- l

ChU'071glII
YE U CA , ,, ' A

U SINH TH AI CU A Y C A PHE
-
CA

TS. Hoang Thanh Ti m

Cay ca phe la m(lt cay c6ng nghi$p nhi$t d6'i, lau nam doi hoi nh11ng dieu kien
sinh thai tuO'ng doi khiit khe vi v y can niim v11ng yeu cau sinh thai cu.a tung loai
ca phe de phan vung quy ho0ch cho thich hQ'p nh§.m khai thac tot nhat dieu ki$n tlt
nhien cu.a m6i vung. Nh11ng hieu biet kh6ng day du ve d?c tinh sinh ly va yeu cau
sinh thai cu.a tung giong ca phe c6 the gay ra nh11ng ton that rat 16'!1 va keo dai ve
m?t kinh te. Niim v11ng yeu cau sinh thai khong nh11ng de quy ho 0ch vung trong
thich h9'P ma con de xay d1Jilg cac bi$n phap ky thu t canh tac nhllm h0n che toi da
nh11ng dieu ki$n bat thu n cu.a cac yeu to t1J nhien, khi h u t 0i vung d6. Vi thvc te
cho thay khong c6 m9t vung trong ca phe nao tren the gi6'i l i c6 duqc day du tat ca
cac dieu ki n sinh thai ly tuong cho cay ca phe.
Ltch s11 phat trien ca phe cu.a the gi6'i cung nhu cu.a Vi t Nam da cho thay ro
tac h0i cu.a vi$c phan vung quy ho 0ch khong dung v6'i yeu cau sinh thai cu.a tung
lo0i ca phe. Ngay nhu Brasil la m9t mto'C c6 ltch SU' trong ca phe gan 300 nam,
nhung mai t6'i nh11ng nam gan day sau khi trai qua nhieu tr n SUO'ng muoi, aac
bi$t la tr n suO'ng muoi nam 1975 da pha ho0i gan 60% di n tich ca phe, m6'i qu yet.
dtnh chuyen cac di n tich ca phe & nh11ng vung ria cu.a vanh dai nhiet d&i sang
trong cac lo i cay hoa mau cho hi$u qua kinh te cao hO'n.
T i Vi$t Nam chung ta cung da tung miic phai nh11ng sai lam do la dua cay ca
phe voi ra trong & cac tinh phia Biic nhu vung Phu Quy, Ngh$ an, n oi co mu.a dong
l nh va muaphun nhieu trong giai do n cay ra hoa nen khong t.hic.h ho-p cho cay ca
phe voi. 0 tinh SO'n La trong nh11ng nam dau phat trien ca phe c-he c:ung do khong
niim v11ng dieu ki$n khi h u cu.a tung vung nen da dua ca y ca ph,e 1ao trong & d9c
cac thung lung nui da voi no'i thuong xuyen c6 SUO'ng muo'] ,-a c.6 nam da c6 gan
ca tram ha ca phe bt chet. Ngay nhu & Dak Liik, nhin chung d1eu kien khi h u &
day rat thich hQ'p doi v6'i cay ca phe voi, nhung c6
nh11ng vung m:hu c'lc n6ng truong 715 (no'i khong c6 m9t mu.a kh6 h n ro r$t), luc
cay ca phe vo'1 nO' hoa lai hay g?p nh11ng
tr n muabatchqt lam cho cay khong th phan du o:c. nen nang suat khong cao va
cho hi$u qua kinh te thap v.v...
Trong 2 yeu to sinh thai chinh la khi hau va da.'t dai t hi yeu to khi h u dong
m(lt vai tro mang tinh quyet dtnh. Doi v6i da t. dai, t.a co the kh:ic ph c duqc bllng
cac bi$n phap ky thu t canh tac, cai t0o da t v .v ... Nhung doi v6'i cac yeu to khi h u
m?c du c6 ap d ng cac bien phap k5· t huat canh tac oung chi it nhieu h n che b6't
tac h 0i cu.a n6 chu kh6ng the lam thay doi duqc. Vi v y khi quy ho ch vung trong
phai d?c bi$t quan tam xem xet den cac yeu to khi h u tru6'c sau d6 m6'i den cac
yeu to ve dat dai.

87
 ' EU CAU VE KHi HAU
1. ?-i'ih.i t d(>
Trong cac yeu to khi h?U, nhi t _d(l la _y.eu to mang tinh gi6i h-?n-doi v6'i SJ+-sin h
_ru&ng va phat trien cu.a cay ca phe. Phc;i.m vi nhiet do thich hQ'p ph-q. thuoc vao
t.i:mg loai, giong ca phe va dieu kien sinh song cu.a to tien chung.
Doi v6'i cay ca phe che do to tien cu.a chung sinh song & du6'i cac tan rung c6 do
cao tu 1.300-1.800 m so v6'i m t bien nen ua thich v6'i dieu kien khi h u mat. Nhin
chung, cay ca phe che c6 the sinh tru&ng va phat trien duqc trong kh ang nhiet do
tu 5-30°C, nhung thich hQ'p v6'i nhiet do tu 15-24°C. Nhiet d(> tu 25°C tr& len qua
trinh quang hQ'J) giam dan. Tren 30°C cay se ngung quang hQ'J) va la se bi ton
_ th uong na u _nhi et d(> nay cu tiep t-q.c keo dai. Ca phe che cung la cay c6 kha nang
chiu ret tot nhat trong so cac loai ca phe. Khi nhiet di? xuong t6'i 5°C cay bllt dau
ngung sinh tru&ng va neu nhiet do xuong t6'i 1-2°C trong m(>t vai dem cung chua
gay ra nhung thiet hc;i.i dang ke.
Cay ca phe voi can nhiet cio cao hem, khoang thich hQ'p la tu 24-30°C, thich hQ'p
nhat la tu 24-26°C. Ca phe voi chtu ret rat kem. 0 nhi t do 7°C cay da ngung sinh
tru&ng va tu 5°C tr& xuong cay bllt ciau bt gay hai nghiem trong. Nhin chung ca phe
che c6 kha nang chiu ret va chiu n6ng tot hem so v6'i ca phe voi.
S11 chenh lech ve nhiet di? giua cac thang trong nam cung nhu bien d(> nhiet
giua ngay va ciem c6 anh hu&ng rat 16n den chat luqng, dac bi t la huemg vi cu.a hc;i.t
ca phe. 0 nhung vung vao giai doc;i.n hc;i.t ca phe ciuqc hinh thanh va tich luy chat
kh6, nhiet d(> cang xuong thap va chenh lech bien d(> giua ngay va dem cang cao thi
chat luqng ca phe cang cao. Trang so cac loai ca phe dang duO'c trong, chat luqng
cu.a ca phe che phan ung mc;i.nh doi v6'i s11 thay doi ve nhi t d(> hem so v6'i cac loai ca
phe khac. Vi V?Y muon trong ca phe che de c6 chat luqng cao can phai ch9n nhung
vung c6 khi h?U mat, CUO'Ilg d(> anh sang vua phai va bien cio nhi t giua ngay va
dem cao. Nhung vung c6 do cao tren 800m so v6'i m t bien thu@g la nhung nO'i c6
- nliung dieu kien khi h?-u thich hQ'p de trong ca phe che cho chat h:iqn-g ca o.
2.Luqngmua
Sau nhiet d(>, luqng mua la mot trong nhung yeu to khi h?u quyet citnh den kha
nang sinh tru&ng, nang suat va kich thu&c cu.a hc;i.t ca phe. Trong chuemg II ve phan
sinh ly cay ca phe cia cho thay anh hu&ng cu.a tinh trc;i.ng nu&c & trong cay den q a
trinh phan hoa mam hoa, s11 pha vf:/ tinh ngu nghi cu.a choi hoa, kich thich s11 tai
tang tru&ng tr& lc;i.i cu.a choi hoa, qua trinh n& hoa va s11 tang tru&ng ve kich thu&c
cua vo th6c v.v... Tinh trc;i.ng nu&c & trong cay lc;i.i ph-q. thuoc chu yeu vao luqng mua
va Sl! phan bo cu.a n6 giua cac thang trong nam.
Nhin chung cay ca phe can mot luqng mua ca nam kha cao va phan bo tuemg
doi dong cieu giua cac thang trong nam nhung phai c6 mot thoi gian kh6 hc;i.n toi
thieu tu 2-3 thang. Thai gian kh6 hc;i.n nay chinh yeu to quyet citnh den qua trinh
phan hoa mam hoa & cay ca phe. Vi V?Y, & nhung nO'i c6 luqng mua kha cao, phan

88
66 kha dong deu giua cac thang trong nam, cay ca phe thuO'Ilg sinh tru&ng rat tot
nhrmg l9-i cho rat it qua (nhrr & cac n6ng truO'Ilg 715 vung M' Dnik tinh Dak L k-·
vung SO'n Thanh, SO'n H9i & tinh Phu Yen...). Nguqc 19-i & nhung nO'i c6 m9t mu.a
kh6 h9-n keo..dai nhu Bu6n Me Thu9t, Gia Lai, Korn Tum, Dong Nai v.v.., cay phan
hoa mam hoa rat nhieu, kha nang cho nang suat rat cao va m9t nam chi cho m9t vu
thu ho9-ch. Tuy nhien neu then gian kho h?n keo dai, cay se bt kho chet do thieu
nu&c, nen bi .t bu(>c phai tu6i nu6'c. M(>t so vung trong ca phe tren the gi6'i nhu &
Kenya m(>t nam c6 t6'i 2 mua kh6 h9-n, cay ca phe & day 19-i ra hoa lam 2 lan va cho
t6'i 2 v thu ho 0ch trong m9t nam.
Cay ca phe voi thuO'ng ua thich v6'i dieu kien khi hau n6ng am & nhung vung c6
cao d9 thap nen can m◊t lucmg mua trong nam kha cao tu 1.500-2.000 mm va phan
bo htO'ng doi deu trong khoan g 9 thang. Doi v6'i c.ay ca phe voi la cay th phan cheo
biit bu9c nen ngoai yeu cau phai c6 m(lt then gian kho han it nhaUa 2-3 thang sau
giai do0n thu ho9-ch de phan hoa mam hoa thi va giai do?n hie cay n& hoa yeu cau
phai c6 then tiet kho rao, kh6ng c6 mua, mua phun ho c SUO'ng mu n hi e u, de qua
trinh th phan duqc thu n lQ'i. So v6'i ca phe che va ca phe mit thi ca phe voi la m(>t
cay c6 kha nang chiu h9-n kem nhat. Trang d.ieu ki n & Tay Nguyen va m(>t so tinh
& phia Nam do c6 mot mu.a kh6 h9-n keo dai t6'i 5-6 thang vi vay de cha cay sinh
tru&ng va cha nang suat cao trong nhung thang kho h9-n & day phai tu6'i tu 3-5 lan
3
v6'i lucmg nu6'c trung binh cha m6i lan tu6'i la tu 500-600 m /lia. Do nhu cau lucmg
nu&c tu6'i cha ca phe 16'n nhu v y nen vi c thieu h1J.t nu6'c & day dang tr& nen ngay
cang tram tr9ng hO'n va kh6 c6 the khiic ph c duqc neu nhu khong c6 cac bi n phip
tich C\J'.C trong vi c quan ly, SU'. d ng tiet ki m nguon tai nguyen nu6'c. Ri.e n g & Dak
Liik trong nam 1997 do anh hu&ng cu.a hi$n tucmg El Nino lam cho mtta & day
cham dut s&m hO'n khoang hO'n m(>t thang, da gay ra st)'. thieu ht .t nu&c tu6'i m(>t
each nghiem t n;mg . H u qua la c6 den gan 50.000 ha ca phe khong du Illl'O'C t u 6'i,
trong d6 c6 gan 12 .000 ha ca phe bi chet lam thi t h?ikhoang 80.000-100 .000 tan
ca phe nhan & v 1998 tuO'ng duO'ng v6'i khoang 130-160 tri u dola theo then gia
hie bay gia.
Cay ca phe che ua thich v6'i dieu ki n khih u mat me,khohanh hO'n va thuO'ng
dU'Q'C trong & vung ca o nen can m9t lll'Qilg mua trong nam vua phai tu 1.200-1.500
mm. Cung nhu cay ca phe voi, cay ca phe che cung can c6 m9t khoang thoi gian
kho h9-n tv 2-3 thang de tao dieu ki$n thu n lQ'i cho qua trinh phan hoa mam hoa. Tuy
nhien so v6'i cay ca phe voi thi ca phe che c6 kha nang chtu duqc h0n tot hO'n. Ket
qua nghien CU'U cu.a Vi n nghien CU'U ca phe Eakmat cho thay ding trong dieu ki n
khi h u & vung Buon Me Thu9t dqt tu6'i nu&c Ian dau cha ca phe che giong Catimor
ch m hO'n hin m(>t t h an g so v6'i & ca phe voi kh6ng nhung kh6ng gay anh hu&ng
t6'i
nang suat ma con lam cho kich thu6'c h 0t 16'n hO'n (Hoang Thanh Ti m, 1996).
Trang then gian gan day t?i cac vung Diik Nang Dak H'Lap tinh Dak Liik c6 do cao
tren 800m so v&i m t m t 6'c bien, nO'i kh6ng c6 mua kh6 keo dai va khoc li$t nhu
6
vung Bu6n Me Thu(>t m9t so h9 trong ca phe che chi tu6'i m9t den hai lan tham ch i
c6 nhung h6 kh6ng tu6'i nu&c nhung cay ca phe che v&n cho nang suat kha ca o. Hon
 nua vi c chi c:in tu6i mot den hai Ian vao giai do n gan cuoi mu.a kho & day l i lam
cho hoa ca phe che n& muqn va tho'i gian qua chin cling ch:%m l i trung vao giai
do n mu.a kho nen rat thu:%n lQ'i cho qua trinh thu ho ch va che bien. Tuong ti;t nhu
v y nhieu vung thuoc tinh Lam Dong nhu Da L t tuy cling co m9t mu.a kho h n
keo dai gan den 5 thang nhll'ng it khoc li t honnennguo'i nong dan rat hiem khi
phai tu6i nU'O'C cho cay ca phe che. Rieng doi v6i cac tinh phia Bllc, trU' tinh Lai
Chau tho'i gian kho h0n & day it khi keo dai va trong nhung thang nay tro'i thu@g
am u nhieu may, lUQ'Ilg boc thoat hcti nU'O'C thap nen khong co nhu cau phai tu6i
nU'O'C cho cay ca phe che.
Ca phe mit la cay c6 kha nang chtu h0n tot nhat,. Trong dieu ki n & Tay
Nguyen cay ca phe mit thuO'ng dQ'i den dau mu.a mua m6i ra hoa nen khong can
phai tu6i IlU'O'C. Do c6 kha nang chtu h n tot nen cay ca phe mit chi dll'Q'C trong &
nhung vung khong c6 kha nang tu6i dl.l'Q'c n u 6'c.
Mai qu an he giua tong lll'Q'Ilg mU'a va SU' phan bo luQ'rig mll'a trong nam v6i nang
suat ca ph e cu ng da dv O'c. nhieu tac gia qu an tam nghien cuu (Dean, 1939; Sylvain,
1959; De Cas- t ro, 1 9'60· Nguyen S, 5 N ghi 19 8 2). Ket qu a thay ding, tuy theo dieu
ki$n khi hau cu.a m6i vu ng, nhin c.hu ng su phan 66 !u on g mua giua cac thang trong
nam c6 anh hu&ng ro ret den kha nang cbo nang swh hon so vai tong luQ'Ilg mll'a
trong nam. Thong thuO'ng nhung nam- t rong cac t.h a ng mu.a kh 6 luong mva cang
it
_ thi nang suat thu ho0ch t6i cang cao. Hoi:j.c t ron g nhung thang qua phat trien ve
m t the tich c6 luQ'Ilg mua cao thi nang suat d6 cao hon va kich thv6'c h 0t cling
Ian hon (De Castro, 1960; Can nell , 1987); Hoang Thanh Ti m, 1993).
3. A"' m d9 khong khi
Am d9 khong khi c6 anh hu&ng rat Ian den kha nang sinh tn.t&ng cua cay trong
vi n6 lien quan tn;rc tiep den qua trinh boc thoat hcti nU'O'C cua cay. Am do khong khi
thich hQ'p cho cay ca phe che sinh tru&ng la tren 70% va cho ca phe voi la tren 80%.
Am d9 khong khi cao se lam giam Sl;l' mat nll'O'C cua cay qua qua trinh boc thoat hcti
nu&c. Tuy nhien neu am d9 khong khi qua cao cling l 0i la dieu ki n thu:%n lQ'i cho
nhieu doi tll'Q'Ilg sau b nh h i phat trien. Nguqc l i neu am d9 khong kh1 qua thap
lam cho qua trinh boc thoat nu6'c tang len rat m0nh se lam cho cay bt thieu nu6'c va
heo, d c bi t la trong nhung thang mua kho c6 nhi t do cao va toe do gi6 l&n. Ngoai
am do khong khi, qua trinh boc thoat hcti nu6'c qua la ca phe con ph1;1 thuoc vao toe
d9 gio, nhi t d9 moi tnt@g, am d9 dat v.v... T i Kenya Wallis (1963) ; Blore (1966 )
do duqc h.tQ'Ilg boc thoat hcti nu6'c tren cac vUO'n ca phe da kin tan vao mu.a kho l nh
la 75mm/thang va vao mu.a mua n6ng la 150 mm/thang. Tuy nhien luQ'Ilg boc thoat
hO'i mt6'c tren cac VUO'n ca phe mai chi bang 80% lUQ'Ilg boc thoat hcti & be m t nu&c
t i;t do va thap hon so vai nhieu lo i tham phu khac. Doi v6i tan rU'ng nhi t d6'i
quanh nam xanh la h so boc thoat hcti nu6'c nay la 95 %; rU'ng thong la 86% va dong
co la 80 %.
0 mr&c t a , nhieu vung trong ca phe chtu anh hu&ng cu.a che d9 gi6 kho, n·h u cac
vung Phu Quy ( Ngh An), Con Tien (Quang Trt) bt anh hu&ng cua gi6 Dong Blic
·i lt
I
l ·-
( ; xA J
\

90
kho, lam cho am d(> khong khi trong cac dQt gio h i nay xuong thap chi con 40-5 0%.
Trong cac thcti ky do ca phe bi anh httong n ng, la non bi kho, chay xem m(>t phan
ho c toan b(> la bi nl xuong. CJ cac vung Tay Nguyen trong nhung thang mu.a kho
m c du am d(> k hong xuong qua thap nhtt & vung Phu Quy, Con Tien nhl1Ilg trong
nhung thang nay nhi¢t d(l thttong len cao kem theo gio kho thoi m nh nen lam cho
cay ca phe bi mat ntt6'c nghiem tr9ng, gay chay lava khoqua. Vi v y & nhung vung
nay vi¢c t ron g ca) dai rll'Ilg, che bong, cay che phii dat, tu goc giu am la nhung bi n
phap tich cu e. nham h n che Sl+ boc thoat hO'i nl10'C.
4. Anh sang
Trong dieu ki¢n t1+ nhien, to tien cu.a cac loai ca phe deu sinh song dtt6'i nhung
tan rung, vi v y ban chat cu.a cay ca phe la m(lt cay tta che bong. Tuy nhien trong
qua trinh dttQ'c tr6ng tr9t va ch9n l9c, nhieu giong ca phe da thich nghi dan v6'i moi
trttong m6'i khong co cay che bong.
Cay ca phe che thich v6'i dieu ki¢n anh sang tan x va kem chtu dttQ'c nang so
v6'i cac loai ca phe khac. Tuy nhien vi c tr6ng cay che bong cho ca phe che phai can
CU' vao dieu ki n khi h u Ct;l thg cu.a tung vung, giong ca phe va m t OQ dltQ'C tr6ng.
Nhin chung, & nhung vung c6 cao d(> tu 800m so v6'i m t bien tr& len thttong co
nhi t d(> thap hO'n, trcti nhieu may nen khong nhat thiet phai tr6ng cay che bong.
Ho c & m<)t so vung nui thu<)c cac tinh phia Bae ntt6'c ta tuy khong co cao d(l tren
800m nhl1Ilg l i nam & vi do cao xa vung xich d o nhu SO'.n La, M(>c Chau, Lq.ng
80'.n, Mu Ca n.g Chai cung c6 thg bo cay che bong ho c tr6ng & m t d(l thtta. Nguqc
l i & nhmig vung co cao d(l t h a p, nhi t d(l cao, anh sang d6i dao nhat thiet ph_ai co
cay che bong. Cay che bong & nhung vung nay khong chi co tac dt;tng dieu hoa nhi t
d(l trong Vl10'Il, giam qua trinh boc thoat hO'i nl16'c ma con lam h n che kha nang
phat d1+c cu.a cay, tranh ch_o cay khoi ht ki t suedandenkhoca n h , kho qua do
nang suat qua cao va qua s&m. Ben c nh do cay che bong cung co tac dt;tng lam cho
thcti gian qua chin ch m l i, du thcti gian dg cho h t tich luy cac chat dinh duong,
d c bi t la cac hQ'p chat thO'm lam cho chat lttQ'Ilg tang len. .
Trong so cac giong ca phe che, nhung giong lun, co b(l t a n be, cay thap nhtt
Caturra, Catuai, Catimor v.v... la nhung giong c6 kha nang chtu dUQ'c hi:,m, nhi t d(l
cao va cttong d(l chieu sang m nh hO'.n h n so v6'i cac giong khac va c6 the thich ung
duQ'c v6'i nhung vung co cao d(l thap. Cac giong nhtt Typica, Bourbon, Blue
Mountain v.v... la nhung giong chtu nlmg kem chi thich hQ'p v6'i nhung vung cod(>
cao 16'n, nhi t d(l t hap, anh sang vua phai. M t d(l trong day cung la bi n phap de
cay t1+ che bong lan nhau.
So v6'i ca phe ch e, ca phe voi tta thich hO'.n v6'i dieu ki n moi trttong co anh sang
d6i dao, chtu dttQ'c v6'i a nh sang tr1+c x . Tuy nhien trong dieu ki n khi h u cu.a
vung Tay Nguyen va tinh Dong Nai do c6 m(lt mua kho h n keo dai, nhi t d(l tang
cao, anh sang chieu m nh, toe d(l gi6 16'n nen cling can phai co cay che bong.
Ca phe mit la cay chtu na.ng tot nhat, tta thich v6'i anh sang tr1+c Xq. nen khong
can thiet phai trong cay che bong.

91
 5. Gi6
Cay ca phe la cay xuat XU' tu vung nhi$t d6'i nen ua mot khi h u n6ng am va
uong d6i l?ng gi6. Tuy nhien gi6 nh la dieu ki$n thu n lQ'i cho s11 htu thong kh6ng
khi, tang cuong kha nang boc thoat ho'i nu&c, trao cioi chat cua cay va qua trinh th1J phan.
Gi6 m;:mh ho?c bao se lam r1J-ng la, qua, gay canh 'va th m chicio ca cay gay thi t h?i
l&n den nang suat v11on cay. Nhin chung, tat ca cac vung trong ca phe & nl16'c ta cieu
bt anh hu&ng cua gi6 hO?C gi6 bao.
Vung T-ay Nguyen gi6 dong bac thuong thoi rat m?nh trong cac thang mu.a kh6
tu thang 11 dtfo thang 3 nam sau v6'i toe ci9 rat l&n kem theo kh6ng khi kh6 hanh
nen lam tang them qua trinh boc thoat ho'i n116'c. Giai cio?n nay cung la giai cio?n
cay ca phe n& hoa nen gi6 m?nh kh6ng nhung lam cho cay bt mat nu&c nhanh
ch6ng ma con gay ra hi n tUQ'Ilg rlJ_ng la, hoa hang lo?t neu kh6ng c6 dai rung chan
gi6 dam bao.
0 cac vung mien Trung tu Quang TM den Thanh Hoa, ngoai anh h11&ng cua gi6
bao con bt anh hri&ng n?ng ne cua gi6 tay nam hay con g9i la gi6 Lao. Gi6 Lao
th11ong rat n6ng va kh6 hanh lam cho la bi kh6 tap, qua rlJ_ng. 0 nhung vung nay
ngoai cay dai rung chan gi6, vi$c trong cay che bong cho ca phe cung la m9t trong
nhung bi$n phap quan tr9ng han che tac h0i cua gi6 Lao va gi6 bao.
Rieng & cac tinh phia Bae chu yeu bi anh h11&ng cu.a gi6 bao. Tuy c6 gi6 mua
dong bac mang kh6ng khi kh6 l?nh nhung toe do gi6 thuong khong l&n nen it gay
anh hu&ng doi v6'i cay ca phe che la cay c6 kha nang chiu 0:UO'C ret.

6. De) cao
D9 cao kh6ng phai la yeu to khi h u va cung kh6ng phai la yeu to gi6'i h?n, ma
chinh cac yeu to khi h u nhu nhi t d9, che d<'.l mua, anh sang v.v... m6'i la yeu to
quan tr9ng mang tinh quyet dtnh d6i v6'i kha nang sinh tnr&ng cua cay ca phe.
Nhung giua d9 cao va cac yeu to khi h u l?i lu6n c6 moi quan h$ ch?t che v6'i nhau.
Vi v y khi n6i den d9 cao thich hQ'p cho m9t giong, loai ca phe nao d6 thlJ'c chat la
n6i den cac yeu to khi h u & vung d6.
Ca phe che la cay 11a v6'i dieu ki n khi h u mat me, cuong d9 chieu sang vua
phai nen trong thich hQ'p & nhung vung c6 cao d9 tu 800m den tren 2.000m so v6'i
m?t bien. Trong m9t ph?m vi cho phep thi khi d9 cao cang tang len chat l11Q'Ilg ca
phe che cang the ngon hO'n. Nhttng m?t hang ca phe che noi tieng tren tht truong
the gi6'i do c6 chat h.:tQ'Ilg cao nhn cua Kenya, Clombia, Tanzania v.v... deu duQ'c
trong & nhung d9 cao tu 1.300-2.100 m. Rieng v6'i Brasil thi hau het cac di n tich ca
phe l?i d1.:tQ'c trong & d9 cao tu 600-800 m. 0 n116'c ta c6 m9t so vung nh11 Da L?t
(Lam Defog), cao nguyen M9c Chau (SO'n la), Ng9c Linh (Gia Lai - Kon Tum) v.v...

92
cung c6 de) cao tren 1.OOOm. Day la nhung vung rat ly tu&ng de san xuat ca phe che
c6 chat luQng cao.
Ca phe voi va ca phe mit ua n6 g a'.m, anh sang d6i dao nen thich hQ'J> tr6ng &_
nhung vung c6 cao de) du6i. 8OOm so v6i. m t bien.

II. YEU CAU VE E>AT E>AI

1. Thanh phin ly hoa tinh cu.a dat
Ca phe la lof!.i cay lau nam c6 b9 r khoe, pham an, doi hoi dat tot de phat trien
va cho nang suat cao. So v6i. cac lof!.i cay lau nam khac, b9 re cay ca phe rat hao khi
vi v y doi hoi dat tr6ng phai toi. x6p va c6 kha nang thoat nu6'c t6t tf!.o dieu ki$n
-t hu n lQ'i cho b9 re phat trien.
D6i v6i. cay ca phe, tinh chat v t ly cu.a dat quan tr<;mg hO'n so v6i. tinh chat hoa
hQC. Thl!C te cho thay thanh phan hoa hQC cu.a dat c6 the dUQ'C thay d6i m9t each
nhanh ch6ng thong qua vi$c h6n phan, cai tf!.o dat v.v... Nhung d6i v6i. tinh chat v t
ly cu.a dat thi can phai trai qua m9t tho'i gian rat dai va rat kh6 cai tf!.,o. Trang
s6 cac d c tinh v t ly cu.a dat, cau tuQng va tang sau cu.a dat la 2 yeii t6 quan
tr9ng b c nhat. Dat de tr6ng ca phe phai c6 tang sau t6i thi«fo la 70cm. Tang dat cang
sau be) re cang c6 dieu ki$n phat tri«fo mf!.nh, an xu6ng sau de hut nu6'c va huy
d9ng m9t kh6i h.tQng 16'n cac chat dinh du6'ng khoang & trong dat de nuoi cay. M9t s6
lof!.i dat c6 tang sau nhu dat do-bazan, b9 re ca phe c6 the an sau va hut duQ'c
nu6'c, cac
chat dinh du6'ng khoang & d9 sau t6i. 3,5m. NguQ'c 10i neu tang dat qua mong, h9 re
cay ca phe kh6ng c6 kha nang an sau nen cay chtu h 0n kem. Tht+c te cho thay m9t
s6 vuo'Il ca phe duqc tr6ng tren cac lo 0i dat bt ket von tang canh tac mong, m c du
trong 3-4 nam dau cay sinh tru&ng rat tot, nhung khi bu6'c vao giai do n kinh
doanh cay m6i. bieu hi$n thieu dinh du6'ng, kho canh, r ng quado b9 re kem phat
trien. Ngoai tang sau, d9 toi. x6p cu.a dat cung la m9t yeu cau het sue quan tr9ng doi_
v6i. cay ca phe. Do b(> re c6 d c tinh la rat hao khi nen dat tr6ng phai thoang khi,
khong ht ng p ung, giu nu6'c t6t trong nhung thang mu.a kho nhung lf!.i thoat m.-
i'6'c tot trong nhung thang mu.a mua. Dat ht nen ch t, thoat nu6'c kem h9 re se
kem phat trien, d c bi t la h th6ng re tO' ht th6i chet do thieu 6xy.
Ham luQng mun va cac chat huu cO' trong dat la m9t trong nhung chi tieu quan
tr9ng de danh gia d(> phi nhieu cu.a dat. Ham luQng mun cang cao thi dat cang toi.
xop va kha nang giu cac chat dinh du6'ng khoang cang cao. Yeu cau dat de tr6ng ca
phe ph_ai c6 ham luQng mun tren 3%. Neu dat c6 ham luQng mun qua tliap,
tru6'c khi tr6ng ca phe phai c6 bi$n phap cai t 0 o dat h ng cac lo0i cay phan xanh, d u
d6 v.v... ho c phai dau tu nhieu phan chu6ng hie tr6ng m6i. de dam hao cho cay sinh
tru&ng t6t.

93
 Ve mat hoa tinh, cac ket qua nghien CU'.U ve nhu cau phan b6n deu kh:lng
dinh d<l.m va kali la 2 nguyen to dinh dtr&ng khoang ma cay ca phe can v6'i
luctng cao nhat. Rieng trong giai do<l.n caY: con nho, dang hinh thanh cacb(> ph n
canh la m6'i va s11 phat trien cu.a bo re thi nhu cau cua cay doi v6'i nguyen to Hin
va d<l.m cung rat cao. Ben c<l.nh ham h.tqng tong so cac chat dinh dtr&ng khoang
trong dat thi ham htqng cac chat de tieu la chi so quan trqng de danh gia d(> phi
nhieu thtrc te cu.a dat trong, di'.¼c biet la doi v6'i cac lo<l.i ciat do bazan la lo<l.i ciat
c6 kha nang co dinh lan va kali rat cao, vi day la d<l.ng ma cay m6'i th1+c s1+ hut
duqc. Ngoai cac nguyen to da luqng nhu d<l.m, Ian va kali, cay ca phe con can
m(lt so nguyen to vi luqng khac, trong d6 d c bi t la cacnguyen to luu huynh,
kem, canxi, magie, bo v.v... D1+a vao ket qua n g hien cuu trong nhieu nam Vi n
nghien CU'.U ca phe da dua ra bang phan cap dat t ron g doi v6'i cay ca phe nhtr
sau:

cap dat
Chi tieu
I II Ill
Chat hvu CCI(%) > 3,5 2,5-3,5 < 2,5

8 m tong so(%) > 0,20 0,12-0,20 < 0,12

Lan de tieu (mg/100 g dat) >6 4-6 < 4,0

Kali de tieu (mg/100 g dat) >15 10-15 < 10

Ve do pH cua dat trong ca phe, cac nha nghien cuu thuong kh6ng thong nhat.
Nh un g ket lu an ru6'c da:i cho ra ng cay ca phe ca n do pH cu.a dat khoa ng 4 ,5-5,0.
Nhung mot s o ke.t qua nghien cw gan day cho th ay cay ca ph e c6 kha n a ng sinh
tru&ng va phat trie' n to't t rong kh oang pH ht 4.5 -6 5. D6 pH qua thap se gay ra hi
n
tuqng bi co dinh cua mot. so ngu yen to khoa ng lam cho c.ay kh 6ng c6 kha nang hut
duqc.
2. M<)t so lo i dat trong ca phe
Dat bazan duqc coi la lo i dat ]i tuang nhat de r ang ca phe do kh6ng nhung
c6 tang canh tac. a u , ma con c6 cac t inh cha't \ at, 15 h e t sue thich hQ'p v6'i yeu
cau cua cay ca phe. Dit bazan thu&ng c6 c·a u tu O'n g doa n ll:!-P the ben vung, ci(i
toi xop cao (60-65%), dung trqng thap ( 08 -1, 0), thoat nu6'c nhanh, thoang khi,
kha nang giu am tot. M f du so v6'i n hi eu lo<l.i· ciat trong khac, ham luqng
cac chat dinh du6'ng khoang trong dat bazan thucrng kh6ng cao, d c bi t la lan
va kali de tieu thap, nhung dat ba za n c6 chua mot ham luqng cac nguyen to vi
luqng nhu Bo, F_e, Zn, Cu v.v . . kha phong phu rat can thiet cho cay ca phe
de tl:/-O ra ch a t luqng. cao.

94
 CJ nu6'c ta co khoang g n 2 tri u ha datdo bazan nfun tren nhi u vung khi h,u
khac nhau va chtl yeu d u duQ'c quy ho ch de tr6ng ca phe nhu cac vung Phu Quy
(Ngh An), Khe Sanh (Quang Ttj), Tay Nguyen, D6ng Nai v.v...
Dung sau dat bazan la lo i dat do phun xuat khac nhu dat pocfia cung thich
hQ'p cho vi c tr6ng ca phe. Dat pocfia thuO'Ilg c6 cau tuQ'ng ch t, khong tO'i xop b§.ng
dat do bazan, kha nang giu nu6'c kem hon, nhung neu c6 cac bi n phap canh tac
thich hQ'p thi cay ca phe vlln c6 kha nang sinh tru&ng tot va cho nang suat cao. M9t
solo i datkhac nhu dat di p th ch, di p th ch mica, di p th ch voi v.v... tuy khong
c6 tinh chat v t ly ly tu&ng nhu dat do bazan ho c dat pocfia nhung vlln c6 the
tr6ng ca phe duQ'c.

TAI Lll;U THAM KH.A.O

1. Nguy n Sy Nght: Tr6ng ca phe. Nha xuat ban Nong nghi p, Ha N◊i, 1982.
2. Hoang Thanh Ti m: Anh hu&ng cu.a thm diem tu6'i. nu&c den nang suat v pham chat
cu.a giong ca phe che Catimor trong dieu ki n & Dak Liik.. Bao cao khoa hqc hang nam.
Vi n nghien cuu ca phe; 1993.
3. Hoang Thanh Ti m: Ket qua ch9n l9c giong ca phe che Catimor F6 khang b nh gi s t va
nghien cuu mc}t so bi n phap ky thu t canh ta-c nhfun tham canh tang mmg suat trong
dieu ki n & Oak Liik. Lu an Pho tien si KHNN, Thanh pho H6 Chi Minh; , 19 6.
4. Blore T.W.D, 1996: Further studies of water use by irrigated and unirri ated arabica
coffee in Kenya. Journal of Agricultural Science (Cambridge) No67. .
5. Cannell M.G.R., 1987: Physiology of the coffee crop. Coffee botany, Biocijemistry and
Willsoproduction of beans and beverage. M.N.
•

Clifford and R.C.

6. Dean L. A., 1939: Relationships between rainfall and coffee yield in ona district,
Hawaii, Journal of Agricultural Research No59.
7. De Castro F.S., 1960: Relationships between rainfall and coffee produdti on. Coffee.
1

Turrialba No2.
8. Forestier J., 1969: Culture du cafeier Robusta en Afrique Centrale, Institut Francais du
cafe et du cacao, Paris., 1969.
9. Jaramillo - Robledo A and Valencia - Aristizabal G., 1980: Los elementos climaticos y el
desarrollo de Coffea arabica L., en Chinchina, Colobia. Cenicafe No31.
10. Wallis J .A.N, 1963: Water use by irrigated in Kenya. Agricultural Science No60.