Voetorthesen 1

Voetorthesen 2

Voetorthesen
Stefanie Cools

Unit 2
CAMPUS
Orthopedie

Geel Opleidingsonderdeel: Orthopedische technologie

Onderwijsleeractiviteit: Voetorthesen

Academiejaar 2019-2020
 3

Inleiding

Figuur 1-1 Internationaal symbool van orthopedie

4
 5

Inhoudstafel
1 Voorstelling orthopedie en schoentechnologie
1.1 Wat is orthopedie?...................................................................10
1.2 Wat is een orthopedisch technoloog?.........................................10
1.3 Wat is een schoentechnoloog?...................................................10
1.4 Vijf pijlers...............................................................................11

2 De schoen
2.1 Confectieschoenen...................................................................14
2.1.1 Algemene bouw van de confectieschoen.....................................14
2.1.2 Maatvoering van de confectieschoen..........................................17
2.1.3 De kinderschoen......................................................................18
2.2 Hakhoogte en hielheffing..........................................................20
2.3 Sportschoenen........................................................................21
2.3.1 Functies van goede sportschoenen.............................................22
2.3.2 Welke schoen voor welk type voet?...........................................23
2.3.3 Schokabsorptie.......................................................................25
2.3.4 Soepelheid..............................................................................25
2.3.5 Vochtregeling..........................................................................26
2.3.6 Duurzaamheid.........................................................................26
2.4 Schoen met hoge hakken.........................................................26
2.5 Flip-flops................................................................................27
2.6 Veiligheidsschoenen.................................................................29

3 Afwikkelingscorrecties
3.1 Afwikkelingscorrectie...............................................................31
3.1.1 Definitie.................................................................................31
3.2 Afwikkelingscorrectie in de praktijk............................................31
3.2.1 Vervroegde afwikkeling............................................................32
3.2.2 Vertraagde afwikkeling.............................................................32
3.2.3 Twee-fasen afwikkeling............................................................32
3.2.4 Richtingsturende/accepterende afwikkelingscorrectie...................34
3.2.5 Polyfasische afwikkelingscorrectie..............................................34
3.3 Voorzieningen aan de buitenzool...............................................35
3.3.1 wiggen...................................................................................35
3.3.2 Zoolhakverhoging....................................................................35
3.4 Voorzieningen aan de hak.........................................................35
3.4.1 Hakverhoging..........................................................................36
3.4.2 Afgeronde hak.........................................................................36
3.4.3 Bufferhak...............................................................................37
3.4.4 Zijwaarts geschoorde hak.........................................................37
3.4.5 Achteruit geschoorde hak.........................................................37
3.5 Voorzieningen aan de binnenzool...............................................38
 6

3.5.1 Gelengverstijving....................................................................38
3.5.2 Binnenzoolversteviging.............................................................38
3.6 Voorzieningen aan contrefort en schacht....................................38
3.6.1 Versterkte contrefort................................................................38
3.6.2 Haglund-polstering..................................................................39
3.6.3 Ontlasting drukpunten..............................................................39
3.6.4 Ontlastingspolstering tong........................................................39
3.6.5 Ontlastingspolstering enkels.....................................................39

4 De voet
4.1 Skelet van de voet...................................................................40
4.2 Nummering van tenen..............................................................41
4.3 Het gewelven systeem van de voet............................................43
4.3.1 Aponeurosis plantaris of plantaire fascia.....................................46
4.4 Bewegingen van de voet..........................................................48
4.4.1 Bovenste spronggewricht of art. talocruralis................................48
4.4.2 Onderste spronggewricht of art. Subtalaris + art.
Talocalcaneonavicularis............................................................51
4.4.3 Gewrichten in de voet..............................................................52
4.5 Looppatroon...........................................................................53
4.5.1 Omschrijving van de gangcyclus................................................53
4.5.2 De verschillende delen bij de standfase......................................54
4.5.3 De zwaaifase..........................................................................55
4.5.4 Bipodale of dubbele steunfase...................................................56
4.5.5 Bewegingen in en van de voet...................................................56
4.6 Ontwikkeling van de voet.........................................................57
4.6.1 Een kindervoet is niet gelijk aan een volwassen voet...................58

5 Onderzoek van de voet

5.1 Doktersvoorschrift...................................................................59
5.2 Navragen bij de patiënt............................................................59
5.3 Functieonderzoek....................................................................60
5.3.1 Algemeen...............................................................................60
5.3.2 Statisch..................................................................................60
5.3.3 Dynamisch..............................................................................60
5.3.4 Palpatie..................................................................................60
5.3.5 Foot Posture Index..................................................................61
5.4 Beoordeling voetorthesen.........................................................63
5.5 Beoordeling huidig schoeisel.....................................................63
5.5.1 Onderwerk van het schoeisel bekijken........................................63
5.5.2 Bovenwerk van het schoeisel bekijken........................................63
5.5.3 Binnenwerk van de schoen bekijken...........................................63
5.5.4 Beenlengteverschil...................................................................64
5.5.5 Voetbelasting..........................................................................64
 7

6 Pathologie van de voet

6.1 Inleiding.................................................................................65
6.1.1 De bejaarde voet.....................................................................65
6.2 Verschillende standafwijkingen..................................................65
6.2.1 Pes planus..............................................................................65
6.2.2 Pes valgus en pes varus...........................................................68
6.2.3 Pes planovalgus......................................................................69
6.2.4 M. Tibialis posterior ontsteking/ruptuur......................................71
6.2.5 Pes cavus...............................................................................72
6.2.6 Pes cavovalgus........................................................................73
6.2.7 Pes cavovarus.........................................................................73
6.2.8 Pes calcaneus.........................................................................75
6.2.9 Pes equinus............................................................................76
6.2.10 Pes metatarsus adductus..........................................................78
6.2.11 Pes adductus..........................................................................79
6.2.12 Pes equinovarus adductus........................................................80
6.2.12 Pes transversoplanus...............................................................86
6.2.13 Bunionnette of malletteen.........................................................90
6.2.14 Morton’s neuralgie...................................................................90
6.2.15 Hallux adductus.......................................................................93
6.2.16 Hallux valgus..........................................................................93
6.2.17 Sesamoïditis...........................................................................96
6.2.18 Hamertenen en klauwtenen......................................................98
6.2.19 Hallux limitus / rigidus............................................................100
6.3 Degeneratieve veranderingen..................................................102
6.3.1 Arthrose...............................................................................102
6.3.2 Fasciitis plantaris...................................................................102
6.3.3 Hielspoor..............................................................................103
6.3.4 Haglundse exostose...............................................................104
6.3.5 Tarsal tunnel syndroom..........................................................105
6.4 Achillespeesaandoeningen......................................................106
6.4.1 Achillespeesontsteking...........................................................106
6.4.2 Achillespeesruptuur................................................................107
6.5 Osteochondrose dissecans......................................................109
6.5.1 Ziekte van Sever...................................................................109
6.5.2 Köhler I................................................................................110
6.5.3 Köhler II...............................................................................111
6.6 Reumatoïde artritis................................................................112
6.6.1 De voet met reuma................................................................113
6.6.2 Behandeling..........................................................................114
6.6.3 Schoenen en reuma...............................................................115
6.7 Diabetes Mellitus...................................................................117
6.7.1 Pathologie.............................................................................117
 8

6.7.2 Gevolgen..............................................................................118
6.7.3 Behandeling..........................................................................118
6.7.4 De diabetische voet................................................................118
6.7.5 Pathologie van de diabetische voet..........................................120
6.7.6 Charcot voet.........................................................................121
6.7.7 Classificatie...........................................................................123
6.7.8 Ontstaan van ulcus................................................................125
6.7.9 Behandeling van de diabetische voet........................................125
6.8 Endorotatiegang - intoeiing.....................................................136
6.9 Clavi....................................................................................138
6.9.1 Oorzaak................................................................................138
6.9.2 Meest voorkomende lokalisatie................................................138
6.9.3 Behandeling..........................................................................139

7 Voetorthesen
7.1 Maatname.............................................................................140
7.1.1 Gipsafdruk............................................................................140
7.1.2 Blauwafdruk..........................................................................141
7.1.3 Zachtschuim.........................................................................143
7.1.4 Hoekspiegel (podometer)........................................................143
7.1.5 Vacuüm-vorm fixatie..............................................................144
7.1.6 Computermaatname..............................................................145
7.2 Het lezen van een blauwdruk..................................................146
7.2.1 Drukplaatsen herkennen.........................................................147
7.2.2 Intekenen metatarsaalkoppen.................................................150
7.2.3 Omtreklijnen.........................................................................151
7.2.4 Uittekenen blauwdruk............................................................152
7.2.5 Voettype...............................................................................152
7.3 Principe van voetorthesen.......................................................153
7.3.1 Therapie...............................................................................153
7.3.2 Voetorthesen........................................................................154
7.3.3 Materialen.............................................................................155
7.4 Opbouw methoden van steunzolen...........................................159
7.4.1 Type Lelièvre........................................................................159
7.4.2 Type Ledaux.........................................................................159
7.4.3 Gecorrigeerd voetpositief........................................................160
7.4.4 Prefabricaat..........................................................................161
7.5 Soorten steunzolen................................................................162

8 Oefeningen
9
 10

Hulp bij het studeren

Er worden regelmatig taken aangeboden (al dan niet verplicht) die je zullen
helpen met het verwerken van de leerstof.

Verder ben ik steeds bereid om meer uitleg te geven over de les voor of na
de les.

Examen

Het examen wordt afgenomen in Januari. Het examen is schriftelijk.

Bij het niet behalen van een credit kan je dit examen opnieuw afleggen in
de 3de examenperiode. Zie ook de ‘onderwijs- en examenregeling’.

Hoe studeren?

Deze cursus moet je op vier niveaus kennen:

Niveau 1 (20%):

Alle woorden die in deze cursus staan (al dan niet verklaard) moet je
kunnen verduidelijken aan de hand van een bondige uitleg en/of tekening.
Figuren kunnen benoemen. Anatomische structuren kunnen aanduiden op
een figuur.

Niveau 2 (30%):

Theorie kunnen uitleggen die in de cursus aan bod komt.

Niveau 3 (30%):

Een bepaalde patiënt met een bepaalde pathologie kunnen voorzien van
een orthopedisch hulpmiddel. Dit orthopedisch hulpmiddel moet verkregen
zijn door een aantal gegevens van de patiënt samen te leggen:

Blauwdruk van de voet, leeftijd, pathologie, levensstijl, hobby,

verwachtingen…

Niveau 4 (20%):

Hoofdstukoverschrijdende vragen oplossen. Hierbij wordt bv een pathologie

gegeven waarvoor verschillende orthesen behandelingen mogelijk zijn,
zowel schoenaanpassingen, voetorthesen, het is aan de student om deze
 11

verschillende behandelingsmogelijkheden toe te lichten en eventueel een

beargumenteerde keuze te maken.
 12

1 Voorstelling orthopedie en
schoentechnologie

1.1 Wat is orthopedie?

Twee afstudeerrichtingen

Figuur 1- 2 Afstudeerrichtingen

De afstudeerrichting orthopedische technologie word je orthopedisch

technoloog met de afstudeerichting schoentechnologie voor sport en
revalidatie word je schoenorthopedisch technoloog.

1.2 Wat is een orthopedisch technoloog?

• een orthopedisch technoloog ontwerpt orthopedische
hulpmiddelen om patiënten in staat te stellen zo normaal mogelijk
te functioneren in het dagelijkse leven
• Een orthopedisch technoloog werkt in opdracht van een dokter:
orthopedische chirurg, huisarts, kinderarts…

Meer info vind je ook op de website van de beroepsvereniging der

bandagisten en orthesisten van België: http://www.bbob-upbob.be/ en op
H H

de website van de Nederlandse Vereniging van Orthopaedisten en

Bandagisten http://www.orthobanda.nl/
H H
 13

1.3 Wat is een schoentechnoloog?

Het beroep van schoentechnoloog bestaat erin beroepsmatig en zelfstandig

- al dan niet op aanwijzing of voorschrift van gespecialiseerde artsen - de
stabiliteit en de loopfuncties van de mens: alle jongeren en volwassenen
met voetproblemen, gehandicapten, invaliden, enz... te verbeteren en/of te
normaliseren.

Meer info vind je ook op de website van de Belgische vereniging voor

orthopedisten orthesisten shoentechnici: http://www.aopob-bvoos.be/ en
H H

op de website van de Nederlandse Vereniging van Orthopedisch

Schoentechnici: http://www.nvos.nl/
H H

1.4 Vijf pijlers

Beide beroepen bestaan uit vijf belangrijke pijlers:

 MEDISCH:

je moet weten hoe een gezonde persoon er uit ziet, ziektebeelden

kennen en kunnen herkennen… zodat je een correcte keuze van
apparaat kan maken.

 ORTHOPEDISCH-TECHNISCH:

Je moet apparaten kunnen maken en aanpassen in allerlei soorten

materialen zoals kunststof, leder, metaal.

 SOCIAAL:

Het is belangrijk dat je op een correcte manier omgaat met de patiënt,

hun familie en vrienden.

Dit onderdeel is zeker niet te verwaarlozen denk maar aan de jonge

ouders die een kind met een klompvoet hebben.

 WETENSCHAPPELIJK

Kritisch leren omgaan met informatie die je vindt en krijgt en zelf

verwerken tot een aanvaardbaar geheel.

 MANAGEMENT

Beheren van de werkomgeving, controle van kwaliteit van verschillende

hulpmiddelen.
 14

Figuur 1-3 de vijf pijlers van orthopedie

15
 16

2 De schoen

2.1 Confectieschoenen

Confectieschoenen zijn schoenen die wij allemaal dagdagelijks dragen. De

schoen in de schoenwinkel zeg maar. Ze worden in grote hoeveelheden
gemaakt en zijn gericht op de gemiddelde voetmaten in een bepaalde
populatie. Het doel van confectieschoeisel is bescherming en ondersteuning
van de voet. Cosmetiek speelt daarnaast een belangrijke rol. De schoenen
worden gemaakt met behulp van een universele leest. Het aantal lengte en
vooral breedte maten die geleverd kunnen worden zijn beperkt.
 17

Ieder loopt gedurende zijn leven zo’n 250 000 km. Gezonde voeten zijn
hierop berekend. Het is echter wel nodig dat de voeten goed verzorgd en
beschermd worden. Belangrijk is daarom het dragen van schoeisel.

De functie van de schoen:

- ondersteuning, door goede ondersteuning en pasvorm kunnen

grotere afstanden worden gelopen en is het lopen op rotsachtige
bodem mogelijk;

- bescherming van de voeten tegen allerlei invloeden van buitenaf;

- mode: schoenen worden gebruikt om ‘mooier’ te lijken. Het

voldoen aan hoge cosmetische eisen gaat nogal eens ten koste van
adequate ondersteuning en bescherming.

2.1.1 Algemene bouw van de confectieschoen

De confectieschoen wordt in serie vervaardigd over een universele leest en

is in principe bestemd voor voeten zonder afwijkingen. De industrie komt
vaak veel meer aan de mode tegemoet dan goed is voor de voet. De
gebruikte leest komt in het algemeen onvoldoende overeen met de vorm
van de ‘gemiddelde’ voet en biedt daardoor niet de juiste pasvorm voor de
individuele voet. Een confectieschoen is altijd te smal gemaakt voor de
doorsnee voet. Net omdat dit esthetisch mooier oogt als men vanboven
naar beneden kijkt op de voet.

In confectieschoenen van goede kwaliteit en goede pasvorm kunnen

individuele steunzolen en supplementen worden aangebracht. Het spreekt
voor zich dat deze niet te volumineus kunnen zijn zodat er ook slechts
beperkte eisen aan gesteld kunnen worden. Voorts kunnen onder
confectieschoenen zool-en hakaanpassingen worden aangebracht.
18
 19

Figuur 2- 4 de schoen

1-2 Schacht: bovendeel van de schoen. De schacht bestaat uit bovenleer

en binnenvoering, waartussen verstevigingen kunnen worden aangebracht.

1 Voorpartij van de schacht.

2 Hielpartij van de schacht.

3 Inschot: Hier worden de kleppen aan het voorblad van de schoen

vastgemaakt. Daar gaat de schoen open om je voet erin te krijgen. De
ruimte die nodig is om de voorvoet in de schoen te krijgen.

4 Slot: houvast van de hielpartij aan de voet. Dit moet het slippen tijdens
het lopen voorkomen.

5 Kranspunt: plaats midden-boven op de schacht ter hoogte van de

overgang voor- en achterpartij.

6 Onderwerk: dit is het ondergedeelte van de schoen, bestaande uit de zool

en de hak.

7 Teensprong: afstand van de zool tot het grondvlak, gemeten aan de neus
van de schoen, deze zit meestal al verwerkt in je leest.

8 Hakhoogte: dit is de dikte van je hak.

 20

9 Neusversteviging: deze wordt van stevig materiaal gemaakt en tussen de

binnenvoering en het onderleer gelijmd.

11 Contrefort: dit wordt van vormvast materiaal gemaakt en naar de leest

gevormd. Ook het contrefort wordt tussen bovenleer en binnenvoering
gelijmd.

A Zool van de schoen met volgende onderdelen:

A1 Binnenzool: deze wordt van leer gemaakt naar de leestvorm.

A2 Gelengveer: deze dient om het geleng te verstevigen, zodat

doorzakken voorkomen wordt.

A3 Laag perskurk: opvulling, uitvlakken

A4 Loopzool
 21

2.1.2 Maatvoering van de confectieschoen

Schoenen vinden we in alle soorten, kleuren en maten. Binnen de

schoenmaten echter blijken er ook verschillende maatsystemen te zijn.
Voor gewone schoenen worden Franse maten gebruikt, 40,41,42,...

Je hebt ook Engelse maten, 10,11,12, die dan weer licht verschillen van de
Amerikaanse schoenmaten. Om al deze verwarring te vermijden, kwam het
Mondosysteem, dat de voetlengte in mm uitdrukt.

Figuur 2-5 Figuur uit Frankel VH, Nordin M, Snijders CJ. 1995 Biomechanica van het
skeletsysteem: grondslagen en toepassingen. Lemma, Utrecht.
 22

2.1.2.1 Voetbreedte

Ondanks de juiste schoenmaat blijkt toch niet elke schoen goed te passen.
Bij het ontwerpen van schoenen gaat men er namelijk van uit dat mensen
met lange voeten ook brede voeten hebben. De voetbreedte wordt op 40%
van de voetlengte gerekend.

Toch is dit verband in praktijk niet zo duidelijk aanwezig, vooral niet bij
oudere mensen. Per lengtemaat zouden meerdere breedtes beschikbaar
moeten zijn. Een andere verklaring dat niet elke schoen zomaar past, is de
vorm van de schoenleest. De grondvorm van de voet kan ook verschillen
over bevolkingsgroepen heen.

2.1.3 De kinderschoen

“The shoe should in no other way influence the normal foot than to protect
it against lesion and coldness.”

Bij gezonde kindervoeten is de schoen in wezen een noodzakelijk kwaad.

Kinderschoenen bestaan in vele prijsklassen. De stelling ‘hoe duurder, hoe
beter’ is bij geen enkele schoen juist.

Figuur 2- 6: kinderschoenen, allerlei vormen en kleuren

2.1.3.1 Pasvorm

Je zou er moeten vanuit gaan dat je voet past op je binnenzool. Maar dit is
voor geen enkele confectieschoen zo. Deze zijn allemaal te smal, is dit niet
zo dan vinden we de schoen meestal niet mooi of net te groot. We zijn het
gewoon gemaakt om druk te krijgen van de schoen, jammer genoeg.

2.1.3.2 Schacht

Bij de schacht is de materiaalkeuze van belang:

-linnen schacht
 23

-plastic schacht

-leren schacht

2.1.3.3 Sluiting

De sluiting moet stevig over de wreef dicht kunnen, zodat de hiel achter in
de schoen wordt gehouden en de voet niet uit de schoen kan slippen of de
voet in de schoen naar voren kan schuiven.

Een vetersluiting over de hele wreef geeft de beste drukverdeling. Velcro

geeft eveneens goede mogelijkheden voor een juiste drukverdeling en een
stevige sluiting. Velcro is meestal eenvoudiger voor kinderen om snel
schoenen aan en uit te doen. Een enkel riempje over de wreef wordt
afgeraden, omdat hierbij geen drukverdeling mogelijk is en uit de schoen
slippen of naar voren schuiven gemakkelijker optreedt, maar dit is nog
altijd beter dan geen enkele sluiting op de wreef zoals bij de gekende
‘ballerina’.

2.1.3.4 Contrefort

Dit is een versteviging van de schacht rond de hiel, hetgeen extra stabiliteit
aan de calcaneus geeft. Deze mag niet te hard zijn. Maar als er weinig
steun in zit, kan je al snel naast je schoenen lopen. Letterlijk dan.

2.1.3.5 Onderwerk

Voor een normale, soepele afwikkeling is een flexibele zool vereist. Het
buigpunt moet daarbij net achter de bal van de voet liggen.

2.1.3.6 Hakhoogte

Bij groeiende voeten is het van belang zoveel mogelijk de fysiologische

stand tijdens belasting van de voet te benaderen, om deformiteiten tijdens
de groei te voorkomen. Helemaal vlak lopen is ook niet goed, de ideale
hakhoogte bedraagt 1,5 – 2 cm.

Door de hakhoogte komt er meer druk op de voorvoet. Een te forse

hakhoogte moet vermeden worden, omdat daarmee de voorvoet te zeer
overbelast dreigt te worden (dit belet ook een vloeiende afwikkeling).

Normaal slijtagepatroon van de hak bij 7° exorotatie van de voet. Dit is een
lateraal schuine afslijting.
 24

Figuur 2- 7 Normaal slijtagepatroon van de hak

2.2 Hakhoogte en hielheffing

Hakhoogte en hielheffing is niet hetzelfde. In schoentechnologie maken we

hier een onderscheid in. De hielheffing is de opvulling onder de hiel, waar
de patiënt altijd op staat, de hakhoogte is afhankelijk van de schoen.
Sommige mensen moeten op een bepaalde hakhoogte staan, maar willen
aan de buitenkant toch een andere optische hakhoogte, in dit geval
verschilt de hielheffing van de hakhoogte. (bv: allstars met sleehak)

• Aangename hakhoogte is 1,5 tot 2cm

Door een simpele rekensom kan je het verschil onthouden:

Verschil voorvoetdikte en achtervoetdikte = hielheffing

De afbeelding hieronder maakt deze uitleg duidelijker. Noteer hierop wat de

docent uitlegt.
25
 26

2.3 Sportschoenen

Omdat we tijdens het sporten aan onze voeten andere eisen stellen dan in
het dagdagelijkse leven gaan we voor het sporten ook andere
(sport)schoenen aandoen.

Je kan zelfs stellen dat voor elke sport er een aangepaste schoen moet
worden aangedaan.

We weten al dat er naast acute letsels ook heel wat chronische letsels
voorkomen.

Vooral aan de onderste ledematen komen zeer veel letsels voor. Van alle
chronische letsels situeert 80% zich aan de onderste ledematen. Voor de
acute letsels is dit 52 %. Voeten en benen worden duidelijk geviseerd in
sportbeoefening en daarom zijn ondermeer aangepaste sportschoenen
belangrijk.

Goede sportschoenen spelen een belangrijke rol in de preventie van

sportletsels. Daarvoor hoeven we maar naar de oorzaken van die
sportletsels te kijken. Investeren in degelijk sportschoeisel is zeker geen
overbodige luxe.

Vooraf willen we wel even aanstippen dat niet alleen het schoeisel die
oorzaken beïnvloedt, maar ook de bodemgesteldheid waarop de sport wordt
beoefend. De ondergrond kan een grote belasting vormen voor de
gewrichten en het bewegingsapparaat. In dat verband duidt de Stichting
Consument en Veiligheid in een literatuurstudie naar blessuregegevens en
beoordelingsmethoden voor sportschoenen de oorzaken aan van:

- acute letsels
- vallen en struikelen;
- botsing met andere spelers;
- chronische letsels: het gebruik van ongeschikt schoeisel in
combinatie met een harde bodem.
- geen voorbereiding: als je lichaam niet voorbereid is om op die
manier neer te komen, kunnen sportletsels ook ontstaan.

En het spreekt voor zich dat ook lichamelijke afwijkingen sportletsels

veroorzaken, zoals:

anatomische en functionele afwijkingen (vb. o-benen en platvoeten);

- gebrek aan lenigheid;

- gebrek aan spiersterkte;
- onevenwichtige verdeling van de spiersterkte;
- te soepele of te stijve gewrichten.
 27

- te korte spieren

Medische of sportieve begeleiding kan hier voor een oplossing zorgen.

Ter illustratie van de ernst van de acute letsels kijken we naar de volgende
tabellen. Hierin wordt percentsgewijs weergegeven hoeveel keer bepaalde
delen van het been acuut worden getroffen in 2 soorten ongevallen bij
voetbal en bij basketbal .

Vooral het hoge percentage acute enkel- en knieletsels bij vallen en

struikelen valt op.
In dit ongevallentype wordt 71 % van alle enkelletsels veroorzaakt in het
voetbal en maar liefst 96 % in het basketbal. Aangepaste schoenen kunnen
hier heel wat preventief werk verrichten. Meer uitleg hierover krijg je bij de
bespreking van de eigenschappen van een aangepaste schoen.

Een tweede vaststelling: botsing met een persoon of voorwerp in het

voetbalspel veroorzaakt in 73 % van de gevallen een onderbeenletsel.

Wat chronische letsels betreft, heeft Adidas de oorzaken en het aandeel van
sportschoenen hierin onderzocht. Dit zijn de bevindingen:

- slecht gekozen schoenen 44 %

- slechte kwaliteit van de schoenen 17 %
- te intensieve training 12 %
- te lang gebruikte schoenen 11 %
- te veel training 9 %
- diversen 7 %

2.3.1 Functies van goede sportschoenen

Een sportschoen moet bescherming bieden tegen invloeden van buitenaf,

zoals:

- contact met de bal of een ander voorwerp

- koude en vocht
- bodemgesteldheid: soort ondergrond, oneffenheden. De
bedoeling is om kneuzingen en schaafwonden te vermijden.

Sportschoenen moeten onze voeten in hun taak ondersteunen. Vooral het

enkelgewricht heeft steun nodig. Zo kan je enkelverzwikkingen,
achillespeesontstekingen en knieklachten voorkomen.

Een sportschoen moet een stevige grip hebben op de grond. Is het

zoolprofiel niet aangepast, dan glijd je weg, op het natte gras bijvoorbeeld,
of blokkeert je voet. Spierverrekkingen of spierscheuren: je kunt ze dus
vermijden.
 28

Sportschoenen moeten ingebouwde schokdempers hebben, die een deel

van de schokken kunnen absorberen. Onze gewrichten vangen op een
natuurlijke manier ook wel een deel van de schokken op, maar bij sporten
is dat niet genoeg. Met goede sportschoenen spaar je de enkel-, knie- en
heupgewrichten en de ruggenwervels, en voorkom je overbelasting van de
onderste ledematen.

2.3.2 Welke schoen voor welk type voet?

Belangrijke criteria waaraan een goede schoen moet voldoen:

- goede pasvorm hebben;

- goede stabiliteit bieden;
- goede schokabsorptie hebben;
- gepaste stroefheid hebben;
- goede verluchting geven;
- van goede kwaliteit zijn.

Als voorbeeld een loopschoen. Daar heb je 3 types in:

- anti-pronatieschoen
- anti-supinatieschoen
- neutrale schoen
 Deze beïnvloeden enkel en alleen de voet tijdens de heel-
strike van het gangpatroon.

2.3.2.1 De leest of pasvorm

Een leest is een mal van de voet. Voor confectieschoenen is dit een
standaard leest, voor maatschoenen is dit handgemaakt op basis van je
maatname. Een schoen met een optimale pasvorm omsluit de voet zonder
te spannen en zonder overtollige ruimte.

Figuur 2-8 Verschillende types schoenleesten.

 29

Figuur 2-9 Afrolpatronen van linkervoet : overpronatie (a), normaal (b) en oversupinatie (c).

1. Anti-pronatieschoen

De hiel tot aan de middenzool is aan de mediale zijde harder en stijver dan
aan de laterale zijde.

De contrefort van de schoen moet vrij stijf zijn, vooral mediaal waar hij
dikwijls extra versterkt is om de pronerende hiel op zijn plaats te houden.
Zeer belangrijk hierbij is dat de hielkap de hiel van de voet nauw omsluit en
goed past. Is dit niet zo en zit de hiel los, dan kan de hiel binnenin de
schoen gaan schuiven en dus tevens proneren en overproneren, ongeacht
de anti-pronatie-eigenschappen van de schoen.
 30

Figuur 2- 10 antipronatieschoen

2. Anti-supinatieschoen

Deze worden gebruikt voor mensen die te veel in supinatie neerkomen bij
heel-strike. Daardoor kunnen ze problemen krijgen met de enkel, knie,
heup.. doordat er te veel spanning op de tractus iliotibialis komt. Hier gaat
het harde en stijvere materiaal aan de laterale kant zitten, waardoor de
voet gestuurd wordt naar pronatie.

3. Neutrale schoenen

Deze zijn voor mensen met een natuurlijk en juist afwikkelingspatroon. Ook
voor mensen die steunzolen dragen is een neutrale sportschoen
aangeraden.

2.3.3 Schokabsorptie

Naarmate de sport meer en meer op harde ondergrond wordt beoefend is

het gevaar voor blessures groter. Met een goede schokabsorptie kan je heel
wat problemen vermijden.

Het doel van het absorptie vermogen is de hoge belasting van rug- en
kuitspieren tijdens het sporten te verminderen om overbelasting te
voorkomen.
De tussenzool van een schoen zorgt voor de demping en schokabsorptie.
De dikte en de kwaliteit ervan bepalen of er al dan niet een goede demping
en schokabsorptie zal zijn.
In gewone looppas vangen je voeten al 2 keer je eigen lichaamsgewicht op,
dit op 1 voet. Bij het neerkomen na een sprong is dit zelfs 8 keer je
lichaamsgewicht. Een deel van deze schokken worden door het lichaam zelf
opgevangen (subcutaan vetweefsels in de hiel). De overige krachten
moeten door je schoenen opgevangen worden.
Je kan de schokken nog meer opvangen door schokabsorberend materiaal
in de zool aan te brengen. De grootte van de schokken die ons lichaam
moet opvangen is afhankelijk van de bodem waarop je loopt. Hoe harder de
ondergrond, hoe groter de schok. Dus ook hier moet de schoen aangepast
worden.

2.3.4 Soepelheid

De voorvoet van de schoen mag vrij soepel zijn. Wanneer je de schoen in

beide handen vast neemt en de voorvoet naar boven plooit, mag je
weerstand voelen, maar juist genoeg. De schoen moet hierbij precies ter
hoogte van de bal van de voet plooien.
 31

2.3.4.1 Stroefheid

Van essentieel belang is de stroefheid van de slijtzool aan de bodem. Met

een te gladde slijtzool glijd je uit, met een te stroeve zool blokkeer je.
Gevolg in beide gevallen: sportletsels.
Er bestaat voor elke bodem een aangepaste slijtzool of zoolprofiel. Voor
indoor tennis heb je bijvoorbeeld een schoen met gladde zool nodig en voor
outdoor tennis eentje met aangepast profiel. Ook voetbalschoenen kunnen
worden aangepast aan de toestand van het grasveld (nat, droog, modder,
bevroren). Er bestaan immers verschillende soorten voetbalschoenen en
tevens kan de lengte van de noppen aangepast worden. Ook voor andere
sporten is het marktaanbod ruim genoeg.

2.3.5 Vochtregeling

Om voetletsels zoals blaren te vermijden is het belangrijk dat de schoen het

vocht (transpiratie) naar buiten laat en het binnenkomend vocht
tegenhoudt. Het materiaal waaruit de sportschoen is vervaardigd, is
beslissend. Een vervangbare binnenzool is een pluspunt evenals
verluchtingsgaatjes.

2.3.6 Duurzaamheid

Een paar sportschoenen gaat niet eeuwig mee. Afhankelijk van de sport en
de frequentie waarop geoefend wordt zullen de sportschoenen langer of
minder lang meegaan. Bijvoorbeeld een loper die enkele malen in de week
loopt, moet misschien al na 1 jaar nieuwe sportschoenen kopen. Iemand
die 1 keer in de week zaalvoetbal speelt kan verschillende seizoenen met 1
paar schoenen spelen.

Controleer regelmatig je schoenen. Ga hierbij het volgende na:

- is de demping nog voldoende;

- heeft de slijtzool nog voldoende grip;
- zijn de zolen aan de binnen- of buitenkant afgelopen;
- komt de slijtzool los;
- is het bovenwerk versleten: door gaten of slijtage zal de voet minder
stevig in de schoen zitten en vergroot de kans dat je je voet
verzwikt.

Als je met versleten schoenen verder sport, vergroot je de kans op

kwetsuren.

2.4 Schoen met hoge hakken

Bij zeer hoge hakken zal de hak meer naar het voetgeleng geplaatst staan
en is het hakoppervlak klein. De voet staat reeds in forse plantairflexie.
Tijdens het begin van de standfase kan geen extra plantairflexie optreden.
 32

Het neerkomen van de midden- en voorvoet kan dan ook niet voldoende
geremd worden door de dorsaalflexoren en gaat dus veel sneller dan
normaal en met een immense kracht. Te meer omdat de hoge hak van zeer
stug materiaal is. Dit heeft tot gevolg dat voet-, enkel-, knie-, heup- en
wervelkolom gewrichten zwaarder belast zullen worden dan bij een normale
hakhoogte.

Figuur 2- 11 het lopen op

hoge hakken

2.5 Flip-flops

Je vindt deze in allerlei kleuren en verschillende maten, iedereen draagt ze.

Ze zijn ideaal aan het strand, voor de douche, binnenshuis… maar studies
wijzen uit dat deze niet geschikt zijn voor dagdagelijks te dragen en zeker
niet voor langere afstanden af te leggen.

Figuur 2- 12 Flip-flops

Computerized analysis of plantar pressure variation in flip-flops, athletic

shoes, and bare feet. Carl TJ, Barrett SL.
 33

To determine how flip-flops change peak plantar pressure while walking, we

compared peak plantar pressures in the same test subjects wearing flip-
flops, wearing athletic shoes, and in bare feet. Ten women with size 7 feet
and a body mass index less than 25 kg/m2 were tested with an in-shoe
pressure-measurement system. These data were collected and analyzed by
one-way analysis of variance and computer software.

Figuur 2-13 Studie vergelijkt, Flip-flop (A), sportschoen (B) en blootvoets (C) wandelen

Flip-flops, with their flat thin soles and unattached heel, offer no arch
support and allow too much extra motion of the foot. Both of these
conditions can easily overstress the plantar fascia, especially if your foot is
already prone to the biomechanical abnormalities that come with pes planus
 34

or pes cavus foot types. And although wearing flip-flops has been found to
be better than walking barefoot, a recent study determined that female flip-
flop wearers experienced significantly more pressure at their heel bone and
toe bases when walking than did females who wore athletic shoes. So if
you’re planning on doing a lot of walking, consider leaving your flip-flops in
the beach bag and instead choose a shoe that provides adequate arch and
heel support.

2.6 Veiligheidsschoenen

Een veiligheidsschoen is speciaal vervaardigd schoeisel dat gedragen wordt

ter bescherming van de voeten. Dat kan bv een stalen neus bevatten. Om
te werken in goede werkomstandigheden zijn ook veiligheidsschoenen een
must om de voet voldoende te beschermen.

Figuur 2- 14 Veiligheidsschoen

Er zijn verschillende types van werkschoenen, die telkens comfort en

veiligheid combineren. Veiligheidsschoenen dragen verschillende S-normen,
waardoor je kan kiezen voor de werkschoen die precies past bij de
werkomgeving.

Afhankelijk van het soort werk en het gevaar dat dit oplevert, moet het
type veiligheidsschoen bepaald worden. De normen geven o.a. aan hoeveel
druk de schoen moet kunnen verduren. Verder zijn er nog normen voor het
al dan niet hebben van een gesloten hak, kou- en hittebestendigheid,
antistatische bescherming en waterdichtheid.

De veiligheidsschoenen worden ingedeeld in klassen:

Klasse Eisen
 35

S1 Antistatisch, neemt energie op in de hiel

S2 Als S1 met verhoogde waterdichtheid/resistentie

S3 Als S2 met een verharde tussenzool en antislipprofiel

S4 Als S1 maar dan gemaakt van kunststoffen en dus helemaal

waterdicht

S5 Als S4 met verharde tussenzool en antislipprofiel

Alle veiligheidsschoenen hebben een CE keuring. Door deze CE-keuring

mogen er geen aanpassingen worden gemaakt aan de schoen omdat dan de
CE-keuring vervalt en dus niet meer als veiligheidsschoen mag worden
gebruikt. Dus het is belangrijk om weten dat er aan veiligheidsschoenen
niets mag worden veranderd, geen afwikkelingscorrectie, geen aanpassing
aan de binnenzool.

Wanneer men met conventionele materialen aanpassingen maakt aan een

schoen, dan zal deze schoen niet meer voldoen aan bepaalde
veiligheidseisen. Hierdoor is er een potentieel gevaar voor mens en
omgeving.

Bouwpakket voor een veiligheidschoen werd op de markt gebracht door

BATA

Figuur 2-15 Onderdelen veiligheidsschoen

Een schacht, een zool, een inlegzool, stalen neus, veters en lijm. Werkelijk
alle onderdelen die in een orthopedische schoentechnische
veiligheidsschoen voorkomen zijn in het pakket voor werkschoenen apart
gecertificeerd.
36
 37

3 Afwikkelingscorrecties
De schoentechnische aanpassingen die in dit hoofdstuk worden beschreven
kunnen in orthopedisch maatschoeisel worden verwerkt.

3.1 Afwikkelingscorrectie

3.1.1 Definitie

Een afwikkelingscorrectie dient om de beperkte of opgeheven

voetafwikkeling te vervangen of om pijn tijdens het afwikkelen te
verminderen of voorkomen.

Dit kan de afwikkeling van de hele voet betreffen, maar ook de afwikkeling
van de voor- en achtervoet afzonderlijk.

Figuur 3- 16: voorbeeld

3.2 Afwikkelingscorrectie in de praktijk

De normale afwikkeling van de voet verloopt van de laterale zijde van de

hiel, via de MTP V en MTP I, naar de top van de grote teen. Normaal vindt
er een buiging plaats in het MTP-gewricht. Dit is de normale afwikkeling.

Figuur 3-17: afwikkelingscorrectie op het MTP-niveau

 38

3.2.1 Vervroegde afwikkeling

De vervroegde afwikkeling ligt voor de metatarsaalgewrichten als je de voet

van proximaal naar distaal bekijkt. Deze wordt gebruikt bij pijnlijke MTP-
gewrichten. De afwikkeling in de MTP-gewrichten verloopt dan kunstmatig.
Dit zorgt ook voor een compensatie van een eventuele verkorting van de M.
Gastrocnemius of een bewegingsbeperking van de metatarsus. Ook zal dit
een flexiebeweging in de knie vergroten.

Hoe sneller de vervroegde afwikkelbeweging, hoe instabieler op enkel- en

knieniveau. Als de persoon geen sterke M. Quadriceps heeft, gaan we deze
niet gebruiken.

Figuur 3-18: vervroegde afwikkeling

3.2.2 Vertraagde afwikkeling

Afwikkelingscorrectie meer naar distaal toe. Deze werkt stabiliserend op de

knieën naar anterieur toe. Dit kan worden toegepast bij bv paretische
bovenbeenspieren.

Figuur 3-19: vertraagde afwikkeling

3.2.3 Twee-fasen afwikkeling

Bij de twee fasen afwikkelingscorrectie wordt de tophoogte in twee fasen

bereikt. Deze afwikkelingscorrectie biedt stabiliteit in de knie, terwijl er toch
 39

relatief weinig bewegingsmogelijkheid in het bovenste en voorste

spronggewricht vereist is. Door de vroege 1e afwikkelrol komt de
kunstmatige afwikkeling snel op gang. De instabiliteit in de knie wordt
tegengegaan door de vertraagde 2e afwikkelrol.

Figuur 3-20: twee-fasen afwikkeling

40
 41

3.2.4 Richtingsturende/accepterende afwikkelingscorrectie

De toplijn van de afwikkeling werkt als draai-as. De richting van de

afwikkeling wordt beïnvloed. Hierdoor worden ook de stand- en
kniestabiliteit beïnvloed. (Vansteenwegen, 2014)

Figuur 3-21 links richtingaccepterende afwikkeling bij neutrale voet, rechts

richtingaccepterende afwikkeling bij een abductiestand van de voet tegenover de looprichting

3.2.5 Polyfasische afwikkelingscorrectie

Deze afwikkelingscorrectie bestaat uit een afgeronde hak en een

vervroegde afwikkeling.

De rol wordt midden onder de voet afgevlakt om enige stabiliteit te geven

in stand.

Kan gebruikt worden als de enkel volledig is vastgezet (arthrodese) of bij

trauma van de gehele voet.
 42

Figuur 3-22 Polyfasische afwikkelingscorrectie

3.3 Voorzieningen aan de buitenzool

3.3.1 wiggen

Als de mediale of laterale zijde van de zool niet draagt kan hieronder een
wig worden aangebracht om toch steunfunctie te verkrijgen. Door de voet
en de schoen aan een zijde iets op te heffen wordt het bandapparaat aan
die zijde minder belast, hetgeen bij bandletsels nodig kan zijn.

Bij het toepassen van wiggen onder de zool moet worden bedacht dat de
voetstand in de schoen niet verandert, maar dat zowel de stand van de
voet en de schoen verandert.

3.3.2 Zoolhakverhoging

Bij beenlengteverschil kan een aanvulling onder de hele loopzool

aangebracht worden. Bij beenlengteverschillen groter dan 2,5 cm is een
afwikkelrol noodzakelijk. Bij verschillen groter dan 3cm heb je recht op
orthopedische maatschoenen, maar niet elke persoon wil deze stap zetten.

3.4 Voorzieningen aan de hak

Door onder de hiel een hak te bevestigen komt het lichaam hoger te staan
en het zwaartepunt komt iets dichter naar de voorvoet toe. Dit geeft een
gunstiger uitgangspositie voor afwikkeling van de voet bij het lopen. In
stand heeft nu al een deel van de plantairflexie in het bovenste
spronggewricht plaatsgevonden.

Bij confectieschoeisel hebben lage schoenen gemiddeld een hakhoogte van

2cm.
 43

Figuur 3- 23: zwaartelijn verschuiving t.o.v. hakhoogte

3.4.1 Hakverhoging

Een hakverhoging gebeurt bij beenlengteverschil, achillespeesverkorting,

achillespeesontsteking.

Figuur 3- 24: hakverhoging

3.4.2 Afgeronde hak

Dit wordt toegepast om plantairflexie bij de voet te vertragen omdat de

grondreactiekracht hier naar voor geschoven wordt en dus een
dorsiflexiemoment in de enkel, een extensiemoment in de knie en een
flexiemoment in de heup veroorzaakt. Waardoor de spieractiviteit minder
vereist van de dorsiflexoren.

Bij iedere schoen zal door slijtage na enige tijd een afschuining
plaatsvinden, meestal lateraal.
 44

Figuur 3- 25: afgeronde hak

3.4.3 Bufferhak

Een bufferhak bestaat uit een schokabsorberende werking. Het is nodig om

de hak breed te houden om kanteling naar lateraal of mediaal te
voorkomen. Deze heeft dezelfde functie als de afgeronde hak. Dit kan ook
om esthetische redenen gebruikt worden.

Figuur 3- 26: bufferhak

3.4.4 Zijwaarts geschoorde hak

Als het lichaamszwaartelijn te ver van het midden van de schoen afstaat,
dan ontstaat er een zijdelingse instabiliteit in het spronggewricht.

Door de hak en zool te schoren komt de zwaartelijn terug in het midden

van de schoen liggen.
 45

Figuur 3-27: zijwaarts geschoorde hak

3.4.5 Achteruit geschoorde hak

Bij en achteruit geschoorde hak wordt de grondreactiekracht bij het

neerkomen van de voet naar achteren
verlegd. Dit geeft dus een versnelde
plantairflexie. Dus een
plantairflexiemoment in de enkel, een
flexiemoment in de knie en een
extensiemoment in de heup. Het geeft
ook stabiliteit naar achteren toe. Figuur 3- 28: achteruit geschoorde hak

3.5 Voorzieningen aan de binnenzool

3.5.1 Gelengverstijving

Het geleng kan met vezelmateriaal worden verstevigd. De normale

afwikkeling blijft mogelijk.

Gebruik: confectiegeleng niet sterk genoeg. Bij zwaardere mensen kan dit
bij orthopedische maatschoenen ook worden toegepast.

3.5.2 Binnenzoolversteviging

De voorvoet wordt versterkt met vezelmateriaal als de normale afwikkeling

is niet meer mogelijk vanaf heel-off tot toe-off. Het is noodzakelijk dit te
combineren met een afwikkelingscorrectie.

Gebruik: hallux rigidus, limitus

 46

3.6 Voorzieningen aan contrefort en schacht

De functie van de contrefort bestaat uit het vasthouden van de hiel in de

schoen, zodat de hiel niet naar mediaal of lateraal kan glijden en bij het
lopen geen ‘slippen’ optreedt. Contrefort is bevestigd tussen voering en
overleer.

3.6.1 Versterkte contrefort

Om wegglijden te voorkomen kan de contrefort mediaal of lateraal worden

versterkt. Dit kan door een extra laag van het verstevigingsmateriaal in
kwestie toe te voegen.

Figuur 3- 29 Contrefort

3.6.2 Haglund-polstering

Bij een Haglundse exostose kan dat deel van de contrefort verwijderd
worden dat tegen de exostose drukt. Meestal is het nodig een afgeschalmde
polstering van schuimrubber rond deze plaats aan te brengen. Hier kan je
ook de knobbeltang voor toepassen, om het materiaal uit te rekken zodat
er plaats komt op de plek van de exostose.

3.6.3 Ontlasting drukpunten

Met behulp van een knobbeltang en een ‘weekmaker’ kan de schacht lokaal
worden opgerekt.

Gebruik: hamer- klauwtenen, Haglundse exostose

 47

Figuur 3-30 knobbeltang: om plaatselijk te ontlasten

Het kan ook zijn dat de hele schoen vooraan of achteraan moet worden
uitgerokken dit kan door een leest aan te passen en op de rek te zetten.

Gebruik: te kleine schoenen, plaatselijke zwelling van de voet of volledig

gezwollen voet.

3.6.4 Ontlastingspolstering tong

Tegen de tong kan polstermateriaal gelijmd worden. Een uitsparing hierin

op de plaats van de exostose veroorzaakt drukontlasting.

3.6.5 Ontlastingspolstering enkels

Met behulp van deze polstering kan enige drukontlasting verkregen worden
ter hoogte van mediale en laterale enkel. Polstermateriaal wordt op maat
geschuurd en geplaatst tussen voering en overleer onder de contrefort.
 48

4 De voet

4.1 Skelet van de voet

De 3 delen van de voet

De voet bestaat uit drie grote delen

tarsus of voetwortel

metatarsus of middenvoet

digiti of tenen

a. tarsus bestaat op zijn beurt uit:

1. Os calcaneus

2. Os talus

3. Os naviculare

4. Os cuboideum

5. Os cuneiforme laterale

6. Os cuneiforme intermedium

7. Os cuneiforme mediale

b. metatarsus bestaat uit:

8. Ossa metatarsi (metatarsalia) I-V:

9. Basis

10. Caput

12. Corpus

11. Ossa sesamoidea

c. digiti bestaan uit:

13. Phalanx proximalis

 49

14. Caput

15. Basis

16. Corpus

17. Phalanx media (uitzondering hallux)

18. Phalanx distalis

4.2 Nummering van tenen

De tenen worden genummerd van I tot V waarbij de grote teen (of hallux) I
is en de kleine teen V.

Figuur 4- 31: skelet van de rechter voet, plantair aanzicht

 50

1. os fibula

2. os calcaneus

3. os talus

4. basis van meta V

Figuur 4-32: lateraal zicht van de voet

5. os tibia

2. os calcaneus

3. os talus

6. sustentaculum tali

Fig
uur 4- 33: mediaal zicht van de voet

6. Sustentaculum tali

Figuur 4-34: rechter calcaneus, mediaal zicht

 51

4.3 Het gewelven systeem van de voet

De beenderen van de voet zijn opgebouwd volgens een gewelvensysteem,

nl. het lengtegewelf, mediaal en lateraal gewelf en het transversaal- of
dwarsgewelf.

Deze vormen samen een koepel.

Figuur 4-35: de gewelven van de voet

De gewelven worden ondersteund door ligamenten, spieren en

botstructuren.

Figuur 4- 36: Longitudinaal gewelf, spieren

 52

Figuur 4- 37 Normale voetafdruk (1), skeletstructuur (2)

Doorsnede voet van mediaal naar lateraal:

a. Metatarsalen I (en ossa sesamoïdea) tot V

b. Os cuneiforme mediale (os naviculare erboven zichtbaar), Os
cuneiforme intermedium, Os cuneiforme laterale, os cuboideum,
Metatarsaal V

Figuur 4- 38 Doorsnede voet b en c

 53

Figuur 4-39: boogbrug

De aanwezigheid van het longitudinaal of lengtegewelf is het meest

uitgesproken aan de mediale zijde van de voet en wordt gevormd door:

 os calcaneus
 os talus
 os naviculare
 os cuneiformia mediale
 os metatarsi I

Aan de laterale zijde raakt de voet geheel het grondvlak. Het laterale gewelf
wordt gevormd door:

 os calcaneus
 os cuboideum
 os metatarsi V

Figuur 4- 40 skelet van de voet met gewelvenstructuur

 54

Het transversaal gewelf wordt gesteund door de uiteinden van dit

booggewelf, de kopjes van het os metatarsale I en V.

Wanneer de voet op de grond geplaatst is, raken meestal de kopjes van

ossa metatarsalia II,III en IV de bodem wel, doch de druk daarop van het
lichaamsgewicht is beduidend minder uitgesproken.

De zool heeft een bijzondere structuur gekregen. De huid is dik, plaatselijk

sterk verhoornd en vast vergroeid met de eronder liggende weefsels.

4.3.1 Aponeurosis plantaris of plantaire fascia

De plantaire fascia is een niet elastische structuur die een belangrijke rol
speelt in de stabiliteit van het longitudinaal gewelf en de metatarsale
gewrichten.

Dikke vezels van de aponeurosis plantaris stralen in de huid uit en vormen

een stootkussen bestaande uit met vet gevulde compartimenten. Aan de
hiel en onder de bal van de grote en de andere tenen zijn deze
stootkussens sterk verdikt.

Figuur 4- 41 Plantaire fascia

Doordat de aponeurose bij dorsiflexie van de MTP’s om de

metatarsaalkoppen wordt gewikkeld spant deze extra aan (windlass
mechanisme).
Het mediale gewelf wordt hierdoor gestabiliseerd en gecorrigeerd. De
steunkrachten worden doorgegeven naar de tenen, voornamelijk
naar de hallux.
 55

Figuur 4-42 Het Windlass mechanisme zorgt voor een spanning op de plantaire fascia
waardoor het longitudinaal gewelf passief verhoogt

Bij deformaties van de hallux verliest dit mechanisme aan efficiëntie,

en wordt een groot deel van de krachten opgevangen door de
metatarsaalkoppen van de andere voetstralen. Dit leidt zeer
regelmatig tot metatarsalgie.

Hagen, M. & Hennig, E.M. (2009). Effects of different shoe-lacing patterns

on the biomechanics of running shoes. Journal of Sports Science, Feb 1,
27(3), 267-75e
 56

4.4 Bewegingen van de voet

4.4.1 Bovenste spronggewricht of art. talocruralis

Het bovenste spronggewricht is een scharniergewricht waarin alleen in één

vlak kan worden bewogen, om een frontale as die naar dorsolateraal
afwijkt.

Figuur 4-43 frontaal vlak, verloop van het bovenste spronggewricht

 57

De beweging in het bovenste spronggewricht bestaat uit dorsaal- en

plantairflexie van de voet. Normale dorsiflexie bedraagt 7° vanuit de 90°
stand. Dit varieert sterk individueel en met de leeftijd.

Figuur 4-44 plantair- en dorsiflexie in het bovenste spronggewricht

 58

Het normale bewegingspatroon in het bovenste spronggewricht is als volgt.

Door hielcontact ontstaat er een grondreactiekracht op de voet. Deze
voetreactiekracht wordt bepaald door de massa van het lichaam en de
voorwaartse snelheid van het lichaam. De werklijn van de kracht heeft een
arm (A) ten opzichte van het bovenste spronggewricht. De grootte van de
arm wordt gevormd door de loodrechte afstand van de enkel-as tot de
werklijn van de kracht. De richting van de arm is naar de werklijn van de
kracht gericht. Uit de volgende figuur blijkt dat er na hielcontact
plantairflexie ontstaat.

Figuur 4-45 hielcontact

Bij een naar achter verplaatste hak zal de arm (A) groter worden en
daarmee het veroorzaakte moment. Met als gevolg dat de draaiing rond het
contactpunt met meer kracht zal geschieden.

Figuur 4- 46 naar achter gelegde hak

59
 60

Bij een afgeronde hak zal de arm (A) juist kleiner worden met als gevolg
dat de draaiing rond het contactpunt met minder kracht zal geschieden.

Figuur 4-47 afgeronde hak

De plantairflexie tijdens de draaiing rond het contactpunt wordt door de

dorsaalflexoren opgevangen. Door een excentrische contractie van deze
spiergroep wordt voorkomen dat de voet met een harde klap op het
grondvlak terecht komt. Bij een parese van de dorsaalflexoren ontstaat een
klapvoet. Naarmate het plantairflectiemoment groter wordt, zullen de
dorsaalflexoren meer kracht moeten leveren. Met behulp van een afgeronde
hak kunnen dorsaalflexoren voor een deel worden ontlast.
 61

4.4.2 Onderste spronggewricht of art. Subtalaris + art.

Talocalcaneonavicularis

In het onderste spronggewricht vindt een combinatie van bewegingen

plaats. Deze gecombineerde beweging wordt inversie genoemd wanneer de
voetzool naar mediaal wordt gekeerd. Inversie is dan een combinatie van
plantairflexie, supinatie en adductie.

Eversie is de tegengestelde beweging waarbij de voetzool naar het laterale

vlak wordt gekeerd. Dit is een combinatie van dorsiflexie, pronatie en
abductie.

Figuur 4- 48 eversie (a), inversie (b)

 62

4.4.3 Gewrichten in de voet

DIP
PIP
MTP

TMT

Figuur 4- 49: gewrichten in de voet, rechter voet, plantair zicht

 DIP: distaal interphalangeaal gewricht

 PIP: proximaal interphalangeaal gewricht
 MTP: metatarsaal phalangeaal gewricht
 TMT: tarso metatarsaal gewricht of gewricht van
Lisfranc
 A : gewricht van Chopart 
 63

4.5 Looppatroon

Figuur 4-50 Looppatroon, Engelse benamingen

4.5.1 Omschrijving van de gangcyclus

Gaan is een cyclisch patroon van lichaamsbewegingen die zich stap na stap
herhalen. Het interval van hielcontact van de ene voet tot hielcontact van
dezelfde voet bij de volgende stap. Dus er zijn twee stappen in elke cyclus.

Bij de gang onderscheiden we 2 grote delen of gangfasen:

 de standfase: voet in contact met grond

 de zwaaifase: voet is niet in contact met de grond, maar bereid er
zich op voor. Vanaf het ogenblik dat de voet met het been naar voor
zwaait tot het weer met de hiel op de grond komt.

De standfase bedraagt 60% bij normale loopsnelheid, en verminderd bij

een hogere loopsnelheid.

Bij het stappen verliest het lichaam nooit het contact met de grond. Dit in
tegenstelling met het lopen.
 64

4.5.2 De verschillende delen bij de standfase

Deze bedraagt 60% van de totale gangcyclus. De beginfase is het

hielcontact van één voet, de eindfase is de tenen die de grond loslaten.

Figuur 4- 51 Onderverdeling van de standfase

 65

Onderverdeling van de standfase:

Contactperiode:

 HS of heelstrike of het begin van de contactfase van

de voet met de grond
 FFL of foot flat net na HS waarbij de voet volledig
contact maakt met de grond, deze duurt tot volledig
contact van de voet met de grond

Midstanceperiode

Propulsive:

Het lichaamsgewicht verplaatst zich van lateraal naar mediaal

van de voet.

 HO of heel-off de hiel verliest nu het contact met de

grond
 TO of toe-off de voet komt volledig van de grond,
laatste fase van de standfase

Figuur 4-52 normale afwikkeling van de voetzool

 66

4.5.3 De zwaaifase

Deze bedraagt 40% van de totale gangcyclus en begint als de voet de

grond verlaat, en eindigt net voor het grondcontact van de voet.

Figuur 4- 53 Drie delen in de zwaaifase

De zwaaifase kunnen we onderverdelen in drie delen:

Acceleratie:

Dit is het naar voor werpen van voet en onderbeen. Begint als
de voet geen contact meer heeft met de grond.

Midden zwaaifase of midswing

Dit correspondeert met midden stand van de andere voet.

Het zwaaiende onderstel lidmaat is nu recht onder het
lichaam.

Deceleratie:

Dit is de voorbereiding van heelstrike, de voet wordt

afgeremd.
M. tibialis anterior is hier cruciaal voor de afremming.

4.5.4 Bipodale of dubbele steunfase

De standfase begint en eindigt met beide voeten op de grond. Dit noemt

men de bipodale of dubbele steunfase. Het lichaamsgewicht wordt van de
ene naar de andere voet overgedragen. Bij symmetrische gang zijn deze
gelijk in tijd.
 67

4.5.5 Bewegingen in en van de voet

HS => FFL

Na het eerste hielcontact volgt vrij snel een belasting van de gehele hiel en
voetzool. In deze fase van hiel- en voetzoolbelasting proneert de voet en
endoroteert de tibia. Tijdens dit proneren daalt het lengtegewelf van de
voet, zodat er “schokdemping” plaatsvindt. De vering van dit
“dempingssysteem” wordt gecontroleerd door de m. tibialis posterior en de
korte voet ligamenten.

Figuur 4-54 van HS naar FFL

De pronatiebeweging wordt veroorzaakt door de verticale voetreactiekracht

bij hielcontact die aangrijpt op het laterale gedeelte van de hiel en de
endorotatie van de tibia.

HL => TO
 68

Figuur 4- 55 Van HL naar TO

Tijdens het supineren van de voet worden de gewrichten gestabiliseerd

zodat er een starre hefboom optreedt van de voet. Hierdoor gaat er geen
beweging verloren in de voetgewrichten die nodig zijn om de zwaaifase in
te zetten.

4.6 Ontwikkeling van de voet

Bij de peuter die zijn eerste pasjes maakt, is in eerste instantie de

stabiliteit, het belangrijkst. Om deze functie optimaal te kunnen vervullen
treedt in de voet dan ook vaak in die eerste sta- en loopperiode een
platvoet op.

Figuur 4-56: kindervoet

De voetstand verandert tot op 5-jarige leeftijd, wanneer door middel van de

voetgewelven een duidelijke structuur is ontstaan, die snelle afwikkeling
van de voet en daarmee ook het hardlopen mogelijk maakt.
 69

4.6.1 Een kindervoet is niet gelijk aan een volwassen voet

De kindervoet kan niet vergeleken worden met de volwassen voet. Na de

geboorte zijn nog niet alle botstructuren in de voet aanwezig, tevens
werken niet alle voet- en beenspieren optimaal. Baby's trappelen graag met
hun voetjes, hierdoor worden de voetspieren geprikkeld in hun
ontwikkeling. Te strakke sokken, te kleine schoenen of te strak ingestopte
dekens mogen dit niet belemmeren.
 70

5 Onderzoek van de voet

De oorzaken van voetklachten kunnen als volgt worden ingedeeld:

-primair intrinsieke stoornissen: gelegen in de voet zelf

vb: platvoeten, holvoeten...

-secundair intrinsieke stoornissen: met als gevolg voetklachten

vb: complicaties bij diabetes, reumatoïde artritis....

-primair extrinsieke stoornissen: gelegen in de voet zelf

vb: trauma van de voet

-secundair extrinsieke stoornissen: met als gevolg voetklachten

vb: foutief schoeisel, overmatig lichaamsgewicht...

5.1 Doktersvoorschrift

Kijk na wat de dokter heeft voorgeschreven, als orthopedisch verstrekker

ben je altijd verplicht om te volgen wat een specialist voorschrijft. Een
voorschrift van een huisarts is niet voldoende.

5.2 Navragen bij de patiënt

Een patiënt zal los van pijnklachten vaak ook over de vorm van de voet
vertellen. Bij kinderen bestaan er vaak vragen of de vorm wel “normaal” is.
Volwassenen komen vaker met een pijnklacht. “Pijn in de voet” kenmerkt
zich door een grote diversiteit wat betreft locatie, aard, ernst en duur.

Pijn is dan ook één van de belangrijkste drijfveren die de mens naar de
dokter voert.

-Wanneer en waardoor ontstaat de pijn?

-Wat is de aard van de pijn?

-Houdt de pijn verband met het lopen in bepaalde schoenen?

 71

5.3 Functieonderzoek

5.3.1 Algemeen

Nadat je de cliënt geobserveerd en bevraagd hebt, kan je nadien de eerste

voorlopige analyse maken. Je moet in staat zijn om de mogelijke oorzaak
van een probleem te achterhalen vooraleer je aan de oplossing van dit
probleem kan werken.

Je mag er nooit vanuit gaan dat je op voorhand weet waarom de cliënt op

consultatie komt. Dit kan verschillende redenen hebben. Als jij een bepaald
looppatroon ziet waardoor je kan voorspellen wat de pijnklachten zijn, kan
je niet zomaar veronderstellen dat dit ook zo is. Vaak is het zo dat de cliënt
andere pijnklachten heeft. Luister naar de cliënt zijn/haar verhaal, laat ze
vertellen wat de problemen zijn en ga dan verder met je analyse.

5.3.2 Statisch

Eerst bekijken we de cliënt statisch. Dit wil zeggen dat je de cliënt gaat
bekijken als die stilstaat. Dit in het sagittale, het frontale en dorsale vlak.

5.3.3 Dynamisch

Hier ga je het looppatroon van de cliënt observeren. Niet enkel de voeten,

maar het gehele lichaam. Je kijkt in deze volgorde naar:

- positie hoofd
- schouders
- romp (lordose/kyfose)
- heupen
- knieën
- enkels
- voeten

Ondertussen, als de cliënt aan het stappen is, ga je verschillende vragen

stellen, zodat ze zich niet bewust worden van hoe ze stappen. Zo ga je het
beste beeld krijgen van hun looppatroon en gaan ze dit zo min mogelijk
kunnen beïnvloeden. Opnieuw ga je hier de bewegingen in de verschillende
vlakken beoordelen. Dit in elke fase van de gangcyclus.
1ste rocker (heelstrike), 2de rocker (footflat of midstance), 3de rocker (heel-
off, toe-off), swing of zwaaifase.

5.3.4 Palpatie

Met de vorige info in het achterhoofd gaan we nu de verschillende

bewegingen in de gewrichtslijnen van de voet testen op hun ROM (range of
 72

motion). Soepelheid, beperkingen, kracht, en pijnlijkheid. Je onderzoekt de

spiersterkte en –lengte. Je controleert de voet op drukplekken, de
doorbloeding, temperatuur en sensibiliteit. Dit doen we zowel passief als
actief. Het is belangrijk om te voelen in hoeverre afwijkingen rigide of
soepel zijn en of eventuele deformiteiten corrigeerbaar zijn.

De beoordeling van de onbelaste actieve bewegingen gaat het

eenvoudigst als de patiënt op de onderzoeksbank zit met afhangende
benen. Alle bewegingen kunnen dan vrij worden uitgevoerd. De
onderzoeker zit tegenover de patiënt en kan zonodig de actieve
bewegingspatronen sturen door selectief delen van de voet te fixeren.

Door fixatie van de achtervoet kan de intrinsieke bewegelijkheid van de

voorvoet worden getest. Door de zittende houding met geflecteerde knieën
wordt de rotatie van de onderbenen vanuit de heupen “geblokkeerd” en
kunnen de in- en eversie van de voeten zuiver worden gemeten. De
bewegelijkheid van de voet in niet belaste toestand is in grote lijnen goed
te voorspellen. Hieronder volgt een overzicht van de normaal waarden.

Figuur 5- 57 Beweeglijkheid van de voet testen:bovenste spronggewricht, onderste

spronggewricht, MTP-gewricht

De passieve bewegelijkheid van het onderbeen, enkel en voet worden

getest in onbelaste toestand. Zoals bij elk gewricht kunnen de maximale
bewegingsuitslagen passief worden getoetst door de eindstanden van het
gewricht geforceerd te testen. Een vast eindgevoel suggereert een “ossale”
beperking. Een verend eindgevoel doet vermoeden dat er een wekedelen
beperking aanwezig is.

5.3.5 Foot Posture Index

De Foot Posture Index of FPI is een klinisch, diagnostisch hulpmiddel om de

voet in te kunnen delen in een geproneerde-, gesupineerde-, of een
neutrale positie. Het is bedeold om als eenvoudig hulpmiddel verschillende
kenmerken van de voet te herkennen om zo tot een classificatie van de
voetvorm te komen. (Vansteenwegen, 2014)
 73

De FPI is zo ontwikkeld, dat het eenvoudig is toe te passen. Desalniettemin

zal in de beginfase gebrek aan ervaring de uitkomsten, en dan met name
de betrouwbaarheid, kunnen beïnvloeden. De aanbeveling is om ongeveer
dertig personen met de FPI te beoordelen voordat deze methode toegepast
wordt bij een klinisch onderzoek.

Al de observaties gebeuren bij de voet in een rechtstaande ontspannen

houding. De observaties gebeuren zowel in het transversaal, frontaal en
sagittaal vlak.

De gebruiker zal een score geven bij een serie van vaststellingen. De
normale voetstand wordt beschouwd als nul, pronatiestanden krijgen een
positieve waarde, en supinatiestanden een negatieve waarde. De totale som
geeft een inschatting over de totale voetvorm. (Vansteenwegen, 2014)

Positieve waarden => geproneerde voetvorm

Negatieve waarden => gesupineerde voetvorm

Handleiding gebruik FPI:

 74

Filmpje ter verduidelijking:

https://www.youtube.com/watch?v=d8HW_wtNV7s

5.4 Beoordeling voetorthesen

Heeft men reeds (voet)orthesen, is men daar tevreden over, zijn er

klachten die blijvend zijn?

5.5 Beoordeling huidig schoeisel

Inspectie van het door de patiënt gedragen schoeisel geeft aanvullende

informatie omtrent de afwijkingen. Draagt de patiënt de schoenen die hij/zij
aan heeft tijdens de consultatie veel of altijd? Is er sprake van
bedrijfsschoeisel? Nuttige informatie betreft het slijtage patroon van de
zool. Knelt de schoen? Is de schoen voldoende ruim of te groot?

Bekijk het schoeisel:

 maatschoeisel
 confectieschoenen (aanpassing?)
 steunzolen aanwezig

Onderwerk, bovenwerk en binnenwerk van de schoen worden beoordeeld

op slijtagepatroon en asymmetrie van de bevindingen.

5.5.1 Onderwerk van het schoeisel bekijken

Een pathologisch belastingspatroon veroorzaakt een abnormale slijtage van

het onderwerk. Dit kan ook veroorzaakt worden door standafwijkingen in
heupen en knieën. Frequent voorkomende afwijkingen zijn:

 geen slijtage aan de hak

 verhoogde slijtage aan de voorzijde van de zool
 verhoogde slijtage lateraal aan de zool
 verhoogde slijtage mediaal aan de zool

5.5.2 Bovenwerk van het schoeisel bekijken

 overmatige plooivorming wijst op te ruim schoeisel

 slijtage aan het leer
 75

5.5.3 Binnenwerk van de schoen bekijken

Hoe tekent de voet zich af in de binnenzool:

 drukverdeling op de binnenzool, hoe donkerder de binnenzool

gekleurd, hoe groter de druk
 transpiratie?

5.5.4 Beenlengteverschil

Als referentiepunten worden de spina iliaca anterior superior (SISA)

gebruikt, omdat deze een nauwe relatie hebben tot de plaats van de
heupkop. Nu beoordelen we of de verbindingslijn horizontaal verloopt.
Wanneer dit niet het geval is worden plankjes van bekende lengte onder
het verkorte been geplaatst. Dit blijft altijd een inschatting.

Als men 100% zeker wil weten of de cliënt een beenlengteverschil heeft zal
deze een RX moeten laten maken van de bekken en rug. Het kan
voorkomen dat er een verdraaiing in de heupen zit waardoor er een verschil
zichtbaar is als men de SISA palpeert, maar dit wil niet per se zeggen dat
er ook een daadwerkelijk verschil zit ter hoogte van de heupkoppen.

5.5.5 Voetbelasting

Te zien bij de podoscoop, blauwdruk, schuimdoos,...

76
77
 78

6 Pathologie van de voet

6.1 Inleiding

6.1.1 De bejaarde voet

De spiertonus bij bejaarden gaat afnemen en de banden gaan rekken, het

subcutaan vetweefsel neemt af. Waardoor geleidelijk aan veerkracht en
weerstandsvermogen uit de voet zullen verdwijnen. Er ontstaat bij deze
leeftijdsgroep een langzaam vervlakkende voetvorm. De precieze leeftijd
waarop dit gaat plaatsvinden, is sterk afhankelijk van de individuele
vitaliteit. Zodra die vitaliteit afneemt, zal een ouder iemand automatisch
minder beweging gaan nemen. Benen en voeten kunnen door het tekort
aan beweging zwaarder worden, doordat zich onderhuids gemakkelijk vocht
ophoopt.

Neemt daarbij ook nog het lichaamsgewicht toe, dan zullen de contouren
van de voet in een steeds sneller tempo vervagen. Het is duidelijk dat het
schoeisel vervolgens aan deze veranderde vorm zal moeten worden
aangepast.

Indien bejaarden daarentegen magerder worden, dan neemt juist weer de

gevoeligheid van de voet toe, mede omdat de huid door atrofie dunner
wordt.

6.2 Verschillende standafwijkingen

6.2.1 Pes planus

Dit is een veel voorkomend probleem bij jonge kinderen. Belangrijk is voor
ogen te houden dat de vorm en het uiterlijk van de voet veranderen met de
leeftijd. De ontwikkeling van een mediale boog wordt als 'normaal'
beschouwd zonder dat hierbij op welke leeftijd dan ook klachten optreden.
Bij de beoordeling van een platvoet is het dus noodzakelijk rekening te
houden met de leeftijd.

De zogenaamde platvoet bij het kleine kind dat pas begint te lopen, is
volledig normaal. Het interne voetgewelf is voornamelijk gevuld met
vetweefsel, zodat geen mediale boog zichtbaar is.
Kinderen tussen vier en acht jaar hebben meestal een platvoet met
valgusstand van de hiel als gevolg van een ligamentaire laxiteit, die
praktisch als normaal moet worden beschouwd voor deze leeftijd.

De standafwijking bij een pes planus of platvoet is een doorgezakt

lengtegewelf. Zowel de mediale als de laterale voetboog raakt de grond. De
 79

wreef is veel lager dan normaal. De calcaneus is naar voor gekanteld en de

talus naar anterieur afgegleden. Hier treedt er geen pronatie op. Dit komt
zelden voor omdat het subtalair gewricht over meer dan 1 as beweegt.
Bij een dynamische analyse ga je een versnelde fase tussen heelstrike en
footflat vaststellen. Je kan een klappend geluid waarnemen, zeker als er
een verkorte kuitmusculatuur is.

Je hebt 3 typen van pes planus:

- corrigeerbare pes planus
- deels corrigeerbare pes planus
- gefixeerde pes planus

Na de dynamisch en statische analyse ga je over naar het

functieonderzoek:
De passieve en actieve dorsaalflexie worden onderzocht. Dit met een
gestrekte en gebogen knie. De ROM van het talocrurale- en subtalaire, het
Chopart en Lisfranc gewricht worden gecontroleerd.

Figuur 6- 58 pes planus

De corrigeerbare platvoet hersteld bij tenengang.

Figuur 6- 59 dynamische platvoet

 80

De test van Hübscher kan worden uitgevoerd om vast te stellen of een

patiënt een soepele of een rigide platvoet heeft. In geval van een soepele
platvoet zal bij passieve dorsaal flexie van de grote teen in het MTP1
gewricht het doorgezakte voetgewelf zich oprichten en de valgusstand van
de calcaneus zich corrigeren.

Figuur 6- 60 Test van Hübscher

De test wordt staand uitgevoerd, met volledige belasting van de voet. Er

wordt tijdens de test gekeken naar het mediaal longitudinaal gewelf.

Er zijn verschillende soorten maatnamemogelijkheden:

- Blauwdruk halfbelast
- Schuimdoos belast
- Inlegzolen met druksensoren
- Carbonafdruk
- Driedimensionale meetmethoden
- Wasafdruk

Behandeling

Dit is perfect te behandelen met steunzolen. Bij de corrigeeerbare pes

planus gaan we het geleng maximaal corrigeren, zowel lateraal als mediaal.
We plaatsen een hielkuip om de calcaneus te stabiliseren. Bij de deels
corrigeerbare ga je ook het mediale en laterale geleng corrigeren, maar niet
maximaal. Bij de gefixeerde pes planus ga je de steunzool uitvlakken en het
geleng ondersteunen. Je moet altijd een natuurlijke pronatie toelaten, dit
kan door je zolen op te bouwen uit taai-elastisch materiaal dat dempt.
 81

Meestal ga je bij een gefixeerde voetafwijking meer naar een maatschoen

gaan, omdat je dan meer dan alleen vanuit de bodem kan ondersteunen.

6.2.2 Pes valgus en pes varus

Deze standafwijkingen ga je bijna nooit alleen tegenkomen. Dit zal altijd in

combinatie zijn met een andere standafwijking zoals hieronder beschreven
wordt. Deze afwijkingen spreken voor zich. Ze situeren zich in het subtalair
gewricht. Bij de pes valgus kantelt de calcaneus te veel naar mediaal en bij
de pes varus kantelt de calcaneus te veel naar lateraal. Bij de
gecombineerde voetafwijkingen gaat een valgus of varus stand altijd
prioritair zijn om te corrigeren dan de andere voetafwijking. Een
‘malalignement’ zorgt voor de meeste klachten.

Om na te gaan of de varusstand van de calcaneus gefixeerd of al dan niet

corrigeerbaar is, kan de Coleman block test worden uitgevoerd.
(Vansteenwegen, 2014)
 82

Figuur 6- 61 The cavovarus (Coleman) block test demonstrated in a 12-year-old girl with a
flexible left cavovarus deformity.

A, Weight bearing causes inversion of the calcaneus.

B, With the lateral forefoot and the heel on a wooden block, the heel
assumes a neutral position. Therefore, the deformity is limited to the
forefoot.

C, Examination with the patient lying prone with the heel in a neutral
position. Plantarflexion of the first ray and global forefoot equinus
are present.

Belasting veroorzaakt inversie (varus) van de calcaneus. De laterale

voorvoet en de hiel staan op een houten blok, de calcaneus staat in
neutrale positie. Onderzoek in liggende positie, de knie geflecteerd, de
calcaneus in neutrale positie. Er is een duidelijke plantairflexie van de
eerste straal aanwezig. (Vansteenwegen, 2014)

Youtube film Coleman block test:

https://www.youtube.com/watch?v=4_Mts3P8cgs

6.2.3 Pes planovalgus

Bij de pes planovalgus heb je verschillende oorzaken. Dit kan zowel

neurologisch (slappe of spastische verlamming), aangeboren zijn, door
hyperlaxiteit (overbeweeglijkheid) of een ruptuur van de M.tibialis posterior
alsook degeneratief, reumatisch, traumatisch, postoperatief en andere.

De standafwijking bij een pes planovalgus is dat de calcaneus naar voor is

gekanteld, het os naviculare ligt op de bodem. Mediale en laterale
lengtegewelf is afgeplat, meestal heeft dit voettype een lage wreef. De voet
is geabduceerd, de knieën staan in endorotatie. Opnieuw hebben we hier
een corrigeerbare, deels corrigeerbare of gefixeerde pes planovalgus. De
 83

keuze tussen een steunzool of een maatschoen heeft met verschillende

redenen te maken. De cliënt moet recht hebben op de schoenen, dit bepaal
je door de omschrijving die in het RIZIV staat omschreven, en uiteraard
wat de dokter voorschrijft. Maar je kan evengoed voor een corrigeerbare
pes planovalgus als voor een gefixeerde een schoen maken. Maar ook
zolen.
Bij het functieonderzoek ga je dezelfde bewegingen testen als bij de pes
planus.

De meest voorkomende maatnames zijn een blauwafdruk en een

schuimdoos.

Behandeling

Voor de corrigeerbare pes planovalgus maak je een steunzool met een

correctie van de mediale en longitudinale voetboog om de pes planus te
corrigeren.
Een STC correctie, TMT 1 correctie, kuipvorming ter hoogte van de

calcaneus om de pes valgus te corrigeren.

Een pronatiewig ter hoogte van MTP 5 en een cuboïdeumsteun om
afschuiven naar lateraal te vermijden.
 84

Bij een pes planovalgus met een ruptuur van de M.tibialis posterior gaan we
bijna altijd opteren voor een hoffa.

Bij een gefixeerde pes planovalgus is

het belangrijk om drukpunten vrij te
leggen en het mediale voetgewelf te
ondersteunen. Ook een laterale
tegendruk ter hoogte van calcaneus en
os cuboïdeum.

6.2.4 M. Tibialis posterior

ontsteking/ruptuur

De hoofdoorzaak is de insufficiëntie van

het springligament (lig. calcaneonaviculair). Andere oorzaken kunnen zijn:
een overdreven pronatiestand van de calcaneus, doorzakking van het
mediale gewelf, repetitief microtrauma ten gevolge van overbelasting.
(Vansteenwegen, 2014)

Plantairflexie is verstoord, en er is een verminderde stabiliteit tijdens het

staan. De M. Tibialis posterior is immers de spier die de mediale boog in
stand houdt. Werkt deze niet meer efficiënt, of is deze gescheurd, zal men
altijd een zware doorzakking van het mediale gewelf waarnemen.
 85

Pijnklachten situeren zich ter hoogte van de mediale voetrand met

uitstralingen naar de mediale malleolus.

Figuur: M. Tibialis posterior tendinitis

Behandeling

Dit kan opgelost worden met een voetorthese. Het klinkt tegenstrijdig,
maar een goede ophoging/correctie van het mediale gewelf lost vaak de
meeste klachten op. De pronatiestand van de calcaneus en de doorzakking
van het mediale gewelf zorgen voor een overstrekking van de pees van de
M. Tibialis posterior, waardoor deze overbelast geraakt. Corrigeer je dit
probleem gaat de pees niet overbelast geraken, en dus ook niet ontsteken,
of erger, scheuren.

6.2.5 Pes cavus

De echte oorzaak van een pes cavus is nog niet achterhaald. Er zijn wel
verschillende oorzaken die voor de hand liggen. Deze zijn neuromusculair,
congenitaal of traumatisch. Vaak zie je bij dit voettype een overbelaste
voorvoet.

Een pes cavus kan je in 3 verschillende categorieën verdelen:

- een anterieure pes cavus
- een posterieure pes cavus
- een combinatie van deze 2
 86

De anterieure pes cavus kan je onder verdelen in een steilstand van de

voorvoet of een steilstand van de eerste metatarsaal.

De posterieure pes cavus is een steilstand van de calcaneus, maar geen

voorvoet steilstand.

Daarnaast heb je opnieuw de corrigeerbare, deels corrigeerbare en

gefixeerde pes cavus.

Figuur 6-62 Holvoet met steilstand calcaneus

Je gaat opnieuw een functieonderzoek doen om de ROM na te gaan.

Behandeling

Bij de corrigeerbare pes cavus ga je een steunzool maken met een

transversaalsteun bij een overbelaste voorvoet, anterieur van de calcaneus
ga je een hieldrempel voorzien om het voetgewelf op te rekken. Het
lengtegewelf niet volledig aanvullen, zo kan je plaats creëren om het nog af
te strekken. Bij de deels corrigeerbare ga je de longitudinale voetboog
matig ondersteunen. Bij de gefixeerde pes cavus ga je een full-contact zool
maken om zo een volledige ondersteuning te geven en de druk beter te
verdelen. Hier kan uiteraard ook voor een transversaalsteun worden
aangebracht om de voorvoet te ontlasten.
 87

Figuur 6- 63 correctie van een holvoet

6.2.6 Pes cavovalgus

Meestal aangeboren of neurologisch (hyperlaxiteit). Dit is per definitie een

holvoet met de calcaneus die te veel in valgus kantelt.

Functieonderzoek opnieuw uitvoeren om de nodige info te achterhalen.

Behandeling

Een steunzool voor de corrigeerbare pes cavovalgus met een STC correctie
om de valgus te corrigeren.
Een longitudinaal gewelf corrigeren om de cavus te corrigeren (zelfde
manier als de pes cavus).
Een tegendruk creëren ter hoogte van het os cuboïdeum en diafyse
metatarsaal 5 om het afschuiven naar lateraal tegen te gaan.
Een transversaalsteun om de MTP regio te ontlasten.
Bij de deels corrigeerbare dezelfde correctiepunten en tegendruk. Bij de
gefixeerde pes cavovalgus ga je het mediaal gewelf ondersteunen,
eventuele drukplaatsen vrijleggen.

6.2.7 Pes cavovarus

Hier zijn de oorzaken hetzelfde als die voor de pes cavovalgus. Dit is een
holvoet waarbij de calcaneus te veel in varus kantelt.

Nogmaals het functieonderzoek uitvoeren, zodat we weten hoe flexibel de

voet is, en hoe soepel de spieren zijn.
 88

Behandeling

Voor een corrigeerbare pes cavovarus kan je een steunzool met een
uitgevlakt mediaal gewelf maken, met correctiepunten ter hoogte van het
os cuboïdeum, en de hals van de calcaneus die helemaal tot aan de diafyse
van metatarsaal 5 loopt.
De voorvoetsteun is een transversaalsteun die lateraal hoger is dan mediaal
om tot in de voorvoet (HO en TO fase) te corrigeren.
Bij de deels corrigeerbare doe je hetzelfde, behalve het longitudinale
gewelf, dat ga je matig ondersteunen. Bij de gefixeerde zijn steunzolen niet
genoeg en gaan we naar orthopedische schoenen.

Gradatie pes cavovarus:

Gradatie Kenmerken Blauwdruk

Graad 1  Lateraal lengtegewelf nog lichte

druk
 Tenen nog lichte druk
 Calcaneus kantelt naar lateraal

Graad 2  Lateraal lengtegewelf geen druk

 Tenen vrij van druk
 Mediaal concave omtreklijn

Graad 3  Voorzijde metatarsalen vrij van

druk
 Mediale concave vorm meer
uitgesproken
 Lateraal lengtegewelf wel druk
 Convexe laterale omtreklijn
 Mediale metatarsaal I verminderde
druk

Graad 4  Mediaal metatarsaal I vrij van druk

 Afdruk basis metatarsaal V over
omtreklijn
 Brede laterale afdruk
 89

6.2.8 Pes calcaneus

Bij de pes calcaneus of hakvoet is er sprake van een achterover

gekantelde calcaneus ten gevolge van een dysbalans tussen de kracht van
de plantairflexoren en de dorsaalflexoren, waarbij de laatste overheersen.

6.2.8.1 Congenitale hakvoet

De congenitale hakvoet is over het algemeen goedaardig en herstelt zich

vaak spontaan in de eerste weken na de geboorte. Soms worden
redresseringsoefeningen voorgeschreven. Er zijn ook gunstige resultaten
beschreven van redresserende gipsverbanden. De voet staat in eerste
instantie in dorsaalflexie. Actieve en passieve plantairflexie is onmogelijk.
Herstelt de hakvoet zich niet spontaan, dan ontstaat vaak een valgusstand,
die door middel van gipsredressie ten slotte in spitsstand kan terechtkomen
en dan normaal belastbaar wordt. De congenitale hakvoet kan gepaard
gaan met heupdysplasie en is daarom een aanleiding om een uitgebreid
heuponderzoek te doen.

6.2.8.2 Verworven hakvoet

De verworven hakvoet komt voor na achillespeesbeschadiging, maar ook bij

spina bifida. Ten gevolge van belasting ontstaat na langere tijd vaak een
varus- of valgusstand.

Figuur 6-64 hakvoet

Behandeling

Schoenrecept

In extreme situaties kan een arthrodesekoker worden vervaardigd met

tongverstijving, waarin de enkel 90° wordt geplaatst. In combinatie met
arthrodesekoker wordt een vervroegde afwikkelingscorrectie aangebracht.
Voorts kan een naar achter geschoorde hak nodig zijn. Hierdoor ontstaat bij
 90

het aankomen een groter hefboom met als gevolg het snel op gang komen
van de afwikkeling.

6.2.9 Pes equinus

Bij de pes equinus of spitsvoet is er door verkorting van de kuitmusculatuur

sprake van een zodanige voetstand dat volledige belasting van de voet niet
mogelijk is of, in minder ernstige gevallen, alleen ten koste van
hyperextensie van de knie of valgus- of varuskanteling van de voetwortel.
Dorsaalflexie is dus ook beperkt tot onmogelijk.

De spitsvoet komt aangeboren voor in combinatie met varuskanteling van

de voet (congenitale klompvoet), maar is meestal verworven.

* Habituele spitsvoet

Verkorting van de kuitmusculatuur ontstaat ten gevolge van

gewoontehouding, bijvoorbeeld bij habituele tenengang, gipsbehandeling na
achillespeesruptuur, hoge-hakken mode en langdurige bedlegerigheid.

In het algemeen geeft de habituele spitsvoet geen klachten. Soms ontstaat

overbelasting van de MTP-gewrichten. Meestal kan de fysiotherapeut de
kuitspieren door middel van oefeningen voldoende oprekken. In
hardnekkige gevallen is langdurige tractie aan de kuitspieren geïndiceerd.
Dit kan met een dynamische nachtspalk worden verkregen.

* Compensatoire spitsvoet

Deze ontstaat ter compensatie van een beenlengteverschil. De spitsvoet is

eigenlijk functioneel ontstaan en de ernst ervan is afhankelijk van het te
compenseren beenlengteverschil.

* Paretische spitsvoet

Bij de paretische spitsvoet treedt in de meeste gevallen een varus- of

valguskanteling van de voetwortel op. Bij de paretische spitsvoet gaat het
om een relatieve parese van voetheffers. Het is daarom van belang niet
alleen valgus of varus en de equinus te corrigeren, maar vooral ook de
parese op te vangen om voortschrijding van de spitstand tegen te gaan.
 91

Figuur 6-65 Pes equinus

Behandeling

Bij de pes equinus kan men tot 3 cm aan een confectieschoen een
verhoging maken met een afrol om het stappen makkelijker te maken.
Vanaf 3 cm verschil zijn maatschoenen terugbetaald door de mutualiteit.
Als er zoveel verschil is, gaan we gegarandeerd voor schoenen kiezen. Ook
hangt dit af van het soort pes equinus waar je mee hebt te maken.

Schoenrecept

Acceptatie: in het supplement wordt spits geaccepteerd. Makkelijk te

redresseren valgus of varus wordt wel gecorrigeerd. Een goede
drukverdeling is noodzakelijk om overmatige druk onder de MTP-regio te
voorkomen. Als de spitsstand niet al te groot is, kan een transversale
voorvoetsteun de MTP-regio verder ontlasten. Een strakke wreefomsluiting
en hielslot zijn noodzakelijk om naar voren te glijden te voorkomen. Bij
extreme spits moet een verkortingsorthese worden vervaardigd. De
uitvoering is afhankelijk van de mate van spits.

Geen acceptatie: soms is redressie mogelijk door middel van een hoog
opgebouwde arthrodesekoker met tongverstijving. Deze moet in een hoge
schoen of laars worden verwerkt. Ook hier geldt dat primair de varus of
valgus moet worden gecorrigeerd en vervolgens de spits.
 92

6.2.10 Pes metatarsus adductus

De gehele voorvoet “kromt” naar mediaal. De metatarsalia en de tenen zijn

in deze ontwikkelingsstoornis betrokken.

Hierbij is in de voorvoet sprake van een adductie stand van de metatarsalia

en de tenen, terwijl de achtervoet in de neutrale positie staat. De afwijking
is minder ernstig dan bijvoorbeeld de klompvoet, maar komt wel even vaak
voor. Ongeveer 1% van de neonaten heeft een metatarsus adductus, welke
qua ernst sterk kan variëren. Het is een aangeboren afwijking en dus direct
na de geboorte zichtbaar.

Figuur 6- 66 Metatarsus adductus: de laterale rand van de voet wijkt af naar mediaal

In circa 70% van de gevallen is er sprake van een redresseerbare, dus

soepele metatarsus adductus, die met kinesitherapie wordt behandeld.

De behandeling met gips start rond 3 à 4 maanden (hier is de literatuur niet

echt duidelijk, er wordt ook gesproken van een behandeling vlak na de
geboorte). Heel wat voetjes zullen tegen die tijd spontaan gecorrigeerd zijn,
zodat overbehandeling vermeden wordt. De behandeling bestaat uit 6 à 8
weken durende gipscorrecties, met wisseling om de 14 dagen.

Nadien worden nog gedurende 2 tot 3 maanden corigerende schoentjes

gedragen. De schoentjes zijn bij voorkeur in twee helften verdeeld,
waarvan het voorste deel in abductie kan worden gezet.
 93

Figuur 6-67 Unfo en Bebax schoentjes

Een omgekeerde leestschoentje kan hier ook gebruikt worden, dit is wel
een statisch gegeven waardoor de soepelheid van het voetje gaat
verminderen bij langdurig gebruik.

Figuur 6-68 Omgekeerde leestschoen

Corrigerende schoentjes dienen vooral als nabehandeling na gips om de

correctie te behouden.

De primair stugge metatarsus adductus wordt hetzelfde behandeld als de

klompvoet. Direct na de geboorte redressies met gips, totdat een neutrale
stand is verkregen. Intensieve nabehandeling is noodzakelijk om een
recidief te voorkomen

6.2.11 Pes adductus

In tegenstelling tot de metatarsus adductus is hier alleen sprake van een

afwijkende eerste straal. De eerste straal staat ten opzichte van de rest van
de voet in adductie en is vaak korter dan normaal. De voorvoet is hierdoor
breder en de grote teen neigt tot een stand in extensie met name bij de
langer bestaande metatarsus primus varus.
 94

Een vroege behandeling met gipsen van deze meer uitgesproken vormen is
dan ook noodzakelijk. De behandeling duurt meestal 2 tot 3 maanden en
wordt gevolgd door corrigerend schoeisel. De niet behandelde vorm heeft
een operatieve correctie nodig, waarbij de eerste straal zowel proximaal als
distaal wordt gecorrigeerd en in lijn met de andere metatarsalia wordt
gebracht.

6.2.12 Pes equinovarus adductus

Figuur 6- 69 klinisch beeld klompvoet

Er worden verschillende theorieën naar voren gebracht voor de klompvoet,

zonder dat duidelijk een afgelijnde oorzaak kan worden vastgesteld.
 95

Loutere intra-uteriene malpositie, neurologische defecten, intra-uteriene

groeistoornis en een hereditaire oorzaak werden door verschillende auteurs
naar voren gebracht en zijn allen waarschijnlijk een deel van het verhaal.

Een hereditaire factor is onmiskenbaar aanwezig. Indien een kind in de

familie een klompvoet heeft, vertonen de volgende kinderen een 20 à 30
maal grotere kans op een klompvoet dan de normale populatie.

De diagnose van een klompvoet bij de geboorte is vrij gemakkelijk. De term

equinovarus beschrijft de meest opvallende afwijking. De voet vertoont
voor al een sterke varus en adductie-stand van respectievelijk achter- en
middenvoet en een equinus van de hiel, die niet steeds heel duidelijk is bij
de pasgeborenen. Let op de diepe huidplooi boven de hiel en de
onmogelijkheid om de voet in dorsieflexie te krijgen en om de huidplooi te
doen verdwijnen.

Figuur 6-70 duidelijke diepe huidplooi te zien

De aangedane voet is kleiner dan normaal, wat natuurlijk duidelijk is in

geval van een unilaterale aandoening.

De typische klompvoet vertoont steeds een variabele rigiditeit, maar kan

nooit door eenvoudige manipulatie worden gecorrigeerd. Als dit wel het
geval is dan heeft men met een intra-uteriene malpositie te maken.
 96

Figuur 6- 71 Pes equinovarus adductus, klinisch beeld

Klinisch beeld pes equinovarus adductus:

A adductie van de voorvoet

B pes cavus

C equinusstand

D supinatie

E endorotatie van de tibia

F varusstand van de hiel

Behandeling

De behandeling moet bij voorkeur zo vroeg mogelijk worden begonnen. Het

doel van de behandeling is een goed functionerende, pijnloze voet te
verkrijgen waaraan normale schoenen kunnen worden gedragen.

Door manipulaties en gips ontstaat een rekking van de weke delen,

waardoor een zo normaal mogelijke positie van de botstructuren ten
opzichte van elkaar kan worden bereikt. De voet wordt telkens na
manipulatie in een positie van maximale correctie gehouden door middel
 97

van een gipsverband. Na ongeveer drie maanden maakt men klinisch en

radiologisch de balans op en bepaalt men hoe de verdere behandeling
eruitziet. Indien op dit tijdstip geen vergaande correctie is bereikt is het
weinig waarschijnlijk dat men alleen met deze methode een voldoende
resultaat zal kunnen bewerkstelligen. Een operatieve ingreep moet dan in
het vooruitzicht worden gesteld. Indien de correctie wel voldoende is, gaat
men verder met manipuleren.

In enkele centra werd de laatste tijd meer nadruk gelegd op de dynamische

behandeling, waarbij periodes van immobilisatie worden onderbroken door
manipulaties en passieve mobilisaties op een Kinetek ®-apparaat., volgens
het principe van de continuous passive motion (of CPM).

Gips wordt gehandhaafd tot de leeftijd van acht à negen maanden. Daarna
kan men het beste een Denis Brown-spalk gebruiken. Ook een Jones-spalk
kan hier gebruikt worden. Wanneer het kind begint te lopen draagt het
normale schoenen en 's nachts de Denis Brown-spalk. Deze spalk wordt nog
gedurende één of twee jaar gedragen. Belangrijk is dat men de ouders
degelijk informeert over het feit dat zelfs bij een schijnbaar goede correctie
de deformatie terug kan komen.

Als er nog bepaalde misvormingen blijven bestaan rond de leeftijd tussen 7

en 9 maanden, zal een heelkundige correctie moeten plaatsvinden. Een
ondercorrectie mag niet worden aanvaard.

Principieel gaat het om het tot stand brengen van een reductie van de
overblijvende misvormingen door weke-delen-chirurgie, met secties van
ligamenten en verlengingen van pezen. De reductie wordt behouden met
een pin en gipsimmobilisatie tot boven de knie.

Na 6 weken gips wordt het voetje nog 1 jaar in een nachtapparaat

gehouden en worden er voor de dag rechte leestschoenen voorgeschreven
dit om recidief te voorkomen.

Conservatieve en operatieve behandeling worden gevolgd door een EVO

i.v.m. het recidief karakter van de klompvoet.
 98

6.2.12.1 Denis-Brown apparaat

Het Denis-Brown apparaat gebruikt men veelal wanneer de klompvoet

gedurende de behandeling met gipsverbanden gedeeltelijk gecorrigeerd is
en men deze tracht te behouden.

6.2.12.1.1 Omschrijving van het apparaat

Het Denis-Brown apparaat is een stang met 2 schoentjes op bevestigd.

Doordat de stang schuin gebogen is werkt dat de varusstand en supinatie
tegen. Het Denis-Brown apparaat is een prefab model.

Figuur 6-72: Denis-Brown apparaat dorsaal zicht en frontaal zicht

Figuur 6-73: vroeger werd dezelfde stang gebruikt met gipswindels

6.2.12.2 Laarsbeugel, solid ankle of walkvoetje

Dit is een orthopedische voorziening voor de klompvoet. Een laarsbeugel

heeft als doel om de bereikte correctie te handhaven en terugval te
voorkomen. De laarsbeugels worden vervaardigd van leer verstevigd met
kunststof, te sluiten met klittenband of met een veter. Leer heeft
 99

als voordeel dat bijna niemand daar allergisch voor is en een hoog
draagcomfort heeft. Kunststof is hard en heeft daardoor een
goede corrigerende werking en is praktisch omdat het gemakkelijk schoon
te houden is.

6.2.12.3 Steunz
ool ter

correctie van een klompvoet

Bij klompvoet als correctie of als nabehandeling na redressie (operatief of

gipstechniek) wordt er gebruik gebruik gemaakt van en harde steunzool
met een drie-punts-principe. Het is belangrijk dat de behandeling met
steunzool lang genoeg wordt volgehouden want een klompvoet is sterk
recidief.

Het omhoog trekken van het laterale lengtegewelf en correctie varusstand

van de hiel en de voorvoetadductie.

We gebruiken een steunzool met opstaande lippen ter plaatse van hiel en
kopje I mediaal en lateraal ter plaatse van het cuboideum zorgen voor een
zijdelingse driepuntscorrectie van de voorvoetadductie.

Figuur 6-74 driepunts-correctie bij de klompvoet

Een lateraal gewelf met als hoogste punt onder het cuboideum probeert de
voet uit zijn varusstand te halen.
 100

Figuur 6-75 steunzool voor de klompvoet

6.2.12 Pes transversoplanus

Bij een pes transversoplanus, doorgezakt dwarsgewelf of spreidvoet, is het

dwarsgewelf van de voet doorgezakt, waardoor de kopjes van de
metatarsalen, met name II, III en IV, zich in plantaire richting verplaatsen.
De druk op deze kopjes neemt hierdoor bij staan en lopen toe, met als
gevolg hyperkeratose en kans op clavusvorming. Door het doorzakken van
de voorvoet zal deze breder worden. De pes transversoplanus wordt veel
gezien als gevolg van degeneratieve veranderingen bij oudere mensen.

Figuur 6-76 Normaal en doorgezakt transversaal gewelf

Kenmerkend voor metatarsalgie is dat de pijn gerelateerd is aan de mate

van belasting. Ter plaatse van de overbelasting kan men overmatige
eeltvorming of een clavus constateren.

Soms is er sprake van atrofie van de huid en weke delen tussen de kopjes,
hetgeen het gevolg kan zijn van ouderdom of een bindweefselziekte. Bij
zorgvuldig klinisch onderzoek is over het algemeen een oorzaak te vinden.

De meest voorkomende oorzaak van metatarsalgie is het insufficiënt

worden van het mediale longitudinale lengtegewelf en het doorgezakt
dwarsgewelf. Het is aannemelijk dat het ‘windlass-mechanisme’ niet meer
goed of voldoende functioneert. Je kan een pivoterende beweging
 101

waarnemen onder de voorvoet tussen de HO en TO fase. Vaak is dit een

gevolg van te korte kuitspieren. Dit kan meer voorkomen bij mensen met
een hallux valgus.

Figuur 6-77 Hallux valgus zorgt hier voor een pes transversoplanus, met duidelijke callus
vorming

Indien er sprake is van een metatarsalgie zal plantaire druk over de kopjes
van de metatarsalia pijn provoceren. Deze pijn is lokaal en heeft niet het
uitstralende karakter van een Morton’s neurinoom.

In het algemeen nemen de klachten van metatarsalgie toe naar mate er

meer klauwteenvorming voorkomt.

Behandeling

In de meerderheid van de gevallen verdient conservatieve behandeling met

schoenadviezen, steunzolen en orthopedische schoenen de voorkeur. Een
metatarsaalbar bij een flexibele misvorming kan zinvol zijn, echter hoe
meer rigide de standsveranderingen, hoe meer een steunzool gericht moet
zijn op ondersteuning, polstering en ontlasting van specifieke drukpunten.

Eeltvorming werkt drukverhogend en het tijdig verwijderen van overmatig

eelt voorkomt een negatieve vicieuze cirkel en verlicht de pijnklachten. Een
combinatie van een goede steunzool en aanpassingen van de schoen is het
meest effectief.

Naar gelang de ernst en de pijn kan men kiezen voor een aantal
oplossingen. Hier gaat men kiezen voor een transversaalsteun om het
dwarsgewelf te ondersteunen en een ophoging van het mediale voetgewelf.
Dit hangt opnieuw af van welk voettype de cliënt heeft.

Door een transversaalsteun te plaatsen gaan we de MTP- regio ontlasten.

Hierdoor ontstaat weer een gelijkmatige drukverdeling onder de kopjes van
de metatarsalen.
 102

Figuur 6- 78 Voorvoetsteun of metatarsaalsteun

Figuur 6- 79 metatarsaalsteun of retrocapitaalbar

Behandeling

Een strakke wreefomsluiting en hielslot zijn nodig om het naar voren

schuiven in de schoen te voorkomen.

Een zoolverstijvingen bij een confectieschoen, met vroege afwikkeling

vermindert significant de druk onder het centrale deel van de voorvoet.

Bij ernstige problematiek moet gedacht worden aan een maatschoen welke
voldoende ruimte biedt voor de vaak bijkomende hallux- en
teenmisvormingen.

6.2.12.4 Hyperkeratose

Hyperkeratose is een huidaandoening waarbij de patiënt op bepaalde

huidgebieden kampt met een verhoorning van de huid, waardoor de huid
verdikt is. Eeltvorming ontstaat door overmatige druk en wrijving.
 103

In feite kan men eelt beschouwen als een bescherming die het lichaam
aanbrengt tegen de van buiten komende druk of wrijving. De mate van
eeltvorming verschilt van persoon tot persoon.

Bovendien kan er extra eelt ontstaan als er een vertraagde afstoting van de
hoornlaag plaatsvindt.

Figuur 6-80 Hyperkeratose van de voorvoet

Vaak komt het voor onder de bal van de voet, maar ook op de top van een
teen of als eeltrand aan de onderkant van een teen of de hiel.

Verkeerde schoenen en standafwijkingen van de voeten zijn veelal een

oorzaak van dit type eeltvorming.

6.2.12.5 Likdoorn

Een likdoorn, ook wel eksteroog genoemd, is een vaak pijnlijke, naar
binnen groeiende eeltplek.
De pijnklachten kunnen soms zo ernstig zijn dat het lopen wordt
bemoeilijkt.

Een behandeling bij een pedicure is aangeraden, zij kunnen de likdoorn

vakkundig verwijderen.

Als dit met regelmaat gebeurt door middel van snijden, frezen en drukvrij
leggen kan de likdoorn kleiner worden en zelfs verdwijnen, mits ook de
oorzaak wordt weggenomen.

De likdoorn is een sterk verhoornd deel van de huid aan de voet, meestal
ringvormig met een klein, diep centrum. Dit centrum wordt geleidelijk
gevormd door druk.
 104

Figuur 6- 81 Eeltpit thv caput metatarsaal II

De druk wordt veroorzaakt door schoeisel, overgewicht of afwijkingen aan

de stand van botten in de voeten. Meestal is er een combinatie van
tenminste twee van deze factoren aanwezig.

De likdoorns kunnen zowel aan de voetzool (hak, voorvoet, teengewrichten)

als op de strekzijde van de voet gelokaliseerd zijn (teengewrichten). Ook
kunnen likdoorns aan de zijkanten van de tenen worden gevonden wanneer
twee tenen door standafwijkingen of knellend schoeisel tegen elkaar
aangedrukt worden.

6.2.13 Bunionnette of malletteen

Deze aandoening is vergelijkbaar met de mediale bunion bij hallux valgus,

echter gelokaliseerd aan de caput van de vijfde metatarsaal. Ook hier kan
een echte bursitis ontstaan. Analoog aan de hallux valgus kan er sprake zijn
van toenemende verbreding en varusstand van het kleine teentje.

Figuur 6- 82 Bunionnette

Radiologisch kunnen diverse varianten van elkaar worden onderscheiden.

De klachten ontstaan door ruimteproblemen en frictie in de schoen. Deze
 105

bunion wordt ook wel de kleermakersbunion genoemd wegens het ontstaan

van dergelijke drukpunten bij het zitten in de kleermakerszit. De
behandeling is conservatief en gericht op het wegnemen van de druk en
wrijving door middel van het aanpassen van het schoeisel.

6.2.14 Morton’s neuralgie

Indien een patiënt een klacht heeft over de tenen kan er sprake zijn van
een Morton’s neurinoom.

De Morton’s neuralgie, is een aandoening van een perifere zenuw. Het

betreft een neuroomvorming ter hoogte van de samensmelting van de n.
plantaris medialis en de n. plantaris lateralis tussen de metatarsalia II en
IV. De verdikking ontstaat waarschijnlijk door chronische irritatie.

Het betreft uitstralende pijn, tintelingen en soms een doof gevoel. Directe
compressie van het neurinoom kan de pijn provoceren.

Druk op het neurinoom door plantaire compressie of door het samen

knijpen van de metatarsalia provoceert de klachten van de betrokkene.

Figuur 6-83 Druktest morton’s neuroom

Effect op voeten en gangbeeld

Er ontstaan pijnklachten ter hoogte van de MTP-regio. Aanvankelijk bestaan

de klachten alleen tijdens belasten in (te nauwe) schoenen, later ook in
rust. Bij onderzoek veroorzaakt druk tussen het IIe en IVe os metatarsale
scherpe pijn. Voorts bestaan er frequent sensibiliteitsstoornissen in de
aangrenzende delen van de tenen.
 106

Figuur 6-84 plaats van de neuroom-vorming

Het lopen kenmerkt zich door een verkorte afwikkeling van de betreffende
voet om de pijnlijke druk te voorkomen.

Behandeling

Conservatieve behandeling bestaat uit steunzolen en een schoenadvies,

waarbij voldoende ruimte voor de tenen en het verminderen van de lokale
druk middels een retrocapitale steun wordt gecreëerd.

Je gaat een steunzool maken met een druppelpelotte voor de voorvoet,

deze zal de metatarsalen uit elkaar drukken zodat de zenuw niet meer
wordt afgekneld. Als dit alleen niet genoeg is, ga je in de anterieure richting
een uitsparing maken in de steunzool. De rest van de steunzool hangt af
hoe het voettype eruit ziet. Dit kan bij eender welk voettype voorkomen.

De chirurgische behandeling bestaat uit excisie van de zenuw en meestal

wordt een neuroom op de plaats van de splitsing naar beide tenen
gevonden. In ongeveer 80% van de gevallen is het resultaat van deze
ingreep goed. Aanhoudende neuralgische pijn kan het gevolg zijn van een
preoperatief verkeerd gestelde diagnose of het niet verwijderen van de
aangedane zenuw.
107
 108

6.2.15 Hallux adductus

De oorzaak van een hallux adductus kan congenitaal zijn of verworven. De

oorzaak kan liggen in een verkorting van m. abductor hallucis, combinatie
met metatarsus adductus of een skeletale afwijking zoals dwerggroei .
(Vansteenwegen, 2014)

Het klinisch beeld geeft een adductie stand, weg van de voet-as, van de
hallux. Dit kan ook voorkomen door een mislukte operatie van de hallux
valgus.

Figuur 6- 85 Hallux adductus/varus röntgenfoto met voetas

6.2.16 Hallux valgus

De hallux valgus is een afwijkende stand van de 1e metatarsaal en phalanx

van de hallux.

Multipele factoren, zowel intrinsieke als extrinsieke, kunnen een rol spelen
bij een toename van de valgusstand van de grote teen.

De afwijking wordt ook gezien bij mensen die nooit op schoenen hebben
gelopen. Bij meer dan 60% van de patiënten zou er sprake zijn van een
positieve familieanamnese.
 109

Figuur 6-86 Hallux valgus

Oorzaak

De grootste redenen van deze afwijking is erfelijkheid, te korte

kuitmusculatuur, hyperlaxiteit en een doorgezakt dwars- en lengtegewelf.

Tijdens de normale afstoot is er ongeveer 65°dorsaalflexie nodig ter hoogte

van het eerste metarsophalengeale gewricht waarbij er slechts 20° tot 30°
beschikbaar is door de dorsaalflexie van de hallux. Om dit tekort op te
vangen, moet de eerste metatarsaal in een plantairflexie gaan om de
overige 40° op te brengen. Dit gebeurt in de regio van de
sesamoïdbeentjes. Als gedurende de pronatie het gewricht blokkeert en
daardoor de volledige 65°niet wordt bereikt, komer er zoveel krachten op
dit gewricht dat er een hallux valgus ontstaat. Als gevolg van de overdreven
pronatie en als de voet voldoende hypermobiel is, zal de eerste metatarsaal
mediaal gaan afglijden en de hallux naar lateraal verschuiven. Indien er
geen hypermobiliteit aanwezig is, zal dit resulteren in een hallux rigidus.
(Vansteenwegen, 2014)

Door het model van de schoen ontstaat bij veel confectieschoeisel

chronische druk tegen het MTP-I-gewricht. Dit leidt tot prikkeling van het
synoviaal membraan met als gevolg overmatige productie van synoviaal
vocht. Door verkalking hiervan ontstaat wigvorming aan de mediale zijde
van de gewrichtsspleet en zal de 1e teen gaan variseren en het os
metatarsaal I gaan valgiseren. Naast de hallux valgus ontstaat hierdoor ook
een spreidvoet.
 110

Figuur 6-87 hallux valgus

Behandeling

Een steunzool is aangeraden met een goede mediale ophoging en een

transversaalsteun om achter de metatarsalen een goede opdruk te geven
zodat de hallux valgus deels gecorrigeerd kan worden. Je kan een hallux
valgus nooit corrigeren of ‘terug recht maken’. We kunnen de oorzaken
aanpakken, en het proces vertragen, maar niet stoppen.

Schoenrecept

Er dient voldoende ruimte voor de voorvoet aanwezig te zijn. Wanneer het

afwikkelen pijnlijk is, kan een afwikkelingsbar worden aangebracht. Een
goede drukverdeling is van belang, met ruimte van de MTP-regio. Tevens
wordt een transversale voorvoetsteun aangebracht.

Nachtapparaat

De hallux valgus kan ook ‘s nachts behandeld worden om ergere

deformiteiten tegen te gaan. Dit gebeurt dan met het anti-hallux valgus
nachtapparaat. Dit is gebaseerd op het 3-punts principe. Het is nooit
bewezen dat een nachtapparaat preventief gaat helpen.

Uit harde kunststof, niet gemaakt om mee te lopen.

 111

Figuur 6-88 anti-hallux valgus nachtapparaat

Dag/nachtapparaat

Figuur 6-89 anti-hallux valgus dag/nachtapparaat

Band trekt grote teen in juiste positie, waarbij het voor de spieren mogelijk
wordt correct te functioneren. Kan ontwikkeling van Hallux Valgus
verminderen. Uit textiel vervaardigd kan dus mee gelopen worden.

Apparaat met scharnier

Figuur 6- 90 Anti-hallux valgus apparaat met scharnier (ValguLoc II, Bauerfeind)

Door het individueel instelbare scharnier blijft de mobiliteit behouden.

6.2.17 Sesamoïditis

Deze aandoening wordt gekenmerkt door pijn onder het kopje van de
eerste metatarsaal bij belasting. Het komt vooral voor bij oudere mensen
met hallux valgus, arthrosis deformans van het MTP-gewricht van de grote
teen of patiënten met een holvoet. De sesambeentjes zijn vergroot, ten
dele als gevolg van chronische prikkeling door sterke belasting en ten dele
door de vorming van osteofyten bij arthrosis deformans van het
 112

gewrichtsvlak tussen de sesamoïdebeentjes en het kopje van de

metatarsaal.

De sesamoïdebeentjes zijn de hefboom voor de fascia plantare en de

M.flexor hallucis longus. Net zoals de patella in de knie de hefboom voor de
quadriceps is. Deze foto illustreert hoe dit in elkaar zit:

De naam sesamoïditis wordt ontleend aan het feit, dat een ontsteking van
de omringende bursae verder bijdraagt tot het ontstaan van pijn. Bij
klinisch onderzoek is er pijn bij druk en crepiteren met pijn bij heen en
weer schuiven van de sesambeentjes over het kopje van het metatarsaal.

Verlichting van de pijnklachten kan worden bereikt door een metarsaalsteun

te plaatsen achter de voorvoet met uitsparing ter hoogte van de
sesamoïdebeentjes.
 113

6.2.18 Hamertenen en klauwtenen

Langdurig dragen van te kort schoeisel kan hamertenen veroorzaken.

Daarnaast komen hamertenen vaak secundair voor bij diverse
voetproblemen wanneer de 2de teen langer is dan de 1e en in de schoen te
weinig ruimte krijgt, dan kan daar een hamerteen ontstaan. Een
congenitaal erfelijke factor speelt hierbij mogelijk een rol. Ook een holvoet
(hoge wreef) speelt dikwijls een rol.

De ernst wordt bepaald in hoeverre de deformiteit redresseerbaar is en of

er sprake is van een pijnlijke eeltvorming.

Bij een hamerteen bestaat flexie in het proximale interfalangeale (PIP)

gewricht en hyperextensie in het distale interfalangeale (DIP) gewricht en
het MTP-gewricht. Door druk tegen de schoen ontstaat vaak eelt ter hoogte
van het PIP-gewricht.

Figuur 6- 91 hamerteen

Bij klauwtenen is sprake van hyperextensie in het MTP-gewricht en flexie in

de PIP- en DIP-gewrichten. Een veel voorkomende oorzaak hiervan is slecht
passend schoeisel. Door overmatige druk kunnen hier eveneens eelt
ontstaan.

Figuur 6-92 klauwteen

 114

Hoe flexibeler de tenen hoe meer mogelijkheden er bestaan om de klachten

op te vangen met behulp van een conservatieve behandeling. Als de teen
rigide is misvormd, hoe meer reden er bestaat om een operatieve ingreep
te adviseren.

De conservatieve behandeling bestaat uit het aanmeten van een steunzool,

die door enige druk achter de MT kopjes deze kopjes gaat afstrekken. Dit
doen we met een metatarsaalsteun. Ook kan een teengriffe een afstrekkend
effect hebben. Dit kan in samenspraak met de cliënt beslist worden.
 115

6.2.19 Hallux limitus / rigidus

Limitus wil zeggen dat er sprake is van een dorsaalflexie in het MTP-I-
gewricht die beperkt is. En rigidus wil zeggen dat de dorsaalflexie in het
MTP-I-gewricht niet meer funtioneel is. Meestal is deze dan operatief
vastgezet.

Oorzaken

Chronische irritatie van het MTP-I-gewricht. Dit wordt onder meer gezien bij
wandelaars, staande beroepen, arthrosis deformans trauma en infectie.
Aanvankelijk bestaat alleen een beperking van de dorsaalflexie in het MTP-
I-gewricht. Dit bemoeilijkt het afwikkelen, geeft pijn ter hoogt van het Ie os
metatarsaal en vermoeidheidsklachten. In een later stadium, wanneer in
het geheel geen dorsaalflexie meer mogelijk is, ontstaat een geringe
plantairflexie. In stand wordt hierdoor de MTP-I-regio omhoog gedrukt en
het gewicht wordt grotendeels direct door de 1e teen gedragen. Hierdoor
ontstaat weer dorsaalflexie in het interphalangeale gewricht. Door het
omhoog komen van de MTP-I-regio ontstaat druk van de schoen tegen de
dorsale zijde van het MTP-I-gewricht.

Figuur 6-93 plantairflexie van het MTP-gewricht

Behandeling

Een steunzool met onder de voorvoet een supinatiewig uit harder materiaal,
als verstijving, om de afrol over de hallux te compenseren. Deze neemt niet
meer actief deel aan de afrol. Dit bekomt men door een lip laten te lopen
onder de grote teen. Soms kan een supplementaire afrolling geplaatst
worden onder de schoen zodat de patiënt beter kan gaan.
 116

Figuur 6-94 steunzool met lange lip

Schoenrecept

De afwikkeling is afhankelijk van de resterende dorsaalflexie in combinatie

met de pijnklachten. Bij pijnklachten moet een vervroegde
afwikkelingscorrectie worden aangebracht.
 117

6.3 Degeneratieve veranderingen

6.3.1 Arthrose

Een degeneratie van één of meer gewrichten, niet berustend op ontsteking,

gepaard met pijn, stijfheid, functieverlies en deformatie vh gewrichtsbot,
gekenmerkt door abnormale botwoekeringen, atrofie van slijmvlies en
gewrichtskraakbeen, zwelling van het gewricht, crepitatie,
bewegingsbeperking.

Arthrose of chondropathieën in de gewrichten van de voet veroorzaken pijn

bij de afwikkeling. Een operatieve behandeling is soms mogelijk en bestaat
dan uit het maken van een arthrodese. Indien dit niet uitvoerbaar is of
ongewenst, dan is een schoenaanpassing mogelijk.

Behandeling

Pijnstillers en ontstekingsremmende medicijnen om zwelling te

verminderen. Oefeningen bij kinesist om spieren sterker te maken en de
beweeglijkheid van voet-enkel zo goed mogelijk te houden. Een steunzool
in de schoen om de belasting van de voet beter te verdelen.

Schoenrecept

Arthrose hangt niet samen met een bepaald voettype. Dit kan bij elk
voettype voorkomen. Het schoenrecept hangt daar dan ook van af, en je
houdt rekening met dit bijkomend probleem.

6.3.2 Fasciitis plantaris

Fasciitis plantaris is een degeneratief syndroom ten gevolge van een

herhaaldelijk microtrauma aan de plantaire fascia ter hoogte van de origine
aan de mediale zijde van de calcaneus. (Vansteenwegen, 2014)

Mechanische stress en microtrauma bij obesitas, plotse gewichtstoename,

beroepsgebonden activiteit en anatomische factoren zoals pes planus en
pes cavus, verminderde dorsaalflexie in het talocrurale gewricht ten gevolge
van een verkorting van de m. gastrocnemius en m. soleus zijn allemaal
mogelijke oorzaken van het ontstaan van fasciitis plantaris.
(Vansteenwegen, 2014)

Lokale pijn ter hoogte van de plantaire zijde van de hiel bij het belasten na
rust is het meest voorkomende symptoom van fasciitis plantaris. De eerste
stappen ’s morgens bij het opstaan worden als zeer pijnlijk ervaren. Deze
pijn vermindert meestalna enige tijd maar komt terug opzetten bij
 118

langdurige belasting. De nervus plantaris is vaak in dit proces betrokken.

Daarom kan pijn uitstralen naar de voorvoet of naar de mediale zijde van
het onderbeen. (Vansteenwegen, 2014)

6.3.3 Hielspoor

Een hielspoor is een verbening aan de origo van de aponeurosis plantaris.

De oorzaak is waarschijnlijk een microtrauma als gevolg van chronische
irritatie bij verhoogde tractie op het punt waar deze structuur van de
calcaneus ontspringt. Een hielspoor ontstaat voornamelijk bij een
doorgezakt longitudinaal gewelf. Bij het gaan ervaart de patiënt pijn onder
de hiel.

Kenmerkend is dat ’s ochtends bij het opstaan niet op de hiel kan worden
gestaan als gevolg van de pijn, naarmate de dag vordert, zal de pijn
minderen. Als men druk uitoefent net mediaal aan de plantaire zijde van de
hiel zal herkenbare pijn provoceren. De plaats van de pijn is gemakkelijk
terug te vinden bij de patiënt door palpatie.

Figuur 6- 95 hielspoor

Behandeling

Deze zijn beide perfect te behandelen met een steunzool.

 119

De behandeling voor fasciitis plantaris is exact hetzelfde, maar dan zonder

uitsparing. Je gaat een steunzool maken die een goede mediale ophoging
heeft, een goed en sterk schokabsorberend materiaal in de hiel en je cliënt
meegeven dat hij/zij vooral veel moet stretchen.

Als de ontsteking al zo geëvolueerd is naar een hielspoor zal je in het

schokabsorberend materiaal een uitsparing naar anterieur toe maken.

De oorzaken van deze ontsteking zijn te korte kuitmusculatuur en een

doorzakking van het lengtegewelf.

Een infiltratie met cortisone is heel erg af te raden aangezien dit zeer slecht
is voor het lichaam en eerder een oplapmiddel is dan een oplossing.
Dit gaat acuut helpen, maar niet chronisch. Met goede steunzolen gaat men
hier in de meeste gevallen helemaal van verlost geraken. Wel is te
onthouden dat dit kan terugkomen als men de zolen een lange tijd niet
meer draagt.

6.3.4 Haglundse exostose

Hiervan spreekt men als er sprake is van een benige prominentie ter
plaatse van de tuberositas calcanei, net craniaal en voor de aanhechting
van de achillespees. Secundair ontstaat er een bursitis en een tendinitis of
tendinose van de achillespees. De klacht waarmee de patiënt zich
presenteert is pijn aan de achterzijde van de hiel tijdens of na belasten.

Figuur 6-96 Haglundse exostose

De oorzaak is overbelasting van de achtervoet. Bij lichamelijk onderzoek

kan een verdikking worden gevoeld, de calcaneus en de achillespees zijn
pijnlijk bij palpatie in bovengenoemde regio.

De exostose is operatief goed te verwijderen.

 120

De afwijking kan pijn veroorzaken bij het lopen, met name door wrijving en
spanning op de achillespees bij dorsaalflexie.

Figuur 6-97 haglundse exostose

Schoenrecept

Ter hoogte van de exostose kan je in de contrefort een uitsparing maken,

waardoor een goede pasvorm ontstaat. De schoen moet voorzien zijn van
een goed slot, zodat slippen voorkomen wordt. In een confectieschoen kan
men met een knobbeltang meer plaats maken op de desbetreffende plaats.

6.3.5 Tarsal tunnel syndroom

Aan de mediale zijde van de voet wordt de tarsale tunnel gevormd door het
skelet, het retinaculum die de flexoren op hun plaats houden en het
ligamentum laciniatum. In deze tunnel kan compressie ontstaan van de
nervus tibialis of één van de takken. Dit kan een onaangename, brandende
pijn of tintelingen, maar ook sensibiliteitsverlies in de voetzool veroorzaken.
De klacht treedt soms ’s nachts op en neemt toe bij lang staan of lopen.

Bij onderzoek kunnen door compressie of kloppen op de tarsale tunnel

herkenbare symptomen worden opgewekt. De oorzaak kan idiopatisch zijn,
posttraumatisch, een ganglion, jicht, rheumatoide arthritis of soms een
hypertrofische m. abductor hallucis. De diagnose kan door neurofysiologisch
onderzoek worden bevestigd. De indicatie voor het uitvoeren van een
operatieve release wordt slechts zelden gesteld.
 121

Figuur 6-98 Tarsale tunnel en pijnlocatie

6.4 Achillespeesaandoeningen

Achillespeesklachten komen veelvuldig voor. In de meeste gevallen is het

een vorm van tendinopathie, een aandoening van de (achilles)pees welke
een ontsteking, irritatie of beschadiging van de pees is. Vaak komen de
problemen door een ‘malalignement’ van de achillespees.

Voor de voet en het onderbeen is slecht of niet geschikt schoeisel een

risicofactor voor het krijgen van peesaandoeningen. Het schoeisel dient
geschikt te zijn voor het gebruik en het soort van voeten. Daarnaast moet
het schoeisel tijdig worden vervangen. (Sport) schoenen die 1 à 2 jaar oud
zijn verliezen al veel van de schokdempingskwaliteiten.

6.4.1 Achillespeesontsteking

Een ontsteking van de achillespees is vaak een blessure ten gevolge van
een chronische overbelasting en wordt regelmatig gezien bij sporters die
joggen, volleyballen, handballen of duursporten.

Figuur 6-99 Achillespeesontsteking

Niet alleen topsporters, maar ook recreatieve sporters kunnen een

peesontsteking ontwikkelen. De achillespeesontsteking presenteert zich op
de aanhechting van de pees op de hiel of het betreft een ontsteking van de
slijmbeurs van de pees. De overgang van spierbuik naar pees is namelijk de
‘zwakste’ plek van je kuitspier.

Bij een ontsteking ontstaan de klachten geleidelijk. Aanvankelijk zijn er

alleen pijnklachten, drukpijn en een stijf gevoel in de kuit net boven het
 122

hielbeen, die optreden na langdurige inspanning, maar die na enige uren

spontaan verdwijnen. Als de blessure niet wordt behandeld zullen de
pijnklachten ook optreden bij het begin van de training. Deze klachten
verdwijnen tijdens de warming-up, maar zullen na afloop van de belasting
weer terugkeren. Uiteindelijk worden de pijnklachten zo erg dat normaal
lopen niet meer mogelijk is en kan er zelfs sprake zijn van een constante
pijn, die niet verdwijnt ondanks langdurige rust. In dat stadium zal
genezing vele maanden duren.

Behandeling van een achillespeesontsteking begint met rust. Het limiteren

van sport activiteiten is belangrijk om de cirkel te doorbreken.

Steunzool

Er kan een hielophoging worden gemaakt, met goede ondersteuning van

het mediale gewelf en goed schokabsorberend materiaal in de hiel.

Figuur 6- 100 Hielophoging, drie mogelijkheden

Schoenrecept

Een kleine hakverhoging van een centimeter resulteert in net iets minder
rek van de spier zodat deze wat meer kan ontspannen.
 123

Verder is een goede schokabsorberend van de hiel aan te raden, mits goede
schoenen of een extra schokabsorberend supplement onder de hiel.

6.4.2 Achillespeesruptuur

Een ruptuur van de achillespees ontstaat door overmatige trekkrachten op

de pees. Tijdens een snelle sprint of bij het neerkomen op de grond na een
sprong kunnen grote krachten vrijkomen die kunnen resulteren in een
ruptuur van de pees. In sommige gevallen kan de scheur voorafgegaan zijn
door een chronische ontsteking waardoor de pees is verzwakt. Bij een
peesruptuur ontstaat acute hevige pijn laag achter op de kuit of enkel. Vaak
bestaat bij het slachtoffer de indruk van achteren te zijn geslagen of
getrapt, alsof er iets op je hiel is gevallen. Lopen lukt niet of nauwelijks
meer. Op de tenen staan is bijna onmogelijk.

Figuur 6-101 Achillespeesruptuur

De test van Thompson is een test die kan worden uitgevoerd indien er een
verdenking is op een achillespeesruptuur. Knijpen in de spierbuik van de
kuit zal bij een intacte achillespees resulteren in plantair flexie van de voet.
Indien er sprake is van een volledige ruptuur van de achillespees zal de
voet niet bewegen. Indien er een partiële ruptuur is van de achillespees is
de test negatief. Het is daarom verstandig de achillespees ook te palperen
om een mogelijke onderbreking van de pees op te sporen.
 124

Figuur 6- 102 De test van Tompson

Een gescheurde achillespees wordt geopereerd. Hiervoor zijn diverse

hechttechnieken beschreven, die er in essentie allemaal op neer komen de
uiteinden van de pees stevig aan elkaar te hechten op de zo juist mogelijke
oorspronkelijke lengte. Na de operatie wordt de enkel en het onderbeen
gedurende een tweetal weken met een gips gesteund en moet de voet
onbelast worden gemobiliseerd.

Figuur 6- 103 Immobilisatie orthese

Daarna volgt een periode van zes weken waarin de belasting langzaam
wordt opgevoerd. Vaak wordt dit gedaan met een walkerboot. Hierin zal
aan de hiel een verhoog worden aangebracht zodat de pees nog niet op
volle spanning staat. Dit wordt dan naarmate de revalidatie vordert,
verlaagt. De uiteindelijke revalidatie periode kan wel 6 maanden duren en
zelfs dan is normaal sporten vaak nog niet mogelijk.

6.5 Osteochondrose dissecans

Dit is een juveniele ossificatiestoornis of aseptische botnecrose. De oorzaak

is onbekend en de ziekte verdwijnt ook even spontaan als ze gekomen is.
Het is echter nodig om tijdens het ziekteproces de aangedane botstructuren
 125

te ontlasten om pijn en deformiteiten tegen te gaan. Deze kan onder drie

vormen voorkomen in de voet.

De osteonecrose van botten in de voet komen in zeldzame gevallen voor

gedurende de groei en adolescentie. Het betreft meestal het os naviculare.
De afwijkingen zijn goed zichtbaar op een röntgenfoto.

6.5.1 Ziekte van Sever

Pijn onder de hiel is meestal steeds het gevolg van overbelasting, hetzij
door sport, hetzij door gewoon veel rondlopen en springen. Het komt voor
bij kinderen tussen de 5 en 12 jaar. Het zijn vaak fanatieke sporters, die
klagen van pijn aan de achterzijde van de hiel.

De naam “ziekte van Sever” valt hier dikwijls, alhoewel er toch twijfels zijn
over het bestaan van deze aandoening. Radiografisch wordt een
osteochondritis van de calcaneaire apofyse beschreven, maar dit beeld
wordt ook bij symptoomloze voeten gezien, zodat het waarschijnlijk
fysiologisch is.

De behandeling van hielpijn is conservatief, met onder andere verminderen

en veranderen van bepaalde activiteiten. De behandeling is gericht op het
tot rust brengen van de apofysitis door het aanpassen van de belasting. In
ernstige gevallen is soms gedurende een tijdje een immobilisatie met gips
nodig.

Er is pijn, roodheid en zwelling achteraan aan de calcaneus gelokaliseerd.

We gaan hier behandelen door een ophoging te plaatsen onder de hiel (op
schoen of steunzool) in schokabsorberend materiaal.

6.5.2 Köhler I

Dit is aseptische botnecrose aan het os naviculare. De voornaamste

klachten zijn pijn bij palpatie van het os naviculare. Het is een ziekte die
vrijwel alleen bij kinderen jonger dan 6 jaar voorkomt, het is vaak te zien
dat ze asymmetrisch gaan lopen om de pijn in de voet te ontlasten.
 126

Figuur 6- 104 os naviculare

De behandeling gebeurt door een goede mediale ondersteuning van het

longitudinaal gewelf eventueel aangevuld met een mediale posterieure
ophoging.

6.5.3 Köhler II

Dit is aseptische botnecrose aan het caput van os metatarsale II en/of III.
Deze ziekte, ook wel de ziekte van Freiberg genoemd, komt voornamelijk
voor bij mensen boven de veertien jaar, met name bij meisjes. De oorzaak
van deze ziekte is niet bekend. Vaak wordt er pijn aan de voet gevoeld. Dit
kan zowel tijdens belasting of ook in rust zijn.
 127

Figuur 6-105 caput os metatarsale II en III

We behandelen dit door een goede druppelpelotte te plaatsen juist achter

de kopjes van metatarsale II en/of III. Eventueel gaan we hier een
uitsparing maken ter hoogte van deze kopjes.

Figuur 6- 106 pelotte achter caput os metatarsalen II en III

6.6 Reumatoïde artritis

Reumatoïde artritis is een chronische progessieve gewrichtsaandoening. De

ziekte gaat uit van het gewrichtsvlies dat gaat woekeren. Het tast zowel het
 128

kraakbeen als het omliggend bot aan. Dit leidt dikwijls tot ernstige
gevolgen.

De ziekte komt drie keer meer voor bij vrouwen dan bij mannen.

De juiste oorzaak is onbekend, maar waarschijnlijk is bij de ziekte het

afweersysteem van het lichaam ontregeld waarbij het lichaam zijn eigen
weefsels aanvalt en er ontstekingen in diverse gewrichten ontstaan. Vooral
de kleinere gewrichten in de handen en de voeten worden getroffen.

Figuur 6-107 aantasting van de gewrichten van de handen door reumatoïde artritis

Het gewrichtskapsel raakt geleidelijk aan ontstoken en opgezwollen en dit

heeft ontsteking van andere delen van het gewricht tot gevolg.

Symptomen bij RA:

 Gewrichtszwellingen van de kleine vinger- en teengewrichten

 129

 Symmetrische gewrichtszwelling
 Ochtendstijfheid
 Pijnlijke gewrichten
 Vermoeidheid

Omdat de ziekte meestal progressief is, zijn deze verschijnselen bij ouderen
steeds duidelijker waarneembaar. Waardoor op oudere leeftijd meer
malfunctie zal optreden.

6.6.1 De voet met reuma

Bij 90% van de mensen waarbij reumatoïde artritis werd gediagnosticeerd

is er een aantasting van één of meerdere gewrichten in de voeten, bijna
altijd bilateraal. Meestal gaat het om aantasting van de gewrichten in de
voorvoet. Aantasting van het subtalaire gewricht komt voor in 35% van de
reumapatiënten, het talocrurale gewricht bij 30%.

De gewrichtsaantasting in de voorvoet leidt tot subluxatie en dislocatie van

de tarsometatarsale gewrichten (naar dorsaal). Er is een relatieve
verplaatsing van het vetpad onder de metatarsaalkoppen naar distaal. De
metatarsalen komen meer in plantairflexie, de metatarsaalkoppen worden
zwaarder belast en dit gaat gepaard met een aanzienlijke eeltvorming,
metatarsalgie en eventueel ulceratie. De veranderingen leiden tot
spierdisbalans met hamertenen tot gevolg.

Mensen met reuma ontdekken hoe belangrijk hun voeten zijn: 70-80%
krijgt voetklachten. Ze ondervinden veel pijn bij het lopen door een te grote
druk op de voorvoet. Een individueel voetbed dat speciaal is gemaakt voor
de reumavoet zal de overdruk verminderen door extra steun te geven op
plaatsen waar de voet dat kan verdragen. Pijn in bijvoorbeeld de enkel of
de voorvoet tijdens het lopen kan worden verminderd door een voorziening
aan de zool, die het afwikkelen van de voet vergemakkelijkt. Zo worden de
gewrichten ontzien.

De voorvoet is bij veel reumapatiënten al vroeg in de ziekte een

probleemgebied, en veroorzaakt dan pijn bij lopen. Deze klachten wisselen
met de ziekteactiviteit. Door een juiste ondersteuning of bedding van de
voet met een steunzool kan pijn worden verminderd en blijft de voet zich in
de juiste vorm ontwikkelen. Als de steunzool te weinig steun en comfort
biedt, kan in veel gevallen met behulp van orthopedische schoenen een
groot deel van de klachten worden opgevangen. Als orthopedische
schoenen onvoldoende helpen is chirurgische behandeling mogelijk. Het
doel daarbij is pijnvermindering, vermindering van drukplekken,
verbetering van de afwikkeling en soms verbetering van de stabiliteit van
de voet. Dit laatst vooral bij de achtervoet.
 130

Reuma kan zich ook manifesteren in de gewrichten van de voetwortel,

onder andere het onderste spronggewricht. De pijn en zwelling die daarbij
optreedt moet goed onderscheiden worden van pijn en zwelling in de enkel.
Uiteindelijk kan na beschadiging van voetwortelgewrichten een spontane
ankylose optreden, bijvoorbeeld tussen talus en calcaneus. Dit betekent een
stijve voet voor wat betreft de kanteling, maar ook een voet met minder
pijn. Om dit vastgroeien te helpen is het soms zinvol een periode loopgips
aan de patiënt te geven. Groeit het niet spontaan vast, en houdt de patiënt
pijn dan kan een operatieve artrodese van de voetwortel veel baat
opleveren voor de patiënt. Naast stijfheid kan ook een subluxatie optreden
van met name het talonaviculaire gewricht waardoor de achtervoet in
valgus zakt. Bij het lopen wordt hierbij het mediale deel van het naviculare
belast.

Orthopedisch schoeisel met een goede vervroegde, kunstmatige afwikkeling

kan helpen bij de pijn bij voetwortelproblematiek. De pijn helemaal
wegnemen is zeer moeilijk. Wanneer gekozen wordt voor een artrodese,
wordt in het algemeen een zogenaamde triple artrodese verricht, waarbij
het onderste spronggewricht, het talonaviculaire gewricht en het
calcaneocuboïde gewricht worden vastgezet. Hierbij is het nodig een
standscorrectie van de voet uit te voeren, zodat de achtervoetvalgus wordt
opgeheven. Wanneer deze twee laatste gewrichten geen afwijkingen
vertonen en geen pijn veroorzaken, kan ook worden gekozen voor een
geïsoleerde artrodese van het onderste spronggewricht. Na de arthrodese is
het belangrijk dat de afwikkeling wordt overgenomen door de orthopedische
schoen, want de problematiek gaat nu verlegd worden door die gewrichten
vast te zetten.

6.6.2 Behandeling

Er bestaat nog geen genezende behandeling. Wel kan de pijn verzacht

worden en de ontsteking verminderd of gestopt worden. Ook kan de
verdere afbraak van kraakbeen en de gewrichtsschade afgeremd of gestopt
worden. Door zo snel mogelijk na de vaststelling van de ziekte te starten
met een agressieve behandeling wordt het invaliderend karakter van de
ziekte afgeremd en wordt de levenskwaliteit van de patiënt aanzienlijk
verhoogd.

Naast geneesmiddelen zijn zowel oefening als rust erg belangrijk. Een
kinesitherapeut kan hierbij helpen. Een ergotherapeut kan aanwijzingen
geven om bij de dagelijkse activiteiten de gewrichten te beschermen,
soepel te houden en te ontlasten.

In sommige gevallen is een heelkundige ingreep noodzakelijk om de

aangetaste gewrichten opnieuw los te maken of vast te zetten, of om
 131

bepaalde complicaties (zoals peesscheurtjes, cervicale aantasting) te

verhelpen.

6.6.3 Schoenen en reuma

Veel mensen met beginnende reumatoïde artritis lopen gevaar voor één of
meer ontstekingen in de voet. Ook krijgen de voeten vaak een andere
vorm. Daarom is het kiezen van de juiste schoenen zo belangrijk. Het gaat
er dan vooral om pijn weg te nemen op plekken met de hoogste druk.
Schoenen met voldoende ruimte voor de voorvoet zijn het meest
comfortabel

Niet alleen de juiste lengte en breedte van de schoen zijn belangrijk maar
ook de contrefort kan een belangrijke rol vervullen.

Handige schoentips:

 leren schoenen van zacht materiaal met een soepel bovenwerk.

 Geen sierstiksels en vetersluiting over de wreef
 een verstelbare velcro op de wreef om de druk te verminderen

In de dagelijkse praktijk zijn er veel voorbeelden van patiënten met

reumatische voetklachten die ontelbaar veel schoenen nutteloos in de kast
hebben staan. In de winkel lijkt de schoen goed te passen maar eenmaal
thuisgekomen is er (veel) pijn tijdens het dragen van de schoen.
Uiteindelijk blijkt die oude pantoffel nog steeds het minste pijn te
veroorzaken.

Comfort is de kwaliteits eis voor schoeisel en dit niet alleen voor

reumapatiënten.

Figuur 6-108 Is deze schoen groot genoeg?

Comfortschoenen zijn schoenen die gebruikt worden bij kwetsbare

voeten, diabetes mellitus, reuma arthritis of extreem volle voeten. Deze
schoenen worden in verschillende kleuren, hakhoogtes en sluitingen
 132

gemaakt. Het voordeel van deze schoenen is dat ze gemaakt zijn van
elastisch materiaal, zodat er geen druk op de voet ontstaat.

Figuur 6- 109 Comfortschoen

Steunzolen

De dikwijls pijnlijke voetgewrichtjes staan geen correctie toe.

De steunzool moet de gehele voetzool gelijkmatig dragen, een fullcontact

zool, eventueel met een aangebrachte metatarsaalsteun om kopjes van de
metatarsalen te ontlasten

Figuur 6- 110 Gehele ondersteuning van de voet door een voetbed

Wordt steeds uit zachtere materialen op de bovenzijde gemaakt zoals: EVA

met een lage shorewaarde. Of een combinatie van hardere materialen
(vormvast) onderaan, en zachte materialen (drukgevoelig) tegen de voet.

Het gelijkmatig ondersteunen van de gehele zool met ontlasting van de

kopjes van de metatarsalen.
 133

Figuur 6-111 reuma steunzool

6.7 Diabetes Mellitus

6.7.1 Pathologie

Dit is een aandoening van het hormonaal stelsel.

Bij diabetes treedt er een stofwisselingsstoornis op door een absoluut of

relatief tekort aan het hormoon insuline waardoor het glucosegehalte in het
bloed zal stijgen, wat glycemie heet.

De oorzaak van diabetes is een absoluut of relatief tekort aan insuline.

Insuline wordt gemaakt in de pancreas. Bij diabetes treedt er een auto-

immuunziekte op tegen de eilandjes van Langerhans waardoor er geen of
minder insuline wordt aangemaakt.

We onderscheiden drie vormen:

Type I: Insuline dependente diabetes mellitus

Deze patiënten hebben geen insuline productie zij hebben

onmiddellijk insuline nodig om te overleven. Deze insuline wordt met
een spuit toegediend.

Type II: Niet insuline dependente diabetes mellitus

Deze patiënten hebben wel een insuline productie maar dit is te

weinig of de insuline voert de taak niet uit
 134

Type III: Zwangerschapsdiabetes

1 op 20 vrouwen hebben tijdens de zwangerschap diabetes. Deze

vrouwen hebben later ook meer kans om diabetes (type II) te
ontwikkelen.

6.7.2 Gevolgen

6.7.2.1 Angiopathie: aantasting van de bloedvaten

Micro-angiopathie:

voeten: zenuwaantasting

slechte heling

ogen: blindheid

nieren: beschadiging

Macro-angiopathie:

artherosclerose geeft complicaties ter hoogte van het hart, de

hersenen en de ledematen

6.7.2.2 Poly-neuropathie: aantasting van de zenuwen

perifere zenuwstelsel

sensibele vezels: vermindering van de gevoelssensatie

motorische vezels: spierkracht verminderd en contracturen

ontstaan

autonome zenuwstelsel:

maaglediging vertraagt

moeilijkheden bij de blaaslediging

6.7.3 Behandeling

 dieet
 medicatie
 insulinespuiten
 135

6.7.4 De diabetische voet

Een diabetische voet is een verzamelnaam voor diverse voetafwijkingen bij

mensen met diabetes. Vaak komen de afwijkingen in combinatie voor, als
gevolg van zenuwstoornissen, bloedvatstoornissen en stijfheid van de
voetgewrichten. Deze stoornissen maken de voet erg kwetsbaar. Kleine
ongevallen kunnen leiden tot een ulcus en ernstige infecties.

Diabetische voetproblemen en amputaties vertegenwoordigen het

merendeel van de complicaties die op lange termijn optreden bij diabetici.
Deze complicaties zijn zowel medisch, economisch als sociaal niet te
onderschatten.

Een maatregel om amputaties ten gevolge van diabetes zo klein mogelijk te

houden, is het oprichten van diabetische voetklinieken waar verschillende
artsen en specialisten samenwerken om diabetici zo goed mogelijk te
helpen. Bij deze multidisciplinaire aanpak is ook de rol van de
orthopedische (schoen) technoloog niet te onderschatten.

Figuur 6-112 multidisciplinaire aanpak van de diabetische voet

 136

6.7.5 Pathologie van de diabetische voet

6.7.5.1 Neuropathie

Somatische neuropathie

Somatische neuropathie leidt tot een verminderde pijngevoeligheid en

verminderde proprioceptie ter hoogte van de voet en de tenen. De voet
verliest zijn beschermende gevoeligheid, wat betekent dat de patiënt zich
kan kwetsen zonder zich daar bewust van te zijn.

Ook de intrinsieke voetspieren worden aangetast en gaan atrofiëren door

somatische neuropathie. Hierdoor wordt de bouw van de voet beïnvloed en
kunnen klauw- of hamertenen en holvoeten ontstaan. Door zulke
misvormingen verhoogt de druk ter hoogte van de voetzool. Vooral onder
de metatarsaalkoppen en de hiel verhoogt de druk en ontstaan de meeste
neuropatische ulcera.

Motorische neuropathie

Motorische neuropathie veroorzaakt aantasting van het motorische deel van

de zenuwen, dit leidt tot atrofie van de kleine voetspieren waardoor een
dysbalans tussen antagonerende spiergroepen ontstaat. De positie van de
botdelen ten opzichte van elkaar verandert, waardoor de normale voetstand
verdwijnt. Er kunnen hamertenen ontstaan met verkeerde drukbelasting en
loopstoornissen als gevolg.

Autonome neuropathie

Dit uit zich onder andere door een verminderde zweetsecretie waardoor de
huid gaat uitdrogen. Hierdoor ontstaan vlugger eeltplaatsen en fissuren
waar zich dan weer vlugger ulcera ontwikkelen.

Verder leidt autonome neuropathie tot een gestoorde microcirculatie.

Hierdoor helen wonden slechter en is de diabeticus minder bestand tegen
infecties.

6.7.5.2 Vasculopathie

De vasculaire afwijkingen worden ingedeeld in micro-angiopathie en macro-

angiopathie. Macroangiopathie ontstaat door arteriosclerose, vooral ter
hoogte van de onderbeenarteriën. Arteriosclerose kan het gevolg zijn van
roken, hypertensie of metabole stoornissen, zoals dyslipidemie. Micro-
angiopathie wordt veroorzaakt door een verdikking van het
basaalmembraan en zwelling van het endotheel in de capillairen. Het is nog
onduidelijk als dit een rol speelt bij het ontstaan van ischemie en ulceratie.
 137

Bij end-arteriën, zoals in de tenen, ontstaat er sneller ischemie, waardoor

de weefselperfusie vermindert. Studies tonen aan dat perifeer vaatlijden
mogelijks een invloed heeft op het ontstaan van diabetische ulcera. Een
verandering in circulerende lipoproteïnen bij diabetes mellitus zou hieraan
ten grondslag liggen. Het gevolg is een laag HDL -cholesterol met hoge
triglyceriden-bloedwaarde.

Bij diabetici komt perifeer vaatlijden meer voor dan bij niet-diabetici. Na 10
tot 15 jaar ontwikkelt de helft van de diabetici een vernauwing van de aders
en een verminderde bloedsomloop.

Door de verminderde bloedsomloop, in de onderste ledematen en de

voeten, kunnen er wonden, kneuzingen en brandwonden in de huid van de
voetzool optreden.

6.7.5.3 Neuro-arthropathie

Dit is een verstijving van de ligamenten en gewrichten. Deze verstijving kan

leiden tot een aantasting van het normale gangpatroon waardoor de
drukverdeling op de voetzool verandert en waardoor nieuwe risicoplaatsen
voor ulcera kunnen ontstaan.

De natuurlijke schokdemping verdwijnt en er ontstaat drukverhoging op de

huid waardoor callus ontstaat.

6.7.5.4 Infecties

Infecties kunnen zich makkelijk over de hele voet verspreiden zonder dat ze
gevoeld of ontdekt worden. Zelfs kleine verwondingen kunnen een ulcus
vormen en zo een diepe infectie veroorzaken. Die diepe infectie kan dan tot
een ernstige weefsel- of botinfectie leiden waarbij een heelkundige ingreep
en antibiotica noodzakelijk worden.

6.7.6 Charcot voet

De combinatie van verlies van “beschermende” pijn, perifere neuropathie

en biomechanische overbelasting kan leiden tot het ontstaan van een
verwonding van de huid en weke delen van de voet. Dezelfde combinatie
kan ook aanleiding geven tot het ontstaan van destructie en desintegratie
van het voetskelet. Charcot beschreef deze combinatie in de negentiende
eeuw en dit ziektebeeld, de Charcotvoet, is naar hem genoemd. Er wordt
ook wel gesproken van neuropathische osteoarthropathie.

De reden waardoor deze destructie optreedt, kan op gang worden gebracht

door een soms triviaal trauma, mechanische overbelasting, een infectie,
operatie en dergelijke. De voet wordt warm, gezwollen en pijnlijk in de
regio waar de botveranderingen ontstaan. In de acute fase staan de
 138

ontstekingsverschijnselen op de voorgrond. Radiologisch wordt ontkalking

van het bot gezien, inzakking en vervorming door verweking van het bot.
Soms wordt dan onterecht een ‘gewone’ fractuur gediagnosticeerd.

Differentieel diagnostisch denkt men vaak eerst aan een diepere infectie,
trombose of erysipelas (wondroos). Patiënten krijgen daarom niet altijd het
advies om de voet niet te belasten. Juist in deze fase, als het skelet
verzwakt is en de gewrichten stabiliteit verliezen, treedt door belasten
desintegratie van het voetskelet op. De inzakking in de middenvoet treedt
het meest frequent op.

Figuur 6- 113 Charcot voet

Dit proces is onomkeerbaar, de sleutel van de behandeling zit in het

volledig ontlasten van de voet. Dit kan door bedrust, onbelaste mobilisatie
op krukken of in een rolstoel. De voet kan verder worden geïmmobiliseerd
met een gipsverband. De onbelaste behandeling dient te worden voortgezet
tot de roodheid en zwelling geheel zijn verdwenen. In de volgende klinische
fase komt de voet letterlijk tot rust. Warmte verdwijnt en de zwelling wordt
minder.

Radiologisch wordt de vorming van callus gezien en men spreekt over een
hypertrofisch beeld. De voet mag geleidelijk weer belast worden, mits
gebruik wordt gemaakt van een beschermend gips. Radiologisch en klinisch
moet er sprake zijn van een stabiele consolidatie alvorens het gips kan
worden vervangen door een orthopedische maatschoen.
 139

Over het algemeen is er nu sprake van een stabiele platvoet misvorming,

die slechts zelden een operatieve correctie behoeft.
140
 141

6.7.7 Classificatie

6.7.7.1 Indeling volgens pathologie

Bij de neuropatische voet is enkel het gevoel aangetast, bij de neuro-

ischemische voet komt ook de bloeddoorstroming in gedrang.

6.7.7.2 Kleurenclassificatie van het WCS

Voor het bepalen van het doel van de lokale wondbehandeling gebruikt men
het classificatiemodel van de Wound Consultant Society . Dit model
onderscheidt wonden in drie groepen; zwarte, gele en rode wonden. Elke
wond heeft een eigen behandeling nodig.

Rode wond

De rode wond is bedekt met vitaal granulatieweefsel dat eruit ziet als een
korrelige, vochtig glanzende, helderrode weefsellaag. Deze wondbodem
moet beschermd worden en uitdroging moet worden voorkomen.

Gele wond

Gele wonden bestaan meestal uit fibrineus (eiwit)beslag en kunnen

geïnfecteerd zijn. Dit hoeft echter niet zo te zijn. Ook kan er nog
vervloeiende necrose aanwezig zijn. Vaak produceren deze wonden veel
wondvocht.

Zwarte wond

Zwart betekent dat zich in de wond necrotisch weefsel bevindt. Necrose kan
ook een bruin, grijs of gelige kleur hebben. Necrose is dood weefsel en is
een voedingsbodem voor bacteriën.
 142

6.7.7.3 Wagener-classificatie

Is een classificatie aan de hand van verschillende graden van voetletsels.

Gradatie Kenmerken Schets Foto

Graad 0  Geen ulcus

 Huid is intakt
 Eeltvorming
 Beenderige
uitsteeksels
 een mogelijke
uitbraak door
overdruk en
neuropathie

Graad 1  oppervlakkige
wonde
 enkel de huid is
aangetast
 geen aantasting
van
onderliggende
structuren

Graad 2  diep ulcus tot

pees, gewricht
of bot
 zonder aantasting
van de
beenderige
structuur

Graad 3  diep abces met

pees-,
gewrichtaantasti
ng
 Infectie van de
botstructuren
 143

Graad 4  gangreen aan

tenen, voorvoet
 Amputatie van
teen of deel van
de voorvoet is
nodig

Graad 5  hele voet(zool)

is door gangreen
aangetast
 Er is een
amputatie nodig
 144

6.7.8 Ontstaan van ulcus

Gedeeltelijke of volledige amputatie van de voet ten gevolge van een

voetulcus is niet altijd te voorkomen. Het voorkomen of tijdig behandelen
van het diabetisch voetulcus is daarom van essentieel belang.

Risicofactoren voor het ontstaan van ulcus zijn:

 Als de persoon vroeger al een ulcus heeft gehad

 Lange termijn complicaties van diabetis
 Hygiëne: voetverzorging
 Posturale instabiliteit: slechte balans, en instabiliteit
 Oedeem
 Callusvorming
 Misvormingen van de voet
 Tijdsduur van de ziekte
 145

The Pathway to Ulceration:Aetiopathogenesis, ANDREW J. M. BOULTON

Although clearly not referring to diabetic foot problems when writing these
lines, the Scottish poet's words can usefully be applied to foot ulceration in
diabetes. Ulceration does not occur spontaneously, and there are many
warning signs or “shadows”' that may be used to predict those at risk.
Joslin recognized this over 65 years ago when he stated that diabetic
gangrene was not heaven-sent but was earth-born. He was, of course,
correct: thus, we cannot assume that a certain percentage of all diabetic
patients would develop foot ulcers at some point in their life. Ulcers
invariably occur as a consequence of an interaction between environmental
hazards and specific pathologies in the lower limbs of patients.

6.7.9 Behandeling van de diabetische voet

6.7.9.1 Schoenen

De keuze van de schoen kan bepalen of de patiënt ulcus gaat ontwikkelen

of niet. Deze keuze is dan ook van zeer groot belang en moet dus ook
worden uitgelegd aan de persoon met diabetis.

De patiënten met gevoelsstoornissen moeten er steeds attent op worden

gemaakt dat blootsvoets stappen voor hen uit den boze is. Door de
(mindere) gevoeligheid kan het lopen op een klein steentje voor een
gekwetste huid zorgen die daarna evolueert naar een wonde, zonder dat de
patiënt iets gevoeld heeft.

Door het dragen van, goede ondersteunende, confectieschoenen krijgen de

patiënten ook een betere balans waardoor ze de voet minder fout gaan
belasten en waardoor problemen weer verminderd kunnen worden.

In de extra diepe schoenen kan een voetorthese worden ingelegd. Bij het
gebruik van een steunzool moet er extra op gelet worden dat er voldoende
ruimte in hoogte overblijft voor de voorvoet.
 146

Figuur 6- 114 Links een schoen met extra neushoogte (extra-depth shoes)

Een rigide of stugge zool zal er voor zorgen dat er minder beweging is van
het MTP-gewricht tijdens het afwikkelen. Waardoor er minder wrijving
ontstaat tijdens het stappen.

Figuur 6- 115 Links een schoen met een 'slappe' zool, rechts een schoen met een rigide of
stugge zool

Deze rigide zool kan ook nog extra worden uitgerust met een goede
afwikkelingscorrectie. Waardoor en nog minder beweging nodig is van de
voorvoet om af te rollen.
 147

Figuur 6-116 Confectieschoen uitgerust met een afrolling

Als laatste optie is er natuurlijk een orthopedische schoen die helemaal aan
de voetvorm is aangepast en waarbij de afrolling kunstmatig kan gebeuren.
Diabetici hebben geen recht op orthopedische schoenen, zij hebben daarbij
een voetafwijking nodig om terugbetaling van de mutualiteit te krijgen.

Hoe hoger de schoen op het onderbeen komt hoe belangrijker een goede
afwikkelingscorrectie is. (Andrew JM Boulton, 2000)

Figuur 6-117 Orthopedische schoenen: laag model en hoog model

6.7.9.1.1 Semi-orthopedische schoen

In veel opzichten lijken semi-orthopedische schoenen op

confectieschoenen; er is een wisselende collectie, ze zijn modieus en ze
worden vaak zelfs bij dezelfde fabrikanten gemaakt. De enigen die dit
deels terugbetaald krijgen van de mutualiteit zijn diabetici.

Hier gaat men verschillende maten nemen om zo de juist maat te kiezen

voor de cliënt. Deze zijn de lengtemaat, maar ook verschillende
breedtematen. We meten hier de rechte en schuine balmaat.

Al deze maten nemen we voor orthopedische maatschoenen:

- Rechte balmaat (los)

 148

- Schuine balmaat (los)

- Lage wreefmaat (strak)
- Hoge wreefmaat
- Hielmaat
- Balhielbalmaat
- Enkelomvang
- Beenomvang
- Sluitmaat

Het grootste verschil is echter dat semi-orthopedische schoenen meer

ruimte en mogelijkheden bieden om steunzolen en aanpassingen in aan te
kunnen brengen. Tevens zijn deze schoenen in verschillende breedtematen
te bestellen. Veel mensen die met confectieschoenen niet meer uit de
voeten kunnen, maar voor wie volledige maatschoenen niet nodig zijn of er
geen recht op hebben, kunnen met semi-orthopedische schoenen goed
geholpen worden (vb. diabetes- en reumapatiënten).

Preventieve schoenen

De schoen moet vooraan breed zijn zodat de metatarsaalkoppen voldoende

plaats hebben en geen zijwaartse druk ondervinden zodat ulcera kunnen
ontstaan. Ook aan de tenen moeten de schoenen voldoende ruim zijn zodat
de afwikkeling niet gestoord wordt en ulcera voorkomen worden.

De schoen zou standaard een prefab zool moeten hebben die verwijderd
kan worden om eventueel een op maat gemaakte steunzool in te passen.

Figuur 6- 118 Schoen met uitneembare prefab zool

Vaak wordt het bovenste deel van de schoen uit een elastisch materiaal
gemaakt zodat de voorvoet voldoende plaats heeft zonder dat een
overdreven druk ontstaat.
 149

Figuur 6-119 Schacht uit elastisch materiaal

De materialen die gebruikt worden moeten luchtdoorlatend zijn zodat zweet

geëvacueerd kan worden. Het zweet moet geëvacueerd worden omdat het
anders de huid kan verweken en er zo makkelijker wonden kunnen
ontstaan. Die wonden kunnen op hun beurt dan weer makkelijker gaan
infecteren door een warme, vochtige omgeving.

Binnen in de schoen mogen er geen naden of uitsteeksels zijn die

drukpunten kunnen veroorzaken. Het is daarom dat de volledige schoen
voldoende gepolsterd moet zijn. Vooral de tong van de schoen moet soepel
gepolsterd en zo groot mogelijk zijn. De schacht van de schoen moet soepel
en elastisch zijn terwijl de contrefort dan weer stevig hoort te zijn zodat de
voet niet kan gaan schuiven en zo weer extra druk krijgt.

De materialen die binnenin de schoen gebruikt worden, moeten afwasbaar

zijn zodat de schoen geregeld kan gereinigd worden om eventuele
infectiehaarden te verwijderen. Verder moeten de materialen anti-allergisch
zijn zodat de patiënt geen reactie doet op de materialen binnenin de
schoen.

De zool van de schoen is licht afgerond zodat de schoen gaat afrollen en

niet de voet.

Figuur 6-120 Afgeronde teensprong Figuur 6-121 Maximale instap

De hak van de zool wordt uit schokdempend materiaal vervaardigd zodat

een deel van de krachten die bij hielcontact ontstaan, worden opgevangen.
 150

De schoen moet eenvoudig kunnen worden aangedaan, de sluiting moet

een maximale instap geven voor de voet zodat de drager gemakkelijk in de
schoen kan stappen.

Therapeutische schoenen

Wanneer een diabeticus toch een voetulcus ontwikkelt, moet dit zo vlug
mogelijk behandeld worden. De bedoeling is dat het ulcus ontlast wordt.
Deze ontlasting kan door specifieke ontlastingsorthesen (voor voorvoet of
hiel) gebeuren. Deze orthesen zijn in prefabvorm verkrijgbaar.

 Vrijleggen van de voorvoet

De schoen wordt met velcro gesloten. De hiel is uit een schokdempend

materiaal gemaakt dat kan samengedrukt worden. De voorzijde van de hiel
werkt schokdempend om de plantaire krachten beter op te vangen. De hele
schoen is in een hoek van 10° dorsiflexie geplaatst om de voorvoet beter te
ontlasten.

 belangrijkste kenmerk is een stugge, oplopende buitenzool naar de

voorkant en een verkorte zoolconstructie (negatieve hiel)
 drukverlaging en drukverdeling tijdens het lopen bevorderen het
genezingsproces van wonden in de voorvoet
 deze gedeeltelijke decompressieschoen omvat het hele gebied van
de hiel en de tarsus (voetwortel) met een met zacht materiaal
gevoerd bovenwerk
 hielkap (contrefort) en velcrosluitingen voorkomen slippen in de
schoen
 dit model kan meestal links en rechts gedragen worden

Figuur 6-122 half model

 151

Figuur 6-83 heel model

 Vrijleggen van de hiel

Door het hielstuk van de orthese weg te laten, kan de hiel ontlast worden.
Er wordt hier ook een ronde afwikkeling (naar voor gebracht) voorzien
zodat op de hiel geen druk komt bij hielcontact.

Figuur 6-123 vrijleggen van de hiel

Verbandschoenen

Figuur 6-124 Verbandschoen

Deze schoenen kunnen postoperatief ingezet worden of bij diabetici die erg
kwetsbare voeten hebben. Deze schoenen dienen ter bescherming omdat ze
 152

uit erg zachte materialen gemaakt zijn en omdat ze een ruime

instapopening hebben.

Figuur 6- 125 verbandschoen

 153

Graad Risico-categorie Schoenadvies

0 Geen neuropathie Confectieschoen

Geen standafwijkingen Sportschoen

1 Beschermend gevoel is afwezig Confectischoenen zonder naden en

stiksels
Geen standafwijkingen
Individueel aangepaste (steun)zool
Geen hoge plantaire drukken
Sportschoen

2 Beschermend gevoel is afwezig Voldoende diepe schoen

Hoge plantaire drukken of Individueel aangepaste (steun)zool

standafwijkingen
Schoen aangepast aan de
voetdeformaties, (semi)
orthopedische schoen

3 Zie 2 + eerder een diabetisch (Semi) orthopedische schoen

ulcus aan voet gehad
Indien er een ulcus op de voorvoet
zat: afwikkelcorrectie toevoegen

Individueel aangepaste (steun)zool

4 Zie 3, maar zowel hoge plantaire (Semi) orthopedische schoen

drukken als standafwijkingen zijn
aanwezig Individueel aangepaste zool

5 Ernstig gedeformeerde voet Orthopedische schoen met

aanpassingen die de mechanische
Charcot voet stress zo klein mogelijk maken

Tabel 1 Schoenadvies in functie van de risicograad van de diabetisch voet

 154

6.7.9.2 Steunzolen

Hoewel diabetes mellitus in de eerste plaats een metabole aandoening is,

vormen biomechanische veranderingen toch de grootste problemen. Bij de
meeste diabetici worden voetverwondingen niet door infecties of vaatlijden
veroorzaakt, maar door overmatige druk die door neuropathie niet wordt
opgemerkt.

Hierdoor zal de druk onder hiel en de metatarsalen sterk toenemen

waardoor eelt en later ulcera zullen ontstaan.

Figuur 6-126 eeltvorming bij een diabetisch voet

Principe

Bij het maken van steunzolen voor een diabeticus moet aan een aantal
punten specifieke aandacht besteed worden. Een diabetische steunzool mag
nooit corrigerend werken (nooit met drukpunten werken) maar moet altijd
beddend werken.

Door de voet overal te ondersteunen, wordt de druk optimaal verdeeld en

worden eventuele hoge drukplaatsen verminderd.

Figuur 6- 127 beddende steunzool

 155

Materialen

Het is bijna onmogelijk een standaardoplossing voor de behandeling van de

diabetische voet te geven daar elke technoloog een eigen keuze maakt uit
het enorme gamma aan materialen. Wel bestaan er een aantal basisregels
die gevolgd worden.

Een zool met een meerlagige opbouwmethode waarbij verschillende

materiaalhardheden worden gebruikt, die betere drukverlagende
eigenschappen bezit dan een zool opgebouwd uit één materiaal.

Eén van die basisregels is dat er steeds een schokdempende laag en een
vormaccepterende laag met elkaar gecombineerd worden om een zool te
polsteren.

Door de vormaccepterende laag wordt de druk over de hele voetzool

verdeeld.

De materialen die als bovenste laag gebruikt worden steeds zoveel mogelijk
afwasbaar zijn.

Schuimstoffen

Hierin bestaat een uitgebreid gamma waarbij de verschillende materialen

verschillen in hardheid (Shore A).

Een nadeel bij de zachte materialen is dat ze vlugger zullen vervormen

onder invloed van kruip op plaatsen waar veel druk komt (meta’s en hiel)
waardoor ze sneller vervangen moeten worden.

Voorbeelden: Plastazote, Tepefoam, Mousse, Lunairmed, Lunairflex,

Neopreen...

Natuurlijke materialen

In deze groep vinden we de verschillende kurksoorten en leder.

Voorbeelden: thermoplastische kurk, perskurk, flexokurk, rubberkurk,

walkleder, bekledingsleder...
 156

Siliconen

Dit is een materiaal dat nooit voor de behandeling van diabetische voet
gebruikt worden.

Siliconen laten zweet niet door en zorgen daardoor voor een zwakke huid.
Die zwakke huid zal dus makkelijker stuk gaan bij grote druk. Door deze
vochtigheid kunnen infecties zich gemakkelijker verspreiden.

Een tweede nadeel is de grote wrijvingskracht tussen de huid en de

siliconen waardoor callusvorming nog makkelijker kan optreden.
 157

6.8 Endorotatiegang - intoeiing

Bij jonge kinderen komt een looppatroon voor met sterke endorotatie, in
sommige gevallen asymmetrisch.

Vooral bij jongens wordt deze endorotatie vaak veroorzaakt door een
vergrote anteversie van de heupen, waarbij in stand dan ook een
endorotatie van de patella wordt gezien.

Naast het opvallende endorotatiegangbeeld kunnen in de lichtere gevallen

klachten optreden van ‘houterig’ lopen en/of ‘slingerend’ hardlopen. In
ernstige gevallen ontstaan klachten over veelvuldig vallen en struikelen.

Om de stabiliteit te vergroten treedt bij een endorotatiegang vaak een pes

planovalgus op.

Vaak worden jonge patiënten gezien bij wie geen klachten bestaan, doch
waarbij de ongerustheid van de ouders en hun omgeving een rol spelen bij
de verwijzing.

Figuur 6-128: endorotatie

Steunzool
 158

Hiervoor wordt een derotatie-steunzool gebruikt, als de problemen zich niet

in de heup bevinden. Waardoor de voeten in abductie gedwongen worden
door voorrand van steunzool schuin te laten verlopen. Deze steunzool heeft
een tegenovergestelde afwikkeling en heeft dus invloed op het looppatroon.

Door de steunzool vooraan mediaal of lateraal op te hogen krijgen we een

andere afwikkeling.

 Mediale anterieure wig of supinatie-wig: bevordert de endorotatie

Figuur 6- 129 Mediaal anterieure wig

 Laterale anterieure wig of pronatie-wig : bevordert de exorotatie

Figuur 6- 130 Laterale anterieure wig

Deze gedwongen afwikkeling kan ook bereikt worden d.m.v. een

schoenzoolaanpassing.
 159

6.9 Clavi

6.9.1 Oorzaak

De oorzaak van clavusvorming wordt gevormd door druk en wrijving. De

cutis (huid) en subcutis liggen als het ware klem tussen enerzijds de schoen
en anderzijds het bot. Door schuiven in de schoen tijdens lopen ontstaat
verhoogde wrijving. Druk en wrijving veroorzaken prikkeling van de
kiemlaag hyperemie, waardoor vervolgens een snelle groei van de
epitheelcellen ontstaat. Door druk van de schoen kunnen deze cellen niet
naar de oppervlakte komen. Er ontstaat een ‘pit’ die door de papillenlaag
heendringt en zich in de vaatrijke netlaag nestelt, met als gevolg een
ontstekingsreactie. Rond de pit ontstaat een slijmbeurs die drukpijnlijk is.

6.9.2 Meest voorkomende lokalisatie

6.9.2.1 Voetzool

Vooral ter hoogte van de MTP-gewrichten. Overbelasting van de voorvoet

vormt hier één van de belangrijkste oorzaken. Als gevolg van de pijn zal de
patiënt meer over lateraal of mediaal gaan afwikkelen. Hiermee wordt de
drukpijnlijke plek ontlast.

6.9.2.2 Interdigitaal

Puntige schoenen, vooral bij brede voorvoet, veroorzaken verhoogde

interdigitale druk.

6.9.2.3 Dorsale zijde PIP-gewrichten

Bij hamer- en klauwtenen met te weinig ruimte in de schoen, zodat de

schacht tegen de PIP-gewrichten aandrukt.

6.9.2.4 Top van de tenen

Bij hamer- en klauwtenen en bij te kort schoeisel. De pijn treedt vooral op

aan het einde van de afwikkeling. De voet wordt bij het lopen voordat de
afwikkeling ten einde is van de grond getild.
 160

6.9.2.5 Proximale uiteinde os metatarsale V

Dit kan een bot zijn dat uitsteekt en pijnlijk kan zijn. Dit komt ook vaak
terug bij hyperlaxe pes planovalgus.

6.9.3 Behandeling

De behandeling bestaat ten eerste uit het verwijderen van de clavus. Dit is
het terrein van de pedicure, op aanwijzingen en onder controle van de
specialist. In de tweede plaats dienen preventieve maatregelen ten aanzien
van het schoeisel te worden genomen om nieuwvorming van de clavi te
voorkomen.
 161

7 Voetorthesen

7.1 Maatname

7.1.1 Gipsafdruk

De gipsafdruk van de voet wordt afhankelijk van het doel, hoog of laag
gemaakt.

Men kan opteren voor een belaste afdruk, half-belaste afdruk of een
onbelaste afdruk. Bij een onbelaste afdruk (in zittende of liggende houding)
kan men de voet tijdens het maatnemen nog makkelijk manipuleren. Zodat
achteraf minder correctie moet gebeuren aan het gipsnegatief of –positief.

De nodige aanduidingen worden gemaakt met anilinepotlood op de voet.

* Hoge afdruk

1. aandachtspunten aanduiden met anilinepotlood

2. met gipswindels de voet tot boven enkel omwentelen

3. voet in de goede vorm houden

4. opensnijden

5. uit doen gips

 162

Figuur 7- 131 hoge maatname voet

 163

7.1.2 Blauwafdruk

De blauwafdruk doos is een platte doos met deksel. Tussen bodem en

deksel zit een rubberlap op een kader gespannen. Op de onderkant van de
rubberlap wordt door middel van een inktrol gelijkmatig inkt aangebracht.
Op de bodem van de doos wordt een papier gelegd. De met inkt bedekte
rubberlap raakt de bodem en het papier, daar waar druk komt zal de inkt
op het papier verschijnen. Hoe meer druk, hoe donkerder de inktafdruk zal
zijn.

Figuur 7-132 Doorsnede blauwdrukdoos

Een blauwafdruk kan men onderscheiden in een belaste, half belaste en

onbelaste afdruk.

 Een belaste afdruk is staand met de druk op één voet genomen.

 Een half belaste is staand maar met de druk verdeeld over twee
voeten.
 Een onbelaste afdruk wordt zittend genomen.

De meeste afdrukken worden half belast genomen. Dit geeft een duidelijk
beeld van de flexibiliteit van de voet, voornamelijk hoe breed de voorvoet
wordt tijdens belasting, en hoe de stand van het enkelgewricht zich houdt
tijdens belasting.

Het is niet altijd mogelijk een cliënt te laten staan, dan zal er gekozen
worden voor een onbelaste afdruk.

7.1.2.1 Benodigdheden:

Blauwafdrukdoos, dunne markeerstok, A4 papier.

7.1.2.2 Werkwijze:

 (voldoende) inkt (goed) verdelen over textiel

 Voet patient naast doos zetten, andere voet er in éénmaal opzetten
 omlijnen met dunne markeerstok, 90° naast voet
 van hiel naar lat dan voorkant voet
 van hiel naar med dan voorkant voet
 aanduiden metatarsaal koppen I en V
 164

Andere voet
eerst naast
textiel zetten
Figuur 7-133: maatname met blauwdruk

Door de patiënt gelijkmatig te laten belasten op de blauwdrukdoos krijgen

we een afdruk waarbij de overbelaste delen scherper te zien zijn.

De blauwdruk kan een indicatie geven van de voetafwijking.

165
 166

Figuur 7-134 resultaat blauwdruk op papier

7.1.3 Zachtschuim

Deze wordt wel belast genomen, hier gaan we opnieuw eerst een voet
naast de schuimdoos zetten, daarna volledig op de voet in de schuimdoos
gaan staan.

Hier kan men dadelijk een gipspositief uit gieten.

Figuur 7- 135 maatname zachtschuim

7.1.4 Hoekspiegel (podometer)

Deze kan inzicht geven over de vorm van de voet en over het contactvlak
dat een belaste voet maakt.
 167

Figuur 7-136 hoekspiegel

Welke pathologie wordt op de podometer gezien?

Welke pathologie wordt op de podometer gezien?

7.1.5 Vacuüm-vorm fixatie

Deze aanvullende maatname methode, die ook toegepast kan worden bij
sterk afwijkenden voeten en standafwijkingen, is in het bijzonder geschikt
voor toepassing bij reuma patiënten.
 168

De eerste bewerking omvat het maken van de basisopstelling van de voet

in het voetzoolkussen. De zittende patiënt plaatst zijn voet op het
grondkussen. Daarna wordt het kussen gemodelleerd, waarna de patiënt
wordt verzocht te gaan staan voor controle van de juiste stand en correctie
en ter verkrijging van een goede balligging. Daarna wordt het kussen
geëvacueerd. Bij het kopiëren van de voet tot boven de enkels moet
speciale aandacht worden besteed aan de modellering van het kussen.

7.1.6 Computermaatname

We kunnen stellen dat de computergestuurde vervaardiging van steunzolen

via een CAD/CAM systeem een tijd- en arbeidsbesparend productieproces is
voor het verstrekken van doeltreffende zolen. Door het aanleggen van
databanken en gegevensbestanden kan men bij het herverstrekken een
identieke zool afleveren, waarbij men steeds kan terugkijken naar
eventuele aanpassingen die aangebracht werden. De omschakeling van de
conventionele methode naar dergelijk systeem vraagt een grote aanpassing
in de manier van werken en het hiermee gepaard gaande redeneren. Hierbij
dient men rekening te houden met een gewennings- en
experimenteerperiode alvorens de aankoop kan renderen.

Je kan de computer gebruiken voor een statische maatname of een

dynamische maatname. De statische maatname kan zowel in een 2-D vlak
gebeuren als in een 3-D vlak.

7.1.6.1 2-D scanner

De computer scant het voetoppervlak dat op de scanner staat. Het

verkregen beeld kan je vergelijken met een blauwdruk.

Figuur 7- 137 2-D scanner

 169

7.1.6.2 3-D maatname met computer

3-D maatname met computer geeft niet alleen een oppervlakte scanning,
maar geeft ook de hoogtes van de verschillende gewelven weer.

Figuur 7-138 3-D scanner

7.1.6.3 Dynamische maatname

Tijdens de dynamische maatname worden de drukken bekeken tijdens het

gangpatroon. Dit geeft een beter zicht op wat er nu tijdens het wandelen,
lopen, rennen… gebeurt met de voet.

Figuur 7- 139 overzicht computer dynamische maatname

7.2 Het lezen van een blauwdruk

Aan de hand van de drukverdeling en de vorm van de drukzones of

steunplaatsen kunnen we verschillende voetafwijkingen afleiden. Met een
 170

blauwdruk kunnen we de plaats en grootte van de pellotes of uitsparingen

bepalen.

De afdruk geeft een statisch beeld. De waargenomen afdrukverhogingen

zijn niet automatisch synoniem voor klachten.

Enkele afwijkingen kunnen eenvoudig door een nauwkeurige blauwdruk

worden opgespoord.

7.2.1 Drukplaatsen herkennen

De kleur van de blauwdruk geeft een duidelijke indicatie: de donkere tinten

geven aan dat er op die plaats een zware druk is geleverd, de lichte tinten
wijzen op een lichtere druk.

Ook kan de gehele afdruk egaal zijn en dat wijst er dan op, dat ook de druk
van het oppervlak van de voetzool op een gelijkmatige wijze de bodem
belast.

Ontbreekt op een plaats de afdruk, dan is op dat punt de voet zwevend en

raakt de bodem niet, ook niet bij belasting.

Figuur 7-140 overdruk metatarsaal kop I en V

 171

, Figuur 7-141 overdruk metatarsaal kop II en III

Figuur 7-142: overdruk metatarsaal kop I en II tgv klauwtenen (ontbreken 1 e teen)

 172

Figuur 7-143: drukplaatsen

 173

Figuur 7-144 Voorbeeld blauwdruk, drukplaatsen

7.2.2 Intekenen metatarsaalkoppen

Figuur 7- 145 metatarsaal koppen ingetekend

 174

7.2.3 Omtreklijnen

Waarom heb je omtreklijnen nodig?

De voet is langer en breder dan de afdruk die hij op de bodem geeft. Het is
interessant om weten of het verschil groot of klein is.

De omtreklijn geeft ons een beeld van de voet op ongeveer 1 tot 4 cm

boven de grond. Zo kunnen we botuitsteeksels herkennen. Is er een
verschil tussen de mediale en laterale zijde, dan zal een bredere
tussenruimte aan de mediale zijde gevonden worden bij een varustype,
terwijl een bredere tussenruimte aan de laterale zijde in de richting van een
valgustype zal wijzen.
 175

7.2.4 Uittekenen blauwdruk

I
E

C J A
Figuur 7- 146: Voorbeeld blauwdruk

7.2.5 Voettype

Aan de hand van de blauwdruk kunnen we ook het voettype bepalen:

 Normaal
 Hoog longitudinaal gewelf
 176

 Laag longitudinaal gewelf

 177

7.3 Principe van voetorthesen

Over het corrigeren van voetafwijkingen bestaan zeer uitlopende theorieën.

7.3.1 Therapie

Op blote voeten lopen in het zand en op het gras werkt spierfunctie

verbeterend.

extra training:

- -lopen op de voorvoet
- -lopen op de hiel
- -voetgymnastiek :
o potlood oprapen
o handdoek oprapen

-
o teenspieren trainen

-
- voet lenig maken
 178

- voetmassage

7.3.2 Voetorthesen

Voetorthesen helpen niet alleen bij voetklachten en voetafwijkingen, maar

ook bij afwijkingen van de lichaamshouding, bv genu valgum/varum en
afwijkingen van de romp, vb stand van het bekken.

De voorgeschreven voetorthese (steunzool) dient bij een goede indicatie in

zijn functie als steunend en/of corrigerend hulpmiddel een individuele
aanpassing te hebben.

Confectie-steunzolen zijn vaak niet genoeg; echter wel kan men met
halffabrikaten plus een technische aanpassing vanuit de werkplaats een
goede voorziening vervaardigen. (zie praktijkcursus 1.1)

Na fabricage zal men de steunzool bij de patiënt moeten passen en

eventueel nog bijwerken.

Men zal de patiënt moeten instrueren bij het dragen van, waarbij tevens
geadviseerd moet worden welk schoeisel gedragen moet worden.

Eventuele binnenzolen -zeker als deze een geprofileerde vorm hebben-

zullen uit de schoenen moeten worden verwijderd anders zal deze
combinatie moeilijk in de schoen te krijgen zijn.

De lengte van de steunzool is erg belangrijk.

Men moet er rekening mee houden dat een belaste voet ongeveer een
halve centimeter langer wordt.

Wanneer steunzolen te breed zijn snijden ze in het mediale deel van het
schoeisel, indien ze te smal zijn geeft het striemen en eeltranden in de
voetzolen.

Het hielgedeelte moet een kuipvorm hebben, zo beïnvloeden we de

calcaneus ook nog in de stand.
 179

7.3.3 Materialen

De materialen voor steunzolen kunnen in 2 grote groepen worden

onderverdeeld. Enerzijds de zelfdragende en anderzijds de niet-
zelfdragende. Bij steunzolen moeten materialen individueel gevormd en
bijgewerkt kunnen worden. Ze moeten een goede vormstabiliteit maar ook
voldoende vormmogelijkheden bieden.

7.3.3.1 Zelfdragende materialen

vb: metalen, kunstharsen, polyethenen, samengestelde kurk

= niet onderhevig aan kruip

Op grond van hun stabiliteit kunnen ze relatief dun verwerkt worden.

Steunzolen uit zelfdragende materialen zijn voor corrigerende steunzolen
goed te gebruiken als basis. Deze materialen zijn vrij stijf. Door hun
vormvastheid en schokbestendigheid kunnen zij goed om de voet heen
uitgewerkt worden en voldoende druk voor een corrigerende verzorging
opbouwen.

7.3.3.2 Niet-zelfdragende materialen

vb: microkurk, rubber, kunsthars schuimen, EVA

= onderhevig aan kruip

Zij hebben het voordeel van een hogere schokdemping maar zij moeten
dikker verwerkt worden. Deze zijn zachter en meegevend.

Bij zwaardere patiënten bestaat het gevaar dat door belasting blijvende
vervorming optreedt.

Bij flexibele thermoplastische materialen en schuimstoffen zijn verschillende

graden van zachtheid en vormvastheid van het materiaal te kiezen. Zachte
schuimen hebben het bijzondere voordeel dat ze zich precies aan de
voetvorm aanpassen en zo een relatief goede gelijkmatige drukverdeling
over de volledige voetzool kunnen bewerken.
Zulke steunzolen kunnen zelfs bij bijna niet belastbare voeten ingezet
worden. Voor een goede beddende verzorging beveelt zich een lange
uitvoering aan. Daar de zachtere materialen vaak niet voldoende
zweetbestendig zijn en zij hebben in sommige gevallen reeds na enkele
maanden vernieuwing nodig.

In sportschoenen kan het dempingeffect van deze beddende

steunzoolverzorging goed gebruikt worden. De verzorging richt zich bij, een
 180

op zich volledige belastbare voet, daarop de druk maxima te reduceren. De

hoeveelheid van kunststofmaterialen maakt bijkomende combinaties van
verschillende materialen mogelijk, bijvoorbeeld om zachte
schuimstofmaterialen in uitsparingen in te werken, en zo gerichte
ontlastingen uit te voeren. Zachte materialen hebben zich bijzonder voor
ouderdomsvoeten met atrofie van het onderhuidvetweefsel of ter
verzorging van reumatische voeten bewezen.

De Shore-hardheid geeft de hardheid (of zachtheid) aan van een materiaal.

Voor soepele materialen heb je de schaal op Shore A. Fe shore-hardheid
wordt gemeten door het meten van de indringingsdiepte van een naald in
een dikke laag ( >= 5 mm) van het materiaal en na een bepaalde tijd (vb.
10 seconden) de indringingsdiepte op een schaal af te lezen.

7.3.3.3 Zelfdragende materialen voor steunzolen

7.3.3.3.1- Inox, aluminium

Dit is een al of niet voorgevormde zool (3/4 lengte) die met de hamer
individueel wordt bijgewerkt.

voordelen: stijf en vormvast

de voet is mediaal-lateraalwaarts te vatten

vochtbestendig

nadelen: niet buigzaam

verhindert actieve voetwerking

glad

koud

7.3.3.3.2- Plexiglas

Is een oranje doorschijnende thermoplastische kunststof. Ze zijn al of niet

voorgevormd en worden met een warme lucht individueel aangepast of
gevormd over een gecorrigeerd gipsmodel. Dit wordt zelden nog gebruikt.

voordelen: stijf en vormvast

de voet is M-L te vatten

vochtbestendig
 181

nadelen: broos, breekbaar

niet buigzaam

verhindert actieve voetwerking

glad

7.3.3.3.3- Ortholeen

Is een thermoplastische kunststof, huidskleur. Het is een al of niet

voorgevormde zool die met de warme luchtblazer of de hamer individueel
aangepast wordt of gevormd over een gecorrigeerde gipspositief.

voordelen: vormvast

buigzaam

onbreekbaar

de voet is M-L te vatten

vochtbestendig

nadelen: glad

7.3.3.4 Niet zelfdragende materialen voor steunzolen

7.3.3.4.1- Kurk

 Hangt er vanaf welk soort kurk het is, perskurk is een heel
duurzaam materiaal, niet thermoplastisch vervormbaar. Microkurk is
minder duurzaam, een soort EVA en is net wel thermoplastisch
vervormbaar.

7.3.3.4.2- Plastazote

Dit is een thermoplastisch materiaal dat men in vorm brengt door het op te
warmen en over een gecorrigeerde voetpositief te trekken.

voordelen: licht, zacht

 182

nadelen: niet vormvast

korte levensduur

na verloop van tijd vernieuwen

7.3.3.4.3 EVA

Het materiaal EVA (Ethyleen Vinyl Acetaat) is eveneens de handelsnaam

van het materiaal. Echter geven bedrijven/leveranciers een eigen naam aan
het specifieke materiaal.

EVA heeft als eigenschap zeer licht in gewicht te zijn en dit gekoppeld aan
een hoge sterkte en stabiliteit. Er zijn verschillende shore waardes
verkrijgbaar: shore 30, 40, 50, 60, 65 en 70 aan. Dit telkens in
verschillende kleuren.

Ook duodensity, materialen met twee verschillende shorewaardes op

mekaar geplakt, van 60/50; 50/40; 50/30 en 40/50; 40/30 shore zijn
mogelijk.

Door gebruik te maken van het Ledaux principe worden steunzolen uit één
blok EVA materiaal gefreesd. Hierdoor wordt het materiaal niet opgewarmd
en ook niet samengeperst, wat ervoor zorgt dat de oorspronkelijke gesloten
celstructuur perfect behouden blijft.
 183

7.4 Opbouw methoden van steunzolen

7.4.1 Type Lelièvre

Vertrekkende van een vlakke zool wordt de voet gecorrigeerd, gesteund,

ontlast d. m. v. doelgerichte pelottes.

Figuur 7-147 Steunzool type lelièvre

De pelottes bestaan in verschillende types, groottes en hardheden.

Met behulp van een blauwdruk worden deze op de juiste plaats gezet.

voordelen: zeer eenvoudige aanpassing

volledig op maat van patiënt

nadelen: niet geschikt voor alle correcties

complexe vormen zijn niet haalbaar

arbeidsintensief

7.4.2 Type Ledaux

Hier wordt vertrokken van een ruw voorgevormde blok materiaal waaruit de
gewenste vorm wordt geslepen.

voordelen: alle vormen kunnen nog gemaakt worden

nadelen: vakkennis, handigheid

materiaalverlies

altijd dezelfde combinatie shorewaarde

 184

intensief

Deze manier van vervaardigen wordt veel gebruikt bij de CAD/CAM

systemen.

Figuur 7- 148 Vervaardiging steunzool door freesmachine

Er zijn uitgebreide assortimenten aan freesblokken. Ook speciale

freesblokken voor onder andere diabetes- en reumapatiënten, sporters en
een freesblokken voor veiligheidsschoenen. Deze blokken bestaan uit
combinaties van verschillende Shorewaarden.

Figuur 7- 149 Freesblokken uit verschillende Shorewaarden

7.4.3 Gecorrigeerd voetpositief

Een gecorrigeerde voetpositief wordt met leder bekleed. De gewelven van

de voet worden opgevuld en ondersteund volgend de gewenste correctie.

voordelen: ingewikkelde vormgeving goed haalbaar

nauwkeurig

nadelen: arbeidsintensief
 185

7.4.4 Prefabricaat

Prefabricaten worden aangekocht en kunnen eventueel worden aangepast

door toevoegen of wegnemen van materiaal.

voordelen: goede basis

nadelen: geen complexe vormen

Figuur 7-150 Prefab zool

 186

7.5 Soorten steunzolen

De steunzool verzorging wordt bij de verschillende voet afwijkingen

gebruikt. Dankzij de veelvoud aan materialen en handvaardigheid van de
verwerker zijn de therapie mogelijkheden van de steunzool verzorging
vandaag beter dan ooit. Daardoor openen zich belangrijke voordelen voor
de individuele verzorging van de verschillende patiënten.

Gelijktijdig bestaat echter ook het gevaar dat de totaliteit van materialen
niet meer te overzien. Ook de technieken voor het vervaardigen van
steunzolen staan niet stil, het is moeilijk voor ieder deze allen op te volgen.

De oplossingen voor dit probleem geeft zich bij een afgestemde

samenwerking tussen arts en technicus. Als het therapie doel duidelijk
afgetekend is en de speciale uitvoering van de steunzool zowel rekening
houdend met de vorm en ook de soort materiaal op het therapie doel
afgestemd is.

In dit hoofdstuk staan enkele voorbeelden van steunzolen met hun

gebruikte materiaal, het ziektebeeld waarvoor deze gebruikt wordt...

Er zijn er echter nog veel meer, en elk bedrijf heeft zijn eigen uitvoering,
daarom is dit hoofdstuk niet volledig.
 187

8 Oefeningen

8.1 Herken de voettypen:

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.
 188

9.

10.

11.

12.

8.2
 189

8.3 Teken op de voet een steunzool voorstel voor

de volgende pathologie

8.3.1 Fasciitis plantaris

 190

8.3.2 Pes transversoplanus

 191

8.3.3 Morton’s neuralgie

192
 193

8.4 Geef een mogelijke voetpathologie op de

volgende blauwdruk.
194
 195

8.5 Geef de eigenschappen van een goede

sportschoen
 196

8.6 Geef bij de volgende blauwdrukken een

pathologie

1 2 3

4 5 6
 197

7 8 9

10 11 12
 198

8.7 Zoek voor de volgende patiënten een

geschikte orthese-behandeling

In de antwoorden geef je:

- welke pathologie, kort omschrijven,

- hoe ga je behandelen
- omschrijving van de orthese:
o materiaal
o opbouw
o maatname

Maak steeds duidelijk waarom je een bepaalde keuze maakt.

Patiënt 1, 5 jaar: wordt ’s nachts wakker van pijn in de kuiten.

Patiënt 2, 6 jaar: is behandeld geweest voor pes equinovarus adductus.

Patiënt voortoont momenteel bilateraal een adductie aan de voorvoet. Geef
zowel een oplossing met een steunzoolbehandeling als met een
schoenbehandeling.

Patiënt 3, 35 jaar, man, boekhouder: heeft een holvoet en heeft vooral ’s

avonds na een dag werken heel veel last aan zijn voeten.

Patiënt 4, 40 jaar, man, informaticus: pes valgus, vooral pijn/last bij het
squashen.

Patiënt 5, 50 jaar, vrouw, secretaresse: pes planovalgus, vooral vermoeide

voeten bij lange wandelingen.

Patiënt 6, 60 jaar, vrouw, gepensioneerd: veelvuldig omslaan van de enkel

naar lateraal.

Patiënt 7, 80 jaar, gepensioneerd: pijn aan de voetzool onder de gehele

voet.
 1

Literatuurlijst
Hier vind je alle boeken die ik gebruikt heb bij het opstellen van deze
cursus. Deze lijst kan van pas komen bij het uitdiepen van bepaalde
leerstof. Sommige boeken zijn te vinden in de mediatheek anderen zijn niet
meer te verkrijgen en staan in mijn privécollectie.

A.J. van der Linden, H. C. (1991). Leerboek orthopedie. Antwerpen: Bohn,

Stafleu Van Loghum.

Andrew JM Boulton, H. C. (2000). The foot in diabetes. UK: John Wiley &
Sons.

M. van der Leeden, M. S. (sd). Forefoot joint damage, pain and disability in.
2006.

Malefijt, D. M. (sd). Reumachirurgie.

Vansteenwegen, K. (2014). Over voeten en schoenen. Geel: Campinia

Media.

BOS J.C., 1998, De aangeboren klompvoet, Vereniging oudergroep

klompvoetjes ridderkerk, 55p.

FABRY G., 2002, Kinderorthopedie.Leuven/Apeldoorn, Garant, 541 p.

JOAN E. EDELSTEIN, JAN BRUCKNER, 2002, Orthotics: A Comprehensive

Clinical Approach, America, 178 p

KENT K.W.,1990. Foot orthoses.USA, Williams & Wilkins, 379 p.

NEDERLANDSE VERENIGING VAN ORTHOPEDISCHE SCHOENTECHNICI,

2001-2002, Dl. 1: Anatomie en pathologie; dl. 2: Orthopedie; dl. 3:
Maatnemen en leesten; dl. 4: Patronen en schachten; dl. 5: Onderwerk; dl.
6: Orthopedische schoenvoorzieningen

OOSTERHUIS H.J.G.H., 1995. Klinische neurologie Houten, Bohn Stafleu

Van Loghum, 450 p.

POSTEMA K.,TOORNEND J.L.A, ZILVOLD G., SCHAARS A.H.,1991.

Orthopedisch maatschoeisel in de medische praktijk. Houten, Bohn Stafleu
Van Loghum, 291 p.

VON DIETRICH H., UHLIG R. 1982. Orthopädische Technik, Stuttgart, Enke,

767 p.
 2

ZINNEMERS B.E., 1986. Been orthesen, Den Haag, Orthopedie Zinnemers,

90 p.

ZINNEMERS B.E., 1997,Thermoplastische kunststoffen in de

revalidatietechniek, ’s Hertogenbosch,

ZINNEMERS B.E., 1986. Voetorthesen, Den Haag, Orthopedie Zinnemers,

20 p.

COELHO M.B. 1993. Zakwoordenboek der Geneeskunde, Arnhem, Elsevier,

889 p.

W.K.N. VAN DER MEIJ, 1995, No leg to stand on, Amsterdam, 256 p.

(A.J. van der Linden, 1991)