‫به نام خدا‬

‫گفتار اول – گیرنده های حسی‬

‫گیرنده های حسی‬
‫گیرنده حسی یک یاخته یا بخشی از یک یاخته است که اثر محرک را دریافت و به پیام عصبی تبدیل‬
‫می کند‪ .‬انسان پنج نوع گیرنده حسی دارد‪:‬‬
‫محرک‬ ‫سلول گیرنده‬ ‫مکان‬ ‫انواع گیرنده‬
‫تغییرات دما‬ ‫انتهای دندریت‬ ‫پوست – مخاط‬ ‫دما‬
‫‪ -‬هیپوتاالموس‬

‫آسیب بافتی‬ ‫انتهای دندریت‬ ‫همه بافت ها و اندام ها به جز‬ ‫درد‬

‫مغز‬

‫مواد شیمیایی‬ ‫سلول چشایی و انتهای‬ ‫زبان و بینی‬ ‫شیمیایی‬

‫دندریت‬

‫حرکت – فشار – لمس‬ ‫سلول مژکدار و انتهای‬ ‫پوست – گوش – ماهیچه ها‬ ‫مکانیکی‬
‫– کشش ‪ -‬ارتعاش‬ ‫دندریت‬ ‫– جدار رگ ها‬
‫نور‬ ‫یاخته های استوانه ای و‬ ‫چشم ها‬ ‫نور‬
‫مخروطی‬

‫گیرنده های موجود در پوست‪ ،‬هر یک دندریت هایی از یک یا چند نورون حسی دارند که اغلب‬
‫توسط یک غالف پوششی از جنس بافت پیوندی احاطه شده است‪ .‬این پوشش در گیرنده های فشار‬
‫چند الیه است‪.‬‬
‫سطحی ترین گیرنده ها در پوست‪ ،‬گیرنده های لمس و درد هستند‪ .‬عمقی ترین گیرنده ها در پوست‪،‬‬
‫گیرنده های فشار هستند‪ .‬گیرنده های درد و مکانیکی‪ ،‬متنوع ترین محرک ها را دارند‪.‬‬
‫گیرنده های درد همگی به صورت برهنه دیده می شوند( بدون پوشش اند)‪ .‬گیرنده های لمس نیز به‬
‫دو صورت برهنه و یا بدون پوشش دیده می شوند‪.‬‬
 ‫کار گیرنده های حسی‪:‬‬
‫برای مثال‪ ،‬گیرنده فشار در پوست ‪:‬‬
‫تغییر شکل پوشش گیرنده‬ ‫فشرده شدن پوشش چند الیه گیرنده‬ ‫فشار (محرک)‬
‫باز شدن کانال های دریچه دار سدیمی در غشا گیرنده‬ ‫تغییر پتانسیل الکتریکی غشا‬
‫ایجاد پیام عصبی و ارسال آن به دستگاه عصبی مرکزی‬

‫سازش گیرنده ها‪:‬‬

‫وقتی گیرنده ها در زمان طوالنی در معرض گیرنده ثابتی قرار بگیرند‪ ،‬پیام عصبی کمتری ایجاد‬
‫می کنند یا اصال ایجاد نمی کنند که به این پدیده سازش گیرنده ها می گویند‪.‬‬
‫پدیده سازش گیرنده ها در گیرنده های پوستی نیز وجود دارد که باعث می شود وجود لباس بر روی‬
‫بدن را حس نکنیم‪ .‬در این حالت پیام های کمتری به مغز ارسال می شود و مغز ما فرصت دارد تا‬
‫اطالعات مهمتری را پردازش کند‪.‬‬
‫حواس پیکری ‪ :‬حس تماس – درد – دما ‪ -‬وضعیت‬
‫انواع حواس‬
‫حواس ویژه ‪ :‬بینایی – شنوایی – چشایی – بویایی‬

‫حواس پیکری‪:‬‬
‫در بخش هایی از بدن مثل پوست‪ ،‬ماهیچه های اسکلتی و زرد پی ها‪ ،‬گیرنده هایی به نام گیرنده های‬
‫حس پیکری وجود دارند و این حس ها شامل تماس‪ ،‬دما‪ ،‬وضعیت و درد هستند‪.‬‬
‫این گیرنده ها در پوست وجود دارند و با تماس‪ ،‬فشار و ارتعاش تحریک‬ ‫گیرنده های تماسی‬
‫می شوند و مکانیکی اند‪ .‬نوک انگشتان و لب ها گیرنده های تماسی بیشتری دارند‪.‬‬
‫در پوست و بخش هایی از درون بدن مثل سیاهرگ های بزرگ وجود دارند‬ ‫گیرنده های دمایی‬
‫و به تغییرات دما حساس اند‪.‬‬
‫این گیرنده ها در ماهیچه های اسکلتی و زردپی ها و کپسول پوشاننده‬ ‫گیرنده های حس وضعیت‬
‫مفصل ها قرار دارند وباعث می شوند مغز از نحوه قرار گیری اعضا در حالت سکون و حرکت‬
‫نسبت به هم اطالع یابد‪ .‬این گیرنده ها به کشیده شدن حساس اند‪.‬‬

‫این گیرنده ها در پوست و دیواره سرخرگ ها و بسیاری از بخش های بدن‬ ‫گیرنده های درد‬
‫وجود دارند و به آسیب های بافتی مانند بریدگی و سرما یا گرمای شدید و برخی مواد شیمیایی مانند‬
‫الکتیک اسید پاسخ می دهند‪ .‬گیرنده های درد سازش پیدا نمی کنند و این باعث می شود مادامی که‬
‫محرک آسیب رسان وجود دارد ما از وجود محرک اطالع داشته باشیم و برای برطرف کردن آن‬
‫واکنش مناسب نشان بدهیم‪.‬‬

‫تهیه و تنظیم ‪ :‬محسن فالحتی – سرگروه زیست شناسی شهرستان بوئین زهرا ( استان قزوین )‬