ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Στίχοι 39-68

ΙΣΜΗΝΗ ΙΣΜΗΝΗ
Ὦ ταλαῖφρον͵ Δύ στυχη
εἰ τάδ΄ ἐν τούτοις͵ αν έχουν έτσι τα πρά γματα,
ἐγὼ λύουσ΄ ἂν εἴθ΄ ἅπτουσα ό ,τι και να κά νω
τὶ δ΄προσθείμην πλέον; τι ό φελος θα μπορού σα να φέρω;

ΑΝΤΙΓΟΝΗ ΑΝΤΙΓΟΝΗ
Σκόπει εἰ ξυμπονήσεις Σκέψου αν θα με βοηθή σεις
καὶ ξυνεργάσῃ. και θα συνεργαστείς μαζί μου.

ΙΣΜΗΝΗ ΙΣΜΗΝΗ
Ποῖόν τι κινδύνευμα; Για ποια επικίνδυνη πρά ξη μιλά ς;
ποῖ γνώμης ποτ΄ εἶ; Τι έχεις στο μυαλό σου;

ΑΝΤΙΓΟΝΗ ΑΝΤΙΓΟΝΗ
Εἰ τὸν νεκρὸν (Σκέψου) αν θα σηκώ σεις
κουφιεῖς για ταφή το νεκρό
ξὺν τῇδε χερί. με τού το εδώ το χέρι.

ΙΣΜΗΝΗ ΙΣΜΗΝΗ
῏Η γὰρ νοεῖς θάπτειν σφ΄͵ Αλή θεια έχεις σκοπό να τον θά ψεις,
ἀπόρρητον αν και αυτό έχει απαγορευτεί
πόλει; ρητά στους πολίτες;

ΑΝΤΙΓΟΝΗ ΑΝΤΙΓΟΝΗ
Τὸν γοῦν ἐμὸν (Θα θά ψω) βέβαια το δικό μου
καὶ τὸν σόν ἀδελφόν͵ και το δικό σου αδερφό ,
ἢν σὺ μὴ θέλῃς͵ αν εσύ δεν θέλεις,
οὐ γὰρ δὴ προδοῦσ΄ γιατί δεν θα κατηγορηθώ
ἁλώσομαι. ό τι τον πρό δωσα.

ΙΣΜΗΝΗ ΙΣΜΗΝΗ
Ὦ σχετλία͵ Παρά τολμη,
Κρέοντος ἀντειρηκότος; ενώ το έχει απαγορεύ σει ο Κρέων;

ΑΝΤΙΓΟΝΗ ΑΝΤΙΓΟΝΗ
Ἀλλ΄ οὐδὲν Αλλά αυτό ς
αὐτῷ δεν έχει κανένα δικαίωμα
μ΄ εἴργειν να με εμποδίσει
τῶν ἐμῶν μέτα. να θά ψω τους δικού ς μου.

ΙΣΜΗΝΗ ΙΣΜΗΝΗ
Οἴμοι· φρόνησον͵ ὦ κασιγνήτη͵ Αλίμονο σκέψου αδερφή μου
πατὴρ ὡς νῷν ἀπεχθὴς ο πατέρας μας πό σο μισητό ς
δυσκλεής τ΄ ἀπώλετο͵ και ντροπιασμένος χά θηκε
πρὸς αὐτοφώρων αφού , για τα αδική ματα
ἀμπλακημάτων που ο ίδιος έφερε στο φως
ἀράξας διπλᾶς ὄψεις αὐτὸς χτύ πησε δυνατά τα δύ ο του μά τια
αὐτουργῷ χερί· με το ίδιο του το χέρι.
ἔπειτα μήτηρ καὶ γυνή͵ Έπειτα η μά να και γυναίκα,
διπλοῦν ἔπος͵ διπλό ό νομα
λωβᾶται βίον πεθαίνει ντροπιασμένη
πλεκταῖσιν ἀρτάναισι· με μια πλεκτή θηλιά .
τρίτον δ΄ Τρίτο κακό
ἀδελφὼ δύο τα δύ ο μας αδέρφια
μίαν καθ΄ ἡμέραν που σε μια μέρα
αὐτοκτονοῦντε αλληλοσκοτώ θηκαν
τὼ ταλαιπώρω οι δυστυχισμένοι
μόρον κοινὸν κατειργάσαντ΄ βρή καν αμοιβαίο θά νατο
ἐπαλλήλοιν με χέρια που σή κωσαν
χεροῖν. ο ένας εναντίον του ά λλου.
Νῦν δ΄ σκόπει αὖ Και τώ ρα σκέψου
νὼ μόνα εμείς οι δύ ο
δὴ λελειμμένα που έχουμε μείνει μό νες
ὅσῳ κάκιστ΄ ὀλούμεθ΄͵ πό σο ατιμωτικά θα χαθού με,
εἰ νόμου βίᾳ αν παραβιά ζοντας το νό μο
παρέξιμεν ψῆφον παραβού με την από φαση
ἢ κράτη τυράννων. ή την εξουσία του βασιλιά .
Ἀλλ΄ ἐννοεῖν χρὴ τοῦτο μὲν Αλλά πρέπει να σκέφτεσαι και αυτό ,
ὅτι ἔφυμεν γυναῖχ΄ ͵ ό τι γυναίκες γεννηθή καμε
ὡς πρὸς ἄνδρας και δεν μπορού με να
οὐ μαχουμένα· τα βά ζουμε με τους ά νδρες.
ἔπειτα δ΄ οὕνεκ΄ ἀρχόμεσθ΄ Έπειτα, ό τι αυτοί που μας κυβερνού ν
ἐκ κρεισσόνων είναι δυνατό τεροι
καὶ ταῦτ΄ ἀκούειν και πρέπει να υπακού με και σε αυτά
κἄτι τῶνδ΄ ἀλγίονα. και σε ακό μα χειρό τερα.
Ἐγὼ μὲν οὖν αἰτοῦσα Εγώ λοιπό ν παρακαλώ ντας
τοὺς ὑπὸ χθονὸς αυτού ς που είναι στον Κά τω Κό σμο
ξύγγνοιαν ἴσχειν͵ να με συγχωρή σουν,
ὡς βιάζομαι τάδε͵ επειδή αναγκά ζομαι να τα κά νω αυτά ,
πείσομαι θα υποταχθώ
τοῖς ἐν τέλει βεβῶσι · σε αυτού ς που έχουν την εξουσία.
τὸ γὰρ περισσὰ Γιατί το να κά νει κανείς περισσό τερα
πράσσειν από τη δύ ναμή του
οὐκ ἔχει νοῦν οὐδένα. είναι ανό ητο.
Ανάλυση Προλόγου
Η απά ντηση της Ισμή νης στην πρό σκληση της αδερφή ς της γίνεται με ερώ τηση
που ξεκινά ει με την προσφώ νηση ὦ ταλαῖφρον (39). Διαβλέπει τις οδυνηρές συνέπειες
που εγκυμονεί η στά ση της Αντιγό νης και στέκεται απέναντί της με απορία και
αμηχανία. Βρίσκεται σε εναγώ νια ταραχή και τη χαρακτηρίζει μια δειλία. Η Αντιγό νη
ζητά τη συνεργασία της σωματικά και ηθικά στην ταφή του νεκρού αδερφού . Έχει
πά ρει την από φασή της και αναμένει και την από φαση της Ισμή νης. Δηλώ νει την
αποφασιστικό τητα και τη σταθερό τητά της. Η αντίθεση ανά μεσα στις δύ ο αδερφές
φαίνεται πλέον ξεκά θαρα. Μια έντρομη και μικρό ψυχη Ισμή νη απέναντι σε μια τολμηρή
και αποφασιστική Αντιγό νη.
Στην ενό τητα αυτή προοικονομείται η είσοδος του Κρέοντα με την ανακοίνωση
της Αντιγό νης ό τι θα έρθει για να καταστή σει σαφές το διά ταγμά του. Οι θεατές
νιώ θουν θαυμασμό για το περή φανο ή θος και την αποφασιστικό τητα της ηρωίδας και
οίκτο για τον Πολυνείκη που ατιμά ζεται. Η περιέργεια και η αγωνία τους τώ ρα
κορυφώ νεται καθώ ς αναμένουν την απά ντηση της Ισμή νης στην πρό σκληση της
Αντιγό νης.
Η Αντιγό νη κά λεσε την αδερφή της να συμπρά ξει στο έργο της ταφή ς και την
υπέβαλε σε μία τρομερή δοκιμασία. Με την αδυναμία της Ισμή νης να καταλά βει τη
σημασία που έχει η πρά ξη για την αδερφή της ξεκινά μια σύ ντομη στιχομυθία. Ως
εκφραστικό ς τρό πος, η στιχομυθία ακολουθεί κατά κανό να μονολό γους και με την
ταχύ τητα και την ορμητικό τητά της ανεβά ζει το σκηνικό ρυθμό , φανερώ νοντας την
ψυχική ταραχή των διαλεγομένων προσώ πων.
Η Ισμή νη αντιδρά στην πρό σκληση της Αντιγό νης αποκαλώ ντας το έργο της
ταφή ς κινδύνευμα που υποδεικνύ ει το δικό της ή θος σε αντίθεση προς αυτό της
αδερφή ς της. Για αυτή ν η από φαση της Αντιγό νης, που είναι αντίθετη προς τη διαταγή
του Κρέοντα, είναι παρά λογη και επικίνδυνη. Για αυτή ν η απαγό ρευση του Κρέοντα
εκφρά ζει ό λο το κύ ρος της κρατική ς εξουσίας και επομένως είναι απαρά βατη.
Η Αντιγό νη ζητά ει επίμονα από την Ισμή νη να ξεκαθαρίσει αν θα τη βοηθή σει
στην ταφή . «Με αυτό εδώ το χέρι», λέει, σηκώ νοντας το χέρι της. Με την κίνηση αυτή
έχουμε μία σκηνοθετική πληροφορία. Στην έκπληξη και τις επιφυλά ξεις της αδερφή ς
της δηλώ νει ό τι θα εκτελέσει το ιερό της καθή κον μό νη της. Με μία δό ση υπαινιγμού
λέει ό τι για αυτή ν η απά ρνηση της ταφή ς ισοδυναμεί με προδοσία. Η επιλογή της
δείχνει την αποφασιστικό τητα και το ηρωικό της ή θος. Βρίσκεται στον αντίποδα σε
σχέση με την Ισμή νη.
Ο Σοφοκλή ς, δίνοντας αυτό ν τον τολμηρό και αποφασιστικό ρό λο σε μία γυναίκα
έρχεται σε αντίθεση με τις καθιερωμένες αντιλή ψεις των αρχαίων Ελλή νων. Από τη μία,
ο σεβασμό ς προς τους νό μους ή ταν απεριό ριστος, από την ά λλη, η δυσπιστία του
κοινού είναι μεγαλύ τερη, γιατί αυτή που αψηφά ει αυτές τις αντιλή ψεις είναι γυναίκα,
ά ρα κατώ τερη από τον ά νδρα, η θέση της βρίσκεται μέσα στο σπίτι και ο ρό λος της
περιορίζεται στη γέννηση και την ανατροφή των παιδιώ ν.
Βέβαια ο ποιητή ς ή ταν δέσμιος του μύ θου, ό μως και η ταφή του νεκρού
υπηρετείται μό νο από γυναικείο χέρι, γιατί μό νο η κλεισμένη στο σπίτι γυναίκα ή ταν
πιστό ς τηρητή ς του ά γραφου νό μου και σε αυτή έπεφτε ό λο το βά ρος της απονομή ς
των νεκρικώ ν τιμώ ν.
Η σταθερή από φαση της Αντιγό νης προκαλεί φόβο στην καρδιά της Ισμή νης.
Είναι γυναίκα αδύ ναμη που δεν μπορεί να εκτελέσει το ιερό της καθή κον. Ο φό βος της
συνοδεύ εται από συναισθή ματα τρυφερή ς αγά πης και ενδιαφέροντος, ό πως φαίνεται
από τη δεύ τερη προσφώ νηση, σχετλία, που έχει την ίδια συναισθηματική φό ρτιση με
το ταλαῖφρον. Η απά ντηση της Αντιγό νης στη διαφαινό μενη ά ρνηση της Ισμή νης είναι
ό τι ο Κρέων δεν μπορεί να τη χωρίσει από τους δικού ς της. Μά χεται για τη δική της
ελευθερία που η πολιτεία του Κρέοντα θέλει να πνίξει.
Στη στιχομυθία υπά ρχει διαφορά αντιλή ψεων καθώ ς διαφαίνεται ο αγέρωχος
χαρακτή ρας της μίας αδερφή ς και η δειλία της ά λλης. Η παρουσίαση του χαρακτή ρα
της Αντιγό νης εμφανίζει κλιμά κωση: φιλά δελφη, ευσεβή ς και τώ ρα ανυποχώ ρητη.
Αντίθετη πορεία ακολουθεί η παρουσίαση του χαρακτή ρα της Ισμή νης, που από απλή
επιφυλακτικό τητα θα καταλή ξει στο συμβιβασμό . Περίτρομη η Ισμή νη απαντά με το
σχετλιαστικό επιφώ νημα οἲμοι. Εφιστά την προσοχή της αδερφή ς της στον επερχό μενο
κίνδυνο με το φρόνησον, εκφρά ζει την αγά πη της με το ὦ κασιγνήτη και προχωρεί με
την κλιμά κωση των συμφορώ ν που έπληξαν την οικογένειά της.
Ο ποιητή ς για την οικονομία του έργου αναπτύ σσει εκτενέστερα τις συμφορές
που έπληξαν τον οίκο των Λαβδακιδώ ν. Προβά λλεται και πά λι η συμφορά του
Οιδίποδα, η αυτοκτονία της Ιοκά στης, μάνας και γυναίκας του μαζί και ο
αλληλοσκοτωμό ς του Ετεοκλή και του Πολυνείκη. Με τον τρό πο αυτό δίνονται
πληροφορίες για τα γεγονό τα που προηγή θηκαν του δρά ματος και αποσπά ται ο οίκτος
των θεατώ ν για τις δύ ο αδερφές.
Η Ισμή νη χρησιμοποιεί το ίδιο επιχείρημα που χρησιμοποίησε προηγουμένως η
αδερφή της αλλά για να πετύ χει αντίθετο αποτέλεσμα. Θέλει να την αποτρέψει από το
επικίνδυνο έργο. Αν θά ψει τον αδερφό τους, και οι δύ ο θα πεθά νουν ά δικα. Αισθά νεται
αδύ ναμη να τα βά λει με ά ντρες και να κά νει πρά γματα που ξεπερνού ν τις δυνά μεις της.
Μέσα σε λίγους στίχους κλείνεται ένας ολό κληρος ανθρώ πινος χαρακτή ρας.
Η Ισμή νη είναι μια υποταγμένη γυναίκα, έτοιμη για συμβιβασμό και πρό θυμη να
υπακού ει και στις πιο οδυνηρές διαταγές της εξουσίας. Έχει τη συναίσθηση του
καθή κοντος απέναντι στον νεκρό αδερφό της αλλά θα ζητή σει συγχώ ρεση από τους
χθό νιους θεού ς, γιατί αναγκά ζεται να αποφύ γει την εκτέλεση των ιερώ ν καθηκό ντων
της. Οι θεατές θαυμά ζουν την αποφασιστικό τητα της Αντιγό νης, χωρίς να
καταδικά ζουν την αδερφή της για την αδυναμία που δείχνει. Το ενδιαφέρον τους τώ ρα
επικεντρώ νεται στη στά ση που θα κρατή σει ο Κρέων.
Από τη βιαιό τητα της συμπεριφορά ς της Αντιγό νης προς την Ισμή νη οι θεατές
γνωρίζουν ό τι η ηρωίδα είναι αμετά κλητα αποφασισμένη να εκτελέσει το χρέος της και
να βιώ σει τη σκληρή δοκιμασία της σύ γκρουσης με τον Κρέοντα.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ – ΕΡΓΑΣΙΕΣ
1. Πώ ς αντιδρά η Ισµή νη στην πρό ταση της Αντιγό νης να θά ψουν τον
Πολυνείκη παραβαίνοντας τη διαταγή του Κρέοντα; Με ποια επιχειρή ματα
προσπαθεί να αποτρέψει την αδελφή της από την εκτέλεση του έργου που
έχει σχεδιά σει;
2. Να αναφέρετε σύ ντοµα την ιστορία του οίκου των Λαβδακιδώ ν, ό πως αυτή
ή ταν γνωστή την εποχή που ανεβαίνει στη σκηνή αυτή η τραγωδία του
Σοφοκλή . Ποια στοιχεία από αυτή ν εντοπίζετε στην ενό τητα;
3. Η Αντιγό νη υποστηρίζει ό τι, αν δεν θά ψει τον αδελφό της, θα καταστραφεί
(στίχος 46). Να εξηγή σετε τι εννοεί με αυτά της τα λό για.
4. Ανά µεσα στις δυο αδελφές, ενώ αρχικά φαίνεται ό τι επικρατού ν αισθή µατα
αγά πης και τρυφερό τητας, διαµορφώ νεται κλίµα έντασης που οδηγεί σε
σύ γκρουση. Να επισηµά νετε ποιες αξίες καθορίζουν τις επιλογές τους.
5. Πώ ς σκιαγραφείται η θέση της γυναίκας στην κοινωνία της Θή βας, με βά ση την
αντίδραση της Ισμή νης στη διαταγή του Κρέοντα; Να τεκμηριώ σετε την απά ντησή
σας με βά ση τα στοιχεία του κειμένου.
6. βιάζομαι, τέλος, κράτος: ποια είναι η σημασία των λέξεων αυτώ ν στα αρχαία και στα
νέα ελληνικά ;
7. νοῶ, πονῶ: αφού σχηματίσετε παράγωγα ή/και σύνθετα ουσιαστικά από τα δύο αυτά
ρήματα της αρχαίας ελληνικής, να τα χρησιμοποιήσετε για να φτιάξετε σύντομες
προτάσεις στα νέα ελληνικά.
8. Να συνδέσετε τα στοιχεία της στήλης Α με αυτά της στήλης Β. Ένα στοιχείο από τη
στήλη Β περισσεύει.
Α Β
1. σκοπῶ α. απαγορευµένος
2. ἅ πτω β. ά θλιος
3. ἀ πό ρρητος γ. σηκώ νω το νεκρό
4. σχέτλιος δ. δένω
5. κουφίζω ε. εξετά ζω
6. ἀ ρά ττω στ. ανακουφίζω
7. λωβῶ µαι ζ. κτυπώ
8. ξύ γγνοιαν ἴσχω η. βλά πτω
θ. συγχωρώ

9. Να συνδέσετε τις λέξεις της στήλης Α με την αντίθετή τους στη στήλη Β. Ένα στοιχείο
από τη στήλη Β περισσεύει.
Α Β
1. λωβῶ µαι α. δυσκλεή ς
2. εὐ κλεή ς β. ἐῶ
3. εἴργω γ. ὠ φελῶ
4. βιῶ δ. ἄ ριστα
5. κά κιστα ε. ἀ γαπητό ς
6. ἀ πεχθή ς στ. σῴ ζω
7. ἀ πό λλυµι ζ. τελευτῶ
η. εὐ τυχή ς