4 CH◊ÃNG 1.

HÀM S» L◊—NG GIÁC - PH◊ÃNG TRÌNH L◊—NG GIÁC

(0, 1)
≥ p ¥ ≥ p ¥
° 12 , 23 1
,
2 2
3
≥ p p ¥ ≥p p ¥
° 22 , 2
2 º 2
2 , 2
2
2
2º º
≥ p ¥ 3 3 ≥p ¥
° 23 , 12 3º
90 ± º 3 1
2 ,2
4 4
5º
120± 60± º
6 6
150± 30±

(°1, 0) (1, 0)
º 180± 0± ± 2º
360 x

210± 330±
7º 11º
6 6
≥ p ¥ 5º 240± 300± 7º
≥p ¥
° 23 , ° 12 270± 3 1
4
4º 5º
4 2 ,°2
≥ p p ¥ 3 3º 3 ≥p p ¥
° 22 , ° 22 2 2
2
, ° 2
2
≥ p ¥ ≥ p ¥
° 12 , ° 23 1
2 , ° 2
3

(0, °1)

BÀI . HÀM S L NG GIÁC

A TÓM T T L› THUY T

1 Tính chßt cıa hàm sË

a) Hàm sË chÆn, hàm sË l¥

Hàm sË y = f ( x) có t™p xác ‡nh là D gÂi là hàm sË chÆn n∏u vÓi mÂi x 2 D thì
° x 2 D và f (° x) = f ( x). Á th‡ hàm sË chÆn nh™n trˆc tung làm trˆc Ëi x˘ng.
Hàm sË y = f ( x) có t™p xác ‡nh là D gÂi là hàm sË l¥ n∏u vÓi mÂi x 2 D thì
° x 2 D và f (° x) = ° f ( x). Á th‡ hàm sË l¥ nh™n gËc tÂa Î O làm tâm Ëi x˘ng.
b) Hàm sË Ïn iªu
Cho hàm sË y = f ( x) xác ‡nh trên t™p (a; b) Ω R.
Hàm sË y = f ( x) gÂi là Áng bi∏n trên (a; b) n∏u 8 x1 , x2 2 (a; b) có x1 < x2 ) f ( x1 ) <
f ( x2 ).
Hàm sË y = f ( x) gÂi là ngh‡ch bi∏n trên (a; b) n∏u 8 x1 , x2 2 (a; b) có x1 < x2 )
f ( x1 ) > f ( x2 ).
c) Hàm sË tu¶n hoàn
Hàm sË y = f ( x) xác ‡nh trên t™p hÒp D, ˜Òc gÂi là hàm sË tu¶n hoàn n∏u có
sË T 6= 0 sao cho vÓi mÂi x 2 D ta có ( x + T ) 2 D và ( x ° T ) 2 D và f ( x + T ) = f ( x).
2. HÀM S» L◊—NG GIÁC 5

N∏u có sË d˜Ïng T nh‰ nhßt th‰a mãn các i∑u kiªn trên thì T gÂi là chu kì
cıa hàm tu¶n hoàn f .

2 Hàm sË y = sin x

Hàm sË y = sin x có t™p xác ‡nh là D = R ) y = sin [ f ( x)] xác ‡nh , f ( x) xác ‡nh.
Ø
Ø ± 0 ∑ | sin x| ∑ 1
T™p giá tr‡ T = [°1; 1], nghæa là °1 ∑ sin x ∑ 1 ) ØØ
± 0 ∑ sin2 x ∑ 1.
Hàm sË y = f ( x) = sin x là hàm sË l¥ vì f (° x) = sin(° x) = ° sin x = ° f ( x). Nên Á th‡
hàm sË y = sin x nh™n gËc tÂa Î O làm tâm Ëi x˘ng.
Hàm sË y = sin x tu¶n hoàn vÓi chu kì T0 = 2º, nghæa là sin ( x + k2º) = sin x. Hàm
2º
sË y = sin(ax + b) tu¶n hoàn vÓi chu kì T0 = .
| a|
≥ º º ¥
Hàm sË y = sin x Áng bi∏n trên mÈi kho£ng ° + k2º; + k2º và ngh‡ch bi∏n
µ ∂ 2 2
º 3º
trên mÈi kho£ng + k2º; + k2º vÓi k 2 Z.
2 2
Ø
Ø ± sin x = 1 , x = º + k2º
Ø
Ø 2
Hàm sË y = sin x nh™n các giá tr‡ ∞c biªt ØØ ± sin x = 0 , x = kº , k 2 Z.
Ø º
Ø ± sin x = °1 , x = ° + k2º
2
Á th‡ hàm sË
y

° º2
°º º º x
2

3 Hàm sË y = cos x

Hàm sË y = cos x có t™p xác ‡nh D = R ) y = cos [ f ( x)] xác ‡nh , f ( x) xác ‡nh.
(
0 ∑ | cos x| ∑ 1
T™p giá tr‡ T = [°1; 1], nghæa là °1 ∑ cos x ∑ 1 )
0 ∑ cos2 x ∑ 1.
Hàm sË y = cos x là hàm sË chÆn vì f (° x) = cos(° x) = cos x = f ( x) nên Á th‡ cıa hàm
sË nh™n trˆc tung O y làm trˆc Ëi x˘ng.
Hàm sË y = cos x tu¶n hoàn vÓi chu kì T0 = 2º, nghæa là cos( x + 2º) = cos x. Hàm sË
2º
y = cos(ax + b) tu¶n hoàn vÓi chu kì T0 = .
| a|
Hàm sË y = cos x Áng bi∏n trên các kho£ng (°º + k2º; k2º) , k 2 Z và ngh‡ch bi∏n
trên các kho£ng (k2º; º + k2º) , k 2 Z.
Ø
Ø ±
Ø cos x = 1 , x = k2º
Ø cos x = °1 , x = º + k2º , k 2 Z.
Hàm sË y = cos x nh™n các giá tr‡ ∞c biªt Ø ± º
Ø
Ø ± cos x = 0 , x = + kº
2
Á th‡ hàm sË
6 CH◊ÃNG 1. HÀM S» L◊—NG GIÁC - PH◊ÃNG TRÌNH L◊—NG GIÁC

°º ° º2 º
º
x
2

4 Hàm sË y = tan x
nº o º
Hàm sË y = tan x có t™p xác ‡nh D = R \ + kº, k 2 Z , nghæa là x 6= + kº ) hàm
2 2
º
sË y = tan [ f ( x)] xác ‡nh , f ( x) 6= + kº; ( k 2 Z).
2
T™p giá tr‡ T = R.
Hàm sË y = tan x là hàm sË l¥ vì f (° x) = tan(° x) = ° tan x = ° f ( x) nên Á th‡ cıa
hàm sË Ëi x˘ng qua gËc tÂa Î O .
Hàm sË y = tan x tu¶n hoàn vÓi chu kì T0 = º ) y = tan(ax + b) tu¶n hoàn vÓi chu
º
kì T0 = .
| a|
≥ º º ¥
Hàm sË y = tan x Áng bi∏n trên các kho£ng ° + kº; + kº , k 2 Z.
2 2
Ø
Ø ± tan x = 1 , x = º + kº
Ø
Ø 4
Hàm sË y = tan x nh™n các giá tr‡ ∞c biªt ØØ ± tan x = °1 , x = ° º + kº , k 2 Z.
Ø ± tan x = 0 , x = kº 4
Ø

Á th‡ hàm sË
y

°º ° º2
O º º x
2

5 Hàm sË y = cot x

Hàm sË y = y = cot x có t™p xác ‡nh D = R \ {kº, k 2 Z}, nghæa là x 6= kº ) hàm sË

y = cot [ f ( x)] xác ‡nh , f ( x) 6= kº; ( k 2 Z).
T™p giá tr‡ T = R.
Hàm sË y = cot x là hàm sË l¥ vì f (° x) = cot(° x) = ° cot x = ° f ( x) nên Á th‡ cıa hàm
sË Ëi x˘ng qua gËc tÂa Î O .
Hàm sË y = y = cot x tu¶n hoàn vÓi chu kì T0 = º ) y = cot(ax + b) tu¶n hoàn vÓi chu
º
kì T0 = .
| a|
Hàm sË y = y = cot x ngh‡ch bi∏n trên các kho£ng (kº; º + kº) , k 2 Z.
2. HÀM S» L◊—NG GIÁC 7

Ø
Ø º
Ø ± cot x = 1 , x = + kº
Ø 4 º
Ø
Hàm sË y = y = cot x nh™n các giá tr‡ ∞c biªt ØØ ± cot x = °1 , x = ° + kº , k 2 Z.
Ø
Ø ± º 4
Ø cot x = 0 , x = kº
2
Á th‡ hàm sË
y

3º
°º ° º2 2

O º x
° 32º
º
2

B CÁC D NG TOÁN TH NG G P

� D NG 2.1. Tìm t p xác nh c a hàm s l ng giác

Ph˜Ïng pháp gi£i: ∫ tìm t™p xác ‡nh cıa hàm sË l˜Òng giác ta c¶n nhÓ:
sin f ( x) º
1 y = tan f ( x) = ; i∑u kiªn xác ‡nh: cos f ( x) 6= 0 , f ( x) 6= + kº, ( k 2 Z).
cos f ( x) 2
cos f ( x)
2 y = cot f ( x) = ; i∑u kiªn xác ‡nh: sin f ( x) 6= 0 , f ( x) 6= kº, (k 2 Z).
sin f ( x)

3 MÎt sË tr˜Ìng hÒp tìm t™p xác ‡nh th˜Ìng g∞p:

1
y= , i∑u kiªn xác ‡nh là P ( x) 6= 0.
P ( x)
p
y = 2n P ( x), i∑u kiªn xác ‡nh là P ( x ∏ 0).
1
y = 2p
n
, i∑u kiªn xác ‡nh là P ( x) > 0.
P ( x)
(
A 6= 0
4 L˜u ˛ r¨ng: °1 ∑ sin f ( x); cos f ( x) ∑ 1 và A · B 6= 0 ,
B 6= 0.

5 VÓi k 2 Z, ta c¶n nhÓ nh˙ng tr˜Ìng hÒp ∞c biªt:

8 CH◊ÃNG 1. HÀM S» L◊—NG GIÁC - PH◊ÃNG TRÌNH L◊—NG GIÁC

2 º 2 º
sin x = 1 , x = + k 2º tan x = 1 , x = + kº
6
6 2 6
6 4
6 sin x = 0 , x = kº 6 tan x = 0 , x = kº
6 6
4 º 4 º
sin x = °1 , x = ° + k2º tan x = °1 , x = ° + kº
2 4
2 º
2 cot x = 1 , x = + kº
cos x = 1 , x = k2º 6
6 4
6 6 º
6 º 6 cot x = 0 , x = + kº
6 cos x = 0 , x = + kº 6 2
4 2 4 º
cos x = °1 , x = º + k2º cot x = °1 , x = ° + kº
4

r
sin 3 x 2 ° cos x
VÍ DỤ 1. Tìm t™p xác ‡nh cıa hàm sË: y = f ( x) = + . S:
n º o tan2 x ° 1 1 + cos x
º
D = R \ ± + k º ; + k º ; º + k 2º .
4 2

LÌi gi£i. 8
>
> tan2 x ° 1 6= 0
>
>
>
< cos x 6= 0
>
i∑u kiªn xác ‡nh cıa hàm sË: 2 ° cos x
>
> ∏0
>
> 1 + cos x
>
>
: cos x 6= °1.
(
1 ∑ 2 ° cos x ∑ 3 2 ° cos x
Do °1 ∑ cos x ∑ 1 nên ( . T¯ ó suy ra: ∏ 0, 8 x 2 R.
0 ∑ 1 + cos x ∑ 2 1 + cos x
8
> º
> x 6= ± + kº
>
>
< 4 n º o
º
V™y hàm sË xác ‡nh khi và chø khi x 6= º + kº , nên D = R \ ± + kº; + kº; º + k2º . ‰
>
>
> 2 4 2
>
: x 6= º + k2º.

p
4º 2 ° x 2
VÍ DỤ 2. Tìm t™p xác ‡nh cıa hàm sË: y = f ( x) = . S:
n o cos x
º
D = °2º ∑ x ∑ 2º; x 6= + kº .
2

LÌi gi£i. 8
(
4º ° x ∏ 0 < ° 2º ∑ x ∑ 2º
2 2 n º o
i∑u kiªn xác ‡nh cıa hàm sË: , º . V™y D = °2º ∑ x ∑ 2º; x 6= + kº .
cos x 6= 0 : x 6= + kº. 2
2
‰

1 BÀI T P V N D NG

BÀI 1. Tìm t™p xác ‡nh cıa các hàm sË l˜Òng giác sau:
4 p
1 y = cos . S: D = R \ {0}. 2 cos 2 x. S: D = [0; +1).
x
Ω æ
1 + cos x tan 2 x ºkº
3 y= S: D = R \ {kº}. 4 y= . S: D = R \ + .
sin x 1 + cos2 x 4 2
Ω æ r n º o
tan 2 x kº º º cos x + 4
5 y= . S: D = R \ + ; + k2º . 6 y= . S: D = R \ ° + k2º .
sin x ° 1 4 2 2 sin x + 1 2
2. HÀM S» L◊—NG GIÁC 11

� D NG 2.2. Tìm giá tr l n nh t, giá tr nh nh t c a hàm s l ng giác

Ph˜Ïng pháp gi£i:

D¸a vào t™p giá tr‡

" cıa hàm sË l˜Òng giác, chØng h§n
"
0 ∑ | sin x| ∑ 1 0 ∑ | cos x| ∑ 1
± °1 ∑ sin x ∑ 1 ) ho∞c °1 ∑ cos x ∑ 1 )
0 ∑ sin2 x ∑ 1 0 ∑ cos2 x ∑ 1.
± Bi∏n Íi ˜a v∑ d§ng m ∑ y ∑ M .

K∏t lu™n: max y = M và min y = m.

1 VÍ D

4
VÍ DỤ 1. Tìm giá tr‡ lÓn nhßt và giá tr‡ nh‰ nhßt cıa hàm sË y = f ( x) = p .
2 2
p5 ° 2 cos x sinpx
4 5 4 2
S: min y = , max y =
5 3

LÌi gi£i.
Ta có
4 4 4
y = f ( x) = p =r =r .
5 ° 2 cos2 x sin2 x 1 2 1 2
5 ° (2 cos x sin x) 5 ° sin 2 x
2 2
p p
2 1 2 9 4 5 4 4 2
Do 0 ∑ sin 2 x ∑ 1 nên 5 ∏ 5 ° sin 2 x ∏ . Suy ra ∑ y= r ∑ .
2 2 5 1 2
3
5 ° sin 2 x
p 2
4 5
± y= khi sin 2 x = 0, luôn tÁn t§i x th‰a mãn, chØng h§n x = 0.
p5
4 2 º
± y= khi sin 2 x = 1 ho∞c sin 2 x = °1, luôn tÁn t§i x th‰a mãn, chØng h§n x = .
3 p p 4
4 5 4 2
V™y min y = và max y = . ‰
5 3

VÍ DỤ 2. Tìm giá tr‡ lÓn nhßt và giá tr‡ nh‰ nhßt cıa f ( x) = 3 sin2 x + 5 cos2 x ° 4 cos 2 x ° 2.
S: min y = °1, max y = 5

LÌi gi£i.
Ta có

f ( x) = 3 sin2 x + 5 cos2 x ° 4 cos 2 x ° 2

° ¢ ° ¢
= 3 sin2 x + cos2 x + 2 cos2 x ° 4 2 cos2 x ° 1 ° 2
= 5 ° 6 cos2 x.

Do 0 ∑ cos2 x ∑ 1 nên 5 ∏ f ( x) = 5 ° 6 cos2 x ∏ °1.

º
± f ( x) = 5 khi cos x = 0, luôn tÁn t§i x th‰a mãn, chØng h§n x = .
2
± f ( x) = °1 khi cos2 x = 1, luôn tÁn t§i x th‰a mãn, chØng h§n x = 0.
V™y max f ( x) = 5 và min f ( x) = °1. ‰
h º ºi
VÍ DỤ 3. Tìm giá tr‡ lÓn nhßt và giá tr‡ nh‰ nhßt cıa f ( x) = sin6 x + cos6 x + 2, 8 x 2 ° ; .
2 2
2. HÀM S» L◊—NG GIÁC 17

BÀI 6. Tìm giá tr‡ lÓn nhßt và giá tr‡ nh‰ nhßt cıa các hàm sË l˜Òng giác sau
h ºi 5
1 y = sin4 x + cos4 x, 8 x 2 0; S: min y = , max y = 1
6 8
h ºi
2 y = 2 sin2 x ° cos 2 x, 8 x 2 0; S: min y = °1, max y = 2
3
≥ ¥ ∑ ∏
º 3º º
3 y = cot x + , 8 x 2 ° ; ° S: min y = °1, max y = 0
4 4 4

� D NG 2.3. Xét tính ch n l c a hàm s l ng giác

Ph˜Ïng pháp gi£i

B˜Óc 1. Tìm t™p xác ‡nh D cıa hàm sË l˜Òng giác.

N∏u 8 x 2 D thì ° x 2 D ) D là t™p Ëi x˘ng và chuy∫n sang b˜Óc 2.

B˜Óc 2. Tính f (° x), nghæa là s≥ thay x b¨ng ° x, s≥ có 2 k∏t qu£ th˜Ìng g∞p sau

– N∏u f (° x) = f ( x) ) f ( x) là hàm sË chÆn.

– N∏u f (° x) = ° f ( x) ) f ( x) là hàm sË l¥.

N∏u không là t™p Ëi x˘ng (8 x 2 D ) ° x › D ) ho∞c f (° x) không b¨ng f ( x) ho∞c

° f ( x) ta s≥ k∏t lu™n hàm sË không chÆn, không l¥.
! Ta th˜Ìng s˚ dˆng cung góc liên k∏t d§ng cung Ëi trong d§ng toán này, cˆ th∫
cos(°a) = cos a, sin(°a) = ° sin a, tan(°a) = ° tan a, cot(°a) = ° cot a.

1 VÍ D

VÍ DỤ 1. Xét tính chÆn l¥ cıa hàm sË

p
1 f ( x) = sin2 2 x + cos 3 x S: f ( x) là hàm sË 2 f ( x) = cos x2 ° 16 S: f ( x) là hàm sË
chÆn chÆn

LÌi gi£i.

1 T™p xác ‡nh D = R.

8 x 2 R ) ° x 2 D = R nên ta xét

f (° x) = sin2 (°2 x) + cos(°3 x) = sin2 2 x + cos 3 x = f ( x).

V™y f ( x) là hàm sË chÆn.

2 T™p xác ‡nh D = (°1; °4] [ [4; +1).

" "
x 2 (°1; °4] ° x 2 [4; +1)
8 x 2 (°1; °4] [ [4; +1) ) ) ) °x 2 D
x 2 [4; +1) ° x 2 (°1; °4]
p p
Xét f (° x) = cos (° x)2 ° 16 = cos x2 ° 16 = f ( x).
V™y f ( x) là hàm sË chÆn.
‰