‫تهيه و تنظيم‪ :‬زهرا قندهاري مطلق(کارشناس پرستاري)‬ ‫ضربه هاي مغزي‬

‫ضربه هاي مغزي‬

‫هدف كلي ‪ :‬ارتقا سطح آگاهي مددجو و همراهان در مورد علل وعوارض ضربه به سر و ايجاد خونريزي مغزي و‬
‫نحوه صحيح انجام فعاليت هاي خود مراقبتي در منزل پس از ترخيص‬

‫اهداف رفتاري ‪:‬‬

‫از مددجو انتظار مي رود كه پس از آموزش‪ ،‬بيمار يا همراهي قادر باشد ‪:‬‬

‫تعريفي مختصر از خونريزي هاي مغزي و علل احتمالي ايجاد آن را بيان كند ‪.‬‬ ‫‪-1‬‬
‫بيماريا همراهيان عالئم خطر و هشدار دهنده خونريزي هاي مغزي را نام ببرند ‪.‬‬ ‫‪-2‬‬
‫بيماريا همراهيان حداقل ‪ 5‬مراقبت پس از ترخيص از بيمارستان را در منزل بيان كند ‪.‬‬ ‫‪-3‬‬
‫بيماريا همراهيان رژيم غذايي مناس ب خصوصا جهت جلوگيري از يبوست را بيان كنند ( بيان نام چند‬ ‫‪-4‬‬
‫غذا )‬
‫بيماريا همراهيان ‪ 3‬مورد از عوارض دارويي و اقدامات مراقبتي در زمينه داروي فني توئين را بيان كنند‬ ‫‪-5‬‬
‫مددجو روشهاي كاهش درد و اضطراب غير دارويي را بتواند توضيح دهد ‪.‬‬ ‫‪-6‬‬
‫همراهي بيمار مراقبت هاي قبل وبعد از تغذيه با لوله را بيان كند‪.‬‬ ‫‪-7‬‬
 ‫تهيه و تنظيم‪ :‬زهرا قندهاري مطلق(کارشناس پرستاري)‬ ‫ضربه هاي مغزي‬

‫مغز داراي بافتي نرم با قوامي ژله ايست كه درون جمجمه قرار گرفته است‪.‬براي اينكه اين بافت نرم طي تكان‬
‫هاي سر به استخوانهاي جمجمه برخورد نكند و آسيب نبيند مغز را با پرده اي به نام مننژ پوشانيده است كه اين‬
‫پرده خود از سه اليه به نام هاي سخت شامه‪ -‬عنكبوتيه و نرم شامه تشكيل شده است‬

‫فضاي ما بين عنكبوتيه و نرم شامه توسط مايعي ( كه از عروق مغزي درون حفرات و بطن هاي مغز تراوش مي‬
‫شود) پرشده است ؛ در نتيجه مغز درون اين مايع (‪ CSF‬يا مايع مغزي نخاعي) شناور است واين مسئله سبب‬
‫جلوگيري از آسيب مغزي در صدمات سرمي گردد‪.‬‬

‫شايع ترين علت مرگ و مير در تصادفات ضربات سر است‪ .‬بهترين روش براي مقابله با ضربات مغز ‪ ،‬پيشگيري ‪.‬‬
‫از آن است‬

‫ضربه مغزي شديد يک اورژانس پزشكي محسوب مي شود و فرد بايد فورا به بيمارستان منتقل شود ‪.‬اگر‬
‫مغز به طور جدي آسيب ببيند مشكالت بيمار طوالني مدت خواهد شد و ممكن است در حركت ‪،‬‬
‫يادگيري يا صحبت كردن با مشكالت روبه رو شود‪.‬‬

‫تقسیم بندي هاي مختلفي براي ضربه هاي مغزي عنوان شده است كه در اينجا يكي از كاربردي ترين آنها‬
‫را مطرح مي كنيم‪:‬‬

‫▪ ضربه هاي مغزي ناشي از برخورد مستقیم اشیاء با سر و بالعكس‬

‫▪ ضربه هاي مغزي ناشي از نیروهاي اینرسیال با یا بدون برخورد مستقیم‬

‫در ضربه هاي مغزي نوع اول ما بيشتر با ضايعاتي مثل آسیب پوست سر و شكستگي جمجمه مواجه هستيم‬
‫كه در نتیجه ي صرفا برخورد و ضربه مي باشد‪.‬‬

‫از اين گروه مي توان به شكستگي هاي جمجمه مثال در اثر برخورد اشياء با سر و يا برخورد سر به شيشه جلوي‬
‫اتومبيل در حين سوانح رانندگي اشاره كرد‪.‬‬

‫اما نوع ديگر ضربه هاي مغزي ناشي از نیروهاي اینرسال است و نه خود ضربه ؛ به اين معني كه وقتي مثال‬
‫ضربه اي به پيشاني وارد مي شود سر به سمت عقب حركت مي كند اما از آنجايي كه مغز درون مايع مغزي‬
‫نخاعي شناور است و فضايي بين مغز و جمجمه وجود دارد و بنابر قانون اينرسي يا لختي نيوتن مغز تمايل دارد‬
 ‫تهيه و تنظيم‪ :‬زهرا قندهاري مطلق(کارشناس پرستاري)‬ ‫ضربه هاي مغزي‬

‫وضعيت قبلي خود را حفظ كند‪ .‬بنابراين سر با حركتي شتاب دار و سرعتي مشخص به سمت عقب حركت مي‬
‫كند در حالي كه در همان لحظه مغز با حركتي شتاب دار اما با سرعتي كمتر از سر به سمت عقب حركت خواهد‬
‫كرد؛ در واقع مغز از سر عقب ميفتد و به عبارتي به سمت استخوان پيشاني حركت مي كند و مايع مغزي نخاعي‬
‫مي شود‪ .‬واما در سمت پس سر از تراكم مايع مغزي نخاعي به شدت‬ ‫و مغز در قدام فضاي جمجمه فشرده‬
‫كاسته شده و تقريبا خال ايجاد مي شود‪ .‬وقتي سر شتاب منفي پيدا مي كند و از سرعت آن كاسته مي شود و‬
‫درحال متوقف شدن است مغز با شتاب منفي اما با سرعتي بيشتر به سمت پس سر حركت مي كند و در حالي‬
‫كه مايع مغزي نخاعي در خلف فضاي جمجمه داراي تراكم بسيار پاييني است مغز با جمجمه برخورد مي كند‬
‫كه سبب آسيب شديد مغز در سمت مقابل وارد شدن ضربه به سر مي شود كه آن را در علم فيزيولوژي ضربه ي‬
‫معكوس نيز مي نامند‪.‬‬

‫در اين نوع ضربه مغزي ‪ ،‬ممكنست هيچگونه عالمت ظاهري از ضربه مغزي در پوست يا صورت مشاهده نشود‪،‬‬
‫اما آسيب شديدي به بافت مغزي تحميل شده باشد ‪.‬‬

‫بهترين مثال براي اين نوع از ضربه هاي مغزي ضايعاتيست كه در رانندگان وسايل نقليه موتوري پديد مي آيد‪.‬‬

‫برخي از ضایعات ناشي ازبرخورد مستقیم‪:‬‬

‫آسیب پوست سر‪ -‬شكستگي جمجمه‬

‫آسیب پوست سر‪:‬‬ ‫•‬

‫‪ ‬پوست سر داراي عروق خوني فراوانيست ‪ ،‬به حدي كه خونريزي از آنها مي تواند باعث بروز شوك در بيمار شود‪.‬‬
‫لذا بايد به عنوان اولين قدم سعي در كنترل خونريزي بكنيم‪ .‬شستشوي محل زخم بامقدارزيادي سرم استريل‪،‬‬
‫سوچورمحل زخم وپانسمان تميز زخم و مي تواند سبب كنترل خونريزي وپيشگيري از عفونت گردد‪.‬بخاطر داشته‬
‫باشيم كوچكي محل آسيب پوست سر هميشه بمعني ناچيز بودن ضايعات همراه درجمجمه يا مغز نيست وجهت‬
‫بررسي ممكن است بررسي هاي تشخيصي بيشتري مانند راديوگرافي جمجمه وسيتي اسكن و‪....‬نياز باشد كه بايد‬
‫به خانواده اين بيماران آموزش داد‪.‬‬
‫‪ ‬درصورت ضربه خفيف سرونداشتن عاليم باليني(كاهش هوشياري‪ ،‬گيجي ‪ ،‬تهوع استفراغ و‪ )....‬اين بيماران‬
‫ممكن است ‪ 24‬ساعت تحت نظر قرارگرفته يا با دستورات دارويي وتوصيه هاي الزم از اورژانس مرخص شوند به‬
‫اين بيماران وهمراهيان آنان آموزش داده شود‪ :‬در ‪ 24‬تا ‪44‬ساعت اول ‪ ،‬بيمار به دقت تحت نظر قرار گيرد و در‬
 ‫تهيه و تنظيم‪ :‬زهرا قندهاري مطلق(کارشناس پرستاري)‬ ‫ضربه هاي مغزي‬

‫صورت بروز عالئمي مانند افزايش خواب آلودگي و ناتواني در بيدار شدن ‪ ،‬عدم هوشياري ‪ ،‬گيجي ‪ ،‬تحريک پذيري‬
‫‪ ،‬سردرد مداوم ‪ ،‬خونريزي يا ترشح از بيني و گوش ‪ ،‬تشنج ‪ ،‬استفراغ مكرر ‪ ،‬ضعف يا اسپاسم در اندام ها ‪ ،‬دوبيني‬
‫و تاري ديد ‪ ،‬گشاد شدن مردمک ها و اختالل تكلم به اورژانس مراجعه شود‬
‫‪ ‬در صورت وجود ترشح چركيوقرمزي در محل بخيه ها وبروز تب به پزشک مراجعه كنند‬
‫‪11 ‬تا ‪ 14‬روز بعد جهت كشيدن بخيه هاي خود مراجعه كنند‬

‫به علت حركت پوست سر روي جمجمه ‪ ،‬در بسياري از بيماران ممكن است محل آسيب جمجمه يا مغز در‬
‫مجاورت مستقيم محل آسيب پوست سر نباشد‪.‬‬
‫▪ شكستگي جمجمه ‪:‬‬

‫وجود اين ضايعه هميشه بمعني آسيب همزمان در مغز نيست ‪ ،‬از طرف ديگر عدم وجود شكستگي نيز نمي تواند‬
‫آسيب مغزي را رد كند ‪ ،‬اما به هر حال مشاهده شكستگي جمجمه به معني شدت زياد ضربه مغزيست و لزوم‬
‫بررسي هاي بيشتر و انجام سي تي اسكن را مي رساند‪ .‬سي تي اسكن براي بررسي خونريزي يا له شدگي‬
‫مغزي انجام مي شود و اين مساله در صورت بيهوش شدن فرد ضرورت بيشتري پيدا مي كند‪ .‬در همه‬
‫موارد شكستگي جمجمه‪ ،‬احتياجي به جراحي نيست‪ ،‬تنها وقتي كه شكستگي با جابه جايي استخوان جمجمه‬
‫همراه باشد و فشار روي مغز وارد شود نياز به جراحي دارد‪.‬‬

‫انواع شكستگي هاي جمجمه‬

‫الف) شكستگي خطي‪ :‬شكستگي خطي‪ :‬در صورتي پديد مي آيد كه نيروي زياد به سطح وسيعي از جمجمه وارد‬
‫شود ‪ ،‬اين شكستگي ها مي توانند به قاعده جمجمه نيز گسترش يابند‪ .‬شكستگي خطي به تنهايي نيازي به‬
‫درمان ندارد خودش جوش مي خورد فقط بايد سي تي اسكن انجام شود اگر در سي تي اسكن خونريزي مغزي و‬
‫پارگي سخت شامه نداشت پس از ‪ 42‬ساعت مرخص مي شوند‬

‫اما اگرشدت ضربه هاي مغزي زياد باشد مي تواندسبب آسيب به عروق‬
‫مغزي مجاور محل شكستگي ونسج مغز گردد‪.‬درصورتيكه پوست ناحيه‬
‫شكستگي دچار پارگي شده باشد‪ ،‬احتمال عفونت داخل جمجمه اي‬
‫افزايش مي يابد‪.‬‬
 ‫تهيه و تنظيم‪ :‬زهرا قندهاري مطلق(کارشناس پرستاري)‬ ‫ضربه هاي مغزي‬

‫ب)شكستگي در حال رشد ( بيشتر در كودكان ديده مي شود )‬

‫اگر در راديوگرافي جمجمه شكستگي خطي باشد ولي فاصله بين دو لبه شكستگي بيشتر از سه ميلي متر باشد‬
‫شكستگي خطي دياستاتيک يا در حال رشد نام دارد ‪.‬‬

‫شايع ترين عارضه اين نوع شكستگي پارگي دورا يا سخت شامه است ‪ .‬كه مي تواند منجر به خونريزي داخل‬
‫مغزي شود ‪.‬در اين بيماران سي تي اسكن گرفته مي شود اگر ضايعات همراه در سي تي اسكن ديده شد بايد‬
‫عمل جراحي شود و گرنه مرخص مي شوند‬

‫به پدر و مادر اين كودكان در هنگام ترخيص بايد آموزش داده شود كه‪1 :‬ماه و ‪3‬ماه و ‪6‬ماه و ‪14‬ماه پس از‬
‫ضربه مراجعه كنند و يک گرافي ساده گرفته شود و باگرافي اول مقايسه شود ‪.‬اگر دورا پاره شده باشد هر چه از‬
‫تروما بيشتر بگذرد توده اي از محل شكستگي به بيرون رشد مي كند و در نهايت يک توده ضرباندار روي سر‬
‫تشكيل مي شود لذا به پدر و مادر اين كودكان بايد تاكيد شود‪ :‬در صورت مشاهده توده ضرباندار روي سر سريعا‬
‫به پزشک مراجعه كنند‬

‫پ) شكستگي قاعده جمجمه‪ :‬در اين بيماران سه عارضه اصلي ممكن است به چشم بخوردكه عبارتند از‪:‬‬

‫▪ نشت مایع مغزي ‪ -‬نخاعي یا خون از بیني یا گوش ‪ ،‬كه به علت آسيب‬
‫استخوان كف جمجمه و پارگي پرده هاي مغزي ايجاد مي شود‪ .‬اين بيماران دچار‬
‫خونريزي از بيني ‪ ،‬گوش يا حلق مي شوند گاه به علت ورود خون به زير‬
‫ملتحمه كبودي چشم وگاه كبودي پشت گوش مشاهده مي شود‬

‫‪ .‬توجه ‪ :‬اگر بيماري به دنبال تروماي جمجمه با خونريزي از گوش يا بيني‬

‫مراجعه كرد به هيچ وجه نبايد داخل گوش يا بيني معاينه شود يا شستشو داده‬
‫شود يک گاز استريل روي محل خروج خون گذاشته و سر را به همان طرف قرار مي دهيم تا خون خارج شود‪.‬‬

‫ولي اگر خروج ‪ CSF‬داشته باشد سر بايد به طرف مفابل خروج ‪ CSF‬چرخانده شود تا خروج ‪ CSF‬كمتر شود‪.‬‬
‫يا اگر ‪ CSF‬ازبيني خارج مي شوددر صورت نداشتن تروماي ستون فقرات گردني بيمار بايد در وضعيت نيمه‬
‫نشسته ( سر ‪ 24‬درجه باالتر بيايد ) قرار داده شود ‪.‬‬

‫توجه ‪ :‬به بيماران دچار تروماي سر اكسيژن با غلظت باال برسانيد ‪-.‬به ويژه در بيماراني كه به علت شكستگي‬
‫قاعده جمجمه دچار خروج خون يا ‪ CSF‬از بيني يا گوش شده اند ‪.‬‬
 ‫تهيه و تنظيم‪ :‬زهرا قندهاري مطلق(کارشناس پرستاري)‬ ‫ضربه هاي مغزي‬

‫آموزش به بيمار‪/‬خانواده‪:‬‬

‫در صورت هوشياري بيمار ياوجود همراه كنار بيمار توصيه هاي الزم در ارتباط با پوزيشن خاص هر بيمار بايد‬
‫داده شود‬

‫▪ آسیب اعصاب مغزي ‪ ،‬بسياري از اين بيماران نيز به علت ضايعه عصب بويائي ممكن است حس بويائي خود‬
‫را بطور نسبي يا كامل از دست ميدهند‪.‬‬

‫▪ آسیب عروق قاعده جمجمه‬

‫ت)شكستگي فرورونده جمجمه ‪:‬‬

‫اين بيماران عموما در زمان مراجعه هوشيارند‪ .‬شكستگي فرورونده‬
‫جمجمه ‪ ،‬معموال در جريان نزاع يا اصابت سنگ به سر و‪ ، .....‬در‬
‫مواردي كه نيروي زياد به سطح كمي وارد شود اتفاق مي افتد‪ .‬در صورت پارگي پوست محل شكستگي احتمال‬
‫ايجادآبسه مغزي وعفونت هاي داخل جمجمه اي و آسيب نسج مغز زياد است در صورتي كه پوست روي محل‬
‫شكستگي سالم باشد ‪ ،‬تصميم گيري در مورد جراحي بر اساس عوارض احتمالي توسط جراح صورت مي گيرد‬

‫اندیكاسیونهاي جراحي شكستگي فرو رفته ‪ :‬از نظر زيبايي مشكل ساز شده باشد‪ ،‬شكستگي فرو رفته‬
‫همراه با پارگي پوست سر باشديا شكستگي فرو رفته در جدار سينوس فرونتال ايجادشده باشد‬

‫• له شدگي یا ‪ Contusion‬بافت مغز‪:‬‬

‫گاه به علت تحت فشار قرار گرفتن ‪ ،‬بافت مغزي اطراف ضربه دچار له شدگي مي شود كه در صورت شدت‬
‫ضايعه نياز به عمل جراحي ضرورت مي يابد‬

‫آسیب موضعي مغز‪ :‬خونریزي هاي ناشي از ضربه مغزي‬

‫ماهيت بيماري ‪ :‬خونريزي داخل جمجمه از خطرناك ترين صدمات مغزي مي باشند و بسته به موضع آن ممكن‬
‫است اپيدورال ( باالي سخت شامه) ‪ ،‬ساب دورال ( زير سخت شامه ) ‪ ،‬ويا داخل مغزي باشند ‪.‬‬
 ‫تهيه و تنظيم‪ :‬زهرا قندهاري مطلق(کارشناس پرستاري)‬ ‫ضربه هاي مغزي‬

‫هماتوم اپيدورال ( باالي سخت شامه)‬ ‫‪-1‬‬

‫در اين خونريزي بدنبال ضربه‪ ،‬خون در فضاي اپيدورال بين جمجمه و سخت شامه جمع ميشود ‪ .‬خونريزي اين‬
‫شريان سبب فشار سريع روي مغز مي شود ‪ .‬عالئم به علت ايجاد هماتوم به وجود مي آيند ‪ .‬هماتوم اپيدورال يک‬
‫موقعيت اورژانسي است كه ممكن است در عرض چند دقيقه ‪ ،‬نقايص نرولوژيک قابل توجه يا حتي ايست تنفسي‬
‫ايجاد كند ‪ .‬درمان شامل باز كردن جمجمه و خارج كردن لخته است ‪.‬‬

‫هماتوم ساب دورال ( زير سخت شامه )‬ ‫‪-2‬‬

‫تجمع خون بين سخت شامه و مغز است ‪ .‬شايعترين علت آن تروما است اما ممكن است به علت اختالالت انعقادي‬
‫و همراه با پارگي آنوريسم ايجاد شود ‪ ..‬هماتوم ساب دورال ممكن است حاد ‪ ،‬تحت حاد و مزمن باشد كه بستگي‬
‫به اندازه عروق گرفتار و مقدار خونريزي دارد ‪.‬‬
‫هماتوم حاد و تحت حاد با ضربات شديد سر همانند كوفتگي يا لهيدگي توام مي باشد ‪ .‬عالئم طي ‪ 24-44‬ساعت‬
‫ظاهر مي شود ‪ .‬عالئم و نشانه ها عبارتند از تغيير سطح هوشياري ‪ ،‬عالئم مردمک ها و بي حسي يكطرفه ‪ ،‬درمان‬
‫فوري شامل كرانيوتومي و تخليه لخته است ‪.‬‬
‫زمان بين آسيب و شروع نشانه ها در اين نوع هماتوم ممكن است طوالني باشد ( ‪ 3‬هفته تا چند ماه )‬
‫درمان هماتوم ساب دورال مزمن شامل تخليه لخته خون به وسيله ساكشن يا شستشوي منطقه است ‪.‬‬

‫خونريزي و هماتوم داخل مغزي‬ ‫‪-3‬‬

‫اين خونريزي در داخل خود بافت مغز است و به علت صدمه ناشي از گلوله يا چاقو ‪ ،‬فشارخون باال ‪ ،‬پارگي‬
‫آنوريسم كيسه اي و تومورهاي داخل جمجمه اي ايجاد مي شود و براساس اندازه آن به كنتوزيون ( له شدگي و‬
‫خونريزي هاي كوچک و منتشر دربافت مغز ) و ‪ ( ICH‬كه از به هم پيوستن چندين خونريزي كوچک به هم و در‬
‫ابعاد وسيع تر – تقريبا حدود ‪ 1‬سانتي متر ) تقسيم مي شود ‪ .‬درمان در اين بيماران شامل مراقبت حمايتي ‪،‬‬
‫كنترل فشار مايع داخل مغز ‪ ،‬تجويز دقيق مايعات ‪ ،‬الكتروليت ها و داروهاي ضد فشار خون مي باشد ‪ .‬مداخله‬
‫جراحي به صورت كرانيوتومي ( باز كردن استخوان جمجمه ) مي باشد ‪.‬‬

‫‪- 4‬خونریزي در فضاي زیر عنكبوتیه‬

‫خونريزي در فضاي زير عنكبوتيه كه معموال با سردرد تظاهر مي نمايد ‪ -.‬عنكبوتيه پرده اي است مشبک كه از نرم‬
‫شامه كمي فاصله داشته و اين فضا را تحت عنكبوتيه مي گويند و اين فضا با مايع مغزي – نخاعي پر مي شود و‬
 ‫تهيه و تنظيم‪ :‬زهرا قندهاري مطلق(کارشناس پرستاري)‬ ‫ضربه هاي مغزي‬

‫به عنوان يک بالشتک محافظ براي جلوگيري از صدمه بافت مغز در تكان هاي شديد سر عمل مي نمايد – اين‬
‫خونريزي در ضربات شديد جمجمه با عالئم سردرد شديد و حاد و ناگهاني با كاهش سطح هوشياري ‪،‬خواب‬
‫آلودگي وگيجي ‪ ،‬سفتي گردن بروز مينمايد‪.‬‬

‫خونريزي در داخل بطن مغز‬

‫خونريزي در داخل بطن مغز بسيار نادر مي باشد و تنها در نوزادان تازه متولد شده شايع مي باشد و در بالغين به‬
‫دنبال ضربات بسيار شديد و معموال همراه با يک يا چند خونريزي ديگر در داخل بافت مغز همراه خواهد بود ‪.‬‬
‫‪ ‬عالئم و نشانه ها‬
‫سردرد ‪ ،‬استفراغ و تهوع ‪ ،‬گيجي و خواب آلودگي ‪ ،‬كاهش سطح هوشياري ‪ ،‬اختالالت بينايي ‪ ،‬مردمک هاي به‬
‫اندازه هاي متفاوت ‪ ،‬تغييرات ذهني ‪ ،‬منگي ‪ ،‬ضعف ‪ ،‬كرخي يكطرفه بدن ‪ ،‬استفراغ كه گاهي بدون تهوع است و‬
‫فراموشي از عالئم و نشانه هاي همراه با خونريزي مغزي مي باشد ‪.‬‬

‫‪ ‬روشهاي تشخيصي‬
‫روشهاي تشخيصي شامل ‪ :‬معاينه دقيق باليني و اخذ شرح حال توسط پزشک وانجام ‪ CT Scan‬مغز ويا ‪MRI‬‬
‫مغز مي باشد ‪.‬‬

‫آموزش به بیمار ‪ /‬خانواده‬

‫براي انجام ‪ CT Scan‬و ‪ MRI‬در صورت هوشيار بودن مددجو بايد بداند كه ‪:‬‬ ‫‪‬‬
‫در حين انجام ‪ CT Scan‬و ‪ MRI‬بايد بي حركت باشند ‪.‬‬ ‫‪-1‬‬
‫در صورت بي قراري خصوصا دراطفال كه ممكن است توان همكاري را نداشته باشند مصرف آرام بخش‬ ‫‪-2‬‬
‫مثل ديازپام قبل از انجام ‪ CT Scan‬ويا ‪ MRI‬ضرورت دارد كه اين دارو به صورت وريدي و ميزان آن براساس‬
‫وزن توسط پزشک تجويز مي گردد ‪.‬‬
‫تمامي جواهرات و وسايل فلزي و وسايل مصنوعي عينک ‪ ،‬دندان مصنوعي ‪ ،‬سمعک – براي جلوگيري‬ ‫‪-3‬‬
‫از جذب نابجاي اشعه ‪ X‬و امكان خطا در تشخيص بايد قبل از انجام ‪ CT Scan‬و ‪ MRI‬خارج گردند ‪.‬‬
‫بانوان حتما بايد در صورت باردار بودن ‪ ،‬اين موضوع را به پزشک و تكنسين واحد ‪ CT Scan‬اطالع‬ ‫‪-4‬‬
‫دهند تا درصورت نياز به انجام ‪ CT Scan‬حتما از شيلد سربي محافظ شكم و لگن جهت آسيب كمتر به جنين‬
‫استفاده شود‬
 ‫تهيه و تنظيم‪ :‬زهرا قندهاري مطلق(کارشناس پرستاري)‬ ‫ضربه هاي مغزي‬

‫با توجه به اينكه براي انجام ‪ MRI‬يک ميدان آهنربايي دراطراف مددجو ايجاد مي شود ‪ ،‬مددجو بايد از‬ ‫‪‬‬
‫نكات اختصاصي زير مطلع باشد ‪:‬‬
‫از همراه داشتن گوشي همراه ‪ ،‬كارت هاي اعتباري و اجسام فلزي در هنگام انجام ‪ MRI‬خودداري كند ‪.‬‬ ‫‪-1‬‬
‫در صورت داشتن پروتز مصنوعي ‪ ،‬پيس ميكر قلبي ‪ ،‬دريچه مصنوعي در قلب حتما پرستار و مسئول‬ ‫‪-2‬‬
‫‪ MRI‬را فبل ازورود به اتاق انجام ‪ MRI‬مطلع نمايد ‪.‬‬
‫در حين انجام ‪ ، MRI‬صداهايي ممكن است شنيده شود كه براي كاهش آنها مددجو مي تواند از‬ ‫‪-3‬‬
‫محافظ گوش استفاده نمايد ‪.‬‬
‫با توجه به طوالني بودن زمان انجام ‪ MRI‬براي كمک به بي حركت بودن مددجو از بندهاي محافظ‬ ‫‪-4‬‬
‫براي فيكس كردن نواحي مختلف بدن استفده خواهد شد ‪.‬‬
‫در افراد با سطح هوشياري پايين ‪ ،‬براي جلوگيري از آسپيراسيون ‪ ،‬كنترل تشنج و امكان نياز به اقدامات‬ ‫‪‬‬
‫احيا حضور و همراهي پزشک و پرستار در حين انجام ‪ CT Scan‬و ‪ MRI‬ضرورت دارد‬
‫‪ ‬درمان‬
‫درمان طبي ‪ :‬با هدف پيشگيري از عوارض و شامل دارو درماني و بر اساس ساير عوارض شامل گفتار‬ ‫‪-1‬‬
‫درماني ‪ ،‬فيزيوتراپي ‪ ،‬كاردرماني و ‪ ...‬مي باشد ‪.‬‬
‫آموزش به بيمار‪/‬خانواده‬
‫از آنجا كه تشج هاي بعد از تروما شايع هستند ‪ ،‬ممكن است تا ‪ 1-2‬سال بعد از صدمه از داروهاي ضدتشنج‬
‫استفاده نمايند ‪ .‬بنابراين به بيمار و خانواده وي راجع به مصرف داروهاي ضدتشنج موارد زير آموزش داده ميشود‪.‬‬
‫در صورت تجويز فني توئین بيمار وهمراهيان بايد بدانندكه ‪:‬‬
‫هيپرپالزي لثه ‪ ،‬عفونت ‪ ،‬خواب آلودگي كم خوني ‪ ،‬يبوست و خشكي دهان از عوارض اين دارو مي‬ ‫‪-1‬‬
‫باشد ‪ .‬لذا توصيه ميشود كه جهت پيشگيري از خونريزي و تورم لثه ‪ ،‬بهداشت دهان رعايت شود و بيمار به طور‬
‫منظم و دوره اي توسط دندان پزشک ويزيت شود ‪.‬‬
‫كنترل ‪ CBC‬هر ماه به مدت يكسال و بعد از آن هر سه ماه يكبار انجام شود ‪ .‬از انجام كارهايي كه نياز‬ ‫‪-2‬‬
‫به هوشياري دارند مثل رانندگي اجتناب شود ‪.‬‬
‫از قطع ناگهاني دارو اجتناب شود و در صورت بروز عالئمي مثل گلودرد ‪ ،‬تب و واكنش هاي پوستي‬ ‫‪-3‬‬
‫عالئم به پزشک اطالع داده شود ‪.‬‬
‫در صورت مصرف ديگوگسين ‪ ،‬قرص ضدبارداري ‪ ،‬داروهاي ضدانعقاد پزشک معالج رادر جريان قرار‬ ‫‪-4‬‬
‫دهيد ‪.‬‬
 ‫تهيه و تنظيم‪ :‬زهرا قندهاري مطلق(کارشناس پرستاري)‬ ‫ضربه هاي مغزي‬

‫در صورت بارداري يا شيردهي ‪ ،‬به پزشک خود اطالع دهيد ‪.‬‬ ‫‪-5‬‬
‫براي كاهش عوارض گوارشي ‪ ،‬دارو را همزمان با غذا مصرف نماييد ‪.‬‬ ‫‪-6‬‬
‫در صورت صورتي شدن رنگ ادرار نگران نشويد اين جزء عوارض دارويي مي باشد ‪.‬‬ ‫‪-7‬‬
‫در صورت تجويز فنوباربيتال ‪ :‬گيجي ‪ ،‬بي قراري تحريک پذيري از عوارض جانبي اين دارو است ‪.‬‬ ‫‪-4‬‬
‫توصيه ميشود كه از قطع خودسرانه دارو اجتناب شود و از انجام فعاليت هايي كه نياز به هوشياري دارند‬ ‫‪-9‬‬
‫مثل رانندگي اجتناب شود ‪.‬‬
‫براي پيشگيري از يبوست ‪ ،‬داروي ملين ( مثل پسيليوم ) تجويز ميشود وبه بيمار بايد توصيه هاي‬ ‫‪- 11‬‬
‫تغذيه اي جهت پيشگيري از يبوست داده شود‬
‫براي پيشگيري از امكان بروز زخم در اثر استرس ‪ ،‬آنتي اسيد تجويز ميشود كه بايد مطابق با دستور‬ ‫‪- 11‬‬
‫استفاده شود‬
‫فوليک اسيد در اين مددجويان براي كاهش عوارض خوني فني توئين و فنوباربيتال استفاده ميشود ‪.‬‬ ‫‪- 12‬‬
‫به اين افراد در مورد استفاده از مواد غذايي سرشار از اسيد فوليک مانند گوشت قرمز‪ ،‬سبزيجات و ميوه‬ ‫‪- 13‬‬
‫جات تازه و قارچ توصيه مي شود ‪.‬‬
‫مصرف آسپرين بايد تا بهبود خونريزي و اجازه پزشک قطع شود ‪.‬‬ ‫‪- 14‬‬

‫درمان جراحي ‪ :‬به بيمار وخانواده در مورد مراقبت هاي قبل و بعد از عمل جراحي آموزش هاي الزم‬ ‫‪-2‬‬
‫بايد ارائه شود ‪:‬‬
‫‪-‬قبل از عمل طبق نظر پزشک معالج ‪ ،‬ناحيه مورد نظر بايد موزدايي شود‪.‬‬

‫‪ ‬در صورت نياز طبق دستور پزشک سوند ادراري گذاشته مي شودودر اين صورت به بيمار هوشيارياهمراهيان‬
‫يادآوري گرددكه‪:‬كيسه ادرار را باالتر از سطح بدن قرار ندهد واز دست كاري يي دليل لوله و كيسه تخليه‬
‫ادرارخودداري شود‪.‬‬

‫‪ -‬پزيشن خاص بعد از عمل ‪ ،‬بسته به محل جراحي به همراه بيمار آموزش داده شود ( درجراحي فوق چادرينه‬
‫اي در وضعيت خوابيده و سر تخت ‪ 31‬درجه باال قرار گيردو در جراحي زير چادرينه اي ( قسمت خلفي سر ) ‪،‬‬
‫بيمار بايد به پهلو در تخت بخوابد ‪).‬‬
‫‪-‬از كمپرس سرد مي تواند سبب كاهش تورم دور چشم شود ‪.‬‬
 ‫تهيه و تنظيم‪ :‬زهرا قندهاري مطلق(کارشناس پرستاري)‬ ‫ضربه هاي مغزي‬

‫فعاليت ‪:‬‬

‫سطح فعاليت بيمار بستگي به شرايط او دارد ‪ .‬در صورت آسيب خفيف سر و عدم نياز به بستري شدن در‬
‫بيمارستان ‪ ،‬به خانواده بيمار توصيه مي شودكه ‪:‬‬
‫‪ ‬در ‪ 24‬ساعت اول ‪ ،‬بيمار به دقت تحت نظر قرار گيرد و در صورت بروز عالئمي مانند افزايش خواب آلودگي و‬
‫ناتواني در بيدار شدن ‪ ،‬عدم هوشياري ‪ ،‬گيجي ‪ ،‬تحريک پذيري ‪ ،‬سردرد مداوم ‪ ،‬خونريزي يا ترشح از بيني و‬
‫گ وش ‪ ،‬تشنج ‪ ،‬استفراغ مكرر ‪ ،‬ضعف يا اسپاسم در اندام ها ‪ ،‬دوبيني و تاري ديد ‪ ،‬گشاد شدن مردمک ها و‬
‫اختالل تكلم به اورژانس مراجعه شود‬
‫‪ ‬به بيمار توصيه مي شودكه به مدت ‪ 2‬روز در بستر دراز بكشد ‪ ،‬تا يک هفته پس از آسيب سر از برگشتن به كار‬
‫و انجام فعاليتهاي روزمره خودداري كند ‪.‬‬
‫آموزش به بيمار‪/‬خانواده‬
‫مراقبت ها در اينگونه بيماران با توجه به شدت عوارض ايجادشده ‪ ،‬هوشياري يا عدم هوشياري بيمار متفاوت‬
‫وبسته به وضعيت هر بيمار متغيير است‬
‫در صورت بي حركتي در اين بيماران ‪ ،‬جهت تامين سالمت پوست و جهت پيشگيري از زخم‬ ‫‪o‬‬

‫بستر بايد‪:‬‬
‫‪ ‬مكرراً وضعيت پوست را در نقاط فشاري ( پاشنه ‪ ،‬خاجي ‪ ،‬شانه هاو‪ ..‬كنترل كنيد ‪.‬‬
‫‪ ‬كم تحركي ‪ ،‬تعريق و كاهش بافتهاي زير جلدي بخصوص در افراد مسن و ديابتي سبب ايجاد‬
‫شكنندگي پوست و ايجاد زخم فشاري مي گردد لذا توصيه مي شود ‪:‬‬
‫‪ ‬از باقي ماندن در يک وضعيت بيش از ‪ 2‬ساعت خودداري گردد‪ .‬مكرراً وضعيت پوست را در نقاط فشاري‬
‫( پاشنه ‪ ،‬خاجي ‪ ،‬شانه هاو‪) ..‬بررسي وماساژداده شود‬
‫‪ ‬عدم چين خوردگي ملحفه ها و رطوبت آنها حائز اهميت است براي افراد مسن و ناتوان و بيماران‬
‫ديابتي استفاده از وسايل حفاظتي براي تسكين فشار و تشک هاي مواج و ‪ ...‬مفيد است‬
‫‪ - 1‬انجام فعاليت به صورت تغيير وضعيت در بستر و انجام ورزشهاي در محدوده حركتي مفاصل زير نظر‬
‫پزشک وپرستاران توصيه ميشود ‪.‬‬
‫‪ ‬به منظور حفظ وضعيت عملكردي اندام هاي فلج در صورت لزوم از آتل استفاده شود ‪.‬‬
‫‪ ‬به منظور ايمني بيمار‪،‬نرده هاي كنار تخت با پارچه يا اسفنج نرم پوشانده وباال كشيده شود ‪.‬‬
 ‫تهيه و تنظيم‪ :‬زهرا قندهاري مطلق(کارشناس پرستاري)‬ ‫ضربه هاي مغزي‬

‫‪-4‬به منظور جلوگيري از عوارض ريوي در صورت هوشياري وهمكاري بيمار‪ ،‬توصيه مي شود كه بيمار نفس‬
‫عميق بكشد و از اسپيرومترهاي انگيزشي استفاده كند و در صورت عدم هوشياري‪ ،‬انجام فيزيوتراپي تنفسي‬
‫بصورت ايجاد لرزش وكوبش جهت دفع ترشحات ريوي وپيشگيري از ايجاد پنوموني ضرورت دارد‬

‫‪ - 5‬درصورتي كه شرايط بيمار اجازه مي دهد بيمار بايد بتدريج با كمک از بستر خارج شود و در صندلي‬
‫بنشيند ‪ .‬به خانواده توصيه مي گردد كه از تكنيک هاي مناسب و وضعيت صحيح بدني در هنگام انتقال بيمار‬
‫استفاده شود ‪ .‬ورزش ها در دامنه حركتي اندام ها بايد انجام شود‬
‫‪ - 6‬پيشگيري از يبوست و عدم تحريک مانور والسالوا در اين بيماران اهميت زيادي دارد لذابايد از ملين‬
‫هاي سبک جهت پيشگيري از يبوست استفاده شود و مايعات فراوان استفاده كند‬
‫‪ - 7‬در صورت هوشياري واگر شرايط بيمار اجازه مي دهد رژيم پر پروتئين ‪ ،‬پر كا لري همراه ميوه جات‬
‫وسبزي جات تازه و پرفيبر استفاده كنيد‪( .‬منابع غني از فيبر عبارتند از ‪:‬ـ گروه نان‪ ،‬غالت و حبوبات‪ :‬نان‬
‫سبوس دار گندم‪ ،‬نان جو ميوهجات‪ :‬انجير‪ ،‬سيب با پوست‪ ،‬آلو (بخارا) ‪ ،‬گالبي‪ ،‬انبه‪ ،‬پرتقال‪ ،‬توت فرنگي‪ ،‬توت‬
‫سياه‪ ،‬كيوي‪ ،‬كشمش‪ ،‬توت سياه بيشتر از ميوههاي ديگر فيبر دارند ‪).‬‬
‫‪ - 4‬به بيمار در صورت هوشياري توصيه مي شودكه جهت جلوگيري از مانور والسالوا ‪ ،‬هنگام عمل دفع يا‬
‫حركت در بستر بايد عمل بازدم را انجام دهد )از تنقيه جهت درمان يبوست استفاده نشود ‪.‬‬
‫‪ - 9‬جهت جلوگيري از توقف خون در اندام وجهت پيشگيري ازايجاد لخته در افراد مستعد ومسن استفاده از‬
‫باندها و جوراب هاي االستيک وانجام فيزيوتراپي اندام ها توصيه ميگردد‪.‬‬
‫‪- 11‬در صورت استفاده از جوراب هاي االستيک بايد دقت شود ‪ :‬كه اندازه جوراب دقيقا متناسب با بيمار‬
‫باشد وجوراب ها بدون تا خوردگي و چروكيدگي پو شيده شود‪.‬‬
‫‪- 11‬سر بيمار در وضعيت خنثي يا خط وسط و ‪ 31‬درجه باالتر قرار گيرد و در هنگام تغيير وضعيت بيمار ‪،‬‬
‫از چرخاندن گردن و خم كردن بيش از حد سر و مفصل ران خودداري شود ‪.‬‬
‫‪- 12‬از انجام ورزشهاي كششي ( ايزومتريک ) ‪ ،‬سرفه و مانور والسالوا ( زور زدن هنگام دفع و حركت در‬
‫بستر ) اجتناب شود‬
‫‪ -. 13‬به بيماران هوشيار يا همراهيان آنان توصيه شود در صورت وجود ترشحات از بيني و گوش ها ‪ ،‬از‬
‫سرفه ‪ ،‬عطسه و پاك كردن شديد بيني خودداري وبه پزشک اطالع داده شود ‪.‬‬
‫‪- 14‬بايد به زمان مراجعه بعدي توجه شود و جهت كنترل خونريزي و عوارض احتمالي ناشي از آن بايد به‬
‫صورت دوره اي توسط پزشک معاينه و بررسي گردد ‪.‬‬
 ‫تهيه و تنظيم‪ :‬زهرا قندهاري مطلق(کارشناس پرستاري)‬ ‫ضربه هاي مغزي‬

‫‪- 15‬براي كمک به تحريک حواس ميتوان مددجو را تشويق به تماشاي تلويزيون ‪ ،‬ديدن تصاوير و گوش‬
‫دادن به موسيقي نمود‬
‫‪- 16‬فيزيو تراپي و گفتار درماني براي تقويت مهارت هاي كالمي و تقويت عضالت توصيه مي شود ‪.‬‬
‫‪- 17‬توصيه ميشود كه در صورت بروز عالئم مننژيت ( تب و لرز ‪ ،‬سفتي گردن و سردرد مداوم ) به پزشک‬
‫در اسرع وقت مراجعه نمايد ‪.‬‬
‫‪- 14‬از كشيدن سيگار اجتناب شود‬

‫‪-11‬ممكن است بيمار پس از عمل جراحي به صداهاي بلند حساس شود لذا‪ ،‬محيطي آرام و بدون سروصدا‬
‫بايدفراهم و روشنايي اطاق كم شود ‪ .‬از وارد شدن استرس و بيدار كردن بيمار از خواب خودداري شود‬

‫‪ -21‬پس از عمل به همراهيان توصيه ميشود كه در صورت بروز تب ‪،‬ترشح وقرمزي محل برش جراحي به‬
‫پزشک مراجعه كنند‪.‬‬

‫‪ -21‬در صورت بروز عالئم هشدار دهنده شامل ‪ :‬سردرد مداوم و شديد ‪ ،‬تهوع و استفراغ ادامه دار ‪ ،‬سرگيجه‬
‫مداوم ‪ ،‬خواب آلودگي و كاهش سطح هوشياري ‪ ،‬تاري ديد و تغيير در سايز مردمک ها بايد بيمار هر چه‬
‫سريعتر به درمانگاه اورژانس بيمارستان يا پزشک معالج مراجعه نمايد‬

‫‪ -22‬به همراهيان بيماراني كه با لوله تراكئوستومي از بيمارستان مرخص مي شوندنكات زير بايد آموزش داده‬
‫شود‪:‬‬

‫‪ ‬به بيمار توصيه مي شود در وضعيت نيمه نشسته قرار گيردتا تنفس به شكل بهتر و موثرتري انجام‬
‫شود‪.‬‬
‫‪ ‬بيمار را از نظر بيقراري‪ ،‬تنفس مشكل‪ ،‬تاكيكاردي و ساير عالئم و نشانه هاي احتمالي اختالالت‬
‫تنفسي و گردش خون بررسي كنيد‪.‬‬
‫‪ ‬ايجاد رطوبت كافي محيط اهميت زيادي دارد و مي توان با استفاده از دستگاه بخور‪ ،‬رطوبت كافي در‬
‫محيط ايجاد كرد‪.‬‬
‫‪ ‬تشويق بيمار به سرفه مكرر ‪ :‬بيمار با هر سرفه مقدار زيادي خلط از دهانه تراكئوستومي خارج خواهد‬
‫كرد ‪ .‬بدليل اينكه هوا بدون گرم و مرطوب شدن بطور مستقيم وارد تراشه مي شود‪ ،‬درخت تراشه‬
‫وبرنش براي جبران اين حالت مقدار زيادي موكوس ترشح مي كند لذا بيمار دچار حمالت مكرر‬
 ‫تهيه و تنظيم‪ :‬زهرا قندهاري مطلق(کارشناس پرستاري)‬ ‫ضربه هاي مغزي‬

‫سرفه مي شود و ممكن است از سرفه هاي پر سروصدا و خلط دار خود ‪ ،‬خود ناراحت باشد‪ ،‬بيماران‬
‫بايد اطمينان داشته باشند كه با گذشت زمان اين ناراحتي ها كمتر خواهد شد‪.‬‬
‫‪ ‬سردي بيش از حد هوا يا خشک بودن هواي محيط مي تواند سبب آزردگي بيمار شود‪.‬‬
‫‪ ‬هر گونه تغيير در وضعيت تنفس بيمار نياز به اقدام فوري دارد و در صورت وجود تنگي تنفسي –‪-‬‬
‫تحريک پذيري‪ -‬استفاده از عضالت فرعي تنفسي و شک به انسداد بالفاصله راه هوايي را ساكشن‬
‫كرده و در صورت هوشياري از بيمار بخواهيد سرفه و تنفس عميق انجام دهد و اگر با اقدامات‬
‫پرستاري وضعيت بيمار بهتر نشد بايد بالفاصله به پزشک اطالع داد ‪.‬‬
‫‪ ‬فيزيوتراپي تنفسي شامل درناژ وضعيتي‪ ،‬ماساژ پشت‪ ،‬ايجاد لرزش و كوبش و سرفه ‪ ،‬كمک به تخليه‬
‫ترشحات و انبساط بافت ريه كرده و توانايي استفاده از ماهيچه هاي تنفسي را افزايش مي دهد و‬
‫سبب پيشگيري از روي هم خوابيدن ريه و كاهش عفونت مي شود و بايد روزانه چندين بار انجام‬
‫شود‪.‬‬
‫‪ ‬در صورت بروز تب‪ ،‬تاكيكاردي‪ ،‬افزايش ترشح چركي ‪ ،‬بو ي بد ترشحات‪ ،‬حساسيت و قرمزي به‬
‫پزشک اطالع داد‪.‬‬
‫‪ ‬در صورت استفاده از روش هاي استريل در طي ساكشن كردن يا دستكاري‪ ،‬شانس عفونت كم است‬
‫و جهت پيشگيري از عفونت بهتر است لوله هاي تراكئوستومي هر ‪ 5-7‬روز تعويض گردد‪..‬‬
‫‪ ‬از مصرف غذاهاي زياد شيرين كه باعث ترشح بزاق و تضعيف قدرت چشايي مي شود‪ ،‬خودداري‬
‫شود‪.‬‬
‫‪ ‬درطول روز بهتر است چندين بار نواري كه به دور لوله تراكئوستومي بسته شده از نظر باز شدن‬
‫كنترل نماييد‬
‫‪ ‬بيمار بايد مرتب دهان خود را با آب گرم يا دهانشويه بشويد و دندانهاي خود را مسواك بزند‪.‬‬
‫‪ ‬جهت كاهش اضطراب و افسردگي به بيماران اطمينان دهيد كه اغلب توانايي صحبت كردن پس از‬
‫برداشتن لوله برخواهد گشت ‪.‬‬
‫‪ ‬تا زماني كه بيمار تراكئوستومي دارد شنا كردن ممنوع مي باشد‬
‫‪ ‬درحين استحمام بايد با خم كردن سر به طرف جلو از ورود آب به درون تراكئوستومي جلوگيري‬
‫شود‬
‫‪ ‬جهت برقراري ارتباط ‪،‬كاغذ يادداشت وقلم دراختياربيمار بايد باشد‪.‬‬
 ‫تهيه و تنظيم‪ :‬زهرا قندهاري مطلق(کارشناس پرستاري)‬ ‫ضربه هاي مغزي‬

‫‪ ‬بهتر است از پيراهن هاي يقه بسته نخي استفاده شود‪.‬‬

‫تمیز كردن كانوالي داخلي تراكئوستومي ( تراكئوستومي فلزي )‬

‫هدف‪ ،‬تميز نگه داشتن لوله از موكوس و هر گونه ترشحات است كه ممكن است تبديل به يک منبع عفونت‬
‫شده و يا موجب انسداد راه هوايي گردد‬

‫لوله هاي تراكئوستومي فلزي دو جداره مي باشد و يک لوله داخلي در داخل لوله اصلي قرارمي گيرد تا چنانچه‬
‫ترشحات در داخل آن گير كرد بتوان ان را براحتي خارج و پس از شستشو مجدد در محل اصلي خود قرار داد و‬
‫همچنين داراي يک ما ندرن با انتهاي زيتوني شكل مي باشد تا در هنگام جايگذاري بتوان آن را براحتي در‬
‫تراشه قرار داد‪.‬‬

‫‪- 1‬قبل از شروع به كار دستها با آب وصابو ن شسته شود‪.‬‬

‫‪ - 4‬قفل قسمت داخلي لوله را باز كرده ولوله فلزي داخلي تراكئوستومي را ارام آرام خارج كنيد‬
 ‫تهيه و تنظيم‪ :‬زهرا قندهاري مطلق(کارشناس پرستاري)‬ ‫ضربه هاي مغزي‬

‫‪- 3‬بوسيله برس يا يک تكه باند طبق شكل مقابل لوله فلزي داخلي تراكئوستومي را تميز كرده وپس از آب‬
‫كشي دوبارو در محل اصلي خود قرار دهيدوقفل آن راببنديد‪.‬‬

‫‪ -2‬تميز نگه داشتن ناحيه استوما‪ :‬پوست اطراف تراكئوستومي‬

‫بايد توسط نرمال سالين از ترشحات پاك و توسط پانسمان‬
‫خشک پوشانده شود‪ .‬اگر كراست يا دلمه روي پوست بوجود‬
‫آمده بايد ماده مرطوب كننده بدون روغن روي پوست ماليده و‬
‫سپس با پنست استريل كراست ها را از روي پوست برداشته‬
‫اطراف تراكئوستومي را با يک سواپ استريل وسرو شستشو‬
‫تميز كنيد‬

‫‪ -4‬نوار تراكئوستومي آلوده قبلي را تعويض كنيد بهتر‬

‫است قبل از باز كردن نوار آلوده ‪ ،‬ابتدا نوار جديد دور‬
‫گردن ثابت ‪،‬سپس نوار قبلي باز شود‪.‬توجه داشته باشيد كه‬
‫نوار بايد به نحوي ثابت گردد كه يک انگشت به راحتي زير‬
‫آن قرارگيرد‪..‬در طول روز بايد مرتب نوار از نظر باز شدن‬
‫كنترل شود‪.‬‬
 ‫تهيه و تنظيم‪ :‬زهرا قندهاري مطلق(کارشناس پرستاري)‬ ‫ضربه هاي مغزي‬

‫تغذیه ‪:‬‬

‫ضربات مغزي موجب تغييرات متابوليكي ميشوند كه مصرف كالري و دفع نيتروژن را افزايش ميدهد ‪.‬‬
‫همچنين نياز به پروتئين افزايش پيدا مي كند ‪ .‬تغذيه‬
‫در بيماران بيهوش يا با كاهش هوشياري ممكن است‬
‫به صورت وريدي يا با استفاده از لوله بيني – معدي‬
‫انجام شود ‪.‬‬

‫لوله بيني – معدي ‪ ،‬لوله اي است قابل انعطاف كه از‬

‫بيني وارد شده و تا دوازدهه (ژژنوم) ميتواند پيش‬
‫برود‪ .‬روش هاي ديگري براي لوله گذاري وجود دارد‬
‫كه لوله را از راه دهان يا ديواره ي شكم وارد ميكنند‪ .‬در صورت نشت مايع مغزي‪-‬نخاعي از بيني ‪ ،‬بايد‬
‫لوله تغذيه اي در دهان بيمار گذاشته شود ‪.‬‬

‫انواع محلول هاي گاواژ‪:‬‬

‫‪ ‬محلولهاي گاواژ هم به صورت دستي وهم به صورت تجاري مي باشند ‪.‬محلولهاي دستي كه شامل‬
‫مخلوطي از غذاي طبيعي شامل گوشت‪،‬شير‪ ،‬برنج ‪،‬موز‪،‬عسل ‪ ،‬هويج‪،‬سيب و‪...‬مي باشند كه توسط‬
‫مخلوط كن تركيب مي شوند و سپس صاف مي شوند اما محلولهاي تجاري به صورت اماده مي‬
‫باشند و نسبت به محلولهاي دستي داراي ميزان بيشتر كالري و پروتئين و ريز مغذي ها در يک‬
‫حجم مشخص مي باشند و همچنين به دليل عدم دخالت دست ‪،‬بار ميكروبي كمتري دارند‬
‫‪ ‬مطالعات مختلف حاكي از آن است كه شروع هر چه سريعتر تغذيه با لوله در بيماراني كه نمي‬
‫توانند از راه دهان غذا دريافت كنند باعث بهبودي زودتر و كاهش مدت بستري در بيمارستان‬
‫‪،‬كاهش عفونت و تامين نيازهاي تغذيه اي بيمار مي شود‬

‫در صورت استفاده از تغذيه وريدي يا لوله بيني – معدي آموزش هاي الزم به شرح زيربه خانواده بيمار داده مي‬
‫شود ‪:‬‬
 ‫تهيه و تنظيم‪ :‬زهرا قندهاري مطلق(کارشناس پرستاري)‬ ‫ضربه هاي مغزي‬

‫قبل از شروع كار ‪ ،‬ابتدا محلول تغذيه اي بايد آماده شود ‪ .‬بدين منظور غذاهاي مناسب با استفاده از مخلوط كن‬
‫به صورت مايع در آورده شود ‪.‬سپس بيماررا در وضعيت نيمه نشسته قراردهيد دستها را با آب و صابون بشوئيد و‬
‫خشک كنيد ومطمئن شويد كه لوله در جاي خود قرار دارد سپس با سرنگ تمامي محتويات معده را بكشيد اگر‬
‫مقدار موادي كه در معده باقي مانده است مساوي يا بيش از ‪ 211‬ميلي ليتر باشد بيانگر عدم تحمل تغذيه لوله‬
‫اي محسوب ميشود كه‪ .‬دراين صورت موادغذاييرا به معده برگردانيد و غذا دهي را به ‪1‬تا ‪ 2‬ساعت بعد موكول‬
‫كرده و به پزشک يا مشاور تغذيه اطالع داده شود‪.‬‬

‫جهت غذا دادن بايد پيستون سرنگ را خارج كنيد ابتدامقداري آب درون سرنگ بريزيد وبه بيمار بدهيد اين كار‬
‫باعث مي شود تا مسيرلوله شسته شود و آب رساني الزم به بيمار تا حدودي تامين شود‪.‬‬
‫سپس غذاي آماده شده را كه مدتي در فضاي اتاق قرار داده ايد درون سرنگ بريزيد (محلول غذايي بايد درجه‬
‫حرارتي معادل درجه حرارت اطاق داشته و سرد نباشد ‪ ).‬و سرنگ را باال نگه داريد تا موادبه آرامي وارد معده‬
‫شود اگر غذا بيش از حد سفت بوده وخيلي كند رد مي شد مي توانيد آن را با آب يا آب ميوه گرم رقيق كنيد‬
‫اما دقت داشته باشيد اين رقيق كردن غذا باعث نشود كه بيمار مقدار كالري الزم را دريافت نكند غذارا با فشار‬
‫دادن پيستون وارد معده نكنيد اين كار باعث آسيب مخاط معده مي شود بعد از اتمام غذا ‪ ،‬به بيمار ازطريق‬
‫لوله آب بدهيد تا مسير لوله به خوبي شسته شود واز انسداد آن جلوگيري شود‪.‬‬
‫بعد از اتمام كار انتهاي لوله را با گيره آن ببنديد تا محتويات معده به داخل لوله بر نگردد ‪ ،‬براي جلوگيري از‬
‫برگشت غذا و ورود آن به ريه در هنگام تغذيه با لوله و حداقل ‪ 31‬دقيقه بعد از آن زير سر بيمار ‪ 31-45‬درجه‬
‫باال قرار گيرد در انتهاي كار دستهاي خود را با آب و صابون بشوئيد‪.‬‬
‫رعايت بهداشت دهان و بيني بسيار مهم است پس دهانشويه و مسواك در اين افراد مرتباً بايد انجام شود‪.‬‬
‫چسب روي بيني را هر چند روز يكبار تعويض كرده و مرتباً جاي آن را تغيير دهيد تا باعث زخم شدن بيني‬
‫نشود‪.‬‬
‫بهتر است بيني بيمار را با يک گوش پاك كن مرطوب تميزكنيد و آن را با يک پماد نرم كننده كمي چرب‬
‫نمائيد تا زخم نشود‪.‬‬
‫‪.‬‬
‫نكات قابل توجه‪:‬‬
‫‪-1‬غذايي كه از طريق لوله داده مي شود بايد حاوي كليه موارد مورد نياز بدن باشد‪.‬‬
‫‪-2‬غذا نبايد حاوي موادي باشد كه باعث انسداد راه لوله شود ‪.‬بهتر است از يک صافي رد شود‪.‬‬
 ‫تهيه و تنظيم‪ :‬زهرا قندهاري مطلق(کارشناس پرستاري)‬ ‫ضربه هاي مغزي‬

‫‪-3‬تا جايي كه امكان دارد دارو با غذا مخلوط نشود‪.‬‬

‫‪-4‬غذا را به مقدار زياد و براي مدت طوالني آماده نكنيد‬
‫‪ -5‬مقدار غذايي كه آماده مي نمائيد بايد به اندازه يک تا دو وعده مورد استفاده قرار گيرد‪.‬‬
‫‪ -6‬جهت تهيه محلولهاي غذايي مناسب در صورت نياز با متخصص تغذيه مشورت شود‬
‫‪-7‬براي اطمينان از باز بودن لوله و كاهش خطر انسداد لوله ‪ 21-31 ،‬ميلي ليتر آب در موارد زير بايد با سرنگ‬
‫داخل لوله ريخته شود ‪:‬‬
‫‪ ‬قبل و بعد از هر بار دادن دارو و يا هر نوبت تغذيه‬
‫‪ ‬اگر لوله براي مدتي و به هر علتي مورد استفاده قرار نگرفته باشد‬
‫‪ ‬مقدار جذب و دفع مايعات بررسي و ثبت شود ‪.‬‬
‫‪ ‬در صورت بروز عالئم كم آبي ( خشكي مخاط ‪ ،‬تشنگي ‪ ،‬كاهش دفع ادرار ) و ادم ( افزايش ناگهاني‬
‫وزن ‪ ،‬تورم پلک ها يا اندام هاي تحتاني ) عالئم به پزشک اطالع داده شود ‪.‬‬
‫توجه ‪ :‬توصيه ميشود سر تخت قبل از شروع غذا باال آورده شود و لوله تغذيه اي قبل از تجويز مواد غذايي ‪،‬‬
‫آسپيره شود تا از نفخ شكم ‪ ،‬برگشت غذا و آسپيراسيون پيشگيري شود ‪.‬‬
‫تغذيه ازطريق وريدي يا از راه لوله گوارشي معموال بايد تا زمان برگشت رفلكس بلع ادامه يابد تا بيمار بتواند‬
‫كالري مورد نياز خود را از راه خوردن غذا تامين كند ‪ .‬با بهبود حال بيمار ‪ ،‬بتدريج ميتوان مواد غذايي جامد را در‬
‫رژيم غذايي وارد نمود ‪ .‬در صورت وجود سختي در بلع قوام مواد غذايي بايد تغيير كند ‪.‬‬
‫تغذیه در صورت وجود اشكال در بلع یا ضعف یكطرفه صورت‪:‬‬
‫بيمار به خوردن غذاهاي نيمه نرم ‪ ،‬مايعات غليظ تر و غذاهاي صاف شده پركالري كه بلع آن آسانتر است تشويق‬
‫شود غذاهاي جامد با استفاده از مخلوط كن با غذاهاي مايع ديگر مخلوط شود ‪ .‬هنگام صرف غذا بيمار در‬
‫وضعيت نشسته در حالي كه سر را كمي به جلو متم ايل مي كند ‪ ،‬قرار مي گيرد و با سمت غير مبتالي دهان ‪ ،‬غذا‬
‫را بجود ‪.‬‬
‫براي پيشگيري از آسپيراسيون ‪ 31-61 ،‬دقيقه پس از صرف غذا بحالت نشسته باقي بماند و براي كاهش احتمال‬
‫بروز استفراغ و اسهال ‪ ،‬غذا را به مقدار كم و دفعات متعدد مصرف كند و سر تخت باالتر قرار گيرد ‪ .‬هنگام صرف‬
‫غذا از وسايل غذاخوري مناسب مثل بشقاب لبه دار ‪ ،‬ظروف دسته دار و ‪ ..‬استفاده نمايد ‪.‬‬

‫آموزش عوارض تغذیه لوله بیني – معدي و راه پیشگیري از آن‪:‬‬

 ‫تهيه و تنظيم‪ :‬زهرا قندهاري مطلق(کارشناس پرستاري)‬ ‫ضربه هاي مغزي‬

‫‪ ‬اسها ل ‪ :‬ممكن است به چند علت ايجاد شود‪:‬‬

‫‪ -1‬غذاي بيمار چرب باشد‬
‫‪ -2‬سرعت ورود غذا زياد باشد‬
‫‪-3‬ممكن است بيمار به آن ماده غذايي حساسيت داشته باشد‬
‫‪-4‬غذا آلوده باشد‬
‫‪-5‬غذا به مدت طوالني نگهداري شده باشد‬
‫‪-6‬غذا سرد باشد دقت نمائيد دماي مناسب غذا دماي اتاق است‬
‫‪ ‬تهوع و استفراغ‪:‬‬
‫‪-1‬اگر سرعت ورود غذا به معده زياد باشد‬
‫‪-2‬غذا را با فشار وارد معده كرده باشيد‬
‫‪-3‬ممكن است معده پر باشد و تخليه معده به صورت كامل انجام نشده باشد‪.‬‬
‫‪-4‬مهمترين مسئله اين است كه ممكن است لوله از جاي خود خارج شده باشد و باعث تهوع و استفراغ شود‬
‫‪ ‬تجمع گاز و نفخ شكم‪:‬‬
‫‪-1‬هوا همراه با غذا وارد معده شده باشد‬
‫‪-2‬حجم غذاي داده شده در يک وعده زياد باشد‬
‫‪- -3‬سرعت ورود غذا و مايعات به معده زياد بوده است‬
‫‪ -4‬غذاي بيمار سرد باشد‬
‫‪ ‬یبوست‪:‬‬
‫‪-1‬در رژيم غذايي از لبنيات مانند ماست و شير زياد استفاده شود‬
‫‪-2‬مقدار ميوه و سبزيجات كمي دريافت شده باشد‬
‫‪-3‬مايعات به حد كافي مصرف نشده باشد‬
‫‪ ‬ایجاد آسپیراسیون ‪( :‬ورود مواد به ریه)‪:‬‬
‫‪-1‬لوله در جاي خود نباشد‬
‫‪-2‬در اثر استفراغ كردن محتويات معده وارد ريه شود‬
‫‪-3‬حين تغذيه و يا تا نيم ساعت بعد از آن بيمار به صورت نشسته يا نيمه نشسته نباشد‬
 ‫تهيه و تنظيم‪ :‬زهرا قندهاري مطلق(کارشناس پرستاري)‬ ‫ضربه هاي مغزي‬

‫‪ ‬انسداد لوله‪:‬‬
‫‪-1‬ذرات غذا درشت باشد‬
‫‪-2‬پيچ خوردگي در مسير لوله ايجاد شده باشد‬
‫‪-3‬مسير با آب خوب شسته نشده باشد‬
‫در صورت آنكه هر گونه مشكل هاي فوق براي بيمارايجاد شد به پزشک اطالع دهيد‬

‫منابع‬

‫پرستاري بيماري هاي داخلي جراحي برونر‪ -‬سودارث‬

‫فيپس‪،‬سند‪،‬مارك ‪،1111‬پرستاري سيستم عضالني‪ -‬اسكلتي ‪،‬ترجمه ‪ :‬حميدنام آوروالدن مقدم‬

‫پرستاري ويژه ‪ICU –CCU-‬دياليز مالحت نيک روان‬

‫آموزش به بيمار وخانواده تاليف وگردآوري‪:‬فاطمه غفاري‪ -‬زهرافتوكيان‬

‫نكات طاليي درپرستاري تروما تاليف وترجمه‪:‬حميد بزازكاهاني – محمد زارعي‪-‬چاپ ‪1911‬‬

‫اعلمي هرندي‪ ،‬بهادر‪ .‬اصول ارتوپدي و شكسته بندي‪ .‬چاپ ششم‪ .‬فروغ انديشه‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫سايت ‪ – .iranorthoped.ir‬دكترمهرداد منصوري‬ ‫‪‬‬

‫سايت‪.physioclinic.ir‬‬ ‫‪‬‬