2023.

Nadopuna skripte za usmeni

iz MKBK2
NEODGOVORENA PITANJA
 U skripti “ODGOVORI NA PITANJA S KARTICA IZ MKBK2” na drugoj stranici možete pročitati da je u
njoj 29/40 kartica. Godinama su se pisali dodatni dokumenti u kojima se nalaze nova pitanja. U ovoj skripti ćemo
pokušati odgovoriti na pitanja koja nisu odgovorena u toj skripti, a nalaze se u ostalim karticama.

Biti će odgovora i na par pitanja koji su odgovoreni u prošloj skripti, ali nam nisu bila baš najbolje
objašnjena (npr. odgovor na posttranslacijske modifikacije proteina u staroj skripti je samo za postranslacijsku
modifikaciju kolagena, nema onaj općeniti dio o njima).

Kako na usmenom ne dobijemo karticu npr “Karbamoil fosfat” već punu rečenicu u smislu “Opišite iz čega
nastaje karbamoil fosfat te pomoću kojeg enzima, gdje ga možemo naći i koji su njegovi produkti”, jasno je da su neke
kartice “proširene” kako su novije generacije nadopisivale pa da u staroj skripti ima samo dio tog pitanja. U takvim
pitanjima smo odgovorili na dio koji fali i podcrtati taj dio pitanja.

U skripti je još novo što nema ponavljanja istih pitanja i što su neka pitanja koja su međusobno slična stavljena
jedna kraj drugog. Nisam baš uspjela za sva pitanja, ali i ovo će pomoći.

Ako idete na usmeni na predroku, uzmite u obzir da vam treba barem tjedan dana da prođete skripte – a taj isti
tjedan imate i kolokvij i pismeni. Ukratko – mislim da nitko ove godine nije uspio proći cijelu (ni tu jednu) skriptu što
smo imali. Možda najbolje kako se prolazi gradivo da upišete na search obje skripte i nađete odgovor na to te da vam ovo
služi i kao skripta za normalno učenje.

Zahvaljujemo se i starijim kolegama koji su odgovorili na dio neodgovorenih pitanja pa smo samo prekopirali od
njih Ispričavamo se što skripta nije idealna, od ovakvog kolegija je teško lijepo izorganizirati skriptu. Sretno!

Motivirano izvlačenjem kartice s neodgovorenim pitanjima.

1
Sadržaj
1. Koje egzogene tvari inhibiraju sintezu proteina? ................................................................................................................................................................. 4
2. Proteini plazme .................................................................................................................................................................................................................... 4
3. Sindrom respiratornog distresa - crtanje dipalmitoilfosfatidilkolina .................................................................................................................................... 4
4. Kaskada inzulina, dijabetes tipa 2, kako se liječi ................................................................................................................................................................. 5
5. Reakcije oksidacije (oksidaze, oksigenaze, reduktaze, peroksidaze) i primjer reakcije za svaki ......................................................................................... 5
6. Sudbina piruvata i enzimi .................................................................................................................................................................................................... 7
7. Specifičnost izoenzima i koenzima ...................................................................................................................................................................................... 9
8. Građa, denaturacija i renaturacija DNA ............................................................................................................................................................................... 9
9. Oksidacijski stres i šećerna bolest........................................................................................................................................................................................ 9
10. Nastajanje ceramida i sfingolipida ................................................................................................................................................................................ 10
11. Sfingolipidoze .............................................................................................................................................................................................................. 11
12. Prehepatična, hepatična i posthepatična žutica ............................................................................................................................................................. 12
13. Transport – ATP kasete, P-tip ...................................................................................................................................................................................... 13
14. Mutacije, mehanizmi oštećenja i popravka DNA ......................................................................................................................................................... 13
15. Tkivna specifičnost metabolizma ................................................................................................................................................................................. 15
16. Humani genom ............................................................................................................................................................................................................. 16
17. Wilsonova bolest .......................................................................................................................................................................................................... 16
18. Metabolizam dušika, ravnoteža dušika, izvori dušika (neproteinski)............................................................................................................................ 16
19. Regulacijska uloga RNA .............................................................................................................................................................................................. 17
20. Sinteza kolagena i poremećaji ...................................................................................................................................................................................... 17
21. Enzimi u kliničkoj praksi i laboratorijskoj dijagnostici ................................................................................................................................................ 17
22. Oksidativna deaminacija i raspodjela enzima po organima .......................................................................................................................................... 18
23. Laboratorijska dijagnostika akutnog infarkta miokarda ................................................................................................................................................ 18
24. Laboratorijska dijagnostika bolesti jetre ....................................................................................................................................................................... 19
25. Laboratorijska dijagnostika akutnog pankreatitisa........................................................................................................................................................ 19
26. RNA virusi ................................................................................................................................................................................................................... 20
27. Sinteza fosfoglicerida ................................................................................................................................................................................................... 20
28. Što se događa sa željezom u želudcu? .......................................................................................................................................................................... 20
29. Glikogeneza .................................................................................................................................................................................................................. 20
30. Glikogenoliza i bolesti pohrane glikogena.................................................................................................................................................................... 22
31. Inhibicija biosinteze nukleinskih kiselina ..................................................................................................................................................................... 23
32. Metabolizam kalcija i poremećaji ................................................................................................................................................................................. 24
33. α-ketoglutarat ............................................................................................................................................................................................................... 24
34. THF i SAM, gdje ih koristimo? .................................................................................................................................................................................... 25
35. Glukuronska kiselina .................................................................................................................................................................................................... 25
36. Serotonin ...................................................................................................................................................................................................................... 25
37. Razlika sinteze proteina kod eukariota i prokariota ...................................................................................................................................................... 25
38. Uloga AK u sintezi neproteinskih spojeva .................................................................................................................................................................... 26
39. Elastična vlakna – građa, uloge, struktura .................................................................................................................................................................... 27
40. Klasifikacija enzima. Koenzimi i prostetičke skupine .................................................................................................................................................. 27
41. Lipoproteini – klasifikacija, specifičnost i njihova uloga ............................................................................................................................................. 27
42. Kruženje kolesterola u organizmu ................................................................................................................................................................................ 27
2
43. Žučne kiseline............................................................................................................................................................................................................... 28
44. Greške u metabolizmu kolesterola i sinteza kolesterola ............................................................................................................................................... 29
45. Biosinteza RNA – mRNA, tRNA, rRNA .................................................................................................................................................................... 29
46. Struktura i fluidnost stanične membrane ...................................................................................................................................................................... 29
47. Kotransport antiport simport......................................................................................................................................................................................... 30
48. Uloga glukoza-6-fosfata ............................................................................................................................................................................................... 31
49. Uloga, regulacija i sinteza deoksiribonukleotida .......................................................................................................................................................... 32
50. Nacrtaj graf ovisnosti brzine enzimske reakcije o temperaturi ..................................................................................................................................... 32
51. Struktura palmitata, razgradnja ..................................................................................................................................................................................... 32
52. Peptidna veza i strukturne razine proteina .................................................................................................................................................................... 33
53. Poremećaji u metabolizmu aromatskih AK .................................................................................................................................................................. 34
54. Homocistinurija ............................................................................................................................................................................................................ 35
55. Ketogene AK ................................................................................................................................................................................................................ 35
56. AK koje razgrađujemo do acetil-CoA .......................................................................................................................................................................... 36
57. Sinteza i razgradnja AK koje metaboliziraju preko oksaloacetata ................................................................................................................................ 36
58. Sinteza, razgradnja i poremećaji AK koje idu preko piruvata....................................................................................................................................... 36
59. Koje se AK razgrađuju do fumarata i kako one nastaju ................................................................................................................................................ 37
60. Mišićna kontrakcija, kretanje miozina po aktinskim vlaknima ..................................................................................................................................... 38
61. Kretanje kinezina i dineina po mikrotubulu, uloga mikrotubula ................................................................................................................................... 38
62. Nastanak i uloga NO .................................................................................................................................................................................................... 39
63. Specifična reakcija glutamat dehidrogenaze ................................................................................................................................................................. 40
64. Komunikacije između stanica ....................................................................................................................................................................................... 41
65. Poremećaji metabolizma fenilalanina i tirozina – alkaptonurija, fenilketonurija i albinizam........................................................................................ 42
66. Zelena pupavka............................................................................................................................................................................................................. 42
67. Poremećaji metabolizma lipida..................................................................................................................................................................................... 42
68. Čimbenici koji utječu na hormonski odgovor ............................................................................................................................................................... 42
69. Tkivna specifičnost ugljikohidrata................................................................................................................................................................................ 43
70. Posttranslacijske modifikacije proteina ........................................................................................................................................................................ 43
71. Metabolizam galaktoze i fruktoze................................................................................................................................................................................. 44
72. Fosfolipidi (uloga, sinteza, klasifikacija) ...................................................................................................................................................................... 45
73. Acidobazna ravnoteža i uloga bubrega i pluća u tome, prijenos CO2 i O2 .................................................................................................................... 46
74. Biokemijski markeri oksidacijskog stresa..................................................................................................................................................................... 46
75. Katalitička uloga RNA ................................................................................................................................................................................................. 47
76. Djelovanje inzulina....................................................................................................................................................................................................... 47
77. Karbamoil fosfat, sinteza, enzimi, lokalizacija, nacrtati ga ........................................................................................................................................... 47
78. Laktat dehidrogenaza - nacrtati reakciju ....................................................................................................................................................................... 48
79. Esencijalne i neesencijalne masne kiseline, sinteza neesencijalnih (u staroj skripti krivo odgovoreno – opisuje AK, a ne MK!) ................................ 48
80. Sinteza ketonskih tijela, crtanje ketonskih tijela i razgradnja ....................................................................................................................................... 49
81. Podjela metabolickih procesa po staničnim odjeljcima ............................................................................................................................................... 49
82. Bazalni metabolizam .................................................................................................................................................................................................... 50
83. Probava proteina, kako AK dospijevaju u krvotok i prijenos kroz enterocite ............................................................................................................... 50

3
1. Koje egzogene tvari inhibiraju sintezu proteina?

Mnogi virusi preuzimaju sustav za sintezu proteina u stanici domaćina i tako je inhibiraju. Virusne mRNA se translantiraju
mnogo učinkovitije od onih stanica domaćina i imaju komparativne prednosti zbog ograničenih faktora translacija, a drugi inhibiraju
sintezu proteina domaćina tako da sprječavaju vezivanje mRNA s podjedinicom ribosoma 40S.
Feritin sprječava stvaranje toksičnih koncentracija ioniziranog željeza te tako omogućuje brzu kontrolu sinteze proteina. Nedostatak
feritina stoga inhibira sintezu proteina.
U bakterijama mnogi antibiotici djeluju selektivno inhibirajući sintezu proteina u bakterijama. Neki antibiotici se vežu na ribosome i
onemogućuju sintezu proteina, a neki se umeću preko A mjesta na karboksiterminalnu poziciju peptida što dovodi do preuranjenog
otpuštanja polipeptida.
Toksin difterije inaktiviraju faktor elongacije-EF2 i tako inhibira sintezu proteina.
Ricin inaktivira 28S ribosomsku RNA omogućujući N-glikolitičko cijepanje ili uklanjanje adenina.

2. Proteini plazme

Proteini plazme sintetiziraju se primarno u jetri. U krvi imaju razne funkcije: štite od infekcija (antitijela), važni su za održavanje
acido-bazne ravnoteže, imaju transportnu funkciju (albumin, transferin), imaju specifične funkcije (hormoni, enzimi, faktori
koagulacije, hemoglobin). Trenutno je okarakterizirano oko 100 proteina komponenata plazme.

Dijelimo ih na:
a) Albumine - najrasprostranjenija proteinska skupina u plazmi, čini između 54 i 58% ukupnih proteina koji se nalaze u
spomenutoj otopini i djeluje u regulaciji osmotskog pritiska između plazme i stanica
b) Globuline
a. 1-globulin
b. 2-globulin
c. β-globulin – tu spadaju transferin (prijenos Fe) i fibrinogen (zgrušavanje krvi)
d. γ-globulin – podjela na IgG, IgA, IgM, IgD, IgE (mnemo: imunoglobulini GAMDE)
Elektroforezom proteina iz seruma ili mokraće zdravih osoba dobiva se ovih 5 proteinskih vrpci na gelu: albumini, 1-
globulini. 2-globulini, β-globulini te γ-globulini. (Elektroforezom proteina likvora se dobije 6 proteinskih vrpci na gelu jer umjesto
β-globulina imamo β1-globuline i β2-globuline.)

3. Sindrom respiratornog distresa - crtanje dipalmitoilfosfatidilkolina

Plućni surfaktant je makroagregat visoko organiziranih lipida (90%) i proteina (10%), a ponekad i šećera. Fosfolipidi surfaktanta
se svojom hidrofilnom glavom umeću između molekula vode na površini alveole, prekidaju jake vodikove veze te na taj način
smanjuju površinsku napetost i sprječavaju kolaps alveola na kraju izdisaja. U RDS dolazi do poremećaja biosinteze tih fosfolipida
surfaktanta, konkretno dipalmitoil-fosfatidilkolina.
U sindromu respiratornog distresa smanjena je količina sastojaka plućnog surfaktanta (kao i samog surfaktanta), te ima više
zasićenog fosfatidilkolina nego ukupnog. Zbog ovoga alveole ne mogu pravilno obavljati svoju ulogu i smanjivati povrišinsku
napetost te se kolabriraju, ne dovode plućima dovoljno kisika te je moguća acidoza krvi tj. prvelika količina CO2.
SDR se dijagnosticira uzimanjem uzorka iz amniotske tekućine te se gleda omjer lecitina i sfingozina. Ukoliko je omjer veći od 2
znači da su fetalna pluća zrela i smanjen je rizik od nastanka RDS-a, a ukoliko je omjer manji od 1.5 rizik je povećan.
Biokemijski pokazatelji za određivanje rizika nastanka RSD-a su acidoza krvi, visoke razine CO2 i niske razine O2 u
krvi(hipoksemija i hiperkapnija), preboljene infekcije u majke, ako je trudnica dijabetičarka i snižen fosfatidilglicerol.

4
4. Kaskada inzulina, dijabetes tipa 2, kako se liječi
Inzulin aktivira glikogen sintazu defosforilacijom, a glikogen fosforilazu inaktivira defosforilacijom. Inzulin ima receptore na
staničnim membranama(inzulinske receptore) koji su ovisni o cAMPU.
Tip 2 ili adultni javlja se zbog rezistencije inzulinskih receptora na proizvedeni inzulin. U osoba s prekomjernom tjelesnom težinom
se javlja neosjetljivost stanica na inzulin (inzulinska rezistencija), zbog čega glukoza ne može ući u stanicu (gdje služi za stvaranje
energije) nego ostaje u krvi i uzrokuje povišenu koncentraciju glukoze.
Zbog toga gušterača izlučuje sve veće količine inzulina nastojeći održati normalnu razinu glikemije u krvi i “ubaciti” glukozu u
stanicu te se zbog toga s vremenom “iscrpi” i više ne može proizvesti dovoljnu količinu inzulina za održavanje normalne razine
glukoze u krvi.Kod nedostataka glukoze jetra ne apsorbira glukozu i ne sintetizira OAA neophodan CLK.
Inzulin smanjuje mobilizaciju masnih kiselina iz adipocita. U nedostatku inzulina jetra stvara velike količine ketonskih tijela koje su
srednje jake kiseline – snižavanje pH oštećuje tkiva a posebno CNS.
Liječenje uključuje kao i kod tipa I šećerne bolesti, osnovne principe liječenja. Bez toga nije moguće postići dobru regulaciju bolesti
usprkos primjeni lijekova.
Kod ovog tipa dijabetesa liječenje uvijek započinje lijekom metforminom da bi se povećala osjetljivost stanica na inzulin

5. Reakcije oksidacije (oksidaze, oksigenaze, reduktaze, peroksidaze) i primjer reakcije za svaki

Razred oksidoreduktaza:
1) Oksidaze
o kataliziraju prijenos H+ sa supstrata na O2 – znači kisik je akceptor vodika
a) koje sadrže bakar – CITOKROM C-OKSIDAZA (KOMPLEKS IV)
 reducira molekularni kisik do vode
b) pojedine su flavoproteini
 sadrže prostetičku skupinu: FMN (flavin-mononukleotid) i FAD (flavin-adenin-dinukleotid) koji nastaju iz
vitamina riboflavina
 pr. aldehid-dehidrogenaza - FAD ovisan enzim, u jetri sisavaca, sadrži molibden i non-hem željezo, uz
aldehide supstrati su mu i N-heterociklički spojevi

2) Dehidrogenaze
 NE KORISTE KISIK kao akceptor vodika, samo prijenos H+ sa supstrata na koenzime (nosače vodika)
 kompleksni enzimi s više proteinskih lanaca i svaki ima bar jedno katalitičko mjesto
 koenzimi mnogih dehidrogenaza: nikotinamid-nukleotidi
 reverzibilno primaju H+ i prenose ih unutar stanice uz odvijanje reverzibilnih redoks-reakcija
a) NAD+-vezane
 kataliziraju redoks-reakcije oksidacijskih metaboličkih puteva (glikoliza, Krebs, respiracijski lanac)
b) NADP+-vezane
 najčešće kataliziraju reakcije redukcijskih sinteza (biosinteza masnih kis ili steroida, metabolički put pentoza-
fosfata)
c) ovisne o riboflavinu
 njihove flavinske skupine relativno su čvrsto vezane za apoenzim (osnovna razlika između falvinskih i
nikotinamidnih koenzima)
 sukcinat-dehidrogenaza, acil-CoA-dehidrogenaza i mitohondrijske glicerol-3-fosfatdehidrogenaze prenose
e- direktno od supstrata na respiracijski lanac
 kataliziraju dehidrogenaciju (oksidacije) reduciranog lipoata (dihidrolipoil-dehidrogenaza) koji sudjeluje u
oksidacijskoj dekarboksilaciji piruvata i alfa-ketoglutarata
 prijenosnik e-, flavoprotein koji prenosi elektrone (ili ETF-protein) značajni je prijenosnik e između acil-CoA-
dehidrogenaze i respiracijskog lanca
d) citokromi
 hemoproteini koji sadrže željezo čije se oksidacijsko stanje tijekom reakcija oksidacije i redukcije mijenja
između Fe2+ i Fe3+

5
 3) Reduktaze (hidroksiperoksidaze)
 štite organizam od štetnog djelovanja peroksida (nakupljanjem dovodi do stvaranja slobodnih radikala koji oštećuju
membrane i uzrokuju bolesti kao što su karcinom ili ateroskleroza)
 mitohondrijski i mikrosomalni sustavi za prijenos e kao i aktivnost enzima ksantin-oksidaze su dodatni izvori H2O2
a) Peroksidaze
 Njihovom katalizom redukcije peroksida pomažu različiti akceptori e (npr askorbat, kinoni, citokrom c)
 katalizira reakciju: H2O2 + AH2 -> 2 H2O + A
 Glutation-peroksidaza
o Prostetička skupina: selen
o U eritrocitima i drugim tkivima
o Kataliza redukcije H2O2 i lipidnih peroksida na račun oksidacije glutationa
o štiti membranske lipide i hemoglobin od oksidacije peroksidima
b) Katalaze
 Hemoprotein (sadrži 4 hema)
 katalizira reakciju: 2 H2O2 -> 2 H2O + O2
 razgradnja H2O2 nastalog u reakcijama kataliziranim oksidazama
 H2O2 je i elektron donor i elektron akceptor u tim reakcijama
 u krvi, koštanoj srži, sluznici (sluzokoži), bubrezima i jetri
 Peroksisomi - stanične organele koje obiluju oksidazama i katalazama

4) Oksigenaze
 Kataliziraju prijenos i ugradnju kisika u molekulu
 U 2 stupnja:
o Vezanje kisika na aktivno mjesto enzima
o Redukcija vezanog kisika ili njegova ugradnju u molekulu supstrata
a) Dioksigenaze
 kataliziraju ugradnju oba atoma molekularnog kisika u molekulu supstrata
 kataliza reakcije: A+O2 -> AO2
 Jetreni enzimi poput 3-hidroksiantranilatdioksigenaze (oksidaze) koja sadrži željezo i L-triptofan-
dioksigenaze (triptofan-pirolaze) koja koristi hem
b) Monooksigenaze
 kataliziraju ugradnju samo 1 atoma molekularnog kisika u molekulu supstrata
 Jedan atom kisika se ugrađuje u supstrat, dok se drugi reducira u vodu uz odgovarajući elektron-donor ili
kosupstrat
 Citokromi P450 - glavnina se nalazi u jetri, no neki se nalaze u stijenci tankog crijeva, vezani su za membranu
ER

Superoksid-dismutaza

 Štiti aerobne organizme od štetnih učinaka kisika – uklanjanje superoksidnog radikala

 U mithondriju i citosolu aerobnih tkiva
 Antioksidansi
o „čistači“ slobodnih radikala te tako umanjuju toksičnost kisika
o pr. vitamini A, C, E, čak se superoksid dismutaza i katalaze smatraju antioksidansima
 Superoksidni radikal nastaje prilikom reoksidacije reduciranih flavina

6
6. Sudbina piruvata i enzimi

1) ALKOHOLNA FERMENTACIJA
Kvasci i neke mikroorganizmi regeneriraju NAD+ prevođenjem piruvata u etanol. To je uzrok pojave mjehuća u alkoholu npr
pivu i šampanjcu. SVRHA: regeneracija NAD+ radi održavanja kontinuiteta glikolize. Iz jedne glukoze nastanu 2
piruvata pa tako i 2 acetaldehida i 2 etanola.

2) HOMOLAKTIČKA FERMENTACIJA
U mikroorganizmima i stanicama viših organizama, u nedostatku kisika piruvat se reducira u laktat. Laktat: ion mliječne
kiseline. SVRHA: regeneracija NAD+ radi održavanja kontinuiteta glikolize. Znači iz jedne glukoze nastaje 2 piruvata pa
tako nastaju i 2 laktata uz pomoć laktat dehidrogenaze. To je ujedno i mehanizam preživljavanja neurona u stresu jer je laktat
gorivo za njih i srčani mišić. Laktat je važan supstrat za glukoneogenezu, ulazi u CLK reakcijom oksidacije do piruvata (kraj
pitanja jer je tu odgovoreno na dio za enzime), a zatim reakcijom karboksilacije do oksaloacetata.

7
3) AEROBNA OKSIDACIJA
Glukoza se oksidira do CO2 i H2O. Kontrolirano oslobađanje energije kroz više metaboličkih putova: 1. glikoliza 2. oksidacijska
dekarboksilacija piruvata 3. ciklus limunske kiseline 3. oksidacijska fosforilacija Efikasnija sinteza ATP-a !

ENZIMI RAZGRADNJE PIRUVATA:

1) Piruvat-dehidrogenaza = OKSIDACIJSKA DEKARBOKSILACIJA PIRUVATA
Iz piruvata u acetil-CoA. To je ireverzibilna reakcija, a posljedica je da životinje ne mogu sintetizirati glukozu iz acetil-
CoA, odnosno iz masnih kiselina. U aerobnim uvjetima piruvat se prenosi u mitohondrij antiportom u zamjenu za OH! Tu
nam je važna aktivnost karboanhidraza, enzimi koji kataliziraju stvaranje ili razgradnju karbonatne kiseline, reguliraju omjer
ugljikova dioksida i karbonatne kiseline u krvnoj plazmi.

Regulacija aktivnosti piruvat dehidrogenaze

a. Energijskim nabojem stanice:

8
 b. Specifičnom kinazom i fosfatazom

2) Piruvat-karboksilaza = za GLUKONEOGENEZU
Pretvara piruvat u oksaloacetat koji je važan supstrat za glukoneogenezu, odnosno on je prvi enzim glukoneogeneze.
Biotin je njegova prostetička skupina. Događa se u matriksu mitohondrija. Sudbina oksaloacetata ovisi o razini ATP-a: ako
ga ima malo, znači da ga je potrebno još i da oksaloacetat ide u CLK (i obrnuto).

3) Piruvat-dekarboksilaza = ALKOHOLNA FERMENTACIJA

7. Specifičnost izoenzima i koenzima

Izoenzimi su enzimi različite kemijske strukture koji kataliziraju istu biokemijsku reakciju. Izoenzimi se obično razlikuju po
katalitičkim svojstvima (primjerice, imaju različitu Michaelisovu konstantu), ali i fizičkim svojstvima (npr stabilnost i izoelektrična
točka). Oni su obično rezultat duplikacije gena, ali također mogu nastati iz poliploidizacije ili hibridizacije nukleinskih
kiselina. Izoenzimi su npr HEKSOKINAZA (varijanta koja nije inhibirana glukoza-6-fosfatom) I GLUKOKINAZA, IZOENZIM
LAKTAT DEHIDROGENAZE, ALKALNA FOSFATAZA, COX-1 i COX-2 kao izoenzimi ciklooksigenaze (COX), AMILAZA
u slini i gušterači, Kada govorimo o primjerima izoenzima, najčešće se govori o prefiksu izoenzim i onda nastavak čega, npr izoenzim
laktat dehidrogenaze jer u istom organu (pa čak i stanici) možemo pronaći u isto vrijeme enzim i njegov izoenzim!

8. Građa, denaturacija i renaturacija DNA

Molekula DNA građena je kao dvostruka desna uzvojnica od 2 polinukleotidna lanca koji su međusobno povezani vodikovim
vezama preko dušičnih baza. Dušične baze adenin i timin povezane su dvostrukom vodikovom vezom, a citozin i gvanin trostrukom.
Lanci su polarni i međusobno antiparalelni tj. jedan je usmjeren u smjeru 5′ prema 3′, a drugi u smjeru 3′ prema 5′. Polinukleotidni
lanci građeni su od monomernih jedinica – deoksinukleotida (deoksiadenilat, deoksigvanilat, deoksicitidilat, deoksitimidilat).Svaki
nukleotid građen je od šećera pentoze deoksiriboze na koji su vezani dušična baza( purinska ili pirimidinska) i fosfat. Fosfati su
unutar molekule DNA usmjereni prema van, a dušične baze prema unutra što omogućuje povezivanje lanaca vodikovim vezama.
Pojedinačni zavoj dvostruke uzvojnice sadržava 10 parova baza. U dvolančanoj molekuli DNA nasljedna poruka je sadržana u slijedu
nukleotida jednog lanca koji će poslužiti kao kalupni lanac.
Denaturacija je razdvajanje DNA u dva lanca, a ona se razdvaja povišenjem temperature ili sniženjem koncentracije soli. Lanci se
razdvajaju pod određenom temperaturom koja se naziva temperatura taljenja.
Renaturacija je hibridizacija tj.komplementarno spajanje dvaju lanaca tj baznih parova. Npr.nakon replikacije, hibridizacija
početnica, hibridizacija sa srodnom RNA tj. mRNA, Southern i Northern Blot, radioaktivna detekcija određenog slijeda.

9. Oksidacijski stres i šećerna bolest

Diabetes mellitus je najčešća ozbiljna metabolička bolest od koje boluje oko 5% ukupnog stanovništva. Radi se o poremećaju
uporabe metaboličkog goriva odnosno o prekomjernoj proizvodnji glukoze u jetrima, a nedostatnoj uporabi u ostalim organima.
Razlikujemo dijabetes tipa 1 i 2. Dijabetes tipa 1 ili šećerna bolest ovisna o inzulinu posljednica je autoimunog razaranja beta stanica
gušterače koje izlučuju inzulin, a obično se pojavljuje prije 20. godine života. Bolesnik mora doživotno primati inzulin.
Većina dijabetičara ima normalne ili povišene razine inzulina u krvi, no njihov je organizam neosjetljiv na hormon. Ovdje se radi o
dijabetesu tipa 2 ili šećernoj bolesti neovisnoj o inzulinu Uzrok dijabetesa tipa 2 nije u potpunosti razjašnjen, no pretpostavlja se da
debljina znatno pridonosi sklonosti toj bolesti.
Neenzimska glikozilacija proteina i lipida je spontana reakcija gdje se karboksilna skupina reducirajućeg
šećera(glukoza, galaktoza, fruktoza, manoza ili riboza) veže sa slobodnom amino-skupinom lizin reduktaze ili alfa-amino-
9
skupinom proteina te tvori spoj koji se naziva Schiffova baza. Ta Schiffova baza prolazi kroz amadori preslagivanje te seriju raznih
preslagivanja npr. ciklizaciju. Na kraju nastaju produkti koji se nazivaju napredni glikozilacijski krajnji produkti te uz njih nastaju
još i brojni reaktivni produkti oksidativne vrste koji daljnjim reakcijama mogu oštetiti proteine i druge strukture.
Kod dijabetesa dolazi do prekomjerne formacije tih AGEs-ova (pogotovo kod diabetes mellitus tip 2). Interakcija tih AGEs-ova sa
njihovim receptorima (RAGEs) dovodi do oksidativnog stresa i inflamacija. Nakupljanje AGEs-ova dovodi do promjena u
enzimskim aktivnostima te do pojačane produkcije slobodnih radikala koji dovode do oksidativnog stresa tijekom diabetesa.
ULOGA SLOBODNIH RADIKALA U RAZVOJU KRONIČNIH KOMPLIKACIJA U DIJABETESU
U dijabetesu hiperglikemija potiče prekomjernu proizvodnju ROS-a, što rezultira oksidacijskim stresom i smanjenim
zaštitnim antioksidativnim sustavom. Znači povećana proizvodnja ROS-a nadvlada antioksidativne obrambene sposobnosti tijela, to
dovodi do veće ranjivosti stanične DNA, proteina i lipida pod oksidacijskim stresom te se razvijaju dijabetičke komplikacije.
Dijabetičke komplikacije dijelimo na makrovaskularne u kojima dolazi do oštećenja endotelnih stanica - uključuju koronarnu i
perifernu arterijsku bolest i mikrovaskularne koje su povezane s oštećenjem vaskularne propusnosti koja utječe na tkiva i organe
poput bubrega, mrežnice i živaca - u njih ubrajamo retinopatiju, mrenu, nefropatiju i neuropatiju. Također prekomjerna proizvodnja
ROS-a može izazvati vazokonstrikciju s ubrzanom peroksidacijom lipida i upalnim reakcijama koje dovode do ateroskleroze -
najvažnija makrovaskularna posljedica dijabetesa.
HIPERGLIKEMIJA, POLIOLSKI METABOLIČKI PUT I OKSIDACIJSKA NERAVNOTEŽA U DIJABETESU
Kod dijabetesa tipa 1 je glavni uzrok genetička predispozicija, dok je dijabetes tipa 2 često posljedica starije životne dobi i/ili
stila života, te u njemu dolazi do nekontroliranog rasta beta stanica Langerhansovi otočića zbog čega se pojačano luči inzulin. Kada
beta stanice dosegnu maksimalnu veličinu, inzulin se nedostatno luči zbog čega nastaje hiperglikemija, što dodatno vodi do smanjene
ekspresije gena za lučenje inzulina. Povezanost oksidacijskog stresa (i poliolskog puta) s hiperlipidemijom se odnosi na ciklus
glikolize, odnosno put razgradnje glukoze u kojem je jedan od koraka pretvorba gliceraldehid-3-fosfata u 1,3-bisfosfoglicerat, što
katalizira enzim gliceraldehid-3-fosfat dehidrogenaza. Tijekom pojačane proizvodnje superoksida u mitohondriju (i.e. oksidacijskog
stresa) blokirana je aktivnost GAP3 dehidrogenaze, što uzrokuje akumulaciju svih postojećih produkata glikolize, uključujuć i
glukozu, što opet vodi do hiperlipidemije te preopterećenja heksokinaze (koja pretvara glukozu u glukoza-6-fosfat) zbog čega dio
glukoze odlazi u alterantivni poliolni (sorbitolni) put. Tamo aldoza-reduktaza prevodi glukozu u sorbitol, a potom sorbitol prelazi u
fruktozu djelovanjem sorbitol-dehidrogenaze. Aldoza-reduktaza troši NADPH koji je inače kofaktor u regeneraciji reduciranog
glutationa. Ovaj proces ne dovodi do izravnog stvaranja reaktivnih kisikovih spojeva, ali pridonosi povećanju oksidacijskog stresa,
što dalje, te time u konačnici uzrokuje. tj inhibira signalnu kaskadu za inzulin dijabetes.
Sintezu ROS-ova tj. reaktivnih kisikovih spojeva regulira FOX-O1 transkripcijski faktor. On također regulira glikogenolizu i
glukoneogenezu. Aktivnost FOX-O1 transkripcijskog faktora upravljana je signalizacijom putem inzulina. U stanicama koje su
izložene visokoj koncentraciji slobodnih masnih kiselina dolazi do smanjene koncentracije FOX-O1-a i istovremeno povećane
koncentracije mitohondrijskih ROS-ova.Nastanak ROSova interferira signalizaciju inzulinom. Stanica postane neosjetljiva na inzulin,
što je slučaj kod dijabetesa tipa II.

10. Nastajanje ceramida i sfingolipida

Ceramid je važan drugi glasnik, regulira apoptozu, proliferaciju, stanični ciklus itd. On se sintetizira u ER (!), a započinje
kondenzacijom serina i nekog acil-CoA, često palmitoil-CoA. De novo sinteza ceramida sastoji se od četiri uzastopna koraka. Prvi
korak, koji je i limitirajući, je konjugacija aminokiseline serina i aktivirane masne kiseline palmitoil-CoA u 3- ketosfinganin. Reakciju
katalizira enzim serin-palmitoil-transferaza (SPT) prilikom čega nastaje 3-ketosfinganin. Potom dolazi do redukcije 3-
ketosfinganina enzimom 3- ketodihidrosfingozin reduktaza (KDHR) u dihidrosfingozin. Šest različitih izoformi ceramidsintaza
(CerS1-6) kataliziraju reakciju acilacije dihidrosfingozina aktiviranim masnim kiselinama. Nastali dihidroceramid potom prolazi
dehidrataciju i uvodi se trans-4,5-dvostruka veza. Taj posljednji korak katalizira enzim dihidroroceramid-desaturaza (desaturacija je
uvođenje dvostruke veze).

10
 Iz ceramida (i nekog UH) nastaju (gliko)sfingolipidi. Fosfosfingolipidi sfingomijelini (Cer-fosforilkolini) nastaju prijenosom
fosfokolinskog ostatka s fosfaditilkolina na Cer uz oslobađanje diacilglicerola. Rekacija se zbiva u golgijevom aparatu i u staničnoj
membrani. Sfingomijelin nastaje iz ceramida uz pomoć fosfatidilkolina koji prijeđe u diacilglicerol. Na donjoj slici je prikazan
sfingomijelin – on je fosfolipid kojem je osnova sfingozin (alkohol!). Glikosfingolipidi (GSL) nastaju nadogradnjom šećernog
dijela, od jedne ili više jedinica monosaharida na ceramidnu osnovu. Najjednostavniji su galaktozil-ceramid i glikozilceramid-
cerebrozidi. GalCer je glavni lipid mijelina, dok je GlcCer glavni GSL neneuralnih tkiva i preteča složenih GSL. GalCer i GlcCer
nastaju djelovanjem galaktozil odnosno glukozil transferaza s UDP-Glc ili UDP-Gal koje prenose monosaharidni ostatak na Cer
povezujući ih glikozidnom vezom. GSL su sastojci vanjskog sloja plazma membrane, služe u međustaničnoj komunikaciji i adheziji,
receptori su za bakterijske toksine. Sulfoglikolipidi npr. Sulfo-GalCer nastaju sulfatiranjem matičnih struktura s pomoću
sulfotransferaze. Donor sulfata je PAPS. Gangliozidi su glikosfingolipidi s 1 do više ostataka sijalinskih kiselina.

11. Sfingolipidoze

Sfingolipidoze su skupina bolesti karakteriziranih poremećajima u metabolizmu lipida uslijed pogrešaka u lizosomskim
enzimima. Kod oboljelih od sfingolipidoza brzina sinteze sfingolipida je normalna, no nerazgrađeni produkti nakupljaju se u
lizosomima. Tkiva i organi u kojima se nakupljaju spomenuti talozi patološki se mijenjaju, a to se očituje odgovarajućom kliničkom
slikom oštećenja određenoga organa Ti metabolički poremećaji zahvaćaju prvenstveno mozak i živčano tkivo. Sfingolipidi su
normalna sastavnica stanične membrane. Sfingozin se sintetizira iz palmitoil CoA i serina. Prema biokemijskom karakteru
metaboličkoga poremećaja najvažnije su bolesti u toj skupini tzv. sfingolipidoze, kod kojih se sfingomijelin gomila u
retikuloendotelnom sustavu (Niemann-Pickova bolest), ili lipidoza zbog taloženja glukocerebrozida (Gaucherova bolest).
Gaucherova bolest je najčešća sfingolipidoza koja nastaje zbog manjka glukocerebrozidaze, što dovodi do odlaganja
glukocerebrozida i s njima povezanih tvari. Glukocerebrozidaza normalno hidrolizira glukocerebrozid u glukozu i ceramid. Simptomi
i znakovi ovise o tipu, no najčešće su to hepatosplenomegalija ili promjene SŽS– a. Dijagnoza se postavlja analizom enzima leukocita.
Gaucherova bolest je autosomno recesivni poremećaj. Manjak enzima uzrokuje neka od mutacija u genu GBA na 1. kromosomu. Tip I
11
– najčešći; Tip II – najrjeđi, najniža enzimska aktivnost, neurološko propadanje i smrt do 2. Godine života; Tip III – po težini između
ostala 2 tipa, bolesnici koji prežive do adolescencije mogu poživjeti još dugi niz godina. Liječenje: nadomjesno enzimsko, smanjenje
koncentracije supstrata i/ili kirurški zahvati kao uklanjanje slezene ili transplantacija koštane srži što je konačno izliječenje, ali je
zadnji opcija jer je visoka smrtnost.

12. Prehepatična, hepatična i posthepatična žutica

Prehepatična (hemolitička)
- povećana hemoliza eritrocita pa je samim time povećana i koncentracija nekonjugiranog bilirubina
- sve je povećano! (konjugirani bilirubin u jetri, urobilinogen u crijevima i urobilinogen u bubrezima)

Hepatalna (hepatocelularna)
- uzrokovana je poremećajem jetre (ciroza, hepatitis npr.) -> propadaju jetrene stanice
- neadekvatno ili uopće ne konjugira bilirubin
- povećana konc. nekonjugiranog bilirubina u krvi i povećana konc. urobilinogena i bilirubina u
bubrezima
- snižena konc. konjugiranog bilirubina u jetri pa je zato snižen i urobilinogen u crijevima

Posthepatalna (opstruktivna)
- blok u žučovodu → nema urobilinogena u fecesu (blijeda stolica)
- Pazi! u URINU prisutan bilirubin (došao je putem krvi), ali ne urobilinogen!! (zbog bloka u žučovodu)

12
13. Transport – ATP kasete, P-tip

14. Mutacije, mehanizmi oštećenja i popravka DNA

MUTACIJE
1) GENSKE MUTACIJE
a. Točkaste – promjena u 1 bazi
b. Insercije – dodatak 1 ili više nukleotida u DNA
c. Delecije – uklanjanje 1 ili više nukleotida u DNA
2) KROMOSOMSKE MUTACIJE
a. Amplifikacije – duplikacija gena
b. Delecije – uklanjanje cijelih gena
c. Inverzije – promjena orijentacije kromosomskih segmenata
d. Insercije – umetanje gena i/ili kromosomskih segmenata
e. Translokacije – razmjena genskih dijelova između nehomolognih kromosoma

MEHANIZMI OŠTEĆENJA
1) Unutarstanični
a. tijekom raznih bioloških procesa (replikacije, rekombinacije, preslagivanja dijelova dna tj transpozona)
b. kemijskih procesa koji uzrokuju SPONTANE kemijske promjene u DNA kao što su:
a) DEPURINACIJA – uklanjanje purinske baze iz DNA hidrolizom veze između baze i šećera; oko 5000
A/G dnevno
b) DEAMINACIJA – C u U, A u hipokantin; oko 100 dnevno
c) NE-ENZIMSKA METILACIJA – 3-metil-adenin oko 300 dnevno + nastanak citotoksičnih 7-
metilgvanin
2) Izvanstanični – uzrokuju INDUCIRANE kemijske promjene u DNA
a. IONIZIRAJUĆE ZRAČENJE – uzrokuje jednostruke i dvostruke lomove DNA okosnice
b. UV- ZRAČENJE – stvaranje pirimidinskih dimera (2 susjedna primidina spojena strukturom ciklobutanskom
prstena zasićenjem dvostruke veze);

13
 c. ALKILIRANJE – dodavanje metilne ili etilne skupine na bazu DNA, pogledaj sliku: O6-metilgvanin tako nastao
spaja se s timinom, umjesto s citozinom

MEHANIZMI POPRAVKA DNA

1) IZRAVNI OBRAT KEM. REAKCIJE ODGOVORNE ZA OŠTEĆENJE
a. Fotoreaktivacija – popravak pirimidinskih dimera pomoću enzima fotoliaze koji je svjetlom aktiviran, ali je nema
čovjek te smo zbog toga toliko osjetljivi na UV-zračenje!
b. Popravak alkiliranih mjesta – O6-metilgvanin-metiltransferaza koji prenosi metilnu skupinu s O6-metilgvanina na
cisteinski ostatak u aktivirano mjesto enzima
2) POPRAVAK IZREZIVANJEM:
a. Baza – DNA glikozilaza miče tu bazu, stvara se AP mjesto kojeg AP-endonukleaza kida, deoksiriboza-
fosfodiesteraza napravi mjesto te DNA-polimeraza i ligaza popune
b. Nukleotida – kidanje nukleazom, zatim helikaza izreže oligunukleotid te DNA-polimeraza i ligaza popune
c. Krivo sparenih baza – provjera oštećenja u novosintetiziranoj DNA (stari lanac je metiliran!), MutS, MutL, MutH
3) SOS POPRAVAK = POPRAVAK SKLON POGREŠKAMA – prepoznato oštećenje tijekom replikacije pa zbog toga ide
sinteza DNA preko mjesta oštećenja pa popravak izrezivanjem, aktivira DNA polimerazu II i V
4) REKOMBINACIJSKI POPRAVAK
a. Opća/homologna rekombinacija - osigurava izmjenu genetičkog materijala između homolognih kromosoma za
vrijeme mejoze, Hollidayev model rekombinacije
b. Mjesno specifična rekombinacija - lizogeni ciklus - virusna DNA se integrira u genom domaćina (profag)
mehanizmom mjesno specifične rekombinacije (postoji još i litički ciklus - virusna DNA se replicira uz pomoć
replikacijske mašinerije domaćina)

14
15. Tkivna specifičnost metabolizma

Tanko crijevo – apsorpcija AK i glukoze što odlazi do v. portae pa u jetru.

Jetra:
a. Održava razinu GUK-a – glikogenolizom (razgradnjom glikogena)
b. Glukoneogeneza
c. Sinteza proteina plazme
d. Deaminacija AK u suvišću – stvaranje uree

Koje su najčešće razlike u ekspresiji enzima koji su odgovorni za različito korištenje metaboličkog goriva u različitim mišićima kao
jetara, bubrezima, mišićima i mozgu?

15
 Jetra, a u manjoj mjeri i bubrezi, sadrže glukoza-6-fosfatazu dok ovaj enzim nemaju mišići i mozak. Glukoza-6-fosfataza
pretvara glukozu-6-fosfat u glukozu. Zbog toga mišići i mozak ne otpuštaju glukozu u krvotok već iskorištavaju svoju glukozu-6-
fosfat.
Jetra ima malo CoA transferaze koja je potrebna za aktivaciju acetoaceta u acetoacetil-CoA. Zbog toga se acetoacetat i 3-
hidroksibutirat izlučuju iz jetara kako bi se iskoristili u drugim ogranima (mišićima i mozgu u dogotrajnom gladovanju).

16. Humani genom

Ljudski genom je kompletan set sekvenci nukleinske kiseline (genetičkih informacija) čovjeka (Homo sapiens sapiens). Ova
informacija je kodirana u DNK unutar 23 hromosomska para i na malim DNA molekulama pojedinačnih mitohondrija. Ljudski genom
uključuje kodirajuću i nekodirajuću DNA. Ukupna dužina ljudskog genoma je više od 3 milijarde parova baza. Genom je organiziran
ju 22 para kromosoma, uz X kromosoma (jedan u muškaraca, dva kod žena), a kod muškaraca je još i (samo jedan) Y Kromosom.
Genom također uključuje i DNK mitohondrija – relativno male kružne molekule prisutne u svakoj mitohondriji.Haploidni set ljudskog
genoma (u jajetu i spermatozoidu) sastoji se od tri milijarde DNK baznih parova, dok diploidni genom (u somatskim ćelijama) ima
dva puta veći sadržaj DNA. Protein-kodirajuće sekvence čine vrlo mali dio genoma (oko 1,5%), a ostatak je u vezi sa molekulama
nekodirajuće RNA.

17. Wilsonova bolest

Ceruloplazmin je α2-globulin koji veže bakar. Niske koncentracije ceruloplazmina su najveći pokazatelji Wilsonove bolesti.
Wilsonova bolest nastaje kao posljedica nenormalnog metabolizma bakra. Bakar je esencijalni element koji je kofaktor različitih
enzima i potrebno ga je unositi hranom. Ima važnu ulogu u homeostazi željeza, staničnom disanju, stvaranju melanina, nastajanju
neurotransmitera... previsoka koncentracija bakra može oksidirati proteine ilipide te poboljšati nastanak slobodnih radikala i tako
uzrokovati probleme. Bakar se do jetra prenosi vezan za albumin te ga potom preuzimaju jetrene stanice, a dio se izlučuje u žuč. Bakar
napušta jetra vezan za ceruloplazmin. Bakar se u stanicu unosi putem ATP7B koja je u Wilsonovoj bolesti mutirana. Kod wilsonove
bolesti izostaje izlučivanje bakra putem žuči te se bakar nakuplja u mozgu, jetri, bubrezima i eritrocitima. Narušena je
homeostaza bakra i dolazi do trovanja bakrom. Povišena konc. Cu inhibira vezanje bakra za ceruloplazmin što uzrokuje snižavanje
ceruloplazmina u plazmi. Zbog nakupljanja bakra razvija se hemolitička anemija, kronične jetrene bolesti i neurološki znakovi.
Često se pojavljuje i Kayser-Fleischerov prsten koji nastaje zbog odlaganja bakra u rožnici. Liječenje podrazumijeva izbjegavanje
bakra u hrani te uzimanje penicilamina koji s Cu stvara kelate koji se zatim izlučuju mokraćom.

18. Metabolizam dušika, ravnoteža dušika, izvori dušika (neproteinski)

Deaminacijom glutamina u jetrima oslobađa se dušik u obliku amonijaka te se onda pretvori u ureu i izlučuje u mokraću. Alanin
je glavni transport dušika u krvi. Dušik se dobiva iz svih aminokiselina. Glutamat dehidrogenaza ima središnju ulogu u metabolizmu
dušika tako da katalizira otpuštanje dušika s glutamata kao amonijak. Oksidaze aminokiselina također uklanjaju dušik kao amonijak u
16
jetri i bubrezima, glutamat prelazi u alfa ketoglutarat i otpušta se amonijak, enzim se koristi NAD(P)+. Dobiveni amonijak zatim ulazi
u ciklus uree i tako se pretvara u mokraću i izlučuje.
U normalnih odraslih osoba RAVNOTEŽA DUŠIKA poklapa se s njegovim izlučivanjem. Pozitivna ravnoteža, višak unesenog
prema izlučenom dušiku događa se u trudnoći i tijekom rasta. Negativna ravnoteža dušika, kada izlučivanje premašuje unos može
pratiti postoperativna stanja, uznapredovali karcinom, kvašiorkor ili marazam.
NEPROTEINSKI IZVORI DUŠIKA su nitroglicerin za liječenje angine pectoris. Metabolizmom purinskih baza nastaje mokraćna
kiselina koja je neproteinski izvor dušika i koja služi za njegovo izlučivanje.

19. Regulacijska uloga RNA

Ekspresija gena također se može kontrolirati na razini sinteze RNA. Koraci dorade RNA uključuju dodavanje kapice na 5' krajeve
i dodatak poli a repa na 3' kraj, zatim se izrezuju introni tzv.junk DNA, a egzoni se povezuju u funkcionalnu RNA. Ovdje postoji puno
mjesta za razl. ekspresiju određenog gena. Egzoni se za vrijeme alternativnog prekrajanja mogu povezati na razl. načine. miRNA
moduliraju ekspresiju gena promjenom funkcije mRNA, reguliraju translatibilnost mRNA ili inhibiraju translaciju te također mogu
degradirati mRNA. miRNA se veže na ciljnu mRNA što može inhibirati translaciju tmRNA ili ju degradirati. Također upotreba
alternativnih mjesta polazišta transkripcije dovodi do nastanka razl.vrsta RNA, alternativna poliadenilacijska mjesta u primarnom
transkriptu imunoglobulniskog teškog lanca dovodi do stvaranja nekoliko mRNA. Također stabilnost mRNA može biti važno mjesto
regulacije. Različiti proteini citoplazme mogu stabilizirati ili destabilizirati RNA što uvelike utječe na ekspresiju gena i stvaranje
proteina. Štite ju i kapice i poli a rep od djevanja egzonukleaza.

20. Sinteza kolagena i poremećaji

Poremećaji nastaju zbog mutacija u genima kolagena ili genima koji kodiraju enzime uključene u posttranslacijske modifikacije
kolagena. Poremećaj u funkciji kardiovaskularnih organa (aortalne i arterijalne aneurizme) - u funkciji srčanih zalistaka. Promjene u:
kostima (lomljivost i krhkost), koži (slaba rastezljivost, krutost, suhoća), zglobovima (hipermobilnost i artritis) i/ili očima
(dislokacija očnih leća).

Skorbut-manjak askorbinske kiseline, narušena struktura kolagena, krvarenje desni, potkožna krvarenja i slabo zarastanje rana.
Manjak prolil i lizil hidroksilaza.
Osteogeneza imperfekta (kolagen I) – poznata je i kao bolest krkih kostiju. Neki od tipičnih simptoma su plave bjeloočnice, krkhe
kosti i hipermobilni zglobovi. U tipu I koji je najlakši je poremećena sinteza kolagena zbog mutacije. U tipu II (novorođenački
smrtonosni oblik) dolazi do sinteze, ali do sinteze mutiranog oblika kolagena (mnoge mutacije su vezane za zamjene glicina drugim
AK pri čemu dolazi do sinteze nestabilne molekule kolagena). Tipovi III i IV su srednje izraženi i stopa preživljenja je visoka.
Ehlers-Danlos sindrom - skupina nasljednih poremećaja (mutacija u genu za kolagen III) čije su glavne značajke hipersenzibilnost
kože, abnormalna fragilnost tkiva i povećana mobilnost zglobova. sklonost rupturi glavnih arterija ili crijeva – tip IV bolesti.
hipermobilnost zglobova i sklonost prema prsnuću očne jabučice zbog nedstatka lizil-hidroksilaze – tip VI.
Alportov sindrom-poremećaji koji utječu na strukturu vlakana kolagena kojeg nalazimo u membranama bubrežnih glomerula.
Hematurija, bubrežne bolesti.
Ruberr-man sindrom - mutacija u genu za kolagen I
Goodpasture sindrom - antitijela na kolagen IV vežu se na bazalnu laminu epitelnih stanica i oštećuju ju.

21. Enzimi u kliničkoj praksi i laboratorijskoj dijagnostici

Enzimi kao funkcionalni proteini imaju značajnu ulogu u dijagnostici gdje određivanje njihove aktivnosti u
tjelesnim tekućinama daje važne informacije o stanju organizma. Enzimska dijagnostika metoda je dijagnosticiranja bolesti mjerenjem
koncentracije i promjene koncentracije određenih enzima u tijelu, ili kroz promjene aktivnosti enzima u tijelu. Prvenstveno se radi o
utvrđivanju koncentracije proteina (enzima) u serumu ili plazmi, a rijeđe u drugim tjelesnim tekućinama (likvor, urin, sjemena
tekućina). Dijagnostiički važni enzimi dijele se na (1) plazma-specifične koji su normalno prisutni u plazmi i zastupljeniji nego u
tkivima i imaju specifične funkcije u plazmi, i (2) plazma-nespecifične koji su odsutni u serumu/plazmi ili u maloj konc.
Enzimska dijagnostika je neizostavan dio dijagnostičkog algoritma srčanog udara, žutice, bolesti jetre, upale gušterače
(pankreatitisa) i raka. Primjerice, srčani mišić sadržava mnoštvo enzima koji sudjeluju u energetskom metabolizmu, među kojima su
najznačajniji kreatin-kinaza (CK) i laktat dehidrogenaza (LDH). Osim njih, i određeni neenzimski proteini važni su dijagnostički
biljezi kod različitih bolesti. U dijagnostici srčanih bolesti danas se koristi određivanje koncentracije troponina u serumu. Mioglobin
17
se nalazi u srčanim i skeletnim mišićima gdje je uključen u transport i pohranu kisika, a u serumu je normalno prisutan samo u
tragovima. Mioglobin je citoplazmatski protein, male molekulske mase od 17,8 kDa pa se u slučaju stanične nekroze brzo oslobađa iz
stanica. Drugi proteini koji se koriste u dijagnostici srčanih bolesti su troponini I i T. Troponini su sastavni dijelovi troponinskoga
kompleksa kojeg čine troponin T (TnT), troponin I (TnI) i troponin C (TnC). Proteini troponinskoga kompleksa olakšavaju aktivaciju
kontrakcije kalcijevim ionima i moduliraju kontrakcije prugastih mišića pa su, zapravo, regulatorni proteini.
Laboratorijska dijagnostika bolesti jetre upućuje na povišene konc aminotransferaza (AST, ALT, GGT, AP), albumina,
bilirubina i imunoglobulina. Upućuju na cirozu i hepatitis. GGT u alkoholnoj bolesti jetre.
Krvne pretrage koje upućuju na povišene razine amilaza i lipaza, a također i povišena razina CRP-a sigurni su znakovi akutnog
pankreatitisa.

22. Oksidativna deaminacija i raspodjela enzima po organima

23. Laboratorijska dijagnostika akutnog infarkta miokarda

Akutni koronarni sindrom je skup simptoma koji se javljaju uslijed smanjenog protoka krvi kroz koronarne arterije. Posljedica
poremećaja protoka kroz koronarne arterije uzrokuje ishemiju određenog dijela miokarda, te nekrozu njegovih stanica. Najčešći
simptom je retrosternalni pritisak koji se širi u lijevu ruku, vrat i čeljust.

unutar prva dva sata → povišena koncentracija mioglobina u serumu

3-4 sata → povišeni troponin I i troponin T
2-6 sati → povišena kreatin-kinaza, energetska opskrba mišića
maksimum 3-5 dana → laktat dehidrogenaza

Početna rana dijagnoza akutnoga koronarnog sindroma bez ST elevacije (NSTE-ACS), zasniva se na mjerenju srčanih
troponina I i T, najosjetljivijih i najspecifičnijih biokemijskih pokazatelja ishemijskoga oštećenja miokarda. Troponini I i T otpuštaju
se u krvotok pri ozljedi miokarda. Troponini su regulacijski proteini u srcanom misicu (ima ih i u skeletalnim, ali se malo razlikuju.
Glatki misici nemaju troponin). To im daje visoku specificnost (ima ga samo kad srce odumire) i senzitivnost (lako ga je identificirati
u krvi, gdje ga inace nema). Njihova koncentracija je proporcionalna intenzitetu oštećenja mišićnog tkiva. Troponin I je specifičan za
ljudsko srce i važan je u razlikovanju infarkta miokarda od anginae pectoris.
Nekrozu prati izlazak unutarstaničnih enzima u krvotok te se porast njihove koncentracije rabi kao dijagnostički
pokazatelj razvoja akutnog infarkta miokarda (AIM). Pri oštećenju miokarda, u krvotok se otpušta MB-izoenzim kreatin-kinaze,

18
enzima koji se prije smatrao „zlatnim standardom“ biokemijske dijagnostike AIM-a. Maksimum doseže nakon 24 sata, a normalizira
se nakon tri do četiri dana. Kreatin kinaza katalizira reakciju u kojoj dolazi do prijenosa fosfatne skupine s atp na kreatin pri čemu
nastaje fosfokreatin i adp.
Koncentracija transaminaze dostiže maksimum 18 do 36 sati od početka ishemije, i normalizira nakon 3 do 4 dana. AST katalizira
reakciju u stanicama u kojoj iz aspartata i alfa-ketoglutarata, nastaje oksaloacetat i glutamat, te obratno.
Koncentracija enzima laktat-dehidrogenaze doseže maksimum 3 do 5 dana nakon početka ishemije, i normalizira se nakon 8 dana do
2 tjedna. Laktat-dehidrogenaza (LDH), citoplazmatski enzim koji katalizira reakciju prijelaza L-laktata u piruvat , reverzibilna
reakcija.

24. Laboratorijska dijagnostika bolesti jetre

Laboratorijska dijagnostika jetrenih bolesti može se s obzirom na pretrage podijeliti u tri skupine. Krvne pretrage kojima se
obično procjenjuje „zdravlje“ jetre su: (I) koncentracije jetrenih enzima jer njihove su povišene koncentracije obično odraz oštećenja
jetre ili opstrukcije žuči, (II) testovi sintetske funkcije jetre (određivanje serumskog albumina ili protrombinskog vremena (PV) i (III)
serumska koncentracija bilirubina (mjera jetrene ekskrecijske funkcije).
Aminotransferaze (transaminaze) su enzimi koji kataliziraju transaminaciju L-asparaginske kiseline (AST) i L-alanina (ALT) u 2-
ketoglutarat. Najzastupljeniji su u jetri, srcu, skeletnim mišićima i u gušterači, te u manjoj mjeri u ostalim organima. AST je uglavnom
enzim jetrenih mitohondrija, dok je ALT citoplazmatski enzim. Nalazi „jetrenih testova“ mogu upućivati na primarno oštećenje
hepatocita (povišene aminotransferaze) ili zastoj žuči – kolestazu (povišena AP). Razina „povišenosti“ jetrenih testova i omjer AST-
a i ALT-a mogu upućivati na vjerojatnu dijagnozu.
Aspartat aminotransferaza (AST) - AST je enzim koji sudjeluje u metabolizmu aminokiselina. AST se javlja u dva oblika:
citoplazmatski, koji se uglavnom nalazi u serumu zdravih osoba, ali i u bolesnika s akutnim hepatitisom, te mitohondrijski, koji se
oslobađa u stanjima dugotrajne nekroze stanice, kao što je ciroza jetre, ali i u akutnom infarku miokarda.
Alanin aminotransferaza (ALT) - je enzim koji se nalazi u jetri i pomaže pretvoriti proteine u energiju za stanice jetre. Kada je jetra
oštećena, ALT se oslobađa u krvotok i razine se povećavaju.
Alkalna fosfataza (AP) - AP je enzim koji se nalazi u jetri i kostima i važan je za razgradnju proteina.
Gamma-glutamiltransferaza (GGT) - GGT je enzim koji se proizvodi u epitelu žučovoda, zajedno s ALP. Vezan je uz stanične
membrane, a najviše ga ima u bubrezima, prostati, gušterači, jetri, epitelu tankog crijeva i mozgu. Nalazi se i u tjelesnim tekućinama i
to žuči, krvnoj plazmi, mokraći i sjemenoj tekućini. Iz organizma ga izlučuje žuč. Povišena aktivnost GGT u serumu javlja se kao
rezultat povećane proizvodnje zbog indukcije enzima alkoholom ili lijekovima i/ili uslijed oštećenja jetrenih stanica ishemijom,
toksinima ili infekcijom. Obično se nalazi uz povišene aminotransferaze, premda se može javiti i kao izolirani laboratorijski nalaz.
Značaj GGT u dijagnostici je u razlučivanju kolestatskog poremećaja od izoliranog oštećenja jetrenih stanica, posebice onog
uzrokovanog alkoholom. Povišena aktivnost GGT uz povišenu aktivnost ALP sugerira na povećanu proizvodnju AP u jetri. U
odsutnosti drugih kliničkih znakova jetrene bolesti i znakova oštećenja jetrenog tkiva, može upućivati na alkoholizam. U dijagnostici
se koristi omjer AST/ALT koji se naziva De Ritisov kvocijent, npr. omjer AST:ALT = 2:1 ili više upućuje na alkoholnu bolest
jetre, osobito ako je povišen i GGT.
Albumin - protein plazme kojega prozvode jetrene stanice. Za vrijeme upalnih procesa jetre je snižena razina jer stanice jetre nisu u
stanju prozvoditi normalnu razinu
Bilirubin
Globulin- imunoglubulini djeluju kao antitijela koji vezani na receptore sudjeluju u uklanjaju antigena- U serumu zdravih ljudi
nalaze se IgG, IgA, IgM, IgD i IgE. U većini kroničnih jetrenih bolesti nespecifično povišena koncentracija Ig.

25. Laboratorijska dijagnostika akutnog pankreatitisa

Akutni pankreatitis (AP) bolest je koju definiramo kao akutni upalni proces gušterače prilikom kojeg dolazi do autodigestije
tkiva gušterače uzrokovane preuranjenom aktivacijom zimogena u aktivne proteolitičke enzime. Bolest se prezentira jakim tupim
bolovima u gornjem dijelu abdomena, kao rezultat djelomičnog odumiranja tkiva gušterače koje je praćeno krvarenjima iz
lokalno oštećenih krvih žila.
Dva glavna uzroka akutne upale gušterače su bolest žučnih putova (30-70% slučajeva) i komplikacija teškog alkoholizma
(više od 30% slučajeva). Ostali uzroci bolesti, kao npr. neke virusne infekcije, trauma pankreasa ili lijekovi, čine 10-30% slučajeva.
Pomoću laboratorijske dijagnostike utvrđuju se razine amilaze i lipaze u serumu, ali ulogu u dijagnostici ima i CRP (C-reaktivni
protein). Krvne pretrage obično upućuju na povišene razine amilaza i lipaza. Vrijednost koncentracija serumske amilaze do 3 puta se

19
povećaju prvog dana upale, a vraćaju se u normalne vrijednosti od trećeg do sedmog dana bolesti. Dijagnostička je slabost određivanja
aktivnosti amilaza niska specifičnost testa jer se povišena vrijednost može naći i u drugim intraabdominalnim stanjima, bubrežnoj
insuficijenciji kao i kod nekih tumora. Dijagnostička specifičnost može se povećati određivanjem razine lipaza te određivanjem
aktivnosti gušteračine izoamilaze. Porast aktivnosti lipaza u serumu je specifičniji test za dijagnozu AP-a od određivanja aktivnosti
amilaza. Uobičajeno je najmanje dvostruko povećanje razine lipaza za sumnju na AP. Vrijednosti koncentracije lipaze rastu 4-8 sati od
početka simptoma bolesti i normaliziraju se u roku 7-14 dana. Dijagnostička uloga CRP-a je određivanje težine bolesti. Može se
mjeriti u apsolutnim koncentracijama ili uspoređivati u intervalima. Teži oblik akutnog pankreatitisa ukazuje apsolutna koncentracija
od >190 mg/dL ili porast koncentracije za >90 mg/dL u intervalu od 48h.

26. RNA virusi

RNA virus je virus koji ima RNA kao svoj genetički materijal. Uobičajeno su jednolančani. Češći RNA virusi sa kojima se
susrećemo su prehlada, influenza, COVID 19, hepatitisi, ebola, HIV… Faze infekcije RNA virusom su vezanje-virus se veže na
stan membranu, endocitoza-stapanje, kada je virus u citoplazmi djeluje njegov enzim reverzna transkriptaza koja od jednolačane RNA
stvara DNA, nakon toga slijedi integracija virusne RNA u DNA domaćina. Nakon toga virusnu DNA prepisuju stanični mehanizmi i
stvaraju nove podjedinice virusa nakon čegaa slijedi pupanje gdje virus dobija svoju ovojnicu i nastaje zrela virusna stanica koju je
reproducirala sama čovječja stanica.

27. Sinteza fosfoglicerida

Prvi korak je sinteza FOSFATIDATA iz glicerol-3-P (glicerol-3-P → 1-acilglicerol-3-P → 1,2-diacilglicerol-3-P, enzimi su

aciltranferaze). Fosfatidat je najjednostavniji fosfoglicerid iz kojeg nastaju svi drugi fosflipidi kao i triacilgliceroli. Iz
FOSFATIDATA DIREKTNO NASTAJU KARDIOLIPIN i FOSFATIDILINOZITOL,a preko sinteze diacilglicerola iz fosfatidata
nastaju FOSFATIDILKOLIN, FOSFATIDILETANOLAMIN, FOSFATIDILSERIN.

28. Što se događa sa željezom u želudcu?

Željezo koje se u želucu reducira u dvovalentni oblik, pod utjecajem reduktivnih tvari, poput vitamina C, apsorbira se u
želucu, u duodenumu do sredine tankog crijeva.
Prosječni dnevni unos hranom je od 10 do 15 mg željeza koje je gotovo čitavo u trovalentnom obliku, dakle u feri-spojevima. Željezo
se u trovalentnom obliku ne može apsorbirati već se prvo mora reducirati u dvovalentni oblik, u fero-željezo. Izuzetak čini željezo
u hemu (mišići, jetra). Hem se apsorbira i tek se intracelularno u enterocitima oslobađa željezo. Redukcija željeza u dvovalentni oblik
odigrava se pretežno u želucu i početnom dijelu tankog crijeva, u duodenumu. Pri redukciji feri-željeza u fero-željezo želudčani HCl
nema utjecaja; pomaže rastvarati hranu, ali ne utječe na redukciju željeza.

29. Glikogeneza
PRVO OPĆENITO O GLIKOGENU: Polimer glukoze pa tako i njeno skladište u čovjeka (konkretno u jetri i mišićima),
Grananje povećava topljivost glikogena, a veći broj nereducirajućih krajeva (krajeva sa slobodnom 4-OH skupinom, ujedno i mjesto
sinteze i razgradnje glikogena) osigurava efikasniju sintezu i razgradnju. Monomeri glukoze koji čine jedan ogranak povezani su -
1,4 glikozidnom vezom, a dva ogranka povezana -1,6 glikozidnom vezom (na slici pod 4 i 6!). Omjer -1,4:-1,6 glikozidnih
veza je oko 10:1. Uloga glikogena: sinteza u sitosti i izvor glukoze u gladi i stresu.

20
 Glikogeneza = sinteza glikogena (pazite na usmenom, puno nas se zeznulo iz brzine i opisalo drugi ciklus!) Odvija se u
mišićima i jetri.
Enzimi glikogeneze su:
1) glikogen sintaza
 stvara -1,4 i katalizira prijenos glukoze s UDP-glukoze (uridin-difosfat glukoza), donora glukoze u
sintezi glikogena
 UDP-glukoza + glikogenn  glikogenn+1 + UDP

 treba klicu (početnicu) - ne započinje sintezu de novo

o reducirajući kraj glikogena vezan je na Tyr-OH skupinu glikogenina
o glikogenin autokatalitički produljuje lanac do 5-13 (najčešće 8-10) glukoznih podjedinica: klica

2) amilo-(1,4  1,6)-transglikozilaza
 stvara -1,6, odnosno bočne ogranke
 zovemo ga još i enzim grananja
 prenosi 6 glukozilnih ostataka

Kako nastaje UDP-glukoza koja nam je potrebna kao donor glukoze? Glukoza se fosforilira u glukoza-6-fosfat u reakciji s
heksokinazom ili glukokinazom te se pomoću fosfoglukomutaza prevede u glukozu-1-fosfat te ona reagira s UTP pri čemu nastaje
UDP-glukoza uz PPiu reakciji koju katalizira UDP glukoza pirofosforilaza.

21
30. Glikogenoliza i bolesti pohrane glikogena

Glikogenoliza = razgradnja glikogena Uskladišteni glikogen u mišićima se pretvara u glukozu nakon stimulacije adrenalinom
uslijed pada GUK-a te se taj katabolički proces poznat kao glikogenoliza. Glikogen fosfoliraza katalizira kidanje -1,4 veze
stvarajući glukozu-1-fosfat i korisi PPi kao koenzim. Kada u lancu ostane približno 4 glukoze enzim glukan transferaza prenosi
trisaharid s jednog ogranka na drugi, te nakon toga nastupa enzim za skidanje ogranaka koji katalizira kidanje -1,6 glikozidne veze.
Iz glukoze-1-fosfata može nastati glukoza-6-fosfat te to katalizira fosfoglukomutaza. Ta glukoza-6-fosfat ima svoje 3 sudbine:
piruvat, glukoza+Pi ili riboza+NADPH.

Još jednom objašnjeno:

1. fosforolitičko cijepanje -1,4-glikozidne veze s ortofosfatom (anorganski fosfat, Pi ) do 4 ostatka do točke grananja
- enzim GLIKOGEN FOSFORILAZA = dimerni enzim, prostetička sk.je piridoksal fosfat (vitamin B6)
- produkt razgradnje je glukoza-1-fosfat, njezina prednost je što je već fosforilirana pa odmah može nastaviti u metaboličke
puteve, ne može difundirati iz stanice I nije potrebno trošiti ATP

2. kidanje -1,6-glikozidne veze

- BIFUNKCIONALNI ENZIM ZA SKIDANJE BOČNIH OGRANAKA→ dvojaka uloga = transferaza i -1,6-

glukozidaza
- TRANSFERAZA premješta dio bočnog ogranka do 1 ostatka do točke grananja na glavni lanac
- -1,6-GLUKOZIDAZA hidrolitičko cijepanje a-1,6-glikozidne veze ostatka na točki grananja→ produkt je glukoza

Bifunkcionalni enzim

3. pretvorba glukoze-1-fosfata u glukoza-6-fosfat (i obrnuto) pomoću FOSFOGLUKOMUTAZE

22
Bolesti pohrane glikogena su prikazane u tablici i sve su nasljedne.

31. Inhibicija biosinteze nukleinskih kiselina

Primarna funkcija DNA i RNA je prijenos genetičke informacija te mora biti strogo kontrolirana. Inhibitori nukleinskih kiselina
su antibakterijska sredstva koja inhibiraju proizvodnju nukleinskih kiselina. Postoje dvije vrste:DNA i RNA inhibitori. DNA inhibitori
kao sto su kinoloni djeluju kao topoizomerazni inhibitori. RNA inhibitori djeluju na RNA polimerazu.
DNA inhibitori kao sto su kinoloni djeluju kao topoizomerazni inhibitori, koji mogu djelovati pomoću dva mehanizma. Oni ili
inhibiraju katalitičku aktivnost enzima vezanjem na aktivno mjesto ili stabiliziraju kovalentni kompleks enzim-DNA koji nastaje
tijekom reakcije. Fluorokinoloni djeluju tako da stabiliziraju kompleks enzim-DNA i tako prekidaju korak religacije. Ciljevi
fluorokinolona su DNA giraza i DNA topoizomeraza IV (obje pripadaju topoizomerazama tipa II). Cilj kinolona je DNA giraza kod
gram-negativnih bakterija, dok je kod gram-pozitivnih bakterija cilj topoizomeraza IV.
Kinoloni su vrlo učinkoviti antibiotici širokog spektra koji ciljaju DNA girazu kao mjesto djelovanja. Lijekovi prve generacije koji
uključuju prvi kinolonski antibiotik nalidiksicnu kiselinu postižu samo minimalnu koncentraciju u serumu i stoga nisu od velike
koristi. Kinolonski antibiotici druge generacije uključujući norfloksacin i ciprofloksacin učinkoviti su protiv gram-negativnih
bakterija. Kinoloni treće generacije uključuju levofloksacin učinkoviti su protiv gram-negativnih i gram-pozitivnih bakterija, dok
kinoloni četvrte generacije, koji uključuju trovafloksacin, moksifloksacin i gemifloksacin, imaju najširi spektar djelovanja.
RNA inhibitori djeluju na RNA polimerazu.Rifamicini čine obitelj antibiotika koji inhibiraju sintezu RNA vezanjem na RNA
polimerazu, enzim koji katalizira proces transkripcije. Antibiotik se veže za β-podjedinicu RNA polimeraze. Inhibira sintezu RNA
izravnim blokiranjem putanje produljene RNA kada transkript postane dug 2 do 3 nukleotida. Rifamicini su baktericidni antibiotici
širokog spektra koji inhibiraju i gram-negativne i gram-pozitivne bakterije uključujući obligatne intracelularne bakterije. Oni mogu
lako prijeći staničnu stijenku i membranu bakterije i vezati se za metu. Zbog toga je rifampicin učinkovit u liječenju mikobakterijskih
bolesti, poput tuberkuloze i lepre.

23
32. Metabolizam kalcija i poremećaji

Kalcij se apsorbira pomoću dva prijenosna sustava. Jedan od njih je aktivan transport koji je potaknut niskim razinama kalcija
(<400 mg), može se zasititi, a javlja se u duodenumu i proksimalnom dijelu jejunuma. Kalcij, u obliku iona, ulazi u stanicu preko
pozitivnog elektrokemijskog gradijenta jer je koncentracija kalcija u citoplazmi niska. Prolazi kroz membranu preko kalcijevih kanala
i prijenosnih proteina vezanih za istu (npr. kalmodulin). Prolazi citoplazmu vezan za poseban prijenosni protein koji se naziva
kalbindin D9k. Kalbindin D9k je stimuliran kalcitriolom, aktivnim oblikom vitamina D, koji zapravo potiče sintezu samog
kalbindina D9k. Izlazi iz stanice opet uz pomoć elektrokemijskog gradijenta, manji dio dio preko izmjene s natrijem, a veći dio preko
kalcijeve pumpe, uz pomoć enzima Ca-Mg ATPaze. Ovaj enzim hidrolizira ATP čime se otpušta energija potrebna za izlazak kalcija
iz stanice, dok pritom magnezij u nju ulazi. Drugi proces, pasivna difuzija, je potaknut višim koncentracijama kalcija i javlja se u
cijelom tankom crijevu, no većinom u jejunumu i ileumu. Ovaj proces se ne može zasititi i paracelularan je, što znači da se odvija
između stanica, a ne kroz njih. Apsorpcija kalcija opada s povećanjem unosa, pa se tako pri vrlo niskim razinama kalcija apsorbira
oko 70 % kalcija, dok pri višim oko 30 %. Manje količine kalcija apsorbiraju se i u debelom crijevu (4 % do 10 %). Kalcij se
transportira krvlju u tri oblika. Točnije, oko 40 % kalcija je vezano za proteine, većinom albumin (80 %) i globuline, oko 10 % tvori
komplekse sa sulfatom, fosfatom ili citratom, dok ko 50 % kalcija je u slobodnom, ioniziranom obliku. Kalcij se skladišti u kostima i
zubima(u obliku hidroksiapatita) , a višak se izlučuje urinom- regulacija hormonima; paratiroidni hormon(niske razine Ca, smanjuje
izlučivanje i pospješuje apsorpciju) i kalcitonin(visoke, djeluje obrnuto)
BOLESTI: kako kalcij ima ulogu u mnogim tj. Funkcijama njegov manjak može uzrokovati razne poremećaje.
Ukoliko ne unosimo dovoljno kalcija ili je apsorpcija poremećena u staroj dobi on se crpi iz kostiju što uzrokuje
osteoporozu(smanjena gustoća kostiju,pucanje..).
Rahitis se javlja uslijed poremećaja metabolizma ili apsorpcije kalcija u djetinjstvu ,također čest je uzrok smanjena koncentracija Ca
zbog slabog unosa vitamina d. Simptomi su: povećana glava, zubi se slabo razvijaju, poremećen razvoj prsnog koša , deformirani
ekstremiteti, te ostale deformacije.
Osteomalacija slična je rahitisu ,ali se javlja u odrasloj dobi. Povećana količina nemineraliziranog dijela kosti što ih čini mekanima.
Bolovi i deformiteti kostiju.

33. α-ketoglutarat

Aminotransferaza koja sudjeluje u reakciji transaminacije te katalizira reakciju u kojoj iz alanina i alfa- ketoglutarata, nastaje
piruvat i glutamat, te obratno.
Iz njega nastaju Glu, Gln, Pro i Arg.
Razgradnja amiokiselina:
1.transaminacija- citoplazma hepatocita
-α-aminoskupina aminokiselina prenosi se na αketoglutarat pri čemu nastaje glutamat. Prijenos αamino skupine s α-
aminokiseline na αketokiselinu kataliziraju enzimi aminotransferaze (transaminaze) - prostetička skupina svih transaminaza je
PIRIDOKSAL-FOSFAT (PLP), tijekom transaminacije prelazi u piridoksamin fosfat
2. oksidacijska deaminacija- mitohondrij hepatocita
-glutamat se oksidativno deaminira uz enzim glutamat-dehidrogenazu čime se oslobađa amonijev ion (NH4 + ) i
regenerira α-ketoglutarat za sljedeću transaminaciju
- enzim glutamat-dehidrogenaza može upotrebljavati i NAD+ i NADP+ kao akceptor H+
Nakon transaminacije amino-skupine s α-aminokiseline na glutamat, dolazi do nakupljanja glutamata u citoplazmi hepatocita.
Glutamat se transportira iz citoplazme u mitohondrij gdje se oksidativnom deaminacijom uklanjaju amino skupine u obliku NH4 + pri
čemu se regenerira α-ketoglutarat.
Alfa ketoglutarat je intermedijer u CLK.
Sudjeluje u alaninskom ciklusu.

24
34. THF i SAM, gdje ih koristimo?
Tetrahidrofolat (THF) je izvedenica folne kiseline,B9. Tetrahidrofolna kiselina je kofaktor u mnogim reakcijama, posebno u
sintezi (ili anabolizmu) aminokiselina i nukleinskih kiselina. Pored toga, služi kao molekula-nosač za dijelove s jednim ugljikom, to
jest grupe koje sadrže jedan atom ugljika, npr. metil, metilen, metenil, formil ili formimino. Kada se kombinira sa jednim takvim
ugljičnim ostatkom, djeluje kao donor grupe sa jednim atomom ugljika. Tetrahidrofolat ovaj dodatni atom ugljika dobija odvajanjem
formaldehida proizvedenog u drugim procesima. Ovi monokarbonski dijelovi su važni u stvaranju prekursora za sintezu DNA.
Nedostatak tetrahidrofolne kiseline (FH4) može izazvati megaloblastnu anemiju.
S-Adenozil metionin (SAM) je kosupstrat koji sudjeluje u transferu metil grupe. Sastoji se od adenozin trifosfata (ATP) i
metionina koji su spojeni pomoću metionin adenoziltransferaze. SAM se koristi pri transmetilaciji, transsulfuraciji, i aminopropilaciji.
Iako se te anaboličke reakcije odvijaju širom tijela, najveći deo SAM-a se proizvede i konzumira u jetri. Metil grupa (CH3) vezana za
metioninski atom sumpora u SAM-u je kemijski reaktivna. To omogućava donaciju te grupe na akceptorski supstrat u reakcijama
transmetilacije. Više od 40 metaboličkih reakcija obuhvaća transfer metil grupe sa SAM-a na različite supstrate, kao što su nukleinske
kiseline, proteini, lipidi i sekundarni metaboliti.

35. Glukuronska kiselina

Spajanjem glukuronske kiseline s različitim tvarima (poglavito u jetri) nastaju topljive soli (glukuronidi) koje se putem mokraće
ili žuči mogu brzo ukloniti iz organizma. Takvim tvarima pripadaju neke endogene molekule (steroidi i bilirubin) te strane molekule
(lijekovi, toksini) koje se, konjugiranjem s glukuronskom kiselinom, detoksiciraju i zatim uklanjaju. To je jedna od reakcija 2. faze
metabolizma ksenobiotika, a jedna je od najčešćih. Reakciju kataliziraju glukouronil transferaze koje su prisutne u ER i citosolu.

36. Serotonin

Serotonin, 5-hidroksitriptamin C10H12N2O, je jedan od glavnih neurotransmitera središnjeg živčanog sustava. Pripada skupini
monoaminskih neurotransmitora, zajedno s dopaminom, noradrenalinom i dr. Ovisno o receptoru, može imati i inhibicijsko i
ekscitacijsko djelovanje. Serotonin ispoljava svoje učinke tako da se veže na 5-HT receptore, aktivira ih i izazove biološki odgovor.
Nastaje iz aminokiseline triptofana. Više od 90% serotonina stvara se u enterokromafinim crijevnim stanicama te potiče peristaltiku
tankoga crijeva. Manji dio sintetizira se u središnjem živčanom sustavu u kojem ima mnogobrojne funkcije neurotransmitera:
sudjeluje u suzbijanju boli, potiče spavanje te utječe na raspoloženje, regulaciju tjelesne temperature i tek. Ostali su važni učinci
serotonina sužavanje većine krvnih žila i stezanje glatkih mišića, posebice onih u bronhima. Serotonin se nalazi i u trombocitima, u
koje ulazi iz krvne plazme. Smanjeno lučenje serotonina u živčanom sustavu može uzrokovati depresiju, dok je povećano lučenje
posljedica karcinoidnoga tumora, pri čem nastaje karcinoidni sindrom, koji se očituje proljevima, crvenilom kože, oscilacijama
krvnoga tlaka i dr. Serotonin je ujedno i prekursor u biosintezi melatonina, hormona pinealne žlijezde koji sudjeluje u regulaciji sna i
cirkadijanog ritma

37. Razlika sinteze proteina kod eukariota i prokariota

*samo jedan ispravak prijevoda tablice - treba pisati predinicijacijski kompleks a ne predimitacijski

25
38. Uloga AK u sintezi neproteinskih spojeva
Glavna biološka uloga AK je izgradnja proteina, iako postoje i aminokiseline koje ne ulaze u sastav bjelančevina, a nazivaju se
neproteinske aminokiseline. To su npr. ß-alanin, ornitin, citrulin, GABA, homocistein i histidin.
β-alanin, β-amino-propionska kiselina se nalazi u mišićima zajedno sa histidinom u sastavu dipeptida karnozina (β-alanil-
histidin). Beta-alanin se nalazi još u sastavu pantotenske kiseline.
Citrulin nastaje od ornitina.
Ornitin, α-amino-δ-valerijanska kiselina. Ova aminokiselina nastaje u toku metabolizma od arginina djelovanjem enzima
arginaze.
γ-amino butanska kiselina (GABA). Nalazi se u relativno velikoj koncentraciji u mozgu gde nastaje od glutaminske kiseline
djelovanjem enzima glutamat-α-dekarboksilaze.
Homocistein. Nastaje u organizmu od metionina u procesima transmetilacija, koji su naročito živahni u srži nadbubrežne
žlijezde.
Histidin - alergije, iz His

26
39. Elastična vlakna – građa, uloge, struktura
Elastična vlakna su najzastupljenija u koži. Sintetiziraju ih fetalni i juvenilni fibroblasti do kraja puberteta, a kasnije su posljedica
bore. Građena su iz vlakana fibrilina i elastina:
 ELASTIN
o Polimer TROPOELASTINA
o Supravalvularna stenoza aorte uslijed nedostatka elastina u stjenci žila
 FIBRILIN
o Osim u elastičnim vlaknima nađen i u bazalnoj lamini
o Marfanov sindrom - mutacija u genu za fibrilin-1 koji je veliki glikoprotein, a koji je strukturna komponenta
mikrofibrila (koji pružaju podlogu za polaganje elastina), autosomno dominantno, rezultat: abnormalan fibrilin i/ili
njegovo smanjeno nakupljanje u izvanstaničnom matriksu, zahvaća oči, skeletni te kardiovaskularni sustav

40. Klasifikacija enzima. Koenzimi i prostetičke skupine

Klasifikacija enzima:
1. Oksidoreduktaze – oksido-redukcije (dehidrogenaze, oksidaze, oksigenaze, reduktaze, peroksidaze, katalaze i
hidroksilaze)
2. Transferaze – prenošenje grupa (aminotransferaze, aciltransferaze, fosforiltransferaze...)
3. Hidrolaze – hidroliza- raskidanje veze uz adiciju vode (esteraze, glikozidaze, fosfataze, amidaze...)
4. Liaze – uklanjanje ili dodavanje grupa, pri čemu nastaju ili se uklanjaju dvostruke veze (dekarboksilaze, aldolaze,
hidrataze, sintaze)
5. Izomeraze – intramolekulska preuređivanja (racemaze, epimeraze, izomeraze, mutaze)
6. Ligaze – formiranje veza između dva molekula supstrata (sintetaze i karboksilaze)

41. Lipoproteini – klasifikacija, specifičnost i njihova uloga

Čestice u krvnoj plazmi sastavljene od lipida i proteina, što prenose lipide između organa.

Prema rastućoj gustoći, koja je proporcionalna sadržaju proteina, a obrnuto proporcionalna sadržaju lipida, dijele se na:
1) hilomikrone
2) lipoproteine vrlo niske gustoće (VLDL, engl. very low density lipoproteins)
3) lipoproteine niske gustoće (LDL, engl. low density lipoproteins)
4) lipoproteine srednje gustoće (IDL, engl. intermediate density lipoproteins)
5) lipoproteine visoke gustoće (HDL, engl. high density lipoproteins)

Građeni su od srži (koja je hidrofobna) i omotača (koji je hidrofilan). U srži pronalazimo triacilglicerole i esterificirani
kolesterol. U omotaču se nalaze apoproteini, fosfolipidi i neesterificirani (slobodni) kolesterol. Apo(lipo)proteini imaju strukturnu
ulogu (izgradnja lipoproteina, apo-B-100), uloga kao kofaktori enzima (apo-C-II za LPL i apo-A-I za LCAT) ili inhibitori enzima
(apo-A-II inhibira LPL, apo-C-III) te mogu biti uključeni u ciljanu dopremu u tkiva kao ligandi lipoproteinskih receptora. LPL ima
samo apo-B-100, a apo-A-I je glavni apoprotein u HLD (70-80%).

METABOLIZAM LIPOPROTEINA – 33.str stare skripte detaljnije

Ključni enzimi: endotelna lipoprotein-lipaza(LPL), jetrena lipaza, lecitin:kolesterol acil-transferaza(LCAT)
Ključni receptori: LDL-receptor (B100, E), LRP-receptor, SR-B1 – receptor hvatač B-klase (Scavenger receptor), ABCA1 i
ABCG1 – prijenosnici koji vežu ATP

42. Kruženje kolesterola u organizmu

Kolesterol se u plazmi prenosi lipoproteinima, i to uglavnom esterificirani kolesterol. Najveći udio kolesterola imaju LDL
lipoproteini. Kolesterol podjednako potječe iz hrane i iz biosinteze. Esterificirani kolesterol iz hrane se hidrolitički razgradi do

27
kolesterola, koji bude apsorbiran u crijevima zajedno s drugim lipidima. Zajedno s kolesterolom sintetiziranim u crijevima ugrađuje se
u hilomikrone.
LDL je glavni prenositelj kolesterola iz jetre u periferna tkiva. Kolesterol iz LDL taloži se u arterijama tvoreći
aterosklerotične plakove (→ ateroskleroza), pa ga zbog toga zovemo lošim kolesterolom (mnemo – L s L, loš je LDL). U zdravih
osoba omjer LDL/HDL iznosi 3,5.
HDL prenosi kolesterol iz perifernih tkiva u jetru, odnosno izlučuje višak neesterificiranog kolesterola iz tkiva i lipoproteina
putem žući u obliku žućnih kiselina. Izlučivanje kolesterola iz tijela pretvorbom u žućne kiseline nazivamo OBRATNI PRIJENOS
KOLESTEROLA. HDL se sintetizira u jetri i crijevima.

43. Žučne kiseline

Žučne kiseline su steroidne kiseline s 24 C-atoma koje čine 80% svih organskih tvari žuči. U jetri se iz kolesterola sintetiziraju
tzv. primarne žučne kiseline, kolna i kenodezoksikolna kiselina, iz kojih u crijevu djelovanjem crijevnih bakterija nastaju
sekundarne žučne kiseline, desoksilna i litokolna kiselina. U alkalnoj žući, žućne kiseline i njihovi derivati se prevode u žućne soli.
Žučne kiseline utječu na topivost kolesterola u žuči i stimuliraju lučenje jetrene žuči u žučni mjehur.

Žućne soli imaju dvije važne funkcije u probavi masti:

28
a) svojim emulgacijskim učinkom razbijaju velike kapljice masti na manje čestice, što povećava površinu na koju djeluju crijevni
probavni enzimi lipaze.
b) stvarajući s proizvodima probave masti micele, olakšavaju njihovu apsorpciju kroz crijevnu sluznicu.

Dio žučnih kiselina zajedno s oslobođenim masnim kiselinama se ponovno resorbiraju kroz crijevnu sluznicu te se vraćaju u jetru.
Ostatak žučnih kiselina se izlučuje fecesom (iako je to vrlo malo, ono je glavni put uklanjanja kolesterola). Koncentraciju žučnih
kiselina možemo izmjeriti u serumu ili uzorku stolice.

44. Greške u metabolizmu kolesterola i sinteza kolesterola

Hiperkolesterolemija je stanje povišene koncentracije kolesterola u organizmu. Ukupan kolesterol u krvi

nije toliko značajan u određivanju rizika koliko raspodjela kolesterola u HDL i LDL. Koncentracija kolesterola u
krvi može se sniziti smanjenim unosom hrane bogate kolesterolom i lijekovima koji reguliraju de novo biosintezu
kolesterola tako da inhibiraju ključni enzim u sintezi, HMG-CoA reduktazu, a to su lijekovi statini. Može biti uzrokovana genetskim
uzrocima ili lošom prehranom i manjkom kretanja. Postoje obiteljska (primarna) i sekundarna hiperkolesterolemija.
Hiperkolesterolemija je bolest uvjetovana mutacijom LDL receptor gena i nasljeđuje se autosomno dominantno. Dolazi do
nemogućnosti apsorpcije LDL-a te se posljedično povećava konc. kolesterola u krvotoku. Ateroskleroza - koncentracija
kolesterola u plazmi je veća od 5,2 mmol/l; odlaganje kolesterola i estera kolesterola iz lipoproteina plazme u arterijske
stijenke; višenezasićene mk smanjuju kon.kolesterola -> nije u potpunosti razjašnjeno kako
Hipolipoproteinemije su skupina bolesti koje karakteriziraju niske koncentracije lipoproteina u plazmi. Dijele se na primarne i
sekundarne. U hipolipoproteinemijama nalaze se smanjene koncentracije svih ili pojedinih lipidnih komponenti. Primarne
hipolipoproteinemije su rijetke nasljedne bolesti kod kojih je poremećena sinteza apolipoproteina, što za posljedicu ima niske
vrijednosti serumskoga kolesterola. Sekundarne hiperlipoproteinemije javljaju se kao posljedica liječenja različitih bolesti. Do danas
su opisana tri oblika nasljedne hipolipoproteinemije: nedostatak alfalipoproteina (Tangierova bolest), abetalipoproteinemija i
hipobetalipoproteinemija. Potoje i hiperlipoproteinemije zbog povišene koncentracije lipoproteina u krvi. Isto mogu biti primarne
(nasljedne) i sekundarne (stečene).

45. Biosinteza RNA – mRNA, tRNA, rRNA

Sinteza RNA se obično katalizira djelovanjem enzima- RNA polimeraze – koristeći DNA kao kalup, što je proces poznat kao
transkripcija. Pokretanje transkripcije uređuje vezivanje enzima na sekvencu promotora u DNA. Dvostruka zavojnica DNA se
odmotava djelovanjem enzima helikaze. Enzim zatim napreduje u pravcu kalupa u smjeru od 3´ prema 5´ vezi, sintetizirajući
komplementarnu RNA molekulu sa izduženjem u smjeru 5´ prema 3´ vezi. DNA sekvenca također određuje kada će se dogoditi prekid
sinteze RNA. Molekule RNA se često mogu izmijeniti nakon transkripcije djelovanjem enzima.

46. Struktura i fluidnost stanične membrane

Sve biološke membrane GRAĐENE su jednako. Njihovu osnovnu strukturu čine lipidni dvosloj te membranski proteini, koji su
ugrađeni u dvosloj ili su na nj vezani, pa tako moggu biti mogu biti integralni (uronjeni hidrofobnim dijelom u lipidni dvosloj) ili
periferni (nekovalentno vezani na unutarnju ili na vanj. stranu membrane). Integralni proteini pokazuju opsežne interakcije s
fosfolipidima i za njihovu solubilizaciju je potrebno upotrijebiti detergent, dok za periferne proteine nije potrebno. Izolaciju
omogućuje 6 do 7 nm debeo lipidni dvosloj. U njemu su hidrofobni nepolarni repovi lipida okrenuti jedan prema drugomu, dok su im
hidrofilne polarne glave na površini. Lipidni je dvosloj gotovo nepropustan za ione i većinu polarnih molekula, a djeluje i kao el.
izolator
Uloga je membrane to što je selektivno propusna pa tako održava razliku unutarstaničnog i izvanstaničnog prostora. Unutar
stanice imamo puno iona K i Mg, a izvan stanice imamo puno iona Na, Ca i Cl.
Membrane su dinamičke strukture u kojima su molekule lipida i proteina bočno pokretljive. FLUIDNOST membrana
kontrolirana je sastavom masnih kiselina i sadržajem kolesterola. Kako? OH- skupine kolesterola stvaraju H-H veze s karbonilnim
kisikom glavne skupine fosfolipida dok je ugljikovodični dio kolesterola smješten u nepolarnoj jezgri dvosloja. Različita građa
molekule kolesterola u odnosu na građu fosfolipida razbija uobičajene veze među MK-lancima. Povećanjem fluidnosti povećava se
propustljivost za vodu i male hidrofilne molekule te lateralna pokretljivost.

29
47. Kotransport antiport simport

Sekundarni aktivni transport je jedan oblik aktivnog transporta pri kome se energija ne dobija razlaganjem energetskih jedinica
kao npr. ATP, već se transport obavlja zajedno sa nekim drugim vidom transporta (primarnim aktivnim transportom). Kada se
primarnim aktivnim transportom (npr. Na+/K+ pumpa) stvori velika razlika u koncentraciji iona sa obje strane membrane onda se
takav potencijal može iskoristiti za transport neke druge supstance. Zaključno: ATP-aza je važan primjer primarnog transporta, dok su
sustavi ovisni o Na+ primjeri sekundarnog transporta, jer se oslanjaju na gradijent koji je proizveo drugi sustav. Sekundarni
transporteri ili kotransporteri koriste jedan gradijent koncentracije da bi imali energiju za stvaranje drugog mehanizmom obratne
zamjene. Sekundarne transportere dijelimo na: (1) antiportere i (2) simportere.
Antiporteri - izmjena tvari u suprotnim smjerovima. Npr. Na+-Ca2+ izmjenjivač je antiporter jer koristi elektrokemijski
gradijent Na+ za izbacivanje Ca2+ iz stanice.
Simporteri – koriste tok jedne molekule za transport druge molekule u istom smjeru. Npr. Na+/glukoza simport u epitelnim
stanicama crijeva-
Ključna razlika između simporta i antiporta je: u simportu se dvije molekule ili ioni transportiraju u istom smjeru kroz membranu
dok u antiportu se dvije molekule ili ioni transportiraju u suprotnim smjerovima kroz membranu.

Dodatak 40-19 jer često pitaju i traže da razlikujete transport

na apikalnoj (SIMPORT) i bazolateralnoj membrani
stanice crijeva u prijenosu glukoze.
Dobro dođe i za pitanje probave UH. :

30
48. Uloga glukoza-6-fosfata

Nalazi se na početku dva glavna metabolička puta: glikoliza i put pentoza fosfata. “Pored” ova dva metabolička puta,
glukoza 6-fosfat se također može pretvoriti u glikogen ili škrob radi skladištenja.
GLIKOLIZA:
Fosforilacija glukoze tj nastanak G6P: U stanici se glukoza 6-fosfat proizvodi fosforilacijom glukoze na šestom ugljiku (1.
reakcija glikolize). Glavni razlog neposredne fosforilacije glukoze je zadržavanje glukoze u stanice i ono potiče unos glukoze u
stanicu pri njenim niskim konc. To katalizira enzim heksokinaza u većini stanica, a kod viših životinja glukokinaza u stanicama jetre i
beta-stanicama gušterače. U ovoj reakciji troši se jedan ekvivalent ATP. G6P može nastaviti dalje glikolizom i doći do piruvata.
Defosforilacija i otpuštanje u krvotok: Stanice jetre imaju transmembranski enzim glukoza 6-fosfataza u endoplazmatskom
retikulumu. Katalitičko mjesto nalazi se na lumenskoj površini membrane i uklanja fosfatnu grupu iz glukoza-6-fosfata, proizvedenog
tokom glikogenolize ili glukoneogeneze. Slobodna glukoza se prenosi iz endoplazmatskog retikuluma putem GLUT7 i oslobađa u
krvotok putem GLUT2, za usvajanje u drugim stanicama. Mišićnim stanicama nedostaje ovaj enzim, pa miofibrile koriste glukoza-6-
fosfat u svojim metaboličkim putevima, poput glikolize. Važno je da ovo sprječava miocite da oslobađaju zalihe glikogena, koje su
dobili u krvi.
G6P i glikogen: G6P se može skladištiti u obliku glikogena ili škroba što omogućava 1. kontrolno mjesto glikolize –
heksokinaza jer se to događa umjesto da se metabolizira glikolizom! Razgradnjom glikogena nastaje G6P koji odlazi u glikolizu iza
1. kontrolnog mjesta.
PUT PENTOZA FOSFATA:
Osim toga, iz G6P može nastati i riboza-5-fosfat. G-6-PDH je enzim koji katalizira dehidrogenaciju glukoza-6-fosfata što je
ujedno i prvi korak u ciklusu pentoza fosfata.
RASPAD (HIDROLIZA) G6P (slj str)

31
49. Uloga, regulacija i sinteza deoksiribonukleotida

Ribonukleotidi se reduciraju u deoksiribonukleotide. Iz ribonukleozid difosfata nastaju deoksiribonukleotidi. 2’-hidroksilnu

skupinu u ribozi supstituira atom vodika u reakciji koju katalizira ribonukleotid reduktaza. Ribonukleotid reduktaza katalizira ovu
izmjenu za sva četiri ribonukleotida. Tijekom katalize, sulfhidrilne skupine reduktaze se oksidiraju. Kako bi se kataliza nastavila i u
idućem ciklusu, oksidirane sulfhidrilne skupine moraju se ponovno reducirati. Elektroni koji su potrebni za redukciju reduktaze
potječu od tioredoksina. Tioredoksin reduktaza katalizira tok elektrona od NADPH na tioredoksin te na ribonukleotid reduktazu.
Primitkom elektrona ribonukleotid reduktaza ponovno prelazi u aktivni oblik. Ribonukleotid reduktaza katalizira sintezu
deoksiribonukleotida iz ribonukleotida.
Nekoliko važnih antitumorskih lijekova inhibira sintezu timidilata Timidilat sintaza i dihidrofolat reduktaza mete su
kemoterapeutika. Timidilat sintaza i dihidrofolat reduktaza su mete u terapiji tumora. Inhibicijom ovih enzima sprječava se sinteza
timidilata, preteče koja je potrebna za sintezu DNA u brzo rastućim tumorskim stanicama. Aminopterin i metotraksat sprječavaju
sintezu timidilata tako što inhibiraju dihidrofolat reduktazu – enzim koji obnavlja kofaktor koji je potreban za sintezu timidilata.
Aminopterin i metotraksat kompetitivni su inhibitori dihidrofolat reduktaze.

50. Nacrtaj graf ovisnosti brzine enzimske reakcije o temperaturi

Aktivnost enzima na niskim temperaturama postepeno opada – reverzibilan proces.

Aktivnost enzima kod povećanja temperaturama postepeno raste do određene temperaturne granice kada se gasi enzimska aktivnost –
ireverzibilan proces.

51. Struktura palmitata, razgradnja

Zasićena masna kiselina sa 16 C-atoma. Zasićene masne kiseline razgrađuju se uobičajenom β-oksidacijom.
32
β-oksidacija:
OKSIDACIJA: Palmitoil-CoA (aktivirani oblik palmitinske kis) uz enzim ACIL-CoA-DEHIDROGENAZU i redukciju FAD prelazi u
trans-palmitenoil-coA (nastajanje dvostruke veze)
HIDRATACIJA: cijepanje dvostruke veze vodom, iz trans-palmitenoil-CoA uz katalizu ENOIL-CoA-HIDRAZA nastaje 3-
hidroksipalitoil-CoA
OKSIDACIJA: enzim 3-hidroksiacil dehidrogenaza, redukcija NAD+ u NADH i nastanak 3-ketopalmitoil-CoA
Cijepanje TIOLAZOM na acetil-CoA i miristoil-CoA (aktivirani oblik miristinske kis., 16-2 = 14 C)

Dodatno: Sinteza palmitata je primjer sinteze MK koji smo učili i stehiometrija sinteze glasi: 8 Acetil-CoA + 7 ATP + 14 NADPH + 6
H+ → palmitat + 14 NADP+ + 8 CoA + 6 H2O + 7 ADP + 7Pi
MK dužeg lanca i nezasićene MK sintetiziraju se iz palmitata. Palmitat je bitan sastojak surfaktanta.

52. Peptidna veza i strukturne razine proteina

PEPTIDNA VEZA ili amidna veza je kovalentna kemijska veza koja se formira između dviju molekula, pri čemu karboksilna
grupa jedne molekule reagira sa amino grupom druge, uz otpuštanje molekule vode (H2O).

STRUKTURNE RAZINE PROTEINA:

PRIMARNA STRUKTURA PROTEINA - slijed AK

SEKUNDARNA STRUKTURA
 Alfa uzvojnica
o zavojita struktura stabilizirana vodikovim vezama unutar polipeptidnog lanca
o karbonilna skupina AK n tvori vodikove veze s N-H skupinom AK n+4

 Beta nabrana ploča

o stabiliziraju vodikove veze između polipeptidnih lanaca
o Polipeptidni lanci mogu biti:
A. paralelni - svaka je AK povezana vodikovim vezama s po dvije AK u susjednom lancu

B. antiparalelni - dvije vodikove veze povezuju nasuprotne aminokiseline u susjednim lancima

33
TERCIJARNA STRUKTURA - 3D struktura, neki proteini izgrađeni su od više kompaktnih DOMENA povezanih fleksibilnijim
dijelovima lanca

KVARTARNA STRUKTURA - nastaje povezivanjem polipeptidnih lanca – PROTOMERE (višestruki peptidi nastali
udruživanjem više domena)

53. Poremećaji u metabolizmu aromatskih AK

Aromatske aminokiseline su tirozin, triptofan i fenilalanin.

TIROZINEMIJA je autosomno recesivni poremećaj karakteriziran poremećajima u procesu razgradnje tirozina, građevne
jedinice većine proteina. Mutacije u genu FAH , TAT ili HPD uzrokuju smanjenje aktivnosti jednog od enzima u razgradnji tirozina
(gen FAH daje upute za enzim fumarilacetoacetat hidrolazu, koji je odgovoran za posljednji korak razgradnje tirozina; gen TAT daje
upute za enzim tirozin aminotransferazu, koji je uključen u prvi korak procesa razgradnje; gen HPD daje upute za enzim 4-
hidroksifenilpiruvat dioksigenazu, koji je odgovoran za drugi korak procesa razgradnje). Kao rezultat promećaja u procesu razgradnje,
tirozin i njegovi nusproizvodi nakupljaju se do toksičnih razina, što može uzrokovati oštećenje i smrt stanica u jetri, bubrezima,
živčanom sustavu i drugim organima. Postoje tri vrste tirozinemije, od kojih se svaka razlikuje po svojim simptomima i genetskom
uzroku.
Tirozinemija tipa I, najteži oblik ovog poremećaja, karakterizirana je znakovima i simptomima koji počinju u prvih nekoliko mjeseci
života. Pogođena dojenčad ne uspijevaju dobiti na težini i rasti očekivanom brzinom (ne napreduju) zbog loše podnošljivosti hrane jer
visokoproteinska hrana dovodi do proljeva i povraćanja. Oboljela dojenčad također može imati žutilo kože i bjeloočnica (žutica), miris
poput kupusa i povećanu sklonost krvarenju (osobito krvarenju iz nosa). Tirozinemija tipa I može dovesti do zatajenja jetre i bubrega,
omekšavanja i slabljenja kostiju ( rahitis ) i povećanog rizika od raka jetre(hepatocelularni karcinom). Neliječena djeca s
tirozinemijom tipa I često ne prežive dob od 10 godina.
Tirozinemija tipa II može utjecati na oči, kožu i mentalni razvoj. Znakovi i simptomi često počinju u ranom djetinjstvu i uključuju
bol i crvenilo očiju, prekomjerno suzenje, abnormalnu osjetljivost na svjetlost (fotofobija) i debelu, bolnu kožu na dlanovima i
tabanima (palmoplantarna hiperkeratoza). Oko 50 posto osoba s tirozinemijom tipa II ima određeni stupanj intelektualnog invaliditeta.
Tirozinemija tipa III je najrjeđa od tri vrste. Karakteristične značajke ovog tipa uključuju intelektualnu nesposobnost, napadaje i
povremeni gubitak ravnoteže i koordinacije (intermitentna ataksija).

FENILKETONURIJA (PKU) je autosomno recesivni poremećaj kojeg karakterizira povišena razina fenilalanina u krvi.
Mutacije u genu PAH uzrokuju fenilketonuriju. PAH gen daje upute za stvaranje enzima fenilalanin hidroksilaze . Ovaj enzim
pretvara aminokiselinu fenilalanin u druge važne spojeve u tijelu. Ako mutacije gena smanjuju aktivnost fenilalanin hidroksilaze,
fenilalanin iz prehrane se ne prerađuje učinkovito. Kao rezultat, ova aminokiselina može se povećati do toksičnih razina u krvi i
drugim tkivima. Budući da su živčane stanice u mozgu posebno osjetljive na razine fenilalanina, prekomjerne količine ove tvari mogu
uzrokovati oštećenje mozga što dovodi do intelektualnih nedostataka te također dolazi i do drugih zdravstvenih problema. Znakovi i
simptomi PKU variraju od blagih do teških. Većina slučajeva PKU otkrije se nedugo nakon rođenja probirom novorođenčadi, a
liječenje se započinje odmah. Kao rezultat toga, ozbiljni znakovi i simptomi klasične PKU se rijetko viđaju.
Najteži oblik ovog poremećaja poznat je kao klasični PKU. Ovaj oblik javlja se kada je aktivnost fenilalanin hidroksilaze ozbiljno
smanjena ili odsutna. Osobe s neliječenom klasičnom PKU imaju dovoljno visoke razine fenilalanina da uzrokuju ozbiljno oštećenje
mozga i druge ozbiljne zdravstvene probleme. Dojenčad s klasičnom PKU izgledaju normalno dok ne navrše nekoliko mjeseci. Bez
liječenja, ova djeca razvijaju trajne intelektualne teškoće. Napadaji, odgođeni razvoj, problemi u ponašanju i psihijatrijski poremećaji
također su česti. Neliječeni pojedinci mogu imati miris pljesni kao nuspojavu viška fenilalanina u tijelu. Djeca s klasičnom PKU
obično imaju svjetliju kožu i kosu od nezahvaćenih članova obitelji, a vjerojatno je i da će imati i kožne poremećaje poput ekcema.
Lakši oblici ovog stanja, koji se ponekad nazivaju varijanta PKU i ne-PKU hiperfenilalaninemija, imaju manji rizik od oštećenja
mozga jer mutacije u genu PAH ipak omogućuju enzimu da zadrži određenu aktivnost. Osobama s vrlo blagim slučajevima možda
neće trebati liječenje dijetom s niskim udjelom fenilalanina.
34
 Što se tiče poremećaja u sintezi triptofana, tu je najvažnije spomenuti DEPRESIJU ona je glavna. U biti u pitanju su neki
psihijatrijski poremećaji, ali to se sve još dosta istražuje, pa ne znam koliko se tu ima što baš za reći. Samo tu depresiju onda navesti,
znači jer je triptofan prekursor za sintezu serotonina i tjt.

54. Homocistinurija

Homocistinurija je nasljedna metabolička bolest uzrokovana poremećajem metabolizma aminokiseline metionina. Posljedica
ovog poremećaja je nakupljanje aminokiseline homocisteina u krvi i mokraći oboljelih. Najčešći uzrok homocistinurije je manjak
enzima cistationin-β-sintetaze (CBS), a može biti uzrokovana i nedostatkom enzima metiltetrahidrofolat reduktaze (MTHFR) ili
poremećajem metabolizma folne kiseline i vitamina B12. Homocistinurija je rijetka bolest, a od nje češće obolijevaju muškarci nego
žene. Životni je vijek oboljelih skraćen. Homocistinurija se nasljeđuje autosomno recesivno.

55. Ketogene AK

One aminokiseline čii C atomi mogu dati samo acetil-CoA nazivamo ketogene aminokiseline. Znači acetil-CoA i
acetoacetil-CoA su ketogeni produkit.
C atomi nekih aminokiselina mogu se iskoristiti u glukoneogenezi, pa te aminokiseline nazivamo glukogene aminokiseline.
Glukogeni produkti su piruvat, oksaloacetat, α-ketoglutarat, sukcinil-CoA i fumarat.

Slika prikazuje da su Lys i Leu jedine isključivo ketogene AK, mnemo za AK koje su glukogene i ketogene je PITTT. Sve ostale su
isključivo glukogene.
35
Sve to je sudbina ugljikovih atoma u katabolizmu AK. Na taj način glasi još jedno pitanje u staroj skripti, a odgovor je isti. Ovo je
isto odgovor na pitanje “povezanost metabolizma ugljikohidrata i AK”.

56. AK koje razgrađujemo do acetil-CoA

Pogledaj pitanje iznad – to su KETOGENE AK.

57. Sinteza i razgradnja AK koje metaboliziraju preko oksaloacetata

Ovakva pitanja i ova dolje gledate po slici u pitanju “ketogene kiseline”. To označava njihovu razgradnju i samo je potrebno
naći koje se sve AK mogu metabolizirati preko tog produkta, ovdje oksaloacetata. Ta slika je jedna od najbitnijih za naučiti. Za
sintezu prvo vidite možemo li ih uopće sintetizirati!
Asparagin i aspartat. One su neesencijalne, znači možemo ih sintetizirati. SINTEZA: Aspartat nastaje transaminacijom
oksaloacetata, a donor amino-skupin je glutamat. Nastaju aspartat i alfa-ketoglutarat. Asparagin nastaje iz aspartata uz
katalizu asparagin-sintetazom, a donor dušikova atoma je glutamin.

58. Sinteza, razgradnja i poremećaji AK koje idu preko piruvata

Glicin, alanin, serin, cistein, treonin, triptofan. Razgradnja preko piruvata. Sinteza – treonin i triptofan su esencijalni, znači
njih ne možemo sintetizirati.
Glicin se stvara trima načinima:
1. Sinteza iz glioksilata + alanina\glutamata u reakciji koju katalizira glicin-aminotransferaza
2. Sinteza iz kolina
3. (Direktna) Sinteza iz serina u reakciji serin-hidroksimetil-transferaze.
Alanin se sintetizira iz piruvata reakcijom transaminacije, a donor amino-skupine su glutamat ili aspartat pa ovisno o tome
nastaju alfa-ketoglutarat ili oksaloacetat.
Serin se sintetizira iz 3-fosfoglicerata (3-PG) (glikolizni intermedijer), uzastopnim reakcijama oksidacije, transaminacije i
defosforilacije uz enzim 3-fosfoglicerat-dehidrogenaze. Intermedijeri puta sinteze serina su: 3-fosfohidroksipirvat i fosfoserin
Cistein se sintetizira iz nutricijski esencijalnog metionina, nakon njegove konverzije u homocistein. Homocistein stupa u
reakciju sa serinom kako bi nastao cistationin, a tu reakciju katalizira cistationin-beta-sintaza. Potom se cistationin hidrolizira te
nastaju cistein i homoserin.

36
 Zaključno za sintezu: (!!!)

59. Koje se AK razgrađuju do fumarata i kako one nastaju

FAH: Fenilalanin, aspartat i tirozin. Jedino je fenilalanin esencijalan pa ga ne možemo sintetizirati. Sinteza aspartata – par
pitanja iznad. Tirozin sintetiziramo iz fenialanina uz pomoć fenialanin-hidroksilaze što je IREVERZIBILNA reakcija koja ima par
koraka (I i II na slici).

37
60. Mišićna kontrakcija, kretanje miozina po aktinskim vlaknima

 Mišići su kompleks miozina i aktina. Funkcionalna jedinica je sarkomera čiju građu vidimo na slici:

 Regije u sarkomeri prikazuju prisustvo 2 vrste interaktivnih proteinskih vlakana:

o Debela vlakna (d=15 nm): primarno od miozina
o Tanka vlakna (d=9 nm): sastoje se od aktina kao i od tropomiozina i kompleksa troponina
 Kontrakcije mišića - tanka vlakna klize duž debelih vlakana uz hidrolizu ATP
 Tropomiozin i kompleks troponina reguliraju klizanje u odgovoru na živčani podražaj
 Pri odmaranju, tropomiozin blokira interakcije između miozina i aktina
 Živčani podražaj vodi ka povećanju koncentracije kalcija što pomaže miozin-aktin interakcijama

KRETANJE MIOZINA PO AKTINSKIM VLAKNIMA

 Konformacijske promjene udružene s oslobađanjem fosfata odgovorne su za snagu potrebnu za kretanje

 Glava miozina (žuto) s vezanim ADP veže se na aktinsko vlakno (plavo)
 Zamjena ADP sa ATP vodi ka:
o (1) oslobađanju miozina s aktina i (2) reorijentaciji bočne ruke («lever arm») miozina
o Hidrolizom ATP (3) omogućava se glavi miozina ponovno vezanje na drugo mjesto duž vlakna aktina (4)
o Oslobađanjem Pi (5) pojačava se snaga interakcija miozina i aktina i bočna ruka se ponovo reorijentira

61. Kretanje kinezina i dineina po mikrotubulu, uloga mikrotubula

Kinezini se kreću po mikrotubulama često prenoseći organele i vezikule iz centra stanice na periferiju.
Neki kinezini sudjeluju i u prijenosu impulsa na periferiju neurona.
Kinezini se kreću po mikrotubulama tako da se prvo veže jedna a zatim druga glava (kao da hodaju po njemu). Tijekom 1 s
molekula kinezina napravi 100 ili više koraka do plus kraja mikrotubule. Kinezini se kreću od (-) prema (+) kraju mikrotubula
kraju, ali kinezin ncd i dineini obrnuto. Vezanje ATP snažno povećava afinitet kinezina za mikrotubule, dok kod miozina
vezanje ATP dovodi do njegova otpuštanja s aktina.

38
 Dineini imaju važnu ulogu u klizanju mikrotubula pri kretanju cilija i flagela na površini eukariotske stanice.
Mikrotubule su izgrađene su od 2 vrste homolognih podjedinica, α i β-tubulina koje se slažu u obliku uzvojnice i tako grade zid
šupljeg cilindra. Uloga: u određivanju oblika stanice, odvajanju kromosoma u mitozi, vežu i hidroliziraju GTP. Ključne su
komponente cilija i flagela. Npr. spermiji se kreću zahvaljujući flageli koja sadrži mikrotubule..

62. Nastanak i uloga NO

Nastanak NO: iz Arg djelovanjem enzima sintaze dušikova oksida (NOS - nitric oxid syntasis), u gotovo svim stanicama.

Sudjeluje u radu krvožilnog, imunosnog te središnjeg i perifernog živčanog sustava. Iako je kratkoživuća molekula (od nekoliko
sekunda pa do nekoliko minuta, ovisno o koncentraciji u stanici), lako prolazi kroz stanične membrane jer je mala i hidrofobna čestica.
Zbog toga je on bitna signalna molekula. Njegovo signaliziranje dovodi do dilatacije krvnih žila. Kako? Otpuštanjem acetilkolina se
aktivira NO sintaza. NO difundira u susjedne glatke mišićne stanice gdje dolazi do interacije NO sa Fe u aktivnom mjestu enzima
gvanilciklaze. Gvanilciklaza pretvara GTP u cGMP koji dovodi do opuštanja glatke mišične stanice. Nitroglicerin se koristi za
snižavanje krvnog tlaka tako što se konverzira do NO.

39
63. Specifična reakcija glutamat dehidrogenaze

Što se događa s oslobođenim NH4?

40
64. Komunikacije između stanica

Međustanični spojevi nalaze se u većini tkiva, ali su najizraženiji u epitelnom tkivu. Epitelne stanice vrlo su čvrsto povezane pa su
za njihovo razdvajanje potrebne razmjerno jake mehaničke sile. To čvrsto povezivanje omogućuju kadherini - porodica
transmembranskih glikoproteina koji gube svoja adhezivna svojstva u odsutnosti kalcija. Prema funkciji ih dijelimo na:
1. Pričvrsne spojeve:
A. ZONULAE ADHERENTES
- smatra se da služi povezivanju susjednih stanica; prisutnost brojnih aktinskih mikrofilamenata
B. DEZMOSOM (MACULA ADHERENS)
- složena ovalna tvorba smještena nasuprot druge iste takve na površini susjedne stanice; s unutrašnje strane membrane stanice nalazi
se pričvrsna ploča – kružna nakupina guste tvari, koju izgrađuju najmanje 12 bjelančevina, a u epit. stanicama u nju su usidrene
skupine citokeratinskih intermed.filamenata koji se tu savijaju i vraćaju u citoplazmu čineći tvorbe poput sigurnosne igle; funkcija:
osiguranje čvrste povezanosti među stanicama; intermedijarne filamente koji se vežu za dezmosome u NEepitelnim stanicama
izgrađuju proteini dezmin ili vimentin
C. HEMIDEZMOSOMI
- na dodirnoj površini između nekih epitelnih stanica i njihove bazalne lamine; dok u dezmosomu pričvrsna ploča sadržava
uglavnom kadherine, u hemidezmosomu ploču izgrađuju integrini - porodica transmembranskih proteina koji su receptori za
molekule izvanstaničnog matrixa (laminin i kolagen tipa IV)

2. Nepropusne spojeve – ČVRSTI SPOJEVI (ZONULE OCCLUDENTES) ILI TIGHT JUNCTION

- nalaze se pri samom vrhu stanice; osnovna funkcija: stvaranje čvrste barijere, koja sprječava protok tvari između susjednih
stanica (paracelularni put) u bilo kojem smjeru; formira funkcionalne odjeljke unutar stanica

3. Komunikacijske spojeve –TIJESNI SPOJEVI (NEXUS) ILI GAP JUNCTION

- blisko postavljene susjedne stanične membrane, može se nalaziti bilo gdje na lateralnim plohama mnogih epitelnih stanica;
bjelančevine tijesnog spoja –koneksini –tvore heksamere s hidrofilnom središnjom porom (konekson), taj hidrofilni kanal povezuje
citoplazme dviju susjednih stanica, omogućuju prolaženje čestica molekularne mase manje od 1500 Da iz jedne u drugu stanicu
(hormoni, cAMP, GMP, te ioni), primjer je srčani mišić, u kojem tijesni spojevi omogućuju usklađene otkucaje srca; mogu se
uspostaviti između prethodno odvojenih stanica

41
65. Poremećaji metabolizma fenilalanina i tirozina – alkaptonurija, fenilketonurija i albinizam
alkaptonurija- prirođeni poremećaj razgradnje aminokiseline tirozina pa se mokraćom izlučuje velika količina homogentizinske
kiseline (u krvi i mokraći zdravih osoba je nema), pa mokraća duljim stajanjem potamni. Obično se otkrije već u djeteta, po tamnim
mrljama na pelenama. S vremenom nastaje tamna pigmentacija vezivnog tkiva i degenerativne promjene na zglobovima i kralježnici.
Posebnog lijeka nema, ali treba smanjiti unošenje bjelančevina hranom.

fenilketonurija- prisutnost ketonskih razgradnih produkata, tzv. fenil-ketona u urinu; prirođena je pogrješka metabolizma
aminokiselina zbog manjka enzima fenilalanin-hidroksilaze. Bolesnici su svijetle kose, blijede kože, plavih očiju, mentalno retardirani
i katkad imaju epilepsiju. Liječenje: hrana bez fenilalanina.

albinizam-Prirođeni i nasljedni poremećaj stvaranja pigmenta melanina; najčešće nastaje zbog nedostatka ili smanjene aktivnosti
enzima tirozinaze, a očituje se u djelomičnoj ili potpunoj depigmentaciji kože, kose i očne šarenice. Javlja se u ljudi i svih vrsta
životinja. Geni albinizma su recesivni; osoba koja boluje od albinizma, to je stanje naslijedila i od oca i od majke, jer oba roditelja
moraju nositi nasljedni gen za albinizam. U osoba koje boluju od albinizma koža je svijetloružičasta, kosa im je bijela i tanka, a kroz
zjenicu se odražava crvenilo mrežnice. Moraju čuvati kožu i oči od Sunčeve svjetlosti, nositi tamne naočale i ne smiju se sunčati.

66. Zelena pupavka

Zelena pupavka (lat. Amanita phalloides) jedna je smrtno otrovna gljiva. Zasad poznato sadrži dvije glavne grupe toksina i obje
su multiciklički (više prstena u strukturi) peptidi: amatoksin i falotoksin. Još jedan pronađen toksin jest falolizin, koji u in vitro
eksperimentu pokazuje hemolitička svojstva. Također, nepovezan sastojak s dosadašnjim jest antamanid.
Amatoksini se sastoje od najmanje osam različitih spojeva slične strukture, s prstenom aminokiseline. Glavni spoj aminotoksina jest α-
amanitin i zajedno s β-aminitinom odgovoran je za toksični utjecaj. Njihov glavni mehanizam toksičnosti jest inhibicija RNA-
polimeraze II, važnog enzima u sintezi glasničkog RNA-a (mRNA), mikroRNA i nuklearne RNA (snRNA). Bez glasničkog mRNA-a
sinteza proteina i stanični metabolizam prestaju i stanice umiru. Jetra je glavni pogođeni organ jer se prva sukobljava s apsorbiranim
tvarima u probavnom traktu. Slična je situacija i s bubrezima.
Falotoksini se sastoji od najmanje sedam spojeva, svi imaju slične peptidne prstene. Premda su falotoksini izuzetno toksični za stanice
jetre, poslije se saznalo da imaju malo udjela u toksičnosti zelene pupavke zbog toga što se ne apsorbiraju u probavnom sustavu(ne
uzrokuju toksičnost u ljudi nakon konzumacije).

67. Poremećaji metabolizma lipida

1. SFINGOLIPIDOZE (Gaucherova bolest), 2. HIPERKOLESTEROLEMIJA, 3. SINDROM RESPIRATORNOG DISTRESA

→ već odgovoreno
4. METABOLIČKI SINDROM je skupina metaboličkih poremećaja koji se očituju kao inzulinska rezistencija, nakupljanje masnog
tkiva u području trbuha (abdominalna ili centralna pretilost), visoka razina kolesterola i povišen krvni tlak.
5. HIPERLIPIDEMIJE su bolesti koje nastaju kao posljedica promjena u sintezi ili uklanjanju lipoproteina iz krvotoka. Ovi
poremećaji mogu se uočiti mjerenjem triacilglicerola i kolesterola u plazmi. Ovisno o tome koncentracije koje vrste lipoproteina su
povećane, primarne hiperlipidemije dijelimo na: a) poligenska hiperkolesterolemija; b) kombinirana hiperlipidemija, c) obiteljska
hiperkolesterolemija; d) obiteljska greška na apoB100; e) tip III hiperlipidemija; f) sporadična hipertrigliceridemija; g) obiteljska
hipertrigliceridemija; f) obiteljska greška lipoprotein lipaze ili apoCII
6. UPALNE BOLESTI (POVEZANE S METABOLIZMOM PROSTAGLANDINA I TROMBOKSANA)
7. HIPOLIPOPROTEINEMIJE I HIPERLIPOPROTEINEMIJE su skupina bolesti koje karakteriziraju visoke ili niske
koncentracije lipoproteina u plazmi. Mogu biti primarne (nasljedne) ili sekundarne (stečene).

68. Čimbenici koji utječu na hormonski odgovor

 čimbenici koji utječu na koncentraciju hormona na ciljnoj stanici:

o brzina sinteze i izlučivanje hormona
o blizina ciljne stanice izvoru hormona (dilucijski učinak)
o konstanta disocijacije hormona i specifičnog proteina nosača u plazmi (ako takav nosač postoji)
42
 o konverzija neaktivnog ili suboptimalno aktivnog oblika hormona u potpuno aktivni oblik
o brzina uklanjanja iz plazme prijenosom u tkiva ili uklanjanje probavom, metabolizmom, izlučivanjem
 čimbenici koji utječu na trenutni odgovor ciljne stanice na djelovanje hormona:
o broj, relativna aktivnost, stanje zasićenosti specifičnog receptora na plazma membrani ili u citoplazmi ili u jezgri
o metabolizam (aktivacija ili inaktivacija) hormona u ciljnoj stanici
o prisutnost drugih čimbenika u stanici potrebnih za hormonski odgovor
o povećana ili smanjena aktivnost receptora kao posljedica interakcije s ligandom
o postreceptorska desenzitacija stanice, uključujući smanjenu aktivnost receptora

69. Tkivna specifičnost ugljikohidrata

Stanična površina sisavaca ukrašena je gustim slojem ugljikohidrata koji su pričvršćeni na membranske glikoproteine i
glikolipide. Ovi ugljikohidrati na staničnoj površini specifični su za stanični tip i sudjeluju u velikom broju bioloških procesa
uključujući staničnu adheziju, oplodnju, diferencijaciju, razvoj i metastaze tumorskih stanica. Abnormalna glikozilacija povezana je s
mnogim bolestima, posebice karcinomima, poput raka dojke, prostate, pluća i debelog crijeva. Štoviše, promjene glikozilacije stanične
površine povezane s tumorom igraju ključnu ulogu u metastazama stanica karcinoma mijenjanjem adhezije ili pokretljivosti tumorskih
stanica na način koji ili potiče ili inhibira invaziju i metastaze. Sposobnost karakterizacije uzoraka ekspresije ugljikohidrata na
staničnoj površini stoga je ključna za razumijevanje njihove uloge u razvoju bolesti kao i za pružanje dijagnostičkih alata koji će
pomoći u liječenju. Tkivno specfične ugljikohidrate prepoznaju antitijela specifična za određene ugljikohidrate i to je vrlo važno za
pravilno funkcioniranje imunosnog sustava.
Glikokonjugati su dio obitelji ugljikohidrata nazvane glikani- oni su kovalentno povezani s proteinima, peptidima, lipidima i drugim
spojevima. Glukokonjugati nastaju u procesu glikozilacije. Kod ljudi se glikozilacija temelji se na kombinaciji deset monosaharida:
glukoze, galaktoze, N-acetilglukozamina, N-acetilgalaktozamina, glukuronske kiseline, iduronske kiseline, ksiloze, manoze, fukoze i
sijalinske kiseline. Ti glukokonjugati onda čine epitop kojeg prepoznaju specifična antitijela.

70. Posttranslacijske modifikacije proteina

Zadnja faza u biosintezi proteina uključuje smatanje proteina i sve modifikacije koje će zajedno prevesti protein u biološki
aktivnu formu. Ovim procesima protein se iz linearne forme prevodi u trodimenzijsku, aktivnu formu koju zovemo nativna
konformacija proteina. Posttranslacijske modifikacije proteina (dalje u tekstu PTM) skup su svih kemijskih reakcija, osnosno preinaka
proteina nakon njihove sinteze i otpuštanja s ribosoma. Postoji ogroman broj pojedinih PTM, a najčešće su cijepanje proteina na
specifičnim mjestima te kovalentno dodavanje ili uklanjanje pojedinih malih molekula. PTM stoga proširuju spektar funkcija proteina:
omogućuju njihovu lokalizaciju u pojedine organele u stanici,
regulaciju aktivnosti pojedinih proteina (osobito enzima) te njihovu
interakciju s drugim molekulama u stanici. Većina PTM ima ulogu u
signalizaciji. Iako se pojedini mali proteini mogu smotati
samostalno, većina proteina slaže se pomoću drugih proteina. Te
pomagačke proteine zovemo molekularni šaperoni. Molekularne
šaperone uglavnom dijelimo na tri sustava: šaperonini (Hsp 60), Hsp
70 i Hsp90. Svi funkcioniraju na način da prepoznaju hidrofobne
bočne ogranke denaturiranih proteina te ih podvrgavaju smatanju u
ciklusima koji su većinom ovisni o energiji dobivenoj hidrolizom
ATP-a. ŠAPERONI sprječavaju agregaciju jer osiguravaju
stvaranje sek. strukture elemenata i njihovu pretvorbu u topljivu
globularnu strukturu. Hsp70 (heat shock P) – obitelj šaperona koja
veže kratke nizove hidrofobnih AK u novosintetizirani polipeptid
štiteći ih od otapala. Hsp60 – šaperonini imaju centralno udubljenje
u kojem se polipeptidi mogu pakirati sve dok se sva hidrofobna
područja ne smjeste u njihovu unutrašnjost i tako se onemogući
agregacija.

43
71. Metabolizam galaktoze i fruktoze

METABOLIZAM GALAKTOZE

METABOLIZAM FRUKTOZE

44
 Fruktokinaza je jetreni enzim što znači da se fruktoza iz hrane metabolizira u jetri. U jetri se fruktoza uključuje u glikolizu
zaobilazeći dva kontrolna koraka glikolize (heksokinazu i fosfofruktokinazu). Ona se prvenstveno metabolizira u MK, odnosno
osigurava C-atome za sintezu glicerol-3-fosfata i acetil-CoA, preteča u sintezi TG. Za razliku od glukoze, fruktoza iz hrane ne
stimulira inzulin i leptin (regulatori metabolizma masti)→ porast razine leptina signalizira mozgu da je organizam sit te potiskuje tek.
Fruktoza se brže metabolizira od glukoze. Fruktoza nije izvor energije za mozak i mišiće (nedostaju im GLUT2 prijenosnici i
fruktokinaza). Fruktoza-1-fosfat aldolaza se još zove i aldolaza B i to je enzim aktivan u jetri, bubrezima i TC. On nedostaje u
nasljednoj netoleranciji fruktoze što dovodi do nakupljanja F1P u tim organima. To nakupljanje inhibira glukoneogenezu i
glikogenolizu što dovodi do hipoglikemije, jednog od prvih simptoma. Aldolaza A se nalazi u svim tkivima, a aldolaza B u jetri.

72. Fosfolipidi (uloga, sinteza, klasifikacija)

Fosfolipidi su važna skupina spojeva koja izgrađuje stanične membrane zbog svoje mogućnosti izgradnje dvosloja. Oni su esteri
FOSFATIDNE KISELINE koja je ključni međuprodukt u biosintezi triacilglicerola i glicerofosfolipida.
Dijele se na: glicerofosfolipide i na sfingolipide. Glicerofosfolipidi - st.membrana, 2 MK na jednu glavu. Sfingolipidi - Osnova
je alkohol sfingozin, velike količine u živčanom tkivu, jedini ne nastaje od glicerola, pr. sfingomijelin
Klasifikacija:

45
73. Acidobazna ravnoteža i uloga bubrega i pluća u tome, prijenos CO2 i O2
Metabolički procesi stalno proizvode kiseline, a u manjoj mjeri i lužine. Posebno su reaktivni vodikovi ioni (H+); mogu se vezati
o negativno nabijene bjelančevine, a u visokim koncentracijama remete njihov ukupni naboj, kunfiguraciju i funkciju. Da bi se
stanične aktivnosti zaštitile, organizam raspolaže složenim mehanizmima koji održavaju koncentraciju H+ u uskim granicama, tipično
između 37 i 43 nmol/L, što se označava pH vrijednošću između 7,37 i 7,43, gdje pH = –log [H+], a idealno na 40 nmol/L ili pH 7,4.
Poremećaji ovih mehanizama imaju ozbiljne kliničke posljedice. Acidobazna ravnoteža usko je povezana s ravnotežom tekućine i
elektrolita pa se promjene u jednom sustavu odražavaju na drugom.
Najvažniji puferski sustavi našeg organizma su proteinski, fosfatni i bikarbonatni pufer. Proteinski pufer - mjesto djelovanja: stanica;
najsnažniji puferski sustav. Pr. njega je hemoglobinski pufer - mjesto djelovanja: eritrociti, puferski kapacitet ovisi o vezanju kisika.
Fosfatni pufer - H2PO4–/HPO42– = 1:4, održava pH krvi (7,4) i pH urina (4,8). Bikarbonatni pufer -
https://www.youtube.com/watch?v=tC9EfkOe8IQ + stara skripta

Acidobazna ravnoteža se ostvaruje na tri načina: kemijskim puferiranjem te plućnim i bubrežnim izlučivanjem.
Uloga pluća: Razina CO2 se fino podešava dubinom i učestalošću disanja (minutna ventilacija). Sniženje pH osjete arterijski
kemoreceptori pa povećaju dubinu i broj respiracija; CO2 se izdahne i pH krvi poraste. Za razliku od kemijskog puferiranja koje je
trenutačno, plućno podešavanje traje minutama pa i satima. U odnosu na kemijsko puferiranje, učinkovitost plućnog je 50–75% i ne
može potpuno normalizirati pH krvi.
Uloga bubrega: Nadzor pH se tu provodi podešavanjem količine reapsorbirane HCO3– i izlučenog H+; povišenje HCO 3–
analogno je odstranjivanju slobodnog H+. Ove preinake nastupaju satima pa i danima nakon promjene acidobaznog stanja

74. Biokemijski markeri oksidacijskog stresa

Laboratorijske markere oksidativnog stresa možemo podijeliti u tri glavne kategorije:

46
1. Reaktivne kisikove molekule
Reaktivne kisikove molekule su medijatori oksidativnog stresa koji direktno oštećuju stanične strukture. U organizmu su fiziološki
najznačajniji superoksidni anion (O2–), hidroksilni radikal (·OH) i vodikov peroksid (H2O2). S obzirom na svoju specifičnu strukturu
relativno se lako određuju u živim stanicama. Međutim, klinički značaj mjerenja njihove koncentracije u stanicama je malen, s
obzirom da izmjerena vrijednost ne odražava objektivni stupanj oksidacije već samo ukazuje na postojanje oksidacijskog potencijala
stanica. Stoga je mjerenje reaktivnih kisikovih molekula važno u nekim stanjima i bolestima, najčešće nasljednim, kod kojih postoji
sumnja na smanjenu oksidacijsku sposobnost stanica.

2. Produkti oksidativnog oštećenja

Puno precizniji uvid u stupanj oksidativnog stresa dobije se mjerenjem razine oštećenja DNA/RNA, peroksidacije lipida i
oksidacije/nitracije proteina.8-hidroksideoksigvanozin (8-OHdG) – Najčešće korišten marker oštećenja DNA oksidativnim stresom.
Malondialdehid (MDA) – Najčešće korišten marker oštećenja lipida oksidativnim stresom, a ujedno i jedan od najčešće korištenih
markera u procjeni oksidativnog stresa općenito. Nastaje peroksidacijom polinezasićenih masnih kiselina. Drugi markeri peroksidacije
lipida uključuju 4-HNA, 8-izoprostan, lipidne hidroperokside (LPO) i oksidirani LDL.
Protein karbonil i 3-nitrotirozin – Najčešći su markeri oksidativnog oštećenja proteina.

3. Antioksidansi
Određivanjem koncentracije antioksidansa dobiva se uvid u antioksidativni kapacitet i sposobnost organizma da se bori protiv
oksidativnog stresa. Ukupni antioksidativni kapacitet uzorka najčešće se određuje mjerenjem sposobnosti antioksidanata da
inaktiviraju reaktivne kisikove molekule. Međutim, da bi se dobio precizniji uvid u stanje antioksidativnog sustava često je neophodno
odrediti koncentracije pojedinačnih antioksidativnih markera, npr: Glutation (GSH), Omjer aktivnog i oksidiranog glutationa
(GSH/GSSG), Glutation-S-transferaza (GST), Glutation peroksidaza, Superoksid dismutaza, Katalaza, Tiol, Askorbinska kiselina

75. Katalitička uloga RNA

Ribozimi (ribonukleinske kiseline + enzimi) su RNA molekule koje su sposobne za katalizu specifičnih reakcija, slično
djelovanju proteinskih enzima. U ribosomima, funkcija ribozima kao djela velike podjedinice rRNA je povezivanje aminokiselina u
sintezi proteina. Premda je njihova složena prostorna građa slična proteinskoj, neke vrste ribozima samo jednokratno djeluju, za
razliku od proteinskih enzima. U transkripciji neki introni djeluju takvom katalizom da se sami izrežu iz prvotnog materijala i na
koncu procesa ostaju molekule mRNA ili rRNA. Ostale vrste ribozima djeluju višekratno i katalizatori su u potpunom smislu riječi. Te
vrste ribozima uglavnom djeluju na reakcije u kojima sudjeluje RNA. Otkriće ribozima pridonijelo je tezi po kojoj se živi svijet prvo
bio RNA-svijet koji je prethodio razvitku DNA-svijeta i proteina. Ribozimi su predloženi i razvijeni za liječenje bolesti putem genske
terapije. Jedan od glavnih izazova korištenja RNK enzima u terapiji je kratak poluživot katalitske molekule RNK u tijelu.

76. Djelovanje inzulina

Inzulin je hormon koji luči žlijezda gušterača (pankreas), a služi za regulaciju šećera u krvi, te metabolizam ugljikohidrata i masti
u tijelu. To je protein koji potiče unos glukoze iz krvi u tjelesne stanice gdje se pretvara u energiju za tijelo. Glukoza je grožđani
šećer u kojeg se, prilikom probave, rascijepe namirnice koje sadrže ugljikohidrate. Inzulin također omogućava da se prekomjerna
glukoza sprema u mišićima i u jetri (glikogeneza), te regulira sintezu novoga šećera koji ulazi iz jetre u krvotok (glikogenoliza). Ako
inzulina uopće nema ili ako ga je premalo, šećer ne može nikako, ili samo djelomično, dospjeti u tjelesne stanice. Ostali šećer se
zadržava u krvi, što se može izmjeriti. Normalna koncentracija šećera u krvi natašte iznosi 3,75 - 6,0 mmol/L

77. Karbamoil fosfat, sinteza, enzimi, lokalizacija, nacrtati ga

47
REAKCIJA U CIKLUSU UREJE
Sinteza karbamoil fosfata – mitohondrijski proces Ciklus započinje vezanjem slobodnog amonijaka s bikarbonatom pa nastaje
karbamoil fosfat. Niz od tri reakcijska koraka katalizira karbamoil fosfat sintetaza I. Karbamoil fosfat sintetaza I je mitohondrijski
enzim koji sudjeluje u ciklusu ureje. (Karbamoil fosfat sintetaza II je citoplazmatski enzim koji sudjeluje u sintezi nukleotida). Za
aktivnost sintetaze potreban je N-acetilglutamat. NH3 je jaka baza i obično je u vodenim otopinama u obliku NH4 + . Međutim
karbamoil fosfat sintetaza koristi kao supstrat isključivo NH3 . U ovoj reakciji troši se 2 ATP-a pa je reakcija praktički ireverzibilna.

REAKCIJA U SINTEZI PIRIMIDINA

Nalazimo ga u 2. koraku de novo sinteze pirimidina. Nastaje iz CO2,amonijaka iz Gln i fosfatne skupine iz ATP-a uz enzim
karbamoilfosfat sintetazu II koja je u ovom slučaju u citosolu. Nakon sinteze mu se dodaje Asp i sinteza dalje teče.

78. Laktat dehidrogenaza - nacrtati reakciju

LDH se određuje radi otkrivanja ili praćenja oštećenja tkiva. LDH (laktat dehidrogenaza) je enzim koji je prisutan u skoro svim
stanicama u tijelu.

79. Esencijalne i neesencijalne masne kiseline, sinteza neesencijalnih (u staroj skripti krivo odgovoreno –
opisuje AK, a ne MK!)

Ljudsko tijelo može sintetizirati sve masne kiseline koje treba za rast i život osim triju: linolna (18:2 cis-Δ9, Δ12), linoleinska
(18:3 cis-Δ9, Δ12, Δ15) i arahidonska, odnosno one su esencijalne MK i moramo ih unijeti hranom (u kojoj su široko
rasprostranjene).Sisavci ne mogu uvesti dvostruku vezu iza položaja C-9 u lancu masne kiseline. Znači kod linolne je problem
uvesti Δ12 što označava dvostruku vezu na 12. mjestu. Dok kod zasićenih masnih kiselina ne postoje dvostruke veze, položaj dvostruke
veze kod nezasićenih masnih kiselina bitan je za svojstva istih. Zbog toga govorimo o početku i kraju lanca tih kiselina. Početak je
mjesto gdje se nalazi karboksilna skupina -COOH, dok je kraj mjesto na lancu gdje se nalaze tri atoma vodika vezana na atom ugljika
(CH3-). Kraj se naziva omega (ω), a prema mjestu prve dvostruke veze od tog kraja govorimo o omega-3, omega-6, odnosno omega-
9 masnim kiselinama. Linolna i arahidonska su omega-6, a linoleinska je omega-3. Esencijalne masne kiseline reguliraju krvni tlak i
poboljšavaju imunološki sustav jer se pomoću njih stvaraju spojevi kao što su prostaglandini.

SINTEZA NEESENCIJALNIH MK: Nezasićene MK koje možemo sintetizirati sintetiziramo iz palmitata i bitan je još enzim
desaturaza koji uvodi dvostruku vezu. Zasićene MK – stara skripta 97.str
48
80. Sinteza ketonskih tijela, crtanje ketonskih tijela i razgradnja

U staroj skripti je objašnjena ketogeneza, ali bez struktura i cijelog procesa. Ta 2 acetil-CoA su produkti β-oksidacije MK što
znači da do ketogeneze dolazi onda kada je oksidacija MK prebrza. Sinteza ketonskih tijela se događa u jetri (matriksu
mitohondrija). Na slici su osjenčani primjeri ketonskih tijela te ih treba znati nacrtati!

81. Podjela metabolickih procesa po staničnim odjeljcima

između 2 odjeljka:
 glukoneogeneza
 ciklus uree
mithonodrij
 CLK
 respiracijski lanac
 beta-oksidacija MK
 sinteza ketonskih tijela
citosol
 glikoliza
 put pentoza fosfata
 sinteza MK
jezgra - replikacija, transkripcija
jezgrica – sinteza rRNA

49
82. Bazalni metabolizam
Bazalni metabolizam je najmanja količina energije potrebna za održavanje osnovnih životnih funkcija u stanju mirovanja
pri vanjskoj temperaturi od 20 celzijusa. Čovjek težine 70 kg dnevno treba 1920-2900 kcal (8-12 MJ). To bi zapravo bio broj kalorija
koje tijelo treba za pravilno funkcioniranje osnovnih vitalnih funkcija. Može ga se mjeriti direktnom i indirektnom kalorimetrijom.
Neizravna kalorimetrija se bavi proračunom topline iz potrošnje kisika te je ta metoda puno jednostavnija pa tako i češća. Izravna
kalorimetrija također ima isti cilj mjerenja topline, ali koristi drugi pristup - organizam koji se istražuje nalazi se unutar kalorimetra za
izravno promatranje i izračunavanje vrijednosti.

83. Probava proteina, kako AK dospijevaju u krvotok i prijenos kroz enterocite

Unosom proteina iz hrane razgradnja započinje u želucu uz enzim pepsin koji razgrađuje polipeptidni lanac i dovršava se u
tankom crijevu pod djelovanjem peptidaza koje stvara gušterača. Peptidaze su skupina enzima koje cijepaju proteine na male
peptide i aminokiseline koje zatim odlaze u krvotok gdje započinje njihova razgradnja.
Nakon što se proteini hrane kao glavni izvor aminokiselina razgrade u probavnom traktu, nastali di- i tri-peptidi, te slobodne
aminokiseline se apsorbiraju u stanice tankog crijeva (enterocite). Unutar enterocita di- i tri-peptidi se hidroliziraju i slobodne
aminokiseline otpuštaju u krv. Aminokiseline se potom krvlju prenose do svih stanica, i apsorbiraju, kako bi poslužile kao građevni
blokovi za sintezu proteina, preteče mnogih bioaktivnih molekula te kao izvor energije. Slobodne neapsorbirane aminokiseline
zaostale u krvi se u bubrezima filtriraju i re-apsorbiraju kako bi se izbjegao njihov gubitak iz organizma. Svi ovi procesi apsorpcije i
otpuštanja aminokiselina iz različitih stanica našeg organizma dešavaju se membranskim transportom Pri tome je ključno naglasiti da
se za transport aminokiselina u različite stanice našeg organizma prije svega koristi sekundarni aktivni transport, budući je
unutarstanična koncentracija aminokiselina u većini stanica našeg organizma viša od izvanstanične koncentracije. Izuzetak čine
stanice jetre (hepatociti) u kojima je unutarstanična koncentracija aminokiseline glutamin viša ili podjednaka izvanstaničnoj
koncentraciji. Za sekundarni aktivni transport aminokiselina u i/ili izvan stanica koriste se prije svega Na+, ali isto tako i K+, Cl- ,
OH- , H+, kao i određene aminokiseline. Transporteri aminokiselina pokazuju specifičnost za prijenos točno određenih skupina
aminokiselina, te se obzirom na polarnost/naboj bočnog ogranka aminokiseline i položaj amino skupine u odnosu na karboksilnu
skupinu, mogu podijeliti u 5 skupina: 1. Transportere neutralnih aminokiselina,, 2. Transportere kationskih aminokiselina, 3.
Transportere anionskih aminokiselina, 4. Transportere iminokiselina, te 5. Transportere β-aminokiselina. Transporteri iste vrste, se
dodatno dijele i u sustave obzirom na afinitet prema točno specifičnim aminokiselinama, kao i ionu ili molekuli korištenoj u
sekundarnom transportu.

50