KOMPOZT MALZEMELER

ve
RETM YNTEMLER
Do. Dr. Numan Behll BEKTA
2011
DENZL

KOMPOZT MALZEMELER ve RETM YNTEMLER

ERK
Kompozit Malzemelere Giri
Kompozitler Malzemelerin Snflandrlmas
Polimer Matrisli Kompozitler
Metal Matrisli Kompozitler
Seramik Matrisli Kompozitler
Karbon-Karbon Kompozitler
Nano Kompozitler
POLMER MATRSL KOMPOZT MALZEMELER ve RETM YNTEMLER
METAL MATRSL KOMPOZT MALZEMELER ve RETM YNTEMLER

SERAMK MATRSL KOMPOZT MALZEMELER ve RETM YNTEMLER

KARBON MATRSL KOMPOZT MALZEMELER ve RETM YNTEMLER

GR
Kompozit malzemeler (ingilizce: Composite materials) makroskobik olarak birbirinden
ayr iki ya da daha fazla malzemenin bir araya getirilmesi ile imal edilen malzeme
trdr.
Her kompozitte genellikle iki tip madde bulunur; matris ve takviye malzemesi. Bu
malzemeler birbirlerinden farkl fiziksel zelliklere sahiplerdir, ve bir araya
getirilmeleri ile oluan kompozit malzeme her ikisinden farkl zelliklere kavuur.
Genel olarak takviye malzemesi tayc grev stlenir, ve etrafnda bulunan matris
faz ise onu bir arada tutmaya ve desteklemeye yarar.
Gnmzde en ok kullanlan kompozitlerden biri betondur. imento ve kumdan
meydana gelen malzeme matris elik ubuklar ile desteklenir. Bir dier tannm
kompozit ise kerpitir. amur ve samann kartrlmas ile oluturulan bu malzeme
olduka eskiden beri bilinen belki de insanlk tarihinin en eski yap malzemesidir ve
halen Trkiye'de krsal kesimde kullanlr. Baz lkelerde, (rn;Yemen'de) bu yap
malzemesinden ok katl yksek yaplar ina edilir. Yakn dnemde yaygnlam ve
ska kullanlan bir dier polimer matrisli kompozit ise anorganik ve organik elyaflarn
(elyaf olarak: fiberglas, karbon, aramid, polietilen, polipropilen vs.) kullanld
fiberglas bileik, yani kompozit malzemelerdir.

Uygulamada, kompozit malzeme retiminde genellik aadaki zelliklerden birinin

veya bir kann gelitirilmesi amalanmaktadr.
Bu zelliklerin balcalar:
Mekanik dayanm, basn, ekme, eilme, arpma dayanm,
Yorulma dayanm, anma direnci,
Korozyon direnci,
Krlma tokluu,
Yksek scakla dayankllk,
Is iletkenlii veya sl diren,
Elektrik iletkenlii veya elektriksel diren,
Akustik iletkenlik, ses tutuculuu veya ses yutuculuu,
Rijitlik,
Hafiflik,
Grnm,
Maliyet,
ve benzeri zellikler eklinde sralanabilir.

Kompozit Malzemelerin Snflandrlmas

Kompozit malzemeler kullanlan takviye elemannn ekline gre be snfa ayrlabilir.
Bunlar partikl takviyeli, elyaf (fiber) takviyeli, levhasal, tabakal ve karma (hibrit)
kompozit malzemelerdir
Partikl takviyeli kompozitler: Bir matris malzeme iinde baka bir malzemenin
partkller acklar halinde bulunmas ile elde edilirler. zotrop yaplardr. Yapnn
mukavemeti partkllerin sertliine baldr. En yaygn tip plastik matris iinde yer
alan metal paracklardr. Metal paracklar sl ve elektrikli iletkenlik salar. Metal
matris iinde seramik paracklar ieren yaplarn (cermet), sertlikleri ve yksek
scaklk dayanmlar yksektir. Uak motor paralarnn retiminde tercih
edilmektedirler.
Elyaf (Fiber) takviyeli kompozitler: Bu kompozit tipi ince elyaflarn matris yapda yer
almasyla meydana gelmitir. Elyaflarn matris iindeki yerleimi kompozit yapnn
mukavemetini etkileyen nemli bir unsurdur. Uzun elyaflarn matris iinde birbirlerine
paralel ekilde yerletirilmeleri ile elyaflar dorultusunda yksek mukavemet
salanrken, elyaflara dik dorultuda olduka dk mukavemet elde edilir. ki
boyutlu yerletirilmi elyaf takviyelerle her iki ynde de eit mukavemet salanrken,
matris yapsnda homojen dalm ksa elyaflarla ise izotrop bir yap oluturmak
mmkndr.

Elyaflarn mukavemeti kompozit yapnn mukavemeti asndan ok nemlidir.

Ayrca, elyaflarn uzunluk/ap oranlar arttka matris tarafndan elyaflara iletilen
yk miktar artmaktadr. Elyaf yapnn hatasz olmas da mukavemet asndan ok
nemlidir.
Kompozit yapnn mukavemetinde nemli olan dier bir unsur ise elyaf matris
arasndaki ban yapsdr. Matris yapda boluklar sz konusu ise elyaflarla temas
azalacaktr. Nem absorbsiyonu da elyaf ile matris arasndaki ba bozan olumusuz
bir zelliktir.
Levhasal kompozitler: Matris faz iindeki levha ekilli takviye elemanlarndan
oluan kompozitlerdir. Al-grafit sistemi levhalar; pullar, cam, mika ve metal olabilir.
En ok bilinen metal levhalar Aluminium diboride (AlB2) levhalardr.
Tabakal kompozitler: Tabakal kompozit yap, en eski ve en yaygn kullanm alanna
sahip olan tiptir. Farkl elyaf ynlenmelerine sahip tabakalarn bileimi ile ok
yksek mukavemet deerleri elde edilir. Isya ve neme dayankl yaplardr.
Metallere gre hafif ve ayn zamanda mukavemetli olmalar nedeniyle tercih edilen
malzemelerdir. Srekli elyaf takviyeli tabakal kompozitler uak yaplarnda, kanat
ve kuyruk grubunda yzey kaplama malzemesi olarak ok yaygn bir kullanma
sahiptirler.

Ayrca, uak yaplarnda yaygn bir kullanm alan olan sandvi yaplar da tabakal
kompozit malzeme rneidirler. Sandvi yaplar, yk tamayarak sadece izolasyon
zelliine sahip olan dk younluklu bir ekirdek malzemenin alt ve st
yzeylerine mukavemetli levhalarn yaptrlmas ile elde edilirler.
Karma (Hibrit) kompozitler: Ayn kompozit yapda iki ya da daha fazla elyaf
eidinin bulunmas olasdr. Bu tip kompozitlere hibrid kompozitler denir. Bu alan
yeni tip kompozitlerin gelitirilmesine uygun bir alandr. rnein, kevlar ucuz ve tok
bir elyafdr ancak basma kuvveti dktr. Grafit ise dk toklua sahip, pahal
ancak iyi basma kuvveti olan bir elyaftr. Bu iki elyafn kompozit yapsnda bir arada
bulunmas ile elde edilen hibrid kompozitin tokluu grafit kompozitten daha iyi ayn
zamanda maliyeti daha dk ve basma mukavemeti de kevlar elyafl kompozitten
daha yksek olmaktadr.

Aadaki ekillerde kompozit malzemelerin takviye elemannn ekline gre

snflandrlmas rnek mikroyap resimleri ile birlikte gsterilmitir.

Kompozit malzemeler, kullanlan matris malzemesinin cinsine gre ise be ana

snfa ayrlmaktadr. Bunlar polimer matris, metal matris, seramik matris,
karbon/karbon ve nano kompozit malzemelerdir.

Aadaki ekilde kompozit malzemelerin kullanlan matris malzemesinin cinsine

gre snflandrlmas gsterilmitir.

Polimer Matrisli Kompozitler (PMK)

Srekli fiber takviyeli olarak yaygn olarak kullanlan polimer matrisler termoset
ve termoplastikler olarak iki gruba ayrlr. Bu kompozitlerin srekli fiberlerle
takviye edilmi polyester ve epoksi reine matrisli olanlar en nemlileridir.
Kullanlan takviye malzemelerinin balcalar ise, cam fiber, kevlar fiber, bor
fiber ve karbon fiberlerdir. PMKlerin retiminde en ok kullanlan yntemler,
elle svama, tel sarma, kese kalplama ilemi, pultrzyon metodu, sv ak
teknii, takviyeli reaksiyon, enjeksiyon kalplama, ekstrzyon ve termo oluum
yntemleridir. PMKlerin balca kullanm alanlar ise, korozyon direnci
sebebiyle denizcilik uygulamalar, hafiflii sebebiyle otomotiv ve dier
tamaclk endstrileri ile spor malzemeleri, yanmazlk zellii istenen
otomotiv i dekorasyonu gibi alanlar olarak gsterilebilir.

Metal Matrisli Kompozitler (MMK)

Bu malzemeler ana yapy matris metalin oluturduu ve takviye
eleman olarak da genellikle seramik bir takviye faznn kullanld
kompozitlerdir. Bu malzemelerin seiminde hemen hemen hibir snrlama
yoktur. Deneysel almalara bakldnda ok farkl trlerin kullanld gze
arpar. Son 45-50 yldr MMKler ile ilgili pek ok aratrma yaplm ve
literatrde olumlu ekilde yer almtr. Metal matris kompozitler geleneksel
malzemelere en byk alternatiftir. Seramiklerin yksek elastik modl ile
metallerin plastik ekil deitirme zellikleri birletirilerek anmaya
dayankl, krlma tokluu ve basma gerilmesi yksek malzemeler elde
edilmektedir. Bu kompozitler yaygn olarak otomotiv, havaclk ve savunma
sanayinde kullanlmaktadr.

Seramik Matrisli Kompozitler (SMK)

Seramik malzemeler ok sert ve krlgandrlar. Ayrca yksek scaklk
dayanmlarna ve greceli dk younluk zelliklere sahiptirler. Seramik
malzemeler sl ok direnci ve tokluu dk malzemelerdir. Bunlar; Al2O3,
SiC, Si3N4, B4 C, CBN, TiC, TiB, TiN ve AINdir. Bu bileikler deiik yaplarda
olup amaca gre bir ya da bir ka beraber kullanlarak seramik matris
kompozitler elde edilir. Sandvi zrhlar, eitli askeri amal paralar imali ile
uzay aralar bu rnlerin balca kullanm yerleridir. Seramik matrise ilave
edilen karbon, seramik ve cam fiberler zellikle yksek scaklk uygulamalar
gibi zel artlar iin gelitirilmektedir. Seramik malzemelerin seramik fiberler
ile takviye edilmesi durumunda, mukavemet ykselmekte ve tokluklar da
artmaktadr. Almina ve zirkonya esasl seramik kompozitler zerindeki son
yllardaki almalar, bu malzemelerin sadece roket bal, uzay aralar gibi
uygulamalarda deil ayn zamanda insan vcudunda da biomalzeme olarak
kullanlmaya balanmasna sebebiyet vermitir.

Karbon-Karbon Kompozitler (KKK)

Karbon - karbon kompozitler, karbon esasl matris iersine karbon fiberlerinin
yerletirilmesi ile retilmektedir. Karbon - karbon kompozitlerde, genellikle
karbon fiberleri primer karbon bileeni olarak kullanlr. Karbon fiberleri
arasndaki boluk, balca gaz veya sv haldeki karbon hammaddesi
emdirilerek doldurulur. Gaz faz ile doldurma yntemi, daha ziyade bir ka cm
kalnla varan ince cidarl paralara uygulanmakta, buna karn kaln
paralarn retiminde sv faz ile doldurma tercih edilmektedir.Matris malzemesi
olarak kullanlan karbonun birim arlktaki s kapasitesi olduka yksektir.
Roket azlarnda, uzay aralarnda bulunan koruyucu kalkanlarda, debriyaj ve
fren balata-disk sistemlerinde kullanlmaktadr. Bu malzemeler yksek teknoloji
gerektiren askeri ve uzay alanlarndaki uygulamalarna nispeten dk hacim
salamasna karn, katma deeri yksek ve olduka pahal malzemelerdir.

Nano Kompozitler (NK)

Kompozit bileenlerinin boyutu 100 nm (nano metre) (0.1 mikron) altnda ise
bu tr kompozitlere nano kompozit denir. Nano kompozitler, bir matris
ierisinde nanometre byklnde paracklarn dalmas ile oluan
malzemelerdir. Nano kompozitlerin malzemeye getirdii stnlkler; modl
arttrmas, glendirmesi, s direncini arttrmas, malzemeye gaz szmasn
engellemesi, yancln azaltmas olarak sralanabilir.

Kompozit Malzemelerin Kullanm Alanlar

Havaclk / Uzay / Savunma
Kargo konteynrleri
Kanatlar
Pervaneler
Kontrol panelleri
Radar koruyucusu
Pencere ereveleri
Tuvalet birimleri
Oturma elemanlar
Antenler
Planrler
Uak ve helikopter
gvdeleri
IsI kalkan
Roket motoru
kaplama panelleri

Kompozit Malzemelerin Kullanm Alanlar

Ev Aletleri ve Ekipmanlar (malat Sanayi)
Buzdolaplar
Dondurucular
Mikro dalga frnlar
Kk ev aletleri
Motorlu aletler
Frnl ocaklar
Diki makinesi paralar
Hesap makineleri
Bilgisayarlar
Fotokopi makineleri
Masa lambalar
Servis tepsileri
Abajurlar
Depolama tanklar ve p konteynerleri
Mobilya ev eflyalar (Oturma koltuklar,yataklar, dolaplar)
Emniyet baretleri
Paletler
Profiller
Elektrikli-Elektronik cihaz gvde ve kapaklar
Mutfak tezgahlar

Kompozit Malzemelerin Kullanm Alanlar

Yap Sektr
Saniter malzemeler (banyo kvetleri, dufl tekneleri,
lavabolar, banyo ve mutfak tezgahlar v.s)
Yamur suyu tama sistemleri (Yamur
oluu, su indirme borular, baca dibi v.s)
Yzme havuzlar
Soutma kule komponentleri
Beton kalplar
Sera panelleri
Temel kazklar
D ve i cephelerde ve duvarlarda
giydirme cephe panelleri
Prefabrik binalar
Modler kabinler
at ve cephe kaplama levhalar
Taflyc profiller
Kpr platformu ve ayaklar
Otoyol korkuluklar ve iaret levhalar
Borular
Dekoratif elemanlar
at, teras, cami ve muhtelif amal izolasyon ileri

Kompozit Malzemelerin Kullanm Alanlar

Tketim Mallar ve Spor/Elence
Yzme havuzlar
Yzme havuzu aksesuarlar ve
ekipmanlar
Fiskiyeli ss havuzlar
Su kaydraklar
Olta kamfllar
Kayaklar
Snowboardlar
Golf sopalar
Tenis raketleri
Kasklar
Motorlu kzaklar
Bowling aletleri
Bisikletler
Eksersiz aletleri
Karavanlar
Tribn oturma elemanlar
Lunapark gereleri

Kompozit Malzemelerin Kullanm Alanlar

Korozyon Dayanml rnler
Boru ve balant paralar
Endstriyel tanklar
Silolar
Pompa gvdeleri
Kanallar
Fan kanatlar (Pervaneler)
Konteynerler
Artma tesisleri
Yer zgaralar
Kimyasal proses tanklar
Su ve su atk borular
Baca artma cihazlar
Rogar Kapaklar

Kompozit Malzemelerin Kullanm Alanlar

Elektrik / Elektronik
zolatrler
Antenler
Baskl devre panelleri
Devre kesiciler
Sigorta Panel kutular
Aydnlatma gvdeleri
Yaltkan platformlar
Elektrik ve aydnlatma direkleri
Elektrik direk bazalar
Devre kesici kutular
Rzgar jeneratrleri
Kablo tayclar
Kablo kanallar
Doal gaz kutular
Sokak lamba gvdeleri
Saya panolar
Merdivenler
Balast
Kofralar
Projektrler

Kompozit Malzemelerin Kullanm Alanlar

Denizcilik
Yelkenli ve motorlu tekneler
Can flikalar
Motor kapaklar
amandralar
Can kurtaran simitleri
Kanolar
Su kayaklar
Dubalar - skeleler
Srf tahtalar
Deniz motorsikleti
Sallar
Kanolar

Kompozit Malzemelerin Kullanm Alanlar

Tamaclk ve Otomotiv
Karayolu iaretleri
Tampon ve amurluklar
Kaporta paralar
Frigorifik kamyon kasalar
Makaslar
aftlar
Kamyonet kabinleri
Rzgar deflektr
Treyler gvde panelleri
Ara kaplar ve gvde panelleri
Traktr paralar
Motosiklet paralar
Banliy trenleri ara koltuklar ve
tutamaklar
Fren ve debriyaj balatalar

Kompozit Malzemelerin Kullanm Alanlar

Askeri Uygulamalar
Miferler
Balistik koruyucu paneller
Konteynerler
Tat ara paralar
stihkam malzemeleri
Silah ve roket paralar
Mayn avlama gemileri
Sahil koruma botlar
Planrler
kartma gemileri
Helikopter kaportalar
Pervaneler
Barnaklar

Leopard 2 A6
Armour:CHOGGAM Composite Armour including high-hardness
steel,tungsten and ceramic component

Kompozit Malzemelerin Kullanm Alanlar

Tarm / Gda Sektr
Silolar
Sulama borular
Yem tesisi gereleri
Gda depolama tanklar
Salamura tanklar
Balk iftlikleri
iftlik ekipman
Tama kaplar
Pulvarizatr