‫علم زبان؛ سال ‪ ،5‬شمارة ‪ ،8‬پاییز و زمستان ‪9317‬‬

‫همنشینی واژگانی فارسیآموزان عرب ‌‬

‫یزبان‬ ‫بررسی خطاهای ‌‬
‫‪‬‬
‫نپور*‪2 ،‬ل عادل رفیعی‪3 ،‬ل سید محمدرضا ‌‬
‫ابنالرسول‬ ‫‪9‬ل مریم افشی ‌‬
‫‪9‬ا کارشناسی ارشد زبانشناسی دانشگاه اصفهان‪ ،‬اصفهان‪ ،‬ایران‬
‫‪7‬ا استادیارگروه زبانشناسی‪ ،‬دانشکدد ‌‬
‫زبانهای خارنی‪ ،‬دانشگاه اصفهان‪ ،‬اصفهان‪ ،‬ایران‬
‫‪8‬ا استاد گروه زبان و ادبیات عربی‪ ،‬دانشگاه اصفهان‪ ،‬اصفهان‪ ،‬ایران‬
‫(تاریخ دریافت‪9816/82/95 :‬؛ تاریخ پذیرش‪)9815/99/98 :‬‬

‫چکیده‬
‫پژوهو حاضر به توصیف خطاهای همنشینی واژگانی و بررسی عوامل دخیل در بروز این ناوع‬
‫خطاها در انشاءِ فارسیآموزان عربیزبان دانشگاه مجازی جاﻣﻌﺔالمصطفی قم‪ 9‬میپردازد‪ .‬بارای‬
‫این منظور پیکرد زبانی متشکل از ‪ 768‬برگة انشاءِ زبانآموزان ساط متوساط تشاکیل شاد و‬
‫مورد بررسی قرارگرفت‪ .‬ابتدا خطاهای همنشینی واژگانی زبانآماوزان مشاخش شاد و ساسس‬
‫صورت صحی خطاها با درنظر گرفتن بافات زباانی تعیاین گردیاد‪ .‬آنگااه طباق نظار سالینکر‬
‫(‪ )Selinker, 1992, 1972‬عواملی که بهنظر میرسید در ایجاد خطاهاا ماؤ ر هساتند‪ ،‬ارائاه‬
‫شد‪ .‬با تونه به اینکه دسترسی مستقیم به زبانآموزان و محیط آموزشی آنهاا بارای محققاان‬
‫امکانپذیر نبود‪ ،‬دو عامل «انتقال آموزشی» و «راهبردهای ارتباطی» در تحلیل دادهها درنظار‬
‫گرفته نشدند‪ .‬طبق نتایج تجزیه و تحلیل دادههاا‪ ،‬از میاان ‪ 76‬ماورد خطاای ماورد بررسای‪،‬‬
‫عوامل مؤ ر در بروز خطاهای همنشینی واژگاانی باهترتیاب فراوانای عبارتناد از‪ :‬باهکاارگیری‬
‫راهبردهای یادگیری زبان دوم (‪ ،)%29‬انتقال زبان مادری (‪ )%86‬و تعمیم نابجا (‪‌ .‌)%78‬‬

‫کلیدواژه ها‪ :‬خطاهای ‌‬

‫همنشینی واژگانی‪ ،‬انتقال زبان ماادری‪ ،‬تعمایم نابجاا‪ ،‬راهبردهاای‬
‫یادگیری زبان دوم‪.‬‬

‫*‬
‫‪E-mail: adelrafi@yahoo.com‬‬
‫‪‬‬
‫(نویسندة مسئول) ‪E-mail: a.rafiei@fgn.ui.ac.ir‬‬
‫‪‬‬
‫‪E-mail:‌ibnorrasool@yahoo.com‬‬
‫‪ .9‬نویسندگان از گروه آموزش زبان و ادبیات فارسای در دانشاگاه مجاازی جااﻣﻌﺔالمصاطفی قام‪ ،‬کاه امکاان‬
‫دسترسی به دادههای مورد استفاده در پژوهو حاضر را فراهم ساختند‪ ،‬تشکر و قدردانی مینمایند‪.‬‬
 ‫علم زبان؛ سال ‪ ،7‬شمارد ‪ ،3‬پاییز و زمستان ‪9815‬‬ ‫‪8‬‬

‫‪ .9‬مقدمه‬
‫تحلیل خطا‪ 9‬در زبانآموزی از آن نهت که اطالعاتی درباره روند رشد زباانی‬
‫و شیوههای یادگیری زبانآموزان در اختیار قرار میدهد‪ ،‬میتواند در ساماندهی‬
‫بهتر مواد آموزشی‪ ،‬تقویت ا ربخشی و رف نواقش دورههای آموزش زباان بسایار‬
‫مؤ ر باشد‪ .‬ندا از خطاهای نحوی‪ ،‬آوایی ا وانی‪ ،‬امالیای ا نگارشای و ناز آن‪،‬‬
‫باید به خطاهای دیگری هم اشاره کرد که میتوان آنهاا را در مجماوع خطاهاای‬
‫همنشینی واژگانی نامید‪.7‬‬
‫رکر دو نکته در مورد خطاهای همنشینی واژگانی الزم است‪ :‬اول آنکه اگر چه‬
‫میتوان مهمترین خطاهای همنشینی واژگانی را خطای باهمآیی واژگانی دانست‪،‬‬
‫اما چنانچه باهمآیی را همنشینی قابلپیوبینای واژههاا (‪ )Hill, 2000‬بادانیم‪،‬‬
‫خطای باهمآیی تنها نمونة خطاهای همنشینی واژگانی نیسات‪ .‬بار ایان اسااس‪،‬‬
‫نمونههایی نظیر به زمین خشک رسیدن (به خشکی رسیدن)‪ ،‬گالبی مؤمن (عطر‬
‫مؤمن) و نز آن که در میان دادههای تحقیق حاضر به چشم میآیناد‪ ،‬اگار چاه‬
‫نوعی خطای همنشینی محسوب میشوند‪ ،‬اما چاه باا معیارهاای معناایی و چاه‬
‫معیارهای آماری باهمآیی محسوب نمیشاوند‪ .‬دوم‪ ،‬هماانطاور کاه بنساون‪ 8‬و‬
‫همکاران (‪ )2009: xiii‬در بیان تفاوت بین باهمآیی واژگاانی و دساتوری عناوان‬
‫میکنند‪ ،‬همنشینی واژگانی نیز میتواند در مقابل همنشینی دستوری قرار گیرد‪.‬‬
‫همنشینی دستوری شامل یک واژه قاموسای باههماراه سااختارهای دساتوری و‬

‫‪1‬‬
‫‪. Error analysis‬‬
‫‪ .7‬پژوهو حاضر به خطاهایی پرداخته که طی آن زبانآموز در همنشینی دو یا چند واژد قاموسای دچاار اشاتباه‬
‫شده است و مباحث نظری مبنی بر اینکه آیا آن خطا از نوع باهمآیی است یا خیر‪ ،‬نادیده گرفته است‪.‬‬
‫‪3‬‬
‫‪. Benson‬‬
‫‪1‬‬ ‫بررسی خطاهای همنشینی واژگانی فارسیآموزان عرب ‌‬
‫یزبان‪ /‬مریم افشینپور و‪...‬‬

‫حر اضافهای است‪ ،‬مثل‪ :‬از آب درآمدن‪ ،‬حال آنکه در همنشینی واژگانی‪ ،‬دو یاا‬
‫چند واژه قاموسی مدنظر است‪.‬‬
‫طی سالیان اخیر چندین پژوهو با موضوع تحلیل خطاهای فارسیآموزان در‬
‫حوزههای مختلف از نمله خطاهای امالیی ا نگارشی‪ ،‬آوایی ا وانی و خطاهاای‬
‫صرفی ا نحوی صورت پذیرفته است‪ .‬از میاان ایان آ اار مایتاوان باه فرهاادی‬
‫(‪ ،)9851‬احماادیان (‪ ،)9835‬گلااهداری (‪ ،)9835‬رئیساای (‪ ،)9833‬متولیااان‬
‫(‪ ،)9831‬قادریحسب (‪ )9819‬و متولیان و استوار (‪ )9817‬اشاره کرد‪ .‬از معدود‬
‫آ ار انجام شده که به موضوع پژوهو حاضر نزدیکترند‪ ،‬میتاوان باه شاریفی و‬
‫کرامتی (‪ )9835‬و معصومی (‪ )9818‬اشاره کارد‪ .‬در هار دو ا ار یادشاده تاة یر‬
‫روشهای مختلف آموزش باهمآییهای فارسی در دو گروه آزمون و شاهد ماورد‬
‫بررسی قرارگرفته است‪ .‬شریفی و کرامتی (‪ )9835‬از طریق آموزش باهمآییهای‬
‫فارسی به ‪ 71‬دانشجوی فارسیآموز خارنی در دو کاالس باا اساتفاده از معیاار‬
‫واژگان محوری‪ ،‬میزان تة یر این شیوه را در آموزش سنجیدهاند و به این نتیجاه‬
‫رسیدهاند که با این روش درک ترکیبااتی مثال زماینخاوردن باه میازان قابال‬
‫تونهی افزایو یافته است و امر آموزش آسانتر شده اسات‪ .‬معصاومی (‪)9818‬‬
‫نیز به بررسی آماوزش بااهمآیایهاای واژگاانی باه دو روش آموزشای صاری و‬
‫ریرصری پرداخته است‪.‬‬
‫از میان آ ار صورت گرفته با موضوع تحلیل خطاهای بااهمآیای در یاادگیری‬
‫زبانهای دیگر نیز میتوان به روقل و عبدالفتاح‪ ،)2003( 9‬فان‪ ،)2009( 7‬ناور و‬

‫‪1‬‬
‫‪. Zughoul & Abdul-Fattah‬‬
‫‪2‬‬
‫‪. Fan‬‬
 ‫علم زبان؛ سال ‪ ،7‬شمارد ‪ ،3‬پاییز و زمستان ‪9815‬‬ ‫‪91‬‬

‫ادوبید‪ )2011( 9‬و فوچاروئنسیل‪ )2012( 7‬اشاره کرد‪ .‬روقل و عبادالفتاح (‪)2003‬‬
‫به بررسی میزان کاربرد صحی باهمآییهاای زباان انگلیسای در ساطوح زباانی‬
‫مختلف زبانآموزان عربی پرداختاهاناد‪ .‬مطالعاه آنهاا تاة یر زباان اول در ایجااد‬
‫خطاهای باهمآیی در کاربرد زبان دوم را نشان میدهد‪ .‬همچنین‪ ،‬در بررسیهایی‬
‫که فن (‪ )2009‬روی نوشتار فراگیران زباان انگیسای در هناگکناگ انجاامداده‬
‫است‪ ،‬تة یر ناسازگار زبان اول بر یادگیری باهمآییهای زبان انگلیسی مورد تةکید‬
‫قرار گرفته است‪ .‬نور و ادوبید (‪ )2011‬با بررسی تکالیف نوشتاری ‪ 33‬انگلیسای‪-‬‬
‫آموز سعودی به مطالعه راهبردهایی که فراگیران برای استفاده از باهمآیایهاای‬
‫زبان دوم بهکار میگیرند‪ ،‬پرداختند‪ .‬محققان باه ایان نتاایج رسایدند کاه زباان‬
‫آموزان در تولید باهمآییهای درست و نادرست بیشتر به راهبردهاای زباان دوم‬
‫وابستهاند‪ .‬فوچاروئنسیل (‪ )2012‬نیز به بررسی خطاهای باهمآیی در برگاههاای‬
‫انشاءِ دو گروه از انگلیسیآموزان تایلندی کاه در دو ساط زباانی مختلاف قارار‬
‫دارند‪ ،‬پرداخته است‪ .‬او مهمتارین عامال خطاهاای بااهمآیای را «انتقاال زباان‬
‫مادری»‪ 8‬میداند‪ .‬وی همچنین عنوان مایدارد کاه بارخال انتظاار‪ ،‬فراگیاران‬
‫سط پیشرفته نسبت به زبانآموزان سطوح پایینتر‪ ،‬بیشتر به زبان مادری خاود‬
‫متوسل شدهاند‪.‬‬
‫پژوهو حاضر به بررسی خطاهای همنشینی واژگانی فارسیآموزان عربیزبان‬
‫و تعیین عوامل مؤ ر در ایجاد آنها میپردازد‪ .‬برای این منظور‪ ،‬تعداد ‪ 768‬برگاة‬
‫انشاءِ زبانآموزان عربی زباان ساط متوساط دوره عماومی زباان فارسای ماورد‬

‫‪1‬‬
‫‪. Noor, H. & Adubaib‬‬
‫‪2‬‬
‫‪. Phoocharoensil‬‬
‫‪3‬‬
‫‪. Native language transfer‬‬
‫‪99‬‬ ‫بررسی خطاهای همنشینی واژگانی فارسیآموزان عرب ‌‬
‫یزبان‪ /‬مریم افشینپور و‪...‬‬

‫بررسی قرار گرفته است‪ .‬چارچوب نظری مقالاه حاضار بارای توصایف و تحلیال‬
‫خطاها و عوامل آنها ا ر سلینکر‪ )1972, 1992( 9‬است‪.‬‬
‫این مقاله از چهار بخو تشکیل شده است‪ .‬پس از بخو مقدمه‪ ،‬باه مباانی‬
‫نظری مورد استفاده در پژوهو حاضر نگاهی انمالی خواهیم داشات‪ .‬در بخاو‬
‫سوم‪ ،‬پس از معرفی روش کار و شیوه نم آوری دادهها‪ ،‬تجزیه و تحلیل دادههاا‬
‫ارائه میشود‪ .‬برای این منظور‪ ،‬پس از دستهبندی انواع خطاها سعی میشاود در‬
‫چارچوب سلینکر (‪ )1972, 1992‬منشة هر یک از خطاهاا باه دسات داده شاود‪.‬‬
‫بخو پایانی نیز به نم بندی و نتیجهگیری اختصاص دارد‪.‬‬

‫‪ .2‬تحلیل خطا در یادگیری زبان خارجی‬

‫خطاهای همنشینی‪ ،‬بهویژه خطاهای باهمآیی واژگانی‪ ،‬به سبب ویژگیهاایی‬
‫چون پیوبینیپذیری پائین و قراردادیبودن همواره در فراگیاری زباان دوم یاا‬
‫خارنی خطاهایی رایج محسوب میشوند‪ .‬باهطاور کلای‪ ،‬در توصایف و تحلیال‬
‫خطاها و عوامل آنها میتوان به پنج ماورد اصالی اشااره کارد‪ .‬سالینکر ( ‪1972,‬‬
‫‪ )1992‬پنج عامل اصلی ایجاد خطاهای زبانی را چنین معرفی میکند‪:‬‬
‫الف) انتقال زبان مادری‪ :‬بهکارگیری نادرست ویژگیهای زبان مادری در روند‬
‫یادگیری زبان دوم‪/‬خارنی یکی از مهمترین عوامل خطاهای زبانی درنظر گرفتاه‬
‫میشود‪ .‬در همنشینی واژهها نیز ممکن است زبانآموزان تحتتة یر داناو زباان‬
‫مادری خود قرارگیرند و با ترنمهای تحتاللفظی ساختارهایی را به زبان مقصاد‬

‫‪1‬‬
‫‪. Selinker‬‬
 ‫علم زبان؛ سال ‪ ،7‬شمارد ‪ ،3‬پاییز و زمستان ‪9815‬‬ ‫‪91‬‬

‫منتقل کنند‪ .‬براساس نظر الیس‪ )2008( 9‬در صورتی که صورتهای زبانی در دو‬
‫زبان دارای شباهت باشند‪ ،‬این امر باعث ایجاد انتقال مثبت از زبان اول باه زباان‬
‫دوم میشود‪ ،‬اما این وضعیت همیشه حاکم نیست و در مواقعی که تطابق بین دو‬
‫زبان ونود نداشته باشد‪ ،‬تفاوت ساختار دو زبان میتواند برای فراگیران مشاکل‪-‬‬
‫ساز شود‪.‬‬
‫ب) تعمیمدهی نابجا‪ :7‬این احتمال ونود دارد که زبانآموزان با قاعدهای کلی‬
‫آشنا باشند‪ ،‬اما استثنائات آن قاعده را ندانند‪ .‬در چنین شرایطی زبانآموز ممکن‬
‫است با گسترش ویژگیهای معنایی و قواعد دستوری زبان دوم در موقعیتهاای‬
‫نادرست دچار تعمیمدهی نابجا شود‪ ،‬به بیان دیگار‪ ،‬زباانآماوز قاعادهای را یااد‬
‫میگیرد و سسس با گسترش آن قاعده در نایی که آن قاعده کارآیی ندارد‪ ،‬دچار‬
‫خطا میشود (‪.)Selinker: 1972‬‬
‫انتقال زبان مادری و تعمیمدهی نابجا از این منظر کاه در هار دو ماورد فارد‬
‫دانو قبلی خود را مورد استفاده قرار میدهد فرایندهای مشابهی هستند‪.‬‬
‫پ) راهبردهای یادگیری زبان دوم‪ :8‬زبانآموزان ممکن اسات راهبردهاایی را‬
‫در نهت یادگیری و استفاده از زبان دوم‪ /‬خارنی بهکار گیرند‪ ،‬اما این راهبردهاا‬
‫منجر به بروز برخی خطاها شود‪ .‬بهعنوان نمونههایی از راهبردهاای اتخاار شاده‬
‫توسط زبانآموزان‪ ،‬میتوان به تمایل زبانآموزان در استفاده از صورتهای ساادد‬
‫زبان دوم بهنای صورتهای پیچیاده و حاذ سااختارهای خااص‪ ،‬درج واژهای‬
‫بااهنااای واژه اصاالی‪ ،‬درج واژههااایی کااه الزم نیسااتند و یااا نادرساات هسااتند‪،‬‬

‫‪1‬‬
‫‪. Ellis‬‬
‫‪2‬‬
‫‪. Overgeneralization‬‬
‫‪3‬‬
‫‪. Strategies of L2 learning‬‬
‫‪98‬‬ ‫بررسی خطاهای همنشینی واژگانی فارسیآموزان عرب ‌‬
‫یزبان‪ /‬مریم افشینپور و‪...‬‬

‫نایگزینی و انتخاب یک واژه بهنای واژهای دیگر کاه از نهااتی دارای شاباهت‬
‫معنایی هستند‪ ،‬و نیز بههمریختن ترتیب واژگانی اشاره کرد‪.‬‬
‫عالوه بر انواع راهبردهای یاادگیری ماورد اشااره سالینکر (‪ ،)1992‬ریچااردز‬
‫(‪ )1973‬نیز به انواع دیگری اشاره مایکناد کاه در تحقیاق حاضار ماورد توناه‬
‫قرارگرفته است‪ .‬وی بخشی از خطاهای راهبردهای یادگیری زبان دوم را ناشی از‬
‫«مفاهیم نادرست»‪ 9‬زبانآموزان از کاربرد واژگاان زباان مایداناد‪ ،‬مثال کااربرد‬
‫فعلهای رفتن و آمدن‪ ،‬یا یاددادن و یاادگرفتن باه ناای یکادیگر ( ‪Richards,‬‬
‫‪1973‬؛ به نقل از ‪.)Chuan li, 2005: 57‬‬
‫ازآنناکه راهبردهای یادگیری در کنار تعمایمدهای ناشای از فرضایهساازی‬
‫توسط زبانآموز است‪ ،‬آنها را «فرایندهای سادهسازی تفصایلی»‪ 7‬نیاز ماینامناد‬
‫(‪.)Littlewood, 1984: 28‬‬
‫ت) انتقال آموزشی‪ :8‬زبانآموزان آنچه را که از معلم یا کتاب یااد گرفتاهاناد‪،‬‬
‫انرایی میکنند و آنچه را که در محیطی محدود یاد گرفتهاند‪ ،‬در موقعیتهاای‬
‫ندیدی که مشابه موقعیتهای قبلی است‪ ،‬بهکار میبرند‪ .‬این عمل ممکن است‬
‫منجر به بروز خطاهایی شود که دلیل وقوع آنها نحود ارائه یا تمارین یاک واحاد‬
‫زبانی است‪.‬‬
‫ث) راهبردهای ارتباطی زبان دوم‪ :2‬وقتی زبانآموزان رابطاهای میاان عناصار‬
‫زبانی و نقو ارتباطی آن عناصر زبانی را متونه نشوند‪ ،‬از روشهای مختلفی باه‬

‫‪1‬‬
‫‪.‌False concepts‬‬
‫‪2‬‬
‫‪. Elaborative simplification processes‬‬
‫‪3‬‬
‫‪. Transfer of training‬‬
‫‪4‬‬
‫‪. Strategies of L2 communication‬‬
 ‫علم زبان؛ سال ‪ ،7‬شمارد ‪ ،3‬پاییز و زمستان ‪9815‬‬ ‫‪91‬‬

‫منظور فهم معنای آنها استفاده میکنند‪ ،‬این عمل میتواند منجر باه خطاهاایی‬
‫شود که ممکن است پایدار بمانند‪.‬‬

‫‪ .3‬روش پژوهش و تجزیه و تحلیل دادهها‬

‫دادههاای پاژوهو حاضار را انشااهایی تشاکیل داده اسات کاه دانشااجویان‬
‫عربیزبان دانشگاه جاﻣﻌﺔالمصطفی قم در طی دورههاای یاادگیری زباان فارسای‬
‫نوشتهاند‪ .‬این دانشجویان در دو دورد آموزش زبان فارسی شارکت کاردهاناد‪ .‬در‬
‫دورد اول‪ ،‬فارسی عمومی به دانشجویان آموزش داده شده که شامل شو مرحله‬
‫بوده و هر مرحله یک ماه به طول انجامیده است‪ .‬در دوره دوم‪ ،‬فارسی مورد نیاز‬
‫دروس حوزوی به دانشجویان آموزش داده شاده و ایان دوره نیاز شاامل شاو‬
‫مرحلة یکماهه بوده است‪ .‬در مجموع‪ 768 ،‬برگه انشاء از فراگیاران عربایزباان‬
‫سط متوسط دورد عمومی نم آوری شده است‪ .‬ایان ساط شاامل دو کاالس‬
‫سوم و چهارم این دوره بوده است‪ .‬انشاها در سه قالاب گفاتوگاو‪ ،‬برداشاتی‪ 9‬و‬
‫موضوع آزاد نوشته شدهاند‪ .‬در هر قسمت از تحلیل دادهها‪ ،‬اگر تة یر این قالبها‬
‫در ایجاد خطاها نمود داشته باشد‪ ،‬بدان اشاره میشود‪ .‬رکر ایان نکتاه نیاز الزم‬
‫است که چون دسترسی مستقیم به دانشاجویان و محایط آموزشای آنهاا بارای‬
‫محققان امکانپذیر نبوده‪ ،‬دو عامل «انتقال آموزشی» و «راهبردهاای ارتبااطی»‬
‫در تحلیل دادهها در نظر گرفته نشدهاند‪.‬‬

‫‪ .9‬در این نوع انشاها‪ ،‬ابتدا متنی به زبانآموزان ارائه میشود و زبانآماوزان پاس از خوانادن آن‪ ،‬برداشات خاود را‬
‫بدون استفاده از متن اصلی مینویسند‪.‬‬
‫‪97‬‬ ‫بررسی خطاهای همنشینی واژگانی فارسیآموزان عرب ‌‬
‫یزبان‪ /‬مریم افشینپور و‪...‬‬

‫در ادامه انواع خطاهای همنشینی واژگانی با تونه به عوامل دخیل در آنها به‬
‫صورت گروهبندیشده در چهارچوب سلینکر (‪ )1972, 1992‬ارائه میشوند‪ .9‬برای‬
‫این منظور‪ ،‬صورت زبانی بهکاررفته توسط زبانآماوز در ساتون سامت راسات و‬
‫صورت تصحی شده در ستون سمت چپ آورده شده است‪ .‬همچناین خطاهاای‬
‫ر داده به صورت زیرخطدار مشخش شدهاند‪ .‬صورتهای تصحی شادد خطاهاا‬
‫براساس بافتی که در انشاها بهکار رفته است‪ ،‬انتخاب شدهاند‪ .‬رکر این نکته نیاز‬
‫الزم است که با تونه باه ایان کاه در پاژوهو حاضار صارف ًا بررسای خطاهاای‬
‫همنشینی واژگانی مدنظر بوده است‪ ،‬در مواردی که هر دو نوع خطای واژگانی و‬
‫دستوری در نمله یا عبارتی ونود داشته‪ ،‬تنها به خطای واژگانی پرداخته شاده‬
‫است‪.‬‬
‫‪3‬ل‪ .9‬خطاهای ناشی از انتقال زبان مادری‬
‫بخشی از خطاهای همنشینی واژگانی به این دلیال اسات کاه زباان آماوزان‬
‫معادل واژههای زبان مادری خود را به نای واژههای زبان دوم باهکاارمیگیرناد‪.‬‬
‫واژه سلطنه در عربی امروز معادل پادشاهی در زبان فارسی است و زبانآماوز باا‬
‫انتقال زبان مادری‪ ،‬آن را در زبان دوم نیز بهکار برده است‪:‬‬
‫پادشاهی عمان‬ ‫سلطنه عمان‬

‫‪ .9‬همانطور که سلینکر نیز ارعان میدارد‪ ،‬تعیین دقیق عامل یا عوامل خطا در تمامی موارد امکاانپاذیر نیسات‪.‬‬
‫در میان داده های پژوهو حاضر نیز نمالت و عباراتی ونود داشتند که از ساختی کامالً ریردساتوری برخاوردار‬
‫بودند‪ ،‬بهطوری که علیررم ونود نوعی خطای همنشینی در آنها‪ ،‬کنار گذاشته شادند‪ .‬نموناهای از ایان نماالت‬
‫این نمله است‪« :‬در هر نهان‪ ،‬قدوم به قم برای زیارت فاطمه معصومه (ص) و مسجد نمکران است»‪ .‬شااید اگار‬
‫امکان دسترسی مستقیم به زبان آموزان و انجام مصاحبه بود‪ ،‬تعیین عامل خطاها در این گونه نمالت امکانپاذیر‬
‫میشد‪‌ .‬‬
 ‫علم زبان؛ سال ‪ ،7‬شمارد ‪ ،3‬پاییز و زمستان ‪9815‬‬ ‫‪91‬‬

‫فضل در يکي از کاربرد هايش در زبان عربي معادل ثواب است و در اين جمله زبان‪-‬‬
‫آموز آن را در زبان فارسي بهکار گرفته است‪:‬‬
‫ثواب عبادت در اين شب عالي است‬ ‫فضل عبادت در اين شب عالي است‬

‫«وانب» و نم آن «وانبات» در عربی امروز و در این بافت معادل وظیفاه‪/‬‬

‫تکلیف و وظایف‪ /‬تکالیف در زبان فارسی است‪:‬‬
‫اين وظيفه ‪ /‬تکليف من است‬ ‫اين واجب من است‬

‫«صالة» نيز معادل نماز در فارسي است‪ .‬زبانآموز تحتتأثير زبان مادری واژه زباان‬
‫مبدأ را به جای واژه زبان دوم بهکار برده است‪:‬‬
‫شاه طهماسب فرمان نوشت در شهرهای ايران‬ ‫شاه طهماسب فرمان نوشت در شهرهای ايران‬
‫نماز جمعه واجب است‬ ‫صالة جمعه واجب است‬

‫نصرت‪‌/‬نصرة در عربی امروز و در این بافت معادل یاری در زبان فارسی است‬
‫و فراگیر آن را از زبان مادری به زبان دوم منتقل کرده است‪:‬‬
‫همچنين اسالم به اطاعت پدر و مادر و خدمت و همچنين اسالم به اطاعت پدر و مادر و خدمت‬
‫احترام به ديگران بهويژه کساني که بزرگتارين و احترام به ديگران بهويژه کساني که بزرگتر از ما‬
‫از ما و نصارت ساتمديدگان جهاان و ‪ ...‬باه ماا هسااتند و ياااری سااتمديدگان جهااان و ‪ ...‬بااه مااا‬
‫دستورات بسياری داد‬ ‫دستورات بسياری داد‬

‫در این نمله خطای دیگری نیز ر داده است که باه کااربرد صاورت صافت‬
‫عالی مربوط میشود (بزرگترین از ما)‪ .‬این خطا از آن نهت که از نوع خطاهای‬
‫دستوری است‪ ،‬در پژوهو حاضر مورد بررسی قرار نگرفته است‪.‬‬
‫در نمالت زیر‪ ،‬دو خطای همنشینی واژگاانی ناشای از انتقاال زباان اول ر‬
‫داده است‪ .‬نمله نخست ترنمهای از نمله عربی مداد العلماء أفضال مان دمااء‬
‫‪95‬‬ ‫بررسی خطاهای همنشینی واژگانی فارسیآموزان عرب ‌‬
‫یزبان‪ /‬مریم افشینپور و‪...‬‬

‫الشهداء است‪« .‬مداد» در زبان عربی به معنی نوهر و مرکّبِ قلم و در فارسی به‬
‫معنی «نوعی قلم» است‪ .‬با تونه به نمله عربی‪ ،‬بهنظر میرسد زبانآموز آن را از‬
‫زبان اول انتقال داده است‪ .‬دم نیز در زبان عربی در چنین بافتی معادل خون در‬
‫زبان فارسی است و زبانآموز به دلیل ناآگاهی از معادل آن در زبان فارسی‪ ،‬آن را‬
‫از زبان مادری به زبان دوم انتقال داده است‪:‬‬
‫قلم عالم بهتر از خون شهیدان است‬ ‫مداد عالم بهتر از دم شهیدان است‬

‫در زبان عربي و در اين بافت مقترن معادل قرين و همپايه در زبان فارسي است‪ .‬باه‬
‫نظر ميرسد فراگير به دليل ناآگاهي از اين امر دچار خطا شده است‪ .‬البته‪ ،‬زباانآماوز در‬
‫کاربرد واژه مقترن از حرفاضافه به نيز استفاده کرده که به سابب آنکاه جازو خطاهاای‬
‫دستوری است مورد بررسي قرار نگرفته است‪:‬‬
‫اطاعت از آنها همپاية اطاعت خدا است‬ ‫طاعت آنها مقترن به طاعت خدا است‬

‫در نملة زیر‪ ،‬زبانآموز تحتتة یر زبان مادری از واژه تخیّری برای اشااره باه‬
‫اختیاری بودن مس له ماورد نظار اساتفاده کارده اسات‪ .‬در ایان نملاه برخای‬
‫خطاهای دستوری نیز ر دادهاند که بررسی آنها هد تحقیق حاضر نیست‪:‬‬
‫قبل از دوران صفوی بعضي شاهرهای نمااز جمعاه قباال از دوران صاافوی در بعضااي شااهرها نماااز‬
‫جمعه اختياری بود‬ ‫تخيّری بود‬

‫تةدیه در زبان عربی امروز و در این بافت معادل ادا کردن‪ ،‬گازاردن و انجاام‪-‬‬
‫دادن در فارسی است که زبانآموز آن را از زبان مادری باه ماتن زباان دوم وارد‬
‫کرده است‪:‬‬
‫کسي که نمازش را خوب ادا نميکند‬ ‫کسي که نمازش خوب تأديه نميکند‬
 ‫علم زبان؛ سال ‪ ،7‬شمارد ‪ ،3‬پاییز و زمستان ‪9815‬‬ ‫‪98‬‬

‫«شفهي» در عربي معادل شفاهي در فارسي است‪ .‬البته‪ ،‬اين خطا در انشائي با قالاب‬
‫گفتوگو رخ داده است و زبانآموز بخشي از جمله را حذف کرده است‪:‬‬
‫استاد شفاهي (شما کيست)؟‬ ‫استاد شفهي؟‬

‫نواب سالم را در عربی ردّ السالم میگویند‪ .‬زبانآموز با گرتهبرداری‪ ،‬معاادل‬

‫برگشتن و برگرداندن را برای ردّ بهکار برده است که در زبان فارسی رایج نیست‪:‬‬
‫با اجازه خادا و پياامبر و حضارت اماام رضاا باه با اجاازه خادا و پياامبر و حضارت اماام رضاا باه‬
‫حرمشان وارد شديم‪ ،‬به ايشان سالم داديم وحتمااً‬ ‫حرمشان وارد شديم و به ايشان سالم داديم و‬
‫ايشان به ما و همه زائاران ساالم کردناد (جاواب‬ ‫حتماً ايشان به ما و همه زائران سالم برگشتند‬
‫سالم دادند)‬

‫فعل « َهیَّة» و مصدر آن تهی ة ‪ /‬تهیﺔ در زبان عربی به معنی آمادهسااختن‪ ،‬و‬
‫مصدر باب تفعّل آن در عربی و فارسی به معنی «آمااده باودن و آمااده شادن»‬
‫است‪ .‬در زبان فارسی تهیه کردن به معنی فراهم ساختن است‪:‬‬
‫دنيااا و جهااان را باارای ظهااور حضاارت امااام‬
‫دنيا و جهان را برای ظهور حضرت امام مهدی (ع)‬
‫مهدی(ع)‬
‫تهيه کنيم‬
‫آماده کنيم‬

‫در زبان فارسی برای اشاره به مسجدالحرام‪ ،‬عبارت بیت اهلل باهکاار نمایرود‪،‬‬
‫ولی زبانآموز تحتتة یر زبان اول که بیت اهلل را برای اشاره به مسجدالحرام بهکار‬
‫میبرد‪ ،‬در زبان دوم دچار خطا شده است‪ .‬زبانآموز تحاتتاة یر زباان اول فعال‬
‫ربطی است را نیز حذ کرده که نوعی خطای دستوری محسوب میشود‪:‬‬
‫مثالً نماز جماعت در خانه خادا بهتار از مساجد‬ ‫مثالً نماز جماعت در بيت خدا بهتر از مسجد النبي‬
‫النبي است‬
‫‪91‬‬ ‫بررسی خطاهای همنشینی واژگانی فارسیآموزان عرب ‌‬
‫یزبان‪ /‬مریم افشینپور و‪...‬‬

‫در نملة ما کان یتحدّث کذباً در زبان عربی‪ ،‬ساخنگفاتن و دروغ بااهمآیای‬
‫دارند‪ ،‬اما در زبان فارسی دروغ نگفتن بهکار میرود‪ .‬بهنظر مایرساد زباانآماوز‬
‫دچار خطای گرتهبرداری شده است‪:‬‬
‫اصالً دروغ نميگفت‬ ‫اصالً دروغ سخن نميگفت‬

‫در زبان عربی «خلیفه» از یک سو به پیامبر خدا منتسب است‪ :‬ﺧﻠﻴفﺔ رساولِ‬
‫اهلل و از سوی دیگر‪ ،‬به شخصی اشاره میکناد کاه در میاان مسالمانان خالفات‬
‫میکند‪ ،‬یعنی ﺧﻠﻴفﺔالمسلمین؛ به همین سبب‪ ،‬به هر دو ترکیب میتواند اضاافه‬
‫شود‪ ،‬اما در زبان فارسی نانشین که معادل آن است‪ ،‬بار معنایی خلیفه را نادارد‬
‫و فقط کاربرد اول رواج دارد‪ ،‬یعنی نانشین پیامبر خدا‪:‬‬
‫در آن وقت يزيد پسر معاويه خليفه مسلمانان بود‬ ‫در آن وقت يزيد پسر معاويه جانشين مسلمانان بود‬

‫در زبان عربی برخال فارسی واژه اشتباه معاادل نادرسات نیسات‪ ،‬بلکاه باه‬
‫معنی مشتبهشدن و بازنشناختن است و برای نادرست همان رلط و خطا را بهکار‬
‫میبرند که در زبان فارسی بار معنایی منفای دارد‪ .‬زباانآماوز تحاتتاة یر زباان‬
‫مادری در این نمالت دچار خطا شده است‪ .‬البته‪ ،‬ازآنجاییکه زبانآموزان بارای‬
‫اشاره به اشتباهات خود در امتحان از این واژه استفاده مایکنناد‪ ،‬ایان احتماال‬
‫ونود دارد که زبانآموز دچار خطای تعمیمدهی نادرست در زبان دوم نیاز شاده‬
‫باشد‪:‬‬
‫او متونه اشتباه خود شد‬ ‫او متونه شد به رلط او‬
‫به دیگران حر زشت نازنیم حتای اگار اشاتباه‬
‫به دیگران حر زشت نزنیم حتی اگر رلط کنند‬
‫کنند‬
 ‫علم زبان؛ سال ‪ ،7‬شمارد ‪ ،3‬پاییز و زمستان ‪9815‬‬ ‫‪11‬‬

‫در نمله زیر‪ ،‬به نظر میرسد فراگیر تحتتة یر عبارت فای قادیم الزماان در‬
‫زبان اول‪ ،‬در ترتیب واژههای زبان دوم دچار خطا شده است‪:‬‬
‫در زمان قدیم یک نفر بنام نوح ‪ 178‬سال‬ ‫در قدیم زمان یک نفر بنام نوح ‪ 178‬سال‬
‫تبلیغ کرد‬ ‫تبلیغ کرد‬

‫کلمه «ننس» در عربی امروز به معنی ملیت و نژاد اسات و باا معنای آن در‬
‫فارسی تفاوت دارد‪ .‬در اینجا زبانآموز تحتتة یر عبارت عربی األنناس‌المختﻠفﺔ‪/‬‬
‫من مختلف األنناس به معنی ملیتهای گوناگون دچار خطا شده است‪:‬‬
‫توی این کالس ما ده نفر هستیم و‬ ‫توی این کالس ما ده نفر هستیم و‬
‫آنها از ملیتهای مختلف هستند‬ ‫از مختلف انناس هستند‬

‫معادل عربی نملة زیر که زبانآموز به صورت خطا در زبان دوم تولیاد کارده‬
‫چنین است‪ :‬انا راهب الی اهلل (انی تارک فیکم الثقلین)‪ .‬قل در زبان عربی هم به‬
‫معنی سنگین و هام گرانبهاسات و زباانآماوز معاادل اول را تحاتتاة یر زباان‬
‫مادریاش بهکار برده است که البته مناسب این بافت نیست‪ .‬دو خطای دیگاری‬
‫که در این نمله تولید شدهاند‪ ،‬خطای دستوریاند که هد بررسی این پژوهو‬
‫نیستند‪:‬‬
‫یعنی من به خدا میروم و‬
‫یعنی من نزد خدا میروم و‬
‫در بین شما دو تا چیزهای سنگین ترک‬
‫در بین شما دو تا چیز گرانبها میگذارم‬
‫میکنم‬
‫‪79‬‬ ‫بررسی خطاهای همنشینی واژگانی فارسیآموزان عرب ‌‬
‫یزبان‪ /‬مریم افشینپور و‪...‬‬

‫‪3‬ل‪ .2‬خطاهای ناشی از تعمیمدهی نادرست‬

‫واژه نابهنا در زبان فارسی برای صحبت درباره اشیاء بهکار مایرود‪ .‬باهنظار‬
‫میرسد زبانآموز با تعمیمدهای نادرسات و باا درنظار گارفتن اینکاه کسای در‬
‫نایگاهی نایگزین دیگری است‪ ،‬دچار این خطا شده است‪:‬‬
‫بعد از اینکه پیامبر از دنیا رفت‪ ،‬امام علی‬ ‫پیامبر بعد از دنیا رفت امام علی نابهنا‬
‫نانشین وی شد‬ ‫پیامبر است‬

‫در خطای زیر‪ ،‬بهنظر میرسد زبانآموز با درنظر گرفتن اینکه تبادیل کاردن‬
‫چیزی به چیز دیگر باعث تغییر در آن میشود‪ ،‬با تعمیم نابجا فعل تبدیل کرد را‬
‫به نای تغییر داد بهکار برده است‪:‬‬
‫اسمو را بعد از طوفان به نوح تغییر داد‬ ‫اسمو بعد از طوفان تبدیل کرد به نام نوح‬

‫با تونه به بافتی که زبانآموز این نمله را در آن بهکار برده است‪ ،‬واژه شاعار‬
‫با فعل سر داد باهمآیی دارد و زبان آموز فعل فرستاد را به اشاتباه باهکاار بارده‬
‫است‪:‬‬

‫اولین شعار که امام خمینی سرداد‬ ‫اولین شعار که امام خمینی فرستاد‬

‫نملة زیر در برگه انشائی آمده که در قالب گفتوگو نوشته شاده و پاساخی‬
‫است به سؤال پزشک دربارد بیمااری و مشاکل نسامانی‪ .‬در زباان فارسای درد‬
‫داشتن را به خودمان نسبت میدهیم نه به عضوی که درد دارد؛ بهعنوان مثاال‪،‬‬
‫میگوییم من درد دارم یا سردرد دارم و نمیگوییم سرم درد دارد‪ .‬وقتی بخواهیم‬
‫به عضو اسناد دهیم‪ ،‬از فعل کمکی کردن و نه داشتن استفاده میکنایم و مای‪-‬‬
‫گوییم سرم درد میکند‪:‬‬
 ‫علم زبان؛ سال ‪ ،7‬شمارد ‪ ،3‬پاییز و زمستان ‪9815‬‬ ‫‪11‬‬

‫من دلدرد دارم‬ ‫من دلم درد دارد‬

‫در این نمله زبانآموز با گسترش مفهوم واژه همکف آن را بهنای زمین به‪-‬‬
‫کار برده است‪ .‬به عبارت دیگر‪ ،‬نزء را بهنای کل بهکار برده است‪:‬‬
‫امام حجت روی زمین است‬ ‫امام حجت روی همکف است‬

‫در نملة زیر‪ ،‬بهنظر میرسد زبانآموز گمان کرده همکرد پرکاربرد «کاردن»‬
‫در اینجا هم بهکار گرفته میشود و به قیاس با طلب کردن و اراده کردن و نظایر‬
‫آن‪ ،‬قسم کردن را بهکار برده است‪:‬‬
‫این پیرمرد قسم یاد کرد‪ /‬خورد‬ ‫این پیرمرد قسم کرد‬

‫در نملة زیر‪ ،‬زبانآموز فعل میخوانند را به قرینه حذ کرده و باهناای آن‬
‫میکنند بهکار برده است‪ .‬بهنظر میرسد زبانآموز دچار خطای تعمیمدهی شاده‬
‫باشد‪ .‬اخیه نیز بهنای برادر به کار رفتاه‪ ،‬اماا چاون ایان خطاا از ناوع خطاهاای‬
‫همنشینی محسوب نمیشود‪ ،‬در پژوهو حاضر بدان پرداخته نشده است‪:‬‬
‫مردم امام حسین و برادرش ابوالفضل عباس را‬ ‫مردم امام حسین و اخیه ابوالفضل العباس‬
‫زیارت میکنند و دعا میخوانند‬ ‫زیارت و دعا میکنند‬

‫زبانآموز کاربرد همکرد شدن را در نمله زیر تعمیم داده است‪:‬‬

‫ظلم به انتها خواهد رسید‬ ‫ظلم انتها خواهد شد‬

‫در این نمله‪ ،‬بهنظر میرسد زباانآماوز باا گساترش معناایی دچاار خطاای‬
‫تعمیمدهی نادرست شاده اسات‪ .‬نظار داشاتن در معناای قصاد داشاتن اسات‪،‬‬
‫درحالیکه این نمله به فعل اعتقاد داشتن نیاز دارد‪:‬‬
‫در زمان گذشته‪ ،‬انسانها اعتقاد داشتند که‬ ‫در زمان گذشته انسانها نظر دارند که‬
‫برتری یا فضیلت به پول است‬ ‫برتری یا فضیلت به پولی است‬
‫‪78‬‬ ‫بررسی خطاهای همنشینی واژگانی فارسیآموزان عرب ‌‬
‫یزبان‪ /‬مریم افشینپور و‪...‬‬

‫در خطای ر داده در نمونة زیر‪ ،‬زبانآموز اسم مصدر «دروغگویی» را تعمایم‬
‫داده و بهنادرست آن را بهنای مصدر فعل دروغ گفاتن باهکاار بارده و پیشاوند‬
‫منفیساز نا را بدان افزودن است‪:‬‬
‫ایشان به من نمازخواندن‪ ،‬روزه گرفتن‪،‬‬ ‫ایشان به من نمازخواندن‪ ،‬روزه گرفتن‪،‬‬
‫دروغ نگفتن را یاد میدهد‬ ‫دروغ نگویی را یاد میدهد‬

‫در نمله زیر‪ ،‬زبانآموز برای بیان اتفاق افتادن کاری در آینده از فعل خواهاد‬
‫شد استفاده کرده است‪ .‬همراهی زندگی با رلت در آینده‪ ،‬باعث شاده اسات کاه‬
‫زبانآموز ساختار آیندد فعل را برای این نمله استفاده کند‪:‬‬
‫ولی انسان مؤمن وقتی زندگیو با رلت‬ ‫ولی انسان مؤمن وقتی زندگی او با رلت‬
‫همراه شود‪،‬‬ ‫خواهد شد‬
‫او آن حیات را قبول نمیکند‬ ‫او به آن حیات قبول نکرد‬

‫در نمالت باال خطای ناشی از تعمیم حذ یا انتناب از بهکار بردن واژه یاا‬
‫ساختار زبان دوم که باعث کاربرد آسانتر زبان شده است‪ ،‬مشاهده میشود‪:‬‬
‫اول انازه بده من بروم‬ ‫اول انازه من میروم‬
‫مسااافرت از قاام بااه مشااهد چنااد ساااعت طااول‬
‫مسافرت از قم به مشهد چند ساعت‪...‬‬
‫میکشد؟‬

‫بخشی از برگههای انشاءِ فراگیران در قالب گفتوگو با هد افزایو تواناایی‬

‫گفتار و برقراری ارتباط نوشته شدهاند‪ .‬بهنظر میرسد این مسةله بر انشاهایی که‬
‫انتظار میرود به زبان معیار نوشته شوند‪ ،‬تة یر گذاشته است‪ .‬البته‪ ،‬بخشی از این‬
‫خطاها نیز ناشی از آگاهی محدود فراگیر از زباان دوم اسات و باههماین دلیال‪،‬‬
‫فراگیر از بیان کامل مسةله انتناب و به انتقال محتوا اکتفا میکند‪ .‬همانطور که‬
 ‫علم زبان؛ سال ‪ ،7‬شمارد ‪ ،3‬پاییز و زمستان ‪9815‬‬ ‫‪11‬‬

‫در نمونههای فوق مشاهده میشود‪ ،‬در دو نملة اول‪ ،‬فراگیار بخشای از زباان را‬
‫حذ کرده و در نملة سوم از ادامه دادن سخن انتناب کارده اسات‪ .‬البتاه باا‬
‫تونه به اینکه این نملهها در قالب یک متن ارائه شدهاناد و فراگیاران نمالتای‬
‫دیگر را قبل و بعد از این نمالت بیان کردهاند‪ ،‬پیوستگی متن نیز در انتقال پیام‬
‫به آنها کمک کرده است‪.‬‬

‫‪3‬ل‪ .3‬خطاهای ناشی از راهبردهای یادگیری زبان دوم‬

‫الف) هممعناییها‪ :‬نایگزینی واژههای هممعنا میتواناد منجار باه خطاهاای‬
‫همنشینی شود‪ .‬نمالت زیر حاوی چنین خطاهائی هستند‪:‬‬
‫بهشت زیر پای مادرها است‬ ‫بهشت پائین پای مادرها است‬
‫ایشان پاره تن پیامبر محمد هستند‬ ‫ایشان قسمتی از بدن پیامبر محمد‬
‫به همین خاطر وظیفاه عالماان بازرگ شاده به همین خاطر وظیفاه عالماان خطیار شاده‬
‫است‬ ‫است‬
‫نماز خواندن عطر مؤمن است‬ ‫نماز خواندن گالبی مؤمن‬
‫مردی که گوسفندانو را بیرون میبرد‪،‬‬ ‫مردی که با گوسفندانو بیرون میرود‬
‫ولی او راست نمیگفت‬ ‫ولی او درست نگو‬
‫حسن و حسین آقایاان نوانهاا اهال بهشات حسن و حسین سرور نوانهاای اهال بهشات‬
‫هستند‬ ‫هستند‬

‫زبانآموز واژهای را که نمله به آن نیاز دارد‪ ،‬نمیداند یا نمیتواند از مجموعه‬

‫واژههایی که در اختیار دارد‪ ،‬پیدا کند‪ .‬بنابراین‪ ،‬واژهای را که بهلحاظ معنایی باه‬
‫آن واژه نزدیک است‪ ،‬نایگزین آن میکند‪ ،‬درحالیکاه واژههاایی کاه هاممعناا‬
‫هستند در بافتهای مختلف واژههای همنشین متفاوتی دارند و ناایگزینی آنهاا‬
‫منجر به خطا میشود‪.‬‬
‫‪77‬‬ ‫بررسی خطاهای همنشینی واژگانی فارسیآموزان عرب ‌‬
‫یزبان‪ /‬مریم افشینپور و‪...‬‬

‫در نملة اول‪ ،‬دو واژه هممعنی پائین و زیر باعث باروز خطاا شاده اسات‪ .‬در‬
‫نمله دوم‪ ،‬گویشور به سبب ناآگاهی از باهمآیی پارد تان‪ ،‬از عباارت قسامتی از‬
‫بدن استفاده کرده است‪ .9‬در نملة سوم نیز‪ ،‬واژه بزرگ به ناای خطیار باهکاار‬
‫رفته است که در این بافت بهلحاظ باهمآیی خطا محسوب میشود‪ .‬عبارت نمااز‬
‫خواندن گالبی مؤمن‪ ،‬درواق ترنمهای است از نمله عربی الصالة عطر الماؤمن‪.‬‬
‫زبانآموز ترنمهای تحتاللفظی از زبان مادری انجام داده و حذ فعل نمله نیز‬
‫ناشی از این مسةله و نشانة انتقال زبان مادری است‪ ،‬اما موضوع اصلی کاربرد واژه‬
‫گالب به نای واژه عطر است‪ .‬بهنظر میرسد استفاده از گالب بهعناوان ماادهای‬
‫معطر در فضایی که زبانآموز در آن تحصیل میکند‪ ،‬باعث شده است وی گالب‬
‫را بهنای عطر بهکارگیرد و دچار خطای همنشینی واژگانی شود‪ .‬خطای ر داده‬
‫در نملة پنجم‪ ،‬بهسبب نایگزینی واژد درست با واژد راست است‪ .‬خطای ر داده‬
‫در نملة ششم نیز به سبب آن است که در زبان فارسی معاادل ساید در نملاة‬
‫عربی الحسن والحسین سیدا شباب اهل الجنﺔ‪ ،‬برای این بافت سارور اسات‪ ،‬اماا‬
‫زبانآموز واژه آقا را که بهلحاظ معنایی به آن نزدیک است‪ ،‬نایگزین کرده است‪.‬‬
‫ب) به هم ریختن ترتیب واژهها‪ :‬گااهی زباانآماوز ترتیاب واژههاا را رعایات‬
‫نمیکند و نایگاه واژهها را در یک ترکیب واژگانی وارونه مینویسد‪ .‬هماان طاور‬
‫که در نمالت ندول زیر مشاهده میشود‪ ،‬زبانآموز عبارات را با ترتیبی نادرست‬
‫به کار برده است‪:‬‬
‫مدرسه المهدی یکای از مدرساههاای زباان مدرسه المهدی یکی از مدرساههاای آماوزش‬
‫زبان است‬ ‫آموزش است‬

‫‪9‬‬
‫‪ .‬علت بهکار بردن عبارت پیامبر محمد در آن نمله توضیج داده نشده است‪ ،‬همانطاور کاه سالینکر (‪)1972‬‬
‫هم اشاره میکند‪ ،‬همواره نمیتوان عوامل خطاها را مشخش کرد‪.‬‬
 ‫علم زبان؛ سال ‪ ،7‬شمارد ‪ ،3‬پاییز و زمستان ‪9815‬‬ ‫‪11‬‬

‫من االن در مرکز آماوزش زباان‪ ،‬فارسای یااد‬
‫میگیرم‬
‫همچنین اسالم به اطاعت پدر و مادر و خدمت‬
‫واحترام به دیگران به ویژه کسانی که بزرگتار‬
‫از ما هستند و یاری به ستمدیدگان نهان و ‪...‬‬
‫به ما دستورات بسیاری داد‬
‫من االن در مرکز زبان آموزش فارسای یااد‬
‫میگیرم‬
‫همچنین اساالم باه اطاعات پادر و ماادر و‬
‫خدمت واحترام به دیگران باه ویاژه کساانی‬
‫که بزرگترین از ماا و نصارت ساتمدیدگان‬
‫نهان و ‪ ...‬به ما بسیار دستوراتی داد‬

‫پ) توضی و تفسیر‪ :‬زبانآموزان به دلیل اطالع محدودی که از ساختار زباان‬

‫دوم دارند و به علت عدم آشنایی با عناصر واژگانی مناسب‪ ،‬گاه بهنای استفاده از‬
‫واژد مناسب دربارد آن توضیحی ارائه میدهند‪ .‬بهنظر میرساد خطاهاای ر داده‬
‫در نمالت زیر ناشی از این عامل باشد‪:‬‬
‫دیشب پدرم یک قصه درخصوص مجاهدان و‬ ‫دیروز شب پدرم یک قصه برای مجاهدان و‬
‫امام زمان خواندند‬ ‫امام زمان خواندند‬
‫امااا یزیااد بااه وساایله ظاااهر بااه دیاان اسااالم‬
‫اما یزید آشکارا با دین اسالم مخالفت میکرد‬
‫مخالفت میکرد‬
‫بعد از طوفان تمام شد و کشتی نوح به زمین بعد از اینکه طوفان تمام شد و کشتی نوح باه‬
‫خشکی نشست‬ ‫خشک رسید‬

‫ت) فهم ناقش‪ :‬این خطاها نتیجة فهم ناقش زبانآموز از زبان هد اسات‪ .‬در‬
‫این شرایط‪ ،‬زبانآموز یک واژه را به اشتباه بهنای واژه دیگری بهکاار مایگیارد‪.‬‬
‫بهعبارت دیگر‪ ،‬زبانآموز بهعلت اطالعات ناقصی که از مفاهیم واژههاایی کاه در‬
‫تقابل با یکدیگر هستند‪ ،‬آنها را در نمله به اشتباه نای هم به کار میبرد‪:‬‬
‫من نمیخواهم زحمت بدهم‬ ‫من نمیخواهم زحمت بکشم‬
‫خدایا چیزهای خوب که به من داده اسات از خدایا چیزهای خوب که به من دادهای از من‬
‫نگیر‬ ‫من نده‬
‫خداوند همه چیز را خلق کرده است‬ ‫خداوند همه چیز را خلق شده است‬
‫‪75‬‬ ‫بررسی خطاهای همنشینی واژگانی فارسیآموزان عرب ‌‬
‫یزبان‪ /‬مریم افشینپور و‪...‬‬

‫اما اکنون استفاده از حیوانات پیشرفت کارده‬
‫است‬
‫من ساعت ‪ 7‬تقریباً بیدار میشوم‬
‫بهشت زیر پای مادران است‬
‫با انازه خدا و پیامبر و حضرت اماام رضاا باه‬
‫حرمشان وارد شدیم‪ ،‬به ایشان سالم کردیم و‬
‫حتماً ایشان به ما و همه زائران ساالم کردناد‬
‫(نواب سالم دادند)‬
‫در زمان قدیم یک نفر بناام ناوح ‪ 178‬ساال‬
‫تبلیغ کرد‬
‫پیامبر اسالم اخالق خوش (نیکو) داشتند و‬
‫به فقرا کمک میکردند‬
‫روز شهادت امیر مؤمنان‬
‫اما اکنون استفاده کردن از حیوانات پیشارفت‬
‫شد‬
‫من ساعت ‪ 7‬تقریباً بیدار میکردم‬
‫بهشت روی پای مادران‬
‫با انازه خدا و پیامبر و حضرت اماام رضاا باه‬
‫حرمشان ورود شدیم و به ایشان سالم دادیام‬
‫و حتمااً ایشاان باه مااا و هماه زائاران سااالم‬
‫برگشتند‬
‫در قدیم زمان یک نفار بناام ناوح ‪ 178‬ساال‬
‫تبلیغ داد‬
‫پیامبر اسالم خوش اخالق داشتند و‬
‫به فقرا کمک میداد‬
‫روز استشهاد حضرت امیر مؤمنان‬

‫‪ .4‬جم بندی‬
‫پژوهو حاضر با هد توصیف انواع خطاهای همنشاینی واژگاانی و بررسای‬
‫عوامل مؤ ر در ایجاد آنها نزد فارسیآماوزان عربایزباان انجاام شاد‪ .‬باهمنظاور‬
‫دستیابی به این هد ‪ ،‬انشااهای دانشاجویان عربایزباان ساط متوساط دورد‬
‫ﻣﻌﺔالمصطفی قم بررسی شدند‪ .‬در ابتدا‪،‬‬
‫عمومی آموزش زبان فارسی دانشگاه جا ‌‬
‫خطاهای همنشینی واژگانی زبانآموزان مشخش و سسس‪ ،‬صورت صحی خطاها‬
‫با درنظرگرفتن بافت زبانی تعیین شد‪ .‬آنگاه طباق نظار سالینکر (‪)1972, 1992‬‬
‫عواملی که بهنظر میرسید در ایجاد خطاها مؤ ر هستند‪ ،‬مشخش شادند‪ .‬طباق‬
‫نتایج تجزیه و تحلیل دادهها‪ ،‬عوامل مؤ ر در بروز خطاهای همنشینی واژگانی در‬
‫پژوهو حاضر عبارتند از‪ :‬انتقال زبان مادری‪ ،‬تعمیمدهی نادرست و راهبردهاای‬
 ‫علم زبان؛ سال ‪ ،7‬شمارد ‪ ،3‬پاییز و زمستان ‪9815‬‬ ‫‪18‬‬

‫یادگیری زبان اول‪ .‬از میان ‪ 76‬مورد خطای باهمآیی مورد بررسی ‪ %86‬ناشای از‬
‫عامل انتقال زبان مادری‪ %78 ،‬ناشی از تعمیمدهی نادرست و ‪ %29‬از بهکارگیری‬
‫راهبردهای یادگیری زبان دوم ر دادهاند‪ .‬یافتههای پژوهو در قالب نمودار زیر‬
‫قابل ارائه است‪:‬‬

‫نمودار (‪ :)9‬میزان خطاهای باهمآیی واژگانی ناشی از عوامل مختلف‬

‫بررسی دادههای پژوهو حاضر نشان میدهد که عامل راهبردهای یاادگیری‬

‫زبان دوم بیشترین تة یر را در بروز خطاهای همنشینی واژگاانی فارسایآماوزان‬
‫عربیزبان داشته است‪ .‬انتقال زبان مادری و راهبردهاای یاادگیری زباان دوم در‬
‫رتبههای بعدی قرار میگیرند‪ .‬این یافته هامراساتا باا یافتاههاای ناور و ادوبیاد‬
‫(‪ )2011‬در بررسی تکالیف نوشتاری انگلیسیآموزان سعودی است‪.‬‬
‫‪71‬‬ ‫بررسی خطاهای همنشینی واژگانی فارسیآموزان عرب ‌‬
‫یزبان‪ /‬مریم افشینپور و‪...‬‬

‫مناب‬
‫رئیسی‪ ،‬لیال‪ .)9833( .‬بررسی خطاهای زبان آموزان زبان عربلی در ترجمله «کله» بله‬
‫عربی‪ .‬پایاننامه کارشناسی ارشد‪ .‬دانشگاه اصفهان‪.‬‬
‫شریفی‪ ،‬شهال و سریرا کرامتی یزدی‪« .)9835( .‬بررسی واژگانی زباانفارسای در امار آماوزش‬
‫زبانفارسی به ریر فارسیزبانان»‪ .‬برگرفته از‪:‬‬
‫‪http://profdoc.um.ac.ir/paper-abstract-1008017.html‬‬
‫فرهادی‪ ،‬محمد‪ .)9851( .‬بررسی مشکالت نگارش فارسی دانلشآملوزان علربزبلان‬
‫جنوب ایران از طریق تجزیه و تحلیل خطاهای واژگانی و نحوی نوشتههای آنلان‪.‬‬
‫پایاننامه کارشناسی ارشد‪ .‬دانشگاه شیراز‪.‬‬
‫قادریحسب‪ ،‬زهارا‪ .)9819( .‬بررسی خطاهای واجی اردوزبانان در نوشتار زبان فارسلی‬
‫در سه سطح زبانآموزی‪ .‬پایاننامه کارشناسی ارشد‪ .‬دانشگاه اصفهان‪.‬‬
‫گلهداری‪ ،‬منیژه‪)9835( .‬؛ «تحلیل خطاهاای نوشاتاری زباانآماوزان ریرایرانای»‪ .‬مجموعله‬
‫مقاالت سمینار آموزش زبان فارسی بله غیلر فارسلیزبانلان‪ .‬کاانون زباان ایاران‪.‬‬
‫‪867‬ا‪.828‬‬
‫متولیان نائینی‪ ،‬رضوان‪« .)9831( .‬تحلیل کیفی خطاهای امالی انگلیسای فراگیاران فارسای‪-‬‬
‫زبان»‪ .‬رشد آموزش زبان‪77 .15 .‬ا‪.96‬‬
‫متولیان نائینی‪ ،‬رضوان و عباس اساتوار ابرقاوئی‪« .)9817( .‬خطاهاای نحاوی عاربزباناان در‬
‫یادگیری زبان فارسی بهعنوان زبان دوم»‪ .‬پلژوهشنامله آملوزش زبلان فارسلی بله‬
‫غیرفارسیزبانان‪36 .)7( 7 .‬ا‪.75‬‬
‫معصومی‪ ،‬رؤیاا‪ .)9818( .‬بررسی اهمیت آموزش باهمآیی واژگلانی در آملوزش زبلان‪-‬‬
‫فارسی به غیرفارسیزبانان‪ .‬پایاننامه کارشناسیارشد‪ .‬دانشگاه عالمه طباطبائی‪.‬‬
‫‪Alsakran, R. A. (2011). Nation, P, (2001) Learning Vocabulary in Another‬‬
‫‪Language. Cambridge: University Press.‬‬
‫‪Benson, M., E. Besonn, & R. Ilson. (2009). The BBI Combinatory Dictionary of‬‬
‫‪English. Third edition. Amsterdam: John Benjamins.‬‬
‫‪Chuan li, Chia. (2005). A Study of Collocational Error Types in ESL/ EFL‬‬
‫‪College Learners’ Writing. Ming Chuan: University Press.‬‬
 9815 ‫ پاییز و زمستان‬،3 ‫ شمارد‬،7 ‫علم زبان؛ سال‬ 31

Corder, S. P. (1967). “The Significance of Learners' Errors”. In J. Richards (ed.).

Error Analysis: Perspectives on Second Language Acquisition. London:
Longman. 19-27.
Ellis, R. (1997). Second Language Acquisition. Oxford: University Press.
Ellis, R. (1985). Understanding Second Language Acquisition. Oxford:
University Press.
Ellis, R. (2008). The Study of Second Language Acquisition. Oxford: University
Press.
Fan, M. (2009). “An exploratory study of collocational use by ESL students: A
task based approach”. System. 37. 110-123.
Farghal, M. & H. Obidedat. (1995). “Collocations: a neglected variable in EFL”.
IRAL. 33(4). 315-332.
Hill, J. (2000). “Revisiting priorities: from grammatical failure to collocational
success”. In M. Lewis (Ed.). Teaching Collocation: Further Development in
the Lexical Approach. London: Commercial Color Press Plc. 47-69.
Littlewood, W. (1984). Foreign and Second Language Learning. Cambridge:
Cambridge University Press.
Mashharawi, El. & A. Khaled. (2008). Collocation Errors Made by English and
Journalism Majors at the Islamic University of Gaza. Gaza: Islamic
University.
Nation, P. (2001). Learning Vocabulary in Another Language. Cambridge:
University Press.
Noor, H. & A. Adubaib. (2011). “Strategies used in producing English lexical
collocations by Saudi EFL learners”. 1st International Conference on Foreign
Language Teaching and Applied Linguistics.11. 574-595.
Phoocharoensil, S. (2012). “Collocational errors in EFL learner’s interlanguage”.
Journal of Education and Practice. l2 (3). 103-120.
Richards, J. C. (1973). “A non-contrastive approach to error analysis”. In J. W.
Oller & J. C. Richards (eds.). Focus on the Learner: Pragmatic Perspectives
for the Language Teacher. Massachusetts: Newbery House Publishers, INC.
Selinker, L. (1972). “interlanguage”. International Review of Applied Linguistics
in Language Teaching. 10. 209-231.
Selinker, L. (1992). Rediscovering Interlanguage. London: Longman.
Wray, A. (2002). Formulaic Language and the Lexicon. New York: CUP.
Zughoul, M. R. & H. S. Abdul-Fattah. (2001). Collocational Competence of
Arabic Speaking Learners of English: A Study in Lexical Semantics. [Online]
Available:
http://eric.ed.gov/ERICDocs/data/ericdocs2sql/content_storage_01/0000019b/8
0/1b/4f/28.pdf.