POLİMERİK MALZEMELER

21.10.2013 C.Okumuş & A.Akıncı 1

 GİRİŞ
-PLASTİK SANAYİİNİN, 1868’DE NİTRO SELÜLOZUN
TİCARİ ÜRETİMİYLE BAŞLADIĞI KABUL EDİLİR
-FENOL-FORMALDEHİT REÇİNELERİ YAKLAŞIK 40 YIL
SONRA TİCARİ OLARAK ÜRETİLMİŞTİR
-BU İLK POLİMERİK MADDELER,KİMYA BAZLI AMPİRİK
ÇALIŞMALARIN SONUNDA ORTAYA ÇIKMIŞTIR
-ANCAK 20.ASRIN BAŞLARINDA EMIL FISHER UZUN,
ZİNCİR GİBİ BÜYÜK MOLEKÜLER,MOLEKÜLER YAPI
BİGİ KAVRAMLARDAN SÖZ ETMEYE BAŞLAMIŞTIR
-1920’LERDE STAUNDINGER,PS,POM VE KAUÇUKLARLA
YAPTIGI ÇALIŞMALARLA BU KAVRAMLARI GELİŞTİR
MİŞ VE MOLEKÜLER YAPI ÖNEM KAZANMIŞTIR
-BU GELİŞMELERİN SONONDA,1925-1950 YILLARI
ARASINDA,UYGUN ÖZELLİKLERİ NEDENİ İLE,PEK
ÇOK POLİMERİN TİCARİ
21.10.2013
ÜRETİMİ GERÇEKLEŞMİŞTİR2
C.Okumuş & A.Akıncı
 -ÇEŞİTLİ ÖZELLİKLERDE OLAN BU POLİMERLR
KISMEN,ETİLEN,STİREN GİBİ BİLİNEN MEDDELER
KULLANILARAK ÜRETİLİRKEN;PA, POLİESTER
GİBİ BAZILARININ ÜRETİMİ İÇİN YENİ HAM-
MADDELER GELİŞTİRİLMİŞTİR
-GÜNÜMÜZDE,POLİMERLERİN YAPI-ÖZELİK İLİŞKİ-
LERİ HAKKINDAKİ BİLGİ BİRİMİMİ VE 1950’DEN
BUYANA GELİŞTİRİLMİŞ OLAN YENİ HAMMADDELER
NEDENİ İLE TİCARİ POLİMERLERİN SAYISI ÇOK
ARTMIŞTIR
-BİLGİ BİRİKİMİ SAYESİNDE POLİMERLERE ARZU
EDİLEN ÖZELLİKLERİN KAZANDIRILMASI DA BA-
ŞARILABİLMİŞ,”ISMARLAMA” POLİMERLER
ÜRETİLEBİLMİŞTİR
-PROSES MÜHENDİSLİĞİ
21.10.2013
İLE ÜRETİM KAPASİTELERİ3
Yrd. Doç. Dr. Akın AKINCI
ÇOK ARTTIRILMIŞTIR
-POLİMERLERİN ISMARLAMA ÜRETİMİNDEN
ANLAŞILACAĞI ÜZERE, POLİMERLERİN ÖZEL-
LİKLERİ VE KULLANIM ALANLARI ÇOK
ÇEŞİTLENMİŞTİR.
-POLİMERLER ARTIK, RİJİT VE ESNEK UYGULAMA-
LAR İÇİN,KÖPÜK, FİLM, LEVHA, ÇEŞİTLİ EŞYA,
ELYAF, YAPIŞTIRICI,KAPLAMA MALZEMESİ VS.
OLARAK ÜRETİLİP KULLANILMAKTADIR.
-MALZEME OLARAK POLİMERLER ÜÇ ANA GRUPTA
İNCELENMEKTEDİR: PLASTİKLER, ELYAFLAR VE
KAUÇUKLAR.
-BU GRUPLAR İÇİNDE ÜRETİMİ VE ÜRETİM VE
TÜKETİM ARTIŞ HIZI EN FAZLA OLANI
PLASTİKLERDİR
-BAZI
21.10.2013
ÜRETİM BİLGİLERİ AŞAĞIDA VERİLMEKTEDİR.4
C.Okumuş & A.Akıncı
21.10.2013 Yrd. Doç. Dr. Akın AKINCI 5
21.10.2013 C.Okumuş & A.Akıncı 6
21.10.2013 C.Okumuş & A.Akıncı 7
21.10.2013 C.Okumuş & A.Akıncı 8
21.10.2013 C.Okumuş & A.Akıncı 9
21.10.2013 C.Okumuş & A.Akıncı 10
21.10.2013 C.Okumuş & A.Akıncı 11
• Türk plastik sektörü, Türkiye’nin en genç ve hızlı
gelisen sektörlerinden biridir. Kriz dönemlerini de
kapsayan Sekizinci Plan döneminde sektörün
ton bazında yıllık ortalama büyüme hızı üretim
ve ithalatta % 8, ihracatta % 13 ve yurtiçi
tüketimde % 9 olarak gerçeklesmistir. Bu
dönemde GSMH artıs hızı ortalama % 4,5 olarak
gerçeklesirken, plastik sektörü ülke ekonomik
büyümesini ikiye katlamıstır.

21.10.2013 C.Okumuş & A.Akıncı 12

• Diger taraftan, sektörün büyüme hızı 2003
yılında % 14, 2004 yılında % 24 ve 2005
yılında % 13 olarak gerçeklesmis ve son 4
yılda sektör yılda ortalama % 17 büyüme
göstermistir. Plastik sektörü yarattıgı 12,5
milyar dolarlık üretim degeri ile GSMH
içinden % 4 pay almaktadır

21.10.2013 C.Okumuş & A.Akıncı 13

• Sektörün vizyonunda belirlendiği şekilde
istikrarlı bir şekilde büyümesi, ihracatının
sürdürülebilirliği ve sektöre doğrudan
yabancı sermaye yatırımlarının çekilmesi
için;

21.10.2013 C.Okumuş & A.Akıncı 14

• Öncelikle makro ekonomimizde hızlı ve
istikrarlı bir büyümenin, düşük ve
öngörülebilir enflasyon ve reel faiz
oranlarının, ihracatı teşvik eden, ithalatı
özendirmeyen ılımlı döviz kuru
dalgalanmalarının, iç pazarı canlandıracak
ve yatırımları arttıracak tedbir ve
teşviklerin sağlanması gerekmektedir.

21.10.2013 C.Okumuş & A.Akıncı 15

• Sektörün plastik hammadde açığının
kapatılması amacıyla yeni petrokimya
tesislerine yatırım yapılması,

21.10.2013 C.Okumuş & A.Akıncı 16

• PETKİM’in halen tümüyle ithal edilen ve
katma değeri yüksek plastik hammadde
yatırımlarını gerçekleştirmesi, Rafineri –
Petrokimya entegrasyonunun sağlanarak
nafta satışında katma değeri daha yüksek
olan plastik üretimine öncelik verilmesi
gerekmektedir. Yeni petrokimya yatırımları
ile hem üretim kapasitesi hem de ürün
yelpazesi arttırmalıdır.
21.10.2013 C.Okumuş & A.Akıncı 17
• Yatırım teşvikleri kaldırılmış olmasına
rağmen, petrokimya gibi stratejik önemi
bulunan ve ekonomiye yüksek katma
değer sağlayan petrokimya tesisleri, özel
projeler kapsamına alınmalı ve özellikle
yabancı sermaye için cazip yatırım
olanakları sağlanmalıdır.

21.10.2013 C.Okumuş & A.Akıncı 18

• Hızla büyüyen sektörün eğitimli plastikçi
ara eleman talebini karşılamak için plastik
meslek liseleri inşaatının yurt çapında
yaygınlaştırılması devletin eğitim
politikalarında yer almalıdır.

21.10.2013 C.Okumuş & A.Akıncı 19

• Türk plastik sektörünün, katma değeri
yüksek mamuller üretmek ve ihraç etmesi
amacıyla AR – GE ve ÜR – GE
yatırımlarına özel önem verilmelidir.

21.10.2013 C.Okumuş & A.Akıncı 20

• Sanayicilerin AR – GE faaliyetleri ve
uzman işgücü yetiştirilmesi teşvik edilmeli,
KOBİ’ler tarafından yapılacak AR – GE
yatırımlarına en az % 100 yatırım indirimi
sağlanmalıdır.
• Kayıt dışılık önlenerek haksız rekabet
ortadan kaldırılmalıdır.
• Geri dönüşüm prosesi için uygulamalı
projeler teşvik edilmelidir.
21.10.2013 C.Okumuş & A.Akıncı 21
• Yeni petrokimya tesislerinin kurulması, İthalatla
karşılanan ve dış ticaret açığı verilen plastik
mamullerinin üretimi,
• Katma değeri büyük mamullerin üretilerek ihraç
edilmesi amacıyla, TUBİTAK tarafından yapılan
Vizyon 2023 çalışmasında ortaya çıkan ve
gelecekte hakim olacak teknoloji alanlarına
yatırım,

21.10.2013 C.Okumuş & A.Akıncı 22

• Plastik geri dönüşüm alt yapı yatırımları,

• Büyüme hızı gerileyen AB ülkelerindeki plastik

mamul üretim tesislerinin Türkiye’ye kaydırılması
ve bu şekilde AB talebinin Türkiye’de üretilip
AB’ye ihraç edilerek sağlanması.

21.10.2013 C.Okumuş & A.Akıncı 23

 • Polimerlerin Sınıflandırılması
• Polimer molekülü monomer adı verilen pek çok
küçük molekülün birbirine kovalent bağ ile
bağlanarak oluşturduğu büyük bir moleküldür.
Polimer molekülüne ploimer zinciri de denir. Bir
bileşiğin monomer olabilmesi için fonksiyonel grup
içermesi gerekir. Polimerlerin farklı açıdan
sınıflandırılmaları mümkümdür;
• Molekül ağırlığına göre (oligomer(makro molekül))
• Doğay ve yapay oluşuna göre (sentez biçimine göre)
• Organik ve inorganik polimerler
• Sentezleme tepkimesine göre (basamaklı, katılma)
• Zincirin kimyasal ve fiziksel yapısına göre (düz,
dallanmış)
• Isıya karşı gösterdiği davranışa göre (termoplastik,
termoset)
•21.10.2013
Zincir yapsısına göreC.Okumuş & A.Akıncı
(copolymer) 24
 • Zincirin kimyasal ve fiziksel yapısına göre
• Doğrusal, dallanmış, çapraz bağlı olmak
üzere üçe ayırmak mümkündür. Örnek olarak
PE ele alınacak olursa yapı için;

• Lineer yapı denilince zincirlerin gerçekte

ip gibi bulunmadığı bilinmelidir. Düz kelimesi
fiziksel yapıyı değil kimyasal yapıyı
belirlemektedir.
C.Okumuş & A.Akıncı
21.10.2013 25
• Dallanmış polimerlerde C atomu en az
diğer 3 C atomu ve bir H atomuyla bağ
yapmaktadır. Örnek olarak dallanmış PE
ele alınabilir. Dallanmada her dal bir
zincire aittir. Şayet dallar birden fazla
zincire aitse çapraz bağlar oluşur.

C.Okumuş & A.Akıncı

21.10.2013 26
 • Çapraz bağların az veya çok olması
dallanma miktarı veya dallanmanın hiç
bulunmaması polimerlerin mekanik
özelliklerini etkileyen faktörlerdir. Lineer
polimer zor elde edilir ve pahalıdır.
Yüksek yoğunluklu (HDPE) PE olarak
bilinir. Düşük yoğunluklu (LDPE) PE ise
dallanmış PE dir. Kolay elde edilir ve
ucuzdur. Yüksek yoğunluklu (HDPE) PE
nin düşük yoğunluklu (LDPE) PE ye göre
mekanik özellikler açısından pek çok
üstünlükleri vardır. Bunlar Yüksek
yoğunluklu (HDPE) PE nin kristal yapı
oluşturmasına dayanır.
C.Okumuş & A.Akıncı
21.10.2013 27
 C.Okumuş & A.Akıncı
21.10.2013 28
Doğrusal (Lineer)

Çapraz Bağlı

Dallanmış

C.Okumuş & A.Akıncı

C.Okumuş & A.Akıncı
 ISIYA KARŞI GÖSTERDİĞİ DAVRANIŞA GÖRE
POLİMERLER

-POLİMER ZİNCİRLERİNDEN OLUŞAN BİR KÜTLEYE

ISI ŞEKLİNDE ENERJİ VERİLDİĞİNDE, POLİMER
ZİNCİRLERİNİN HAREKETLİLİĞİNDE ARTIŞLAR
MEYDANA GELİR. BAŞLANGIÇTA POLİMER
ZİNCİRİNİN KÜÇÜK PARÇALARINDA OLUŞAN BU
HARAKETLİLİK, ISI ARTTIKÇA GİDEREK BÜYÜK
PARÇALARI KAPSAR VE TÜMÜNE YAYILIR. BU
KONUMDA POLİMER ZİNCİRLERİ BİRBİRLERİ
ÜZERİNDEN KAYMAYA BAŞLIYACAK VE KATI
POLİMER, ERGİYEREK AKACAKTIR.

C.Okumuş & A.Akıncı

-POLİMERLERİ ŞEKİLLENDİRİRKEN; POLİMERİK
MALZEMELERİN BELLİ SICAKLIK DEĞERLERİNDE SIVI
HALE GEÇMESİ OLAYINDAN YARARLANIYORUZ. ERGİMİŞ
POLİMER KALIBI DOLDURDUKTAN SONRA KALIBI
SOĞUTARAK POLİMERİ TEKRAR KATI HALE
GETİREBİLİYORUZ. İSTERSEK POLİMERİ ISITIP
TEKRAR SIVI HALE GETİRİP DAHA SONRA SOĞUTARAK
TEKRAR KATI HALE GETİREBİLİYORUZ. TAMAMEN
FİZİKSEL VE TERSİNİR OLAN BU İŞLEM
TEKRARLANABİLİYOR. BU TÜR PLASTİKLERE, LATİNCE
ISIYLA ŞEKİLLENDİRİLEBİLEN ANLAMINA GELMEK
ÜZERE, TERMOPLASTİK ADI VERİLMEKTEDİR.

C.Okumuş & A.Akıncı

-BUNUN YANI SIRA, ISI İLE FARKLI BİR DAVRANIŞ
GÖSTEREN İKİNCİ BİR GRUP POLİMER AİLESİ DAHA
BULUNMAKTADIR. TERMOSET POLİMERLER.

-BU GRUP POLİMERLER ISITILDIKLARINDA YUMUŞAMAZ

VE ERGİMEZLER. ISININ YÜKSELMESİNE KARŞIN İLK
KATI KONUMLARINI KORURLAR. BELİRLİ BİR YÜKSEK
SICAKLIK DEĞERİNE ULAŞILDIĞINDA, POLİMER
ZİNCİRİNİ OLUŞTURAN BAĞLAR KOPABİLİR VE
TERMOSET MALZEME BOZUNUR. BU İŞLEM
TERSİNMEZDİR.

-BU TÜR POLİMERLER, ÖZEL OLARAK

ŞEKİLLENDİRİLECEKLERİ KALIPTA REAKSİYON’ A
SOKULARAK TERMOSET HALE GETİRİLİRLER.
C.Okumuş & A.Akıncı
 • Uzun, bağımsız birimler halinde bulunan
düz veya az miktarda dallanmış
zincirlerden oluşan polimer sistemlerine
ısıya karşı davranışlarına bakılarak
termoplastikler adı verilmektedir. Bir
termoplastik sıcaklık arttırıldığı zaman
akışkan – sıvı haline geçebilir. Bu
durumda iken uygun bir sistemle (örneğin
enjeksiyon kalıplama) bir kalıba
doldurulur. Kalıp soğumaya bırakılıp
açıldığında plastik şekilli malzeme elde
edilir. Gerektiğinde aynı malzeme tekrar
eritilip kalıplanabilir. Bu işlem defalarca
tekrarlanabilir. C.Okumuş & A.Akıncı
21.10.2013 34
 • Yüksek oranda çapraz bağ içeren polimer
sistemler ise termoset olarak adlandırılır.
Böyle bir sistemde farklı zincir molekülleri
birbirine sağlam kovalent bağlarla bağlanmış
olup zincirlerin tek olarak yer değiştirmelerine
imksn yoktur. Yani yüksek çapraz bağlı
termoset polimerik bir malzeme ısıtıldığında
ergiyerek sıvı haline geçemez. Ancak çok
yüksek sıcaklıkta bağların bozulması
sebebiyle bozunur ve parçalanırlar. Çapraz
bağın az veya çok olduğu çapraz bağlar
arasında kalan molekül zincirlerin ortalama
ağırlığı ile karakterize edilir.
C.Okumuş & A.Akıncı
21.10.2013 35
 • Çapraz bağlanmada sınır değer = ≤ 5000
g/mol olunca çapraz bağlanma yüksek
oranda aksi takdirde az çapraz bağ söz
konusudur.

C.Okumuş & A.Akıncı

21.10.2013 36
 • Kauçuğun kükürt (S) ile reaksiyon
vermesine vulkanizasyon denir.

C.Okumuş & A.Akıncı

21.10.2013 37
 Zincir Yapılarına Göre Polimerler

• Polimerler tek tür birimlerden oluşurlarsa

homopolymer fazla sayıda farklı
birimlerden oluşurlarsa copolymer ismini
alırlar.

C.Okumuş & A.Akıncı

21.10.2013 38
 ZİNCİRİN KİMYASAL YAPISINA GÖRE POLİMERLER

-EN BASİT POLİMER TÜRÜ, BİRTEK MONOMERDEN OLUŞAN

HOMOPOLİMER DİR.
MONOMER:A
HOMOPOLİMER:AAAAAAAAAAAAAAAAAAAAA
-POLİMER BİRDEN FEZLA MONOMERDEN OLUŞURSA
KOPOLİMER ALARAK ADLANDIRILIR. MONOMER
MOLEKÜLLERİNİN POLİMER İÇİNDE DİZİLİŞİNE GÖRE İSE
KOPOLİMERLER DEĞİŞİK BİR BİÇİMDE ADLANDIRILIR.

MONOMERLER: A VE B
ARDARDA(ALTERNATİF) KOPOLİMER:
-----ABABABABABABABABABABABABABABABABABABA-----

BLOK KOPOLİMER:
-------AAAABBBBBBBAAAAAAAAAABBBBBBBBBBAAAAA-----

RASTGELE KOPOLİMER:
----ABAAABBAABABABAABAABBBBAAABABABBAABBAB----
POLİMER ZİNCİRİNDE BAŞKA BİR MONOMERDEN
OLUŞAN POLİMER YAPILI YAN ZİNCİRLER VARSA BU
TÜR POLİMERLERE GRAFT KOPOLİMER DENİR.

MONOMERLER:A VE B
GRAFT KOPOLİMER:

--AAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAA-----
B B
B B
B B
B B
B B
B B
B B

C.Okumuş & A.Akıncı