IOANNES CHRYSOSTOMUS: DICTA

POSTQUAM RELIQUIAE MARTYRUM,

ETC.
<1+> Cum imperatrix media nocte in magnam ecclesiam venisset, indeque
reliquius martyrum tulisset, prosecutaque esset per medium forum usque ad
Drypiam, cum martyrium ab urbe distaret novem signis seu milliaribus: dicta
est homilia in martyrio, ipsa praesente cum tota civitate et magistratibus.
1. Quid dicam? quid loquar? exulto et insanio, sed insania quae ipsa sapientia melior est:
tripudians et choreas agens sublimis feror, ebrius jam ex hac voluptate spirituali. Quid dicam?
quid loquar? martyrumne virtutem? an civitatis alacritatem? an Imperatricis zelum? an
principium concursum? an diaboli infamiam? an daemonum cladem? Ecclesiae nobilitatem,
crucis virtutem, Crucifixi miracula, Patris gloriam, Spiritus gratiam, populi totius voluptatem,
civitatis exsultationes, monachorum coetus, virginum choros, sacerdotum ordines, saecularium
virorum constantiam, servorum, liberorum, principum, subditorum, pauperum, divitum,
peregrinorum, civium? Opportune de omnibus dicatur: Quis loquetur potentias tuas, Domine,
auditas faciet omnes laudes tuas? Mulieres in thalamis versantes, et cera melliores, relictis
aeditibus et tectis, cum robustissimis virorum alacritate certabant, tantum itineris pedibus
emensae; eon juvenes modo, sed etiam anus: neque naturae infirmitas, neque solitae vitae
mollities, neque celebritatis pompa impedimento fuere. Principes ipsi rursum relictis curribus,
lictoribus et satellitibus, plebi sese admiscuere. Ecquid mulieres principesque memorem,
quando illa ipsa quae diadema gestat et purpura induitur, per totam viam ne tantillum quidem a
reliquis separari voluit; sed ancillae instar sanctos sequebatur, thecam et velum superpositum
tangens, et omnem humanum fastum calcans, atque in tanti theatri medio a populo videbatur
illa, quam ne eunuchis quidem omnibus, qui in imperatoria aluntur aula, conspicere licet. Sed
martyrum amor pene tyrannicus et caritatis flamma ipsi ut larvas omnes illas abjiceret sunsit,
utque aperte suum erga sanctos martyres studium exhiberet. Recordata quippe est beati Davidis,
qui et purpura induebatur et diadema gestabat, scepirumque obtinebat in Hebraicum populum,
quoniam ille arcam transferebat, illa tota scena relicta saltabat et choreas agebat, tripudiis
ludens magnis, ne per saltus laetitiam quam de rei celebritate concipiebat, significabat. Quod si
in umbra et figura tantum fervorem ostendere par erat, Quanto magis in tempore gratiae et
veritatis? quandoquidem et haec arcam transferebat longe praestantiorem illa Davidis arca.
Neque enim haec tabulas habet lapideas, sed tabulas spirituales, et gratiam florentem,
donumque respledens, et ossa cum ipsis solaribus radiis fulgore pugnantia, imo splendididorem
emittentia fulgorum. Solarem namque videntes radium nihil patiuntur daemones; sed
splendorem hinc exsulientem non ferentes excaecantur et fugiunt, atque procul se recipiunt:
tanta vis est vel cineris sanctorum: quae non tantum intus in reliquiis sita est, sed etiam ulterius
progressa, impuras illas potestates depelit, et eos qui cum fide accedunt, cum potestate multa
sanctificat.

Imperatricis pietas. - Ideo Christi amans Imperatrix reliquias sequebatur, tangebatque

frequenter benedictionem sibi attrahens, atque ad pulcrum illud spiritualeque commercium,
ceteros omnes instituebat et docebat ut ex hoc fonte haurirent, ex quo semper hauritur et
numquam evacuatur. Sicut enim fontium fluenta scaturiunt, nec intra proprios sinus
continentur, sed exundant et supereffiuunt: ita et Spiritus gratia, quae in ossibus insidet ac cum
sanctis inhabitat, et in alios profunditur qui cum fide illos sequuntur, atque ab anima in corpus
redundat, et a corpore in vestimenta, a vestimentis in calceos, a calceis in umbras excurrit.
Ideoque non corpora tantum sanctorum apostolorum operantur, sed etiam sudaria et
semicinctia; imo umbrae Petri ipsis viventibus majora operabantur. Melote quoque injecta supra
corpus Elisaei, duplicem ipsi gratiam induxit: non enim corpus Elisaei tantum, sed etiam
vestimentura illud plenum gratia erat. Ideoque in tribus pueris flammae natura non solum ipsos
reverita est, sed etiam ipsorum calceos. Et Elisaeam neque mortuum vis illa deseruit: injectus
quippe mortuus in sepulcrum prophetae, a morte liberatus est. Sic et hodie factum est: dum
enim reliquiae gestarentur, daemonum incendia, ululatus et lamentationes undique ferebantur,
exsiliente ossium radio et adversariarum potestatum phalangem incendente.

2. Propterea exulto et prae voluptate volatum assumo quia desertum civitatem effecistis, quia
divitias ecclesiae nobis hodie exhibuistis. Ecce quot oves, et nusquam lupus; quot vineae, et
nusquam spina; quot spicae, et nusquam zizania. Mare ab urbe ad hunc usque locum extensum
est; mare a fluctuum procellis liberum, naufragium non habet, a scopulis vacuum est; mare omni
melle dulcius, magis potabile quam aquae potabiles. Neque aberaverit qui hoc mare etiam
fluvium ignis vocaverit: ita nempe lampades quae noctu frequentes ac continuae ad usque
martyrium hoc ferebantur, fluvii ignei imaginem videntibus exhibebant. Et haec quidem noctu;
die autem illucescente aliae rursum lampades conspiciebantur: illas quippe sol oriens optegebat
et obscuriores reddebat; istas vero, quae in singulorum mentibus fulgent, laetiores ostendebat:
nam igne illo qui apparet ardentior erat ille qui in alacritate vestra consistit: et singuli duplicem
lampadem gestabant, igneam illam noctu, eam vero quae in alacritate vestra residet et noctu et
interdiu: imo vero neque noctem illam voco: cum die namque concertabat, dum vos lucis filios
circumferret, et stellis innumeris luciferoque splendidiores exhiberet. Quemadmodum enim
ebriosi noctem in diem convertunt: sic et noctem efficiunt diem ii qui pervigilia agunt
expergefacti. Ideoque per totam noctem propheticum illud canebant: Nox illuminatio mea in
deliciis meis; et tenebrae non obscurabuntur a te, et nox sicut dies illuminabitur: sicut et tenebrae
ejus, ita et lumen ejus. Quo enim die non laetior fuit nox illa omnibus tanto gaudio exsultantibus,
spirituali laetitia plenis, tot effusis populis, qui et viae et fori aditum claudebant? Neque enim
poterat nudum solum videri, sed totam viam corporibus humanis operientes, sed unam catenam
auream et continuam, fluvium unum multe impetu manantem, per totium iter exhibuistis: et
sursum quidem in caelum aspicientes lunam videbamus et stellas in medio, infra vero fidelium
multitudinem, et luna splendidorem in medio Imperatricem euntem. Sicut enim stellae inferio
es praestantiores sunt superioribus; sic et haec multo laetior et praeclarior erat illa. Quid enim?
tantum est luna, si comparetur cum anima, in dignitate tanta constituta, tanta fide ornanta? quid
enim quis in illa prius admiretur? an zelum ipso igne ferventiore? an fidem adamante firmiorem?
an contritionem animi et humilitatem, qua omnes superavit? Imperium quidem, diademata et
omnem hinc oriri solitum fastum constantissime abjecit; induit vero pro purpura humilitatis
vestem, et per hanc magis resplendet. Nam imperatrices quidem multae et saepe fuerunt, quae
vestis et diadematum et imperatoriae gloriae solum participes fuerunt: hujus autem solius fuit
eximius ille ornatus, solius hoc tropaeum. Haec namque sola imperatrix cum tanto honore,
studio atque pietate martyres comitata est, plebi intermixta, cum satellitum omne amovisset, et
fere omnem conditionis inaequalitatem cum multa exsuperantia abjecisset. Ideo non minus
quam martyres populo profuit. Quemadmodum enim reliquias aspiciebant omnes, ita ejus
assiduitatem mirabantur, et divites et pauperes, videntes illam sine intermissione per tantum
viae spatium ossibus adhaerentem, nec tunquam defessam vel resilientem, sed arcae semper
adstantem. Propterea te beatam praedicare non cessamus; neque nos tantum, sed etiam futurae
generationes omnes.
3. Nam quae hic gesta sunt audient fines orbis et tota quantam sol respicit terra; audient item illi
qui post nos futuri sunt, et qui post illos; ac rem gestam nullum tempus oblivioni mandabit, Deo
ubique terrarum et per omnes futuras generationes rem cum multo splendore celebrante. Si
enim mulieris meretricis opus ad terminos usque orbis annuntiari curavit et immortalis
memoriae reddidit: multo magis modestae, gravis et castae mulieris, quae in Imperio tantam
exhibuit pietatem, non sinet opus latere; sed te beatam praedicabunt omnes, quod sanctos
hospitio excipias, quod ecclesiis patrocineris, quod zelo parsis apostolis. Etsi enim naturam
sortita es femineam, at licet tibi cum apostolis gestis concertare. Quandoquidem tunc quoque illa
Phoebe, quae doctorem orbis excepit, ipsique patrocinata est, mulier erat ejusdem tecum
naturae, et tamen usque adeo fulsit, ut sanctus ille caelo dignus et apostolorum omnium
maximus ipsam celebraret ad diceret, Adsistit multis, et mihi ipsi. Priscilla quoque feminini sexus
erat: verum id non impendimento fuit, quin illa celebraretur et quin immortalis eius esset
memoria. Alius quoque tunc erat mulierum chorus, quae vitam ducebant apostolicam. Ideoque
nos quoque non aberrabimus, si te cum illis annumerumus, quia tu Ecclesiarum omnium portus
ea et praesenti regno uteris ad futurum regnum acquierendum, ecclesias erigens, sacerdotes
honorans, haereticorum errorem dissolvens, martyres excipiens, non ad mensam, sed animo;
non domi, sed affectu; imo potius et in domo et affectu. Maria quoque olim populum ducebat,
ossa Josephi afferens, et canticum cecinit: sed illa quidem postquam Aegyptii in mare demersi
sunt; tu vero postquam daemones suffocati fuere: illa Pharaone in mare demerso, tu autem
diabolo dejecto; illa cymbala habens, tu mentem et animam plus quam tuba sonantem; illa
Judaeis liberatis, tu Ecclesia coronata: illa populum unum educens unius linguae, tu innumeros
diversae linguae populos. Etenim innumeros nobis eduxisti choros, alium Romana, alium Syra,
alium barbara, alium Graeca voce Davidis cantica pulsantes: diversasque gentes ac diversos
choros videre erat unam citharam omnes habentes, nempe Davidis, ac precibus suis te
coronantes. Festivitatis hujus laetitia requirebat religiosissimum imperatorem, qui pietatis
aratrum tecum trahit: sed id quoque prudentiae tuae fuit, quod illum hodie domi detinueris, et in
diem crastinum ejus adventum promiseris. Nam ne tantus equitum numerus, neve armatorum
militum tumultus, virginibus, anubus, senioribusque viris molestiam afferet, festumque diem
turbaret, rem prudentia sua dignam faciens imperatrix, celebritatem divisit. Nam si ambo hodie
venissent, cras celebritatis finis fuisset: ut autem et in die praesenti quietem daret, et addito die
crastino largiorem pararet laetitiam, remita disposuit, ut liturgia imperatore praesente fieret: et
hodie ipsa veniens, promisit nobis illum die crastino venturum esse. Sicut enim cum illo imperi
consors est, ita et in pietate quoque; neque permittit eum recte factorum non esse participem,
sed ubique consortem illum accipit. Quoniam igitur celebritas haec spiritualis in sequentem
quoque diem extendi debet, idem rursus studium exhibeamus, ut, sicut hodie hanc Christi
amantem cum civibus vidimus, sic die crastino religiosum imperatorem cum exercitu videamus
accedentem, et idem sacrificium Deo cum pietate offerentem ex zelo nempe et ex fide, et acceptis
sanctis martyribus precum consortibus, illis apprecemur vitam diuturnam, senectutem
vigentem, filios et filios filiorum; ac prae his omnibus, ut zelus iste augeatur, pietas accrescat, et
ita praesentem vitam transigant, ut per infinita saecula cum unigenito, Dei Filio regnent: nam Si
patimur, inquit, et conregnabimus; atque aeterna bona consequemur: quibus utinam omnes
dignemur, gratia et benignitate Domini nostri Jesu Christi, cui et cum Patre gloria, una cum
Sancto Spirito, nunc et semper, et in saecula saeculorum. Amen.