Hazrlayan : Yakup Murat EB Sorumlu : Yrd. Do. Dr.

. Selim PUL Seminer Konusu : Yksek Dayanml Betonlarn Mekanik zellikleri

 Giri Yksek Performansl Betonun Tanm, Tarihsel Geliimi ve Kullanm Alanlar Yksek Performansl Betonlar zerinde Daha nce Yaplan Baz almalar Yksek Performansl Beton retim Yntemleri Yksek Performansl Beton Bileenlerinin Deneylerle Gsterilii
- Kullanlan Agrega zellikleri 1) Fiziksel zellikleri 2) Mekanik zellikleri 3) Granlometrik Bileim - Kullanlan imento Ve Katk zellikleri

- Kullanlan Karma Suyu zellikleri

Betonlarn Bileimi Betonlarn retimi, Saklanmas Ve Deney Anndaki Yalar

- Betonlarn retimi - Betonlarn Saklanmas Ve Deney Anndaki Yalar

Beton Numunelerin Fiziksel Ve Mekanik zellikleri

- Fiziksel zellikler - Mekanik zellikler 1) Merkezi Basn Dayanm Ve Gerilme-ekildeitirme Erileri 2) Eilme Ve Yarmada ekme Dayanmlar

 Yksek Performansl Ve Geleneksel Betonlarn zelliklerinin Karlatrlmas Yksek Performansl Betonlarn Uygulamalar

Giri
Gemite yksek dayanml beton yaplamamasnn temel nedeni, bu tr betonun ilenebilirliinin olmamasyd. Sper akkanlarn piyasaya kmas ile yksek dayanml betonun nndeki bariyer yklm ve bu tr beton kullanm yaygnlamaya balamtr. Yksek dayanml veya yksek performansl betonun kullanm yaygnlatka, bununla ilgili aratrmalar da gncellik kazanmtr. Yaplan ilk aratrmalarda YDB davrannn normal dayanml betonunkinden farkl olduunun gzlenmesi, bu konu ile ilgili aratrmalara nem kazandrmtr. zellikle normal beton temel alnarak yaplan mevcut ynetmeliklerin yer yer yetersiz kaldnn grlmesi yaplan almalar hzlandrmtr. YDB ve bu betonla yaplan betonarme elemanlar zerinde yaplan deneylerden elde edilen veriler belirli bir dzeye geldikten sonra ynetmeliklerde yksek dayanml betonu da kapsayan deiiklikler yaplabilecektir.

Yksek Performansl Betonun Tanm, Tarihsel Geliimi Ve Kullanm Alanlar

Yksek Performansl beton yeni bir malzeme olarak dnlmesine ramen geliimi uzun yllar almtr. Yksek performansl betonun geliimine paralel olarak tanm da srekli olarak deimitir. rnein 1950li yllarda standart silindir (150x300 mm) beton numunelerinin karakteristik basn dayanm 34 MPa olan betonlar yksek performansl beton olarak tanmlanmaktayd. 1960l yllarda ise A.B.D de standart silindir basn dayanm 41 ile 52 MPa arasnda olan betonlar ticari amal olarak retilmiitir. 1970lerin ilk yllarnda betonlarn basn dayanm 60 MPa a kadar ulaabilmitir. Yakn gemite ise basn dayanm 80 MPa ile 100 MPa arasnda deien yksek performansl beton, yekpare prefabrik ve n gerilmeli beton yaplarda kullanlmaya balanmtr. ok yksek dayanml agregalar kullanarak retilen betonlarda ise 250 MPa lk dayanma ulalabilmektedir.

Yksek performansl beton tanm zamana, betonun kullanld blgeye ve yaygn olan retim teknolojisine gre deimektedir. Dier bir deile yksek performansl betonlar Trkiye de bugn iin 28 gnlk standart silindir beton numunelerinin karakteristik basn dayanm 40-50 MPa dan daha byk olan betonlar olarak tanmlanabilmektedir. Ancak, geleneksel olarak kullanlan betonun basn dayanm 35 MPa ise basn dayanm 60 MPa olan betonlar yksek performansl olarak kabul edilebilmektedir. Yani yksek performansl beton tanmna giren betonlarn genellikle 50 MPa 100 MPa arasnda bir basn dayanmna sahip olmalar beklenmektedir. Bununla birlikte, her lkenin yap artnamelerinde bulunan beton basn dayanm snrlarnn zerindeki betonlar yksek performansl beton olarak tanmlanmaktadr. Bugn artk antiyelerde bile basn dayanm 100 MPa geen betonlar kolayca retilebilirken, labaratuvarda ise ok zel agrega, imento ve katklar kullanlarak 250 MPa 280 MPa basn dayanmna sahip betonlarn retilebildiide bilinen bir gerektir. Durum byle olunca, dier betonlar yannda yksek performansl betonlar da betonarme ve n gerilmeli beton yksek yaplar, kprler, viyadkler, nkleer santraller, yollar, uak pistleri, tneller, zel temeller, ak deniz platformlar, artma tesisleri ve prefabrike yaplar gibi zel mhendislik yaplarnda kullanlmaya balanmtr.

Yksek Performansl Betonlar zerinde Daha nce Yaplan Baz almalar

Yksek perfomansl betonlar konusunda, yeterli olmamakla birlikte birok alma yaplmtr. Bu almalarn bazlar unlardr : Kaar, Hanson ve Capell tarafndan yaplan deneysel almalarda normal arlkl ve hafif arlkl agregalarla retilen yksek performansl silindirik beton numunelerin merkezi basn altnda gerilme ekildeitirme erileri elde edilmi daha sonra dikdrtgen gerilme blou sabitleri olan k1, k2, k3 parametrelerinin belirlenmesine allmtr. E.Arolu ve E.Arolu tarafndan Yksek performansl betonlarn bnyesel davran parametreleri zerine bir aratrma balkl almada yksek performansl betonun yapsal parametrelerini elde etmek zere bir dizi deneyler yaplarak baz deerlendirmelere gidilmekte, yksek ve ok yksek performansl betonun gerilme-ekildeitirme karakteristikleri elde edilerek, teorik ifadelerle karlatrlmaktadr. Larrard ve Mailer tarafndan yaplan almada yksek performansl betonlarn bileim prensipleri, taze ve sertlemi haldeki davranlar, mikro yaps, baz mekanik zellikleri ve bu zellikler iin baz modellemeler verilmitir.

U.Ersoy ve T. Tankut deneysel ve teorik almalarnda yksek performansl betonun yapsal davrann gzden geirmilerdir. Bunun iin yksek performansl betonun gerilme-ekildeitirme ilikisini, tama gcn ve dier baz zelliklerini incelemilerdir.
E. Atmtay ok yksek performansl beton ile yaygn olarak kullanlan deme kiri kolon gibi tayc elemanlar ve yap gvenlii hakknda aratrma yapmtr. .m. zmeri ve . zden yaptkalr almada yksek performansl ve geleneksel betonlar arasndaki farklar ortaya koyarak yksek performansl betonda kullanlacak malzemeleri, yksek performansl betonun mekanik zelliklerini ve yksek performansl beton ile retilmi yap elemanlarnn davrann incelemilerdir.

Selim Pul yksek performansl, geleneksel ve hafif betonlar ile betonarme ve n gerilmeli beton kiriler zerinde yapt deneysel ve teorik almalarda yksek performansl, geleneksel ve hafif betonlar ile betonarme ve n gerilmeli kirilerin zelliklerini ve yapsal davranlarn karlatrmal olarak incelemitir.

Yksek Performansl Beton retim Yntemleri

Yksek performansl beton retmek iin kaliteli agrega, kaliteli imento, sperakkanlatrc ve silis duman ya da uucu kl kullanmann kanlmaz olduu bilinmektedir. Bu yntemin dnda gerekletirilmi baz aratrmalar ise unlardr : lenebilirlik iin gereken suyu nce kullanp, sonra geri ekmek amacyla vakumlama yntemi baz lkelerde baaryla uygulanm, har bileimindeki fazla suyun elektro-osmoz teknii ile geri alnmas dncesi ise pratie geememitir. Kristal yapnn tanelerini kltmek amacyla, beton karmna nceden hidrate edilip sertletirilmi imentonun tlerek katlmas (tohumlama) denemeleri de uygulama alan bulamamtr. Betona polimer emdirilmesi yoluyla yksek performansl beton retimi denenmi ve bu suretle basn dayanm 85 MPa olan bir betona bu ilemin uygulanmasyla 268 MPa dayanm kazandrlmtr. Portland imentosu klinkerinin normalin 50 kat gibi ok yksek oranda katlan tmeyi kolaylatrc katklarla tlmesiyle retilen imentolarn sperakkanlatrc ve potasyum karbonatla birlikte kullanlmasyla ok dk poroziteli bir hamurun elde edilebildii, bu hamurla 0.20 den daha dk bir su/imento oran ile 275 MPa ve daha st bir dayanma ulald da bilinmektedir. Bugn de gerek labaratuvarda gerekse antiyelerde yksek performansl beton retiminde genellikle yksek dayanml agrega, kaliteli Portland imentosu, silis duman ve S/ orann olabildiince azaltabilmek iin sperakkanlatrc katklarn kullanld belirtilmelidir.

Yksek Performansl Beton Bileenlerinin Deneylerle Gsterilii

Deney 1 Malzemeler 1) imento : Bu aratrmada kullanlan normal dayanml (BS 20) ve yksek dayanml (BS 80) betonlarn hazrlanmasnda Nuh imento fabrikas retimi olan P 42.5 Portland imentosu kullanlmtr. imentonun reticisi tarafndan saptanan kimyasal bileimi ile fiziksel ve mekanik zellikleri tablo 1 de verilmitir 2) Agregalar : Beton retiminde Sakarya deresinden elde edilen kum ve akl ile orlu dan getirilen I ve II numara bazalt krmata kullanlmtr. Agregalarn tane boyutu dalmlar ve fiziksel zellikleri tablo 2 de verilmitir. 3) Silis Duman ve Sperakkanlatrc : Yksek dayanml betonun retiminde kullanlan Force 10000 silis duman ile Daracem 200 sperakkanlatrcsna ait zellikler tablo 3 te verilmitir.

Beton Karmlar Yksek Dayanml Beton (YDB) : BS 80 betonu retiminde P 42.5 imentosu, doal kum, bazalt krmata, silis duman ve sperakkanlatrc kullanlmtr. eitli deneme karmlar hazrlanm ve taze beton zellikleri ile beton dayanmlar saptanmtr. lenebilme ve dayanm asndan en uygun bulunan ve deney numunelerinin retiminde kullanlan BS 80 betonunun bileimi tablo 4 te verilmitir. Normal Dayanml Beton (NBD) : BS 20 beton retiminde P 42.5 imentosu, doal kum ve akl kullanlmtr. Deney numunelerinin retiminde kullanlan BS 20 bileimi tablo 4te verilmitir. Deney Elemanlarnn retimi Beton retimi : 250 dm kapasiteli eik eksenli betoniyerde yaplmtr. Bileenlerin betoniyere katlmas ve karmas sresi ile ilenebilme ve homojenlii en iyi yapacak ekilde ayarlanmtr. Betonun taze birim arl ve kme deeri lldkten sonra deney elemanlar dklm ve sktrma vibratrle yaplmtr. 24 saat kalpta tutulan numuneler daha sonra kalplardan karlm ve deney tarihine kadar slak cuvallar altnda kr edilmilerdir.

Deney 2 Bu deneyde Dou Karadeniz kayalarnn bazlarnda elde edilen geleneksel ve hafif agregalarn fiziksel, mekanik zellikleri incelenerek bu agregalarla farkl su/imento oranlarnda retilen yksek performansl, geleneksel ve hafif betonlarn fiziksel ve mekanik zellikleri aratrlmaktadr. - Kullanlan Agrega zellikleri 1) Fiziksel zellikleri : Yksek performansl ve geleneksel betonlarn retiminde kullanlan granodiyorit agregas Trabzon ili Arakl ilesi Daba beldesinden, kalker agregas Maka ilesi Meryemana-Medo yresinden, dasit agregas Giresun ili Tirebolu ilesinden, hafif betonlarn retiminde kullanlan biyotitli dasitik tf agregas ise Giresun ili Bulancak ilesi Kuluhan Kynden bloklar halinde temin edilmitir. Bu agregalarn fiziksel zellikleri tablo 5te gsterilmitir.

2) Mekanik zellikler : Betonlarn retiminde kullanlan agregalarn mekanik zellikleri (basn dayanmlar, eilmede ekme dayanmlar, balang elastisite modlleri ve Poisson oranlar) bu agregalarn retiminde kullanlan kayalardan alnan, ap ve ykseklii srasyla 75 mm ve 150 mm olan karot ve 40 mm x 40 mm x 160 mm boyutlarnda kesilerek hazrlanan prizmatik numuneler zerinde belirlenmitir. Bu belirlemede, karot numuneler zerine enine ve boyuna dorultuda yerletirilen ve aktif boylar 20 mm olan TML-PL 20 tipi birim ekildeitirme lerleri (strain-gauge) ve Kyowa marka 12 kanall 30500x10-6 birim uzama, 29500x10-6 birim ksalma lme kapasiteli ve 5x10-6 stndeki boy deiimini lebilen Wheatstone kprs, merkezi basncn uygulanmasnda 600 kN kapasiteli Losenhausenwerk marka niversal deney aleti kullanlmtr. Prizmatik kaya numunelerin eilmede ekme dayanmnn belirlenmesinde ise TS 3285e gre orta noktasndan tekil ykl basit kiri prensibiyle alan Michaelis deney aleti kullanlmtr. Karot ve prizmatik numuneler zerinde gerekletirilen deneylerden elde edilen ortalama basn, ortalama eilmede ekme dayanmlaryla balang elastisite modl ve Poisson oranlar tablo 6 da verilmektedir.

3) Granlometrik Bileim : Yksek performansl, geleneksel ve hafif betonlarn retiminde ekil 1 de verilen ortak granlometrik bileim kullanlmtr.

- Kullanlan imento Ve Katk zellikleri Geleneksel ve hafif betonlarn retiminde nye imento fabrikasnda TS 10156 ya uygun olarak retilen K 32.5 imentosu, yksek performansl betonlarn retiminde ise Yibita Sivas imento fabrikas tarafndan TS 19 a gre retilen P 42.5 imentosu kullanlmtr. zelliklerinin deneysel almalar boyunca ayn kalmasn salamak amacyla, kapal naylon torbalar iinde saklanan bu imentolarn fabrikalarndan alnan fiziksel ve mekanil zellikleri tablo 7 de verilmektedir. Yksek performansl betonlarn retiminde, Kocaelideki bir hazr beton tesisinden temin edilen, kimyasal bileimi tablo 8de verilen, silis duman (hafif mikro silis) ve Sikament 300 tipinde hiperakkanlatrc katk maddeleri kullanlmtr.

- Kullanlan Karma Suyu zellikleri :

Betonlarn karlmasnda kullanlan ime suyunun KT kimya blm labaratuvarnda belirlenen kimyasal analiz sonular tablo 9 da verilmektedir.

 Betonlarn Bileimi
Yksek performansl, geleneksel ve hafif betonlarn bileim hesaplarnda mutlak hacim yntemi kullanlmtr. Bu yntemle hesaplanan beton bileikleri tablo 10 da verilmektedir.

 Betonlarn retimi, Saklanmas Ve Deney Anndaki Yalar - Betonlarn retimi : Beton retimi iin herbir snf agrega tartlarak nceden nemlendirilmi 60 lt kapasiteli eik eksenli betoniyere konmu ve doyma suyu ilave edilerek 3 dk, daha sonra imento ilavesi ile 3 dk, bunu takiben betoniyer hi durdurulmadan karma suyu ilave edilerek bir 3 dk daha karlmtr. Yksek performansl betonlarn retiminde kullanlan silis duman imentoya, hiperakkanlatrc ise karma suyuna nceden ilave edilerek betoniyere konmutur. Bu ekilde hazrlanan betonlar, frekans 2800 dev/dk olan titreim tablas zerine balanan, 150 mm apnda, 300 mm yksekliindeki standart silindir kalplara her aamas 15 sn titretirilmek suretiyle 3 aamada yerletirilmitir.

- Betonlarn Saklanmas Ve Deney Anndaki Yalar : retildikten 1 gn sonra kalplarndan karlan beton numuneler, scakl 22 oC 2 oC olan kr havuzunda 21 gn, bu sre sonunda deney anna kadar, scaklk 23 oC 3 oC ve bal nemi % 75 % 5 olan, labaratuvar ortamnda saklanm ve 28. gnde deneye tabi tutulmulardr.

 Beton Numunelerin Fiziksel Ve Mekanik zellikleri - Fiziksel zellikler : Bu almaya konu olan yksek performansl, geleneksel ve hafif betonlarn belirlenen kuru ve doygun kuru yzeyli birim ktleleri tablo 11 de verilmektedir.

- Mekanik zellikler 1) Merkezi Basn Dayanm Ve Gerilme-ekildeitirme Erileri : Betonlarn standart silindir numuneleri zerinde, WP300-EN tipinde 3000 kN kapasiteli hidrolik pres kullanlarak, pratik olarak 0.15 MPa/s ykleme hzyla, gerekletirilen merkezi basn deneyinden elde edilen mekanik zellikleri (ortalama basn dayanm, balang elastisite modl ve Poisson oran) kaya karotlarn mekanik zelliklerinin saptanmasna benzer ekilde belirlenmitir. Standart silindir numuneler zerinde gerekletirilen deneylerden elde edilen gerilme-ekildeitirme erileri yksek performansl betonlar iin ekil 2, 3 ve 4 te ; geleneksel betonlar iin ekil 5, 6 ve 7 de ; hafif betonlar iin ekil 8 de , bu betonlarn ortalama ve karakteristik basn dayanmlaryla, balang elastisite modlleri, beton dayanmna karlk gelen birim ekildeitirme deerleri ve dorusal davran blgesindeki Poisson oranlar ise tablo 12 de verilmektedir.

2) Eilme Ve Yarmada ekme Dayanmlar :

Yksek performansl, geleneksel ve hafif betonlarn eilmede ekme dayanmlar 10 cm x 10 cm x 40 cm boyutlarnda prizmatik elemanlar zerinde, yarmada ekme dayanmlar ise standart silindir numuneler zerinde ilgili standartlara uygun olarak gerekletirilen deneylerle belirlenmitir. Yksek performansl beton numuneler zerinde gerekletirilen deneylerden elde edilen ortalama eilmede ve yarmada ekme dayanm deerleri tablo 13 te verilmektedir.

Yksek Performansl Ve Geleneksel Betonlarn zelliklerinin Karlatrlmas Yksek performansl betonlar zerinde yaplan almalar, beton dayanm ykseldike betonun gerilme-ekildeitirme davrann temsil eden gerilmeekildeitirme erisinin de kayda deer bir biimde deitiini gstermitir. ekil 9 da geleneksel ve yksek performansl betonlarn gerilme-ekildeitirme erileri grlmektedir.

Yksek performansl ve geleneksel betonlar arasndaki baz farklar unlardr : a) Yksek performansl betonlarn dayankllklar, geleneksel betonlarnkine gre ok daha yksek olmaktadr. b) Geleneksel betonda yaklak 0.002 ekildeitirme deerinde maksimum gerilmeye ulalrken yksek performansl betonda maksimum gerilmeye yaklak 0.003 ekildeitirme dzeyinde ulalmaktadr. c) Yksek performansl betonun gerilme-ekildeitirme erisi yaklak olarak dayanmn %80 ine kadar dorusal kalmaktadr. d) Yksek performansl betonda ulalan en byk ekildeitirme geleneksel betona oranla ok daha kktr. Yani yksek performansl betonun ekildeitirme kapasitesi daha azdr. e) Yksek performansl betonlarn elastisite modlleri geleneksel betonlarnkinden byktr.

f) Yksek performansl betonlarn Poisson oran ile geleneksel betonlarn Poisson oran arasndaki fark ihmal edilebilir dzeydedir. g) Yksek performansl betonun geleneksel betona gre en nemli sakncas, krlmasnn ok gevrek oluudur. Ancak, bu sakncann sarg donats kullanmak suretiyle giderilebilecei de bir gerektir. h) Yksek performansl betonun malzeme maliyeti geleneksel betondan daha pahaldr. i) Yksek performansl betonda birim gerilmenin tanma maliyeti daha ucuzdur. j) Yksek performansl betonda alan kazanma imkan varken, geleneksel betonda yoktur. k) Yksek performansl betonun genel kalite kontrol dzeyi yksek iken bu durum geleneksel betonda orta-iyi dzeydedir. l) Yksek performansl betonun yapm hz yksektir.

Yksek Performansl Betonlarn Uygulamalar

Dnyada yksek performansl betonlarn uyguland baz yaplar unlardr : Chicago W. Wacker Drive da yer alan 31 katl betonarme yapda kullanlan beton dayanmlar 31-96 N/mm2 arasnda deimektedir. Silis duman ve uucu kln puzolan olarka kullanld betonlarda stn akkanlatrc kullanlarak ilenebilme istenilen deerlerde gerekletirilebilmitir. Puzolan ve priz geciktirici yardmyla hidratasyon sonucu beton scakl 38 oC de tutulabilmitir. Bu betonlarn klorr geirgenlii ile snme ve rtre deerlerinin nemli lde azald belirtilmitir.

Yksek dayanml betonlarn bir baka kullanm alan da ak denizlerdeki petrol platform yaplardr. Bunlarn son rneklerinden birisi olan Kuzey Denizindeki Gullfaks platformunun ykseklii 216 m ye ulamaktadr. Bir Norveli firmaca hazrlanan betonda incelii artrlan zel bir imento (65 N/mm2 dayanml) yannda %5-10 orannda 200000 ~ 250000 cm2/g inceliinde silis duman kullanlmtr. Silis dumannda SiO2 oran %90n zerindedir. Feldispat ve Kuvartz esasl agregada maksimum dane ap 19 mmdir. Donatlarn ok sk olmas nedeniyle 22-25 cm kme deerinde olan ilenebilme ortalama 2 lt/m3 miktarnda stn akkanlatrc ile salanmtr. Beton dayanmlar 70-100 N/mm2 arasnda gereklemitir.

Yksek dayanml betonlarla dnyada yaplan dier yaplarn fotoraflar da unlardr.

TEEKKRLER...