
NNO:
EK/
2011/
11
TMMOBEl ektr
ikMühendisl
eriOdası
I
hlamurS ok akNo:
10Kat:2Kızı
l
ay/Ankar
a
Tel
:(312)4253272F aks
:(312)4173818
htt
p:www. emo.or
g.t
rE-Posta:emo@emo.or
g.t
r

ELEKTRİK KUVVETLİ AKIM (8) Kısa Devre Hesapları. Notları Derleyen - Aydın Bodur Emre Metin. Notları Yayına Hazırlayan - Aydın Bodur Hakkı Ünlü

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

ELEKTRİK KUVVETLİ AKIM (8) Kısa Devre Hesapları. Notları Derleyen - Aydın Bodur Emre Metin. Notları Yayına Hazırlayan - Aydın Bodur Hakkı Ünlü

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T

Kısa Devre Hesapları

Notları Yayına Hazırlayan:

M.Turgut Odabaşı’na Saygılarımızla

8.6.1. Subtransiyen Kısa Devre Olayı ________________________ 24

Elektrik tesislerinde enerjinin alındığı noktadan itibaren her cins

Sistemdeki faz sayısı üç olup, yüksek ve orta gerilim sistemleri üç

Normal işleyişte bir elektrik sistemi, devreden enerji kaynağının iç

Bir izolasyon hatasının meydana gelmesinde iletkenler arası temas

Kısa devrenin elektrik tesislerindeki etkisi çok farklı olabilir. Kısa

Kısa devre akımının devreden geçişinin uzun sürede olması ise;

elektrik şebekesinde bulunan ekipmanlar ve cihazlar tahrip olabilir.

Toprak kısa devresinin etkileri şebekedeki nötr veya yıldız

Kısa devrenin etkileri ve şiddeti, hata yeri ve tipine bağlıdır.Arıza

Kısa devre hesapları, tesisin projelendirme safhasında yapılmalıdır.

Yüksek gerilimli elektrik tesislerinin projelerinin hazırlanmasında

Kısa devrenin zararlı etkilerine karşı hem tesisleri ve çevresini hem

Koruma sistemlerinin seçilmesi ve koruma tesislerinin

Kısa devre hesapları sonucunda tesiste aşağıda belirtilen

Tesisin mekanik ve termik zorlanması

8.1. Kısa Devre Çeşitleri

8.1.1 Üç Fazlı Simetrik Kısa Devre:

Şekil 8.1 . 3-fazlı simetrik kısa devre

bir gerilim düşümü oluştuğundan hata yerinde gerilim sıfır olmaz.

8.1.2. İki Fazlı Kısa Devre:

Toprak temassız kısa devre durumu yüksek gerilim havai

8.1.3.Bir Fazlı Toprak Kısa Devresi:

Yıldız noktası doğrudan topraklanmış olan tesislerde fazlardan

Bu tür kısa devre ekseriyetle arklı olarak başlar, birçok hallerde

Şekil 8.3. 1-fazlı toprak kısa devresinde gerilim fazörleri

8.1.4. Toprak Teması:

Toprak teması: yıldız noktası doğrudan topraklanmamış; yani yıldız

Küçük ölçekli orta gerilim ve alçak gerilim şebekelerinde böyle bir

Yüksek gerilim şebekelerinde yıldız noktasının yalıtılmış olması

TOPRAK TEMASINDA KAPASİTİF

Yıldız noktası reaktans bobini üzerinden topraklanmış şebekelerde

Normal işletmede yıldız noktasının gerilimi sıfırdır ve topraklama

8.1.5. 2-faz toprak Teması:

Genellikle yıldız noktası yalıtılmış veya kompanzasyon bobini

Şekil 8.6. 2-faz-toprak teması durumu

Bu hatanın sebebi hatasız faz iletkenlerinde gerilim yükselmesi ile

8.2. Hata Yerinin Beslenmesi

Şekil 8.7. Farklı şebeke konfigürasyonlarında hata yerlerinin beslenmesi

Kısa devre besleme yerine akımlar, paralel bağlantı durumunda

Elektrik tesislerinde kısa devre yerleri, jeneratörden başka enerji

Senkron motorlar, kısa devrede aynen senkron jeneratörler gibi

8.3. Kısa Devre Akımı Üzerine Etki Eden Faktörler

Güç Katsayısının Tesiri

Normal işletmede gerekli olan EMK, jeneratörün yük durumuna ve

Yük akımının sabit kalmasına ve endüktif yükte güç katsayısının

Jeneratörün endüktif yüklü olması halinde, endüvi reaksiyonunu

Jeneratör yükünün özellikle endüktif bileşenin büyük olması, EMK

Jeneratör Yapısının Tesiri

Senkron jeneratörlerin stator sargılarının empedans değeri kısa

Kararlı halde stator sargısının empedansı:

Z=Ra + jXd ifadesi ile verilir.

Ra Stator sargısının omik direnci olup büyük güçlü

Xd Senkron Reaktans: Kararlı hal çalışma durumunda geçerli

Birçok jeneratör tarafından beslenen bir kısa devre durumunda,

I”KG/ ING >1.3 olması mümkündür,

fakat jeneratörden birinde

I”NG / ING< 1.3 şartı gerçekleşmiyorsa bu durumda da yine

Jeneratöre yakın olan yerlerde kısa devre akımı büyük olur.Yakın