Professional Documents
Culture Documents
MALZEME BLM
Y. Do. Dr. Ali Gkenli
Asistan: Umut Karagzel
MALZEME TRLER
ve MALZEME SEM
Malzeme ne demektir ?
Mhendislik rnlerinin (rn. sa,pencere
cam, tula,cvata) ve sistemlerinin (rn.
otomobil,gemi, uak) imalinde kullanlan ve
istenen mekanik ve/veya kimyasal ve/veya
fiziksel zelliklere sahip katlara MALZEME
ad verilir.
Malzeme trleri
1.Metaller
2.Seramikler
3.Polimerler(Plastikler)
4.Kompozitler(Karma malzemeler)
5.Yar iletkenler
Metaller
Mhendislikte kullanlan malzemelerin
nemli bir ksmn metaller ve bunlarn
alamlar tekil eder. Karakteristik zellikleri:
1.Kristal yapdadrlar.
2.Mukavemetleri yksektir.
3.Kolay ekillendirilebilirler.
4.Krlgan deildirler. Yani tokluklar yksektir.
5.Basma mukavemetleri, ekme mukavemetlerine
(baz zel haller dnda) yaklak olarak eittir.
6.Korozyona direnleri genellikle dktr.
7.Yksek elektrik ve sl iletkenlie sahiptirler.
8.Opaktrlar (X saydam) yani geirmezler. Ancak
yzeyleri metal parlaklna sahiptir.
Seramikler ve camlar
Seramikler
Seramikler metal + metal olmayan bir
elementten (C, N, O veya S) olumaktadr.
rnek: Alminyum, Al bir metaldir.Bunun oksidi ise,
Al2O3 (Alumina) bir seramiktir.
Al kolay ekillendirilebilir bir malzeme olmasna
karn Al2O3 yani oksidi krlgandr, kolay
ekillendirilemez.
Seramik malzemelerin krlganlklarnn
giderilmesine ynelik baarl almalar
yaplmaktadr.
Seramik
Cam
Camlar
Camlarn byk bir ksm silikatlardan
olumaktadr. Ancak bileimlerinde baka oksitler
de bulunmaktadr.
rnein,pencere camnda %72 orannda SiO2 yani
sra,Na2O ve CaO gibi oksitler de bulunmaktadr.
Bunlar camn yumuama ve erime scakln
drmek, bylece ekillendirilmelerini
kolaylatrmak iin katlr.
Farkl bileimde camlar vardr. rnein, pencere
cam ve gzlk camnn bileimleri farkldr.
Cam seramikler
Baz cam trleri kolayca ekillendirildikten sonra
cams(amorf) yapdan kristal yapya(seramik yaps)
geirilebilirler.
Cam seramik olarak adlandrlan bu malzemelere
cams haldeyken kolayca biim verildikten sonra,
Kristalletirilerek seramiklerin stn mekanik
zellikleri kazandrlr.
Polimerler (Plastikler)
Ska karlalan malzeme grubudur.
Petrol trevi rnlerden elde edilir.
Yaplarnda C,H,N,O,S bulunur.
Bu malzemelerin yaps Merlerin birleerek
uzun bir zincir oluturmas(Poli-mer),bu zincirlerin
birbirlerine zayf ikincil balar veya kuvvetli apraz
balar ile balanmas sonucu oluur.
Mer bir hidrokarbon molekl ,rnein
C2H4 (etilen) olabilir. Bunlarn birlemesi sonucu
Polietilen adl polimer ortaya kar.
(Vinil klorr)
(Polivinilklorr)
Polimerler (Plastikler)
Polimer yaplarnda bulunan elementler ok eitli
deildir. Birok nemli polimer hidrojen ve karbon
esasldr. Dierleri oksijen(akrilikler), azot(naylonlar)
ve silisyum(silikonlar) ierirler.
Polimerlerin karakteristik zellikleri:
1.Snek (X gevrek), hafif ve ucuz malzemelerdir.
2.Yaplarndaki balarn karakteri nedeniyle
mukavemetleri dktr.
3.kincil balar ieren trleri kolay
ekillendirilebilirler, dk scaklkta yumuarlar ve
erirler.
4.Elektriksel olarak yaltkandrlar.
Polimerler (Plastikler)
Baz snrlamalar ramen,polimer malzemeler
yaygn olarak kullanlmaktadr.
Son yllarda mukavemetlerinin ve rijitliklerinin
arttrlmasna ynelik nemli gelimeler
salandndan mhendislikte kullanmlar
yaygnlamaktadr.
Yariletkenler
Yariletken malzemeler ne iyi bir iletken ne de
yaltkandrlar.
Elektronikte kullanlan nemli malzemedirler; ipler,
ilemciler ve transistrler (Zayf akmlarn
kuvvetlendirilmesi amacyla kullanlrlar) gibi elemanlarn
retiminde kullanlrlar.
Atomsal balar bakmndan yaplan snflandrmada bu
malzeme yukardaki gruplara girmez.
Yariletkenlerde kimyasal bileimin hassas kontrol ile
elektronik zellikler kontrol edilebilir.
ok kk boyutta elektronik devreler retmek
mmkndr.
Yariletken elementler koyu renkle, bileik tekil ederek yar iletken hale gelen elementler ak
renkle gsterilmitir.
RNEK 1
Alminyum snek (Kalc ekil deitirebilir),
magnezyum gevrek (krlgan) zellik gsterir. Neden?
Kalc ekil deitirme, kristal yapl malzemelerde
kayma ile oluur.
Kristalde kayma sistemi says ne kadar fazla ise
kristal o kadar kolay kayar,yani kalc ekil
deitirebilir.
Alminyumun kayma sistemi says 12 iken
magnezyumun kayma sistemi says 3 tr.
Bu nedenle magnezyum kolay ekil deitiremez,
yani krlgandr.
RNEK 2
Saydam seramikler nasl oluur?
Seramikler genellikle kristal yapl tozlarn, yksek
scaklkta piirilmesiyle elde edilir.
Burada ama, yapy gzeneksiz hale getirmektir
(bu ayrca yksek mukavemetli bir yap da salar).
Ancak tam anlamyla gzeneksiz bir yap elde
edilemez.
Malzeme iine gnderilen k demeti bu
gzeneklerde salacandan malzeme saydam
deildir. (Sadece %0,3 gzenek bulunmas bile
malzemeyi opak yapar).
Seramik
Al2O3 (Alumina)
Opak
Gzenek ieriyor
Saydam
Gzeneksiz yap
Cam tp
Malzeme seimi
Bir uygulama iin gerekli malzemeyi ok
sayda malzeme arasndan nasl seeceiz?
1.Kullanlacak malzeme hangi gruptan olmaldr
(metal,seramik, plastik,kompozit )?
2.Belirli bir grupta karar klndktan sonra bu grup
iindeki en uygun malzeme seilmeli.
RNEK
inde 14 Mpa basnta gaz bulunacak bir gaz tp
iin malzeme seimi:
BALAR
Atomsal arlkla mazlemelerin zellikleri arasnda, zgl
s hari, hibir iliki yoktur.
Cisimlerin fiziksel ve kimyasal zellikleri elektron yaplar
byk lde valans elektronlar tarafndan denetlenir.
Malzemelerin i yapsnn olumasnda ana etken olan
atomlaras ba kuvvetleri, elektron yaplarndan
kaynaklanr.
Bir arada bulunan atomlarn d kabuundaki VALANS
ELEKTRONLARI etkileerek daha dk enerjili,
dolaysyla daha kararl bir dzen oluturma eilimi
gsterirler ve sonuta atomlaras ba kuvvetleri oluur.
Atomlar aras
aras ba
balar grupta incelenir:
1.Elektronlar aktarlr veya paylalr.
Bu ekilde kuvvetli atomlar aras balar oluur
(yonik,kovolant, metalsel balar).
2.Atomlar arasnda elektron aktarm veya
paylam yoktur; atomlar veya molekller arasnda
zayf ekim kuvvetleri vardr (Van der Waals
balar).
3.Kark balar;bu tr balar rnein baz
polimerlerde olduu gibi polimer zincirlerindeki
kuvvetli kovalent ba ve zincirler arasndaki zayf
wan der Waals balar eklinde olabilir.
Atomun yaps
1.Elektronlar bir ekirdek etrafnda yrngelerde bulunur.
2.ekirdekte protonlar ve ntronlar vardr.
3.Proton ve ntronlarn her biri 1,66x10-24 g arlndadr. Bu arlk bir
birim (gram-atom) olarak kabul edilir ve ekirdek kitlesi bu birimle llr.
4. 1 g ntron veya protonda Avagadro says kadar tanecik verdr:
6,02214199x10 23 adet.
5.ekirdekte bulunan proton says o atomun atom numarasdr.
6.Ayn sayda proton ieren, ancak ntron saylar farkl olan atomlar izotop
olarak adlandrlr.
7.Atomun kimyasal kararkterini ekirdek yaps,
atomlar aras ba karakterini ise elektron yaps
belirler.
8.Elektronlarn ktleleri ok kk olmasna
karn her biri bir protonun ters iaretli
elektrik ykne sahiptir, ve bunlar ekirdek
etrafnda belirli sabit yrngelerde bulunurlar.
W = F dx
Kohezif
Kuvvet
Ba enerjisi
T = O 0K
Ba uzunluu
yonik ba
Bir atomdan dierine elektron aktarm ile oluur.
Bu balar elektron vermeye istekli metallerle
elektron almaya istekli ametaller arasnda oluur.
Bylece oluan pozitif metal iyonu ile, negatif
ametal iyonu birbirlerini elektriksel olarak ekerler.
yonik balarda ba enerjisi bu nedenle ok
yksektir.
Bu malzemeler kat halde elektrii iletmezler.
Ancak sv zeltiler iinde bu iyonlar hareket
edebildiklerinden elektrik iletimi olur.
yonsal ba kresel nitelikli olup 3 boyutta
eittir. Bu nedenle YNSZ BA saylr.
yonik ba
-yonik bal malzemeler, iinde (+) ve (-) ykl iyonlarn belirli bir
dzen iinde yerletii bir kristal yap oluturabilirler.
-rnein NaCl moleklnde Na dan bir elektron Cl a aktarlr ve Na(+)
katyonu ile Cl(-) aniyonu ortaya kar.
-Bu iki zt ykn birbirlerini ekmesiyle ba oluur.
-Bu ba yne bal deildir. Bu iyonlar birbirlerini her dorultudan
ekebilirler.
-Bu dzenleme maksimum sayda kar ykl atomla
komuluk salanacak ekilde olmaldr.
Burada her birine kar atomdan 6 adet komu dmektedir
(Koordinasyon says).
yonik kristal
Koordinasyon says(KS)
yonik ba yne bal deildir.
rnein NaCl kristalinde Na iyonu 6 Cl iyonu ile Cl iyonu da 6 Na
iyonu ile evrilmitir.
Yani her bir iyonun 6 komusu vardr. Buna koordinasyon says ad
verilir.
yonik bal kristallerde koordinasyon saysn hesaplamak iin
kk iyon gznne alnr ve bunun evresine sabilecek en fazla
saydaki byk iyon says aranr.
Bu say zt ykl iyonlarn yarap oranlarna (r/R) bal olarak
deiir.
C03NACLC.MOV
0,155
yon yaraplarnn
oranna bal olarak
koordinasyon says
Kovalent ba
Kovalent, valans elektronlarn ortak kullanan anlamna
gelir.
yonik badan farkl olarak yne baldr.
Atomlar kendi aralarnda ba olutururken elektron
alveriinde bulunmayp, elektronlarn ortak kullanrlar.
Belirli tr atomlar arasnda oluan ba boylar ile
balar aras aklar sabittir ve ktle boyunca eittir
(YNL BA).
Kovalent ba
Metalsel ba
+ Metal iyonu
Elektron paylam ieren,
ancak ynden bamsz bir
ba trdr.
Burada valans elektronlarn
konumu belirli deildir, ok
sayda iyon kristal kafes
iinde valans elektronlarn
ortak olarak kullanrlar
(Elektron bulutu).
Metalsel Ba (Animasyon)
C02METAL.MOV
Geici dipol
rnein argon atomunda, kar atomun ekirdei tarafndan ekilen
elektronlar nedeniyle geici ve zayf bir dipol oluur.
Dipoldeki zt kutuplar argon atomlar arasnda bir ba oluturur ve
argon gaz molekl oluur.
C02WAALS.MOV
Kark balar
Bu tr balar rnein baz polimerlerde olduu gibi polimer
zincirlerindeki (Pimi makarna gibi) kuvvetli kovelent ba
ve zincirler arasndaki zayf wan der Waals balar eklinde
olabilir.
Buna benzer bir yap grafitte de mevcuttur; grafit levhal
bir yapdr. Levha dzleminde C atomlar aralarnda
kuvvetli kovalent balarla balyken, paralel levhalar
arasndaki ba ise zayf Van der Waals balardr.
Kark balara dier bir rnek ise, silikatlarn ve ou
seramik ve camlarn temel yap ta olan (SiO4)-4 drt
yzlsdr (Tetrahedron).
Tetrahedron yaps
C03TETRA.MOV
Malzeme
Ba enerjisi
(Kcal7mol)
Ergime Scakl
(0C)
yonsal
NaCl
183
801
Al2O3
3618
3500
Si
84
1420
Elmas
170
3550
Al
74
660
Fe
201
1535
Ar
1,8
-189
H2O
12
Kovalent
Metalsel
kincil Ba
Isl Genleme
Malzemelerin sl genlemesi, ergime scakl
ile ters orantldr.
Ergime scakl yksek malzemelerde ba
enerjisi daha byk, potansiyel enerji ukuru
daha derin ve asimetriklii daha azdr.
Scaklk ykselirken atomlaras ortalam uzaklk
minimumdan geen deye gre daha az
sapar, bu nedenle sl genleme daha kk
olur.
Elastisite Modl
Elastisite modl (E) bir
malzemeden bir birim ekil
deitirme iin uygulanacak
gerilme olarak tanmlanr.
Kohezif kuvvet bydke,
erinin balangtaki eimi
artar, enerji ukuru derinleir
ve E byk olur.
Scakln artmasyla E azalr.
Elektriksel letkenlik
Malzemelrde elektriksel iletkenlik elektriksel alan
etkisinde serbest elektron hareketleri ile slanr.
Metallerde valans elektronlar serbest halde
bulunduklarndan kolaylkla yksek iletkenlik elde
edilir.
yonsal ve kovalent bal malzemelerde serbest
elektron bulunmadndan iletken saylmazlar.
Ancak baz kovalent bal malzemelrde Si, Ge, Sn gibi
yeterli elektriksel alan etkisinde yeterli sayda
elektron serbest hale gelerek iletim salanr (Yar
letkenler).
Isl letkenlik
Isl enerji malzemelrde serbest elektron hareketi ve
atomlarn sl titreimleri ile iletilir.
Serbest elektronlarn sl titreimlere gre 10-100 kat
daha fazla sl enerji iletir, dolaysyla metallerin sl
iletkenlii ok yksektir.
yonsal ve kovalent balarda sl enerji yanlz atomlar
sl titreimi ile iletilir, bu nedenle sl iletkenlii ok
dktr.
Uygulamalarda bu tr malzemeler sl ynden
yaltkan saylrlar.
Optik zellikler
Metallerde k dalgas serbest elektronlarn bulutu
tarafndan yanstldndan geemezler, bu yzden
saydam deildirler (Opaktrlar).
yonsal ve kovalent bal cisimlerde serbest elektron
bulunmadnda k yanstlmadndan kolaylkla
geebilir (ounlukla Saydamdrlar).
Ancak ilerine katlan katk maddeleri ve i yap
kusurlar saydaml azaltr, yar saydam veya opak
hale gelebilir.
Kimyasal zellikler
Kimyasak reaksiyonlar atomlaras ba kopmas ve
ba olumsa ile ilikilidir, bu olaylar da byk lde
valans elektron yapsna baldr.
Metallerde az saydaki valans elektronlar kolaylkla
ana atomdan ayrlrlar ve geriye art ykl metal
itonlar kalr.
Metal iyonlar da evrenin eletro-kimyasal etkilerine
kar duyarl olrular, bu nedenle kolayca korozyona
urarlar.
yonsal ve kovalent bal malzemeler d etkilere
kar ok dayankl olurlar.