Geografia Na Czasie 1 - Odpowiedzi Do Ćwiczeń

Barbara Lenartowicz
Dorota Mróz
Marcin Wójcik
Geografia na czasie 1
Geografia fizyczna świata
odpowiedzi do zeszytu ćwiczeń
zakres podstawowy i rozszerzony
Projekt graficzny, skład i łamanie:
Agnieszka Marzęta
Redaktor:
Izabela Wojtyczka,
Anna Droś
Autorzy odpowiedzi do rozdziałów:

Barbara Lenartowicz (5,6)
Dorota Mróz (1, 3, 7)
Marcin Wójcik (2, 4)
Spis treści
Zakres rozszerzony
Zakres rozszerzony Zakres podstawowy
Rozdział 1. Mapa jako obraz przestrzeni geograficznej

1. Geografia jako nauka i źródła wiedzy geograficznej ................ 1. Geografia jako nauka i źródła wiedzy geograficznej ........... 5
2. Elementy mapy ............................................................................ 2. Elementy mapy ................................................................... 6
3. Metody prezentacji zjawisk na mapie .......................................... 3. Metody prezentacji zjawisk na mapie ................................. 7
4. Interpretacja mapy turystycznej ................................................... 4. Interpretacja mapy turystycznej .......................................... 9
Rozdział 2. Ziemia we Wszechświecie

1. Planeta Ziemia ............................................................................. 1. Planeta Ziemia (1) ............................................................... 10
2. Ruch obiegowy Ziemi .................................................................... 2. Ruch obiegowy Ziemi ........................................................ 10
3. Ruch obrotowy Ziemi .................................................................... 3. Ruch obrotowy Ziemi (1) ................................................... 12
4. Przestrzeń i czas ............................................................................ 1. Planeta Ziemia (2) .............................................................. 12
3. Ruch obrotowy Ziemi (2) ..................................................... 12
Rozdział 3. Atmosfera i klimat

1. Budowa i skład atmosfery. Funkcje atmosfery ............................ 1. Budowa i skład atmosfery. Temperatura powietrza (1) ....... 14
2. Obieg ciepła w przyrodzie. Temperatura powietrza ....................... 1. Budowa i skład atmosfery. Temperatura powietrza (2) ........ 14
3. Obieg wody w troposferze. Produkty kondensacji pary wodnej ..... 2. Woda w troposferze. Opady atmosferyczne ........................ 15
4. Ciśnienie atmosferyczne. Rodzaje wiatrów .................................... 3. Ciśnienie atmosferyczne. Ogólna cyrkulacja atmosfery (1) .. 16
5. Ogólna cyrkulacja powietrza atmosferycznego ........................... 3. Ciśnienie atmosferyczne. Ogólna cyrkulacja atmosfery (2) .. 17
6. Prognozowanie pogody. Mapa synoptyczna .............................. 4. Prognozowanie pogody. Mapa synoptyczna ....................... 18
7. Czynniki klimatotwórcze ............................................................... 5. Czynniki klimatotwórcze ..................................................... 18
8. Klimaty kuli ziemskiej .................................................................... 6. Klimaty kuli ziemskiej .......................................................... 20
Rozdział 4. Hydrosfera
1. Zasoby i krążenie wody w przyrodzie ............................................ 1. Zasoby i krążenie wody w przyrodzie ............................... 21
2. Właściwości i ruchy wody w morzach i oceanach ....................... 2. Właściwości i ruchy wody w morzach i oceanach ................. 21
3. Wody powierzchniowe ................................................................. 3. Wody powierzchniowe i podziemne (1) ............................. 22
4. Wody podziemne i źródła ............................................................. 3. Wody powierzchniowe i podziemne (2) ............................... 23
5. Lodowce ....................................................................................... 4. Lodowce ............................................................................. 24
Rozdział 5. Wewnętrzne procesy kształtujące litosferę

1. Budowa wnętrza Ziemi ............................................................... 1. Budowa Ziemi i jej ewolucja (1) .......................................... 25
2. Dzieje Ziemi .................................................................................. 1. Budowa Ziemi i jej ewolucja (2) .......................................... 25
3. Składniki litosfery ......................................................................... 2. Składniki litosfery (1) ........................................................... 26
4. Złoża surowców mineralnych ...................................................... 2. Składniki litosfery (2) ........................................................... 27
5. Teoria tektoniki płyt litosfery ........................................................ 3. Teoria tektoniki płyt litosfery ............................................. 28
6. Zjawiska plutoniczne i wulkaniczne .............................................. 4. Zjawiska występujące na krawędziach płyt litosfery (1) ........ 28
7. Trzęsienia ziemi ............................................................................ 4. Zjawiska występujące na krawędziach płyt litosfery (2) ........ 29
8. Pionowe ruchy litosfery ................................................................ 30
9. Mapa i przekrój geologiczny jako źródła wiedzy o budowie 5. Budowa geologiczna kuli ziemskiej .....................................
geologicznej Ziemi ........................................................................ ........................................................................................... 30
10. Związki między budową geologiczną a ukształtowaniem 6. Związki między budową geologiczną a ukształtowaniem
powierzchni terenu ....................................................................... powierzchni terenu ............................................................. 31
Rozdział 6. Zewnętrzne procesy kształtujące litosferę
1. Wietrzenie i jego zależność od klimatu ....................................... 1. Wietrzenie i jego zależność od klimatu. Zjawiska krasowe (1) ...... 33
2. Zjawiska krasowe ........................................................................ 1. Wietrzenie i jego zależność od klimatu. Zjawiska krasowe (2) ...... 33
3. Działalność rzeźbotwórcza wód opadowych i płynących .............. 2. Działalność rzeźbotwórcza wód płynących ........................ 34
4. Grawitacyjne ruchy masowe. Denudacja .................................... 3. Grawitacyjne ruchy masowe .............................................. 35
5. Rzeźbotwórcza działalność lodowców ....................................... 4. Rzeźbotwórcza działalność lodowców ............................... 35
6. Działalność rzeźbotwórcza wiatru ............................................... 5. Działalność rzeźbotwórcza wiatru ...................................... 36
7. Działalność rzeźbotwórcza fal morskich. Typy wybrzeży ........... 6. Działalność rzeźbotwórcza fal morskich. Typy wybrzeży ....... 37
Rozdział 7. Zróżnicowanie gleb i biosfery na Ziemi

1. Procesy glebotwórcze ................................................................... 1. Procesy glebotwórcze ......................................................... 39
2. Zróżnicowanie gleb na kuli ziemskiej ........................................... 2. Zróżnicowanie gleb na kuli ziemskiej ................................. 39
3. Zróżnicowanie biosfery na kuli ziemskiej .................................... 3. Zróżnicowanie biosfery na kuli ziemskiej ........................... 40
4. Powiązanie między elementami środowiska geograficznego ....... 4. Powiązanie między elementami środowiska geograficznego .... 41
5. Środowisko przyrodnicze a działalność człowieka ....................... 5. Środowisko przyrodnicze a działalność człowieka .............. 42
Rozdział 1 5
Rozdział 1.
Mapa jako obraz przestrzeni geograficznej
Temat 1. Temat 1.
Geografia jako nauka i źródła wiedzy Geografia jako nauka i źródła wiedzy
geograficznej geograficznej
Ćwiczenie 1
Indywidualna odpowiedź ucznia.
Ćwiczenie 2
a) Geomorfologia.
b) Meteorologia.
c) Gleboznawstwo.
d) Geologia – petrografia.
e) Klimatologia.
Ćwiczenie 3
Ćwiczenie 4
Ćwiczenie 5
Ćwiczenie 6
Użytkowanie gruntów na świecie W % pow. Dane do wykresu Dane do wykresu
ogólnej słupkowego w mm kołowego w stopniach
Grunty orne i sady 10,5 5 37,8°
Łąki i pastwiska 25,5 13 91,8°
Lasy 30,0 15 108,0°
Grunty nieuprawne 34,0 17 122,4°
Skala dla wykresu słupkowego 10% – 0,5 cm.

Skala dla wykresu kołowego 1% – 3,6°.
Ćwiczenie 7
A. Około 20 razy (17–20 razy).
B.
a) 900 lat
b) około 800
c) około 150
d) około 100
e) około 40.
6 Geografia na czasie 1 – odpowiedzi
C. 120 mln, 110 mln, 260 mln, 170 mln, 285 mln, 465 mln, 620 mln, 840 mln, 850 mln, 755 mln.
D. W dziesięcioleciu 1980–1990.
Ćwiczenie 8
Odpowiedź w formie graficznej.
Temat 2. Temat 2.
Elementy mapy Elementy mapy
Ćwiczenie 1
Skala liczbowa Skala mianowana Skala liniowa
1 : 2 500 000 1 cm – 25 km Odpowiedź w formie graficznej
1 : 75 000 1 cm – 0,75 km Odpowiedź w formie graficznej
1 : 200 000 1 cm – 2 km Odpowiedź w formie graficznej
1 : 50 000 1 mm – 50 m Odpowiedź w formie graficznej
1 : 150 000 1 cm – 1,5 km
1 : 50 000 1 cm – 0,5 km
Ćwiczenie 2
4,5 km.
Ćwiczenie 3
24 cm.
Ćwiczenie 4
1:5 000 000.
Ćwiczenie 5
1 000 km2.
Ćwiczenie 6•
1:30 000 (1ha = 10 000 m2).
Ćwiczenie 7
Ćwiczenie 8
Jak odwzorowują się:
Rodzaj
odwzorowania
bieguny równik równoleżniki południki
Siatka walcowa Linie proste pozio- Linia prosta Linie proste, poziome Proste, prostopadłe,
A normalna me, jednakowej długości
jednakowej długości
Rozdział 1 7
Siatka płaszczyznowa Punkty Okręg, którego środ- Współśrodkowe okręgi Promienie rozchodzące
B
normalna kiem jest biegun się z bieguna
Siatka stożkowa Punkty Łuk (o długości po- Równoległe łuki Proste (wychodzące
C normalna wierzchni bocznej (o długości powierzchni z wierzchołka stożka)
stożka) bocznej stożka)
Siatka pseudowalcowa Punkty 2 razy dłuższy od osi Proste równoległe o Środkowy 2 razy krótszy
Mollweidego południkowej połu- jednakowej odległości od równika, pozostałe
D• dnika miedzy nimi, podzie- południki są łukami
lone na jednakowe różnej długości
odcinki
Ćwiczenie 9
b)
Ćwiczenie 10
Temat 3. Temat 3.
Metody prezentacji zjawisk Metody prezentacji zjawisk
na mapie na mapie
Ćwiczenie 1
Ćwiczenie 2
Ćwiczenie 3•
Ćwiczenie 4
A. Metoda zasięgów.
B.
a) Cis europejski, jarząb szwedzki, dąb bezszypułkowy, buk europejski, jodła europejska.
b) Jarząb szwedzki, cis europejski, świerk europejski, buk europejski, jodła europejska.
c) Sosna zwyczajna, jarząb szwedzki.
C.
a) Jarząb szwedzki.
b) Sosna zwyczajna.
Ćwiczenie 5
A. Metoda kartogramu.
B. Przykładowe odpowiedzi:
a) Podkarpackie, zachodniopomorskie, pomorskie.
b) Opolskie, łódzkie, lubelskie.
C.
a) Polska północna i południowo-wschodnia.
b) Polska środkowo-wschodnia i południowo-zachodnia.
D. Pomorskie do +8‰, łódzkie do –8‰; do 2 razy większy przyrost naturalny w województwie pomorskim niż
w łódzkim.
E. Mazowieckie.
F. Opolskie.
Ćwiczenie 6
W nawiasach podano nazwy województw obowiązujące w latach 1957–1975, zgodnie z ówczesnym podziałem
administracyjnym, przedstawionym na mapie.
A. Metoda kartodiagramu, zasięgów.
B. Opolskie, dolnośląskie, lubuskie, zachodniopomorskie (opolskie, wrocławskie, zielonogórskie, szczecińskie, ko-
szalińskie).
C. Dolnośląskie (wrocławskie).
D.
a) Zachodniopomorskie (szczecińskie)
b) Opolskie (opolskie)
c) Lubuskie, dolnośląskie (zielonogórskie, wrocławskie).
E. W województwie opolskim ponad połowę mieszkańców stanowi ludność rdzenna, a w województwie war-
mińsko-mazurskim (olsztyńskim) przesiedleńcy. Udział repatriantów i reemigrantów jest podobny w obu wo-
jewództwach. Udział przesiedleńców w województwie opolskim jest podobny do udziału ludności rdzennej
w warmińsko-mazurskim (olsztyńskim).
Ćwiczenie 7•
A.
a) Podkarpackie, lubelskie, podlaskie, świętokrzyskie.
b) Pomorskie, zachodniopomorskie, lubuskie, dolnośląskie, śląskie.
c) Lubuskie, zachodniopomorskie, kujawsko-pomorskie, warmińsko-mazurskie.
d) Wielkopolskie, małopolskie, mazowieckie, podlaskie.
B. Kolejno:
– wschodniej
– zachodniej
– północno-zachodniej
– środkowo-wschodniej i południowo-wschodniej.
C.
Typ I: kujawsko-pomorskie, łódzkie, świętokrzyskie.
Typ II: opolskie, dolnośląskie, lubuskie, zachodniopomorskie, pomorskie, warmińsko-mazurskie.
Typ III: małopolskie, podkarpackie, lubelskie, podlaskie, wielkopolskie.
Typ IV: śląskie, mazowieckie.
D. Indywidualna odpowiedź ucznia.
E.
Typ I: na wschód od woj. mazowieckiego (środkowa część kraju).
Typ II: południowa, zachodnia i północna Polska.
Typ III: wschodnia i południowo-wschodnia Polska.
Typ IV: południowa i środkowa część – centralna Polska.
F. Główne etapy budowania typologii:
– dobór cech do analizy kartograficznej
– dobór metody konstrukcji mapy
– analiza rozmieszczenia i wielkości zjawiska
– porównanie rozmieszczenia obu zjawisk
– budowa mapy przedstawiającej rozmieszczenie typów
– porównanie wyników typologii z innymi mapami tematycznymi.
Rozdział 1 9
Temat 4. Temat 4.
Interpretacja mapy turystycznej Interpretacja mapy turystycznej
Ćwiczenie 1
NW.
Ćwiczenie 2
Ćwiczenie 3•
440 m n.p.m.
Nazwa obiektu Wysokość bezwzględna (m n.p.m.) Wysokość w stosunku do parkingu w Szczawnicy (m)
Sokolica możliwe odpowiedzi od ok. 700 do 750 możliwe odpowiedzi od ok. 260 do 310
Zamek Pieniński możliwe odpowiedzi od ok. 700 do 770 możliwe odpowiedzi od ok. 260 do 330
Szczyt Orlica 555 115
Przejście graniczne na niebieskim

620 180
szlaku turystycznym
Schron przed deszczem położony

715 275
na NW od szczytu Czerteź
Ćwiczenie 4
1. Zamkowa Góra, Ostry Wierch.
2. Schronisko ”Orlica”.
3. Dopływ bez nazwy przepływający przez Stodołki.
4. Sosnów.
5. Sokolica.
6. Prielom Lesnickeho potoka.
7. Biała Skała.
8. Informacja turystyczna, muzeum, dyrekcja Pienińskiego PN.
9. Kaplica św. Kingi.
Ćwiczenie 5
Ćwiczenie 6
a) SW.
b) E.
c) N.
Ćwiczenie 7•
a) 225°.
b) 90°.
c) 0°.
Ćwiczenie 8
Ćwiczenie 9
Rozdział 2.
Ziemia we Wszechświecie
Temat 1. Temat 1.
Planeta Ziemia Planeta Ziemia (1)
Ćwiczenie 1
a) Jądro galaktyki.
b) Dysk galaktyczny.
Ćwiczenie 2
a) B, b) P, c) P, d) B, e) P, f) P.
Ćwiczenie 3•
Ćwiczenie 4
Planety zewnętrzne: Jowisz, Saturn, Uran, Neptun.
Planety wewnętrzne: Merkury, Wenus, Ziemia, Mars.
Ćwiczenie 5
Planety zewnętrzne: bardzo gruba i gęsta atmosfera, duże rozmiary, mała gęstość materii, z której są zbudowane.
Planety wewnętrzne: warstwowa budowa wnętrza oraz istnienie metalicznego jądra, duża gęstość materii,
z której są zbudowane, małe rozmiary.
Ćwiczenie 6•
a) B, b) P, c) P, d) B, e) P.
Ćwiczenie 7
Zaczynając od lewej, przeciwnie do ruchu wskazówek zegara: nów, pierwsza kwadra, pełnia, trzecia kwadra.
Ćwiczenie 8
Temat 2. Temat 2.
Ruch obiegowy Ziemi Ruch obiegowy Ziemi
Ćwiczenie 1
Od 21 III przeciwnie do ruchu wskazówek zegara: 21 III – wiosna, 22 VI – lato, 23 IX – jesień, 22 XII – zima.
W każdej pozycji ruchu obiegowego oś ziemską należy narysować następująco:
Rozdział 2 11
Ćwiczenie 2•
a) P, b) P, c) B, d) B, e) P.
Ćwiczenie 3
Ćwiczenie 4
Rysunek B.
Ćwiczenie 5•
Od góry wierszami:
– równik 21 III lub 23 IX
– biegun północny 22 VI
– Zwrotnik Raka 22 VI
– równik 22 VI
– koło podbiegunowe północne 22 VI
– biegun 21 III lub 23 IX.
Ćwiczenie 6
Miasto Szerokość geograficzna Długość geograficzna
Sanok 49° 30’ 22° 10’
Kołobrzeg 54° 10’ 15° 30’

Radom 51° 20’ 21° 10’
Gniezno 52° 30’ 17° 30’
Miasta według długości trwania dnia latem: Kołobrzeg, Gniezno, Radom, Sanok.
Ćwiczenie 7
Wysokość górowania Słońca
Miasto i współrzędne geograficzne
21 III 22 VI 22 XII
Warszawa (52°N, 21°E) 38° 61° 27’ 14° 33’
Pekin (40°N, 116°E) 50° 73° 27’ 26° 33’
Buenos Aires (34°S, 58°W) 56° 32° 33’ 79° 27’
Ćwiczenie 8
49°S.
Ćwiczenie 9
57°27’N.
Ćwiczenie 10
Lata przestępne: 1824, 1600, 1984, 2000, 1784.
Ćwiczenie 11•
Boże Narodzenie u katolików jest obchodzone według kalendarza gregoriańskiego (reforma kalendarza z 1582 r.),
natomiast u prawosławnych według kalendarza juliańskiego. W kalendarzu juliańskim rok trwa o 11 minut dłużej
(365 dni i 6 godzin) niż rok zwrotnikowy (365 dni 5 godzin 48 minut i 45 sekund). Od czasu wprowadzenia kalen-
darza juliańskiego (46 r. p.n.e.) różnica ta zwiększyła się do 13 dni.
Temat 3. Temat 2.
Ruch obrotowy Ziemi Ruch obrotowy Ziemi (1)
Ćwiczenie 1
Skreślone:
a) równika,
b) ruchu Ziemi wokół Słońca,
c) cywilną,
d) ze wschodu na zachód,
e) 12 godzin,
f) pięć stref oświetlenia Ziemi,
g) różna.
Ćwiczenie 2
Ćwiczenie 3•
Ćwiczenie 4
Ćwiczenie 5
Odpowiedź: Sanok.
Uzasadnienie: Ziemia porusza się z zachodu na wschód, tak więc promienie słoneczne oświetlą najpierw tę miej-
scowość, która znajduje się na południku położonym najbardziej na wschodzie.
Temat 4. Temat 1.
Przestrzeń i czas Planeta Ziemia (2),
Temat 3.
Ruch obrotowy Ziemi (2)
Ćwiczenie 1•
1333,2 km.
Ćwiczenie 2•
779,1 km.
Ćwiczenie 3
a) 2, b) 3, c) 5, d) 1.
Ćwiczenie 4
a) 1 godz. i 4 min, b) 2 godz.
Ćwiczenie 5
a) 720, b) 1224, c) 2000.
Rozdział 2 13
Ćwiczenie 6•
1100.
Ćwiczenie 7•
1330.
Ćwiczenie 8•
956.
Ćwiczenie 9•
Ćwiczenie 10
c)
Rozdział 3.
Atmosfera i klimat
Temat 1. Temat 1.
Budowa i skład atmosfery. Budowa i skład atmosfery.
Funkcje atmosfery Temperatura powietrza (1)
Ćwiczenie 1
a) termosfera h) stratosfera
b) troposfera i) dolna część mezosfery
c) termosfera j) egzosfera
d) stratosfera k) mezosfera.
e) troposfera
f) stratosfera
g) troposfera
Ćwiczenie 2
Ćwiczenie 3•
Ćwiczenie 4•
Temat 2. Temat 1.
Obieg ciepła w przyrodzie. Budowa i skład atmosfery.
Temperatura powietrza Temperatura powietrza (2)
Ćwiczenie 1•
Ćwiczenie 2
Skreślone:
a) promieniowania długofalowego f) mniejszą, dużo
b) promieniowanie długofalowe, promieniowanie krótkofalowe g) niskie
c) padającego, odbitego h) lodowiec
d) małe, małe i) las.
e) wysokie
Ćwiczenie 3•
a) 3, b) 1, c) 5, d) 2, e) 4.
Rozdział 3 15
Ćwiczenie 4•
Ćwiczenie 5
Manila Sztokholm Tobolsk
Średnia roczna temperatura powietrza 26,4°C 6,6°C –0,1°C
Roczna amplituda temperatury powietrza 3,9°C 20,9°C 36,6°C
Ćwiczenie 6•
Stacja B.
Uzasadnienie: niższa temperatura powietrza w ciągu całego roku, chłodne lato, mroźna zima, niższa amplituda
temperatury powietrza. Temperatura powietrza spada wraz z wysokością nad poziomem morza.
Ćwiczenie 7
–3,8°C.
Ćwiczenie 8
Czynniki: małe zachmurzenie, duża odległość od morza, skąpa roślinność.
Ćwiczenie 9
Regiony geograficzne
Obszar o małej rocznej amplitudzie temperatury powietrza Nizina Amazonki, Nizina Angielska, Tatry Wysokie, Tybet
Nizina Zatokowa, Nizina Zachodniosyberyjska, półwysep Jamał, pu-

Obszar o dużej rocznej amplitudzie temperatury powietrza
stynia Gobi, wnętrze Antarktydy
Ćwiczenie 10
a) 2, b) 1, c) 5, d) 3, e) 4.
Temat 3. Temat 2.
Obieg wody w troposferze. Woda w troposferze.
Produkty kondensacji pary wodnej Opady atmosferyczne
Ćwiczenie 1
Skreślone:
a) ogrzewa się e) minimalną
b) duża f) ogrzewania się
c) maleje g) sublimacji
d) zmniejsza h) %.
Ćwiczenie 2•
Rosa – duża zawartość pary wodnej w powietrzu oraz wychłodzenie podłoża.
Szadź – występowanie mgły i ujemna temperatura powietrza.
Szron – duża zawartość pary wodnej w powietrzu oraz ujemna temperatura podłoża, proces resublimacji.
Ćwiczenie 3•
Ćwiczenie 4•
Ćwiczenie 5
A. Orograficzne, B. Frontalne, C. Konwekcyjne.
Ćwiczenie 6•
Ćwiczenie 7
Ćwiczenie 8
Wielkości opadów:
I. Maksymalne opady, powyżej 3000 mm – delta Gangesu.
II. Minimalne opady, poniżej 100 mm – Sahara, Półwysep Arabski, środkowa Australia.
III. Minimalne opady – Półwysep Kalifornijski, zachodnie wybrzeża kontynentów na półkuli południowej poniżej 100 mm.
Wyjaśnienie: czynniki klimatotwórcze: I. monsun letni; II. strefa wyżów zwrotnikowych (zstępujące masy powie-
trza); III. zimne prądy morskie.
Ćwiczenie 9
Region geograficzny Wielkość opadów Przyczyna dużych lub małych opadów
Półwysep Kalifornijski Poniżej 100 mm Zimny prąd morski
Półwysep Arabski Poniżej 100 mm Strefa wyżów zwrotnikowych (zstępujące masy powietrza)
Wybrzeże Namibii Poniżej 100 mm Zimny prąd morski
Wyżyna Tybet 100–200 mm W cieniu opadowym
Nizina Gangesu Od 1000 do powyżej 3000 mm Monsun letni
Nizina Angielska Od 500 do 1000 mm Fronty atmosferyczne, morskie masy powietrza
Kotlina Kongo Od 1000 do powyżej 2000 mm Prądy konwekcyjne
Temat 4. Temat 3.
Ciśnienie atmosferyczne. Ciśnienie atmosferyczne.
Rodzaje wiatrów Ogólna cyrkulacja atmosfery (1)
Ćwiczenie 1•
a) spadnie, b) spadnie, c) wzrośnie.
Ćwiczenie 2
Wartości izobar: wewnętrzna np. 1 000, zewnętrzna 980; kierunek wiatrów zgodny z kierunkiem ruchu wskazó-
wek zegara.
Rozdział 3 17
Ćwiczenie 3
Wartości izobar: wewnętrzna np. 980, zewnętrzna 1 000; kierunek wiatrów przeciwny do kierunku ruchu wska-
zówek zegara.
Ćwiczenie 4
a) niż, b) wyż, c) niż, d) wyż.
Ćwiczenie 5
Ćwiczenie 6
Ćwiczenie 7
Rysunek A: bryza dzienna – lewe kółko N, prawe W; kierunek wiatru od wody w stronę lądu.
Rysunek B: fen – lewe kółko W, prawe N; kierunek wiatru ku wierzchołkowi góry, od strony z zaznaczonymi chmu-
rami (strona dowietrzna).
Ćwiczenie 8•
Temat 5. Temat 3.
Ogólna cyrkulacja powietrza Ciśnienie atmosferyczne.
atmosferycznego Ogólna cyrkulacja atmosfery (2)
Ćwiczenie 1
a) Arktyczne/antarktyczne, polarne, zwrotnikowe, równikowe.
b) Morskie, kontynentalne.
c) Ciepłe, chłodne.
Ćwiczenie 2
Kolejno: ciepły, chłodny.
Ćwiczenie 3
Zachmurzenie, obfite opady śniegu lub deszczu, wzrost prędkości wiatru, wzrost temperatury powietrza, odwilż.
Ćwiczenie 4
Skreślone:
– w umiarkowanych szerokościach geograficznych, zmiennych
– między centrami wyżów zwrotnikowych, wschodnie
– zachodnich, niżami.
Ćwiczenie 5
4, 3, 1, 5, 6, 2.
Ćwiczenie 6
a) 1, b) 3, c) 4, d) 2, e) 5.
Temat 6. Temat 4.
Prognozowanie pogody. Prognozowanie pogody.
Mapa synoptyczna Mapa synoptyczna
Ćwiczenie 1
Ćwiczenie 2
a) IMGW – Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej.
b) WMO – Światowa Organizacja Meteorologiczna.
Ćwiczenie 3
Nasłonecznienie, temperatura powietrza, prędkość i kierunek wiatru, ciśnienie atmosferyczne, wilgotność powie-
trza, opady, zachmurzenie, rodzaj chmur.
Ćwiczenie 4
Ciśnienie atmosferyczne – izobary; układy ciśnienia – W, N; temperatura – liczba; fronty atmosferyczne, zachmu-
rzenie, prędkość i kierunek wiatru, inne zjawiska – umowne znaki (patrz mapa synoptyczna).
Ćwiczenie 5•
Heliograf – nasłonecznienie.
Anemometr – wiatr.
Termograf – temperatura powietrza.
Psychrometr – wilgotność powietrza.
Ćwiczenie 6
Ćwiczenie 7
Ćwiczenie 8
A. Niż baryczny z centrum nad Wyspami Brytyjskimi, front ciepły i chłodny, masy powietrza polarnomorskiego
i zwrotnikowego.
B. Silny, porywisty wiatr, burze, gwałtowne opady deszczu, wzrost temperatury powietrza powyżej 30°C.
C. Granica frontów atmosferycznych, wstępujące masy powietrza na froncie chłodnym.
D. Masy powietrza z południowego zachodu.
E. Masa polarnomorska – wilgotna i chłodna, masa zwrotnikowa – upalna.
F. 1,2°C.
Temat 7. Temat 5.
Czynniki klimatotwórcze Czynniki klimatotwórcze
Ćwiczenie 1
Składnik pogody Czynnik klimatotwórczy Zależności
Wraz ze wzrostem szerokości geograficz-

Temperatura powietrza Szerokość geograficzna
nej temperatura powietrza maleje
Rozdział 3 19
Opady rosną wraz ze wzrostem wysokości

Suma opadów rocznych Wysokość n.p.m.
(do określonej wysokości)
Roczna amplituda temperatury powietrza

Roczna amplituda temperatury powietrza Odległość od morza
rośnie wraz z odległością od morza
Temperatura powietrza i opady na wy-

Temperatura powietrza spada, a opady są
brzeżu, wzdłuż którego przemieszczają Zimne prądy morskie
minimalne lub nie występują
się prądy morskie
Ćwiczenie 2
a) zimny prąd morski
b) położenie cieniu opadowym
c) wyż zwrotnikowy, zstępujące powietrze
d) brak prądów konwekcyjnych, zmiana oświetlenia Ziemi
e) monsun letni
f) duży kąt padania promieni słonecznych
g) powstanie głębokiego niżu nad oceanem
h) ciepły prąd morski, fronty atmosferyczne
i) dopływ mas polarnych.
Ćwiczenie 3•
Regiony geograficzne Główne czynniki klimatotwórcze
Nizina Zachodniosyberyjska Szerokość geograficzna, położenie w głębi lądu
Nizina Francuska Szerokość geograficzna, odległość od Atlantyku
Wyżyna Dekan Wysokość nad poziomem morza, śródgórskie położenie
Góry Wododziałowe Południkowy układ gór i odległość od Pacyfiku
Pustynia Atakama Zimny prąd morski
Grenlandia Szerokość geograficzna
Ćwiczenie 4
a) Wyż zwrotnikowy, zstępujące powietrze.
b) Monsun letni.
c) Ciepły prąd morski, morskie masy powietrza.
Ćwiczenie 5
A.
a) W mieście wyższa niż na terenach podmiejskich.
b) W mieście większe niż na terenach podmiejskich.
c) W mieście większe niż na terenach podmiejskich.
d) W mieście mniejsza prędkość niż na terenach podmiejskich, w mieście lokalne zwiększenie siły – efekt tunelowy.
B. •
a) Małe albedo pokrycia terenu i duże wypromieniowanie ciepła, suche podłoże.
b) Duża liczba jąder kondensacji pary wodnej.
c) Duża ilość zanieczyszczeń pyłowych, powstawanie smogu.
d) Bariera w postaci zabudowań, efekt tunelowy wzdłuż ciągów komunikacyjnych pokrywających się z kierun-
kiem wiatru.
Temat 8. Temat 6.
Klimaty kuli ziemskiej Klimaty kuli ziemskiej
Ćwiczenie 1
Klimat umiarkowany morski: duże roczne sumy opadów, chłodne lata, łagodne zimy, mała amplituda tempera-
tury powietrza, układy niżowe latem, zmienne wiatry.
Klimat umiarkowany kontynentalny: małe roczne sumy opadów, upalne lata, mroźne zimy, duża amplituda
temperatury powietrza, układy wyżowe latem, ruchy konwekcyjne powietrza.
Ćwiczenie 2
A. 17,6°C.
B. 10°C.
C. 1 039 mm.
D.• Kąt padania promieni słonecznych.
E.• Wyż zwrotnikowy, zstępujące powietrze.
Ćwiczenie 3
Ćwiczenie 4
Cecha
Region geograficzny Typ klimatu
Średnia roczna temperatura Roczna suma opadów
powietrza (°C) atmosferycznych (mm)
Wybrzeże Chorwacji Śródziemnomorski Około 15°C Do 1 000 mm
Nizina Francuska Morski Powyżej 10°C Do 1 000 mm
Nizina Hudsońska Kontynentalny Około 1°C Do 500 mm
Nizina Gangesu i Brahmaputry Monsunowy Ponad 15°C Ponad 2 000 mm
Ćwiczenie 5
A.
a) Brest.
b) Miszkolc.
c) Palermo.
d) Astrachań.
B.
a) Umiarkowany ciepły / morski.
b) Umiarkowany ciepły / kontynentalny.
c) Podzwrotnikowy / śródziemnomorski.
d) Umiarkowany ciepły / kontynentalny, skrajnie suchy.
C. Indywidualna odpowiedź ucznia.
D. Indywidualna odpowiedź ucznia.
Ćwiczenie 6
Rozdział 4 21
Rozdział 4.
Hydrosfera
Temat 1. Temat 1.
Zasoby i krążenie wody Zasoby i krążenie wody
w przyrodzie w przyrodzie
Ćwiczenie 1
a) P, b) P, c) B, d) P, e) B, f) P.
Ćwiczenie 2
Ćwiczenie 3
Ćwiczenie 4•
Temat 2. Temat 2.
Właściwości i ruchy wody w morzach Właściwości i ruchy wody w morzach
i oceanach i oceanach
Ćwiczenie 1
a) P, b) B, c) P, d) B, e) P, f) B, g) P.
Ćwiczenie 2•
Ćwiczenie 3
Morza przybrzeżne Morza śródlądowe Morza międzywyspowe
Beauforta, Tasmana, Południowochińskie, Śródziemne, Czerwone, Czarne, Jawajskie, Fidżi, Celebes

Norweskie, Arabskie, Weddela, Beringa, Bałtyckie
Karskie, Karaibskie, Czukockie
Ćwiczenie 4
Ćwiczenie 5•
Ćwiczenie 6
Przyczyna powstawania Ruch wody morskiej
Stałe wiatry Prądy morskie
Grawitacyjne oddziaływanie Ziemi, Słońca i Księżyca Pływy
Podmorskie trzęsienia ziemi, erupcje wulkaniczne i osuwiska mas skalnych Tsunami
Wiatry ziemne Falowanie
Ćwiczenie 7•
Ćwiczenie 8
Ćwiczenie 9•
Temat 3. Temat 3.
Wody powierzchniowe Wody powierzchniowe
i podziemne (1)
Ćwiczenie 1
Kolejno: d, c, b, a.
Legenda od góry: dorzecze rzeki B, dorzecze rzeki A, zlewisko morza X, zlewisko morza Y, obszar bezodpływowy,
dział wodny.
Ćwiczenie 2
Kolejno od lewej u góry: deszczowy równikowy, deszczowy podrównikowy, deszczowy monsunowy, deszczowy
śródziemnomorski, lodowcowy.
Ćwiczenie 3•
Ustrój deszczowy monsunowy: intensywne opady deszczu związane z nadejściem monsunu letniego.
Ustrój deszczowy podrównikowy: intensywne opady deszczu związane z nadejściem pory deszczowej.
Ćwiczenie 4•
530 m3/s.
Ćwiczenie 5
Ćwiczenie 6•
Odpowiedź: A.
Uzasadnienie: lasy w dorzeczach rzek ograniczają wezbrania w rzekach, ponieważ w naturalny sposób wydłużają
czas obiegu wody, w tym jej odpływ powierzchniowy i podziemny do rzeki (funkcja retencyjna lasów). Dla ogra-
niczenia wezbrań ważna jest jednak nie tylko wielkość zalesienia, ale przede wszystkim rozmieszczenie lasów na
obszarze dorzecza. Najlepiej jest, gdy lasy rozmieszczone są w dorzeczach w miarę równomiernie oraz obejmują
swym zasięgiem tereny źródliskowe rzek i ich górny bieg. W tych częściach dorzeczy spadki terenu są na ogół
większe, tak więc lasy pełnią tam ważną rolę w spowalnianiu odpływu wody.
Rozdział 4 23
Ćwiczenie 7
Procesy wewnętrzne Procesy zewnętrzne
Polodowcowe cyrkowe, meandrowe, polodowcowe morenowe,
Tektoniczne, wulkaniczne
reliktowe, przybrzeżne, biogeniczne
Ćwiczenie 8
Nazwa jeziora Typ genetyczny
Bajkał Tektoniczne
Ładoga Polodowcowe (polodowcowo-tektoniczne)
Czarny Staw pod Rysami Polodowcowe (cyrkowe)
Łebsko Polodowcowo-przybrzeżne
Jezioro Aralskie Reliktowe
Ćwiczenie 9•
a) Dystroficzny.
b) Oligotroficzny.
c) Eutroficzny.
Temat 4. Temat 3.
Wody podziemne i źródła Wody powierzchniowe
i podziemne (2)
Ćwiczenie 1
a) P, b) P, c) P, d) B, e) P, f) B.
Ćwiczenie 2
Od lewej na górze przeciwnie do ruchu wskazówek zegara: 3, 4, 2, 5, 6, 1.
Ćwiczenie 3•
a) 2, b) 3, c) 1.
Ćwiczenie 4
Odpowiedź: C.
A. 1.
B. Na rysunku: pionowa linia zaczynająca się w najniższym miejscu widocznego obniżenia, a kończąca w warstwie
utworów przepuszczalnych.
Ćwiczenie 5
a) Dolinne.
b) Warstwowe.
c) Uskokowe.
d) Szczelinowe wstępujące.
e) Szczelinowe zstępujące.
Ćwiczenie 6•
a) P, b) B, c) B, d) P.
Temat 5. Temat 4.
Lodowce Lodowce
Ćwiczenie 1
Ćwiczenie 2
Ćwiczenie 3•
b), d), a), c).
Ćwiczenie 4
a), b), e), f).
Ćwiczenie 5
a) Alpejski.
b) Norweski.
c) Piedmontowy.
Ćwiczenie 6•
a) B, b) P, c) B, d) P, e) P.
Rozdział 5 25
Rozdział 5.
Wewnętrzne procesy kształtujące litosferę
Temat 1. Temat 1.
Budowa wnętrza Ziemi Budowa Ziemi i jej ewolucja (1)
Ćwiczenie 1•
Barierą jest wysoka temperatura i ciśnienie panujące we wnętrzu Ziemi.
Ćwiczenie 2
Kolejno: skorupa ziemska, warstwa nieciągłości Moho, płaszcz ziemski, warstwa nieciągłości Wiecherta-
Gutenberga, jądro.
Ćwiczenie 3
Kolejno wierszami: płaszcz ziemski, skorupa ziemska, jądro.
Ćwiczenie 4
Cechy skorupy Skorupa kontynentalna Skorupa oceaniczna
Grubość warstw 35–40 km Kilkaset metrów – kilka kilometrów
Rodzaj skał budujących warstwę Granity i bazalty Bazalty
Gęstość skał, z których zbudowana jest warstw 2,7–2,9 g/cm3 3,3 g/cm3
Ćwiczenie 5
c), e).
Ćwiczenie 6•
W obszarach podbiegunowych linie sił pola magnetycznego Ziemi zbiegają się w kierunku biegunów magnetycz-
nych, tworząc leje biegunowe. Wnika w nie wiatr słoneczny, docierając do górnych warstw atmosfery. Uderzając
w cząsteczki gazów atmosferycznych, wywołuje ich świecenie.
Temat 2. Temat 1.
Dzieje Ziemi Budowa Ziemi i jej ewolucja (2)
Ćwiczenie 1
Kolejno: ssaki naczelne, ptaki, ssaki, gady, płazy, ryby, jamochłony.
Ćwiczenie 2
a), e), c), b), d).
Ćwiczenie 3•
Kolejno wierszami: przypuszczalny rozkład kontynentów za 50 mln lat, kambr, trzeciorzęd, jura.
Ćwiczenie 4•
c), e), d), f), a).
Ćwiczenie 5
Orogeneza kaledońska Orogeneza hercyńska Orogeneza alpejska
K1 Góry Południowochińskie H1 Sudety A1 Kordyliery

K2 Apallachy Północne H2 Wogezy A2 Andy
K3 Góry Kaledońskie H3 Góry Przylądkowe A3 Alpy
K4 Góry Skandynawskie H4 Apallachy Południowe A4 Góry Wierchojańskie
Ćwiczenie 6
Temat 3. Temat 2.
Składniki litosfery Składniki litosfery (1)
Ćwiczenie 1
Ćwiczenie 2•
Ćwiczenie 3
Skały magmowe Skały osadowe Skały metamorficzne
Wapień, piasek, zlepieniec, gips,

Granit, andezyt, bazalt Gnejs, marmur
sól kamienna
Ćwiczenie 4
A. Węgiel kamienny.
B. Granit.
C. Gnejs.
D. Porfir kwarcowy.
E. Piaskowiec.
Ćwiczenie 5•
A. Kolejno od góry: wietrzenie skał, diageneza.
B. Kolejno od góry: wzrost temperatury i topnienie skał, erupcja wulkaniczna i krystalizacja lawy.
Ćwiczenie 6•
Skały magmowe i metamorficzne nazywane są krystalicznymi, ponieważ minerały, z których są zbudowane, pod-
czas powstawania skały wykształcają budowę krystaliczną.
Rozdział 5 27
Temat 4. Temat 2.
Złoża surowców mineralnych Składniki litosfery (2)
Ćwiczenie 1
a) Energetyka i karbochemia.
b) Energetyka i petrochemia (tworzywa sztuczne, paliwa).
c) Przyprawa, przemysł chemii nieorganicznej (soda, chlor).
d) Kable, rury wodociągowe.
Ćwiczenie 2
a) 2, b) 3, c) 4, d) 1.
Ćwiczenie 3
a) Ropa naftowa.
b) Margle i wapienie.
c) Rudy żelaza.
d) Aluminium (boksyty).
Ćwiczenie 4•
A. Pułapka geologiczna.
B. Pokład.
C. Słup (wysad).
Ćwiczenie 5•
a) Węgiel kamienny, węgiel brunatny, osadowe rudy miedzi, osadowe rudy żelaza.
b) Rudy metali, np. złota.
c) Ropa naftowa i gaz ziemny.
d) Sól kamienna.
Ćwiczenie 6•
Przykłady surowców
Metoda eksploatacji złóż
Charakterystyka eksploatacji mineralnych eksploatowanych
surowców mineralnych
tą metodą
Służy eksploatacji surowców występujących w ciekłym

lub gazowym stanie skupienia. W celu ich pozyskania
Metoda otworowa Ropa naftowa i gaz ziemny
wykonuje się odwiert, w który wprowadzana jest pompa
tłocząca surowiec
Jest to metoda pozyskiwania surowców mineralnych

znajdujących się na dużych głębokościach. Aby udo-
Metoda głębinowa Węgiel kamienny, rudy miedzi
stępnić złoża, buduje się pionowe szyby, a następnie
poziome korytarze
Przed rozpoczęciem wydobycia surowców mineralnych

tą metodą należy usunąć warstwę skał zalegających nad
Metoda odkrywkowa Węgiel brunatny
złożem. Ten sposób eksploatacji wykorzystuje się do wy-
dobywania płytko położonych złóż
Ćwiczenie 7
Temat 5. Temat 3.
Teoria tektoniki płyt litosfery Teoria tektoniki płyt litosfery
Ćwiczenie 1
Kolejno wierszami: mniejsza, większa; większa, mniejsza.
Ćwiczenie 2
Ćwiczenie 3•
Na rysunku:
– u góry: c, d, e
– u dołu z lewej: b
– u dołu z prawej: a.
Ćwiczenie 4
Obszar występowania
Typ krawędzi Charakterystyka zjawiska
(2 przykłady)
Fałdowanie osadów płyty oceanicznej, wypiętrzanie gór
Kolizja dwóch płyt kontynental-
fałdowych, zanik mórz i oceanów, trzęsienia ziemi i wul- Himalaje, Alpy
nych
kanizm
W miejscu pogrążania się płyty oceanicznej pod konty-
nentalna powstaje rów oceaniczny i następuje fałdowanie
Subdukcja płyt litosfery Andy, Nowa Zelandia
oraz wypiętrzanie osadów morskich. Częste są trzęsienia
ziemi i erupcje wulkaniczne
Pękanie płyt litosfery, wulkanizm, powstawanie grzbietów Grzbiet Środkowoatlantycki,
Strefa ryftowa
i ryftów, trzęsienia ziemi Grzbiet Wschodniopacyficzny
Ćwiczenie 5
a) Indoaustralijskiej (lub dekańskiej) i eurazjatyckiej
b) amerykańskiej oraz eurazjatyckiej i afrykańskiej
c) filipińskiej i pacyficznej
d) Nazca pod amerykańską
e) afrykańskiej i eurazjatyckiej.
Ćwiczenie 6
Rysunek 1: strefa rozrostu (ryftowa), 1 – ognisko magmowe, 2 – grzbiet oceaniczny, 3 – ryft.
Rysunek 2: strefa subdukcji, 1 – rów oceaniczny, 2 – pasmo fałdowe (góry), 3 – wulkan, 4 – ognisko magmowe.
Temat 6. Temat 4.
Zjawiska plutoniczne i wulkaniczne Zjawiska występujące na krawędziach
płyt litosfery (1)
Ćwiczenie 1•
a) Batolit. c) Żyła zgodna (sill).
b) Lakolit. d) Żyła niezgodna (dajka).
Rozdział 5 29
Ćwiczenie 2•
Intruzje zgodne nie naruszają ciągłości warstw skalnych. Magma krzepnie pomiędzy warstwami skalnymi.
Ćwiczenie 3•
Plutonizm Wulkanizm
Miejsce występowania Występuje we wnętrzu Ziemi Na powierzchni Ziemi
Materiał, który podlega przemieszczaniu
Magma Lawa
i krzepnięciu
Formy powstające w wyniku tych proce-
Intruzje magmowe (lakolit, batolit, itp.) Wulkany stożkowe lub tarczowe
sów
Ćwiczenie 4
1. Komora magmowa (ognisko).
2. Komin główny.
3. Krater.
4. Krater pasożytniczy.
Ćwiczenie 5
Produkty erupcji wulkanicznej
ciekłe stałe gazowe
Skały ze ścian krateru, bomby wulkaniczne, Dwutlenek węgla, para wodna, związki
Lawa zasadowa, kwaśna
lapille, popiół i pył wulkaniczny siarki, metan, chlor, fluor
Ćwiczenie 6•
Cechy erupcji efuzywnej: b, c, d.
Cechy erupcji eksplozywnej: a, e, f.
Ćwiczenie 7
a) 2, b) 3, c) 1, d) 4.
Ćwiczenie 8
Skutki pozytywne Skutki negatywne
Zniszczenie szaty roślinnej i pożywienia dla zwierząt, zanieczysz-
Żyzny popiół wulkaniczny, atrakcja turystyczna
czenie atmosfery, wyginięcie fauny, wyginięcie fauny rzecznej
Ćwiczenie 9•
Typ erupcji wulkanicznej: eksplozywna.
Argumenty: zniszczenie stożka wulkanicznego, duże ilości popiołu wulkanicznego, gwałtowność erupcji.
Temat 7. Temat 4.
Trzęsienia ziemi Zjawiska występujące na krawędziach
płyt litosfery (2)
Ćwiczenie 1
Na rysunku kolejno od góry: a, b.
W hipocentrum powstaje fala sejsmiczna, natomiast do epicentrum dociera najszybciej, bo znajduje się ono bez-
pośrednio nad hipocentrum na powierzchni litosfery.
Ćwiczenie 2•
a) Subdukcja płyt litosfery. c) Subdukcja płyt litosfery.
b) Kolizja płyt litosfery. d) Przesunięcie równoległe płyt litosfery wzdłuż uskoku San Andreas.
Ćwiczenie 3•
Wyjaśnienie: obszary sejsmiczne położone są wzdłuż krawędzi płyt litosfery, natomiast asejsmiczne na starych
platformach prekambryjskich, stabilnych tektonicznie.
Ćwiczenie 4
A. Iran leży na mikropłycie irańskiej, która znajduje się w strefie kolizji kilku płyt (eurazjatyckiej, arabskiej, dekań-
skiej).
B. Ofiary w ludziach, zawalenie się budynków, brak dostaw wody i prądu, zniszczenie szpitali i zabytków, wielu
rannych, chaos społeczny.
C. Indywidualna odpowiedź ucznia.
D. Edukacja ludności, budowa domów odpornych na trzęsienia ziemi lub z lekkich materiałów, dobra organizacja
obrony cywilnej i służby zdrowia.
Zakres rozszerzony
Temat 8.
Pionowe ruchy litosfery
Ćwiczenie 1•
Zmiany położenia linii brzegowej, występowanie śladów organizmów morskich na terenach lądowych, występo-
wanie na lądach skał powstających w środowisku morskim, np. wapieni.
Ćwiczenie 2•
Ruchy epejrogeniczne Ruchy izostatyczne
Przemieszczanie się magmy we wnętrzu Zaburzenia izostazji wywołane naciskiem
Przyczyna ruchu
Ziemi zewnętrznym
Kierunek ruchu Pionowe, wielkopromienne Pionowe o małym zasięgu
Oznaki występowania ruchu Zmiany linii brzegowej Zmiany linii brzegowej
Ćwiczenie 3•
Temat 9. Temat 5.
Mapa i przekrój geologiczny Budowa geologiczna kuli ziemskiej
jako źródła wiedzy o budowie
geologicznej Ziemi
Ćwiczenie 1
Platforma Pasmo fałdowe
Sztywny blok skalny, zbudowany z podłoża i pokrywy skał Zbudowane jest ze sfałdowanych skał osadowych, które tworzą
osadowych fałdy lub skomplikowane płaszczowiny
Rozdział 5 31
Ćwiczenie 2
a) Płyta – część platformy, w której podłoże przykryte jest osadami.
b) Tarcza – jednostka geologiczna w obrębie platformy, w której podłoże krystaliczne odsłania się na powierzchni.
c) Niecka – jednostka geologiczna, w której osady tworzą warstwy ugięte ku dołowi wzdłuż osi.
d) Monoklina – jednostka geologiczna, w której warstwy skalne pochylone są względem powierzchni obszaru pod
jednakowym kątem.
Ćwiczenie 3
A. Platforma wschodnioeuropejska, platforma zachodnioeuropejska, obszary fałdowań kaledońskich i hercyńskich,
fałdowe struktury alpejskie.
B. •
1. Powstanie podłoża platformy wschodnioeuropejskiej w prekambrze.
2. Fałdowanie w orogenezie kaledońskiej w północnej i środkowej Europie.
3. Fałdowanie w orogenezie hercyńskiej.
4. Obniżenie fragmentów podłoża platformy zachodnioeuropejskiej i wypełnienie ich osadami.
5. Fałdowanie w orogenezie alpejskiej.
C. Przykładowo: pasma fałdowe to obszary górskie; niskie góry są zwykle sfałdowane w orogenezie kaledońskiej,
wysokie w alpejskiej; płytowe fragmenty platform są z reguły nizinami.
Ćwiczenie 4•
A. Niecka.
B. a), e).
C. Trzeciorzęd (paleogen).
D. Kenozoik, trzeciorzęd (paleogen).
E. Kenozoik, trzeciorzęd (paleogen).
F.
a) ok. 220 m pod powierzchnią terenu.
b) ok. 40 m.
G. W okolicy Turoszowa i Bogatyni węgiel brunatny występuje płytko pod powierzchnią terenu, a pokłady mają
dużą miąższość.
H. Kolejno: zjawiska plutoniczne i powstanie podłoża, wulkanizm, występowanie zbiornika wodnego i gromadze-
nie się w nim materii organicznej, zlodowacenie obszaru.
Temat 10. Temat 6.

Związki między budową Związki między budową
geologiczną a ukształtowaniem geologiczną a ukształtowaniem
powierzchni terenu powierzchni terenu
Ćwiczenie 1
Nizina Wyżyna Góry
Wysokość bezwzględna do 300 m

Wysokość bezwzględna od 300 do kilku Duże wysokości bezwzględne
n.p.m., małe zróżnicowanie wysokości
tysięcy metrów n.p.m., falista i względne, silne urozmaicenie
względnej, niewielkie urozmaicenie
lub pagórkowata rzeźba terenu i rozczłonkowanie rzeźby powierzchni
rzeźby powierzchni
Ćwiczenie 2
Góry sfałdowane w orogenezie kaledoń-
Cechy Góry sfałdowane w orogenezie alpejskiej
skiej i hercyńskiej
Wysokość bezwzględna
Mniejsze Większe
i względna
Rzeźba gór niskich i średnich, łagodne stoki,

Cechy rzeźby spłaszczenia grzbietów, rozległe doliny Rzeźba gór wysokich, strome stoki, ostre szczyty
i kotliny
Dominujący typ struktur

Zrębowo-fałdowe (lub zrębowe) Fałdowe
tektonicznych
Przykłady gór na kuli Ural, Sudety, Góry Wododziałowe, Tien Szan,

Alpy, Karpaty, Himalaje, Kaukaz, Kordyliery, Andy
ziemskiej Apallachy
Ćwiczenie 3•
Ćwiczenie 4
Region geograficzny Jednostka geologiczna występująca w podłożu regionu geograficznego
Wyżyna Brazylijska Platforma południowoamerykańska (tarcza brazylijska)
Wyżyna Zachodnioaustralijska Platforma zachodnioaustralijska
Wyżyna Gujańska Platforma południowoamerykańska (tarcza gujańska)
Wyżyna Wschodnioafrykańska Platforma afrykańska
Wyżyna Środkowosyberyjska Platforma syberyjska
Nizina Wschodnioeuropejska Platforma wschodnioeuropejska
Nizina Francuska Platforma zachodnioeuropejska
Nizina Turańska Płyta turańska
Nizina Chińska Platforma chińska
Ćwiczenie 5
Wyżyny i niziny występują na starych i młodych platformach. Wyżej wyniesione części wyżyn znajdują się w miej-
scach występowania tarcz, w których odsłaniają się odporne na niszczenie skały krystaliczne. Niziny częściej wystę-
pują na młodych platformach, na których podłoże sfałdowane w paleozoiku przykryte zostało osadami.
Ćwiczenie 6
Na rysunku kolejno od lewej: e, a, c, b, c, d, f, g (może być również e).
Ćwiczenie 7
a) Powstają w strefach subdukcji płyty oceanicznej pod kontynentalną lub oceaniczną.
b) Powstają w strefach rozrostu; w miejscu pęknięcia litosfery powstaje ryft, z którego na powierzchnię wypływa
lawa; z krzepnącej lawy, wzdłuż ryftu, tworzą się grzbiety.
Rozdział 6 33
Rozdział 6.
Zewnętrzne procesy kształtujące litosferę
Temat 1. Temat 1.
Wietrzenie i jego zależność Wietrzenie i jego zależność
od klimatu od klimatu. Zjawiska krasowe (1)
Ćwiczenie 1
a) Rozpad ziarnisty lub łuszczenie się skały prowadzi do powstania luźnej zwietrzeliny.
b) Rozpad blokowy skały, powstają pokrywy gruzowe.
c) Rozkład chemiczny skały, zwietrzelina składająca się z nierozpuszczalnej części skały, zmiana barwy minerałów.
d) Rozpad skały lub jej chemiczny rozkład.
Ćwiczenie 2
Schemat zależności wietrzenia od klimatu:
– w klimacie gorącym i wilgotnym intensywność wietrzenia fizycznego jest mała, chemicznego i biologicznego
– duża
– w klimacie gorącym i suchym intensywność wietrzenia fizycznego jest duża, chemicznego i biologicznego
– mała
– w klimacie subpolarnym intensywność wietrzenia fizycznego jest duża, wietrzenia chemicznego i biologicznego
– mała.
Ćwiczenie 3•
Temat 2. Temat 1.
Zjawiska krasowe Wietrzenie i jego zależność
od klimatu. Zjawiska krasowe (2)
Ćwiczenie 1
Ćwiczenie 2
a) Kras powierzchniowy: uwał, lejek krasowy, polje, wąwóz krasowy.
b) Kras podziemny: korytarz, komora, komin, studnia.
Ćwiczenie 3
a) ponor f) wywierzysko k) stalagnat.
b) uwał g) komin
c) lejek krasowy h) draperia
d) wąwóz i) stalagmit
e) polje j) stalaktyt
Ćwiczenie 4
Korzyści Zagrożenia
Atrakcja turystyczna, wydajne źródła wód podziemnych
Urozmaicona rzeźba utrudnia zagospodarowanie rolnicze,
(wywierzyska), badanie wnętrza Ziemi, dogodne tereny
stropy jaskiń mogą się zapadać
rolnicze na dnie polja
Ćwiczenie 5
Ćwiczenie 6•
Temat 3. Temat 2.
Działalność rzeźbotwórcza Działalność rzeźbotwórcza
wód opadowych i płynących wód płynących
Ćwiczenie 1•
Ćwiczenie 2•
Ćwiczenie 3
a) Erozja wgłębna: pogłębianie doliny rzecznej, powstawanie profilu doliny w kształcie litery V.
b) Erozja boczna: poszerzanie dna doliny, kształtowanie terasy zalewowej, meandry, starorzecza.
c) Erozja wsteczna: cofanie się progów skalnych w miejscach występowania wodospadów, cofanie się źródeł
rzeki, kaptaż.
Ćwiczenie 4
a) Przewaga procesów erozyjnych w biegu górnym: wynika z dużego spadku rzeki, woda płynie szybko i ero-
duje podłoże.
b) Przewaga akumulacji w biegu dolnym: mały spadek rzeki, woda ma małą siłę nośną i akumuluje materiał skalny.
Ćwiczenie 5
Ćwiczenie 6
a) Delta powstaje z osadów transportowanych przez rzekę i akumulowanych przy ujściu; jeżeli zbiornik, do które-
go uchodzi rzeka, cechuje się mało intensywnymi ruchami wody morskiej, materiał naniesiony przez rzekę nie
jest zabierany w głąb zbiornika, a gromadzony w ujściu rzeki tworzącej liczne odnogi; delty powstają najczęściej
wówczas, gdy rzeki uchodzą do spokojnych zatok i zamkniętych mórz.
b) Estuarium powstaje wówczas, gdy zbiornik, do którego uchodzi rzeka, charakteryzuje się silnymi ruchami
wody; fale wdzierają się głęboko w ujście rzeki i zabierają przyniesiony tu materiał skalny; takie ujścia powstają
najczęściej przy otwartych morzach i oceanach.
Ćwiczenie 7
Typ ujścia
delta estuarium
Wołga, Missisipi, Orinoko, Dunaj, Ganges, Nil, Mekong, Niger, Rzeka Św. Wawrzyńca, La Plata, Ob, Loara, Tamiza, Tag, Jenisej,
Wisła Sekwana
Rozdział 6 35
Ćwiczenie 8
Kolejno na rysunku: b, a, e, d, c (błąd w druku – powinno być: c) koryto), 1 – terasa nadzalewowa, 2 – stok doliny,
3 – łożysko rzeki lub dno doliny.
Temat 4. Temat 3.
Grawitacyjne ruchy masowe. Grawitacyjne ruchy masowe
Denudacja
Ćwiczenie 1
Duże nachylenie stoku zwiększa siłę grawitacji; luźna zwietrzelina; przesiąknięcie skał wodą, która zwiększa ich
ciężar; brak pokrywy roślinnej, która wiąże podłoże.
Ćwiczenie 2
a) Odpadanie: stożek usypiskowy, żleb.
b) Obrywanie: wyrwa (nisza skalna), blokowisko skalne.
c) Osuwanie: jęzor osuwiskowy, rynna osuwiskowa, wyrwa (nisza) skalna.
d) Spełzywanie: pochylenie drzew.
Ćwiczenie 3
Ruchy masowe są zagrożeniem dla działalności człowieka. Prowadzą do zniszczenia terenów rolniczych i osadni-
czych.
Ćwiczenie 4
Temat 5. Temat 4.
Rzeźbotwórcza działalność Rzeźbotwórcza działalność
lodowców lodowców
Ćwiczenie 1
Czynnik rzeźbotwórczy Proces geologiczny Forma rzeźby terenu
Wody lodowcowe Erozja, najczęściej wzdłuż czoła lądolodu Pradolina
Lądolód, lodowiec Akumulacja osadów u czoła lodowca Morena czołowa
Akumulacja osadów podczas wycofywa-

Lądolód, lodowiec Morena denna
nia się czoła lodowca
Wody lodowcowe Erozja Rynna polodowcowa
Kotły polodowcowe, doliny U-kształtne,

Lodowiec górski Np. egzaracja
doliny zawieszone
Wody lodowcowe Akumulacja piasków i żwirów Sandr

Ćwiczenie 2
a) Kocioł polodowcowy.
b) Morena boczna.
c) Morena czołowa.
Ćwiczenie 3
Ćwiczenie 4
a) Kocioł polodowcowy.
b) Morena denna.
c) Sandr.
d) Morena czołowa.
e) Pradolina.
Ćwiczenie 5
Kolejno: sandr, pradolina, morena denna.
Ćwiczenie 6
Grunty orne na obszarach żyznych gleb wykształconych na glinach morenowych; łąki w pradolinach; lasy na ob-
szarach o urozmaiconej rzeźbie lub słabych glebach utworzonych na piaskach.
Temat 6. Temat 5.
Działalność rzeźbotwórcza wiatru Działalność rzeźbotwórcza wiatru
Ćwiczenie 1
c), d).
Ćwiczenie 2
Formy powstałe w wyniku niszczącej działalności wiatru
Formy powstałe w wyniku budującej
działalności wiatru (akumulacji)
Deflacji Korazji
Nisza deflacyjna, bruk deflacyjny Grzyb skalny, nisza korozyjna Wydma, pokrywa lessowa
Ćwiczenie 3
Ćwiczenie 4
Na obydwu rysunkach wiatr wieje z prawej strony.
Ćwiczenie 5
Ćwiczenie 6
Rozdział 6 37
Ćwiczenie 7•
Ćwiczenie 8
Skutki pozytywne Skutki negatywne
Formy eoliczne są atrakcją turystyczną, w niszach deflacyjnych Zasypywanie obszarów rolniczych i osadniczych, burze pyłowe
mogą powstawać oazy i piaskowe utrudniają oddychanie
Temat 7. Temat 6.
Działalność rzeźbotwórcza Działalność rzeźbotwórcza
fal morskich. Typy wybrzeży fal morskich. Typy wybrzeży
Ćwiczenie 1
Wybrzeże niskie Wybrzeże wysokie
Dominujący rodzaj pracy rzeźbotwórczej Budująca Niszcząca
Formy powstałe w wyniku działalności Klif, nisza abrazyjna, platforma abrazyj-

Wał brzegowy, plaża, bruzda, rewa
rzeźbotwórczej fal morskich na, platforma akumulacyjna
Zmiany położenia linii brzegowej morza Powiększanie się lądu Cofanie się lądu
Ćwiczenie 2
a) Wydeptywana i niszczona jest roślinność zabezpieczająca piasek przed wywiewaniem. Ruchome wydmy zasypu-
ją tereny rolnicze, osadnicze i lasy w strefie wybrzeża.
b) Podcinanie klifów prowadzi do niszczenia lądu.
Ćwiczenie 3
Położenie wybrzeża Typ wybrzeża Charakterystyka linii brzegowej
Silnie urozmaicona linia brzegowa

Południowo-zachodnie wybrzeże
Fiordowe i szkierowe z licznymi zatokami, półwyspami
Grenlandii
i wyspami
Półwyspy i zatoki ułożone prostopadle

Wybrzeże Półwyspu Bretońskiego Riasowe
do linii brzegowej
Silnie urozmaicona linia brzegowa

Wybrzeże południowego Chile Fiordowe
z licznymi zatokami, półwyspami
Wybrzeże północno-wschodniego Półwyspy i zatoki ułożone równolegle do

Dalmatyńskie
Adriatyku linii brzegowej
Południowo-zachodnie wybrzeże Linia brzegowa urozmaicona z licznymi

Szkierowe
Finlandii drobnymi wyspami
Linia brzegowa urozmaicona z lidami

Północne wybrzeże Zatoki Meksykańskiej Lagunowe
i lagunami
Ćwiczenie 4
Typ rzeźby Czynnik rzeźbotwórczy Proces rzeźbotwórczy Skutki oddziaływania procesu rzeźbotwórczego
erozja wgłębna dolina V-kształtna, pogłębianie doliny
powstawanie wodospadów, cofanie się progów

erozja wsteczna
skalnych przy wodospadach
dolina rzeczna woda płynąca w rzece
powstawanie zakoli rzecznych i starorzeczy, poszerza-
erozja boczna
nie dna doliny
akumulacja odsypy, wały przykorytowe, ławice, delty
kras – rozpuszczanie jaskinie, żłobki, lejki krasowe, uwały, polja, ostańce,

woda agresywna
węglanu wapnia wąwozy
rzeźba krasowa
woda zawierająca
kras – wytrącanie
rozpuszczony węglan stalaktyty, stalagmity, stalagnaty, draperie, zasłony
węglanu wapnia
wapnia
kocioł polodowcowy, dolina U-kształtna,

działalność niszcząca
dolina zawieszona
lodowiec
akumulacja
rzeźba morena czołowa, denna, boczna, środkowa
lodowcowa
polodowcowa
erozja
woda pochodząca rynna polodowcowa, pradolina
wodnolodowcowa
z topniejącego lodowca
akumulacja sandry, kemy, ozy
deflacja nisza deflacyjna, bruk deflacyjny
rzeźba eoliczna wiatr

korazja grzyb skalny, nisza korazyjna
akumulacja wydma, pokrywa lessowa
obrywanie blokowisko, wyrwa skalna
przemieszczanie się mas odpadanie żleb, stożek usypiskowy

stok skalnych pod wpływem
siły grawitacji
osuwanie nisza, jęzor i rynna osuwiskowa
spełzywanie haki zboczowe

Rozdział 7 39
Rozdział 7.
Zróżnicowanie gleb i biosfery na Ziemi
Temat 1. Temat 1.
Procesy glebotwórcze Procesy glebotwórcze
Ćwiczenie 1
b), d), f), a), e), c).
Ćwiczenie 2
a) W klimacie wilgotnym intensywnie przebiega wietrzenie chemiczne oraz rozwój życia organicznego. Szybsza
jest dostawa materii organicznej, występuje wypłukiwanie składników mineralnych i jałowienie gleby.
b) W wyższej temperaturze powietrza występuje szybsza wegetacja roślin, rozwój mikroorganizmów, rozkład ob-
umarłej materii i tworzenie się próchnicy. Warunkiem tych procesów jest dostateczna ilość wody.
Ćwiczenie 3•
Ćwiczenie 4
Ćwiczenie 5
Ćwiczenie 6
Ćwiczenie 7•
Etapy procesu glebotwórczego Klimat gorący suchy Klimat gorący wilgotny
Rozwój roślin i zwierząt Niewielki Duży
Rozkład materii organicznej Ograniczony brakiem wilgoci Szybki
Utrudnione z powodu intensywnego

Kształtowanie się profilu glebowego Niewykształcony
wymywania próchnicy
Temat 2. Temat 2.
Zróżnicowanie gleb Zróżnicowanie gleb
na kuli ziemskiej na kuli ziemskiej
Ćwiczenie 1
Podkreślone gleby: aluwialne, czarne ziemie, rędziny.
Ćwiczenie 2
Czarnoziem Gleba bielicowa Gleba brunatna
A0 – poziom próchniczno-mineralny, A0 – poziom próchniczno-mineralny,

A0 – poziom próchniczno-mineralny, A1–A2 – poziom wymywania (pozostaje A1 – poziom wymywania,
A1–A1/C – poziom próchnicy, tylko krzemionka), B – poziom wmywania,
C – skała macierzysta (less). A2–B1 poziom wmywania związków że- C – skała macierzysta (glina, glina piasz-
laza, czysta).
C – skała macierzysta (piasek).
Ćwiczenie 3
Typ gleby Cecha Cyfra w legendzie Nazwa regionów geograficznych
Czarnoziemy b) 3
Gleby bielicowe d) 7
Czerwone i żółte gleby ferralitowe a) 6
Żółtoziemy i czerwonoziemy g) 5 Indywidualna odpowiedź ucznia
Gleby brunatne f) 2
Szaroziemy e) 1
Gleby cynamonowe c) 4
Ćwiczenie 4
Cechy podłoża
Typ gleby Roślinność naturalna Żyzność gleb
skalnego
Tundrowe Wieloletnia zmarzlina Tundra Mało żyzne
Bielicowe Piaski Tajga Mało żyzne
Skały węglanowe (wapienie, margle, Roślinność wymagająca gleb zasadowych

Rędziny Żyzne
dolomity) (kalcyfity)
Czarnoziemy Pokrywa lessowa Stepy Bardzo żyzne
Mady Nanosy rzeczne Łąki zalewowe, łęgi Bardzo żyzne
Brunatne Gliny, gliny piaszczyste Lasy liściaste i mieszane Żyzne
Temat 3. Temat 3.
Zróżnicowanie biosfery Zróżnicowanie biosfery
na kuli ziemskiej na kuli ziemskiej
Ćwiczenie 1
Ćwiczenie 2•
a) Na glebach zasolonych. d) Na glebach z dużą zawartością wapienia.
b) W otoczeniu człowieka bez jego ingerencji. e) Na innych roślinach, ale nie prowadząc pasożytni-
c) Na glebach zawodnionych. czego trybu życia.
Rozdział 7 41
Ćwiczenie 3
Rośliny Klimat
– brzoza
1 Umiarkowany chłodny
– jodła
– dąb korkowy
2 Podzwrotnikowy śródziemnomorski
– oliwka
– hebanowiec
3 Równikowy wilgotny
– mahoniowiec
– hiacynt
4 Umiarkowany ciepły kontynentalny
– tulipan
– wierzba lapońska
5 Subpolarny
– karłowata odmiana brzozy
Ćwiczenie 4
Formacja roślinna Typ klimatu Obszar występowania
Sawanna Zwrotnikowy monsunowy Wyżyna Dekan
Step Ciepły kontynentalny Wielka Równina Prerii
Makia Śródziemnomorski Półwysep Apeniński
Las równikowy Wybitnie wilgotny Kotlina Kongo
Pustynia Kontynentalny suchy Półwysep Arabski
Tajga Chłodny kontynentalny Nizina Hudsońska
Ćwiczenie 5
Ćwiczenie 6•
A. Tatry, B. Beskid Żywiecki, C. Bieszczady.
Kolejno w legendzie: turnie, łąki wysokogórskie, kosodrzewina, regiel górny, regiel dolny, pogórza (pola uprawne).
Ćwiczenie 7
Temat 4. Temat 4.
Powiązanie między elementami Powiązanie między elementami
środowiska geograficznego środowiska geograficznego
Ćwiczenie 1
a) 3 – klimat równikowy (typ wybitnie wilgotny).
b) 8 – klimat umiarkowany ciepły (typ kontynentalny).
c) 4 – klimat równikowy (typ wybitnie wilgotny, podrównikowy wilgotny).
d) 1 – klimat równikowy (typ podrównikowy suchy).
e) 7 – klimat równikowy (typ wybitnie wilgotny).
f) 2 – klimat równikowy (typ wybitnie wilgotny, podrównikowy wilgotny).
g) 6 – klimat podzwrotnikowy (typ śródziemnomorski).
h) 5 – umiarkowany chłodny (typ kontynentalny).
Ćwiczenie 2
A.
Region geograficzny Stopień przekształcenia szaty roślinnej
a) Pampa Występowały stepy, obecnie są przekształcone na użytki rolne
Porastają lasy równikowe wilgotne, trudno dostępne obszary ze względu na warunki klima-
b) Nizina Amazonki
tyczno-hydrologiczne, słabo przekształcone
c) Bretania Występowały lasy liściaste, obecnie są przekształcone na użytki rolne
d) Nizina Padańska Silnie przekształcana od czasów średniowiecza
e) Nizina Turańska Częściowo obszary pustynne, nad Jeziorem Aralskim obszar zdegradowany
W wyższych partiach występują lasy równikowe mało przekształcone, pasy podzwrotnikowe

f) Wyżyna Abisyńska
suche i sawanny o zróżnicowanym stopniu przekształcenia
g) Półwysep Labrador Naturalne obszary tajgi, obszar mało przekształcony
B.
a) Region rolniczy, uprawa zbóż, hodowla bydła.
b) Prymitywne rolnictwo, gospodarka żarowa, zbieractwo, lokalne pozyskiwanie drewna.
c) Region rolniczy, uprawa pszenicy, hodowla bydła.
d) Główny region rolniczy Włoch, najważniejszy region gospodarczy, liczne duże ośrodki przemysłowe, gęsta
sieć dróg.
e) Nawadnianie obszarów suchych, uprawa bawełny, degradacja gleb, hodowla owiec.
f) Rolnictwo prymitywne, uprawy prosa i sorga, hodowla, plantacje kawy.
g) Lokalnie leśnictwo, łowiectwo i zbieractwo.
Temat 5. Temat 5.
Środowisko przyrodnicze Środowisko przyrodnicze
a działalność człowieka a działalność człowieka
Ćwiczenie 1
a) Fluoropochodne metanu i etanu – freony (CFC) emitowane dawniej podczas produkcji aerozoli wykorzystywa-
nych w chłodniach, klimatyzacji, w sprężarkach do lodówek, w produkcji lakierów, kosmetyków, w medycynie.
b) Kwas siarkowy i azotowy. Antropogenicznym źródłem emisji jest spalanie paliw kopalnych i transport. Źródła
naturalne to wybuchy wulkanów i pożary.
c) Dwutlenek węgla powstający podczas spalania paliw kopalnych, drewna i innej biomasy oraz metan uwalniają-
cy się podczas hodowli zwierząt, uprawy ziemi i utylizacji odpadów.
Ćwiczenie 2
Rozdział 7 43
Ćwiczenie 3
Należy zmienić:
związki wapniowe i chlorkowe na: związki azotanowe i fosforanowe;
hamuje rozwój na: przyśpiesza rozwój;
nie ulega rozkładowi na: ulega rozkładowi;
zwiększa się ilość tlenu na: zmniejsza się ilość tlenu;
w warunkach tlenowych na: przy braku tlenu;
może rozwijać się na: nie może rozwijać się;
nie zmienia się ilość tlenu na: spada ilość tlenu;
trofizacji na: eutrofizacji.
Ćwiczenie 4
Ćwiczenie 5
Ćwiczenie 6
Ćwiczenie 7
Ćwiczenie 8•
Ćwiczenie 9
a) 3, b) 1 c) 4, d) 2.
Ćwiczenie 10•
Ćwiczenie 11•

Geografia Na Czasie 1 - Odpowiedzi Do Ćwiczeń

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Geografia Na Czasie 1 - Odpowiedzi Do Ćwiczeń

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Barbara Lenartowicz

Autorzy odpowiedzi do rozdziałów:

Zakres rozszerzony Zakres podstawowy

Rozdział 1. Mapa jako obraz przestrzeni geograficznej

Rozdział 2. Ziemia we Wszechświecie

Rozdział 3. Atmosfera i klimat

Rozdział 5. Wewnętrzne procesy kształtujące litosferę

Rozdział 7. Zróżnicowanie gleb i biosfery na Ziemi

Skala dla wykresu słupkowego 10% – 0,5 cm.

Zakres rozszerzony Zakres podstawowy

1 : 2 500 000 1 cm – 25 km Odpowiedź w formie graficznej

1 : 75 000 1 cm – 0,75 km Odpowiedź w formie graficznej

1 : 200 000 1 cm – 2 km Odpowiedź w formie graficznej

1 : 50 000 1 mm – 50 m Odpowiedź w formie graficznej

1 : 150 000 1 cm – 1,5 km

Zakres rozszerzony Zakres podstawowy

Zakres rozszerzony Zakres podstawowy

Szczyt Orlica 555 115

Przejście graniczne na niebieskim

Schron przed deszczem położony

Zakres rozszerzony Zakres podstawowy

Sanok 49° 30’ 22° 10’

Kołobrzeg 54° 10’ 15° 30’

Pekin (40°N, 116°E) 50° 73° 27’ 26° 33’

Buenos Aires (34°S, 58°W) 56° 32° 33’ 79° 27’

Zakres rozszerzony Zakres podstawowy

Zakres rozszerzony Zakres podstawowy

Zakres rozszerzony Zakres podstawowy

Nizina Zatokowa, Nizina Zachodniosyberyjska, półwysep Jamał, pu-

Zakres rozszerzony Zakres podstawowy

Półwysep Kalifornijski Poniżej 100 mm Zimny prąd morski

Wybrzeże Namibii Poniżej 100 mm Zimny prąd morski

Wyżyna Tybet 100–200 mm W cieniu opadowym

Nizina Gangesu Od 1000 do powyżej 3000 mm Monsun letni

Nizina Angielska Od 500 do 1000 mm Fronty atmosferyczne, morskie masy powietrza

Kotlina Kongo Od 1000 do powyżej 2000 mm Prądy konwekcyjne

Zakres rozszerzony Zakres podstawowy

Zakres rozszerzony Zakres podstawowy

Zakres rozszerzony Zakres podstawowy

Zakres rozszerzony Zakres podstawowy

Wraz ze wzrostem szerokości geograficz-

Opady rosną wraz ze wzrostem wysokości

Roczna amplituda temperatury powietrza

Temperatura powietrza i opady na wy-

Regiony geograficzne Główne czynniki klimatotwórcze

Nizina Zachodniosyberyjska Szerokość geograficzna, położenie w głębi lądu

Nizina Francuska Szerokość geograficzna, odległość od Atlantyku

Wyżyna Dekan Wysokość nad poziomem morza, śródgórskie położenie

Góry Wododziałowe Południkowy układ gór i odległość od Pacyfiku

Pustynia Atakama Zimny prąd morski

Grenlandia Szerokość geograficzna

Zakres rozszerzony Zakres podstawowy

Wybrzeże Chorwacji Śródziemnomorski Około 15°C Do 1 000 mm

Nizina Francuska Morski Powyżej 10°C Do 1 000 mm

Nizina Hudsońska Kontynentalny Około 1°C Do 500 mm

Nizina Gangesu i Brahmaputry Monsunowy Ponad 15°C Ponad 2 000 mm

Zakres rozszerzony Zakres podstawowy

Beauforta, Tasmana, Południowochińskie, Śródziemne, Czerwone, Czarne, Jawajskie, Fidżi, Celebes

Stałe wiatry Prądy morskie

Grawitacyjne oddziaływanie Ziemi, Słońca i Księżyca Pływy

Podmorskie trzęsienia ziemi, erupcje wulkaniczne i osuwiska mas skalnych Tsunami

Wiatry ziemne Falowanie

Zakres rozszerzony Zakres podstawowy