A crise estrutural 2007-…

Perspectivas teóricas e realidade

empírica
Xavier Vence
Master DEIN
Curso 2017-18
 Crise? Que crise?
• 1. Crises, ciclos ou shocks?
– Que din as diferentes teorías?
– Grandes crises (estruturais/grandes depresións: 1929’-1970’-2008’) vs crisis
“cíclicas” (Gran Recesión)
– Crise como mudanza estrutural ou colapso dunha mudanza estrutural
previa

• 2. Que causas explican a crise?

– Unha causa única ou varias? Unha causa principal e causas secundarias
– Causas e consecuencias: Distinguir as manifestacións da crise (morfoloxía)
das súas causas
– causas inmediatas e causas estruturais: Visión de corto prazo ou longo prazo
– Unha crise ou crises combinadas a diferentes niveis
• (pq caen as follas?: vento, outono ou gravidade?)

• 3. Dinámica e políticas anti-crise:

– Distinguir entre a súa xénese e a evolución
– Distinguir as políticas macro de c.-m.p. fronte ás mudanzas estruturais
 Teorías das crise
Hai crises no
capitalismo?
SI NON

As fluctuacións
A clave da crise está na periódicas
produción? necesitan
explicarse?
Si Non
Si Non
É necesario incluír loita
distrib beneficios vs Keynesianos Ciclo dos
salarios? neoclásicos negocios real
Subconsumista
Si Non Espectativas
racionais
Necesidade
O Límite da Necesidade de demanda extra
acumulación Crise do consumo desde via intevención
é a propia beneficio fóra MPC? estatal?
estrutura
(profit R.Luxemburg/ D. Si::Keynesianos
interna do
squeeze) Harvey /
Proc Acum
NON:Malthus
Neoclásicos
Explicacións
Productividade
da
Shock exóxeno
crise
Factor crecemento Factor da Crise Autores
Lucas, Blanchard,
(PTF) -Fallos políticas (Gob, BC..) Rogoff, Gordon

Austríacos Aforro- ↓Tipo xuro FED ↓Aforro Woods, White

Investimento

Neo- Demanda- ↓Demanda Stiglitz, Krugman

Keynesianos Consumo Secular Stagnation Summers,

Post- Dem-Cred-Invest- ↓Dem ↓Invest Palley, Davidson

keynesianos Inestab fin ↓cred Keen, Wray

Marxistas beneficio ↓Bº (sobreacumul) Roberts, Foster,

↓Invest Lapavitsas
Colapso finanzariz Harvey, Chesnais
T.Regulación RA&MR: Crise Longa 70’- Boyer, Aglietta
Prod/Distrib Crise RAFin/Inestab fin Lordon, Duménil-
↑Débeda /Salarios Lévy
Neo- Novo Paradigma Crise financeira C. Pérez
schumpeteriana Tecnoprodutivo Destrución creativa
Onda longa Busca NovoParadigma-O.L
 Explicacións da crise 2008-… (a)
1. Neoclásicos: a crise ten causas esóxenas: erros bancos, goberno, BCentral…)
2. Austríacos (Hayek’s)/Ordoliberais: a crise deriva do escaso aforro por excesos
crediticios, t. xuro moi baixas (malinvestimento, consumo excesivo) e gasto goberno
3. Neo-Keynesianos: crise débese a contracción da demanda, espectativas, exceso de
aforro (Secular Stagnation)
4. Post-keynesianos:
4.1. (Old Keynesians)(Davidson): inestabilidade financeira e contracción da demanda
(sen incluíros efectos da distribución da renta sobre a demanda agregada)
4. 2. Minskyianos (Wray, Keen): deriva da inestabiliadade financeira, exceso de crédito,
burbullas especulativas, endebedamento
4.3. Keynesianismo estructural (Palley, 2008,2009): a orixe vén do xiro neoliberal a fins
dos 70-80, que muda a composición da demanda agregada (explicada por conflicto de
clases, baixos salarios e desigualdades):
– Énfase nas finanzas que sosteñen a demanda via débeda e inflación dos prezos dos activos, ao tempo
que frea os salarios.
– A innovación financeira e a desregulación son claves no crecemento da demanda pero tamén é a
causa da inestabilidade financeira (Minsky) esencial na explicación da crise.
– Destacan o déficit e o delicado modelo de inserción económica global de EEUU no
desencadeamento da crise. Triple drenaxe cara fóra da demanda da economía EEUU: gasto en
importacións, deslocalización do traballo e deslocalización do novo investimento.
– Esta triple hemoraxia acelera (nos EEUU) a inclinación stagnacionista inherente ao modelo de
crecemento neoliberal, explica a entrada na crise.
 Explicacións da crise 2008-… (b)
5. Marxistas:
5.1. MontlyReview-SSA (Foster &McChesney,2009;Kotz,2009), estancamento é
tendencia histórica do capitalismo e a crise representa o retorno ao estancamento:
-A crise deriva das contradiccións do réxime neoliberal de crecemento e
acumulación despois de tres decadas de estancamento dos salarios e aumento das
desigualdades de renta.
-A finanzarización xogou un papel na demanda e contra-tendencias ao
estancamento, pero crea unha burbulla de débeda insostíbel que estoura en 2007.
5.2. Crise da finanzarización: Lapavitsas
5.4. Crise da globalización financeira/Imperialismo USA (Chesnais, Gowan, Arrighi
5.3. Crise do neoliberalismo: Duménil-Lévy
5.5. Caída da taxa de beneficio por a) aumento da COC e limitado aumento da
productividade-plusvalía (Roberts, Carchedi, Chesnais, Shaikh) ou por
b) sobreacumulación, competencia, finanzas (OndasLonga Kondratiev terminal-
Braudel: Wallerstein, Brenner, Arrighi
6. Teoría da Regulación: crise dun Réxime de Acumulación Finanzarizado
(neoliberalismo: baixos salarios, privatización, finanzarización, globalización) (Boyer, Lordon,
Chesnais, Aglietta –SecularStagnation)
7. Ondas longas (neoschumpeteriana): crise financeira de transición a un novo
Kondratiev (C. Pérez)
 Motores do crecemento(Pro-memoria)
1. Marx: Profit rules: nivel e variación da taxa de beneficios +
masa de beneficios > business investment > crecemento
2. Neoclásicos: crecemento deriva do aumento da man de obra
(^poboación é esóxena) e do aumento da productividade
por trab . Depende das decisións de consumo e aforro. The
consumer rules, growth follows.
3. Austríaco: crecemento deriva do investimento e este do
aforro. Savings rule, growth follows.
4. Keynesianos, crecemento depende da demanda (de
consumo-ingresos e de investimento-ligada a aforro.
Demanda crea a oferta (de mercado + gasto público) >
crecemento.
4.a. mainstream Keynesianos, consumo das familias;
4.b. post Keynesianos, investimento
(Nin beneficio nin rentabilidade son o factor primeiro)
 Diferentes niveis ou moitas crises nunha?
• Qué crise?: estourido da burbulla ou a propia burbulla

• Crise cíclica ou crise estrutural?

• Crise financeira, crise de demanda ou crise dun modelo de regulación?

• Crise financeira ou crise da finanzarización?

• Crise da finanzarización ou crise do modelo neoliberal? crise do capitalismo?

• Crise da globalización ou da globalización neoliberal?

• Crise global ou crise da hexemonía EEUU? Todos os países viven a crise?

• Crise económica ou crise ecolóxica?

NECESIDADE DUNHA PERSPECTIVA DE LONGO PRAZO/HISTÓRICA

 Morfoloxía e cronoloxía da crise 2008... Moitas crise nunha
• Crise inmobiliaria (Subprime 2007...)
• Crise financeira (2007/8...:
– Crise bursátil...
– Crise dos mercados financeiros
– Crise bancaria (NRocks, BearnSterns, LehmanB, MerrylLynch
• Especulación nos mercados de futuros:
– Alza dos prezos do petróleo (até outubro 2008) e caída
– Alza dos prezos dos alimentos (2008) e caída
• Gran Recesión-Depresión (2009/10...:
– Caída da demanda
– Caída da producción
– Caída do emprego
• Rescate das finanzas: débeda privada a Débeda pública; Quantitative Easing
• Crise fiscal, Crise da débeda e crise do Euro (2010...)
• Crise do goberno global: guerra comercial e guerra de divisas (2010...)
• Crise da hexemonía USA. Novas potencias emerxentes

• Caída do salario real e nivel de vida nos países ricos. Precarización, Desigualdades e
Pobreza. Crise dun modelo social (crise política, crise da democracia)
• Pobreza , desestruturación e violencia nos países máis pobres
• Crise enerxética e ecolóxica.
 A crise e o que a crise destapa
Unha crise longa?:
A crise destapa problemas estruturais de l.p. que xa se puxeran
de manifesto nos anos 70 pero que atoparan un paliativo co
cambio cara o modelo neoliberal, cunha deflación salarial,
política monetaria de baixos xuros e desregulación das finanzas
que permite o alto endebedamento que agochou
temporalmente moitas tensións.

• Secular Stagnation
• Crise da finanzarización
• Crise da globalización
• Crise do neoliberalismo
• Crise do capitalismo
• Crise ecolóxica/ economía lineal
 Feitos Estilizados
• Case unha década despois da crise financeira
global,
• O crecemento do PIB nas eco avanzadas é moi feble,
• O ritmo de investimento baixo
• Rendabilidade eco produtiva baixa (segmentada)
• O desemprego mantense moi elevado
• Inflación baixa, con risco de deflación
• Crecente desigualdade de ingreso e acumulación de
reservas internacionais
• Contribuen a un baixo consumo e a un exceso de aforro a nivel
global
• O que imposibilita a eficacia das taxas de xuro historicamente
baixas (arredor de =0)

11
Caída invest > caída Q (valor bolsa/v. contable
PTF
SECULAR STAGNATION
 Secular Stagnation
• Alvin Hansen (1939) definiu o "fundamento” do estancamento secular como
"depresións autoalimentadas que enxendran un núcleo duro e
aparentemente irreductíbel de paro” (polo impacto dunha reducción rápida
do crecemento da poboación na "formación de capital e a viabilidade do
sistema de libre empresa“).
• A. A versión actual por neokeynesianos (R.Gordon e L.Summers en 2012/13,
logo tamén Krugman, Eichengreen, De Long, Koo):
– A Gran recesión abriría paso a un período longo de estancamento (crecemento
lento inferior a 1%).
– A causa residiría nunha insuficiencia crónica de demanda, debida a unha tendencia
a exceso de aforro e escaso investimento

• B. Versión da teoría marxista de estancamento:

– Josef Steindl (1952), Madurez y estancamiento en el capitalismo americano): leis da
dinámica capitalista conducen a unha caída do investimento provocada pola
tendencia a concentración do poder económico e consolidación de oligopolios en
case todas as ramas que conducen a niveis estruturais de capacidade ociosa (e
menor investimento real)
– Baran e Sweezy postulan a tendencia crónica do capital monopólico a aumentar o
excedente e restrinxir o aumento da demanda (subconsumo) .
– Fred Magdof e J.B. Foster (MR): estancamento por baixa bº e contracción salarial
Dúas formulacións Keynesianas da Secular Stagnation
1ª. Summers e Krugman: Hai un exceso de aforro e e feble investimento
debido escasez da demanda. (ollo: antes da crise non había exceso de S: S<I)
-A política monetaria de baixos tipos de xuro xa resulta insuficiente para
soster a demanda e relanzar a actividade e crear emprego (o tipo natural é
negativo).
-O exceso das débedas acumuladas e a necesidade desapalancamento
levan a aumentar o aforro.
-Postulan políticas fiscais máis activas: ”pódese evitar o estancamento
secular si o goberno compensa a caída do sector privado con medidas de
relanzamento presupuestario”.

2ª. Robert Gordon: o problema deriva da dificultade do capitalismo para

aumentar a productividade:
- Insiste no rendemento decrecente das innovacións en termos de
incremento da productividade: “as innovaciones xa non teñen o mesmo
potencial que no pasado”.
-Pronóstico é moi pesimista: ”O crecemento futuro do PIB per capita será
inferior ao vivido desde finais do século XIX, e o crecimento do consumo real
por habitante será aínda máis lento para o 99% das rendas baixas".
Weak fundamentals help explain low growth

R. Gordon:
• Slowing technical progress -
leading to lower TFP for a sustained
period - and scarce investment
demand despite low real interest
rates

• Impact of technical changes in

previous industrial revolutions
(running water, electricity,
combustion engine, telephone…)
much greater than current changes

• Ageing (and expensive health

technology) leads to higher
savings
Prospectiva regresiva (R.Gordon)
 Weak fundamentals help explain low growth

L. Summers: “It may be impossible for

an economy to achieve simultaneously
full employment, satisfactory growth and
financial stability simply through the
operation of conventional monetary
policy”
• excess savings  no attainable
real interest rate that brings the
Total Debt, % GDP economy to full employment
• CentalBanks pushed to zero real
interest rates, can’t activate
adequate demand
Other factors
• Income inequality
• Trade lesser growth engine
• High debt levels and need for
deleveraging (weighing on demand)
 Síntese: Causas da baixa demanda-baixo investimento
1) Ralentización do crecimento demográfico
2) Déficit comercial (EEUU), que apareceu nos anos 80 e que, con oscilacións, fíxose crónico.
3) O aforro privado non consigue a rentabilidade necesaria para financiar a inversión
privada.
4) As novas tecnoloxías da información e dixitalización non aumentan a PTF "tanto como o
fixeron as novas tecnoloxías manufactureiras do S. XX (combustión interna, electricidade,
automoción, aviación, telefonía, televisión, laser, internet e telefonía móvil").
5) Tras un endebedamento masivo por parte das empresas e familias, agora teñen tendencia
a non endebedarse e aforrar o que mantén débil o consumo o que tamén explicaría as
baixas taxas de inversión.
6) A concentración da riqueza e o ingreso nas mans dos moi ricos provocaron unha maior
propensión marxinal agregada a aforrar e reduce o consumo global. Summers (2014)
explícitamente reconoce que o incremento na participación dos beneficios no ingreso das
ganancias retidas polas corporacións actuou no mesmo sentido.
7) Os gobernos de economías emerxentes tenden a acumular nos bancos centrais un
elevado nivel de reservas internacionais e a mantelas en activos líquidos, como bonos do
Tesouro de EEUU, tamén contribúe a reducir o consumo global e deprimir os rendementos
 ¿Cuáles son las consecuencias de la deflación?
1ª incremento de la tasa de ahorro generado por la preferencia del consumo futuro
respecto al consumo presente (global saving glut).
2ª la demanda agregada se torna insensible a los precios y se vuelve vertical –la
trampa de la liquidez– provocando caídas de precios en cadena y creando un círculo
vicioso que agrava el problema.
3ª. la caída de la TDI provoca un aumento de la aversión al riesgo en el conjunto de la
sociedad: la preservación del capital se torna el principio rector de la asignación de
recursos en detrimento de la inversión productiva, que es la que crea empresas y
empleo.
4ª. la combinación del crecimiento de la tasa de ahorro con el aumento de la aversión
al riesgo provoca un exceso de ahorro, o de fondos prestables, que no encuentra
inversiones lo suficientemente seguras.
5ª. una presión a la baja sobre los tipos de interés que los hace converger hacia cero.
6ª. el exceso de ahorro se manifiesta en exportaciones de capital en busca de
rendimientos más elevados que los que ofrece la economía doméstica
7ª. se manifiesta en superávit crónicos por cuenta corriente en los países
deflacionarios.
8ª. creación de burbujas especulativas en terceros países, alimentadas por los flujos
internacionales de capital.
 Principais propostas dos stagnacionistas
1. Estimular a demanda: Sen recuperar a demanda as
reformas que se realicen do lado da oferta que aumentan
a capacidade non provocaran crecemento
2. Menor “core capital”: O aumento dos requerimentos
de capital polos bancos limitará o crédito, diminuindo o
impacto dos menores costes dos préstamos sobre o
investimento
3. Correxir a desigualde de ingreso mediante reformas
fiscais contribuiría a impulsar a demanda doméstica
• O temor é que
• A “secular stagnation” pode traducirse nun crecemento
potencial estruturalmente inferior,
• Condear as economías avanzadas a anos de feble
crecemento incapaz de reducir o paro
31
 Respostas oficiais á crise
1. Políticas de austeridade (debate ordoliberalismo e neokeynesianos):
1. Cal é o fundamento?
2. Pq Krugman, Stiglitz, Summers,etc están contra?
3. Hai exceso de aforro (K-S-S)? Ou hai exceso de débeda? (Austriacos,
Ordoliberais)
4. Hai parón da produtividade do trab ou PTF?
5. Reduciu ou aumentou o endebedamento?
6. Aumentou o aforro?

2. A QE rescata S.Financeiro e t.bº sen inflación pero a costa de que?:

1. + endebedamento
2. - salarios/PIB
3. Novas burbullas capital ficticio? Compra activos resto mundo?

PARALELISMO ENTRE FALSA SOLUCIÓN 70’ E ACTUAL???

Finanzarización e Quantitative Easing
Radicalización neoliberal
 Crítica Secular Stagnation neokeynesiana (1)
• Hai realmente exceso de aforro?
– A situación real nos EEUU é outros países é que as taxas de
aforro están en mínimos.
– As taxas de aforro veñen sendo baixas desde hai décadas
(e os tipos de xuro moi baixos desde os 90)
– O que alcanzou niveis altísimos e o endebedamento e
despois da crise voltou remontar
– Outra cousa é o aforro en divisas de China (agora criticase
por estar aumentando o seu endebadamento)

• Hai realmente estancamento da produtividade ft ou da

PTF?
– A produtividade do traballo por hora aumenta
– O que ralentiza é a PTF. Por que?
 (2)Críticas: non hai S.Stagnation
• Taylor (2014) rexeita a hipótese de estancamento secular e sostén que o
baixo crecimento posterior a crisis de 2009 obedece a maior
discrecionalidade e intervencionismo, e a menor previsibilidade das
políticas monetaria, regulatoria e fiscal.
• Taylor rexeita a hipótese de exceso de aforro, na medida en que:
– o aforro persoal na economía estadounidense é actualmente menor durante
a rápida recuperación da década dos 80;
– a taxa de aforro global é inferior a que prevalecía nas décadas 80 e 90, e
– o déficit por conta corrente norteamericano reflicte un exceso de inversión
sobre o aforro..
• E.Perotti: o problema é a incapacidade política dos gobernos para levar a
cabo reformas do lado da oferta que terían fortes efectos redistributivos
• Keen, Aglietta e Outros autores entenden que unha causa inmediata da
persistencia de baixas taxas de xuro e a súa ineficacia para reanimar a
demanda reside na propia crise financiera e o sobre-apancamento
resultante.
• Máis aínda, Reinhart y Roggof (2009), consideran que todas as
recuperaciones posteriores a unha crise financeira resultan relativamente
más débiles y prolongadas (tamén Koo, 2014).
 (3) Unha crítica tecnolóxica: J Mokyr(2014) e
E.Brynjolfsson&A.McAfee (2013)
• PIB non mide ben os cambios tecnolóxicos en marcha: os economistas
miran as estadísticas en forma agregada (PIB per cápita ou
“productividade dos factores”. A medición do PIB foi deseñada para unha
economía material de aceiro e trigo e non unha na que a información e os
datos son os sectores máis dinámicos. Non mide ben a contribución da
innovación a economía.
• Ex: intelixencia artificial, os datos masivos, os nano-robots, as novísimas
medicinas os coches e camiones sen conductor reducirán a metade o
tempo promedio que os individuos gastan en comunicarse
• Moitos bens e servizos novos son caros de deseñar, pero unha vez que
funcionan, poden copiarse a moi baixo costo, ou case cero. Iso significa
que tenden a contribuir pouco a medición da producción, aínda que o seu
impacto no benestar é moi grande.
• A tecnología é a maior esperanza. Hai cambios importantes en marcha e
isto fará que non haxa estancamento secular.
– (Gordon discrepa dos “optimistas tecnolóxicos” e considera que o aumento de
produtividade será a costa de eliminar millóns de empregos)
 (4) Crítica SS: Investimento non vén explicado
por tipos de xuro ou volatilidade!!!
• De Loecker and Eeckhout (2017): “investimento crece estreitamente
ligado ao crecemento recente dos beneficios e rentas bursátiles pero
só feblemente relacionado con cambios nas taxas de xuros,
volatilidade dos mercados ou primas de risco (default spread).
• Roberts&Carchedi (2017) non atopan evidencia de que o
investimento caia despois
– dun máximo na incerteza agregada.
– Tampouco ralentice despois dunha alza das taxas de xuro a corto ou l.p
(fronte aos que opinan que os tipos de xuro pola FED teñen impacto
directo no investimento empresarial.”
• CONCLUSIÓN:
– as explicacións da crise dos monetaristas, Keynesianos e post-
Keynesianos non ten soporte empírico
– Pola contra, a caída do investimento produtivo pode explicarse como a
caída histórica debida ao comportamento dos beneficios e o PIB e
– a reducción de oportunidades de investimento que seguen a recesión e
a crise financeira de 2008
A CAÍDA DA TAXA DE BENEFICIO E
CRISE

Marx: Profit rules:

nivel e variación da taxa de beneficios + masa de beneficios > business
investment >> crecemento OU contracción
M.Roberts, La Larga depresión (2016)
 A caída de beneficios e ciclo de
investimento
• Os datos mostran unha evolución cíclica con
caída do investimento empresarial
• Pero, a que se debe?:
– contracción do crédito? (post-keynesianos)
– Caída da demanda? (keynesianos)
– Rentas de monopolio de grandes corporacións
que non invisten? (Neoclásicos)
– Caída dos beneficios ou falta de expectativas de
beneficios? (marxistas)
 Que mostran os datos?
• 1. Os datos mostran que o investimento crece
rapidamente seguindo os altos beneficios e as rendas
bursátiles pero pode tomar ano e medio en axustar.
– (conclusion by M. Roberts &G Carchedi
http://gesd.free.fr/robcarch13.pdf).
• 2. investimento está só feblemente relacionado con
cambios nas taxas de xuros, volatilidade dos
mercados ou primas de risco (default spread).
• 3. Cada recesión nos US estivo precedida por unha
caída da t. beneficio e unha recuperación da t.b
despois do desplome (eg, ciclo da ganancia de Marx)
Hai relación causal entre variación dos beneficios, PIB , investimento e
Gran Recesión?
• Encontran que “si o investimento mantivera a súa histórica
conexión co crecemento do beneficio, o investimento
caería un 14.7%, case os 2/3 da caída real de 23.0%.”
• Ese 2/3 é o que obteñen Roberts&Carchedi para o período
2000-2013: a correlación entre cambios na taxa de
beneficio e investimento foi de 64%; segundo, a correlación
entre a masa de beneficio e o investimento foi do 76%; e
terceiro, a correlación entre taxa de beneficio (retardo dun
ano) e a masa de beneficio foi tamén do 76%.
• Finalmente, os autores encontran que “ao menos 2/4 da
caída do investimento pode explicarse como a caída
histórica debida ao comportamento dos beneficios e o PIB
ao final de 2008. Os problemas nos mercados de crédito
poden xogar un papel pero o impacto no investimento
empresarial é pequeno en relación á caída nas
oportunidades de investimento que seguen a recesión e a
crise financeira de 2008.
 Cash ≠ investment
• large firms in the capitalist sector of the major economies have been hoarding more
cash rather than investing over the last 20 years or so. But they are not investing so
much because profitability is perceived as being too low to justify investment in
riskier hi-tech and R&D projects, and because there are better and safer returns to
be had in buying shares, taking dividends or even just holding cash. Also many
companies are still burdened by high debt even if the cost of servicing it remains low.

• The point is that the mass of profits is not the same as profitability and in most major
economies, profitability (as measured against the stock of capital invested) has not
returned to levels seen before Great Recession. And the high leveraging of debt by
corporations before the crisis started is acting as a disincentive to invest and/or
borrow more to invest, even for companies with sizeable amounts of cash.
Corporations have used their cash to pay down debt, buy back their shares and
boost share prices, or increase dividends and continue to pay large bonuses (in the
financial sector) rather than invest in productive equipment, structures or
innovations.

• I conclude that the cash reserves of major companies is not an indication that the
cause of crises is due to inability to absorb ‘surplus profit’ but due to an unwillingness
to invest when profitability remains low and debt is relatively high. That is the cause
of this Long Depression. Marx’s law holds. Too much profit, or too little? Too little.
Too much cash or too much debt? Too much debt.
Os beneficios marcan o paso
Ciclos e caída tendencial(?) da t. beneficio conxunto economía US
 Os
benefic
ios
marcan
o paso
Ciclos e caída tendencial(?) da t. beneficio das empresas non-
financeiras (USA)
Cada recesión nos US estivo precedida por unha caída da t. beneficio e unha recuperación da t.b
despois do desplome (eg, ciclo da ganancia de Marx)
Carchedi sinala 3 indicadores de crise: cando variación na rentabilidade, emprego e
valor novo son negativos ao mesmo tempo. Cando ocorreu (12 veces desde 1946),
coincidiu con crises ou desplomes na produción nos US.
 O Motor da caída da rentabilidade (ROP) foi o aumento secular da C.O.C. (que
aumentou un 20% desde 1965 mentras o principal “factor contrarrestante’,- t. plusvalor
(ROSV)- caeu un 4%.
 Taxa de beneficio, NovasTec e PTF
• la tasa de beneficio aumenta cuando la PTF aumenta más
rápidamente que el salario real (eg, ROSV>OCC)
• A: Hasta mediados de los años 1980, la ralentización de
los incrementos de productividad se traducía en una baja
tendencial de la tasa de beneficio.
• B. Durante la fase neo-liberal, el capitalismo logró
restablecer la tasa de beneficio a pesar de la
ralentización del incremento de la productividad .
• Pero eso se consiguió en base de un aumento regular de
la tasa de explotación y los dispositivos “fallidos del
neoliberalismo y finanzarización” que han desembocado
en la crisis.
 Nuevas tecnologías y contradicciones en el K
• A. la robotización, automatización, BigData, IA pueden engendrar
incrementos de productividad en la industria y en una parte de los
servicios. Pero las innovaciones necesitan inversiones y éstas
deben satisfacer el criterio de una rentabilidad elevada:
– La automatización conduce a una puesta en cuestión de la coherencia
de las sociedades (paro masivo, polarización entre empleos
cualificados y no cualificados, etc.) y agrava una contradicción
fundamental: la de la realización [del beneficio]. ¿quién va a comprar
las mercancías producidas por los robots?
– En que medida la "economía colaborativa" puede insertarse en la
lógica capitalista?: los talleres 3D o las redes de coche compartidos no
son necesariamente portadores de una extensión del campo
mercantil. Quizás esta pueda ser la respuesta de fondo a la paradoja
de Solow: el flujo de las innovaciones tecnológicas no parece
agotarse, pero sí la capacidad del capitalismo para incorporarlos a su
lógica.
• B. ¿Los países emergentes como relevo?: gran transformación del
mundo en las dos últimas décadas: si los incrementos de
productividad se han ralentizado en los viejos países capitalistas,
han aumentado rápidamente en los llamados países emergentes.
 Neoliberalismo e crise
• Crise do neoliberalismo:
– Crise do modelo salarial (desacople coa
produtividade)
– Crise da finanzarización
– Crise da globalización neoliberal

– Explicación Regulacionista
Fordismo 1945-70 Crise do Fordismo Neoliberalismo Crise do
neoliberalismo
*Crise prodtivdade Prodtivdade Caída Bº eco real
*Productividade: -rend decrecentes do -NT-TIC-Lenta
-novos procesos mod tecno ford -servizos Estourido das
-intensific K -saturación dos -finanzarización Burbullas
-eco escala mercados BC durad * Dem lenta especulativas
-N ram consum dur -Exceso de capacidade -V oport invest Endebedamento
*Demanda *Saturación Dem -fast fashion excesivo
-Invest Novas activ e N -V oport invest -terciarización
Tec -Standarización -Consumo Crédito Crash bancario
-Diversif Consumo *Distribución -Exportacións (liquidez, Insolvencia,
*Distribución: -Caída Bº *Distribución creba)
-^bº -Presión salarial -^Bº financ
+^salarios -crise fiscal -Finanzarización
+^Ing&gasto pub *Crise BWoods -Contención sal
*Estado Benestar -Dólar inconvert *Privatización Déficit comercial e CC
*Sistema -tipo cambio flex *Globalización
BrettonWoods *crise B.pagos -Dólar-WallStreet Crise Dólar/Euro
-Débeda externa -tipo cambio flex
-Deslocalización
*crise B.pagos
-Débeda externa
 A crise dos 70 e a “solución” neoliberal
• Slowdown productivity e caída de beneficios
• Agotamento Paradigma Tecnoeco e saturación mercados
• Baixo investimento + freo salarios => baixa demanda
• Vías de escape: MODELO NEOLIBERAL
– Nova relación salarial: Reducción custos, contención salarial,
precarización laboral
– +globalización (liberalización+ desregulacíón):
– negocios financeiros e divisas
– demanda externa para a capacidade productiva excedentaria:
competitividade
– deflación salarial mediante importacións de menor custe
– +Financiarización:
• + liberalización das finanzas e endebedamento: empresas e familias
• +negocio especulativo
– +privatizacións empresas e servizos públicos
– Freo ao estado do benestar e redistribución regresiva da
renda
 Vías de escape…
1. Nova relación salarial:
Reducción custos, contención salarial, 4. Auxilio á demanda interna
precarización laboral
Crédito a empresas e familias
2. Busca de mercados externos- (débeda interna e externa)
Globalización:
Importación bens de consumo de
• -liberalización comercial
• -export-competitividade: contención baixo coste (Reduc valor ft)
salarial
• Prestamos internacionais: débeda
externa
3. Novos campos de negocio 5. Nova regulación pro-finanzas:
(financiarización e capital rentista) • Novo réxime monetario (Dollar-WS)
• liberalización comercial e financeira
-negocio financeiro: divisas, derivados,
seguros, fondos pensións etc • Cambio prioridades nos gasto
público: Freo ao Estado do benestar
-especulación financeira e inmobiliaria
• Políticas fiscal e Redistribución
-privatización de empresas públicas e regresiva da renda
servizos públicos
 …cara ao modelo neoliberal
• Deflación salarial-
• Privatización
precarización laboral

• Globalización

• Desregulación

• Finanzarización
Bases do modelo neoliberal
Globalización
Hexemonía
EEUU

Privatización Desregulación

Neoliberalismo

Deflación salarial-
Finanzarización
precarización laboral
 A raíz da crise: o modelo neoliberal
• 1. Neomarxistas, Regulacionistas e post-keynesianos poñen o foco
na ruptura do modelo fordista da posguerra e nas características
do modelo neoliberal que nace nos 80
• 2. O problema arranca co novo paradigma de deflación salarial,
desregulación financeira, inflación de activos e aumento das
desigualdades
• 3. As bases do modelo neoliberal foron:
– Desaparece o obxectivo do pleno emprego e é sustituido polo control
da inflación (ataque aos sindicatos, salario mínimo, acento na
competitividade internacional, etc)
– Rómpese o lazo ^productividad-salarios
– O estímulo da demanda asenta no crédito e na inflación do prezo dos
activos (financeiros)
– Globalización e Consenso de Washington (FMI-BM difusión neolib)
– Privatización e desregulación
Crise do Neliberalismo (Duménil-Lévy, 2014)
Busca Altos Ingresos
Finanzarización
Globalización

Neoliberalismo
+ Crise

E
Hexemonía EEUU

Lenta acumulación
Déficit comercial
Endebedamento
 Neoliberalismo (I):
Desacople produtividade/salarios
• A. Fordismo: acople produtividade/salarios
• B. Neoliberalismo: desacople prod/salarios

• C. Realmente crece tan pouco a produtividade?

1. A produtividade por hora traballada aumenta (con diferencias
por países) (distinguir da PTF!!!)
2. O que ralentizan son os salarios reais a partir de 1980 ( en case
todos os países)
3. Aumenta o gap entre salarios e produtividade

• D. Ese desacople explica (destacan os post-keynesianos):

– caída dos salarios no PIB
– o aumento das desigualdades
– Feble tirón da demanda solvente (antes de préstamos)
EEUU 1948-2014
1960-2016
1970-2016
 Neoliberalismo (II): Caída salarios/PIB e crise
El proceso sería el siguiente: ralentización en el crecimiento de la remuneración
del trabajo respecto de lo que éste aporta a la producción. Se produce una
redistribución regresiva de la renta a nivel nacional (la masa salarial pierde peso
en favor al excedente bruto empresarial). Este desequilibrio provoca un
sobreexceso de ahorro.
Desde un punto de vista ortodoxo esto sería positivo, pues supondría la
disponibilidad de mayores recursos para inversión y, por tanto, al crecimiento
económico y del empleo; sin embargo, esto reduce el consumo y, por tanto, la
inversión, pues se reducen las expectativas de beneficios .
Ante esta contradicción, el sistema neoliberal incrementa el endeudamiento de
los trabajadores para favorecer el consumo con préstamos.
Se da un doble proceso: extracción de recursos de la masa salarial hacia el
capital, primero, y “sustitución de salarios por deudas” financiadas por aquellos,
después.
Este es el eje central de la “financiarización” de la economía (clave de explicación
post-keynesiana para la crisis actual:
Cuando los rendimientos generados por el nuevo endeudamiento comienzan a
ser inferiores a los intereses que ha de pagarse por éste o por las actividades
económicas a las que el mismo se ha dirigido (vg, la construcción), se produce el
colapso financiero.
 Neoliberalismo (III): Aumento Beneficios (reais e
ficticios) e Caída da participación dos salarios no PIB
• 1º. A era neo-liberal arrastra á baixa na participación dos salarios
mediante o ataque ao poder sindical, a desregulación e a
privatización.
• 2º. Participación dos salarios cae por aumento da automatización
(robots) e desplome do emprego industrial
• 3º. Pola globalización: pq a industria e os empregos mudan cara os
países emerxentes con m.o. barata.
• 4º. na era liberal o poder de monopolio das grandes empresas
tecnolóxicas dispara os marxes de beneficio ou markups. (poden
dominar os seus mercados e expulsar competidores e concentran
capital
• 5º. outra: eses beneficios foron crecentemente ficticios, baseados
no aumento dos prezos das accións e dos bonos, e dos baixos tipos
de xuro. O aumento do capital e beneficios ficticios foi a clave
despois do final do boom e estourdo das dot.com en 2000. Polo
tanto, os beneficios veñen cada vez máis das finanzas e da
propiedade, non da tecnoloxía. Se iso é asi explicaría a caída da
productividade que ten lugar en EEUU despois do ano 2000, na
medida en que o investimento en sectores produtivos desapareceu.
 Participación dos salarios no PIB: caída de 10 puntos
Fonte: Charles Michaloux : Dew-Beker & Gordon, Base de datos Ameco (Comisión Europea)
Participación salarios no PIB 1980-
2017- E. Español (I. Álvarez)
Ratio Salarios/VA 1970-2010
 0
2
4
6
8
10
12
14

-8
-6
-4
-2
1996
1996
1997
1997
1998
1998
1999
1999
2000
2000
2001
2001
2002

(Porcentaxe)
(Porcentaxe)
2002

PIB00CONSBR
EBE00CORRBR
2003
2003
2004
2004
Galiza 96-2010

2005
2005
Var (%) Beneficios vs PIB

2006
2006
2007
2007
2008
2008
2009
2009
Galiza: Salarios/PIB e EBE/PIB
Beneficios (EBE), Remuneración asalariados ramas, impostos.
Galiza
¿Medran máis os beneficios ou os salarios? (Variación interanual Galiza)
 Papel dos Mark-ups no aumento da participación do beneficios
no PIB?: Gran empresa, poder de mercado
• Agora varios mainstream economists defenden que o aumento da
participación dos beneficios non se debe a gobalización ou automatización
senón aos altos mark-ups nos prezos das compañías que controlan os seus
mercados de xeito monopolístico (bº extra
• D. Autor, Katz, Patterson et al (2017),Concentrating on the Fall of the Labor
Share; e J. De Loecker &J. Eeckhout (2017) The Rise of Market Power and the
Macroeconomic Implications, sosteñen que na empresas EEUU desde os 60’
pero sobre todo desde os 1980 obsérvase:
• A) a caída da participación do traballo e capital no PIB, e tb unha caída nos
salarios de baixa cualificación viuse impulsada polo aumento dos mark-ups e
do poder de monopolio as G.Empresas “super-star” (Apple, Amazon, Google,
etc) que dominan ventas e beneficios pero nas que a proporción salarial é
baixa. O sectores nos que máis aumenta a concentración e o emprego é nos
que máis cae a participación salarial.
• B) Eses monopolios non invisten porque non necesitan competir e así o
crecemento da produtividade redúcese.
• De Loecker and Eeckhout encontran que entre 1950 e 1980, os markups foron
máis ou menos estábeis arredor do 20 % por riba do ‘custe marxinal’, e aínda
menores desde 1960 en diante. Desde 1980, porén, os markups aumentaron
significativamente: en media, as empresas cargaran 67% sobre custe marxinal
en 2014, comparado co 18% en 1980.
Desigualdades de renda: o 1%
FINANZARIZACIÓN

Inflación de activos
Enxeñería financeira
Burbullas especulativas
Endebedamento masivo
Beneficios extraordinarios no sector financeiro
Estancamento da economía de produción de mercadorías e servizos,
O proceso D-M-D’ xenera insuficientes beneficios

A redución dos salarios reais e a distribución da riqueza cara a arriba

non abondou para garantir unha espiral ascendente da taxa de beneficio
na economía produtiva

FINANZARIZACIÓN:
A través de instrumentos financeiros, tenta procurar operacións apancadas
e de aproveitarse de expansións do tipo burbulla,
aspirando a elevados beneficios especulativos

A especulación en divisas e futuros;

a negociación con complexos derivados;
a emerxencia e crecemento dos fondos de alto risco;
e o impoñente incremento da débeda
 Chesnais (2003) prevé la crisis
• “El régimen de acumulación financiarizado presenta
procesos circulares y acumulativos nuevos en los que
se perciben rasgos sistémicos.
• No es cierto, sin embargo, que este conjunto de
elementos nos sitúe frente a un régimen de
acumulación viable, dotado de cierta estabilidad y
susceptible de arraigar fuera de, o incluso en, los países
en los que ese régimen ha surgido. Es posible, incluso
probable, que conozca próximamente una crisis cuyo
epicentro estará situado en los Estados Unidos. Las
consecuencias políticas mundiales serán, sin duda,
graves.” (Chesnais, 2003)
 Financiarización (Lapavitsas) I
1. A finais dos setenta prodúcese un salto no papel das fianzas e a expansión
das finanzas convírtese no feito máis significativo neste último período. O
crecemento do papel do sector financeiro empezara a producirse nos anos 60-
70, no marco regulatorio da posguerra, pero de importancia modesta a nivel
nacional e internacional até fins dos 70.
2. A partir de aí temos 7 feitos:
a. expansión sin precedentes das actividades financeiras
b. rápido crecemento dos beneficios financeiros,
c. da influencia das relacións financeiras sobre a economía e a sociedade
d. Predominio dos intereses do sector financeiro na política económica
e. O sector productivo dos países maduros experimenta un crecemento
mediocre
f. con tasas de ganancia inferiores aos anos 50-60,
g. aumento do desemprego persistente e salarios reais sen tendencia a
aumentar de forma sostida.
3. Balance conxunto: unha asimetría entre a esfera productiva e unha
sobredimensionada esfera da circulación.
 Financiarización (Lapavitsas) II
Xénese da finanzarización: alteración do marco
monetario da acumulación capitalista, a nivel
nacional e internacional
1. ruptura do sistema de Bretton Woods en 1971
2. novos acordos monetarios internacionais,
fluctuacións do tipo de cambio e tipo de xuro
3. Aumento do poder interno dos Bancos
Centrais, covertidos en institución clave da
finanzarización
4. finanzarización conducida polo estado como
regulador e polos BC que se converten nos
defensores dos intereses do sector financeiro
 Financiarización (Lapavitsas) III
Causas: a expansións das finanzas resulta de cambios
profundos na acumulación capitalista:
1. As empresas non-financeiras implicáronse cada vez máis en
procesos financeiros, como actores independentes nos
mercados financeiros. Isto afectou a rentabilidade das
empresas industriais, a súa organización interna e
perspectivas de inversión
2. Os bancos centráronse en transaccións en mercados fin
abertos, para obter bº do comercio financeiro en vez da
actividade crediticia. Os bancos tb se centraron máis no
crédito a familias (consumo…)
3. Os individuos e fogares utilizaron cada vez máis os bancos
para facilitar o acceso a bens e servizos esenciais (vivenda,
auto, educación, sanidade, …). Tb o aforro se canaliza máis
cara a banca e outras institucións financeiras
Ese cambio nas empresas, bancos e fogares constitue a base
da finanzarización
 Financiarización (Lapavitsas) IV
• Que marco teórico?. Análise tª e empírica partindo da tª marxista:
• 1. a produción é a clave e é a que produce a plusvalía
• 2. as finanzas son parte da circulación e a circulación non crea valor,
xenera ganancias pero proceden da redistribución da plusvalía
(maioritariamente pero non só)
• 3. a finanzarización reflicte a asimetría entre a produción e circulación
durante as tres últimas décadas
• 4. esa asimetría aumentou a medida que o comportamento das
empresas non-financeiras, bancos e fogares foi mudando e produciu
uns efectos: aumentan as ganancias derivadas das transaccións
financeiras (novas formas de ganancia que non conectan coa
plusvalía): expropiación financeira

• Os bancos son os axentes clave da finanzarización (xunto cos

mercados financeiros)
• A finanzarización é un compoñente esencial da globalización
 Diferentes aproximacións teóricas á finanzarización
1. Monthly Review (Sweezy, JB Foster, Magdoff): K trata de fuxir do estancamento, busca
refuxio na esfera da circulación e, sobre todo, aumento dos prezos dos activos financeiros e
crea burbullas especulativas
2. G.Arrighi: o cambio hº do K cara as finanzas (guiadoa polo EEUU-dólar) reflicte o
malestar na acumulación e debilita a producción e comercio; K busca altas rentabilidades
nas transacción financeiras fronte as menores noutras actividades
3. T. Regulación: O esgotamento do R.A.Fordista busca nas finanzas, nos dividendos a
obtención de rendas (capitalismo patrimonial ou rentista)
4. R. Brenner: capitalismo en crise permanente, estancamento secular do capitalismo
tardío, resultado da caída da t.g. e da busca de alivios temporais na especulación financeira.
A sobrecapacidade produtiva desde os 60 (e insuficiente destrución de K), intensificou a
competencia e levou á caída da t.g. , enmascarada cos tipos de cambio e crédito barato. A crise de
2007 é o esgotamento deses “alivios”
5. Análises marxistas: a FZ non deriva dos problemas na produción ou estancamento:
*Chesnais liga a fz coa globalización e integración dos SF nacionais; ”Capitalismo rentista” e
dictadura dos acredores (intereses financeiros) sobre o K industrial
*Duménil&Lévy ligan crecemento das finanzas co auxe do neliberalismo, con altas taxas de
ganancia para S. Financeiro, máis inestabilidade e crise de 2007. K-fin non domina o K-
industrial. K-neolib muda a estrutura de clases: clase propietaria dos activos financeiros vs
clase altos executivos que obtén altas remuneracións e bonus
Finanzarización: O capital-dinero valorizase a través de
• Os préstamos aos estados
• Os préstamos (a través de créditos ou obligacións) ás
empresas
• A posesión de accións
• A especulación sobre unha variedade ilimitada de
activos (títulos, créditos, materias primas, derivados de
títulos e de créditos: futuros, Swaps, ABS,CDO…
• Os préstamos (ou crédito) ás familias
– Préstamos hipotecarios
– Préstamos ao consumo
Finanzarización: Δactivos financeiros >>ΔPIB
Rentabilidade financeira> R.Non financeira
EEUU: beneficios financeiros como % do beneficio total

Source: Table B-91. Corporate Profits by Industry, 1959–2007, Ec

President, 2008.
Federal debt held by the public & US external debt

US net external
debt
 Steve Keen
El problema es la deuda privada y el futuro de los EEUU es el desapalancamiento
El
 Steve Keen (“Debunking Economics”: Minsky-keynesiano):
rol clave do crédito/ débeda privada
• Critica que os neokeynesianos (p.e. Krugman) só se centren no aforro (fondos
prestabeis)->inversión.
• Hai que ter en conta o crédito (moeda endóxena-Minsky) porque:
– 1. o gasto do sector privado nunha economía pode medirse pola suma de PIB máis o
aumento de crédito, e
– 2. As crises ocorren cando (a) a ratio da débeda privada/PIB é elevada; (b) medra
moi rápido en relación ao PIB.
• Cando frea o aumento do crédito— cando o servizo da débeda esgota os fondos
para financiala, xa non hai novos compradores que poden pagar as entradas
para casas e creban os modelos Ponzi-based financiados con débeda —entón a
variación no crédito cae e pode facerse negativo, reducindo a demanda en vez
de aumentala.
• R Vague, no seu estudo empírico da crises dos últimos 150 anos conclue que as
crises ocorren cando (a) débeda privada excede 1.5 veces o PIB e (b) o nivel
crece arredor do 20% (é dicir dun 140% ao 160%) nun período de 5 anos.
• A base de datos do BIS permite identificar outros países que intentaron fuxir á
recesión pero que agora reúnen eses dous prerrequisitos: alto nivel de débeda
privada sobre o PIB e rápido crecemento desa ratio.
 US Private Debt
225 35
Crisis
Level
200 Rate of Change 30

175 25

Percent of GDP p.a.

150 20
Percent of GDP

125 15

100 10

75 5

50 0 0

25 −5

0 − 10
1945 1950 1955 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 2015

www.debtdeflation.com/blogs
Crédito reduce efectividade para o crecemento
A débeda sigue crecendo
Δ débeda global e cae investimento
Asimetría salarios/consumo (a crédito)
A Demanda a crédito ten un límite
España: crédito e consumo 2004-14
…PERO HAI DIFERENCIAS ENTRE
PAÍSES E TERRITORIOS…E MODELOS
 Retrenching globalization
• Fragmentation in international trade and finance
• Dysfunctional global governance (UN, G20, WTO)
• Greater difficulty in reaching truly global agreements
– Regional trade agreements (TPP, TTIP), new regional
institutions (AIIB, etc.)
– Alternative institutions and mediums of exchange (Yuan)
– Increasing diversity in economic models
EU-US and BRICS share of world economy EU and Developing Asia share of world
economy

2014 2019 1980 2014

EU+US 33.3% 30.7% EU 30.9% 18.4%

Developing Asia 7.54% 26.8%
BRICS 30.1% 32.7%
112
 Rise of state capitalism
Market Value of State-owned
Enterprises as a % of GDP
(2011)

113
Source: OECD
PIB e ocupación no EEspañol 2007-17
Top 1% vs. Inferior 50% de participación en el ingreso
nacional en EE. UU. Y Europa occidental, 1980-2016:
trayectorias de desigualdad de ingresos divergentes
El 1% del ingreso nacional más alto en
los países anglófonos, 1920-2015
El 1% del ingreso nacional más alto en
los países europeos, 1890-2014
El 1% del ingreso nacional más alto en los países
del norte de Europa, 1900-2013
El 1% del ingreso nacional más alto en
los países emergentes 1900-2015
REPENSAR O FUTURO
Da grande crise estrutural inacabada
A un novo modelo estrutural (económico, social, sustentábel)
UNHA ALTERNATIVA Á RADICALIZACIÓN NEOLIBERAL EN MARCHA
 (1) Necesitamos outro enfoque…fixar un
novo rumbo (Aglietta)
• 1. A crise de 2008 empezou por unha crise financeira, pero continua
como crise social e logo política. Deriva do aumento continuo das
desigualdades de renda e do deterioro do investimento público.
• 2. Para saír o Estado ten que intervir. Até que non se definan novas
orientacións políticas sobre o desenvolvemento, que as políticas
públicas fixen o rumbo, os actores privados « aversos » ao risco non
investiran espontaneamente en proxectos innovadores susceptibles de
propagarse en fluxo continuo dun sector a outro.
• 3. Para saír desta « stagnation séculaire », fai falla recuperar a noción
de tempo. Isto pasa por unha nova representación do futuro pola
sociedade.
• 4. Os Estados deben redefinir unha certa concepción social do benestar
que permita reorientar o investimento cara a transición ecolóxica e
enerxética.
• 5. Repensar o lazo entre o medioambiente e a sociedade pode
permitir construír un réxime de crecemento sostible, que se traduciría
en investimentos responsables e daría un sentido á acumulación do
capital
(2) 3 key insights in rethinking capitalism(Mazzucato
• 1. First, we need a richer characterisation of markets and the businesses within them.
• Markets are better understood as the outcomes of interactions between economic actors
and institutions, both private and public. Markets are ‘embedded’ in these wider
institutional structures and social, legal and cultural conditions.
• The orthodox notion of competition between firms is equally misleading. Many of the
most important markets in modern capitalism are oligopolistic.
• For public policy, this makes attention to corporate ownership, governance and
managerial incentive structures a crucial field for the improvement of economic
performance
• 2. The second key insight is that it is investments in technological and organisational
innovation, both public and private, which are the driving force behind economic growth
and development
• The diffusion of such innovations across the economy affects not just patterns of
production, but of distribution and consumption
• Growth results from the co-evolution of technologies, firms and industry structures and
the social and public institutions which support them, connected by complex feedback
processes
• Mazzucato shows that innovation also needs well-funded public research and
development institutions and strong industrial policies. These need to be directed across
the entire innovation chain, not only in the classic ‘public good’ area of basic science. A
crucial recognition is that innovation has not only a rate, but also a direction. Historically,
that direction has often been determined by ‘mission-oriented’ public policies, which
have steered both public and private investments into new fields
 (3) 3 key insights in rethinking capitalism (Mazzucato)
• 3. Third insight: Recognition of the role of the public sector in the innovation process.
• This is that the creation of economic value is a collective process. Businesses do not create wealth on
their own. No business today can operate without the fundamental services provided by the state:
schools and higher education institutions, health and social care services, housing provision, social
security, policing and defence, the core infrastructures of transport, energy, water and waste systems.
These services, the level of resources allocated to them and the type of investments made in them, are
crucial to the productivity of private enterprises.
• The private sector does not ‘create wealth’ while taxpayer-funded public services ‘consume’ it. The state
does not simply ‘regulate’ private economic activity. Rather, economic output is co-produced by the
interaction of public and private actors—and both are shaped by, and in turn help to shape, wider social
and environmental conditions.
• The creation of expectations about future growth is a crucial role for government, and not just during
downturns. It is why mission-oriented innovation policy—bringing Keynes and Schumpeter together—
has such an important role to play in driving stronger economic performance
• Redistributive policies which reduce inequality are found to have in general a positive impact on growth
• The centrality of carbon to industrial economies makes an understanding of structural change—not just
corrections to marginal market failures—particularly vital to economic analysis
• The role of policy is not one simply of ‘correcting’ the failures of otherwise free markets. It is rather to
help create and shape markets to achieve the co-production, and the fair distribution, of economic
value.
• Economic performance cannot be measured simply by the short-term growth of GDP, but requires better
indicators of long-term value creation, social well-being, inequality and environment sustainability