HISTORIA DOS PROCESOS DE GLOBALIZACIÓN

Examen. Traballo grupal (30%). Temas principios: 4,5 e 6.

4º. La Europa Occidental.
- La inmediata postguerra. la depuración, la reconstrución institucional, la
recuperación económica. El proceso de construción europea.
O final da segunda guerra mundial significa un punto de non retorno, todo o que se
fixera ate ese momento en materia económica, política e ideolóxica, sobre todo a
primeira, ten que ser reseteado e adaptado a nova situación. O desenvolvemento
económico ata as primeiras décadas do século XX caracterízase xeralmente por un
modelo de crecemento económica baseado en incrementos de produción: maior
incremento de produción, mais traballadores.
Este é un proceso no que se constrúe o desenvolvemento económico dende perspectiva
nacionais, e singularizadas, sen seres postas en común, “unha fuxida cara adiante”. A
partir do remate da primeira guerra mundial vólvense aplicar as recetas clásicas da
economía capitalista, o modelo racha, entra en crise porque os mercados son cada vez
máis integrados e aumenta a competencia.
Hai unha cuestión moi relevante: o desenvolvemento do movemento obreiro, toma
protagonismo, toma conciencia de ser en virtude de que o modelo soviético funciona: o
estado dos traballadores funciona. Isto significa non so que a unión soviética plantexe
un novo modelo económico, se non que as masas obreiras creen na chegada da
revolución. A auténtica esquerda quería sobrepasar ao sistema parlamentario.
Este desenvolvemento do movemento obreiro non é reinvidicativo, é algo real e
palpable que pasa en Europa do leste. Isto provoca de maneira constante a elevación de
salarios.
As medidas para frear isto foi o aumento da capacidade de produción e a redución de
impostos laborais.
A fé que se tiña na economía de libre mercado comeza a desaparecer. Por outro lado, as
recetas clásicas non dan solucionado os problemas, tamén a intervención do estado na
economía tamén funciona, non solo pola URSS, se non tamén en Alemania.
Neste contexto Keynes provoca en 1926 “A teoría xeral da ocupación, interese e
diñeiro”, e a partir de aquí, o intervencionismo do estado vai ir a máis, este é o un
contexto dos anos 30 no que políticamente a situación está moi fracturada, existe a
Sociedade de Nacións, con pouca capacidade executiva frente ao poder dos estados.
Chegada a segunda Guerra mundial, o fracaso das alternativas clásicas é un feito, a
estrutura intelectual adícanse a aprender do que pasou no New Deal de Roosevelt e
ideas keynesianas e intentar previr a chegada dunha terceira guerra; A democracia sufriu
un gran descrédito.
Todo isto desenvolvese nun contexto de guerra, violencia e morte; unha Europa
devastada.

1
“Novas” solucións
Un pilar da nova fundación de sociedade de benestar é o Antifascismo: constituíse
como algo que unifica. As élites foron readaptadas, xa que non se fixeron moitos xuízos
para estas clases, algo máis en niveis máis ordinarios: 7-8%
A hora da creación de principios democráticos, non tódolos pensamentos democráticos
son válidos. Os elementos base do estado de benestar existe antes da segunda
guerra mundial, os procesos que se van facer xa existían antes do 45, a diferencia é
que se colocan en práctica de maneira masiva; cara unha única dirección. Nas guerras
todo estaba enfocada a vitoria, agora cara o desenvolvemento económico.
As cifras de desemprego eran masivas, debido ao retorno masivo trala guerra. Para
paliar isto, o único instrumento que existe é o estado, non se pode confiar no privado
para este desenvolvemento, trabállase dende as institucións.
Apréndese do acontecido da resposta a crise do 29 por parte de algún países: un
interventor no mercado económico, facíano os nazis, a URSS pero o mérito actual
atribuíselle ao New Deal, é o que está máis popularizado.
Primeiras medidas: segunda guerra mundial foron medidas para garantir o pleno
emprego, por exemplo en gran Bretaña, EEUU e Suecia.
Outros países como Francia, nacionalizan empresas e convirte ao estado no primeiro
comerciante do país. De feito NON casual, a primeira vez que se recolle nunha
constitución o estado social de benestar e dereito e en 1949 na RFDA.
Requírese unha produción masiva que non pode provocar o estancamento, require un
consumo masivo e iso solo é posible cun poder adquisitivo dos traballadores. Bens
considerados de luxos incorpóranse ao consumo de masas, moitas veces son produtos
que non respondan a demandas reais pero fan mover a economía de maneira
masiva, por exemplo, o ocio. Para fomentar isto, introdúcense novos valores, en Europa
para isto está o plan Marshall, a España denegáronllo por razón ideolóxicas.
Este plan, o Marshall, ten un concepto mercado unilateral que asegure a nova paz social
europea e garantise o crecemento do mundo occidental. Mentras funciona o plan
Marshall vanse dando negociacións precisas para crear unha nova Europa non solo no
mundo económico. Estados unidos non quere estar na sociedade de nación. EEUU vai
favorecer o mundo europeo en favor das virtudes que aos estados unidos lle viñan
mellorar de aí o trasfondo do plan marshall.
Nos anos 60 e 70 as economías de Europa occidental e de Xapón medraron a tasas por
riba da yanki. A tasa de crecemento en Xapón entre o 53-71 foi 8.8 por ano. A dos
países occidentais entre o 50 e 62 foi dun 5% de media anal, EEUU un 4%.
O crecemento americano ven dando por elementos distintos da Europa occidental, por
certas mans “clásicas”. Na Europa occidental o que permitiu o crecemento foi a
produtividade, que son 2/3 partes da tasa de crecemento: Isto provoca que o pleno
emprego apareza entre os países ricos de Europa occidental. Xapón: 1.2%. países
occidentais:1.5% pero a muller non traballaba.

2
Outras das claves do crecemento económico é o consumo de enerxía continuado, en
EEUU multiplicouse por x3 entre o 50-73. Con un coste moi baixo do barril de
gasolina. O consumo de enerxía é imprescindible pq os novos elementos de consumo
demandan enerxía (neveira, lavadora, TV, etc.) e iso levan un coste de problemas
medio-ambientais. Esta produción en masa vai entrar en crise a finais dos anos 60,
non se pode prolongar durante moito tempo, entra principalmente en crise por
desequilibrios internos capitalistas: por exemplo a cuestión do petróleo, os países
desenvolvidos crean a OPEP, pero pechan o grifo, entrando a violencia terrorista en
xogo nos anos 60.
Todas estas transformacións teñen lugar nun mapa socio-político novo, que non
cambiará ata os anos 70.
No pacto constitucional de postguerra, entre forzas económicas e políticas: a produción
queda ao criterio dos axentes económicos, na procura do interese individual e nas
pautas do mercado.
As políticas gubernamentais teñen dous pautas, que non se deteña o crecemento
económico e corrixir os desequilibrios que a iniciativa privada fai.
Partidos Políticos
Vai coexistir capitalismo e democracia, de boa maneira. Esta compatibilidade surxe
polo desenvolvemento de partidos políticos de masas e o estado de benestar.
Os partidos políticos son unha estrutura clave na consolidación do estado de benestar,
só pode existir unha versión especifica de democracia por un tipo específico de
capitalismo. O modelo permite canalizar as demandas da inmensa minoría da
sociedade, eleccións consolidadas, periódicas, pero que acaban aburrindo, creando os
sindicatos, encaixonando mellor aínda o sistema, non son algo alleo ao estado, o estado
utiliza aos sindicatos, que renuncian as tentativas revolucionarios e ao control sobre a
produtividade.
A creación de partidos políticos tenderá ao bipartidismo. Polo outro lado están os
traballadores e as súas organización, os sindicatos: xa non sindicatos de clase.
A simboloxía ideolóxica vaille corresponder principalmente aos partidos
socialdemocrátas, son a esencia do estado do benestar.
O mecanismo de resolución de conflitos quedará reducido a competencia electoral
entre partidos e no ámbito económico a negociación colectivo, asumese que ten que a
ver negociacions e convenios colectivos. O esquema completase co establecemento dun
marco democrático formal na que os partidos de sistema rexeitan calquer cambio radical
Cidadanía
Ideoloxicamente, a divulgación e xeneralización do concepto de cidadanía entra en
vigor, antes nos anos de guerra era case unha abstracción, o que funcionaba era a loita
de clase. Aquelas democracias tiñan un concepto moito menos intenso, a partir da
segunda guerra mundial este concepto é completamente necesario para que funcione
a democracia. Todas as exixencias dos movementos obreiros de anteguerra convírtense
en leis xerais, a maioría delas, simplemente por ser cidadáns. É unha cidadanía

3
democrática, por riba das nacións, inda que a cidadanía das nación en cadanseu estado
xogará un papel importante. Acadase a institucionalización do consenso social sobre a
vontade do crecemento económico, este crecemento económico non se vai cuestionar,
nin os seus riscos nin que costes ten.
O estado xestiona o publico e deixa fora a negociación con axentes económicos sociais.
A cultura cívica vai desenvolver valores de consumo, de mobilidade social, a
participación na política práctica vai ter un significado mais forte na vida dos cidadáns,
os perfiles de clase logo dilúense e con eses perfiles dilúense as ideoloxías
revolucionaria.
Economía
O crecemento económico convértese nun obxectivo en si mesmo, non basta con medrar,
se non medrar o mais rápido posible, isto supón que o gasto público aumente
progresivamente. Entre os anos 50 e 75 o gasto público nos países de Europa occidental
medrou como media 18% do PIB. E a partir dos 70 paralízase este ritmo, por varias
cuestión:
A crise do petróleo entra en xogo, tamén o final distensión entre potencias e a terceira é
a chegada ou “cambio” dos estados que impulsan inicialmente este estado de benestar;
Reagan e Tatcher principalmente. Comezan as privatizacións.
Ata ese momento o estado do benestar era algo asumido en tódolos países occidentais,
as propostas de reforma do estado de benestar van ir sempre na cuestión na critica de
que o estado de benestar disminue o incentivo de traballo.
A altura dos anos 60-70 o estado era o xerente da economía da nación, o que
provocaba costes, non so medioambientais, se non altas tasas de inflacións e
desemprego. (Libro recomendado: Naomi Klein- la doctrina del shock). Principal
axente económico, recae sobre el toda a responsabilidade.
Os estados do benestar pódense dividir entres tipos: Un no sur de Europa setentrional,
meridional e EEUU.
- O primeiro Financiándose a partir dos impostos, o que non leva a unha gran
política de servizos sociais, intermedia. A resposta ao desemprego realízase a
través da reducción da forma laboral con reduccións de tempo de traballo e
xubilacións anticipadas.
- No norte de Europa, financiábase sobre o imposto sobre a renta, o máis
interesasnte é que os seus beneficios non so do Item económico, se non que se
consideran inherentes a condición de ciudadanía e residencia,
independientemente do nivel de renta, esto implica que se ti eres cidadáns
finlandés acadas ese dereito. O estado de benestar do norte entende que ten que
ser inherente a ciudadanía; a condición de residencia.
- No caso de EEUU, é un estado de benestar de xeito privado, realízase con
aportacións de empresas ou dos traballadores: retencións de cartos dos
traballadores que se destinan a seguros, etc.
As políticas do estado do benestar poden ser de ideais liberáis: apoiado polas
formación de dereita e centro dereita, que van dende o liberalismo tradicional pero

4
vanse adaptando a un liberalismo non interventor, sobre todo a partir dos anos 80. Hai
dous aspectos básicos da ideoloxía liberal. A primeiria que o estado de benestar é
negativo para o desenvolvemento económico, porque leva aos recursos do privado ao
público e isto conleva unha perda de capacidade de inmersión. A segunda, que o estado
do benestar poña en mans do estado responsabilidades que tiñan que ser individuais.
Pola contra as ideas socialdemócratas residen en fortalecer o estado como garante da
defensa do individuo, do cidadán, porque as desigualdades son sociais e non dependen
da capacidade de traballo individual, por tanto, están porriba do individuo. Por moito
que traballe a persoa, non pode chegar a determinados niveis.
No resto do mundo, a clave é o acceso as fontes de enerxía baratas, materias primas,
petróleo, a maioría convértense en países dependentes. A maneira do xeito que se
extraen estes recursos son unha perdida de capacidade productiva que lles limita a
capacidade de desenvolver o seu desarrollo. Desenvólvense, como resposta, proxectos
de emancipación nacional e participación social.
Moitas administracións deste mundo subalterno intentaron levar a cabo proxectos de
industrialización autóctona substituíndo importación: Políticas medioambientais
nefastas e escaso desenvolvemento.
Estes cambios sobrepasaron aos da colonización.
Nos anos 80-90
As estruturas do estado de benestar fixo que non se paliara os erros, se non acentuar as
tendencias negativas dos anos 60. Os maiores trocos nos anos 70-80 foron sin duda a
adaptación dos individuos a novas realidades sociais, hai un cambio cívico bastante
importante: conceptos de familia máis amplos, cuestión sexuais, etc.
Nos anos 80 comezan a estruturarse estas políticas do estado de benestar. Nos estados
unidos dende comezos desta década estivo a percepción de que hai unha parte da
soceidade que parte a forza de traballo perde os seus efectivos.
EEUU
Acontece un proceso de “proletarización” que destrúe postos de traballo estables e que
rempraza estes traballos por empregos máis deficientes e máis inestabeis. Hai un
paradigma na economía, a que estaba baseada na actividade industrial cada vez vai a
menos, non solo polo deterioro ambiental, se non que producen menos. Agora o
paradigma de desenvolvemento está no sector terciario; o que provoca altas tasas de
desemprego polo dito antes, pq precarízase.
Administración Clinton céntrase en mellorar a calidade da vida dos traballadores
menos remunerados a través de: programa de
1. Asistencia a medidas necesitadas, este programa de asistencia a familia. 5 anos so,
podían acceder so familias con fillos, e con ingresos moi precarios, polo que vemos son
condicionantes moi exactos.
2. Segunda iniciativa foi unha transferencia para os traballadores pobres baixo unha que
é un imposto negativo da renta, afectando a traballadores que tiñan fillos tamén, non

5
individual. Promoveuse unha reforma do sistema de saúde que tentaba xeneralizar a
sanidade.
O que se pretendía era que aqueles sectores que rozaban a extrema pobreza, entrasen na
mundo laboral.
Un novo proceso de proletarización do capitalismo está vixente, a diferenza de EEUU
no que nunca prometeu a igualdade social.
Europa continental
Si que había esa proposta de igualdade social, de feito é unha das claves do estado de
benestar é que o cambio tecnoloxico non pode crear postos de traballo e o sector
servicios non pode cumplir o mesmo rol que en EEUU, nesta adaptación do cambio de
paradigma económico foi un desempleo masivo, este desempleo provocou unha dobre
exclusión, non so do emprego se non tamén da seguridade social. Por poñer un
exemplo, En Francia creouse un programa de transferencia de cartos denominada renta
mínima de inserción que evidentemente abarcaba moita máis xente que EEUU na súa
realidade.
Dabaselle a xente maiores de 25 anos e con fillos a cargo, por ex, disminución do
horario de traballo xeral, anticipación da idade de xubilación e prolongación da
escolaridade obrigatoria.
A negociación ten que ser entre o estado e o beneficiario a través de oficinas de
emprego baixo acordes individuais, cada resolución era única por así decil.
A cuestión da educación e o mundo intelectual ata o mundo dos 70 por parte do estado
español é moi deficitario.
- Aspectos generales y contexto histórico: democracia y sociedades del bienestar.
La cultura democrática. Movilización y carácter difuso del apoyo social: los
nuevos movimientos sociales.
Para falar de cultura democrática, primeiro hai que falar do concepto de cultura é dos
máis amplos que pode haber en tódalas ciencias sociais, pódese dividir como unha serie
de valores e preferencias que ten un grupo humano nun espacio e tempo concreto que o
diferenzan do resto, porque cada grupo humano ten valores distintos. As persoas adoitan
pertencer a distintos grupos humanos, que entre eles teñen grupos contraposto.
Se partimos deste concepto, podemos entender que a democracia é tamén algo cultural,
que ten unha lexislación e funciona con principios que nos entendemos como
democráticos. Moi poucos estados que non se consideren a si mesmo democráticos,
outra cousa é a idea de que entenden estes países por democracia.
Hai que reforzarse das ideas de algún autor para falar desto, Antony Giddens, para este
sociólogo a democracia é un sistema no que van existir distintos partidos e formacións
políticas que compiten dentro dun marco garantistas, compiten polo poder nunhas
elección nas que participa toda a poboacion, por outro lado nesta democracia ten que
haber libertades e dereitos civís para todos.

6
Partindo desta definición de Giddens, vemos que o que fai o pobo nun sistema
democrático liberal é delegar a súa soberanía nun representante, o que fai que teña
efecto sobre as organizacions políticas.

Estas dinámicas poden ter consecuencias:

Perda de radicalismo dos distintos partidos, polo menos dos exitosos, xa que modelan
os seus programas e discursos. Paralelamente a isto, as bases desactívanse, importan
máis os votantes que os militantes. Auméntase a heteroxeneidade nos distintos partidos.
O que nos leva a unha especie de democracia “descafeinada”.
A democracia xeograficamente se relaciona con occidente, cumpríndose varias das
anteriores tendencias, as democracias occidentais desexaron moito que desexar con
respecto aos valores. Por exemplo, o voto femenino en Suizo aprobouse en 1974, é
unha democracia?. Os aborixes ata 1962 en Australia. En 1965 a lei de dereitos do voto
que suprimiu varias prácticas como probas de alfabetización por exemplo, para evitar o
voto negro.
A evolución da democracia
A historia da democracia a pp. Do século XX considerábase que tiña dous soportes
fundamentais; clase obreira e media. Nos dous casos, tiveron un apoio moi
significativo para a introdución da democracia nos distintos países, pero, como
contrapunto, había momentos en que era moi difícil ver o verdadeiro apoio democrático.
En 1930 as clases medias deixaron de apostar pola democracia, e apostaron polo
totalitarismo por medo ao socialismo.
Chegados a actualidade, a democracia enfrontase a un desafío que é a globalización,
para a democracia a globalización ten unha cousa boa; nos anos 70-80, houbo redes
globais para tumbar esas ditaduras, pero como contrapunto ten algo malo, hai que
recoñecer que a globalización levou a perda de dereitos sociais e económicos. Por
exemplo: o poder dos sindicatos antes e agora.
Froito disto, comentando a sociedade actual pode ser paradóxico, por unha parte
vivimos na sociedade mais educada e informada (en Francia entre 1950-72 aumentou o
numero de matriculas universitarias x6, e na Alemania occidental x5.) e os medios de
comunicación ofrecen unha ampla gama de información. Pero tamén costa distinguir as
“fake news”. Nesta sociedade o cidadán, dentro dos países democráticos ten como tres
características que se poden matizar:
-Desenvolvemento dun cidadán moito máis informado e interesado en política.
- Increméntase a importancia dos valores non materiais por riba dos materiais,
as demandas son participación política.
- Existe un empeoramento en xeral dos políticos e da opinión que se teñen
sobre eles. Non é o mesmo un goberno un estado-nación no 1920, que agora, no que
non ten tanta capacidade de maniobra.
Os novos movementos sociais

7
Un movemento social é o que se denomina a unha forma de acción colectiva, que
constitúe o conxunto de recursos que calquera grupo humano dispón para que se
cumplan as súas reivindicacións, entón dentro desde compendio de acción, atopamos os
movementos sociais, que se considera a forma mais perfecta da acción colectiva. Os
movementos sociais non son tampouco a única forma de acción colectiva.
Charles Tilly di que un movemento sociais basease na sínteses de tres elementos:
- Un elemento social non pode ser algo efímero, ten que durar no tempo, o que
quere conseguir transládano durante un tempo sostido, teñen esa capacidade. É
“un elemento sostido no tempo”
- Realiza a accións que teña transcendencia pública.
- Pon en marcha o que se denomina W.U.N.C. ou V.U.N.C = Valor, Unidade,
Número, Compromiso.
Estas acción de xeito illado podémolas ter ao longo da historia, pero os movementos
sociais teñen estas 3, á vez, en conxunto.
Ao igual que estas manifestación estiveron illadas na historia, os movementos sociais
empezan a mediados so século XVIII, xorden a vez do estado nación contemporánea;
agora relacionase a vida política con económica, a actividade industrial concentra a
poboación, o que fai que exista máis concentración de xente.
Agora na nación solo hai un poder, capaz de trasladarlle as disconformidades, antes
había máis no antigo réxime
Produciuse unha democratización da sociedade a nivel global, os movementos sociais
precisan da democracia, porque son formas de protesta publica. E en ausencia dun
marco de liberdades hipotético, e lóxico pensar que a xente apostaría por outras formas
de protesta.
Na Rusia zarista, por exemplo, o irmán de Lenin, colgarono por terrorista.
Os novos movementos sociais
Xorden na década de 1960, o movemento polo dereitos civís en EEUU por exemplo,
feminismo, ecoloxismo, dereitos LGTB.
Estes novos movementos perseguen fins mais xerais, máis abstractos que os antigos,
ex: sindicalismo vs ecoloxismo. Esta pretensión de cambio global fai que sexan
acusados de que non teñan esa capacidade de negociación para chegar a
compromisos efectivos.
A parte de perseguir fins mais xeral e mais abstractos, xeran unha conciencia mais
difusa, non te teñen exactamente claros os obxectivos. Por ex: obreiro vs feminismo.
Para suplir esta problemática, falábase da delimitación de marcos; referentes
compartidos, crear conciencia en onde antes non existía. O movemento obreiro xurde
dunha conciencia preexistente, pero o feminismo ten que crear unha nova conciencia.
Ted Gurr escribiu por que os homes protestan? Publicado en 1968, neste libro di que a
xente non protesta cando a xente está mal, se non sempre por criterios subxectivos,

8
protesta independentemente das súas condicións materiais; ex controladores vs parados.
Quen protesta máis e quen peor?. O descontento é unha variable non discriminatoria.
Para acabar os novos momentos sociais, unha das características dos novos movementos
que está relacionada con ese carácter difusa é o carácter transnacional, pretenden
transcender as fronteiras nacionais.
Economía
Desde mediados do século XX camiña cara unha maior interdependencia, o que se
traduce na perdida de capacidade de maniobra dos estados nación.
Outra característica podería ser a adopción por parte dos países menos desenvolvidos
de modelos sociais e económicos que imitan aos dos países desenvolvidos. E
incremento da desigualdade económica entre os desenvolvido e os non desenvolvidos, e
dicir, imitan o modelo económico e social pero a realidade da cidadanía de ambos
países é totalmente distinta, o que se traduciu en migración masivas. Houbo unha
mellora nas comunicacións fixo que os emigrantes tiñan maior influencia do lugar de
onde viñan.
A desaparición, ou retroceso paulatino do concepto de clase: o discurso de clase está
presente ata a segunda guerra mundial, é o discurso fundamental/plantexamento
ideolóxico. O inimigo está perfectamente recoñecible, nese universo dos anos 20-30 esa
loita continuaba polo contexto da loita de guerrillas. Nese discurso hai dous mundo.
Agora, neste concepto de democracia vai eliminar ese relato de clase.
Ademais, cun compoñente engadido, a ausencia de violencia, que tamén é un elemento
clave para entender a sociedade de benestar e tamén os movementos sociais (os novos).
Estos novos movementos sociais aparte de loitar contra bases do sistema, forman parte
do sistema, é como unha parte do sistema reivindicativa, pero non pretende botar
abaixo o sistema, se non cambiar os valores del, un cambio gradual.
Polo tanto, xa non se plantea como materia de análise trala segunda guerra mundial a
explotación dunha clase sobre outra, a clase, xa non vai ser o único xeito de
agrupamento social.
Para Bourdieu, a clave é que a acción social e moito mais un calculo de
posibilidades, unha estratexia, pero non unha resolución de carácter automático, é
dicir, cando un esta no relato de clase, o obxectivo está claro, sen embargo, se
abandonamos este relato, o relato complexízase, e non pide a abolición absoluta do
sistema.
Estes novos movementos sociais utilizan o estado para procurar beneficios, e tamén
emprega os novos métodos de recoñecemento de asociación que permite o sistema.
Dúas características básicas deste novos movementos:
- A ruptura do concepto de separación tradicional entre política e economía.
- Ainda que as propostas sexan concretas, son tamén universais. Van ter unha
proxección global no sentido social, que afectará a todas as persoas, non a
unha determinada clase, pola condición social.

9
A caída do muro do ano 89 vai significar case o remate destes movementos sociais, o
capitalismo vence. Non hai alternativas forte, solo débiles, en canto a estrutura, pero
fortes en canto a estrutura colectiva.
O seu campo de acción primordial destes novos movementos sociais será a política non
institucional, hai certo consenso na idea de que estes novos movementos comezan na
década dos 50. E comezan con protestas antiarmamento, anti enerxía nuclear, pero o seu
principal valor é que rachan cos xeitos tradicionais de facer política.
A percepción do mundo dos 70 é dun mundo máis seguro, mais mobilidade social,
educación, etc. Fronte estas cuestiones que eran prioritarias que eran nos anos 30 e xa
están cumpridas, aparecen outras prioridades: medio ambiente ou cuestións sexuais.
Todas elas teñen en común que non son demandas particulares dun grupo social, se non
a todos.
Os asuntos que interesan a cidadanía fan desdebuxar, case desaparecer a diferenza entre
asuntos públicos e privados. As solución propostas parten dunha redefinición: politizar
institucións para as súas protestas, pero, partindo da constitución dunha sociedade
civil activa. É dicir, non é o comité nin a célula a que se carga de reactivar a xente, se
non os integrantes. Non parten do parlamento, pero chegan ao parlamento.
Os novos movementos superan o ámbito institucional da política convencional, son
transpolíticos. Ademais introducen novos valores e conceptos como: identidade.
As súas estruturas caracterízanse por un alto de descentralización, de autogoberno e
de democracia interna e supoñen unha alternativa a política tradicional, enfocada a
profesionalización dos cargos.
Frente a profesionalización dos cargos, tamén un mundo máis autónomo e moi
descentralizado, a protesta de carácter pacífico para a resolución de conflitos instaurase
no seu carácter e cultura. A obxección principal que se lle fan a estos movementos
sociais é que teñen dificultades a hora de elaborar compromisos, porque non traen
nada que ofrecer. Un sindicato ten afiliados. O movemento ecoloxista…?
Desaparecendo a nova conciencia de clase, aparece a clase media. A de clase
substitúese pola de media.
Hai tres cuestión neste ambiente de postguerra:
- A liberdade de propiedade e a propiedade de inmersión confírmase e realzase
neste sistema capitalista, non hai un sistema alternativo.
- Concíbese como unha suma positiva a sociedade.
- Un consenso xeneralizado sobre a democracia política.
A finais dos anos 50 comezan a deixar de ter como motivos de conflito cuestións como
a unidade de nación, asúmese a vertente socialista social-demócrata, conceptos de
cidadanía.
Movemento pacifista

10
O pacifismo defínese como un movemento político de oposición a guerra e outros xeitos
de violencia, a filosofía do pacifismo ten fontes arraigables na historia, dende a parte
ética e tamén das relixións.
Isto tradúcese en movementos pacifistas distintos e os dous máis referenciais van a ser o
movemento de resistencia vs o goberno británico na India de Gandhi e os
movementos de desobediencia en prol dos dereitos civís en EEUU.
Orixinalmente, falando de época contemporánea, a influencia maior do pacifismo
procede do movemento obreiro. É un movemento obreiro que protagoniza finais do
XIX e pp. Do XX, pero tamén está a creación de institucións creadas polos estados que
teñen no pacifismo o modelo para resolución de conflito (diálogo, debate, etc). No ano
1992 creouse en Berna a oficina internacional da paz, 7 anos máis tarde vai ter lugar
na Haya o tribunal internacional da paz.
A verba pacifista comeza a popularizarse a partir do 1901 para designar os que se
opoñen a guerra e manter en paz as nacións, é un movemento ético, vencellado a
sociedades interclasista (hai burgueses pero que non teñen interese na guerra). Pero o
que prioriza é a ausencia. O século XX tamén é o século mais violento da historia e
tamén é cando o ser humano pon en perigo a súa vida ca creación de armas de
destrución masiva. O pacifismo pódese considerar unha resposta a esto.
Cando comeza a expresarse a relación entre movemento obreiro e pacifismo, vai ser na
primeira guerra mundial, boa parte dos obreiros defenden o desarme e supresión do
servicio militar obrigatorio. Realmente para o movemento obreiro forma parte dunha
estratexia ben definida, o discurso de nación ráchase co discurso de clase.
Tras a guerra, moitos destes sectores pacifistas (tamén estaban burgueses, movementos
católicos como os cuáqueros) impulsan movementos internacionais e a creación da
sociedade nación que plantexa a resolución de conflitos de maneira pacífica. Esta
sociedade de nación ten un plantexamento maioritariamente negativo, xa que non
consigue amañar.
Ca segunda guerra mundial, cas armas nucleares, volve a estar presente.
A creación dun organismo internacional para preservar a paz comeza na Carta do
Atlántico de 1941, posteriormente en San Francisco as Nación unidas, que se dotou de
mellores elementos para garantir a paz (exército, intervención directa), pero atópase moi
vencellado a parte occidental na época da guerra fría.
Sen dúbida, o máis importante para o movemento pacifista internacional vai ser o
emprego de armas nucleares na segunda guerra mundial. A realidade dunha contenda
nuclear xeneralízase, as primeiras protestas contra a remilitarización foron nos anos 50
en Alemaña Occidental. No ano 55 firmase un manifesto político, con Russel, Einsten
vs as armas nucleares, este manifesto marca o inicio do manifesto antinuclear.
No 1957 asinase a declaración coñecida como os 18 de Gottinguen vs a república
federal Alemaña.
Vanse sumando cartas de apoio e neste ano súmanse miles de científicos a favor do
cese das probas nucleares e o uso da enerxía nuclear.

11
Vese que son todos manifestos de carácter individual, manifestos, declaración
previamente despois convertese nun carácter de masas iniciado en Gran Bretaña, tras a
creación do que se chamou Campaña para o desarme nuclear. A súa maneira de actuar
foron marchas cara determinados lugares, a primeira mobilización foi cara o centro de
investigación británico, denominada a Marcha de Pascua, secundada por 10.000
persoas.
Sen embargo, a maior mobilización de masas por temas pacifistas e antinuclear, foron
principalmente en Alemaña, xa que era unha pioneira neste sector. Os pacifistas
alemáns chegaron a acadar marchas con máis de 150.000 persoas nos anos 60.
Tamén hai que destacar o movemento en EEUU, co detonante da guerra de Vietnam,
marchas masivas cara Washington, Pentágono, con máis de 200.000 manifestantes entre
1966-67.
Isto provoca a creación de estruturas organizadas na que a primeira relevante vai ser
creada a creación de soldados contra o imperialismo e militarismo; manifestándose
en contra do recrutamento obrigatorio. Esta asociación crease no 1967, no 68, os
desertores en EEUU chega a 200.000 e a principios dos 70, arredor de 25.000 soldados
están presos.
Este movemento visualizase dun xeito moi claro na manifestación tras o anuncio de
retirada de EEUU de Vietnam, en Washington; máis de 500.000 persoas. Isto ten uns
grandes valores detrás en EEUU, como os hippies.
Europa
Atópase forte en Europa, polo contexto da guerra fría no que están as dúas frontes.
Nos anos 80 produciuse unha reactivación do conflito da guerra fría, que provocou a
perspectiva occidental de mísiles de corto-largo alcance, o cal provocou outro
movemento, esta vez de carácter pacifista-ecolóxico, pero que esta vez vai ter
proxección electoral. Foi o maior movemento social que existiu na Alemaña Occidental,
en gran parte porque ten un discurso interclasista, non hai discurso de loita de clases,
calquera se pode ver representado nese discurso e por iso, o abanico de xente é moito
maior. Tivo un apoio con xente maior a 60 anos, polo que foi interxeneracional.
En España o que marca o pacifismo foi o antes e despois do referéndum da OTAN, que
tivo unha mobilización masiva. A entrada na OTAN mobilizou a xente de esquerda
vinculada partidos e fora destes. a entrada de OTAN provoca que o movemento
pacifista se retraia e se encouce cara un movemento moi extenso e de gran apoio que
será vs o servicio militar obrigatorio. Tamén nun momento que se está desenvolvendo
as ONG´s. o servicio militar foise eliminando pouco a pouco que derivo una suspensión
definitivo. O movemento de obxección de conciencia aumentou notoriamente, chegando
a puntos intermedios como a unha labor social sustitutoria ata que Aznar anulao.
O Movemento feminista
A loita feminista ten raíces moi longas no tempo, no século das luces, os clubs as
mulleres integrábanse pero tras a Francia napoleónica, baseada na lexislación romana,
tapa isto.

12
O primeiro libre feminista que pide igual está escrito en 1792, “una reivindicación de
los derechos de la mujer”, Mary Wollstonecraft, a partir da revolución industrial
incorporase a muller como man de obra barata, co cal ponse moito máis de manifesto a
súa discriminación. O movemento obreiro trae o proletariado, pero tamén hai
proletariado feminino, as condicións sempre son bastante peores que a dos homes.
No caso das mulleres de clase media- alta, son un símbolo de éxito social, se levas unha.
Esta tendencia a favor do home é sobre todo nos países de tradición católica, nos
protestantes tamén pero dun xeito non tan intenso. Nisto hai que ter en conta que Marx
non escribiu nada sobre a explotación de clase da muller, quen sí o fixo foi Engels na
súa obra “el origen de la familia, la propiedad privada y el estado”, vencellará as
orixes da dominación sexual, a propiedade privada e o desenvolvemento da maquinaria
do estado, quen é a que leva a dominación. Según el, nas formas da sociedade
primixenias, eran matriarcado.
Primeira Ola
O feminismo vai ter máis aceptación en lugares protestantes, como UK ou EEUU, e
tamén lugares industrializados. En lugares rurais é máis difícil.
A primeira convección sobre o dereito da muller foi en 1848, xa nas demandas estaba
unha cuestión ética, doble moral, e igualdade de dereitos, incluido o voto.
En UK xúntanse pro primeira vez en 1855, curiosamente é a obra dun home John Stuart
sobre a escravitude das mulleres(1869) a que leva a UK cara o movemento feminista.
O dereito do voto da muller tardará en conseguirse. Ata principios do século XX non se
estende este dereito, un dos primeiros lugares vai ser en España nas elección de 1933, o
mito de que o voto feminino vai para a dereita, tamén permitiu a república no 36.
Na segunda guerra mundial a muller vai xogar un papel moito máis activo en
determinadas sociedades por ocupar os postos de traballo dos homes. Para as sociedades
británicas e americanas foi importante este feito, pero tamén foi un símbolo de
manifestarse, de empoderamento. Antes da segunda guerra mundial estaba vencellado
ao ámbito privado o traballo da muller, agora chegan ao ámbito público, que comezan a
introducirse en traballos.
Os réximes comunistas, tanto soviético como chino, formalmente apoian a igualdade de
sexos, abandonado o sistema patriarcal, na práctica a situación non é a mesma, a
dependencia das mulleres con respecto aos homes continúa existindo. A pesar de que
na 2 GM o papel da muller cambiara, inda se tardou en conseguir dereitos plenos. Boa
parte disto ven dado porque o movemento obreiro non interpretou o feminismo como un
movemento positivo para o seu propio movemento.
Cos anos 50, foi unha etapa intermedia para as mulleres, entre a vida doméstica e a
cidadanía xurídica. O gran cambio ven dado pola Europa oriental a partir dos 60,
cambian os paradigmas, patróns demográficos, económicos, sociais, e o móvemete
feminista pódese considerar como un resultado da sociedade do benestar, hai tres
factores fundamentais, relacionado cos fillos:

13
O descenso da mortalidade infantil a esperanza de vida aumenta e a difusión dos
anticonceptivos. Se a iso lle engadimos as novas condicións do estado de traballo, na
que a necesidade de dous salarios era case inevitable, cambia a dinámica da muller.
Desenvólvense varias correntes feministas:
Pódese considerar un movemento nacional por Betty Friedan, en 1966, en EEUU,
inicialmente este era un movemento de loita polos dereitos civís, pero progresivamente
foise convertido nun movemento pola liberación da muller. As medidas, as demandas,
dereito a propia sexualidade, subversión da relación home/muller establecida, aborto, e
incluso a consideración do divorcio como un arma de defensa. Isto postula unha
autentica revolución dende o plano ético, non político, pois cambia a maneira de pensar.
As revoltas dos movementos do 68 van impulsar este movemento considerablemente,
constituíndo a segunda ola feminista, a primeira sería a dos sufraxistas. Moitas delas
se plantexan como elementos da renovación globais dos métodos da esquerda, non se
plantexan como unha defensa sectorial dun grupo, senón de cambios e alternativas
globais da esquerda/progresismo.
No ano 69 terá lugar a primeira acción publica cando ten lugar a celebración de Miss
Mundo, as feministas lánzanlle bombas de fariña. Tivo bastante repercusión, moitas
foron procesadas, aparecendo mis movementos en Europa Occidental, sen embargo non
conseguen o paso cara a institucionalización, pero o mellor é pq non quixeron. O caso é
que non pasan a política.
Nas obras importantes realizadas por Germain Green falase da inestabilidade da
superioridade do home e que eso, ten que cambiar.
O movemento feminista di que maioría das diferenzas entre homes e mulleres son
culturais non biolóxicas, hai unha gran concienciación en planos onde non se pensaba
que a política podía existir como o campo doméstico, porque afecto ao ámbito publico e
privado.
A altura dos anos 70 un elemento fundamental vai ser a reivindicación do dereito ao
voto, o feminismo desta década tres grandes liñas de actuación: a creación de novas
formas de solidariedade, realización de campañas a favor de temas públicos e amplas
como o aborto, malos tratos e en terceiro lugar o estudo do mesmo movemento
feminista.
O ideal de asociación feminista era unha agrupación non estruturada ou pouco
estruturada, descentralizada e contra a burocracia. O centro de gravidade do
movemento é un grupo encargado da concienciación, que constrúe a súa entidade
colectivo a través de elementos non usuais ata o momento e que a política máis
tradicional pasaba por alto: escolarización, traballo doméstico, etc.
Os modelos dos grupos de concienciación son tremendamente abertos o cal permite un
debate moito máis amplo o que dificulta os debates.
Tamén o movemento feminista vai converxer co movemento de liberación gai nesta
década.

14
O maior boom desta segunda ola dos anos 70 foi a loita do aborto, convertendo nunha
cuestión de dereitos civís que reproducía como se exercía o poder na sociedade. Os
resultados lexislativos neste tema foron espectaculares sobre todo nos países máis
desenvolvidos en Europa. houbo unha emenda constitucional por motivos de xénero no
ano 1972, no ano anterior en UK hai medidas a favor da muller no divorcio, no 76
tamén en UK leis de protección as mulleres maltratadas e en Francia a lei do aborto do
75.
O feminismo dos 80 deixou de ser menos grupos e integrouse en distintos ámbitos da
sociedade civil, sindicatos, arte, universidades, etc. Este “entrismo” facilitou a difusión
de determinadas medidas a favor da igualdade pero tamén non transformou a sociedade
na medida que pretendía. O que se fixo foi redefinir os conceptos clásicos da político.

O ecoloxismo
é un dos grandes problemas do planeta, producida polo home, debido a industrialización
que se ven producindo nos séculos anteriores cada vez máis a nivel global. Non é un
movemento con fronteira, se non simplemente sobrevivir.
Os problemas son visibilizados dende os 70 no primeiro informe do Clube de Roma,
sim embargo, unha gran parte dos movementos da loita obreira ou campesiña do seculo
XIX ven dado por cuestión de carácter ecolóxico. A civilización industrial de mediados
do XIX xa produce determinados axustes ecolóxicos inda que non de maneira global.
Orixes do problema ecoloxista:
- Un delas plantexa o orixe desto dende a primeira estructuración do home no
paleolitico.
- Atende as orixes do movemento ecoloxista actual; nos anos 60-70 do s. XX
- E esta ultima é a mais aceptada, no s. XIX como reacción critica a tradición do
pensamento da ilustración. Non é casual que un dos movementos de carácter
ecolixista tiñan sectores conservadores e nacionalista.
O novo ecoloxismo plantexa a amenaza global da humanidade dende os anos 70.
As primeiras manifestacions de masas desto xurden contra o programa de
construcción de centrais nucleares, producto a súa vez da crise do petróleo. Producir
manifestacions numerosas en Alemania, alguna victoria ocorrerá en referéndums vs
a enerxía nuclear en Austria en 1978.
Tamén grandes movilización en américa como Europa do norte e en Harrisburg en
EEUU.
Esto desconcerta aos movementos políticos máis clásicos, porque é unha
movilización distinta e interclasista e que tende a romper co acordó constitucional
de posguerra.

15
 A pp. dos anos 80 xurdirán persoas independentes que atendendo a sáu
individualiade crearán partidos ecoloxistas, entre o 81-83 bélxica, Austria e RFA xa
tiñan representación ecoloxista no parlamento.
O ecoloxismo vai mais ala dos temas nucleares, como os recursos estratéxicos da
auga e a súa obtención, convertese nun elemento xeo estratéxico de carácter
fundamental.

Israel no 67 ocupa os altos do golan e ocupan as 2/3 partes da auga de Jordania.

Tamén movemento para a defensa dos bosques, da protección e limitación da pesca
O proceso de modernización aumenta os costes dos estados.
Debido a isto, a procura de solución plantease sobre todo dende unha perspectiva de
carácter internacional, os primeiros acordos son destes anos especialmente dos 80,
vencellados a organismos internacionais como a ONU e partir os 80 comeza a
aparecer outra formular instrumentalizada polas Nacións Unidas que son as
convención de países para conseguir acordos a nivel global. Uns dos pioneiros
neste sentido foi a protección da capa de ozono, o primeiro tratado para isto veu
no 85, posteriormente 5 anos mas tarde en Londres e despois en Copenhague.
A cuestión medioambiental é algo tan relevante que incluso funciona moi ben como
imaxe para determinados obxectivos non necesarios de defensa medioambiental.
A partir dos 90 haberá foros internacionais con cada vez mais temas, cambio
climático, emisión de gases a atmosfera.
O protocolo de Kioto no ano 97 que será readaptado cada 5 ou 6 anos, que ten o seu
orixe ca caída do muro pero que irá caendo progresivamente.
Partidos verdes
Os partidos verdes son organizacións de carácter político inda que o seu relato é que
non son partidos na que o seu principal punto programático é a defensa activa do
medio ambiente, os movementos verdes tenden a situarse na esquerda do ábaco
político, sin embargo, nás súas orixes non hai moita relación entre ecoloxismo e
pensamento de esquerda, de feito plantéxanse como movemento antiilustración, os
partidos verdes intentar ser nin de dereita nin de esquerda, pero estes partidos defenden
posturais moi radicais de cambio que evidentemente achéganos a esquerda.

16
A partir da segundo metade do século 70 hai circunstancias que achegan aos partidos
verdes ao ámbito occidental, tras a crise do petróleo aparecen novos factores sociais,
novos xeitos de facer política, produto dunha incapacidade notable dos partidos
políticos do sistema. É un impulso de innovación que conleva un aproveitamento
político de circunstancias favorables, finais dos 70 aparecen con vontade de entrar no
parlamento e foi con Los verdes na república alemana na década dos 80.
O obxectivo fundamental é a defensa do medio ambiente pero tras isto, pensan que para
acadar é isto un cambio absoluto nos valores da sociedade a través dos cambios dos
comportamentos individualizados, conflúe co feminismo por exemplo neste aspecto,
que a súa vez cambiara globalmente.
No programa elector de Los verdes no 83 aparecen como bases a ecoloxía obviamente
pero tamén a paz, a xustiza social e a democracia popular sen chegar a un proceso
asembleario. Todo isto vai a ter influencias notables acontecido tras o maio do 68, que
non ten repercusión solo en París, se non todo o mundo pola caducidade do estado do
benestar. O feminismo era fundamental para Los Verdes por exemplo, vai haber críticas
a alineación, formas de participacion asamblearias, un estilo político subversivo e
rompedor.
En resumo, o que se se ven a chamar contracultura, detrás dun mensaxe ecoloxista.
Os verdes defínense como movemento non como un partido.
O primeiro partido que plantexa unha cuestión vinculada ao medio ambiente foi o
Grupo Unido de Tasmania que se presentou as eleccións xerais en Australia en abril
de 1972. O elemento que provocou esta presentación do partido foi unha motivación
moi concreta: a complicidade entre os partidos políticos ea comisión do goberno da
hidroeléctrica para inundar unha zona. A partir de aí o que presentan é insertarse no
sistema para anular esa proposta. o grupo non conseguiu ningún escano
O seu diputado Richard Jones escribiu un ensaio referencial para o movemento
ecoloxista co título de Nova Ética que insiste en cambiar internamente os valores de
cada persoa de maneira individualizada. A partir de Richard Jones e da súa saída, está
un partido en Nova Zelanda chamado Values.
En Europa, en gran bretaña foi en 1973, o seu nome tamén indicativo do que se
pretende, People, sacou as bases do seu programa dunha obra que se chama
Anteproxecto de supervivencia de Edward Goldsmith (blueprint for survival) no
1972, o principal desta obra é que non se considera contradictorio desenvolvemento
económico e pensamento ecolóxico, antes era antidesenvolvemento económico.
Os elementos desta obra nas que se aprecia son: aforro de enerxía, crecemento de
poboación 0, boa parte dos plantexamentos seguen existindo na maioria dos partidos
verdes actuais, e realmente, é a esencia do nacemento do crecemento sostible.
O longo da década dos 70 desenvolvese cada vez mais unha maior participación da
sociedade nestas organizacións, o primeiro político verde elexido nun parlamento
nacional foi o suizo Daniel Brelaz, en 1979. En 1981 entran 4 no parlamento Belga,
neste camiño sempre son considerados os parlamentarios verdes como algo anecdótica
como o partido da cervexa en alemania.

17
En Alemaña toma de importancia, isto ten lugar a finais da década dos 70, onde teñen
un programa non vencellado a violencia, no outubro do 79. Hai un congreso
internacional de Karlsruh
En so tres anos os verdes máis co liderado de Petra Kelly acadaron 28 escanos no
bundestag, en moitas localidades terán un apoio entre 10/15% dos votos. Convértense
nun partido alternativo.
Nos 80 o partido verde alemán acada un considerable crecemento, van ir entrando nso
gobernos rexionais, van a ir entrando tamén o longo de todo europa en 18 estados nos
seus respectivos parlamentos e tamén no parlamento europeo.
Nos 90 é a súa fase de estabilización, comezan a ter certa experiencia de goberno,
especialmente local, sempre en cualición. E marcando tamén a súa “diferencia”
extraparlamentaria inda que estean no parlamento.
Esta organizacións do verde vai facer que o numero de votantes aumente. O numero de
votantes vese incrementando en Austria, Bélxica, Finlandia, Irlanda ou Suíza. Van
acadando cada vez maior representación en gobernos sobre todo de cidades de carácter
local, por exemplo Dublin e Roma tiveron alcaldes verdes nos 90 ou por exemplo en
Marzo do 95 un finlandes Pekka Haavisto foi un politico verde que formaba parte dun
goberno nacional.
A partir dos 90 é evidente que esta integración no sistema vaille facer perder ese
empuxe inicial dos 80, os verdes tiveron un grande baixada nas eleccións de 90, na que
comezaron a perder. Sin embargo, tiveron unha resurrección tendo un papel importante
en gobernos de coalición, sobre todo no socialdemocráta de Alemaña.
Esta nova fase coa entrada destes partidos nos gobernos perde esa fase protesta, de
alternativa, pero vaise dando distintas iniciativas institucionais con respecto ao
crecemento sostido, é certo que a lexislación con respecto a esto apróbanse máis
rápido se están no goberno pero non tan rapido como se precisa.
Mayo del 68. Análisis y consecuencias.
Serie de protestas levadas a cabo por movementos sociais dun carácter global, con gran
influencia en contextos universitarios pero que distou moito de ser unha revolución.
No 68 había unha crise de valores que se expresa con fenómeno social de dimensión
globais tanto pola súa dispersión territorial como pola difusión de ideas e actitudes de
valores e cambio.
A xeografía da chamada revolución do 68 non ten un compoñente económico básico,
é dicir, central, non se fai nas sociedades capitalistas máis desenvoltas, se non que se fai
independentemente das condicións da renta per capita.
Protestas estudantís en EEUU, reacción vs a guerra de vietnam, loita polos dereitos
civís, manifestación xuvenís permanente na RFA, manifestacións en Roma, protestas de
caracter estudiantil en españa mezclado co movemento obreiro, o maio francés, a
primaveira de Praga, traspasando o telón de aceiro, manifestación en arxentina vs a
dictadura, protestas en México.

18
1968 é algo moi extenso que non ten nada que ver con situacións concretas, é algo
global. O 68 vai marcar o final dunha época, época de desenvolvemento, empuxe de
saída que había das novas clases, isto vai converterse en vello. É unha cuestión
xeracional, principalmente xente nova.
Politicamente ten as súas consecuencias, por exemplo marcan o final dos presidentes
demócratas dos EEUU, cada vez van gobernar os republicanos máis. Tamén marca o
final de charles de Gaulle, tamén marca a política mexicana, tamén a adaptación e perda
de esperanza dos sectores comunistas.
O símbolo foi París pero as protestas foron máis graves noutros sitios. Pero a
creatividade e difusión dos seus dirixentes foi clave, tamén inflúe que Francia era un
dos máximos referentes da construción de benestar.
O contexto histórico do maio do 68 tamén ten lugar cando no mundo capitalistas hai
evidentes síntomas de esgotamento do ciclo expansivo da posguerra, da liña de
crecemento económico constante e permanente, o crecemento económico nestes 20 anos
favoreceu un contexto demográfico e a universalización da educación permitiu máis
acceso a universidade: xente máis preparada. O estudantado era un grupo numeroso.
A revolucion nos medios de comunicación tamén permite entender esto. As páxinas
internacionais inundan os diarios de esto, cada vez hai mais páxinas internacional, pero
sobre todo inflúe a TV, algo que cambia radicalemente o xeito de percibir o mundo, a
televisión entra no ámbito do privado, a familia ve a televisión xunta, non como agora.
A información e a sua capacidade de producción no ambito privado, familiar, é
espectacular, a pantalla non é o mesmo que o papel, as percepcion cambia moito.
A finais dos 60 pp.70 a xente nova pensase que hai unha decadencia, traducindose en
elementos distintos: guerra vs vietnam, vs a segregación, e abaixo os gobernos de
dereita.
Paralelamente prodúcense factores como a descolonización, a conceptualización do
mundo en clave imperialista tamén ten repercusión, hai unha clave de pensamento de
esquerda adaptándose aos novos tempos. Comeza a aparecer a “contracultura”.
Parece que maio do 68 foron provocados por xente vencellada a cultura e reinvindicaba
unha nova idea de ver o mundo, pero tamén hai movemento político/social que fai que
se dilúa.
En resumen, o 68 foi algo cultural máis que a tentativa do tomar o poder. Os
movementos sociais do 68 non foron reaccións a crise económico porque neses
momentos temos o momento álxido da crise de consumo.
O que si hai é un cambio social, que se produce na sociedade, no que o movemento
obreiro comeza a amosar síntomas crecentes de desmovilización.
Na ´decada dos 70 nos paises occidentais observase unha diminución dos países de
clase, e a súa vez, a consolidación da relación entre patróns e obreiros. O concepto de
proeltarioado industrial clasico vai perdendo terreo tanto en números absolutos como en
conflictos. O protagonismo das asociacions sindicais vai reducindose a sectores como a

19
gran empresa, deixando a mediana empresa. Disminúe a súa capacidade de influencia
social. Tres caracteristicas do movemento obreiro a partir destes anos son:
- Tendencia a centralización da toma de decisións dos sindicatos.
- Profesionalización dos cargos.
- Perda de capacidade de resposta por unha crise fundamentalmente ideolóxica, é
dicir, vaise perdendo a conciencia. Non é solo algo práctico.
O resultado vai ser a separación cada vez máis intensa entre partidos políticos de
esquerda e sindicatos de clase. A elo contribúe tamén que esquerda desplázase cara o
centro político.
Van cara o centro para competir co poder, pola necesidade gañar votos con amplas
maiorías electorais. Non é unha cuestión solo do partido, senon tamén porque a clase
obreira deixa de ser a maioría social. Ninguén atenderá a ese discurso obreiro se non se
consideran obreiros. Polo tanto nestas décadas, deixara de ser a razón do cambio social
e deixa paso a outros movementos como o estudantado.
O estudantado xenerase a partir do 68 como un novo grupo social, protagonista do
cambio, principalmente o universitario inda que tamén o do ensino medio, é un
colectivo singular porque dispón de certos privilexios sen ter certas obrigacións de
adulto. Realmente a súa constitución como grupo acada poder na súa mobilización, e
exerce os seus dereitos de cidadanía máis alá do ámbito universitario. O activismo
estudiantil non é importante en si mesmo, senon como canteira dos grupos dirixentes
políticos futuros.
O 68 realmente é case un axuste xeneracional máis que un movemento revolucionario,
no caso concreto de París podemos dividilo en dúas etapas. Dos días 3-11 de Maio
mobilízase o estudantado con gran respaldo popular, fundamentalmente da cidade dos
barrios estudantis e latinos, pero este movemento esténdese, principalmente porque o
goberno non sabe como reaccionar a esto.
Do 14-27 de maio agrúpase o movemento obreiro xa organizado, faise unha folga xeral,
que remata co rexeitamento dos folgistas da negociación dos líderes sindicais e o
goberno. Entre o 27-29 ten lugar a perda maior de credibilidade do goberno.
O 29 de Golle volve e toma medidas, rematando a situación progresivamente, remata
por unha cuestión fundamental: considerar o problema non como algo vs o estudantado
senon como defensa da orde pública.
Non foi unha situación revolucionaria clasica, as forzas do goberno non estaban
divididas senon desorientadas. A protesta común non era vs a propiedade nin vs a
utilización dos medios, senon vs a xestión da burocracia cun grande carácter
xeneracional.
Todos estes procesos van cambiar a política, a política deixa de ser ese conflicto de
clase e aparecen novos espazos e polo tanto novas ideas, alternativas, tanto para
controlalo ou para desenvolvelo.

20
 O movemento político realmente é antipolitico, non vai vs un enemigo concreto: a
sociedade. Dase moita mais importancia as verbas mais que os feitos. É unha nova
concienciacion, pero moito máis ética que política.
Un dos grandes éxitos do 68 é a sua capacidade de innovacion dos movementos deste
estilo, é un discurso moi visual, de moito impacto, que ten en conta o novo elemento de
socialización principal: a televisión.
Non foi unha revolucion porque os estudantes non poden facela sós, non hai estructura
practicamente. A súa eficacia política concentrouse en funcionar como chispa,
detonador de conflitos para aprender noutros grupos. Maio do 68 non cambiou
sustancialmente a política nos que se desenvolveu, pero nos 80 si que empeza a entrar
oe studantado como movemento decisivo politico. Como a caída dos paises do telón de
aceito, pero principalmente como detonador.
5 consecuencias de Maio do 68:
- Hai un espírito ácrata, libertario, que inflúe de maneira considerable na
tendencia ao uso individualizado e descentralizado da tecnoloxía. Influíndo na
mentalidade da época.
- Separa o movemento obreiro tradicional o que levou ao debilitamento dos
sindicatos, e a súa vez, leva a un proceso de reestructuración do capitalismo.
- O cambio cultural leva a unha maior utilización de símbolos, símbolos
sincréticos ou acrónimos, isto leva a un novo mundo de representación, moito
máis visuais, impactantes, rápidas, dixeribles.
- É un movemento internacional, reforma a globalización, a interdepenencia entre
países de “grupos humáns”
- A súa maior crítica é o estado, e isto, socava en gran parte a lexitimidade da
democracia do benestar. Comeza unha redifinicion histórica das relacións de
produción e de poder.
-Os anos 70 e a crisis de los años setenta.
Os anos 80 provocaron o agotamento dos programas e alternativas tradicionais ata ese
momento, realmente o éxito destas medidas propician que os políticos moderados non
poidan levar adiante propostas de futuro.
Vaise pasar da produción ao consumo como elemento xerador da economía, das
necesidades vitais a calidade de vida. Por debaixo de todo isto, vai haber un cambio
cultural enorme que se percibiron nas revoltas de finais do 60.A cultura anterior era
comunitarista, racionalista, a maioría dos proxectos parte de cuestións fixas: estado,
sociedade, clase social.
A cultura dos 70 en cambio non vai ser o importante o colectivo, se non o individual.
Hai unha orientación cara a crítica permanente, os estudos, as liñas de orientación de
investigación céntranse moitos máis nas teorías, nos métodos que nos obxetivos finais.
Realmente todo é susceptivo de crítica, e polo tanto, un relato non ten que ser máis
verdadeiro que outro. Isto vai levar a unha corrente de escepticismo xeneralizada. A
desaparición de clase é un feito, entran en xogo novas discusión teóricas, o que fai
afastala da realidade cotidiá.

21
Crise do Petróleo
Un dos factores que xenera todo esto é a crise do petróleo do 73, sen dubida marca un
punto de inflexión no marco occidental. 0 6 de Outubro do 73 exitp e siria ataca israel.
As 24 h disto, os pp. Promotores árabes de petróleo anuncian medidas . 10 días despois
embargo de petróleo a EEUU por apoiar a Israel.
Increméntase o precio do petróleo, que vai ser un feito de non retorno. A guerra de Yon
Knipur acaba o 25 pero o tema dos precios continúa. Como datos económicos hai que
decir que o barril pasou de 2.70 a 9.76 pero na segunda crise do ano 79 o prezo vai
chegar aos 50 dólares. Para europa occidental o seu 60% do seu subministro de enerxía
procede do petróleo, nun mundo no que todo se dispara.
Todo esto provoca un cambio de paradigma no mundo occidental. Sobre todo remata
ese optimismo de crecemento economico, ese “non fin” do crecemento. Aparecen altas
tasas de inflacción, desemprego, e sobre todo unha enorme inseguridade económica.

O modelo ecónomico de Keynes comeza a ser rexeitado, como consecuencia de todo

isto, hai maior conflitividade no mundo do traballo e tamén no polítoc. A finais dos 60 e
70 desenvolveranse estratexias terroristas de maneira continuada; españa, italia, Irlanda.
De maneira paralela prodúcese un cambio en determinada zona do mundo occidental,
un cambio notable na forma institucional e política. Entre o 74 e 75 desaparecen os
réximes ditatiriais de España e Portugal, con cadanseu proxecto distinto.
Esto provoca unha adaptación das democracias, o novo terreo de xogo, consolidase a
democracia parlamentaria, primeiro no mundo occidental e despois progresivamente.
Para entender este proceso na europa meridional, hai consecuencias de mundo
económico e político. Hai un éxodo rural, as ditaduras por ende perden a forza do
campo.
Antes da crise do petróleo xa hai indicios dun esgotamento do sistema, entre o ano 71 e
73 o precio mundial das materias primas con excepción do petróleo increméntase entre
un 70 e un 100% .
Entre o ano 72 e 73, a produción industrial aumenta un 10%, semella que o mercado
chega a un límite de saturación, porque o efecto foi o sobrecalentamento da economía.
Debido a estes aumentos dos costes dos prezos hai un coste de expansión monetaria, un
crédito relativamente barato e isto provoca a alza dos prezos: inflación, o gran problema
da década, os precios dispáranse e os costes que ten que acometer o estado dispárase,
sobre todo porque nos países occidentais teñen un elevado gasto público. Nestes
momentos a pp. Dos 70 os países occidentais podían estar entre o 40-50% do coste do
estado. Como se reacciona para frear isto inicialmente? Reacciónase atendendo a
intereses nacionais, propostas unilaterais dentro de cada un dos países. Polo tanto hai
problemas monetarios graves de saída.
Todo este problema monetario genera un factor más clave todavía que afecta al nucleo
del sistema económico, a economía de EEUU ten dificultades como todas e a finais dos
60 ten un grande déficit na balanza de pagos e deficit comercial importando máis que

22
exporta, pp. De Europa e Xapón, pero sobre todo a cuestión financiera americana ven
polo coste social como o medicaid ou medicare e a guerra de Vietnam.
Ante esto, o marco alemán e xapón fortálcense en detrimento do dolar, o que provoca
máis inflacción todavía. Debido a que o dólar, que fora o que se quedara en Breton
Woods, en maio do 61 Alemania Occidental, Austria, Países Baixos e Suiza deciden
non atender a paridade co dolar. Uns meses máis tarde co obxetivo de combatir a
inflación Nixon anuncia que o seu país abandona o sistema de cambio fixo, abandoa a
convertiidade en ouro co dólar. O futuro van ser cambios flotantes.
URSS
Acomete a crise inicial do petróleo dun xeito “positivo”, xa que é un enorme productor
do petroleo e benefíciase do prezo curdo, sobre todo de Siberia Occidental, este
extra/plus sirve para paliar o inicio das grietas do sistema soviético. Porque agora pode
pagar con solvencia as cousas a Ocicdente durante un tempo.
A relación interna que ten o Comecom vai provocar que a URSS incluse lle incremente
os precios aos países membros do Comecom, ben en divisas ou entrega de productos
industriais acabados. O que pasou e que estes países víronse obligados a pedir
préstamos en divisas a occidente, o que provocou un aumento da débeda enorme. A
debede de olares de Hungría multiplicouse x18, Polonia x20, e RDA x40, o crecemento
é negativo.
Nos anos 60-70 hai unha escesiva tendencia continuista no sector industrial, algo que é
moi importante simbolicamente xa que representa a clase obreira. Polo tanto a economia
do 60-70 muda pero a URSS non se adapta. Sigue o modelo económico vello. Ademais
o problema que hai na economía socialista é que calquer tipo de reforma económica ten
ramificacións políticas inmediatas, é dicir, as disposicions economomicas estan
totalmente integradas no réxime político.
Reino Unido
En UK tras a crise do petróleo vaise traducir nun incremento da conflitivdade sindical, o
retroceso da explotacións de carbón, da indsutria do carbón ven dende finais dos 70, UK
ten enormes produccións. No 84 o sindicatos de mineiros vai levar adiante unha serie de
protestas pedindo un gran aumento salarial, debido a inflación evidentemente. Isto
conleva a declaración do estado de excepción, ao racionamento de consumo electrico
polo carbón, chegando ao punto de que para paliar esto chegouse a xornada laboral de 3
días de industria.
Nas eleccións chega o partido laborista con Harold Wilson, o que vai facer é acceder as
peticións de incremento salarial dos mineiros. Isto provoca un incremento dos soldos, o
resultado é que no 75 o beneficio das empresas británicas no conxunto suben un 24%
pero a inflacción supera este porcentaxe, 27%. I
Isto provoca que Inglateerra teña que pedir axuda ao FMI pro primeira vez, 3.900
millóns de libras, o nunca visto antes. Tamén chegaron recortes, e aumentou máis se
cabe a conflitivdade laboral caracteristica do inverno, chamado o Inverno do
Descontentdo,

23
Neste contexto chega M. Tatcher que vai iniciar unha política neoliberal en Europa,
pero non inicialmente, ela declarou que non existe a sociedade, para ela hai individuos e
familia. A política reduce a atividade individual.
Nos primeiros momentos vai haber unha tímide reacción en UK que se paraliza ca
segunda crise do petróleo no 79. que tamén ten motivos políticos, consecuencia directa
do acotntecido en Oriente Medio, a revolución iraní provoca a volta dos líder exiliado
en francia, Hommeini
También hai cambio de orientación antioccidental, tamén vai haber unha guerra entre
Irak e Irán. O petróleo entre o 79-81 triplícase. Esta inflacción combínase con
realentización económica.
Esto que acontece nos anos 70 tamén se combina cunha terceira revolucion industrial
dende pp. Dos 70, os centros fabriles clásicos comeza a desaparecer, porque aparecen
outros sectores mais puxantes que o capital apoia. O que si é certo é que os obreiros
tradicionais, defensores da identidade da clase que quedaban, tamén comeza a
desaparecer, a manufactura do mundo occidental desaparece porque a revolución dos
transportes e ao entrar paises non occidentais no proceso de industrializacion a
competencia aumenta, caen os precios, e os altos costes fan o resto, prodúcese un
fenómeno de desemprego constante ao longo dos anos 70.
Esta segunda crise se houbera producido nos 30 levaria a unha baixa salarial nada máis,
sen a influencia do estado de benestar as consecuencias serían peores, pois o que fan e
acolchar a caída.
Neoliberalismo
Aparece unha nova política e filosofía económica o Neoliberalismo, nos anos 70 casi
todos os países por inflacción teñen que tomar medidas deflaccionarias, xa que había
unha inflacción fora de control,
A estratexia neoliberal comeza a desaparecer por determinados rasgos: baixa
tributación, desregularización lexislativa, privatización da indsutria e dos servicios
públicos e reducción do sector público. O obxetivo é sustituir o estado polo mercado.
Milton Friedman como creador da escola de Chicago ten unha obra referencial chamada
Capitalismo y Libertad no 62, coniste nunha activación da demanda deixando fora a
intervención do estado. Defende unha economía autoregulada polo libre mercado e pola
oferta monetaria. E isto por si só que determine o nivel dos precios.
Cando esto non funciona o remedio é a reducción o nivel de moneda que está
circulando. Se se reduce a moneda, traerá desemprego.
Hayek e camino de servidumbre no 44, tamen lle deron o premio nobel de economía por
iso, foi a obra que influenciou a Friedman. Hayek considera que socialismo e
planificación estatal identificao como incertidumbre. Hayek plantexa a competitividade
do libre mercado, a unica compatible ca democracia.
Friedman ademais de lebar adiante esta teoria económcia de Hayek vai propiciar o
apoio de grandes empresas para a atención dos Thinktank; grupos de pensamento
fundados despois de Keynes.

24
Friedman aprenderá de Keynes e os Think Thank estarán en auxe apartir dos anos 70.
Friedman nun publica esta tese ata os anos 80 cando asume que se pode dar. Unha das
cousas do liberalismo de Friedman é algo que se percibe perfecto, pechado, os
individuos ao seguir intereses, por ter incentivos de xeito individual xeneran o máximo
beneficio para todos.
O modelo atractivo da escola de chicago é un paso máis, os traballadores perden forza,
agora hai unha forza radical de defender a forza dos propietarios igual que a dos
obreiros antes. En palabras de Friedman buscase a forma máis pura de democracia
participativa.
A fonte dos problemas non está no comunismo agora, se non que está na
socialdemocracia, é a intervención do estado a causante dos males. Friedman no 82
escribe “so unha crise real o percibida como tal produce un verdadeiro cambio, a
función básica e desenvolver alternativas a políticas casi inexistentes e mantelas vivas
ata que o politicamente imposible convírtase en politcamente inevitable”.
A adaptación do neoliberalismo económico é algo gradual pero non lento, senon
progresivo, vai tendo unha adaptación na sociedade do benestar e na economía de
Keynes, pero progresivamente vaise dando pasos cara esa liberalizacion do mercado.
Especialmente, EEUU e UK.
Nos anos 80 comezara haber progresivamente medidas neste camiño, privatizacións por
parte dos gobernos. Aqui non hai bandos ideolóxicos, hai organizacións social-
democratas que levan dun xeito progresivo estas medidas, os conservadores máis
rápido. Enton nesta década acontece conflictos laboraos, pois a reforma é para aumentar
o beneficio económico.
Por outro lado, a finais do 70 e pp. Dos 80 a economía soviética está estática e non pode
romper esa tendencia e os problemas chegan a todos os países, por primeira vez os
países do norte. Por exemplo en Suecia no 86 os socialdemocratas perden as eleccións
por primeria vez dende o 45.
Hai unha tendencia xeneralizada a gobernos de dereita, sobre todo por falta de
alternativa renovadora. Tatcher chega ao poder por unha escisión do partido laborista,
creando outro partido. Os primeiros anos dela non tiveron éxito, redúcese a inflación e o
déficit británico pero aumenta extraodirnariamente o numero de parados; 3.000.000,
incrementa o gasto público e tamén os impostos. Polo tanto os seus primeiros anos van
ser críticos, o que a vai salvar vai ser un elemento externo, é a invasión das Malvinas. O
patriotismo reforzao, e nas xerais de xuño daranlle unha maioría ampla no 83 e os
laboristas a máis baixa.
A cuestión dos obreiros nas minas, vai plantexar como unha continuación da guerra das
malvinas, os arxentinos o enemigo exterior e os mineiros o interior.
A folga dos mineiros no abril do 84 empeza pero vai caer no 85 e decae en Marzo dese
mes. O balance foi que nun ano e pico houbo 11.000 detencións e unha reducción a 1/5
parte dos mineiros traballadores. En 10 anos redúcese un 20%. Para isto emprégase todo
tipo de estratexias.

25
Tatcher incrementa a división social e o relato oposto da loita de clases. Vai haber unha
división notable entre dúas UK, o sur rico relacionado con Europa frente a rexións
industriais de Escocia e Gales, xunto ca reactivación do conflito irlandés.
A situación da economía británica vai mellorar inicialmente, as medidas que se
realizaron:
- Silenciouse a actividade sindical.
- Reduciuse o número de empresas.
- E sobre todo, a facenda pública encheuse de novo coa venta de propiedades
estatais. O goberno inglés privatizou telefonía, petróleo, aeroportos e unha parte
da minería. Socialmente isto provocou unha factura social enorme.
De xeito paralelo nas relacións internacionais, tamén hai un deterioro, despois dos 70
cada estado procura a manera individualizado de solucionar os seus problemas.
Retomase o multiunilateralismo. En Raoumbullet xuntanse os pp. Países industriais; G-
6. O ano seguinte engádase canada. EEUU, xapón, Alemaña occidental francia, UK e
Italia. Ao ser organizacións poderosa, marca o rumbo, coa axuda do FMI. a ONU ira
mais cara a cuestións sociais non tanto económicas.
A guerra fría nos anos 70 tivo un nome concreto, a segunda fuerra fría, aumento de
conflito entre os dous mundos, pero realmente non foi así. Non se pode comparar a dos
60 ca dos 70-80. Porque Washington e Moscú firman os acordos de Helsinki en 1975;
reducción de armas nucleares que propicia o achegamento. Pero polo crisis do petroleo,
as relacións empeoranse a nivel de relato: A URSS invade Afganistán en decembro do
79. Esto xenera que o mundo occidental faga boikot aos xogos olímpicos de Moscú nos
80, e ao revés nos 4 anos seguintes.
Dende os primeiros anos 80 prodúcese un rearme de misiles fundamentalmente nos
lados instálanse misiles do lado da OTAN que teoricamente é a resposta a colocación
dos misiles en ucrania por parte da URSS. Non hai conflitos expresos, o que si acontece
é combates dun lado e doutro o clima de guerra fría e o relato aumenta.
Ronald reagan desenvolve nun proceso de 4 o programa de reforma estratéxica tamén
chamada Guerra das Galaxias: a interceptación de misiles no espazo, facer un escudo de
defensa para EEUU e Canadá. Pero eso sáltase o tratado de limitación de armas
estratéxicas.
Vai ser unha década de desgaste, entre o 82 e o 85 estarán ata 3 secretarios xenerais da
URSS; Bresnev, Andropov e Chernenko. O sucesor deste último foi Gorbachov, elexido
en Marzo do 85, un político de pouca proxección mediática, cunha proposta de reformar
internamente a URSS pero dende logo non era un radical. Intentase reactivar a
economía soviética cando estaba todo desfeito, pero a URSS empeza estar mais en crise
pola subida dos prezos do petróleo.
Boa parte da poboación dos anos 80 para o abastecemento recurre ao trueque, e o que se
vai como medida de renovación, é que debido a que impsoible ese mercado interior,
intenta crear dende arriba determinadas empresas (petróleo, gas) invertindo para
modernizar estas empresas.
5ª La Aldea Global en el siglo XXI

26
Nos anos 90 cambian de saida algun tipo de paradigma xa dende a época de ilustracion,
hai certos principios da ilustración que as revolucions liberais exaltaron e que van
morrer a partir do derradeiro cuarto do s. XX.
E unha perspectiva a longo plazo, indudable que os efectos, as consecuencias da II GM
foron enormente decisivas, especialmente para o mundo occidental. A partir dos 90 son
aqueles anos que se denomina como Historia do Presente. Non é banal que se denomine
así, asístese a unha percepción da realidade moito mais distanciada dun análise
temporal, o presente instálase, amplíase.
Aparecen materias, asignaturas, categorías catergorizando como Historia do Presente, o
home falando da concepción do que fai el mesmo.
Realmente, os anos 90 deben ser visto cada vez máis en conxunto e non por separado,
xa que teñen un sentido e identidade propia o pre-cambio de século. Agora comeza a
construirse un presente distinto,
Especialmente estas novas prodúcense no terreo do social, do comunitario, rexurden as
cuestións de identidade, o “éxito” convertese nunha modo como algo de prestixio social,
o recoñecemento externo e vai desaparecer a referencia das antigas clases sociais, o
compoñente de analise de loita de clases desaparece e agora o sistema predominante
consolidado a nivel global é a globalización dos axentes económicos.
Vanse producir un acelerador proceso de concentración de capital do mundo, nos anos
60 o volume de negocio do PIB mundial que tiñan as multinacionais era o 14%, no
cambio de século as multinacionais concentran o 35% .
Vaise instaurar un modelo económico único tras o telón de aceiro, o que vai ter
repercusión en todos los países, o que vai implicar planos de axuste, pero este plans de
axustes terán en conta mais realidades globais que estatais/nacionais.
Vaise producir o inicio da destrucción da economica campesiña e da despoboación do
rural. O mundo concentrase en espazos urbanos.
Boa parte dos dereitos individuales das personas van a aprecer cos codigos da empresa,
tanto axustado a criterios económicos.
Numerosos procesos de integración supranacionais, os bloques son cada vez mais
grande.
A xerarquización das decisións vai implicar a perda de poder dos estados nacionais e o
aumento do poder dos grandes mercados.
Consolidación dos bancos como referentes inevitables e imprescindibles para o
desenvolvemento económico mundial
Homoxeneización cultural a partir da cultura occidental.
Transformaciones tecnológicas y dinámica económica finisecular.:
Na última década do século XX vaise caracterizar por unha serie de transformación
tecnoloxicas que se instauran de maneira plena que reciben o nome de Terceira
Revolución Industrial.

27
A súa vez, esta 3ª revolución acuña a súa imaxe como o periodo da globalización,
globalización significa en esencia que case todas as economias do mundo atopanse
vencelladas entre si. Eso sí, sen necesidade de atender a todas por igual, o que vai traer
desaxustes que en teoria o mercado areggla pro si mesmo, pero tense que xerar para
poderse axustar.
O comezo da3º revolucion indsutrial surxe nos 70 ca converxencia de novas
teconoloxías e demanda social. Non se trata da desaparición da sociedade de consumo,
senon da súa reconfiguración.
Neste aspecto hai que salientar nos anos 90 o gran desenvolvemento dos plásticos ou de
materiais compostos como fibra de vidrio ou resina impulsadas pola empresas
petrolíferas. Esto provocara un crecemento ininterrumpido destes materiais.
En canto as tecnoloxías da información, que vai ser o gran cambio que se produce, a
tendencia dominante vai ser a procura da xestión en tempo real en tempos cada vez máis
complexos.
O grande salto vaise dar en que o tempo desaparece, a sua percepción, xa desaparecia
nos anos 80 ca difusión e extensión da tv, era unha información mais ou menos en
tempo real. Sin embargo agora desaparece na transmisión dos datos.
Comeza a introducirse o concepto de sociedade informacional ou sociedade rede, un
concepto que acuña Manuel Castels, é decir a comunicación da sociedade en tempo real.
Esto provoca a aparición de Internet, unha rede mundial de comunicación que cambia
radicalmente a relación do home co seu contorno.
Internet troca o concepto mesmo de comunicación e cultura, a memoria cambia tamén, a
percepción e analise do presente a partir do pasado, ese pasado xa non é tan pasado o
que cambia mesmo a concepción do pasado.
Agregase unha nova racionalidade froito de avances tecnolóxicos que permiten pasar
dun sistema de grandes plantas de producción uniforme a un esquema flexible de
unidades adaptables a unha crecente diferenciación dos productos, é decir, a capacidade
de producccion en masa que produce a medio largo plazo, vese flexible debido ao gran
mercado e da demanda. O valor reside nun mercado consumidor, na que a altura dos 90
os seus desexos son estudados e as empresas intentan condicionar en parte.
O motor esencial deste novo mercado vai ser o dialogo entre o produto e as
expectativas do consumidor, o que provocará unha nova realidade, que vai atender a un
novo automatismo que tende a eliminar a intervención humana.
Este contexto iniciase co derrubamento das economias do este, o que confirmo o triunfo
do capitalismo universal, esto que se vendeu como un modelo de estabilidade provocará
mais inestabilidade económica, a falta de alternativa dun modelo soviético apareceran as
primeiras crises de caracter nacional e despois transnacional
Por exemplo a crise económica de 1992, México 94, Asia 97, Rusia 98, o Corralito 98-
2000. Progresivamente a unha serie de crisis en distintos lugares nun contexto no que se
irá requlibrando. O FMI xogará un papel decisivo cas suas medidas

28
Os indices medios do crecemento mundial nos 90 amosan unha tasa media do 3% anual.
Sin embargo, hai desproporcions entre unhas zonas e outras. Os paises de europa do este
perderon, decreceron, un 4% de media debido a un problema de inadaptación ao novo
mundo, en canto ao resto do mundo hai dos grandes items: a africa subshariana segue en
nivel reducido e medran os paises asiáticos, especialmente china.
Para EEUU a etapa de goberno de Clinton foi o periodo de maior crecemento
económico da postguerra, o mundo occidental difundia a sua estrutura económica e por
eso foi o mais beneficiado. O seus resultados foron positivos entre o 95-99
especialmente, esto fixose a costa dunha reestructuración social. Os beneficios
medraron o 90% pero o salario un 6%, a isto axudou a reduccion dos impostos que tiñan
que pagar as empresas e sin embargo os impostos que tiñan que pagar os traballadores
duplicaronse. Na epoca de clinton perdense bastantes efectivos publicos.
Esta nova era da información vai producir un cambio no modelo de traballo, exténdese
o traballo a templo flexible/parcial, e tamén crece o número de traballadores autónomos,
todo esto vai provocar unha sensacion de inestabilidade que comeza nos anos 80 e que
evidentemente evolucionará.
Hai un desaxuste nos pronósticos dos organismo internacionais pero hai unha sensacion
de pesismismo dentro da sociedade. De feito, a finais do ano 2000 comezará un freo na
economia do caracter mundial.
Polo que respecta a europa occidental estase orientado ao proceso de construccion da
UE, o tratado de Maastrich é do 91, no que se establece un proceso de integración
economica e politica e o inicio de proceso dunha moeda únida; o euro.
Neste proceso ten que ver o proceso de unificación das dúas alemanias, no cal vai
repercutir no papel central do Bungesbank (Banco central aleman), para reconstruir a
alemania do este mantivo altas tasas de interés para evitar a inflacción e comezan os
pasos para a moeda única.
Mantivéronse os niveis de paro na UE o que leva a incrementar solucións de política
social, nestes anos 90 comeza a aparecer unha curiosa mestura entre as intencións dos
sociais do estado do benestar dentro do desenvolvemento dunha economía liberal.
Na area socialista, o impacto dos 90 foi brutal, non se produciu unha estabilidade do
modelo capitalista senón todo o contrario, unha dislocación económico-social moito
maior.
Na URSS nos 90 o 2% da poboación concetraba o 57% da riqueza nacional, pero o 53%
vivía por debaixo do umbral de pobreza.
En América Latino produciuse o cumprimento das medidas do FMI que permite certa
chegada de capitais pero sen despegue económico significativo.
En Asia vai iniciarse un proceso longo de estancamento ou de deflacción de Xapón, o
pais mais inserto no mercado occidental, consolidase China e tamén ten lugar nos 90 a
chamada crise dos Tigres Asiáticos que afectou a corea do sur, Taiwan, hong kong, etc.
Esta economía pode funcionar a tempo real en todo o planeta como xa se ve, e isto vai
afectar nese camiño dos anos 90 a todos os factores que interveñen no sistema

29
económico, por exemplo, os capitais mobilízanse as 24 h do día nos mercados
financeiros. A partir deste momento a tecnoloxía concéntranse nalgunhas zonas
específicas, por exemplo a grande crise dos tigres asiáticos ven por un exceso deste
estilo.
No traballo, as empresas móvense onde atopen condicións mais favorables, é dicir, a
deslocalización. Do mesmo xeito, poden demandar man de obra en todo o mundo.
Búscase a partir de este momento a imposición do establecemento de mercados libres
nas sociedades de todo mundo, difúndese tamén a idea de que non hai opcións
alternativas nos grupos políticos con acceso ao poder: por riba do estado van estar os
mercados asi que da igual que se cambie o estado.
Neste momento o FMI cambia o papel que desempeñaba na economía global, o FMI ata
este momento aplicaba medidas moi concretas en paises moi concretas. O FMI cambia
e incrementa a cobertura mediática dos seus programas, fundamentalmente isto é debido
as crises de Rusia, de occidente e dos tigres asiáticos.
Tamén cambia o Bando Mundial que vai a deixar de financiar proxectos específicos de
desenvolvemento e vai a empezar a facer medidas de axuste.
A consecuencia entre todo isto e que a diferencia entre países ricos e pobres aumenta, as
finais dos 90 o 20% dos individuos mais ricos do planeta consumía o 60% da enerxía, o
75% dos metais, o 25% da madeira do planeta e o 75% dos coches.
Os principais problemas de saúde publica viran ca primeira infancia nos países
subdesenvolvidos, o que ten que ver con falta de hixiene, de estruturas básicas e falta de
auga potable.
Os estados con mais desigualdade sociais vanse atopar en América Latina (sen contar
africa) sobre todo en brasil nos nos 90, e os que menos desigualdade teñen son nos
países escandinavos.
Con todo, os anos 90 afectaran aos asalariados de base que sufren de maneira mais dura
a reestruturacións do emprego e a competencia dos países de man de obra barata cun
elemento engadido, que os salarios dos empregados baixa tamén polo propio emprego, a
xente traballa onde pode.
- Las transformaciones en la sociedad: el ‘posfordismo’. Nuevas formas de protesta
social.
- La nueva sociedad civil. El espacio de participación no lucrativo. Las ONG.
- La diversidad étnica y cultural. La emigración en el mundo de la globalización.
Racismo y xenofobia.
- Nacional-populismo? Una reacción occidental?
Globalización
A globalización difúndese como termo xeneralizado cando se cambia o valor de diñeiro
por momentos, as cifras en momento real. A tendencia é que o diñeiro se converta cada
vez máis nunha cifra, non en algo material, unha cifra que pode viaxar, desaparecer,

30
aparecer, reconverterse, e iso é o gran feito revolucionario, os cambios de capitais nun
fluxo automático.
Pero a globalización non é so iso, vai haber unha serie crecente de procesos que
provoca, según o sociólogo Daniel Bell, provoca distintas relacións coas tradicionais
institucións.
Unha das mais afectadas é sen dubida o estado, por regra xeral, é demasiado pequeno
para solucionar os grandes problemas e demasiado grande para solucionar os pequenos.
O novo mundo de hoxe en día orixinase na coincidencia entre os 60 e os 70 de procesos
ao principio independentes que logo convertense. O primeiro a revolución da
información, segunda un proceso de crise económica do capitalismo e terceira o
xurdimento de novos movementos sociais. Isto provoca unha nova cultura, cunha nova
economía e unha nova estructura social dominante.
A nova cultura é de grande mestura de xeneros comunicativos, o show time chegará a
vida dos cidadáns, que se aplicará practicamente en too, vida política, social, cultural:
impacto, espectáculo.
Paralelamente vaise producir en base a desregulamentación do sector financieiro vaise
producir un crecemento do sector financieiro mundial, e o que fai é desplazar o poder
dos gobernos e das institucións.
Esta nova economía capitalista vai a conducir a empresas e gobernos a unha etapa
caracterizada pola globalizacion das actividades económicas, caracterizada pola
flexibilidade organizativa, e terceiro, un maior poder da empresa na relación cos seus
traballadores.
Todo isto combinado vai levar a redución do estado de benestar, hai outras dúas
características de este novo mundo: as redes de relación cos novos sistemas de
comunicación e a descentralización na toma de decisións.
Estas redes de capital, de traballo, de información, de mercado vencellan e unen a
aquelas persoas mais valiosas para os obxetivos, e desconectan das mesmas redes as
poblacións desprovistas de interés.
isto provoca que se poidan desplazar grupos, colectivos e ata países enteiros. Manuel
castells chamaba a isto o cuarto mundo.
Polo que respecta ao mundo socialista, a partir dos 90 vai ser incapaz de asimilar todos
estes novos valores da informacion e aparecerán moito mais limitados.
O capitalismo de a partir dos 90 é unha fase máis, notablemente máis endurecida que as
anteriores pero tamén moito máis flexible que todo o anterior. Isto ten dúas bases, a
innovación e a competitividade. As dúas regras básicas actuais.
O primeiro cambio que vai facer este novo capitalismo vai ser o do emprego, o emprego
deslocalízase pero inda así esta deslocalizacion ten os seus fallos. A crise dos tigres
asiaticos de finais dos 90 ten lugar precisamente porque basesouse nun emprego moi
barato pero en 10 anos había outro máis barato.

31
Polo tanto a única vantaxe competitiva non pode ser o coste salarial, o que sempre vai
haber por tendencia productores máis baratos.
Outra transformación evidente é que transformanse as relacions sociais de produccións,
os mercados financieiros globais agora mesmo, a partir dos 90, tiñan a capacidade de
superar dimensións de espazo e tempo, o que provoca que se coloque en movemento
constante. Ex: Cando teñamos que ir a unha ventanilla da administración todo depende
da tecnoloxía.
A estratexia é globa, onde hai que producir onde sexa mais ventaxoso e vender onde
mais rinde, isto provoca unha nova xeografía económica. Un efecto é que os costes de
transporte reducironse.
A arma deste novo capitalismo informacional é algo que se chama a liquidez. A liquidez
real moitas veces é a arma destes sectores porque se se permite a retirada instantanea
dos fondos permitese a retirada practicamente de todo. De feito leva a empresa a definir
ese conxunto os seus incentivos sobre todo pola valorización accionarial das empresas,
o seu valor en bolsa. En gran parte ríxense así.
Por todo isto, o control da masa salarial asóciase a idea de coste pero non a idea de
investimento, que foi o que pasara no comezo da sociedade de benestar, agora solo é de
coste.
O risco económica para o accionista é menor, os asalariados agora está máis exposto a
reestructuracións. Ao mesmo tempo a capacidade dos gobernos é moi reducida, a
medida mais seria para os traballadores neste momento da globalizacion non foi o tipo
de comercio, investimento financieiro se non a ruptura do papel do estado sobre todo en
canto a súa efectividade na regulamentación publica do estado. Con isto, haberá unha
representación gradual do estado de benestar.
Esa desaparición gradual co estado do benestar produce divisións sociaias que podemos
presentar tres, primeiro: a fragmentación interna da man de obra entre os traballadores
máis clásicos e os productores de información. Os individuos agotanse como a sua
funcion como traballadores porque apenas fan falta. Terceira, unha separacion e fractura
evidente e notoria e cada vez mais crecente entre a lóxica do mercado e a experiencia
humana dos traballadores.
Todo isto vai provocar unha organización do espazo rural que vai desaparecendo, que
demanda maior capacidade de comunicación, máis redes, que demanda unha vivenda
moito máis flexible e que consume dun xeito radicalmente distinto.
Un dos principais perxudicados disto é o espazo de convivencia, ou anulase ou adáptase
ao mercado.
O que se está construindo é unha loxica social nova, que non se pode analizar cos vellos
parámetros, son loxicas sociais novas, fortemente revolucionarias.
As transformacións na sociedade a partir dos anos 90, o protecto de futuro vai ser o
capitalismo, que viña sendo anunciado dende Ttacher e Reagan.
Dhrendof no 79 di que a descomposición do capital viase acompañada por unha
descomposición do traballo e que comenzaba a apercibirse intereses contradictorios

32
entre o traballo e o capital. O ano seguinte, A. Giddens indicaba tamén no ano 80
indicaba que o importante non era a cantidade das fracturas sociais, se non o tamaño das
mesmas.
Porque a nova orde social ten unha caracteristica ben marcada, a ruptura co pasado, ca
tradición.
As antigas costumes substitúense polos codigos universalizadoras da democracia. Tras
a caida do muro de berlín vai haber un numero de eleccions democráticas de record,
conflue nisto non solo o colapso do este, senon tamén o colapso de autoritarismo nos
países en desenvolvemento, especialmente, en América Latina.
O multipartidismo vai aumentar, pero non será sinónimo de dereitos humáns, antes sí.
Este modelo democrático liberal ten unha gran expansión cara o sur e cara o oeste. Sin
embargo, no occidente entrará en crise pola ffalta de credibilidade do porpio sistema:
aumentará as abstencións progresivamente e un maior descrédito da clase política.
Os 90 tamén son os anos de privatizacions dos bens públicos, vai aparecer un novo
papel de xustiza. Vese obrigada a tomar parte obrigada unha postura activa sobre todo
entorno as súas condicións de existencia, vaise construir unha nova culturización civica,
unha nova sociedade civil. E progresivamente, unha maior implicacion dos individuos
na sociedade colectiva. Crease unha nova sociedade civil.
En grande parte esto tamen ben axudado pola revolución de internet, a rede en principio
deseña un novo espacio político no que se revaloriza a democracia directa como
expresión de pluralismo e movilizacion da cidadanía.
A teorica virtude de internet é a desaparición de todolos intermediarios, información
pura, non hai intermediarios políticos, nin de opinión, nin xerarquías.
O inconvinte é que todo esta no mesmo plano, a visión de internet como unha
enciclopedia en meirande parte é errade, dende a perspectiva enciclopédica mais
tradicional, pois esta estaba xerarquizada, filtrada, tiña unha organziacion determinada
da inforamción. Esta entrada de internet provoca que cadaquen se centro nos seus
propios valores, provoca que cada un se centro nos seus elementos de interese.
A información se enquisa progresivamente, impide relación contextuais con outras, polo
tanto, de maneira paradoxica esa rede que promete emanciparse dos mediadores o que
fai é reconducilos cara outros novos.
Todo esto nun marco dunha nova época que tende a individualización, esta vai ser unha
sociedade caracterizada por unha apararente desmaterialzicion da economía e da
producción. Por qué? Porque as empresas desaparecen, as industrias e emprego
vencelladas ao sector industrial desaparecen do sector occidenta, pero simplemente
deslocalizanse. A enerxía tamén se consegue dun xeito distinto, transformase fora, non
se ve onde esta a producción.
Esto provoca a disminución do número de traballadores manuais, aumento da ocupación
da xente en postos administrativos e entrada xeneralizada das mulleres no mercado
laboral, isto provoca un cambio radical na estratificación da sociedade.

33
Debido a este cambio, cara final dos anos 80. Aparecen estudos sobre o traballo, alguns
din que o traballo está adicado a desaparecer, ou al menos o antigo concepto de traballo.
O traballo non desaparece pero non ten que ver ca vision tradicional. Agora o novo
concepto de traballo é distinto, por exemplo hai moito traballo remunerado pero tamén
non remunerado. Unha das consecuencias disto é un maior espacio para o ocio.
O ocio, unha das grandes partes pode ser a actividade deportiva, antes dos 90 era algo
moi reducido a pequenos ámbitos, agora convirtese nunha extension social máis casi
consustancial.
O ocio, tempo libre, o deporte, era algo asociativo, tomado dunha maneira tradicional. O
deporte convértese nun sector económico esencial, xunto co turismo, isto inflúe na
parcelación do tempo de traballo. É dicir, hai maior compartimentación de actividades a
facer. O modelo de traballo non se acaba, se non que cambia.
O modelo ford de traballo caracterizabase pola organizacion ríxida, grandes recursos
materiais e burocratización. Agora, a globalizacion fai que o traballo sexa mais flexible
e unha capacidade das empresas.
Dende a partir dos anos 70, as estructuras ríxidas do traballo desaparecen, aparecen
dunha maneira mais colectiva pero tamén máis difusa, este modelo está copiado do
modelo económico xaponés, este novo modelo sen embargo ten duas cuestions novas
que influen neste anterior modelo xapones que non tiña: deixa de haber garantía de
emprego, e por outro lado, en vez de recurrir aos bancos como elemento de
financiacion, recurrense a fondos financieiros anónimos, é dicir, fondos de inversión.
Esto deriva unha forma de contratación, os empregados teñen duas opcions, ou se
adaptan ou van ao desemprego, os grupos empresariais ademais van facer a sua propia
reforma, os grupos empresariais desdoblan as súas empresas en filiais.
As propias filiais incluso poden establecer competencias entre si mesmas, e os
obxetivos son unicamente de rentabilidade. Ese elemento de competencia interna o que
vai facer é desactivar practicamente aos sindicatos. Cal e a solución? En meirande parte,
ou se vai a desestructurazcion ou emigrar.
A clave da rentabilidade capitalsita agora vai ser esta autonomía da globalización, este
novo escenario social marca unha nova sociedade, que dende logo, non apela a nova
clase social, porque está difusa, non hai un colectivo de referencia.
Outro elemento donde cambiou mais é no mundo rural, o proceso de industrialziación
da agricultura significou un cambio radical nas formas de realizar a actividade agraria,
os ecosistemas agrarios someteronse a un proceso artificial na que a aportacion de
enerxia humana ou animal foi ocupando cada vez un lugar menor.
Hai un proceso no campo de cientificación, a terra perde protagonsimo e os agricultores
volvense mais pendientes do mercado. Todo isto provoca unha disminucion notable do
peso do sector agrario nos paises ricos, en grande parte, isto que se produce a partir dos
anos 90, o efecto desastroso e que o estado do benestar foi capaz de aguantar
duramente.

34
 Este coñecemento descompensado do sector agrario vai provocar formas de
sociabildiade tipicamente urbanas, na que os agricultores, sobre todo pequenos e
medianos convirtense en asalariados peculiares, singulares, terratenentes, dun complexo
agroindustrial mais grande, pero que ten beneficios dos percibidos no sector industrial
ou servizos.
Esto provoca o éxodo rural e as cidades aumentan a sua poboación.
Isto provoca que as labores agrícolas sexa realizada por man de obra inmigrante de
africa, asia, america latina, etc.
Esta chegada de inmigracion provoca a desactivación da reinvindicacions histórica da
reforma agraria.
Isto conflúe na reducción de conflictividade, como traballan os negros no campo non se
preocupan por eles.
Inmigración
Dende os anos 80 vanse consolidar novas pautas migratorias de caracter internacional
que provocan que os movementos migratorios teñan/asuman un nivel de globalizacicon
maior que nunca e acada unha importancia social sen precedente, as previas aos 80 son
controladas, con cupos, establecementos de relacions, redes moi concretas.
A partir dos 80 non se producen principalmente porque os paises exportadores teñan
fortes tasas de crecemento, al menos non é o principal, se non fundamentalmente por
motivos económicos, por motivos de querer mellorar economicamente. Nunca antes se
percibira a inmigracion internacional como un elemento de seguridad nacional menos
tan globalizante.
Os anos 90 vai incorporar unha novidade a este innmigracion que é a caída do muro e
polo tanto a inmigración este-oeste sobre todo no contexto europeo. O feito é que neste
proceso dende a II GM é un proceso con notables cambios estructurais, o proceso
brevemente seria a na II GM é de carácter político masivamente, a partir dos 50 é
migración de carácter económica, anos 50 e 60 incremento de numero de traballadores
inmigrados nos paises da unión europea pero tamen do entorno (españa, italia).
A partir da crise do petroleo comeza a pecharse a entrada de inmigrantes. E a partir de
ese momento hai un momento de peche pero a partir dos 90 comeza a aumentar o
numero de inmigrantes. Por qué se produce o fenómeno de globalizaicon da
inmigracion? Principalmente por tres factores:
- Unha maior integración da globalidade económica, é dicir, un elemento que
acontece nun territorio pode afectara a nivel global o outro pais, por exemplo a
crise do petróleo puxo en xaque a EEEUU.
- O rápido incremento do número de estados, que provocan migracións cara
outros países, novos, con fins de consolidación por exemplo. Como técnicos
para impulsar o estado ou estados de carácter étnico.
- Sistema global de comunicación e transporte, que permite acceder a
oportunidades a baixo coste. As distancias xa non son a principal barreira no

35
 futuro da inmigración, esto provoca estruturas de mafias mais aínda de baixo
coste para cumprir isto.
As 4 grandes correntes migratorias a grosso modo nos anos 90:
- Interna, entre países do benestar. Europa, América e Australia. Do norte rico ao
pobre.
- Unha masiva da chamada sur-norte. Dende os países do cono sur ou de Asia cara
sociedades occidentais; EEUU, Xapón, por exemplo.
- Unha terceira, interna tamén, entre paises do sur e do sur, países asiáticos cara
américa do sur, ou internos dentro do propio sur
- E unha cuarta moi minoritaria, de norte-sur, de occidentais a países en vías de
desarrollo ( como a paises que necesitan profesionais para desenvolverse)
Todo esto xenerará a creación de minorías étnicas que dará lugar a unha rexion
multicultural. A incorporación de emigrantes non so vai afectar ao mundo do traballo,
se non que afecta a súa inxercción na estructura social. E a necesidade de adaptar novos
parámetros identitarios.
Todos estos parametros que que o sociologico ulrich beck é o que vai caracterizar e
chamar como impulso de individualización, caracteristica fundamental dende vai
décadas.
Este é un fenómeno caracteristico das sociedades postindustriais, das sociedades
avanzadas (novas tecnoloxias, comunicacions, etc) pero a globalizacion fai que isto se
extenda por todo o mundo, é dicir, as sociedades comunitarias máis clásicas de países
pouco desenvoltos agora mesmo e incluso fai décadas tamén teñen esta caracteristica.
A consecuencia de todo isto é a reducción e disolución das identidades culturais de
carácter clasista. Esta cuestión individualizadora que caracteriza a estas sociedades é
consecuencia do desenvolvemento do estado do benestar. Na clase traballadora o ámbito
da protesta colectiva trasládase a solucións individuais.
Como indica Baudrillard, o consumo na actualidade de valores simbólicos e máis
determinante da identidade que a posición do suxeito nas relacións de produccións.
Neste camiño ten que ver o post 68 vinculada cas imaxes e mensaxes visuais.
Un dos rasgos da cultura actual é a alta flexibilidade na toma de decisións persoais e
mesmo a perda de identidades comunitarias de carácter cultural. De feito, as
comunidades de gustos ou de creencias están ao marxe dos límites da nación.
Hai unha perda da liña da tradición que provoca esta ruptura e isto non quere dicir que a
tradición deixe de insistir, se non que baixa a categoría da escala de aceptación.
Hai un cambio moi forte tamén na aplicación da cultura de masas, a partir dos anos 70-
80 a figura intelectual perde todo o seu valor, e quen vai gañando é o especialista en
comunicación, o importante non é como pensa se non a capacidade de comunicarse.
Isto provoca a xeneralizacion de disfruta de bens inmateriais como a cultura, máis
tamén, a súa degradación, ou a súa posible degración.
O elemento esencial na comunicacion non é o debate, é o impacto, o acontecemento.

36
Vai haber tres valores culturais que nos 90 van ser caracteristicos:
- Unha deles é o universalismo, tolerancia e identidade.
O universalismo vai enxendrar a sua propia antítesis, o localismo identitario que se vai
transformar colectivamente en elementos globais. Musicalmente: escoitar musica de
chicago por ex.
A tolerancia ten que ver estes anos con fenómenos de inmigración e multirculturalismo
e tamén con necesidades de renovación da democracia.
Todas estas influenciais dos 90 sobrepasan o valor da tradición e explican porque o
fundamentalismo da tradición.
O fundamentalismo é alguen que pretende defender a tradición de xeito tradicional,
enfatízase moito a cuestión de pureza. Pero o fundamentalismo non é algo vencellado ao
sistema relixioso.
O final da tradición coincide co fin da natureza, non é algo anecdótico, os conflictos
medioambientais comezan a plantexarse pola ausenza desta mesma tradición.
6º. Las guerras de nuestro tiempo.
- La guerra fria. Dinámica global del enfrentamiento entre bloques.
- La guerra en los comienzos del siglo XXI. Redes y conflicto internacional.
- Los nuevos formatos de conflicto: terrorismo internacional.

37