UNIVERZITET UMETNOSTI U BEOGRADU

FAKULTET LIKOVNIH UMETNOSTI

Oblast rada: Likovna pedagogija
Metodika likovne kulture 3_1
Akademska godina/letnji semestar 2022/23.

TRADICIONALNO-SAVREMENO
Likovni jezik u savremenoj umetničkoj praksi vizuelne kulture
Ispitni pisani rad

Uticaj Edvarda Muka na savremeno stvaralaštvo Pitera Doiga

Ime i prezme,(Studijski smer, br. Indeksa): Iva Stanojevic, slikarstvo,
5226/2020
Mentor: dr Maja Bosnar, vanredni profesor

Uvod

Početak dvadesetog veka predstavlja jedan od najplodnijih perioda, kako na polju

psihologije, tako I umetnosti. Razvojem psihoanalize, na čelu sa Sigmundom Frojdom,
otvaraju se nove dimenzije čoveka kao samosvesnog bića, a kako umetnost kontinuirano
prati I odražava aktuelna dešavanja u razvoju civilizacije, niče novi umetnički pravac,
ekspresionizam. Svojim inovativnim karakterom I teritorijalnom rasprostranjenošću
predstavlja ključnu prekretnicu za razvoj savremene umetnosti. Zastupnici ovog pravca
odvraćaju publiku od dotadašnjeg shvatanja umetnosti kao mimetičke, okreću se suštini I
traganjem za istinom. Zaranjaju u čovekovu bit I za cilj sebi postavljaju upoznavanje
čoveka sa samim sobom.
Edvard Munk, kao jedan od ranih predstavnika ovog perioda, svojim intenzivnim,
evokativnim delima uvlači posmatrača u svet anksioznosti I melanholije I nepovratno
urezuje svoj uticaj u njegovoj podsvesti. Mnogim mladim umetnicima, čak dva veka
kasnije, predstavlja nepresušni izvor inspiracije I nadahnuća, među kojima se našao I Piter
Doig, jedan od najuticajnijih stvaralaca savremene umetnosti. Munkov uticaj prožima par
Piterovih reprezentativnih dela, kao što su “Echo Lake” I “White Canoe”, do kog je došlo
posredstvom jednog segmenta filma “Petak 13.” iz 1980. kako je Doig osetio direktnu vezu
između određenih scena I Munkove serije slika pod nazivom “Ashes”. Ovaj esej bazira se
na istraživanju I akcentovanju ključnih tačaka preklapanja ovih dvaju umetnika I njihovih
dela.

Tradicionalno nasleđe

“Želimo više od fotografije prirode. Ne želimo da slikamo lepe slike kako bi bile okačene
na zidove salona. Želimo da stvaramo, ili makar da postavimo temelje umetnosti koja nudi
nešto čovečanstvu. Umetnost koja privlači I uzbuđuje, Umetnost stvorena iz dubine duše.”
Edvard Munk

Edvard Munk, jedan od najvećih slikara Norveške, započeo je svoju dugu karijeru 1880.
u svojoj sedamnaestoj godini. Spojio je život I umetnost u strasnim predstavama svog
bogatog životnog iskustva. Njegova neumorna istraživanja ljudskih emocija I psiholoških
stanja ostavila su širok opus dela koja nam I danas mnogo govore I sadrže istu jačinu I
kompleksnost simbolike kao I kada su prvi put bila izložena.
Služio se mnogim tehnikama I ponovno istraživao iste motive kroz sliku, crtež, litografiju,
fotografiju, duboku stampu I drvorez. Upečatljiva I dinamična figuracija, kao I vibrantna
paleta boja, u kombinaciji sa inovativnim slikarskim tehnikama, ničinili su ga široko
cenjenim I jednim od najuticajnijih slikara svoga vremena.
Munk je rođen 1863, u siromašnoj, ali dobro obrazovanoj Norveškoj porodici. Njegovo
detinjstvo obeležili su brojni traumatični događaji koji su se kasnije odrazili kao temelji na
kojima je izgradio svoju umetničku karijeru. Bolest, ludilo I smrt biće najčešće teme koje
će ispunjavati Munkova platna.
Poznati I u ovo vreme već priznati impresionistički pristup Munka neće zadovoljiti na duže
vreme, ubrzo će otkriti njegove granice I okrenuti se potrazi za novim, slobodnijim
načinom koji će mu omogućiti da svoju patnju I unutrašnje nemire prikaže što potpunije I
ubedljivije. Traganjem za ekspresijom, Munk dolazi do rešenja koje će dovesti do
konačnog cepanja I odvajanja od impresionizma iz kog nastaje serija njegovih
reprezentativnih radova bolesnog deteta sa majkom.
 Edvard Munch, The sick child, 1886

Tokom tri godine studija u Francuskoj, pored uticaja koje na njega vrše impresonisti,
otkriva afinitet preba sibolizmu, kako je u to vreme u zamahu bio pokret simbolista, što se
može zaključiti iz njegovog odabira boja I simlifikacije formi. Njihovim preklapanjem I
uzajamnim dopunjavanjem Munk ih podređuje svojim potrebama I kreira sebi svojstven,
distinktan I danas lako prepoznatljiv stil.
Na početku svoje karijere, kao I mnogi drugi umetnici koji su se našli ispred svog vremena,
Munk nailazi na zid oštre kritike I neodobrenja javnosti, kako je njegova tematika bila
previše “lična”, a slike delovale nedovršeno. Bujica koja je usledila nakon njegove prve
izložbe u Berlinu 1892, predstavila ga je javnosti I ironično, otvorila mu mnoge nove
mogućnosti.
Za vreme svog boravka u Berlinu započinje novu seriju slika pod nazivom “The Frieze of
Life”, na koju će se vraćati tokom čitavog života. Ove predstave psihičkih stanja kao što su
anksioznost i melanholija, komleksnih aspekata seksualne ljubvi I trauma prouzrokovanih
bolešću I smrću, kada su okačene u nizu, jedna pored druge, prestaju da budu ono što su
bile I zajedno stvaraju simfoniju.
 Edvard Munch, By the Deathbed, 1895. Anxiety, 1894 . Dead Mother and Child, 1893.

Boravak u Berlinu uveo je Munka u boemsko, radikalno društvo pesnika, kritičara I

slikara. Međutim, dok je njegova umetnost cvetala, njegov emotivni život je trpeo I
raspadao se pod mnogim ljubavnim aferama koje je nosio takav način života. Kako je već
poznato da emocije glavni pokretač njegovog stvaralaštva, jasno je da su iz ovih perioda
nastale brojne serije slika, grafika I drvoreza, danas izlozenih na zidovima brojnih muzeja I
galerija širom sveta. U trenucima ljubavi I osećaja najdublje povezanosti, na platnu bi se
prepletali impresionistički, treperavi potezi četke sa blagim, harmoničnim bojama I
valerima, da bi u naletima besa, ljubomore, poniženja I usamljenosti cepao tu harmoniju
vibrantnim bojama I jakim konturama.

Edvard Munch, The kiss, 1892. Edvard Munch, Red and white, 1894.

“Flowering and Passing of Love” jeste metaforičan naziv kraće serije slika u sklopu Friza
života I obuhvata radove, kao što I sam naziv nagoveštava, iz perioda kada njegova ljubav
cveta I napokon vene. Prva od šest u seriji ovih simbolikom bogatih slika jeste “After the
Fall” ili poznatije, “Ashes”.
Edvard Munch, Ashes, 1894, The National Museum of Art, Architecture and Design, Oslo, Norway,
ulje na platnu, 120x141cm

Nastala je 1894. I trenutno se nalazi u norveškom Narodnom muzeju u Oslu. Prikazuje

turbulentnu scenu ljubavnika nakon čina preljube, koji muškarca ostavlja u očajanju.
Figure su postavljene u mračnoj šumi, u jakom međusobnom kontrastu, u boji I polozaju
tela, na svetlu I u tami. Žena uspravljena, podignutih ruku, upletenih u vatrenu kosu, dugih
repova koji joj skrivaju ramena I uokviruju figuru, zauzima centralni prostor kompozicije i
gleda direktno u posmatrača. Dijagonalno, u levom donjem uglu, kao da izranja tamna
muška figura, pognutog stasa, skrivajući lice od radoznalih pogleda publike.
Odabir ovog motiva, od strane umetnika, razjasniće nam osvrt na konkretan period
nastanka ove slike, koji je, što možemo saznati iz njegovog dnevnika, bio obeležen
trenucima krucijalnim za njegovo seksualno I emotivno sazrevanje. Na slici, Munk jasno
dočarava trenutak spoznaje, kada požuda I strast izblede, na površinu ispliva njegova
istina, kristalno jasna, da je počinio greh I da se našao iskorišćenim. Moć koju ova žena
ima nad njim, simbolično se provlači kroz njene pramenove, zmijolike forme, koji kao da
miluju njegova leđa.
Ekpresija I mnoštvo suptilnih simbola koje ovo delo sadrži I sirove emocije koje isijavaju I
nikoga ne ostavljaju ravnodušnim, zaintrigiraće Pitera Doiga I prouzrokovati nastanak
njegove, same po sebi inspirativne, serije ekspresivnih slika.

Savremena umetnička praksa

Piter Doig, jedan od najuspešnijih savremenih britanskih slikara, rođen je 1959. u
Edinburgu u Škotskoj, a trenutno je pozicioniran u Trinidadu u Španiji, u mestu za koje je
ostao vezan još od 1962. kada se porodica Doig prvi put tamo preselila. Svoju karijeru
izgradio je na sadržajnom I veoma opširnom opusu slika preplavljenim enigmatičnom
aurom. Svoje stvaralaštvo nije ograničavao na određeni medij, a inspiraciju je vukao iz
filmova, fotografija, grafika I ličnih uspomena.
Nakon par godina provedenih u Španiji, sa porodicom se seli u Kanadu, gde je ostvario
najviše upečatljivih uspomena iz kojih će kasnije izvlačiti inspiraciju I koje će biti jedan od
jačih pokretača sa njegovo umetničko stvaralaštvo. Aktivno počine da stvara od perioda
rane adolescencije, a njegov unikatan stil postaće javno prepoznat I uvažen 1990.
Na put ka usavršavanju svog stila I sebe kao samostalnog umetnika, uticali su, direktno ili
indirektno, brojni njegovi prethodnici, medju kojima su se istakli Edvard Munk I Klod
Mone, što u oba slučaja može proći nezapaženo na njegovim slikama kako je Doig svesno
te prisvojene kvalitete modifikovao I prilagodio svom senzibilitetu.
Magični realizam predstavlja žanr u literaturi I slikarstvu koji označava spoj realnog I
nadrealnog, svakodnevnog života isprepletanog spiritualnim ili nestvarnim događajima I
stvorenjima. Doig je, sudeći po njegovom radu, razvio ovaj stil, blizak nadrealizmu, koji se
odražava u sugerisanju nekog narativa, lika, ili sukobljenih svetova, za koje najčešće
pronalazi inspiraciju I reference u filmovima, umetnosti I književnosti I adaptira ih I
kombinuje u skladu sa onim sto samo delo iziskuje.

Peter Doig, Gasthof zur Muldentalsperre, 2000-2002

Kroz celu svoju karijeru koristi se uglavnom figurativnim vizuelnim jezikom,

kombinacijom ekspresionističkog I impresionističkog pristupa kao I simbolikom.
Vibrantan kolorit, uprošćene I blago iskrivljene forme, sa veoma postojanom I mističnom
atmosferom koji odlikuju njegova dela mogu se, širim sagledavanjem I komparacijom,
usko povezati sa Munkovim distinktnim stilom. U razgovoru sa Šinom Vagstaf, održanom
povodom otvaranja Munkove retrospektivne izložbe u muzeju Metropolitan, Doig govori o
njegovom prvom značajnom susretu sa Munkovim delom, I prvim njegovim uticajem pod
kojim se našao, do kog je došlo, neposrednim putem, kroz film. Scena čamca na jezeru, iz
prve polovine filma, ubedljivo ga je asocirala na Munka I kasnije poslužila kao referenca
za čitavu seriju radova.

Friday the 13th, 1980. Movie scene Peter Doig, White Canoe, 1991.

Drugi susret sa Munkom, u Nacionalnoj galeriji u Londonu gde je bila izložena serija “The
Frieze of Life”, bio je ujedno I Doigov prvi susret sa slikom “Ashes”, koja će mu ostati
urezana u sećanju I na osnovu koje će nastati “Echo Lake”. Kako nam je već poznato
Doigovo maestralno umeće komponovanja više različitih resursa u jednu novu, kompletnu
celinu I kako su nam sada poznati njegovi afiniteti ka filmskoj scenografiji, na ovoj slici
možemo jasno uočiti preklapanja Munkove slike I još jedne scene iz filma “Friday the 13 th"
Povezanost između ova dva prikaza je naizgled nemoguće pronaći, Doig ih je, međutim,
povezao zvukom, jer obe odaju utisak “zvuka prigušenog vodom”.
 Peter Doig, Echo Lake, 1998, TATE, oil on canvas, 230x360cm

Slika predstavlja noćni pejzaž, horizontalno podeljen svetlom linijom obale jezera, sa
figurom pomerenom desno od centralnog dela slike. Tretman kamenite obale, drugačiji je
od tretmana same figure što je izvlači u prvi plan I time postaje fokusna tačka ove slike.
Horizontalna kompozicija je razigrana svetlom dijagonalom koja se povlači od lampiona u
gornjem levom uglu, preko policijskog automobila I uprošćene figure čoveka, pa do
donjeg desnog ugla I reflektovanog drveća na površini jezera. Celu sliku prožima mistična
atmosfera I ,njemu svojstven, zrak magičnog realizma, kako u narativu, tako I u samoj
izvedbi slike. Nemir koji budi u posmatrču svakako nije dovoljno jak da mu odvrati pogled
od slike I time stvara vrtlog osećanja straha, neizvesnosti, a istovremeno zadovoljstva I
neobjašnjivog spokojstva.

Komparativna analiza i zaključak

Pier Doig I Edvard Munk stvarali su u periodima odvojenim celim jednim vekom I
obojica važe za inovatore I uticajne umetnike svoga vremena. Razlike koje postoje kao
posledica takvog jaza kao što su dalji razvoj kulture I nauke koji se po automatizmu
odražavaju I na izmenu svesti I opštih vrednosti čoveka kao člana zajednice, nisu dovoljno
velike kako bismo prevideli njihove sličnosti, niti su potpuno zanemarljive, tako smo
primorani da tačke njihovog preklapanja osvetljavamo korak po korak.
Na slici “Echo Lake” jasno se vidi podudarnost sa scenom iz filma. Kompozicija, narativ I
motiv figuracije se skoro potpuno poklapaju, dok je Doigovo referisanje na Munka, u
ovom slučaju, pre svega idejnog karaktera.
Kao očiglednu sličnost možemo izdvojiti predstave čoveka kraj jezera I žene sa desne
slike, kako oboje stoje, ruku podignutih u vis. Sličnosti tehničke prirode, kao što je način
na koji je naslikana obala na levoj I krupno kamenje na desnoj slici, nežni svetli tonovi koji
se prostiru središnjim delovima obe slike, kolorit, koji je kod Doiga ublažen, predstavljaju
kvalitete svojstvene obojici umetnika koji su se, slučajnim putem ili tendenciozno,
poklopili. Međutim, glavna tačka preklopa bi zauvek ostala skrivena da umetnik to poželi,
jer, naime, početna ideja za sliku “Echo Lake”, polazi od umetnikove subjektivne
percepcije Munkove slike, kako je Doig video proširenu scenu, I radju slike “Ashes”
postavio na obalu jezera. Ideja iza Doigove slike je bila, zapravo, da naslika prizor jezera
koji je zamislio I “nadogradi” Munkovu sliku.
Uticaji tradicionlnog nasleđa kojima se izlažemo iz dana u dan, mogu I ne moraju se
ispoljiti u našem ličnom stvaralaštvu, što Ih ne pravi nebitnim, naprotiv vrlo često u nama
aktiviraju neki proces na podsvesnom nivou, koji se mogu odraziti na različite načine I u
različitim trenucima. Koliko god nas vreme bude primoravalo da ga pratimo u korak, I
kolikom se god brzinom naša kultura I svest budu razvijali, tradicionalno nasleđe će opstati
kao stabilan temelj za razvoj mladih umetnika.

Literatura:

1. https://www.metmuseum.org/exhibitions/listings/2017/edvard-munch
 2. https://eclecticlight.co/2017/05/12/edvard-munch-the-frieze-of-life-3-flowering-and-
passing-of-love/
3.
https://www.ngv.vic.gov.au/wpcontent/uploads/2014/10/ngv_edures_edvardmunch.pdf
4. https://www.dailyartmagazine.com/edvard-munch-and-the-frieze-of-life/
5. https://www.theartstory.org/artist/doig-peter/
6. https://www.contemporaryartissue.com/peter-doig/
7. https://www.tate.org.uk/art/artworks/doig-echo-lake-t07467