‫نخاع ‪ _ 1‬دکتر ماکوالتی‬ ‫آناتومی دستگاه اعصاب _ جلسه اول‬

‫وظیفه و عملکرد سیستم اعصاب به ‪ 3‬بخش تقسیم میشود‪:‬‬

‫‪ :sensory function .1‬تمام تحریکاتی که در قسمت محیط درونی و محیط بیرونی بدن روی میدهد به‬
‫واسطه ی یک سری رسپتور ها دریافت و به سیستم عصبی مخابره میشوند (تغییرات حس را به سیستم عصبی‬
‫مخابره میکند)‪ .‬مثال برخورد سوزن با انگشت و مخابره حس به مراکز عصبی‪.‬‬
‫‪ :integration function .2‬حس منتقل شده باید به سطوح باالتر از‬
‫نخاع رفته در آنجا تجزیه‪ ،‬تحلیل‪ ،‬آنالیز و تفسیر میشود اگر که تجربه‬
‫ای از آن حس در حافظه فرد ذخیره شده باشد تطابق با تجربه های قبل‬
‫صورت می گیرد و بعد از این که آنالیز میشود‪ ،‬تصمیم گرفته میشود‪.‬‬
‫‪ :motor function .3‬بعد از تصمیم گیری دستور واکنش مناسب به آن‬
‫ارگان می رود (پیام وابران یا حرکتی مناسب)‪ .‬مثال پیامی که به عضالت‬
‫وظیفه و عملکرد سیستم عصبی‬
‫دست فرستاده میشود برای دور کردن دست از یک منطقه‪.‬‬

‫‪ ‬دو نوع تقسیم بندی برای ‪ nerve system‬عنوان میشود‪:‬‬

‫‪ ‬در تقسیم بندی نوع اول می گوییم دستگاه عصبی از دو بخش مرکزی ‪ CNS‬و محیطی ‪ PNS‬تشکیل شده‬
‫است‬
‫‪ :Central nerve system (CNS) .1‬شامل مغز و نخاع می باشد هر دو به وسیله یک ‪ cavity‬استخوانی‬
‫محافظت میشوند مغز را جمجمه و نخاع را ستون فقرات می پوشاند عالوه بر این دور تا دور مغز و نخاع را‬
‫پرده مننژ هم دربر می گیرد که خود از ‪ 3‬الیه سخت شامه ‪،‬عنکبوتیه و نرم شامه تشکیل میشود‪.‬‬
‫‪ 12 :Peripheral nerve system (PNS) .2‬زوج عصب مغزی داریم و ‪ 31‬جفت عصب نخاعی که بر سر‬
‫راه آن ها گانگلیون قرار گرفته است‪( .‬به مجموعه اعصاب مغزی و نخاعی و گانگلیون های موجود اعصاب‬
‫محیطی یا ‪ PNS‬می گویند)‬

‫بر روی داربست اولیه (‪ CNS‬و ‪ )PNS‬یک سیستم دیگر نیز سوار میشود که شامل اعصاب سوماتیک و اتونومیک‬
‫میشوند‪ .‬اعصاب سوماتیک اعصاب پیکری بدن هستند یعنی به عضالت اسکلتی می روند اما اتونومیک به عضالت‬
‫صاف‪ ،‬عضالت قلبی‪ ،‬دستگاه گوارش و احشا بدن و عروق را عصب دهی می کنند‪.‬‬

‫دربرخی منابع مجموع ‪ CNS‬و ‪ PNS‬را ‪ cerebrospinal nerve system‬می گویند و همانطور که می دانیم‬
‫قرارگیری سیستم اتونوم هم بر روی ‪ CNS‬و هم بر روی ‪ PNS‬است‪.‬‬

‫‪ ‬در تقسیم بندی نوع دوم ‪ CNS‬جدا در نظر گرفته میشود و ‪ PNS‬را به همراه دستگاه عصبی اتونوم به‬
‫عنوان بخشی جداگانه در نظر می گیریم‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫نخاع ‪ _ 1‬دکتر ماکوالتی‬ ‫آناتومی دستگاه اعصاب _ جلسه اول‬

‫تقسیم بندی سیستم عصبی‬

‫‪ ‬سیستم عصبی از دو نوع سلول تشکیل میشود‪:‬‬

‫‪ .1‬نورون‪ :‬نورون ها از جسم سلولی (‪ soma‬یا ‪ ،)perikaryon‬دندریت و آکسون تشکیل میشوند‪.‬‬
‫*به مجموع دندریت و آکسون ‪ nerve fibers‬می گویند‪.‬‬
‫‪ .2‬نوروگلیا‪ :‬سلول هایی که هم به عنوان پشتیبان‪ ،‬محافظ‪ ،‬تغذیه کننده و پرستار عمل می کنند را‬
‫‪ neuroglia‬می نامند‪.‬‬

‫*نکته‪ :‬هر جا تجمعاتی از جسم سلولی را داشتیم این تجمعات ممکن است در داخل ‪ CNS‬باشد یا در داخل ‪PNS‬‬
‫این تجمعات اگر که در داخل ‪ CNS‬باشد به نام ‪(Nucleus‬هسته) نامیده میشود ولی در داخل ‪ PNS‬گانگلیون‬
‫نامیده میشود‪.‬‬

‫*نکته‪ :‬به فیبر هایی که در ‪ CNS‬از هسته خارج میشوند ‪ nerve tract‬یا ‪(fasiculus‬دسته) گفته میشود و به‬
‫فیبرهایی که در ‪ PNS‬از گانگلیون خارج میشوند ‪ peripheral nerve‬گویند‪.‬‬

‫‪ ‬دانشمندی به نام گلژی نورون ها را بر اساس شکل ظاهری به دو دسته تقسیم کرد‪:‬‬
‫‪ .1‬گلژی تیپ‪ :1‬جسم سلولی بزرگ دارند و آکسونشان‬
‫هم طول زیادی دارد برای این که به مقصد پیام را‬
‫مخابره کند‪.‬‬
‫‪ .2‬گلژی تیپ‪ :2‬جسم سلولی کوچک و آکسون کوتاه‬
‫دارند که از طریق این آکسون ها با یکدیگر ارتباط برقرار‬
‫می کنند‪ .‬این دسته از نورون ها چون کوچک هستند‬
‫میکرونورون نامیده میشوند‪ .‬حدود ‪ 90‬درصد از نورون‬
‫هایی که در داخل ‪ CNS‬هستند از تیپ‪ 2‬هستند‪.‬‬

‫انواع نورون براساس تقسیم بندی گلژی‬

‫‪2‬‬
‫نخاع ‪ _ 1‬دکتر ماکوالتی‬ ‫آناتومی دستگاه اعصاب _ جلسه اول‬

‫*نکته‪ :‬در مغز بخش سفید در وسط و خاکستری دور‬

‫تا دور آن قرار گرفته است ولی در نخاع بخش‬
‫خاکستری در وسط و سفید دور تا دور آن قرار گرفته‬
‫است‪.‬‬

‫*نکته‪ :‬ماده خاکستری تشکیل شده است از جسم‬

‫سلولی‪ ،‬دندریت‪ ،‬قسمت ابتدایی آکسون و ماده سفید از‬
‫بخش عمده آکسون تشکیل شده است‪ .‬گانگلیون از‬
‫جسم سلولی‪ ،‬دندریت‪ ،‬ابتدای آکسون و عصب محیطی‬
‫ماده سفید و خاکستری نخاع‬ ‫از ادامه آکسون تشکیل میشود‪.‬‬

‫*نکته‪ :‬سلول های نوروگلیایی که در بخش های متفاوت وجود دارند متفاوت هستند یعنی نوروگلیاهایی که در‬
‫گانگلیون ها قرار دارند سلول های ‪ satellite‬ستاره ای می نامند ولی نوروگلیا های ‪ peripheral nerve‬سلول‬
‫های ‪ schwan‬شوآن نامیده میشوند‪.‬‬

‫‪ ‬نخاع ‪ :spinal cord‬قسمت استوانه ای شکل از ‪ CNS‬است که در کانال مهرهها قرار گرفته است‪ .‬طول نخاع‬
‫حدود ‪ 43-45cm‬است اما طول ستون مهرهها ‪ 70cm‬است‪ .‬در نتیجه نخاع در دو سوم ابتدایی ستون مهرهها‬
‫قرار گرفته است‪ .‬طول و قطر نخاع نسبت به کانال مهره ای کمتر است و این اختالف قطر به دلیل وجود عوامل‬
‫محافظتی است که باید اطراف نخاع قرار بگیرد‪.‬‬
‫‪ ‬عوامل محافظتی نخاع‬
‫‪ .1‬پرده مننژ ‪ :‬شامل سه الیه ی نرم شامه و عنکبوتیه و سخت شامه است ‪.‬‬
‫‪ .2‬مایع مغزی نخاعی ‪ :‬در حد فاصل نرم شامه تا عنکبوتیه قرار دارد (‪.)CSF‬‬

‫*** چرا طول نخاع نسبت به ستون مهرهها کمتر است ؟‬

‫‪ ‬انتهای فوقانی نخاع‬

‫‪ .1‬از لحاظ بافت نرم ‪ :‬به بصل النخاع متصل میشود‪.‬‬
‫‪ .2‬از لحاظ بافت سخت ‪ :‬به فورامن مگنوم (بزرگترین سوراخ جمجمه)‪.‬‬
‫‪ ‬انتهای تحتانی نخاع‬
‫از زمانی که جنین تشکیل میشود تا ماه ‪ 3‬طول نخاع با طول ستون مهرهها برابر است‪ .‬اما بعدا به دلیل‬
‫هماهنگ نبودن سرعت رشد نخاع و ستون مهرهها نخاع مقداری از رشد باز می ماند و انتهای تحتانی نخاع با‬
‫انتهای ستون مهرهها که محل قرارگیری دنبالچه است به هم نمی رسند‪ .‬چون سرعت رشد استخوان بیشتر از‬
‫نخاع خواهد شد‪ .‬به طوری که در جنینی که در ماه ‪ 5‬است انتهای تحتانی نخاع در حد مهره ی ‪ L3‬و زمانی‬
‫که جنین بالغ شده و می خواهد به دنیا بیاید انتهای نخاع حد پایینی مهره ‪ L1‬یا دیسک بین‪ L1‬و ‪ L2‬است‪.‬‬

‫‪3‬‬
‫نخاع ‪ _ 1‬دکتر ماکوالتی‬ ‫آناتومی دستگاه اعصاب _ جلسه اول‬

‫‪ ‬پرده مننژ‬

‫در یک برش ‪ sagital‬از ستون مهرهها خواهیم دید دور تا دور نخاع توسط یک سری الیه ها در برگرفته شده است‪.‬‬
‫اولین الیه ای که دور تا دور نخاع است نرم شامه می باشد ‪ .‬در ابتدای کار گفته شد که نخاع تا ماه سوم تا انتهای‬
‫ستون مهرهها کشیده میشود و سپس نرم شامه نیز بر روی نخاع تا پایین امتداد دارد و کشیده میشود بعدها که‬
‫سرعت رشد به هم می خورد نخاع شروع به کشیده شدن به سمت باال میکند و حد تحتانی آن باال می آید (تا‬
‫حدود ‪ )L1‬ولی استطاله ای از نرم شامه که در انتهای نخاع قرار دارد کماکان به متصل باقی می ماند (به صورت یک‬
‫خط) ‪ .‬این استطاله از نرم شامه بیرونی (‪ )Epi pia‬به وجود آمده و الیه داخلی نرم شامه (‪ )pia intima‬را به همراه‬
‫ندارد‪ .‬این استطاله ‪ filum terminalis‬یا رشته انتهایی نام دارد ‪ .‬به عبارتی دیگر رشته ی انتهایی استطاله ای از‬
‫نرم شامه است که از انتهای تحتانی نخاع (‪ )L1‬تا ‪ coccyx‬کشیده میشود ‪.‬‬

‫*نکته‪ :‬نرم شامه شامل دو الیه داخلی و خارجی می باشد که الیه ی داخلی ‪ pia intima‬نام دارد و چسبیده به‬
‫نخاع است و الیه خارجی ‪ epi pia‬می باشد که ‪ filum terminalis‬از آن تشکیل شده است ‪ .‬بین این دو الیه ی‬
‫نرم شامه عروق متعددی برای خونرسانی به نخاع وجود دارد ‪.‬‬

‫با یک فاصله از نرم شامه عنکبوتیه (‪ )Arachnoid‬و بعد از آن سخت شامه (‪ )dura mater‬را داریم‪.‬‬

‫‪ ‬فضاهای مننژ ‪:‬‬

‫‪ .1‬فضای زیر عنکبوتیه یا ‪ : sub arachnoid‬مایعی که زیر این فضا (حد فاصل الیه خارجی نرم شامه و‬
‫عنکبوتیه) قرار دارد ‪ )cerebrospinal fluid( CSF‬است‪.‬‬
‫‪ .2‬فضای ‪ sub dural‬که در حالت طبیعی عنکبوتیه به زیر سخت شامه چسبیده است‪.‬‬
‫‪ .3‬فضای ‪ epi dural‬که بین سخت شامه و ستون فقرات می باشد‪.‬‬
‫‪ ‬پس بی حسی ها دو نوع هستند‪.‬‬
‫‪ ‬البته یک فضای دیگر بین دو الیه ‪ pia mater‬بود که عروق خونی در آن قرار داشتند‪.‬‬

‫جایی که ‪ Pia mater‬تمام میشود حد تحتانی نخاع است (‪ )L1‬و جایی که ‪ dura‬و ‪ Arachnoid‬تمام میشود‬
‫در حد مهره ‪ S2‬می باشد‪ .‬در واقع حدفاصل بین ‪ L1‬تا ‪ S2‬کیسه ای بنام ‪ lumbar cisterna‬یا بن بست کمری‬
‫هست که از جنس ‪ Arachnoid‬و ‪ dura‬که پر از ‪ CSF‬است و به دو دلیل فضای بسیار مناسبی برای دسترسی و‬
‫کشیدن ‪ CSF‬می باشد که به آن عمل ‪ LP‬یا ‪ Lumbar puncture‬می گویند‪.‬‬

‫‪ ‬به دلیل زیاد بودن ‪CSF‬‬

‫‪ ‬در ستون مهرهها هرچه از باال به سمت پایین می آییم ‪ Body‬مهرهها بزرگتر میشوند و این مهرهها‬
‫یک مقدار فاصله ی بیشتری می گیرند که دسترسی ‪ CSF‬را برای آزمایش مناسب میکند‪.‬‬
‫‪ :Lumbar puncture ‬عمل کشیدن ‪CSF‬از فضای ‪L1-S2‬‬
‫‪(Lumbar cistern ‬بن بست کمری)‪ :‬به کیسه ای که پر از مایع ‪ CSF‬میباشد اطالق میشود و حد آن ‪L1-‬‬
‫‪ S2‬می باشد ‪.‬‬

‫‪4‬‬
‫نخاع ‪ _ 1‬دکتر ماکوالتی‬ ‫آناتومی دستگاه اعصاب _ جلسه اول‬

‫‪ Filum terminalis ‬به دو بخش تقسیم میشود‬

‫‪ .1‬بخشی که در داخل ‪ lumbar cisterna‬است که‬
‫طول آن ‪ 15cm‬است‪.‬‬
‫‪ .2‬بخشی که در خارج ‪ lumbar cisterna‬است که‬
‫طول آن ‪ 5cm‬میباشد و ‪external filum‬‬
‫‪ terminalis‬نامیده میشود برای این قسمت باید‬
‫توجه داشته باشیم که یک مقدار از ‪Arachnoid‬‬
‫و ‪ dura‬کشیده میشود بر روی ‪ epi pia‬و در‬
‫مجموع ‪ external filum terminalis‬را تشکیل‬
‫میدهند‪.‬‬

‫*به دلیل وجود هر ‪ 3‬الیه در ‪external filum‬‬

‫‪ terminalis‬این الیه بسیار محکم است و نام دیگر آن‬
‫‪ coccygeal ligament‬می باشد که یکی از عوامل‬

‫‪Filum terminalis‬‬
‫مهم تثبیت نخاع در ستون مهرهها است‪.‬‬

‫‪5‬‬
‫نخاع ‪ _ 1‬دکتر ماکوالتی‬ ‫آناتومی دستگاه اعصاب _ جلسه اول‬

‫*** پس دو عامل برای ثابت نگه داشتن نخاع در ستون مهرهها داریم‪:‬‬

‫‪ Filum terminalis .1‬که بخش خارجی آن تاثیر بیشتری دارد‪.‬‬

‫‪ Denticulate ligament .2‬لیگامنت های مثلثی شکل هستند‪ ،‬در‬
‫فاصله ‪ ant root‬و ‪ post root‬از طرف قاعده بر روی نرم شامه‬
‫می چسبد و از طرف راس امتداد پیدا میکند و بر روی‬
‫‪ arachnoid‬و ‪ Dura‬می آید‪ .‬طرز قرارگیری آن حالتی مثلث‬
‫شکل دارند‪ .‬پایه لیگامنت به نرم شامه می چسبد و نوک تیز آن در‬
‫‪ Arachnoid‬و ‪ dura‬فرو می روند‪ 24 .‬جفت از این لیگامنت های‬
‫دندانه ای شکل داریم‪( .‬البته در رفرنس های مختلف متفاوت است)‬
‫‪Denticulate ligament‬‬

‫*نکته‪ :‬بعد از ‪ Dura‬در فضای ‪ epi dural‬شبکه ی وریدی و بافت چربی می باشد که دور تا دور نخاع را فراگرفته‬
‫است و خود یک عامل حفاظتی برای نخاع محسوب میشود‪.‬‬

‫‪ ‬عصب نخاعی(‪( post root :)spinal nerve‬حاوی فیبرهای ‪ afferent‬یا آوران که پیام های حسی را وارد‬
‫نخاع میکند) و ‪( ant root‬حاوی فیبرهای ‪ efferent‬یا وابران که پیام های حرکتی را از نخاع خارج میکند) در‬
‫محل سوراخ بین مهره ای (‪ )intervertebral foramen‬بهم میرسند و عصب نخاعی (‪ )Nerve Spinal‬را‬
‫ایجاد میکنند‪.‬‬
‫پس عصب نخاعی داخل محفظه استخوانی تشکیل میشود و این عصب در جایی که از استخوان خارج میشود‪ ،‬به‬
‫دو راموس(‪ )ramus‬قدامی و خلفی شکسته میشود‪(.‬در منابع مختلف ممکن است بجای واژه ‪ anterior‬از‬
‫واژه ‪ ventral‬و بجای‪ posterior‬از ‪ dorsal‬استفاده شود)‪.‬‬
‫ریشه (‪ )root‬از طریق ریشه چه (‪ )rootlet‬به نخاع متصل است‪ .‬بنابراین به ترتیب از سمت نخاع به خارج‪ ،‬ریشه‬
‫چه (‪ )rootlet‬ریشه(‪ )Root‬و راموس(‪ )Ramus‬را میبینیم‪.‬‬
‫ریشه پشتی‪ ،‬فقط پیام های حسی را وارد نخاع می کند و ریشه قدامی‪ ،‬فقط پیام های حرکتی را از نخاع خارج‬
‫می کند‪ .‬در محل رسیدن این دو ریشه (یعنی محل شروع عصب نخاعی)‪ ،‬فیبرهای دو ریشه با هم مخلوط میشوند‪.‬‬
‫بنابراین ‪ 31‬جفت عصب نخاعی هم شاخه حسی و هم شاخه حرکتی دارند و از نوع اعصاب مختلط (‪ )mix‬محسوب‬
‫میشوند‪.‬‬
‫عملکرد ‪ant ramus‬و ‪ post ramus‬یکسان است و هر دو هم حاوی فیبر های حسی و هم حرکتی هستند‪ ،‬ولی‬
‫‪ ،post ramus‬عضالت پشت ستون مهره و ‪ ،ant ramus‬عضالت جلوی ستون مهرهها را عصب دهی میکنند‪.‬‬
‫مثال نوعی گیرنده در ماهیچه ای در جلوی ستون فقرات تحریک میشود‪ .‬پیام حسی از این گیرنده از طریق ‪ant‬‬
‫‪ ramus‬و سپس ‪ post root‬وارد نخاع می شود‪ .‬این پیام به مراکز عصبی باالتر منتقل شده و پس از اعمال تصمیم‬
‫گیری پیام حرکتی مناسب از طریق ‪ ant root‬و ‪ ant ramus‬به ماهیچه برمیگردد‪ .‬همین اتفاق در ارتباط با‬
‫ماهیچه های پشت ستون فقرات نیز رخ میدهد‪ .‬تحریک گیرنده پیام حسی ایجاد می کند‪ ،‬این پیام از طریق ‪post‬‬
‫‪ ramus‬و ‪ post root‬به سیستم عصبی رسیده‪ ،‬پیام حرکتی مناسب از طریق ‪ ant root‬و سپس ‪post ramus‬‬
‫به سمت ماهیچه حرکت میکند‪.‬‬

‫‪6‬‬
‫نخاع ‪ _ 1‬دکتر ماکوالتی‬ ‫آناتومی دستگاه اعصاب _ جلسه اول‬

‫*سگمنت نخاع (‪ :)segment‬هر سگمنت یک بخش از نخاع است که در تشکیل یک جفت عصب نخاعی‬
‫شرکت میکند‪ 31 .‬عدد (تا) سگمنت نخاعی در ایجاد ‪ 31‬جفت عصب نخاعی شرکت میکند‪ .‬این تقسیم بندی‬
‫صرفا قراردادی است و اینطور نیست که سگمنت های نخاع از یکدیگر جدا باشند‪.‬‬

‫‪ ‬شیارها و دستجات نخاع‬

‫ابتدا دقت کنید که قطر نخاع از قطر ستون مهرهها کمتر است‪ .‬طول نخاع نیز از طول ستون مهره نیز کمتر است‪ .‬در‬
‫طول نخاع تعدادی شیار دیده میشود‪ .‬شیار عمیقتر را ‪ fissure‬و شیار کم عمقتر را ‪ sulcus‬مینامیم‪ .‬شیارهایی‬
‫که در طول نخاع دیده میشوند به شرح زیر است‪:‬‬

‫‪ :Anterior median fissure .1‬در قسمت ‪ ant‬یک شیار از باال تا پایین نخاع در قسمت وسط نخاع قرار‬
‫گرفته است و عمیقترین شیار محسوب میشود‪.‬‬
‫‪ : Anterolateral sulcus .2‬دو شیار که با فاصله یکسان در طرفین شیار شماره ‪ 1‬قرار گرفتهاند و محل‬
‫خروج ‪ ant root‬را مشخص میکنند‪.‬‬
‫‪ :Posterior median sulcus .3‬در قسمت ‪ post‬یک شیار به موازات شیار قدامی قرار گرفته است و‬
‫همانند آن از باال تا پایین نخاع دیده میشود‪.‬‬
‫‪ :Posterolateral sulcus .4‬دو شیار است که در خلف نخاع با فاصله مساوی در طرفین شیار شماره ‪3‬‬
‫قرار گرفتهاند و محل ورود ‪ post root‬را نشان میدهد‪.‬‬

‫‪ 6‬شیاری که ذکر شدند همگی در سرتاسر طول نخاع از باال تا پایین دیده میشوند‪ .‬یک نوع شیار دیگر نیز وجود‬
‫دارد که صرفا در نواحی گردنی و س ینه ای فوقانی نخاع (از سگمنت های ‪ C1‬تا ‪ )T6‬در دو طرف نخاع‪ ،‬بین شیار‬
‫‪ posterior median‬و شیار‪ posterolateral‬قرار گرفته است و به آن ‪posterior intermediate sulcus‬‬
‫گفته میشود‪.‬‬

‫ماده سفید نخاع تجمعی از آکسون هاست (به تجمع آکسون در ‪ tract، CNS‬یا‪ fasciculus‬یا‪ funiculus‬گفته‬
‫میشود)‪ .‬ماده سفید توسط شیارها به چندین فانیکولوس تقسیم میشود‪:‬‬

‫‪ .1‬فانیکولوس قدامی ‪ :‬حد فاصل شیارهای ‪ anterior median‬و ‪ anterolateral‬قرار گرفته است‪.‬‬
‫‪ .2‬فانیکولوس های طرفی‪ :‬حدفاصل شیارهای ‪ anterolateral‬و ‪ posterolateral‬قرار گرفتهاند‪.‬‬
‫‪ .3‬فانیکولوس خلفی‪ :‬حدفاصل شیارهای ‪ posterolateral‬و ‪ posterior median‬قرار گرفته است‪.‬‬

‫‪7‬‬
‫نخاع ‪ _ 1‬دکتر ماکوالتی‬ ‫آناتومی دستگاه اعصاب _ جلسه اول‬

‫*نکته‪ :‬در نواحی فوقانی (از سگمنت های‪ C1‬تا ‪ )T6‬به علت وجود شیار ‪ posterior intermediate‬فانیکولوس‬
‫خلفی به دو دسته تقسیم میشوند‪ .‬دسته‪ Gracilis‬که بین شیار‪ posterior intermediate‬و ‪posterior‬‬
‫‪ median‬قرار دارد‪ .‬و دسته دوم‪ ،‬دسته‪ Cuneatus‬است که بین شیار‪ posterior intermediate‬و‬
‫‪ posterolateral‬قرار گرفته است‪.‬‬

‫دقت کنید دستجات ‪ Gracilis‬در تما م طول نخاع وجود دارد ولی دستجات ‪ Cuneatus‬صرفا در نقاطی که شیار‬
‫‪ post intermediate‬را داریم میبینیم‪ ،‬یعنی در سگمنت های ‪ C1‬تا ‪.T6‬‬

‫‪ ‬شکل ظاهری نخاع‬

‫نخاع استوانه ای شکل است ولی قطر آن در همه جا یکسان نیست‪ .‬در واقع قطر نخاع از باال به پایین کاهش می یابد‬
‫به شکلی که قسمتهای پایینی نخاع بشکل مخروط است‪.‬به این بخش نخاع‪ ،‬مخروط انتهایی‪Terminalis Conus‬‬
‫گفته میشود‪.‬‬

‫* قطر‪ Anterior-Posterior‬نخاع نیز از قطر عرضی آن کمتر است‪.‬‬

‫‪ ‬برآمدگی های نخاعی (‪ : )Spinal Enlargement‬در طول مسیر نخاع دو‬

‫برآمدگی دیده می شود که این برآمدگی ها‪ ،‬در محل هایی ایجاد شده اند که‬
‫الزم است حجم زیادی از ماهیچه عصب رسانی شود‪.‬‬
‫‪ Cervical Enlargement .1‬است که در سگمنت های نخاعی ‪ C3‬تا ‪ T2‬دیده‬
‫میشود و در محاذات با مهرهها ی هم نام خود قرار گرفته‪ ،‬یعنی مهرههای ‪ C3‬تا‬
‫‪ T2‬این برآمدگی برای عصب رسانی بیشتر اندام فوقانی یعنی دست ها است‪.‬‬
‫‪ Lumbosacral Enlargement .2‬است که در سگمنت های ‪ L1‬تا ‪ S3‬دیده‬
‫میشود و در محاذات مهرههای ‪ T9‬تا ‪ T12‬قرار دارد‪( .‬نخاع نسبت به ستون فقرات‬
‫از رشد بازمانده است‪ .‬بنابراین در این برآمدگی سگمنت ها و مهرههای مجاور هم‬
‫نام نیستند و مهرهها نسبت به سگمنت نخاعی‪ ،‬شماره باالتری دارند)‪ .‬این برآمدگی‬
‫برای عصب رسانی به ماهیچه های اندام تحتانی یعنی پاها ایجاد شده است‪.‬‬

‫‪ ‬خروج اعصاب از نخاع‬

‫‪Enlargement‬های نخاع‬

‫اعصاب نخاعی برای خروج از سوراخ بین مهرهای‪ ،‬ممکن است از زیر یا باالی مهرهها عبور کنند‪.‬‬

‫‪ .a‬هفت عصب گردنی فوقانی (‪C1‬تا ‪ )C7‬از باالی مهرهها ی هم نام خود عبور میکنند (قاعده ‪)Seven up‬‬
‫‪ .b‬عصب گردنی هشتم (‪ )C8‬از زیر مهره ‪ C7‬عبور میکند‪.‬‬
‫‪ .c‬سایر اعصاب نخاعی از زیر مهره هم نام خود خارج میشوند‪{ .‬البته عصب ‪ S5‬و ‪ CO‬از ساکرال هیاتوس‬
‫(‪ )Hiatus‬خارج میشوند‪}.‬‬

‫‪8‬‬
‫نخاع ‪ _ 1‬دکتر ماکوالتی‬ ‫آناتومی دستگاه اعصاب _ جلسه اول‬

‫*** میتوان گفت که همخوانی بین اعصاب نخاعی و مهرههای هم نام در سگمنت های نخاعی فوقانی وجود دارد‬
‫ولی در قسمتهای تحتانی نخاع این هم خوانی را نداریم‪.‬‬

‫‪ ‬مسیر حرکت اعصاب‬

‫‪ .1‬در سگمنت های فوقانی عصب برای خروج از زیر(و یا باالی) مهره‬
‫هم نام خود یک مسیر افقی (‪ )Horizontal‬را طی میکند‪.‬‬
‫‪ .2‬در قسمتهایمیانی نخاع‪ ،‬عصب برای اینکه به مهره هم نام خود‬
‫برسد(مهره و سگمنت در محاذات همدیگر نیستند) تا از زیر آن‬
‫خارج شود‪ ،‬باید یک مسیر مایل (‪ )Oblique‬را طی کند‪.‬‬
‫‪ .3‬در سگمنت های پایینتر نخاع عصب برای رسیدن به مهره هم نام‬
‫خود‪ ،‬باید یک مسیر عمودی (‪ )Vertical‬را طی کند‪ .‬در این‬
‫نواحی پایینی‪ ،‬رشته های اعصاب در کیسه کمری ( ‪lumbar‬‬
‫‪ )cisterna‬قرار میگیرند و این اعصاب با ‪filum Terminalis‬‬
‫موازی اند‪ .‬به این دستجات عصبی در کیسه کمری که ظاهری‬
‫شبیه به دم اسب دارند ‪Cauda Equina ،‬میگوییم‪.‬‬

‫*نکته‪ :‬هرچند که ‪ lumbar cisterna‬محل مناسبی برای پروسه‬

‫‪ lumbar puncture‬است ولی باید دقت کرد که نوک سوزن به‬
‫رشته های عصبی در این فضا آسیب وارد نکند‪.‬‬

‫‪ Horse tail‬و نحوه خروج ‪spinal nerve‬‬

‫‪ ‬بررسی ساختار داخل نخاع‬

‫در یک برش عرضی نخاع سه جز دیده میشود ‪:‬‬

‫‪ .1‬کانال مرکزی (‪)Central canal‬‬

‫حفره یا مجرایی که در سرتاسر نخاع‪ ،‬در قسمت وسط (‪ )Central‬ماده خاکستری قرار گرفته است‪ .‬این کانال با‬
‫بطن های مغزی در ارتباط است‪.‬‬
‫کانال مرکزی‪ ،‬بطن های مغزی‪ ،‬فضای زیر عنکبوتیه (‪ )Sub-arachnoic‬دارای مایع مغزی نخاعی‬
‫(‪ )cerebrospinal fluid‬هستند‪ .‬در ادامه مباحث در مورد محل های ترشح و بازجذب مجدد این مایع‬
‫صحبت خواهد شد‪.‬‬
‫انتهای کانال مرکزی همانند انتهای نخاع ‪ ،‬مخروطی شکل است و به آن بطن انتهایی (‪)ventricle terminal‬‬
‫گفته میشود‪.‬‬
‫در مراحل جنینی تشکیل سیستم عصبی‪ ،‬لوله ای تحت عنوان لوله ی عصبی (‪ )neural tube‬ایجاد میشود‬
‫که دارای یک کانال است‪ .‬این کانال در ایجاد بطن مغزی و کانال مرکزی نخاع نقش دارد‪.‬‬

‫‪9‬‬
‫نخاع ‪ _ 1‬دکتر ماکوالتی‬ ‫آناتومی دستگاه اعصاب _ جلسه اول‬

‫‪ .2‬ماده سفید‬

‫درمورد آن پیشتر صحبت شد (‪ ۳‬تا فانیکولوس قدامی طرفی خلفی داشت که در قسمت ‪ C1‬تا ‪ T6‬دارای دستجات‬
‫‪ Cuneatus‬و ‪ Gracilis‬بود)‬

‫‪ .3‬ماده خاکستری نخاع‬

‫هر جایی از نخاع را که برش بزنیم تشکیل شده است از دو تا ‪ Ant horn‬و دو تا ‪ .Post horn‬اگر به صورت کلی‬
‫‪ horn‬ها را روی سطح هم دیگر تصور کنیم دوتا ‪ Ant column‬و دو تا ‪ Post column‬خواهیم داشت‪ .‬شاخ‬
‫خلفی شامل نورون های حسی و شاخ قدامی شامل نورون های حرکتی می باشد‪ .‬اما در بعضی از برش های نخاع‬
‫(از‪ T1‬تا ‪ L2‬یا گاهی اوقات تا ‪ L3‬به عالوه ‪ S2‬تا ‪ )S4‬به جز دو شاخ خلفی و قدامی؛ ‪ lateral horn‬یا شاخ جانبی‬
‫هم داشتیم‪ ،‬که به ترتیب مسئول عصب دهی سمپاتیک و پاراسمپاتیک بودند‪***{ .‬یادآوری‪ :‬پاراسمپاتیک به‬
‫عالوه منشا نخاعی (‪ ، ) pelvic splanchnic‬منشا مغزی هم داشت؛ زوج اعصاب ‪3،7،9‬و‪10‬مغزی} به شاخ های‬
‫‪ ،lateral‬شاخ ‪ intermediolateral‬هم گفته میشود ‪ .‬پیشتر گفته شد که تجمع جسم سلولی نورون در ‪ CNS‬را‬
‫هسته می گویند‪ .‬حال به بررسی هسته های دو شاخ قدامی و خلفی می پردازیم‪.‬‬

‫*نکته‪ :‬برای شاخ قدامی یک ‪ base‬و یک ‪ head‬تعریف می کنیم ولی برای شاخ خلفی به سبب بلند تر بودن به‬
‫عالوه ‪ base‬و ‪ neck ، head‬هم داریم‪.‬‬

‫‪ ‬هسته های شاخ قدامی‪anterior‬‬

‫‪ : medial .1‬هسته های این گروه در سرتاسر نخاع قرار دارند و مسئول عصب دهی عضالت ناحیه گردن‪ ،‬بین دنده‬
‫ای توراکس و عضالت جدار شکم هستند‪.‬‬
‫‪ :lateral .2‬هسته های این گروه فقط در ‪ enlargement‬های نخاع (‪ C3‬تا‪ L1 +T2 ،‬تا ‪ )S3‬قرار دارند و‬
‫مسئول عصب دهی عضالت اندام فوقانی و تحتانی می باشند‪.‬‬
‫‪ :central .3‬هسته های این گروه در سرتاسر نخاع نیستند! بلکه در بعضی مناطق تشکیل سه هسته میدهند‪1. :‬‬
‫‪ C3‬تا ‪ C5‬تشکیل هسته فرنیک جهت عصب دهی دیافراگم‪ C1 .2.‬تا ‪ )C6( C5‬تشکیل هسته عصب‬
‫فرعی(‪ L2 .3 .)accessory‬تا ‪ S1‬که عملکرد آن همچنان ناشناخته مانده است‪.‬‬

‫*نکته‪ :‬عصب فرعی یا ‪ accessory‬عصب زوج ‪ 11‬مغزی است که هم منشا مغزی (کرانیال) دارد و هم منشا‬
‫نخاعی یعنی از سگمنت های ‪ C1‬تا ‪)C6( C5‬‬

‫‪10‬‬
‫نخاع ‪ _ 1‬دکتر ماکوالتی‬ ‫آناتومی دستگاه اعصاب _ جلسه اول‬

‫‪ ‬هسته های شاخ خلفی‪posterior‬‬

‫هسته های متنوعی هستند که در این مبحث ‪ 4‬تا از آنها توضیح داده می شود‪ .‬در ابتدا باید بدانیم پیام های عصبی‬
‫مختلفی از طریق‪ ant ramus‬و ‪ post ramus‬وارد ‪ post root‬می شود‪ .‬در ‪ post horn‬براساس نوع حس‬
‫های این پیام های وارد شده هسته های متنوعی تشکیل شده که هر کدام برای دریافت نوعی حس خاص اختصاصی‬
‫شده اند‪.‬‬

‫‪ .1‬هسته ماده ژالتینی یا ‪ :substantia gelatinosa‬در سرتاسر نخاع و در بخش‪ head‬شاخ خلفی قرار دارند و‬
‫مسئول دریافت حس لمس‪ ،‬درد ‪،‬حرارت و فشار از سرتاسر بدن هستند‪.‬‬
‫‪ .2‬هسته واقعی یا ‪ :nucleus proprius‬در سرتاسر نخاع و در بخش ‪ neck‬شاخ خلفی قرار دارند و مسئول‬
‫دریافت حس ارتعاش‪ ،‬تمایز بین دو نقطه (‪ )discriminative‬و حس عمقی ماهیچه* از سرتاسر بدن هستند‪.‬‬
‫*نکته‪ :‬به حس های موقعیت و حرکت با هم‪ ،‬حس عمقی ماهیچه یا ‪ proprioceptive‬گفته میشود‪.‬‬
‫درون ماهیچه ها دو گیرنده مهم به نام های ‪ golgi tendon‬و ‪ neuromascular spindle‬وجود دارد که‬
‫حس عمقی ماهیچه را حس می کنند!‬
‫‪ .3‬هسته آوران احشایی یا ‪ :afferent visceral‬در سگمنت های ‪ T1‬تا ‪ L3‬در ‪ Base‬شاخ خلفی قرار دارند و‬
‫حس احشای حفره ‪ abdomen‬را به نخاع منتقل می کنند‪.‬‬
‫‪ .4‬هسته کالرک یا ‪ :dorsalis‬مربوط به مخچه بوده و در سگمنت های ‪ C8‬تا ‪ )L4( L3‬در ‪ base‬شاخ خلفی‬
‫مجاور هسته های آوران احشایی وجود دارند و توسط دو گیرنده ‪ golgi tendon‬و ‪neuromascular‬‬
‫‪ spindle‬حس ع مقی ماهیچه را دریافت می کنند‪ .‬در واقع هر دو هسته کالرک و واقعی حس عمقی ماهیچه را‬
‫توسط دو گیرنده مذکور دریافت می کنند اما مکانیسم عمل آنها متفاوت است که در جلسات بعد به آن اشاره‬
‫خواهد شد‪.‬‬

‫*نکته(مهم)‪ :‬نیمه چپ و نیمه راست نخاع توسط رابط هایی به همدیگر متصل میشوند‪ .‬در ماده خاکستری با‬
‫توجه به وضعیت کانال مرکزی در پشت آن ‪ posterior gray commissure‬و در جلوی آن ‪anterior gray‬‬
‫‪ commissure‬جهت ارتباط چپ و راست نخاع داریم‪ .‬اما نکته مهم اینجاست که در ماده سفید فقط ‪anterior‬‬
‫‪ white commissure‬داریم زیرا ‪ posteromedian fissure‬عمیق بوده و تا خود ماده خاکستری کشیده‬
‫شده است‪.‬‬

‫‪11‬‬
‫نخاع ‪ _ 1‬دکتر ماکوالتی‬ ‫آناتومی دستگاه اعصاب _ جلسه اول‬

‫سوال‪ :‬گفته شد که هسته کالرک تا سگمنت ‪ L3‬یا ‪ L4‬بیشتر ادامه ندارد؛ حال اگر حس ‪ proprioceptive‬در‬
‫بخش های پایین تر بدن توسط دو گیرنده مذکور حس شد‪ ،‬چگونه وارد نخاع میشود؟!‬

‫جواب‪ :‬عصب مربوطه وارد دستجات ‪ posterior fasciculus‬شده و سپس وارد هسته کالرک میشود‪.‬‬

‫هسته های ‪ant and post horn‬‬

‫***با تشکر از‪:‬‬

‫تایپ‪ :‬علی فیروزی‪ ،‬علیرضا وزیری‪ ،‬حامد زرین مو‪ ،‬علیرضا فضیلت‪ ،‬سیدمحمدحسین خلیلیان‬
‫ویرایش فنی‪ :‬مهدی محمدی نیا ‪‬‬ ‫ویرایش علمی‪ :‬زهرا نیک اقبال‬

‫‪12‬‬