RM 52 Sinaq PDF

Qabul iıntahanının
birinci marhalasi va tam

orta ( 11 illik) tahsil
saviyyasi üzra buraxıll
in1 ·ı -;.,.,1ı; [i,·:"i
52
S1\ \()
'
XI
sinif
✓ 52 BURAXILIŞ SINAQ NÜMUNasi,
CAVABLI
Tuncay Nadiro,
Günel Zaınanlı
Aysel Forzoli
M
NaŞAİYYATI
Azar Abdullaye~
~
Novruz Babayev
kurikulunı üzr
RM Na ri atı
BURAXILIŞ MÖVZUSINAQİMTAHANI -1
J. "Ehtiamla" sözünü~ foncti~ t _lıl_il_ind ki sahvi müayy nlaşdirin.
A) özdaki kar amıtlarl ıngıltılı anı iti rin sayı barabardir.
B) özün azılışı il deyilişi ara ında iki f rqli maqam var.
) özda (t] sanıitinin cingiltili qarşılığı işlanmişdir.
D) Söz ahang qanununa tabe d yil.
E) [ıı] cingiltili samitdir, qarşılığı yoxdur.
2. Hansı sözda t harfi {d} samitinin kar qarşılığını ifada edir?

A) düşünca B) tabrik C) daftar D) bulud E) ınüştari
3, "Danlamak" sözünün fonetik talılilindaki sahvi ınüayyan edin.

A) Sözda eynicinsli saınit qoşalığı var.
B) Sözda [y] saınitinin kar qarşılığı işlanmişdir.
C) Vurğusu sonuncu hecadadır.
D) [I] cingiltili samitdir, kar qarşılığı yoxdur.
E) Sözün hecaları dan-la-mak şaklindadir.
4. Klasteri tamamlayan doğru fıkirlari müayyan edin.
Cingiltili samitdir
q
1
1
1. Maneasiz talaffüz olunur.

2. Qoşa işlandikda birincisi cingiltili talaffüz olunur.
3. [q] sasindan başqa, [x], [k'J, [ğ] saslarini da ifada eda bilir.
4. İki saitin arasında işlanmir.
5. Kar qarşılığı [k']-dır.
A) 1, 3, S 8) yalnız 1, 3 C) 2, 3, S D) yalnız 3, S E) 2, 3, 4
S."Brilyantdır" sözünda sayı bir vahid azalır:

A) kar samitlarin 8) cingiltili samitlarin C) qalın saitlarin
D) dodaqlanan saitlarin E) açıq saitlarin
• Vurğunun yerini dayişmakla manası dayişan sözlar cargasini müayyan edin.

6
A) dimdik, yalın, baxın, galma 8) çakma, galin, atım, organ

C)nara, dava, ayan, bazan D) bölma, elektrik, şaxta, agentlik
E) barı, bazi, yani, romantik
Nacıırov TuncayAbdullaoğlu 17
• l .ıı,ıl,111ıl111l1111~ ,ı, l,ıı l 11,1,il ,ı .ıl,ıı ,ıq ,1,ıqt,ıl1 1 11tı \ ,,, ltııl il\ 1ı 1111 ı ,ıl,ııı I ılıııl,ıııl ııııı.,, 1ılll ı•ılııı
/ ( 1 ıJı"I 1 ( f/11/111111 1,11/,ı, /,ı /ltı/ ı/ıl ılllıııt/,111 /ı,ı/ı, ı•tı/11,/1
: .,'(I 11 ,hl 111,1\ 1,1//.11111ı/,1 ıl ,ıf /1111ı ,111/1/,ıt \\1\ ı/11111111111 111,II il 1/ıl/ı/ı/ıı,
\) ~ılı .ı ılı•ıh I I' tı•, I'·'' ,1\ h,ıl,ı

H) 1'1111,111 .1\ 111 ıt, ıl ,1111111
,ııl 1'11111\
tılt
l) \,ıl,.\,ıh,ı ıl,ı ~.ıl, ılı•ılı ti\ ı•t lılt1'
111.1.11
P) lııılıı ,ı 1}\1\ ,ı h,ıı l,.,ı,,ı t,ı},ıkkılı ı•ılılılı
1) \,ıh,1111111,ııl t,l.1111pn 1,1111\ı,111ılılııv.111111111,1 q,ıı q ı•tıll
8. l)ı tııqı .,tıı.. 1 .ıh,ıtd,ııı 11ı.111tıqı ,il ılıı ıllı11ı 11,l/,II., .ıl.ıı ,ıq ',ıı g.111I1,1111,ııııl.ıy,111 •,ılııl 11111,ıyy.ııı ı•ılııı
/ kııııı \IHtıık,ı . 1 /ı,ıı•.ıııııı 1 11111~1111.ıı 1
ı\) l,ı\ ılı,ı ti) 111,ı_,lıııı t') ,ıhltl,ı~ılıı ııı.ıl
9. 11,ııı,ı, .ıı ı.ıııtd.ı .ıı-ılı 1-1111111soıı k.ıı

s.1111111 t,ıl,ıllılı ıılııııııı
ı\) ,.Hlıq 1111-,111 il) ,·oı ,ık ,ıı 11 k ,ı,1:,11 i

(.) 1111
[)) ıl.ıg V,1111,IU E) qılınc ııyıı.ıı 111.ıq
ı O. Ç,1111,111/ık • ,oı ıın 1111

foııı.>t ik lalı lı lı ıııl,ıki s.Jlıvl 11111,ıyy,ııı IJşıl ı n ıı.
/\) /\\ıJııg q.ıııuııuıı.ı l,ıhı.>dir.
B) Sold,ı ıkı In 1s,111111 i v.ır.
C) ı,·ı k.ır ·,ıııııtılır, ciııgiltilı q,ırşılığı IYldır.
O) Sold.Jkı 111 ciııgiltili s,uıııtdir, k,ır q,ırşılıgı yoxdur.
E) ozuıı vurğusu sonuncu hcc.ıd,ıdır.
Matııi oxuyım, 11-20-ci tapşırıqları matıı ;,s(IStııda cavllblaııdırııı.
GILEY-GÜZARımaNLaR
-- ----
~
Az qorx, çox ilmld ela,
Azzarı, çox nafas al yena,
Az çaranla, çox danış,
Az nlfrat ela, çoxlu sev yena,
Onda,biltiln yaxşı şeylar - sanlndir ycna!
1 Mani nanam tarbiya edib. Biz Arkanzas ştatının balaca Stamps şaharlnda yaşayırıq,
Yadımdadır, nanamln maAazasına üz-gözündan daim narazılıq yaAan, har şeydan glley-güzar edan
adamlardan hansı biri girsaydl, nanam darhal mani içari çaAırardı:
•Gal bura, azizim!
Man. albatta kl nanamin sözüna qulaq asardım.
Sonra nanam alıcıdan soruşardı:
-Ha, lşlar necadir, Tomas qardaş?
-Plsdir, -glley-güzarçı cavab verirdi; onunsaslnda hamlşakl şlkayat tonu var idi. -Bu gün lap
18 Nadirov Tuncay Abdulla oğlu

11 ~,ı 1 ro rJıııı kurıkuluııı uzra ___________________
\t'fll t~J~J:;;_.ı:.;...,;.--4---~----<-___;: RM N~ r·ı·
~~~"~~!,!.!. alı
ısdir, Heııdersoıı bacı. Görı'iııı, lanata galsiıı bıı yayı. laııata galsiıı bıı döziilmaz istiııi. Bela havaya döza
~ı/ııııraırı. Bıırkııdaıı zalılaııı gedir. Bıı biirkii manim axırıma çıxacaqdır.
il Nanam allarini qoynuııda çarpazlayaraq bu ciır monoloqları sakit, hayacansız dinlayirdi va
tıardanbir mana çapaki baxıın nıızıldanırdı: "Aha, aha".
O bıri - canab Ccferson bela zarıyırdı:
ili -Ah, keçan il bol mahsul götürmüşdünı. İndi isa ... ! Tarla işlarindan z.ıhlam gcdir. Torpaq
qııruyub, onu akmak mümkun deyil. Oatıriar da gjçl;ıyjbl;ıc! Tamam giclayiblar. Yox man bunlara
doza bilnıaranı - bela getsa, gabaracam. al-ayağım ağrıyır. Gözüm.ı, burnuma toz dolub. Daha heyim
yoxdur.
iV Nananı yena da allarini sinasind.ı çarpazlayıb, heç bir söz dcm.ıd.ın claca sakit, hayacansız
gorkanıla dinlayir, h.ırdanbir da mızıldanırdı: "Aha, aha".
Giley-güzarçı mağazadan çıxar-çıxmaz, nanam ımıııi yanma çağırır, gözlarimin içina baxaraq,
balka, nıininci dafa eyni şeyi takrarlayırdı.
-Ha, necadir, filankasin vay-şivanini eşitdinmi? De görüm, eşitdinmi?
Man başımı tarpadirdim va nanam sözüna davam cdirdi:
-Ha, bax dünyada çox adamlar - istar varlı olsun, istar kasıb, istar qara olsun, istar ağ -
dünan geca yatıblar, bu günsa ayılmayıblar, sahara sağ çıxmayıblar. Onlar hamısı sahar yuxudan
qalxacaqlarına ümidli idilar, di gal ki, qismat olmadı, ümidlari doğrulmadı. Çarpayıları yazıqların
ölüm ■ taxtına çevrildi, yorğanları da kafanlarina. Bax onlar bizim naşükür müştarimizin yerinda
olmaqçün, onun şikayatlandiyi onca daqiqalik tar tökmakdan ötrü nadan desan, keçmaya hazır
olardılar. Ona göra da heç vaxt giley-güzar elama, heç vaxt şikayatlanma. agar nasa xoşuna galmirsa,
çalış vaziyyati, şaraiti dayişasan. agar şaraiti dayişa bilmirsansa, onda ona münasibatini dayiş.
Amma şikayat elama!
V Deyirlar, insanın hayatında bir neça öyranma marhalasi olur. O marhalalardan biri - üç
yaşdan on üç yaşacan olan dövrü ahata edir. Görünür, namım manim bu uşaqlıq
Zarımaq nainki kanardan yaxşı görsanmir, ham da çox tahlükalidir; bu - cani-
............................................
ya siqnal vermakdir ki, bas qurbanlığın sanin böyründa dayanıb. Buna göra da tahlükanin gözünün
içina baxmaq lazımdır. Gerçak dözüm ela budur. Bizimla döyüşanlarla döyüşmaliyik.
11. Matnin aid olduğu üsluba xas olaraq kursivda verilmiş hissada:
ı. badii sualdan istifada olunmuşdur. 4. macazi manalı sözlar var.
2. ellipsisdan istifada olunmuşdur. 5. inversiya var.
3. obrazlılığa yer verilmamişdir.
A) 1, 4 B) 2, 5 C) 4, 5 D) 2, 4 E) 1, 3
12. Matna asasan klasteri doğru tamamlayan fıkirlari müayyan edin.
Heııdorsoıı ııaııaııin navasina

aşıladığı keyfiyyatlar:
1. qürur 2. qayğıkeşlik 3. şikayatlanmama

4. minnatdarlıq 5. azmkarlıq
A) 2, 5 B) 1, S C)3, 4 D) 2, 3 E) 4, 5
NadirovTuncay Abdulla oğlu 19

RM Ycııi t.:ıhsil Jroc ram, kuri
13. tatntl,ı nonıral.ınmış lı,rnsı abzasd,ı ınJntiqı ardıcıllıgı pozan cüınla (cüınlolor) işl.ırınıişdir?
A) B) 1il C) iV D) 11 E) 1 •
14. M.ıtnd,ı tund-qara h.ırfüı verilmiş sözün kontckstcloki ınoıı,ısını vo homin monaya uyğun ..
rıuınun .
nıuo .ın edin. .ın,
A) otnıok; Maşın çox böyük bir sürotlo ötdu.
B) sönmak; Ela bil hoyatın nabzi son zorbasini vurdu, çıraq söndü.
C) getnıak; Gctdi döyüşlarda ömrümün çoxıı.
D) vaz keçmak; Vatani uçun öz şaxsi ımınafcyinclan vaz keçeli.
E) dayişmak; O, işini daha yaxşı bir iş üçün dayişcli.
15. Matnin u lubuna uyğun olmayan cümlalari müayyan celin.

1. Arkanza ın arazisi 4 iyul 1819-cu ilda taşkil edileli.
2. Giley-güzar etmakla bağlı sözlari beynima hakk olubdur.
3. ABŞ-ın 42. Prezidenti Bili Klinton Arkanzasda doğulubclur.
4. Zarafat elama, qurbanın olum,
Bu dünya zarafat meydanı deyil.
5. Ata-ana sözüna baxmayan xoş gün görmaz.
A) 1, 2, 4 B) 1, 3 C) 1, 3, 4 D) 2, 4, 5 E) 3, 4
16. Altından xatt çakilmiş cümlada mazmunu saxlamaqla matnin saciyyavi üslubi xüsusiyyatlarina
uyğun dayişiklik edarak cümlani yenidan yazın.
17. Matnda nöqtalarin yeri na uyğun galan fikir yazın.
18. "Hayat sani güldü randa gülmüsan,

Hünarin var ağ/adanda gül görüm" (B.Vahabzada) misralarını matndaki müvafıq obrazla alaqalan·
dirarak fıkirlar yazın.
d )la oğlU
20 Nadirov Tuncay Ab u
1,,tııııı ıı,, ıııl.ı 11 ' 1 ı\ıııh lıh, "• 1 ll.ı ıli11,ıı lıh•,.,1,ıı iııl ıhlıılıl, ,ılıııtıl,ııı ıııılq,ıı•h.ı ,ııllıı 1 \ l,•ı \ 1•1111
tı> ,lı,ı,ıı ,ıııııııııt lı,ıt lııı lıı"lııı 1111,1.ııı ,ı ı lılı ıi,, 1111 111,lı 1,ı. 111
20. M:ıtnıl:ı :ıııv~ıllııd,ı ■ lş.ır,ısl qn ıılıııuş slı1. ,ıs.ısıııcl.ı c.ıdv.ılıl ı qt ellor .ıp.ırııı,
Farqll(hoqlqldlrs.ı, mocıızl; m.ıc zl•

Haqlqlmanadalşlonmlşdlr. Macazlmımada lşlanmlşdlr. dlrse,hoqlqlmonada)cüml d işi •
din.
TuncayAbdullaoğlu
Nadtrov 21
--------------~---Yf'lll t,ılı ıl )t '"l'l!.!!!.Ukııı
___ıkııl 111111
lltt,ı
M,Jtııl oxııyıııı, 1.1•JO cıı tav~ınııtrıı·ı ıııJtıı J\ıı~ıııdıı uıvcıbluııclıı ,,,
Mı\QNA KARTı\
.........T,mx, huquq v,>y.ı '>ly,ı.-.,lli oyı ,ııı,ınl,ır 111,1111im yı•ııl lılı ,ıd ılı•yıl ı\111111,ı ı,ııxl,ıı I lı•ı
',1( 1ırı
ll.l q,ıd,H ,ıh,ımıyy,ıtlı oldııAunun faıqind,ı dt•yıl
(1) 5,ıkk11 yuz ıl ,ıvvJI qurııdıı/mıış 1 lwyvJıı ıl,ıı 1\1 ııı,ıı ınıl , y ııılıııı) M,ıqıı.ı K 111, 1 1
1111,ı ,ıı
ılovrd,ı ~ubh,ı dogurm.ıy.m hııquql,ıı ın foı m,ıl,ı)nı.ı"ııııı lı,ı)l,ııııtıt ııııqt,ı·,ııliı flıııı 1 ,,,,.
, 1 11·1 (ı
dunyJnın Jn vJnh ,.ın,ıdlarınıl,ııı htı ı lıc,.ıb t•dtlıı llıı ıwı ,ı lı,ı) vı·ı lh 1 ' '
1215 cı ıl lngıltJra Kr,ıl Con olk.ını ııı ,ıyı ı,ı.ıdıvı kııııı ul.ıı ,ı Pılıı l .ı.ıılıyı v,ıııt ııııılı
•il 11
1,ı
l'l,,n t•dır, ıstadıyı vaxt vcrgıl,ın ,ııtıı ıı Mıılı,ıı ıh,ıl,ıı ,ı d ılı ı ı,ox pııl l,111111ııl,ııııl,ı, vı•ıı:ıl 111 yı·ııııl.,n
,ırtırır Torp.ıq c;Jhıbl,ırl b,ıronl.ır Kr,ılın bu go,t,ır ı)I ır ınd,ın hoı,:,ıı,ı yıAılıı l,ıı v,, hıı ,ıı ,ıy (1 ,·, ,ı .,r .,,,,.
1
Kr,ılı .,,,n,ıda ım1.,ı ,llm,ı~.ı m,ıchur edıı l,ıı. 11,ınıın ,,ııı,ıdın .ıdı M,ıqıı,ı K,ıı lJ, y,1111 lloyıık Nıı,ıırııı,ım,;
ıdı S,m,ıdda n.ı clryılırdı?
Maqn.ı K,ırt.ının b.:ışlıc.ı ıdeyJ!,I Kr.ılın olk,ını oı ı,t,ıdıyı kııııı yııx, .ıı.ıd ın,,ıııl,ır ııı r,ııılıgı
.ıs,ı<,ında ıdar;ı Nmasldır (2) T.ırl:ı.d,ı ılk dJl,ı olJr,ıq, )Jhın q.ınuıı oldugıı, qJııunuıı ~.ılı olm,ıdıgı, bır
,,m<>ddJ qeyd <.'dılır. S<>naddJ olan başqa hıı yenılık rnıay,ıt c;ubut rdılm,ıy,ııı,ıd,ık. in ,Jnın
CvLal,ındırılmasına yol verılm.>masıdır
(3) ll<>ı ıki prın~ıp muasır dovrda huquqd.ı lı.ınd.ımcnı.ıldır. Amma bu, h,ımı>,ı bcl;ı olmayıb
v<>t,ıbıı kı, bıı sanadl<>dayışmayıb. Bızım ındıkı dovrd.> sahıb olduguınuı; h,ıql,ır M.ıqnJ K,ırtanın
y,ızılmasına gatırıb çıxaran hadısalarla b.>rabar, novb.ıtı ,ısrlard,ı dav,ırn !'d,ın mubarı,.ının
n;ıtıcasıdır
Maqna Kartanın (Batırdıyı) dıgar ınqılabı dayışıklık vergılarla bağlı idı (4) Kral s.ınad.ı ınna
ataraq, vergılar tatbiq etmak uçun azad ınsanlardan ibarat şuranın razılığın, a/malı1 olduğunu q.ıbul
etdı (5) Bela bır şuranın formalaşması asasını qoydu muasır dcmokratıyanın.
mütaraqqi qanunların .manaya qaydalann dövrlarda ilk • bu asan olmadı çevrllmasl.
Amma novbatı bır neça asrda parlament daha da gucl..ındı va 1689-cu ılda qarara galdi kı, ınsanlan
tamsı! etmak onların ışidır. Amma Maqna Karta saslandıyi qadar da mutaraqqı dcyıldi. Butun
muddaalar yalnız azad ınsanlara şamil edilirdı. Hamin zaman ahalinin hoyuk hls~aslnı taşkıl edan
kandlilar torpaq sahiblarinin tabeçiliyinda idi va bu sanaddan blrbaşa bahralana bllmirdllar.
Buna baxmayaraq, Maqna Karta nahang mütafakkirlari ilhamlandıraraq, dunyanın
dayişmasina va insanların daha adalatli haqlara malik olmasına takan verdi. Naticada, bu sanad
azadlıqlarımızın simvoluna ® çevrildi.
21. Matna asasan hansı fikir sahvdir?

A) Soyuk Nizamnamanin qabulu zadaganların maraqlarına cavab verırdı.
B) Maqna Karta adlı hüquqi sanadı hazırlayanlar yuksak tabaqanın numayandaları ıdıiar.
C) Maqna Kartada insan huquq va azadlıqlarına da yer verilmışdi.
O) Nızamnamada ılk dafa kandlilara va sanatkarlara yuksak haqlar verıldı.
E) Maqna Karta vergi sahasını da ahata edirdı.
22. Qarşısında raqam yazılmış hansı sozla başlayan cumlada söz sırasında dayişiklık edilsa, fikir yan·
lışlığı aradan qalxar?
A) Bela B) Kral C) Har D) Tarıxda E) Sakkiz yuz
22 Nadırov Tuncay Abdullaoğlu

yeııı
sil JrO raıııı kurikuluın
. l,J, 1ı~x,.:..::..;ı..-----'...____ lizr;:ı
..._____________________ RM Na ri atı
___:,.:.:.:.:..:.:.:::ı:.:.;,ı..,ı,=
J\ltıııd,ın x.:ıll çakilıniş sözun nı;:ın.ısıııın duzguıı ş;:ırh cdildiyi b;:ındi mü.:ıyyan edin.
23•
/\) qaııun, qay da, 1lllquq
• B) b'ır şcyın
• quruluşundan deyil, faaliyyatindan asılı olan
C) aıııal, ın;:ıqsod, qay;:ı D) qanuni s.ınod, akt
E) asas, wmol, prinsip
_üzorinda roqam yazılmış sözlarin nıolndaki nıonası haqqırıda uyğunluğu muayyan edin.
24
a. Macazi m.:ınada işlanmişdir. b. 11.ıqiqi manada işlanmişdir.
c. Paltarlar yaxşı qurudulıııamışdır. d. /3ıı iş iki gün vaxtıını aldı.
e. Bütün st:akaıılar içildi, qurııduldıı.
A) 1 • b, c ; 2 • a, d 8) 1 • a, d ; 2 • b, e C) 1 - b, e ; 2 • a
D) ı - b, c; 2 - a E) 1 • b, c ; 2 - a, d, c
ıs. Matnda qarşısında @ işarasi qoyulmuş söz hansı cümlanin tarkibinda matndaki uslubi xüsu-
siyyatina uyğundur?
A) Sonanın halı dayişdi, hasrat va mahabbat qariba şübhaya çevrildi.
B) Pulemyotlar düşmana taraf çevrildi.
C) Tarlan yatağında tez-tez o yan-bu yana çevrilir, yata bilmirdi.
O)Torpaq çevrilmak, nafas alınaq istayir.
E) asar bir neça dila çevrilmişdir.
26. Tünd-qara harflarla yazılmış cümladaki söz sırasını düzaldarak cümlani yenidan yazın.
27. Matnda mötariza daxilinda verilmiş sözün hansı funksiya daşıdığını dairani qaralayaraq qeyd edin
(•).Hamin sözü matndakindan farqli funksiyada (informativdirsa, poetik; poetikdirsa, informativ)
cümlada işladarak yazın.
o İnformativ
o Poetik
Cümla:
28. Matnin avvalinda nöqtalarin yerina uyğun galan cümla yazın.

RM Na ri atı
Yeni tahsil ro ramı kurik
29 Matna asasan cadvali tamamlayın

Abzas Müddaa Fakt
-
Maqna Karta ölkanin idar;,sini azad ins

----
iV ... an1arı,ı
razılığına verir
...
---
MaqnaKartadanbilavasitafayda/ana
... bilmayanzümra var idi.
30. Matnin xülasasini alava 4 (dörd) cümla ila tamamlayın.

Maqna Karta müasir dövrdaki hüquqların forma/aşmasının başlanğıcı hesab olunur.
24 d lla oğlu
Nadirov Tuncay Ab u
_
ro ramı kurikulum üzra ______ RMNoşriyyatı
BlJRAXll iŞ MOVZUSINJ\QIMTAIIJ\NI 2
Eyler-Venn diaqramının kasişan hissasindo verila bilor:
ı.
Antonimlar
Çoxmanalı sözlar
A) har üçüna aid sözlarin eyni nitq hissasina aid olması

B)har üçüna aid sözlarin yaxın manalı sözlardan ibarat olması
C)har üçüna aid sözlarin ancaq milli manşali sözlardan ibarat olması
D) har üçünün ham eyni, ham da müxtalif nitq hissasina aid olması
E) har üçünün müxtalif nitq hissalarina aid olması
z.Aşağıdakı frazeoloji biri aşmalardan hansı omonimlik xüsusiyyatina malikdir?

A) qanı qaralmaq 8) zahlasi getmak C) göz olmaq
D) fikir çakmak E) ürayi yanmaq
3. Klasteritamamlayın.
~-------------------------
1) fara/, sağın aksi
Sol 2) Diatonik qammanın beşinci notu
3) ...................................... ..
A) rangi qaçmaq, ağarmaq, bozarmaq D) daşdan va s.-dan yonmaq yolu ila hazırlamaq
B) çıxartmaq, tamizlamak E) hesab elamak, zann etmak, güman etmak
C)sağlam, canlı, yaşayan
4• Leksikmanası izah olunmuş sözü müayyanlaşdirarak anaqramı tamamlayın.

"Başqa şaharlardan va ya ölkadan galmiş artistin, yaxud teatrın, sirkin va s. ta maşası"
A) rolqast 8) hatsaya C) istart D) sacikhna E) syahay
Nad·
ırov Tuncay Abdulla oğlu 25
RM aşriyyatı Yeni tahsil program, fk .·k
uı ı ulunı ..
5. özlardan hansının qrammatik manasını iki cür düşünmak mümkün deyi/? ~

A) birga 8) iti C) acı D) tika-tika E) günorta
6. Hansı varianta sözün \eksik tahlilinda sahva yol verilmişdir?

A) qazaııc - antonimi "ziyan" sözüdür.
8) gizli - "maxfı" sözü ila sinonimlik yaradır.
C) etiııa - artıq diqqat yetirma, ahamiyyat venna
D) qanad açıb ııçmaq - "sevinmak" manasına uyğun galir.
E) mükalima - arxaik sözdür.
7. advaldaki siJhvitapın.
A)
S6z
modern O, müasir
Sinonimininişlandiyi dimi;,
dünyamızın talablarini darindan dark edir.
--
-
1
8) nadan Karba\ayı Qasım qanmır, avamdır.
C) comard Onun simic adamlardan zahlasi gedir.
D) eqoizın Vay cahalat, vay xudbinlik, siz neça-neça ınüsibatlara baissiniz!

E) ınüfottiş Mailiyya idarasina gal;m taftişçilar xeyli qanun pozuntusu aşkar etdilar.
8. Birinda arxaizm işlanmamişdir:

A) Yüzbaşının yasavulları küçalari dolanırdılar.
8) Nazlı bütün günü yaxşı bir cindar axtarırdı.
C) Baş amaliyyatçı kapitan Tarlanovdan xahiş etdi.
D) al\i darviş, alli marsiyaxan; Hamının sözlari tamam yalan. (S.a.Şirvani)
E) "Vazir, çoban-çoluq maclisidir bu? (S.Vurğun)
9. Hansı birlaşmani ham haqiqi, ham da macazi manada düşünmak olar?

A) beton yol B) ağır zanbil C) qızıl pul
D) sarı avtomobil E) qara kağız
10. Müxtalif elm sahalarina aid olan va yalnız termin kimi işlanan sözlari müayyan edin.
A) qoşma, surat, qita, sifat
8) feil, piramida, sürat, fonetika
C) akvarel, morfologiya, qasida, not
D) qüvva, enerji, say, sintaksis
E) bayatı, şakilçi, taşbeh, bucaq
--------------------------------.-d Jlaoğlu
. tısil Jroc !'dilli kurikuluın üzn:ı RM N.ı:ri atı
ycnı ı.ı •
(t1;ıtııi diqq;ılla oxııyıııı va 11-20-ci La/Jşırıqları ıııaLıı asasmda cavablaııdırm.
ADI BILINMavaN XADIMa

corc ölkanin on nüfuzlu univcrsilcllorinin birindo lohsil alırdı. O, ikinci kurs talabasi idi.
niversitetin an nümunavi tol?bolorindon biri hcsab olunurdu.
U Tahsil ilinin sonu idi. lmlalıanlar başlamışdı. i:Jsas fanlorin birind.ın imtahan verilmali idi.
orc ııeça vaxl idi ki, bu imtahana ciddi hazırlaşırclı. Bu imtahandan ela naticasi yaxşı olsa,
C.
uıııv
eı·sitetin ayırdığı xüsusi taqaüclü do ala bilocakdi •
Nahayat, imtahan başladı. Nozarotçi sual kitabçalarını payladı. Corc kilabçanı alina alıb
suallara göz gazdirdi. Onuncu suala çatanda cluruxdu. Bu sual ona manasız va qariba galdi.
"0eyasan, sualı sohv çap eclibl;:ır, ya da kiminso gözündan qaçıb", - deya düşündü.
ı Başını qaldırıb atrarına baxdı. Bütün tolob;:ılarin üzünda eyni toaccüb ifadasi var idi.
Onlardan biri casaratini toplayıb soruşclu:
(- Müallim, onuncu suala baxa bilarsiniz? O sualda nasa sahv getmayib ki? Yani man indi
bura Anna yazsam, imtahan balıma lasir cdacak? Bu beladir, müallim!?)
Tacrübali professor üzünü uşaqlara tutub aranıla dedi:
il - Ha, uşaqlar. Onuncu sualı da 111011 hazırlamışam. Sualda heç bir sahv yoxdur. Onun
cavabını da digar suallar kimi nazara alacam. Müallim imtahan zalından çöla çıxdı. Bu an bütün
talabalar bir-birinclan qadının adını soruşurdular.
Sualda deyilirdi: ....................................................................................................
.
111Bütün talabalar bu qadını sahar-axşam görürdülar. O, siniflari, dahlizi silib-süpürürdü.
Taqriban alli yaşında uzunboylu, qarasaçlı bir qadın idi. Bu vaxta qadar heç bir talaba onunla kalma
kasmamişdi. Bir talaba da ondan adını bela soruşmamışdı.
iV Hamin imtahanda heç kim o suala düzgün cavab yaza bilmadi. Daha doğrusu, hamı sualı
cavabsız qoydu.
Belaca, bu darsdan tam qiymat alan olmadı. Amma sual !<ağızlarını verib sinifdan çıxanda
professorun dediyi sözlar ömür boyu talabalarin yaddaşında hakk olundu:
- Hayatda çox insanla qarşılaşacaqsınız. İnsanların hamısı bir-birindan farqlidir. Amma
unutmayın ki, onlar sizin diqqatiniza va hörmatiniza layiq olan insanlardır. Onların heç birina
yuxarıdan aşağı baxmayın".
V İmtahandan sonra hamin talabalar professorun sözlarini va xadimanin adını heç vaxt
yaddan çıxarmadılar. Onun adı Doroti idi.
Ahmet Şerif lzgören. "Avcunuzdaki Kelebek" asari asasında
(analoji dayişiklik edilmişdir.)
11. Çarçiva daxilinda verilmiş parçanı qarşısında roma raqami qoyulmuş hansı hissaya alava etmakla
matni genişlandirmak olar?
"Talabalardan qayğı görmaya başlayan xadima işin na yerda olduğunu öyrandikdan sonra
professora yaxınlaşaraq: "Canab Professor, siza çox taşakkür ediram. Bu güna kimi heç kim
manim varlığımdan xabardar deyildi. Sizin imtahan sualından sonra bütün talabalar mana:
"Sabahınız xeyir, necasiniz?" - deyirlar. Özümü illar sonra insan kimi hiss etmaya başladım".
A) V B) il C) iV D) ili E) I
NactirovTuncay Abdulla oglu

. 27
Yeni tahsil ro ramı kuri
RMNa ri atı
. . . Gır~
...labalarina aşıladığı keyfiyyat hansı deyımın ıfada etdiyi
12. Matna asasan pro fessoru n t O
milna il;ı
ğunluq taşkil edir? . . ~y.
A}Gerçayisöylayan insan heç bir şeyi xatırlamaqda çatınlık çakmaz.
B) Çatindir deyirsan, çatin olacaq ki, imtahan olsun. _ . . .
C) Bir başqasının yaşamasına yardım etmayon yaşadıgını ıddıa eda bılmaz.
D) Kimliyindan asılı olmayaraq har kasa qarşı diqqatli olmaq önamlidir.
E) Ehtiyacı olanlara yardım etmak ham insana şaraf qazandırır, ham da pis insanların d·ı·
ı ınd;ı
qoruya~ n
13. Matnda tünd-qara harflarla verilmiş sözün şarhina uyğundur:

A}Hörmati, etibarı olan, tanınmış: Eşitdiyima göra bu evin sahibi şaharin an höyük va t
anınını
bayi imiş. ş
8) Darrakasi olan; ağıllı, düşüncali, anlaqlı: O oğlan yaşda sandan kiçikdir, amma q t
darrakalidir. a ·qat
C) Ağla asaslanan, ağlabatan: İclasda çox ağıllı taklif irali sürdülar.
D) Tahsil görmüş, tahsil almış, tahsilli, oxumuş, ziyalı: Elmli qazıya şahid lazım deyil.
E) Göza xoş galan, gözü oxşayan, xoşa galan, qaşang: Gözal universitetdir, ham da tanınmış.
14. Matnin üslubunu va bu üsluba aid sxemdaki xüsusiyyatlari müayyan edin.

1. Xalq danışıq dilim,yaxın olur.
2. Qazetvajurnal dilidir.
7• 3. Standart formada olur.

4. Sanaddilina uyğundur.
5. Matbuatdaforma/aşır.
6. Macazimanalı söz/ardan istifada edilir.
A}elmi üslub: 2.4 8) publisistik üslub: 2,5 C) badii üslub:1,6

D) publisistik üslub: 2,3,5 E) badii: 3,5
15. Matna asasan klasteri tamamlamaq üçün veril anlardan biri yanlışdır:
lmtahandan sonra ta/abalar xadimani tanıdı.
28 bdullaoğ!U
Nadirov Tuncay A
. tahsil pro ramı kurikulum üzra
yenı
RMNaşriyyatı
A) imtahandakı sualın _cava~ına uşaqlar "Anna" yazır.
B) Hadisa tanınmış unıversıtetlarin birinda baş verir.
C) Taaccüb yaradan suala heç kim cavab vera bil mir.
D) Professor talabalarina hayati bir dars verir.
E) lıntahandan heç kim tam qiymat ala bil mir.
16_Matnin mazmununu nazara alıb nöqtalarin yerina "İmtahan sua/ı"nı yazın.
17. Matnda mötariza daxilinda verilmiş abzasın xülasasini bir cümla ita yazın.
18. Matna asasan uyğun sinkveyn tartib edin.
lmtahan
19. Matnda "imtahan sualı"nın ritorik sual cümlasi olub-olmadığını asaslandırın.
o Ritorik sualdır, çünki
o Ritorik sual deyil, çünki
29
Nadirov Tuncay Abdulla oğlu
RMN,ı rı ,ıtı
20. M;ıtnd,ın çı>.,ın n;ıtıc.ını hır cuml,ı ıl,ı y.ıwı
Matnı dlqqatla oxııyıın va 21-30-cıı tapşırıqları matıı asasında cavablaııdırııı.
TARIXDaN BU GÜNa IPaK

lpak ıpakQurdunun hördiıyü 1 parlaq va yumşaq bir Wd.ır. lpak an çox tut ıpakqurdundarı
alda edılır Dişi ıpakqurdu kapanaya çevri landan sonra 2-3 gun arzında orta hesabla 500- 700
yumurta qoyur va yumurta qoyandan sonra 10-20 gun arzında tılur...............................................
Tam
yetışmış tırtılın uzunluğu 7-9 santimetr, eni 1 santimetr, çakisi ısa 3,5-5 qram olur Normal şaraıtd;ı
tırtılın ınkışaf marhalası 25-30 gündur. İnkişaf marhalasını tamamladıqdan sonra tırtıl harama
toxuyur Bır baramada taqriban 1000-1500 metr ıplik olur.
Bas ıpayın tarıxi hansı dövra va ya dövrlara gedib çıxır? İpak l2a[Ca qalıqlarını2 tadqiq edan
arxeoloqlar ıpak parçanın hala 4750 il avval Neolit dövrunda malum olduğunu bildırırlar. Ancaq
aksar manbalar baramadan ipak parça hazırlamaq fikrınin eradan avval 2700-2600-cı ıllard;ı
yaşamış Çın ımperatoru Xuan Dınin hayat yoldaşına aid olduğunu gostarir. lmperatriça tut ağacı
altında aylaşıb çay içarkan piyalasina ağ bir şey duşür. İmperatriça onu çıxarmaq ıstayanda
barınağına ipa oxşar bir şey ilişir. Sonradan bu ipin tut ipakqurdunun sarıdığı 1 barama olduğu
malum olur .
Onlar ipakqurdunun tut yarpağı ila qidalandığını kaşf edandan sonra
.......................................................
bu ışa gırışdılar. Artıq Çin lmperiyasının ela bir yeri yox idi ki, orada tut ağacları akilmasin.
5-cı asrdan başlayaraq Çinda ipakla mübadila inkişaf etmaya başladı. Salnamalardan
bırında göstarılir ki, Çin ordusunda asgarlara mayacjbkimi milyon top ipak verilmişdi. Evlarina
qayıdan asgarlar tacirlarla mübadila zamanı ipayi başqa mallara dayişirdilar. Bu yolla ipak
Monqolustana, lrana va Hindistana qadar gedib çıxırdı.
Maşhur "Böyük lpak Yolu" ifadasindan isa ilk dafa 19-cu asr alman alimi Ferdinand fon
Rıxtqofen istifada etdi. Va o vaxtdan bu ifada geniş ticarat şabakasinin simvoluna çevrildi.
Uzun illar ipak Çinin sarhadlarindan kanara çıxmadı. Çünki ipayin sirrini veran adamı ölüm
9ozlayirdi 4 . Ravayata göra, bu sirri alda edan ilk adam isa Markazi Asiyadakı Xotan hökmdarı oldu.
Başqa bir ravayata göra, 550-ci ilda iki rahib baramanı asalarının içinda Bizans
imperatorluğuna aparmış va sonra da onu Bizans imperatoru I Yustiniana taqdim etmişl;ır. Va
belalikla, ipak o gundan butun Avropaya yayılmışdır.
(Orta asrlarda isa ipakçilik artıq Avropada çox geniş vüsat almışdı. Bela ki, 13-cü asrda
Venesıya, 14-cü asrda Florensiya, 15-ci asrda isa Milan Avropanın an böyük ipakçilik markazlari idi.
18-ci asrda isa bu iş bütün Qarbi Avropaya yayıldı.)
21. Matnda nadan bahs edilmir?

A) ıpayın Çinin sarhadlarindan kanara çıxmasından
B) bır baramada taxminan na qadar ipayin olmasından
C) ıpayın tarixinin hansı dövra gedib çıxmasından
D) ıpakdan hansı mamulatların hazırlanmasından
E) ıpayın Avropadakı markazlarindan
d
. t:-ıhsil ro ranıı kurikuluın üzra RM N;:ı rı atı
ycııı
r,ıatııda altından x;ıtt çnk'.lıniş sözlardan hcç birinin şarhi ola bilmaz:
22• ambığın, baraınanın ınco saçaqları, ipi iyi
A) p
B)ipakqurdu 1 'k. k ı·n
tırll ın nazı ıpa
·d
ı arın ;ın hördüyü qoza
) arçalanınış, sınclırılmış, qırılmış şeyin kiçik tikasi
~) irraz etdiyi ipok tcll;ırinclon barama höron qurcl
E) maaş, ;ımak haqqı, donluq
3. Matnd.ı hansı suala cavab tapmaq mümkün deyi/?

A) ipok parça qalıqları hansı dövra gedib çıxır?
2
B) Orta asrlarda Çinin hansı şaharlarindo ipakçilik geniş yayılmışdı?

C) xuan Dinin hayat yoldaşı ila ip.ık parça hazırlanması arasında hansı bağlılıq var?
D)Avropanın an böyük ipakçilik markazlari hansı şohorlar idi?
E) Ravayata göra ipak Avropaya na zaman yayıldı?
Z4.Verilmiş cümlalardan hansıları nöqtalarin yeri na yazmaq olmaz?

1. Yumurtadan çıxan kiçik tırtıl tut yarpağı ilo qidalanır.
z.Ancaq çinlilar ipak istehsalına heç da birdan-bir;ı başlamadılar.
3. Çin ipakçiliyi Azarbaycanın da hüdudlarına galib çıxır.
4. Yeri galmişkan deyak ki, ipak va ya ipak mamulatlarından rabita va tibbda da istifada edilir.
A) 1.2 B) 2,3 C) 1.4 D) 3.4 E) 2,4
25. Hansı fıkirlar matnin üslubu ila bağlı deyi/?

1. Leksikası danışıq dili na yaxındır. 2. Tabiilik va sarbastlik matnda aparıcıdır.
3. Aid olduğu üslubun şifahi forması da vardır. 4. Hüquqi mahiyyat daşıyan yazıdır.
5. Matnda şarhetmaya yer verilmişdir.
A) 3,4 B) 2.4 C) 3,5 D) 1.5 E) 2,5
26. Üzarinda r.:ıqam yazılmış sözlar asasında cadvali doldurun.
1 Haq'ıl manadad" 1
Macazim
27. Mötariza daxilinda verilmiş abzasın xülasasini bir cümla ila yazın.

RMNaşriwatı
28 asas matnla mötariza daxilinda
.
verilmiş
cümlanin üslubi xüsusiyyatlarinin
. .
ınüqay·IS.ısı. ;:ı Uır~
Venn diaqramının har xaııasına uyğun an azı bır fıkır yazın. sasınd~
(Xabar galdi güllalardan

asas matn:
Şair, na tez qocaldın san?!)
29. Matna asasan cadvali tamamlayın.
Sabah Natica
Uzun il/ar ipak Çininsarhadlarindankanara

... çıxmadı.
Xidmatinagöra ipak alan asgar/artacir/arla

mübadila zamanı ipayi başqa mallarla
...
dayişirdi/ar.
30. Sxemi doldurun.

Tezls (milddaa) Fakt
İpak Yolu ifadasiniilk dafe çinlilar ...
--
işlatmamişdir.
Qadimdövrda ipakçilik QarbiAvropanı tam ...

ahata etmirdi.
d lla oğlU
l ısll ırtH r.11111 kıırlkıılııııı 11'/,r,ı _________________
y,,ııl l~,l:!;•:!!-l~;..ı.;.;.--'----_.._...;.;.;..;,;_ J_H~M~N~:):)_r!:!·lrı:.::ı~II
BlJIUXII.IŞ MÖVZlJ SINı\Q IMTı\Hı\NI - 3

,. C,)( 1VJld ' ıkl cln[tnıi.ırı 11111,ı yan edlıı.
tsınln ald olduAuhalı doqlq söylomokolmaz. ismin ald olduAuhalı doqlq söylamakolar.
1. lmyııııuıı
2. s:Hrl
3. fo~ll11
1. ağlın
5. ovıı ıı
6. şrıkl;ı
A)yalı111. 1,3 il) 2,1,6 C) J,3,5 D) yalıll'l. 3.1 E) 3,1,6
z.Verilmiş boııdiıı tahlili ila bağlı SiJlıv Okrl s •çin.

Bıı nşiq qam <Jridiı~
Ay iizün qanm'idir,
Atı malımız öldı'iriir,
/gidi qam aridir.
A) ı v;ı il misralarda monsubiyyot şokilçili sözlar işlanmişdir.
B)Yiyalikhalda olan iki isim vardır.
C) "Ay" v;ı "q;mıar" sözlari bir-birinin sinonimi kimi işlona bilar.
D) "/gidi" kimi? sualına cavab verir, sifatdir.
E) Şeird;ıki "qam" sözünün har ikisi adlıq haldadır.
3. "Avtomobili minan zaman bilmadim niya qalbiın rahatsız oldu" (C.M;ımm;ıdquluzada)

Altından x;ıtt ç;ıkilıniş söz hansı haldadır v;ı cüml;ıııin manasını d;ıyişm;ıd;ın h;ıınin sözü başqa
hansı halda işl;ıtm;ık olar?
A)adlıq-+ t;ısirlik B) adlıq-+ yönlük C) t;ısirlik-+ yönlük

O) adlıq-+ yiyalik E) tasirlik-+ adlıq
4. M;ınsubiyyat ş;ıkilçili sözlardan biri özünd;ın ;ıvval yiy;ılik hallı isim t;ıl;ıb etmir:
A) Q;ıl;ımin bizim evd;ı qalmışdı. B) Mü;ıllimi onun bu harakatini çox bay;ındi.
C)Ayaqqabısı palçığa bulanmışdı. D) Peş;ısi il;ı bağlı maraqlı t;ıdbir keçirildi.
E) T;ıdbiri hamının xoşuna galdi.
5. Hansı nümunadaki isimlar ancaq mücarrad varlıqların adlarını bildirir?

A) Yaxşılıq yegan;ı libasdır ki, heç vaxt köhn;ılmir. ( H.D.Toqo)
B) Siz;ı baş ver;ıcak har bir yaxşılıq Allahdan, har bir pislik isa özünüzdandir. (Nisa surasi)
C) G;ıl;ıc;ıyimiz üçün an yaxşı s;ırmaya etdiyimiz yaxşılıqlardır. (Uilyam Şekspir)
D) V;ıhşi heyvan tala ila, insan oğlu yaxşılıqla ovlanar. (S;ıdi Şirazi)
E) adal;ıt yer üzünda Allahın tarazisidir. (Hz.ali ;ı.s.)
6, Toplu isiml;ıri mü;ıyyan edin.

A) komanda, qrup, alay 8) sinif, birlik, döyüşçül;ır C) meşa, salxım, nar
D)gülüstan, sürü, park E) ilxı, silsila, meşa
N ct·
a ırov Tuncay Abdulla oğlu 33
Y(•ııı ı,ılı~II Jro( r<1nıı
RMN,1'l'I ,ll 1
.ıt,> gorJ d,)yişııı:ı b,ıxıınıııd,ın biri f:ırqlldir:

7. M,ınsulıı E) SJ,tl
13)s;ılxıın C) ınbvqc D) ın,ışın
A) ph, r
ışlıq h,ıl ~okilçisi -daıı yazılışıııdaıı forqli wl:ıffıız cdiliı:7

8. ilan ı isiındJ çı Y C) lıkirdon D) balıqd.ın
A) ıııondon O) burundan
9. Cadvald ak'ısa h vı• t apın. -

Şaxs şakilçisl Toplu Omumi islmdan xıı
Taslrlik Mansubiyyata
göra sııaı
qabul etmlşdlr isimdir lsm a keçmişdlr
haladır dayişmişdlr.
- ,_
A)
'- -- icliınaiyy.ıl
B)
-
-~
~
anayaın
C)
- - ,_
D)
E) ağılı
taleyim
·- ==:
--_j
10. Hansı sözü tarkibina göra ham isim+mansubiyyat şakilçisi+yiyalik hal şaki/çisi, ham da isim+y/ya/ik
hal şaki/çisi kimi düşünmak olar?
A) beyinin 8) fikrin C) buğdanın D) pişiyini E) kitabçısının
Matni diqqat/a oxuyun va 11-20-ci tapşırıqları matn asasında cavablandırın.
KİÇIK SÜLEYMANIN
HIKMaTI
J. Davud aldan düşmüş, beli bükülmüşdü. O hiss edirdi ki, ömrünün son illaridir. Qoca
Davudu daha çox düşündüran, narahat edan isa saltanatjnbaşına kimin galacayi idi. Vafatından
sonra onlar arasında düşmançilik olacağından qorxurdu. Axı onun bir neça oğlu var idi. Ona gör;ı d;ı
Davud istayirdi ki, ölkasinin galacak şahını öz sağlığında seçsin.
il. Davudun oğlanları içarisinda kiçik Süleyman öz ağlı va forasatila seçilirdi. Davud istayirdl
ki, galacakda şahhq taxtında ağıllı Süleyman otursun. Bu niyyatla da o, kiçik oğlunu indidan dövl;ıt
işlarina calb edirdi.
111.Davud Süleymanı mahkama iclaslarına va mübahisa maclislarina da aparırdı. Bir gün
yena mahkama iclası gedirdi. Davud hamişaki kimi Süleymanı öz yanında oturtmuşdu. Şikayatçilar
gallb hakimlarin qabağında durdular. Onlardan biri dedi:
- Man huğda akmişdim. Sapsarı zamida bol mahsul yetişmişdi. Buğda adam boyu qalxmışdL
Bir neça gündan sonra orağı alima alıb biçina başlayacaqdım. Ancaq bu çobanın qoyunları arzum~
gözümda qoydu. Onun qoyunlan zamiya girib bütün mahsulumu zay etdi. indi istayiram ki,
şikayatima adalatla baxasınız.
Söz çobana verildi. O, akinçinin dediklarini tasdiq edib susdu. Artıq heç na deya bilmadl.
iV. Davudbela bir hökm verdi: "Sahlankarlıq etmiş çobanın qoyunları alindan aJınıb akiD
sahibineverilsin". Birdan balaca Süleyman böyüklara maxsus şakilda tamkinla dedi:
- Bu meseleni daha adaletle heli ebnek olardı.
34 d UaoğiU
Nadirov Tuncay Ab u
1 l·o ramı kurikulum Lizra RM Na ri atı
• talıssıiı~'..:::.:ı~-'-'-~---"---....:------------------,:.:;...:....;.....:..,...._....._
yeııı
Mahkama üzvlarini dahşat bürüdü. Hala indiyadak heç kim Davudun hökmü qarşısında bir
.. demaya cürat etmamişdi. indi isa ağzından süd iyi galan Süleyman atasının çıxardığı hökmün
soztatli olmadığını bildirirdi.
ada ı
v. Süleyman •ısa sozuna
.. •. d
avam edarak dedi: • Bu mübahisanin halli beladir:
"Q
oyun ar
. 1·ya verilsin, torpaq sahasi isa çobana" .
.ıkınç
akinçi qoyunları saxlayıb bir il onların südündan va yunundan bahralansin. Çoban isa bu
üddat arzinda torpağı becarib buğda aksin.
nı Buğda zamisi avvalki kimi saralanda akinçiya verilsin, qoyunlar da çobana qaytarılsın. Bela
olsa,taraflarin heç birina ziyan daymaz, ham da hökm adalatli olar.
Hamı balaca Süleymanın hikmatina heyran qaldı. Bu hadisa kiçik Süleymanın höyük
hikmatindan, zaka va biliyindan xabar verirdi. Bu vaxt Süleyman ömrünün on birinci baharını
yaşayırdı. . .
Davud ela burdaca hamının yanında bildirdi ki, galacak şahlıq taxt-tacının hikmat sahıbı
Süleymanındır.
ıı. Matnin asas hissasinda onun aid olduğu üslubun hansı alamatlari özünü göstarir?
ı. Fikrin standart formalarda verilmasi
2. Macazi manalı sözlardan istifada olunması
3. Badii sualdan istifada olunması
4. Termin sıxlığı.
5. Ellipsisdan istifada olunması.
A) 2,5 B) 1,4 C) 2,4 D) 2,3,5 E) 1,3,4
12. Matnda altından xatt çakilmiş sözün kontekstdaki manasını va hamin manaya uyğun nümunani
müayyan edin.
A) hökumat; Sağlamlıq va zahmat an böyük dövlatdir.
B) taxt; Usta Qulu yeni yataq taxtı düzaltdi.
C) xalaf: Şah bela bir çatin anda öz xalafıni taqdim etmali idi.
D) bolluq: Ölkada har bir insanın rifah halı yaxşı idi, bolluq var idi.
E) dövlat; Bu işda dövlat rahbarinin rolu danılmazdır.
13. Hansı nümunalarla matndan çıxan asas ideyanı ümumilaşdirmak olar?

1.Ata malına göz dikan ac olar.
2. Ağıl ağıldan üstündür.
3. Böyük danışanda kiçik danışmaz.
4. Elmin gücü, yıxar bürcü.
5. Ağıl yaşda deyil, başdadır.
A) 1,3 B) 1,2 C) 3,4 D) 2,5 E) 4,5
14• Matnin nömralanmiş neçanci hissasinda mantiqi ardıcıllığı pozan cümla işlanmişdir?
A) 1 B) I1I C) V D) il E) iV

15. M;ıtnrı ;ıs,ı\lanın,ıql,ı cadv,ıld,ıkı dognı lıklrl,ıri ıııu,ıyy..ıııl,ı~dlı lıı.
Sabah
,ı. öıuııd..ın \0111,ıkı )Jlıı O'/, \.ııtlı(•ıııd
ı. Dcıvııd olLlınundan sonra oğl,ıııl,ırı ,ır,ı , ,ı ınu-,
cıııı..ık I\IJyıı·dı. 'ı'Yvn
sındcı yaranc1 bllac:ık ad:w.ıldc111 clıtiy,ıl
b. Öz lc1xı ıcıuıı,ı y.ılııız Sull'yııı.ıııı I ıy h
cdlrdi. ' ıq 111ıJ
c. Sulcym,ın dlg,ıı q,ıı dcı~l.ıı ıııdt1ıı ı 11 r 1.
' q1Jnıruı.
d. M..ılık;ıııı.ı uzvloı l ı,ı:ın ub ı<,.ınd,ı tı ılı I
2. Davud çoban haqqında qar::ır verir. ' ı ar
t'. Sulcyııı:m q;Jr.ır,ı ctıraz cdır. •
ı\)l-a,c;2-d B) l - a,b ; 2 - c. C) 1- ,ı; 2- C D) 1 b; '/. el E) 1 c;;2 c
16. Matna asas;ın klasteri tamamlay,ı bil;ın OkirlJr y,ızın.
Davuduıı kiçik o,qııı idi.
Süleyman
17. Matnda kursivda verilmiş sözün (bürüdü) hansı funksiya daşıdığını sxemd;ı qeyd cdın ( ✓).
Hamin sözü matndakindan farqli funksiyada cümlada işladarak yazın.
informativ
poetlk
18. Matnin asas hissasini ahata edan plan qurun.
19. Matnda tünd-qara harflarla verilmiş ifadanin manasını konteksta göra izah edin.
------------------------------:-dullaoğlU
36 Nadirov Tuncay Ab
tahsil ro ramı kurikulum uzr;:ı
Yenı ~::.:.:.-L-~~~~-~~~:..:...:: __________________ _!!R~M~N~aı!r~i~a~tı
_r.,fatnın nalic;:ı hissasinı 2 cumla il;:ı genişi ndirin.
20
Mat11i diqqatla oxuyuıı va 21-30

·cu Lapşırıqları matıı asasmda cavablandırm.
KÖÇ
Köç dini, iqtisadi, siyası • sosial v;:ı d ıgJr s;:ı b;:ı blvrclvn clol.:ıyı insanların hayatlarının bır
hissasini va ya tamamını başqa bir cohraf 6
el
ıy.ı a ya~anı.ıq nıyyvtı ıla oz ycrlarından daşınmasıdır.
Bunda~ başqa_ quşların, balıqların v;:ı b,nl hcyvan novlarlnln muayyan fasıllarda dunyanın
müxtalıf yeri arına gctmal,mn;:ı d.ı
koç clcyillr.
Köç bir olkanin başlıca problcmlari arasında yer almaqdadır. Tahsıl şartlarının
yetarsızliyi, sahıyya xıdmatlarinin lazımı saviyyada olmaması ınsanları şaharlara uz tutmağa
vadar edir. lşsızlık, daha yaxşı şartlarda yaşamaq istayı sababından da koçlar baş vcrır. Bunlar
zamanla hallı çatinlaşan böyük problemlar ortaya çıxartmaqda va olkanin sıyasi, sosial, ıqtısadı,
madani tarazlığını pozmaqdadır.
Köçlari macburi, könüllü, işçi, beyin, muvaqqati köç deya bola bilarik. Butun bu koçlar
nati-casinda "köç alan" va "köç veran" ölkalarda müayyan vaziyyatlar yaranır. Bunlardan ham
manfı, ham da müsbat naticalar doğa bilir.
insan köçünün tarixi qadima gedib çıxır. Bela ki, iV asrda hun tayfaları tarafından Altayda
başlayıb va Avropaya taraf yayılaraq 300 ildan çox davam edan yurüş tarixda "Xalqların boyuk
köçü" adı ila formalaşmış va tarixda mühüm iz qoymuşdur. Yüruşun son akkordları VII asrda
xorvatlar va serblarin müasir Bosniya va Dalmasiyada maskunlaşması ila naticalanır.
395-ci il yürüşünün sababi kimi hunlarda baş vermiş aclıq göstarilir. Haqiqatan da onlar
özlari ila bacardıqları qadar çoxlu iri buynuzlu mal sürülarini aparırdılar. Çoxlu qanimat ala
keçirdikdan sonra hunlar Abşeron yarımadasının yanından keçarak geri qayıtdılar. Hunların bir
hissasi Azarbaycan arazisinda maskunlaşmış va Azarbaycan xalqının formalaşmasında iştirak
etmişlar. Türklarin Anadoluya fath maqsadi ila ilk galişlari hunlar zamanında bu şakilda
olmuşdur. Bundan sonra da bu torpaqlara sahih olmaq fıkrindan daşınmamışlar bela ki, yeddi
yüz il sonra Salcuq türklari tarafından Anadolu fath edilmişdir.
Böyük köçün Yaxın Şarq sahifalarindan uzun zaman tarixçilar heç bir malumat
bilmirdilar. Bu hadisani ancaq afsanalar ahata edirdi. Amma 1945-ci ilin dekabrında Misirda
kandlilar qadim maskanin xarabalıqlarında tasadüfan lülaya bükülmüş papirus tapdılar. Sonralar
alimlar bu hadisanin XXasrin höyük arxeoloji kaşfınin olduğunu tasdiq etdilar. Bu alyazmalar iV
asrda yazıl-mışdı.
Qadim türklar köçari camiyyat dünyasına aid idilar, ~ dünyanın etnik tarixinda
rolları böyükdür. Uzun masafalara köç edarak, oturaq xalqlarla qarışaraq, azamatli imperiyalar
yaradaraq, ictimai inkişafın gedişatını dayişdilar, bir xalqın madani nailiyyatini digarlarina
ötürdülar, nahayat, özlari da dünya madaniyyatina töhfalar verdilar.
Belalikla, qısa zamanda Ural dağlarından Dunay çayınadak arazilari ~la k~çiran hu~lar
Avropada öz dövlatlarini qurdular. Pannoniya (müasir Macarıstan) bu dovlatın markazına
çevrildi.
37
Nadırov Tuncay Abdulla oğlu
Yeni t,ıh~ıl 1rot ram,
HM ,ı~ı ı ,11ı
. . . ııı h ııısı ko\· ııovıı <ley/17
ı ı. M,ıtııın ili .ılıl,ısııı,ı ,ıs.ıs, , • . ki i "b·ıhl,)rd,ııı ıneyd.ııı,ı ~·ıxır.
, f I 1k· ıl:ır surgılıı ın :.J •
A) mııh,mh,ı, l,)hıi J • J •• ,
··iıı koç·cdilır. .
il) t!.ıh,ı ,ııı.şı ,ış.ım,ıq 11~ 1 . b· bil:Jb ışq,ı olkJl:Jr:Jedıl.Jn koçlJrdir.
VJ y,ı ,iZ 111,1,IŞ S.J ;:ı ' ,
C) olk,ıl,ınıh1 ış t,ıpm,ıy,ııı k . . vlyyJsi yüks:ık ol.ın ıııs,ınl.ırın koçuclür
•
D) b,ışqJ olk,ıl;ır:ı gcdJn s,ıv,ıt ı, n
ıı i tele tu:ı 1s;:ı
.
• • •
1 cdil:ııı koçduı.
, ci'IJ
E) ycrla~m;ık, daimi q,ılııı,ıq mJq:;.J
22. 11,ınsı fikir asa hissaya aid <leyil? O) koçun ;ımal.> gatlrdiyi problcml.>r
A) koçun novkıri E) Olg;ır canlıların da köçü
B) xalqların böyük koçü
C) "koç alan" v::ı "koç veran" ölk::ılar
ı · muayy
.. an edin
23. Cadvalda verilmiş sahvarı
- INSANKÖÇÜ
Köçveran ölkalara taslrla~
--..
ı.
Köçalan ölkalarataslrlari
Miqrantlarla madaniyyat uyğunlaşmaması 4. ahalinin sayı azalır. -
---
problemi yaranır.
2. işsizlik azalır.
- 5. işçi gücüna olan ehtiyacı ödanir.
- -
6. iş tacrübasi qazanır, yeniliklarla yerind;ı i;-
3. ahalinin sayı çoxalır. nış olur.
B) 2, 4 C) 3, 6 D) 2, 5 E) 1, 5
A) 1, 6
24. Matnin iV abzasına xas olan üslubi xüsusiyyatlar:

1. Termin sıxlığı var.
2. Sözün macazi manasından istifada olunmuşdur.
3. Badii nidada işlanmişdir.
4. Standart formalardan istifada olunmuşdur.
5. Sözlar daha çox informativ funksiya daşıyır.
A) 2, 5 B) 1, 3 C) 3, 5 D) 2, 4 E) 2, 3
25. Matnda hansı suala cavab tapmaq mümkün deyi/?

A) "Xalqların höyük köçü" na zaman bitmişdir?
B) Köç hansı sabahlardan baş verir?
C) "Xalqların höyük köçü" hansı sababdan başlamışdır?
D) Türkiya dövlati hansı xalqlara öz arazisinda maskunlaşmağa icaza vermişdir?
E) "Xalqların böyük köçü" na zaman faktiki sübutunu tapmışdır?
26. Matna asasan tünd-qara harflarla verilmiş ifadanin konteksta göra manasını şarh edin.
38
d Uaoğl
Nadirov Tuncay Ab u
ro ramı kurikuluın üzra RM Na ri atı
~ asasan cadvali tamamlayın.

z7.Mat'..'.ıı.:";:..;.:._..-------------r------------------ı
..-- Milddaa (tezls) Fakt
,---
"Xafq/arın böyük köçü" elmi olaraq sübut

oluıımıışdur
_ Farz edak ki, Azarbaycan dövlati başqa millatdan olan yüz min mühariba köçkününü qabul
28
etrnişdir. Bu zaman onlarla yerli ahali arasında problemin olmaması üçün hansı işlari görmak
olar? Dövlatin göracayi hansı tadbir (lar) yerli ahalini razı salacaqdır? an azı bir asaslı fikir yazın.
29. Matnda altından xatt çakilmiş sozun hansı funksiya daşıdığını qeyd edin (✓). Hamin sozu
matndakindan farqli funksiyada (informativdirsa, poetik; poetikdirsa, informativ) cümlada işladin.
o informativ
o Poetik
Cümla
30. Matnin ilk üç abzasına asasan plan tartib edin.
1abzas:
il abzas:
ili abzas:
Nact·
Yeni t.:ıhsil
BURAXILIŞ MÖVZUSINAQİMTAHANI - 4
t HJn ı cunılada ,ızJltma d.ır.ıca inda olan ifat var?
\) ,aclJr ala-bula rang alırdı. (M.Hıiseyrı). . .
B) :an \:J man kam avad, haqq-he abd,ırı na an~nba_şırı çı ır, n.ı d.ı maı:ını. (l'.afandiyevJ
C) Yolda IJrına uz tutub, borulardan birini şaqulı vazıyy~~d-~ su~a salnıagı xahış elayir. (M.Hüs
D) Qara ın. xo ıma ganc başını llari içina alıb yaxşıca duşundu. eyn)
E) Pancaradan zaıfca ışıq g.ılir.
2. Cumlaların bırinda ışlanmiş say manaca digarlarindan farqlidir:

A) ahmad bağdan çoxlu meyva toplayıb on-on kiçik qutulara qoydu.
B) \eylı ın an bu ışla bağlı toplaşmışdı.
C) Ço lan bır ağızdan danışmağa başladı.
D) Bırca o - Vu al butün yarışlarda axırıncıdır.
E) Azacıq aşım, ağrımaz başım.
3. Cumlalann bırında altından xatt çakilmiş söz adi daracada olan sifat deyi/:
A) Qa ım baba tabiat vurğunu bir insan idi.
8) Mazlumlar susanda şair daha da qazablanirdi.
C) Vırusa yoluxmuş x;:ıst;:ıl;:ır;:ı yüksak qayğı göstarilirdi.
D) Saralmış gullar payızdan xabar verirdi.
E) Meş;:ıd;:ıkı müqavila şartlarini almanlar unutmamışdı.
4. Hansı sayın hartla yazılışında !eksik şakilçidan istifada edilmayacakdir?

A) 7. BJ 11) C) D D) il E) 9
5. Quruluşca mürakkab sifatin işlandiyi cümlani müayyan edin.

AJ Hatta hamin afsana çoxsaylı qız qalalarının da sirrini açmaq üçün bir vasita ola bilar.
BJ Mehman birtaharla talam-talasik aradan çıxdı. (S.Rahimov)
C) Sattarın anası hala için-için ağlayırdı.
D) Duzulmüş yan-yana daşlı tapalar; Qurulmuş keçilmaz tabii sangar .. (H.K.Sanılı)
EJ Butun sadd boyu dalbadal atılan tüfanglarin arası kasilmir. (M.Rzaquluzada)
6. Say işlanmiş cümlani tapın.

A) Az danşdı, düz danışdı.
8) Malın qiymati bira-beş artdı.
C) O,xeyli fikirlaşdi, ancaq razılaşmadı.
D) asgarlar iki-iki düzülmüşdü.
E) Çoxu biz deyana qulaq asmadı.
7. Siratlard,m biri alamat bildirir:

A) axşamkı B) masuliyyatli C) fırıldaqçı E) çarkazi
D) şirin
40 bdullaoğlU
Nadirov Tuncay A
1ıtı,11 ııı ılljl ,11111
llıııı lltıılıııııJ ,ı,.ı il
\ı•III' --------~ HMN,ı,rıyy,ıtı
11111, 1,11,ııl,ıı
11. •
,ıı,ıllııı,ı V,ı \O'<,lliııı,ı ı1 ıııı( ı,l 1ııl 1 I I
. ' ' • ~ .ııı,ı lıl/ııı/r'/
1 ,.ıı h 1 'l. lı,H .ıı ıqlı :ı ~lıılf(l.ıkl
4, du, 5 gu<hı
)•l/ı il) 1,1 (.J l,l
1)) 2,r, fi) '1,4
'), 11,111,ı nııııl,ıd,ı \ll,ıı l,ıııın '(\l",11\lyy,ıılııl d,ı71yıı l

) ıııı,.,ı, dıııı,ıııkl h.ıdf..,,ı il.ı lı.ıj;lı ıı.ıı ,ı:ı,ılı(~ıın v.ıı.
il) Qm,ı gıııı ,ıl.ıhıııı h.ı·ııı ıııııııu~dıı,
(') QılııH Qııı lı.ııı k,ıııdd,ı hoı 111,ll\.ılıllıl lıiı kı~i ıdl.
il) 1l•lıı ıb.ın ın•ç,ı II ıdi ki, 111.ıkı,ılıd,ı lbııd,ıl <;ınıf rnu,ıllıını i~l.ıyiı dl.
ı-:) Pıl'lıdeııı lııı ıh koııullııl,ıı ıli C'l.ın ı•tdl.
ıo. Qııııılıı}ıı, ıl,ıı,ıc,m, lwyjiyy,H, ,J/cımaıı nrnxt,ılıf olan ,ıf,Hl,ır uçun n;ı cynıdır?
tı) lek"k ııı.ııı,ısı
. b,ı~l.ıııgıt foı nı 'ısı
il) C) curn 1.>d J k ı yen ·
D)y,11.ılışı I·.) uınumı qrarnmaUk mtlna<;ı
Mr>tııi rliqqr>tla oxııyım va 11-20-ci tapşırıqları matıı asasında cavablandırın.
"ÜZÜKLÜ" BALIQ
1 Tağıyevin atası çakmaçi idi, özii isa 6 yaşından hanna şagirdi olmuşdu. Sonralar bannalıq,
yiikçüliik va inşaalçılıq etmişdi. Oyalnız 55 yaşında milyonçuya çevrilmişdi. Bu milyonçu butün iş/arda
birinci idi. O, Bakıda ilk tecıtrı tikdirmiş, şaharin an boyük problemıni hail etmak üçün Qafqaz
dağlarıııdcııı içmali sıı kamari çakdirmişdi. (1)
Tağıyev maktab tahsili görmasa da, yazıb-oxumağı bacarmasa da, tahsila yüksak qiymat
vermayi bacarırdı. O, Azarbaycanııı istedadlı ganclarini tahsil alması üçün Moskva, Sankt Peterburq,
Kazanva Avropa ııniversitetlarina 9011darirdi. (2)
il Neft rniyonçusu Hacı Zcynalabdin Tağıyev oz dövninun an tanınmış insanlarından
sayılırdı. (3) Var-dövlati bir yana, o ham da iti ağlı va xeyirxahlığı ila da çox maşhur idi. Yazıçı va
şairlara yardım cdar, yeni maktablar açar, kasıb uşaqların tahsil haqqını ödayardi.
Bir gün Hacının könlüna balıq lavangisi düşür. O, aşpazını bazara göndarir ki, taza balıq
alıb gatirsin. Aşpaz bazardan aliboş qayıdır. O utana-utana Hacıya yaxınlaşıb deyir ki, bazarda bir
dana da olsun taza balıq yoxdur. (4)
Hacı özü balıq dükanına gedib dükan sahibindan soruşur:
• Ay kişi, niya taza balığın yoxdur?
Kişi al-ayağa düşüb deyir:
-Başına dönüm, Hacı. Danizda bir neça gün külak oldu. Balıqçılar ova çıxrnadılar. İndi da
balığın qiymatini ela qaldırıblar ki, gatirib satmaq sarf elamir.
ili Hacı Zeynalabdin fikirli halda eva qayıdır. Ertasi gün faytona minib balıq vatagalarindan
birina gedir. Burada balıqçılar onu görüb başına yığışırlar. "Xoş galmisiniz, Hacı", - deyirlar.
iV Hacı onlardan taza tutulmuş diri balıq istayir. _________ Hacı balığın
pulunu artıqlaması ila balıqçılara ödayir. Sonra barmağındakı bahalı üzüyü çıxarıb ipla balığın
quyruğuna bağlayır. Balıqçılara sakitca deyir ki, balığı daniza burax~ı~lar. Bun~ g~ran balıqçıl~r
heyratla bir-birilarina baxırlar. Heç kim Hacının bu harakatinin sababını anlaya bılmır. Hacı heç bır
söz demadan faytona minib evina qayıdır. . . .... .. ..,.
v Bu xabar ela hamin gün balıq vatagalarina yayılır. Balıqçılar qa~ıqla~na mınıb uzuklu
balığın ovuna çıxır
- .
1ar. 0 eyı 1ana
go"ra iki gün dan sonra şaharin bazarlarında balıq alindan tarpan-
, ..
mak olmurmuş. Balığın qiymati ela ucuzlaşır ki, an kasıb adamlar bela balıq alıb yeya bılırlar. (S)
41
Nadırov Tuncay Abdulla oğlu
~
~~ı!:_İi~~------------------'Y-'e-'-'n_i""'tae-h-'s-'il--=r..::o:.::ı.:..r~am~ıkurik
RM Naşri atı . 1 h Ulullı
b t nak üçün qarşısında rum raqamı qoyu muş ansı a bzas .k"
11. Matnin strukturunu arpa e ı ı ı abz.ıs
şaklinda verilmalidir? D) iV E) V
A)I B)II C)lll
12. Matna asasan heç bir halda söylamak olmaz:

A) H.Z.Tağıyevin tahsili barasinda
B) ahalinin maşğuliyyat sahalarindan biri haqqında
C) H.Z.Tağıyevin mesenatlıq faaliyyati haqqında
O) Dövrün naqliyyat sistemi haqqında
E) ahalinin maddi rifah halının yüksak olması haqqında
13. HBirsözla o, maktablartikdirir,Azarbaycanziyalı/arına maddi dastak verirdi" cümlasi han sı ragaıni

yerina uyğundur?
C)3 D) 4 E) 5
A) 1 B) 2
14. Tünd-qara harflarla verilmiş cümlada macazilik yaradan ifadani hansı ifadalarla avaz ets;ık .
cümlanin aid olduğu üslub dayişmaz? 'harııın
1. ürayi istamak 2. ağız büzmak 3. hasratini çakmak
4. könlündan keçmak 5. üzünü turşutmaq
A) 1,3 B) 2,3 C) 2,4 D) 1,4 E) 2,5
15. H. Z.Tağıyevla bağlı sinkveyni tamamlayın.
Tağıyev
xeyirxah,düşüncali
göndarir,maraqlanır, yardım edir.
Messenat
A) ahalinin sosial vaziyyati onun daim d.ıqqat markazındadi

B) A •
zarbaycanlı ganclarin tahsil alması ü •. . __
r.
C) Bakı neft milyonçusudur. çun onları xarıca gondarir.
D)Xal
E) Tahsila, elma xüsusi d.ıqqat yetırır,
• . qayğı göstarir
qının galacayi onu düşündürür. •
42 dulla oğfO
Nadirov Tuncay Ab
ro ramı kurikulum üzra RM Na ri atı
,, tııda kursivda verilmiş abzasın aid olduğu üslubu müayyanlaşdirin va ona aid iki xüsusiyyat
J6, ıv,a
y8Z~-----~----~---~--------~------------,
1.
Aldolduğu üslub : ...
2.
, Matııin mazmununu nazara alaraq düz xatla verilmiş hissaya uyğun bir cümla yazın.
17
18. Cadvali tamamlayın.

Tezis (müddaa) Fakt
HacıZeynalabdin Tağıyev ganc naslin tahsil O,Azarbaycanın istedadlı ganclarini tahsil almaları
almasına böyük ahamiyyat vermişdir.
üçün Moskva, Sankt Peterburq, Kazan va Avropa
universitetlarina göndarirdi.
Hacı Zeynalabdin Tağıyev kasıb, sada

insanların taleyina bigana qalmamışdır.
Hacı Zeynalabdin Tağıyev varlı ailada

doğulmamışdır.
19. H.Z.Tağıyevin balığın quyruğuna bahalı üzük bağlayıb suya buraxdırmaqda maqsadi na idi?
20. Verilmiş nümuna ila eyni üslubda olan ifadalari matndan seçmakla klasteri tamamlayın
1. tahsilalma/an üçün
Buduro saxavatliHacı Zeynalabdin,
Soyadı Tağıyevdir, haminünvanayazdı.
2.
Minmanatbaxşiş verib,höyükbiryardım ila,
vagöy/ardabir parlaq ayayazdı.
Yer/arda
3.
'
Nad·
TÜF3NG KiM TaRaFIND3N ICAD EDiLDi'/
.. ·aq ist/Faclaedilaıı ııııxu b,mz,ır lıl~sucı/<l,ır /ıJl,>dı 11
(1) Bıı ılk prototiplarcliJgıı 11a O1aı ~· ' ~ııco11
,f.
0 ıJ/nıişdir. (3) Q,ılµaliJ/'111 bır lııl,J11i11 ıç,ıı ı\lıı,ı Y<'r/ dıın
soııro alov topu şakliııdJ /ıadJ{ılliJ cO!JIII y ı
{
' . J~cl/r/far
. . k'şaf etmJsi bıı gıııı tJsvır cıclıyııııu ııı,ıııcır/a/<ı 1111 ak
alışdırma mexaniımının ıamaıı 1O 111 1 ,, ıiJnyı11
. b b ld (2) Odlıı silalı/arııı otcı\·ı cılaıı v,> ul,ı} 1111✓.ıcıqı" 1 ilk
prototipıııııı ortaya çıxmasıııa sa a o ıı. , cıc, verıı
. . ·d' ·ilmi,•barıt ba/01111111111yardımı ıl,ı ı.ıtıjcır/,ı C'cli/ıııi~clır (A) an
bu lcad bir mızr09ııı ııcııııa yeı 1aş 11 • . . , . , • ·, DQ11
. ·ık 1"bt'dai odlu silah X yıizıllıkc/J Çıııcl,ı /\le lıHıl ı dılıııı~clıı Çınlll I ll'a
tarıxıııda tııfeııga baıızayaıı ı 1 ,ır n 9-cu
. hb . d t •nd~nsonra inkişaf cd.ın bu tcxııolcıgıy,ı d.ılı.ı ,0111 .ıl.ıı A,ıy I ı\f lk
asrda sıya arıtı ıca e m;ısı u ' ' r ava
Avropaya yayılmışdır.
Bu tcxnologiya ila istehsal edilan silahla'.··ı~ıovcu~I qJy'.ıaql_,ıı ''. goı ,ı_ılk d,ıl,ı ı 1 !2 ci ildaÇin
coğrafıyasında yaşanan Jim Sonq döyuşund;ı ıstıfad;ı cdılınışdıı. Çııılıl.ıı ıııkı~.ıf ctdırcllkları bu
texnologiyanı daha da iraliya aparmış va daha dayanıqlı olan ınet,ıldan duz,ıltnı,ıy,ı ba5lamışdılar
Ayrıca partlayıcı gücü artırınaq üçün kaliuııı nitratın ıııiqdarı çoxaltrnışdırlar. '
Çindan başqa ilk odlu silahdan 1260-cı ildo Monqollar va MJmlukl<>r,ıı .ı~ında ba5 vcrrnış
döyüşda istifada edilmişdir. Bu döyüşda ilk <lafa olaraq Maınlukl;ır Monqollaı a qarşı topdan
istifada etmişdir.
Avropaya barıt va odlu silahlar !pak yolu üzarindan Monqol istilasının tosiri ila 13.cü
asrdan etibaran yayılmağa başlamışdır. Avropada ilk d;ıfa top ınarınil;ıri Calais mühasirasinda
ingilislar tarafından istifada edilsa da, asgarlarin fardi al silahı olaraq odlu silahclan istifadasi 14-cü
asrin sonlarına doğru İtaliyada gerçaklaşmişdir. ltalyanların "şoppi" adını verdikl;ırı bu ol toplan
bu gün alda istifada edilan tüfangin ilk örnayidir. Hamin illarda Osmanlı va Qızılordu türklari da
odlu silah texnologiyası ila yaxından maraqlanmışdılar. Ruslar va digar bazi xalqlar Qızılordu
dövlatinin sayasinda tüfangla tanış olmuşdular.
XVasrda normal piyada birliklarinin müayyan bölüklarini xüsusi tüfangçi birliklar olaraq
tartib edan Osmanlı dövlati tarixdaki ilk tüfangli harakat birliklarini quran dövlatdir. Bununla
yanaş,, Osmanlı ordusunda (soyuq silahdan) da istifadaya geniş yer verilirdi. Topdan ilk dafa 14-cü
asrin avvallarinda Avropada istifada edildiyi bilinmakdadir. Tuncdan, va tökma damirdan
hazırlanan toplar çox kiçik idi. Mahz bunu nazara alan türklar daha höyük topların hazırlanması ila
maşğul olmağa başlayırlar, Nahayat, XVasrda Osmanlı dövlati savaş tarixinda "şahi" adı verilanağır
bombardman silahını inkişaf etdirdi.
Odlu silahların takmillaşdirilmasi, yeni nasil silahların ortaya çıxması silah bazarının da
inkişaf etmasina sabab oldu. Müasir dünyamızda, demak olar ki, har bir ölkanin ordusu vardır.
Dünyada bazi cırtdan dövlatlar ya qoşun saxlamaqdan imtina edibdir, ya da ki başqa bir dövlat
onun arazi bütövlüyünü qorumağı öz öhdasina götürmüşdür. Ordu gücünü daim artıran
~ö~latl~rdan biri da Azarbaycan Respublikasıdır. xxasrin avvallarinda yaradılan milli ordumuz
ındı dunyanın an yaxşı 60 ordusundan biridir. Ordumuzun arsenalı daim yenilanir, daha da
takmlllaşdirillr.
21. Matnda tünd-qara harflarla yaz1ı ·· ·· · ·

mış sozu verılmış ifadalarin hansı ila avaz etmak olar?
1. kaşf 2. ixtira 3. alat 4. sursat
A) 1, 2 B) 2,3 C) 3.4
D) 2,4 E) 1,3
44 Abdullao~u
Nadirov Tuncay
ro raıııı kurikulum üzra RM Na ri atı
rı,1atnda hansı suala cavab tapmaq mümkün deyi/?

zı. ) Odlu silahlann atası na idi?
~)osınaıılı Qızılor:du
v~ d~vlall~ri_na zaman odlu silah tcxnologiyalarına maraq göstarmişlardir?
C) Bu gün istıfada cdıl,m tuf~ngııı ılk nümunasi kimlar;:ı maxsusdur?
D)Şahi topunu Osmanlılar kımlara qarşı istifada ctmişdir?
E) ilk odlu ilah harada ixtira cdilmişdir?
zJ. Kursivdaverilmiş hissani matnin mazmununu nazara alaraq düzgün şakilda sıralayın.
A)4,2,3,l B) 4,1,2,3 C) 2,3,4,1 D) 2,4,3,1 E) 4,2,1,3
z4 , Hansı parça matnin sonluğu

kimi verila bilar?
A) Odlu silahdan istifada bazi dövlatlarda rasmi şakilda qadağan edilmişdir.
B) Baxnıayaraq ki, ilk odlu silahı çinlilar ixtira ediblar, amma hal-hazırda odlu silah bazarında
Amerika va Rusiya hegemon dövlatlardir.
C) 191B-ci ilin mayın 28-da yaradılan ilk kabinada Azarbaycan hökuınatinin müdafia naziri vazifa-
sina general Xosrov bay Sultanov tayin edilibdir. Azarbaycan Xalq Cümhuriyyati yaradıldığı ilk
dövrlarda onun harbi qüvvalari 600 nafarlik könüllü dastadan ibarat idi.
D) Azarbaycan Silahlı Qüvvalarinin yaranması münasibatila 2018-ci ilda paytaxt Bakıda böyük
parad keçirildi.
E) Azarbaycan Respublikası ordusunu güclandirmak üçün Rusiya, Türkiya, İsrail va s. dövlatlardan
silah alır.
25. Biriheç bir halda matndan çıxan tezis ola bilmaz:

A) Osmanlı dövlati orta asrlarda ağır toplardan istifada etmişdir.
B) ilk topdan Osmanlılar istifada etmamişdir.
C) Monqol hücumlarının sayının artması odlu silaha olan talabatı azaltdı.
D) Qızılordu dövlati bir sıra xalqların tüfangla tanışlığına sabab olmuşdur.
E) Avropada ilk top marmiralarindan ingilislar istifada etmişdir.
26. Aşağıdakı parça matnin hansı cümlasindan sonra verila bilar? Hamin cümlani olduğu kimi yazın.
"awalki döyüşlarin mağlubedilmcJz asgarlari ilk dafe gördüklari toplar qarşısında aciz qalmışdılar.
Bu onların ilk höyük mağlubiyyati oldu".
27. Matnin abzaslarını mazmununa uyğun planla adlandırın.

1abzas:
IVabzas:
Vabzas:

Ycnı l;)hc;ıl Q_ro raınılkurıkulumı
:ı_llZta
28. Dunyada ela olkalar var ki, hamin ölkal;)rin konstituslyasınc1 gor;) ordu saxlamc1qqc1clag,ırıcıır
Sızca, nıya bu qrup ölkalarin ordusu olmadığı halda, ı\z;)rbaycan Rcspublıkasının orclu~uvarJ
Flkırlarinizi azı 2 cumla ila asaslandırın.
29. Mötariza daxilinda verilmiş sözlardan 111;:ıcc1zl 111 ;:ınada olanını matnd.>kindan fJrqlı manada
cumlada işladib yazın.
30. Çarçıva daxilinda verilmiş malumatlardan islıf,ıd;:ı cdJrJk Eylcr-Vcnndıaqramını wmamlayın
Qadim bıçaqlar Paleolit dövründan malumdur. ilk bıçaqlar daşdan hazırlanırdı.

Sümükdan va bambuk ağacından hazırlanmış bıçaqlar da var. Damir dövrünun başlanması ıla
metaldan hazırlanmış bıçaqlar digarlarinl sıxışdırmağa başlayır. Bıçaqlardan döyuşlard.ı da
istifada edilmlşdlr. Müaslr ordularda bıçaqdan istifada edllmakd.ıdir.
TÜFaNG BIÇAQ
bdullaoğlU
46 Nadirov Tuncay A
l
1ıı11,111ıı ı..,ıı ıl,ıılııııı) ılıı d
ıtı,ıl l" HMIlı,;, lyy,ıtı
',•ıll t,
IIIIU/\Xll,1~ M()V'/,11SIN/\C} fM'l'/\II/\NI ,,
' 1 ııvıııllyı lılıııl ılfl•;flıılılı, lıllı;ı /
ıq O y,ıl lılılııı lı,ıııılılıııı lıı•ı lııll
11)ı, ııııııılııılıı xıı•ı ııılı,ıı ııı;l,ıll
, /(,ı,ıl// /ı.ıı /,ı,ı /111 ,ıııı/ \11/11,,ıııı/ı" ı ı\ııılw,lııılıı ~111

~ v,ııl 1
•· ~ I,)r..1,il.llk
'
nl.ıı '
Al,ıı,,,,Hyln ııı,ııı.ı ııııvı\ ıl.ı l~.•ı
qııı ıılll',ı .ı ıılıvlı d,ıyl·,.,ı
il) :--111,1111
() tlııııııııl qı.ııııııı.ıı 11,111,111.1,1
ıl.ıyl~ııı 11)t,:ıxı·,lıq lı.ıl 1 .olıllı,111 .,v.,ı,lılı ııl.ıı
n) •~ımı~.ırılı" lc•lllıı,ı .ılıl ıı\m.ıı,
~. Fc•ıll,wtl,lll hlı ı qııı ıılıı~ı .ı l,ırqllıllı"

ı\) ıı.11,1111,lk ıq nılı.l,1111.ık
O)d.ıııl.ıııı.ıq ıq MI ),)111,)k
.f.. Hıııısı ılınl;ıd,ı q.ı ıdış ııovıl,) nl.rn idi v.ır't

A)Qor.ı h.ıhq(ı kiihıı,ı pl.ış.ı hıırııııııııışdıl. 11)l).ır.ıdı ,.ıı,,l.ırını d,ınıLırııı l{Urı;J).
C)Yenihilııılıır hiıı.ıl.ır t lkllir. D) Qor,1ııt,ını Ydlldırdı.
ElPuld,ın ::ııııaı\)li lstlf.ıd;ı edildi.
5. Han$ı fcill iki ş::ıkilckı lşl.ıtııı;ık ıııilıııkılııdılı ..l

A)bitir 8) g;Hir C) böyül D) de
6. Aşağıdakı sözlardaıı hansı ıııi.ibt::ıday~ı aiti höknı bildir;ı bllmaz?

A)işim B) oğlu C) ağılda D) fikircian E) könülü
7. Har iki nüınunada nöqtalarin ycrino uyğun galon sözü müoyyan edin.
Bu...harkasiıı xoşı111n galdi.
Cümladaki... tc,yirı vazifesiııdadir.
A)bölgü B) say C) qalibiyyat D) rol E) bayatı
S. Hansı feillar yalnız bir cümla üzvü kimi işlana bilar?

1.göran 2. bilir 3. oxuduqca 4. soruşmaq 5. oxuyası
A)1, S B) 2, 3, 4 C) 2, 3 D) 1, 3, 5 E)3, 4, 5
9• Cümlalarinbirinda altından xatt çakilmiş söz iki nitq hissasinin xüsusiyyatini daşıyır?
A)Qocadayı ati tika-tika doğradı.
B) işin birini bitirar-bitirınaz yeni işa başladı.
C)Müstantiq hadisa yerina Qfilll volqa ila galınişdi.
D)Tadbir xeyli maraqsız davam edirdi.
E) Nahida nana dünyasını dayişandon SQlU1l..qohumlararasında münasibat xeyli soyumuşdu.
Nadırov Tuncay Abdulla oğlu 47

M.J~~~!!.__ __________________ Y~e::!.n!!i..::t~ah:..:;s:::.:i.:..1.ı:...:...ro;:..cLr_a_m_ı_._k-"u;.;,_r.:..ik.:..:u:.:.lu::!crn~·ıizta
B Na ri atı
RM
Y
10. "isa" hissaciyi hansı tasritfanan feillara artırıla bilmir?
D) oxuyar, oxudu, oxusun
A) yazın, yaza, yazsa
E) gedarkan, getmak, gedan
B) görnsi, görüm, görür
C) bilsa, bil, bilmali
. t asında cavablandırın.
Matni diqqatla oxuyun va 11-20-cı tapşırıq 1arı ma nas
GaNC D) 1
(1) Ohaya ştatında - Kolambusda radiostansiyada DJ işlayirdim, eva gedarkan yolüS t ü
universitet hospitalına baş çakirdim. Buranı hala da Qrantın hospitalı adlandırırdılar. Man
dahlizlarda gazişir, istanilan palataya girir, xastalara İncil oxuyur, ya da sadaca söhbat edirdim. Bu
müayyan müddata şaxsi problemlarimi unutmağa kömak edirdi. Har dafa Tanrıya tamamila sağlam
olduğuma göra taşakkür edirdim. Manim galişlarim xastalara sevine gatirirdi, bir dafa isa bu
safarlar manim hayatımı xilas etdi.
(2) Hayatım qadar sevdiyim radioda bundan sonrakı işim tükdan asılı idi.
Redaktorlarımızdan biri bir reklam agenti ila iş qurmuşdu. Hamin şaxs şahara guya tanınmış bir 1
qrup gatirmişdi. Amma malum oldu ki, bu qrup heç da hamin adamlar deyi!. Man bu fırıldağın
üstünü canlı efirda açdım. Va mana çatdırdılar ki, fırıldaqçı şaxs manimla hesablaşmaq istayir.
İçimdaki paxıllıq hissi manim üçün problema çevrilmişdi.
(3) Bir dafa geca ikida, klubda apardı~ım aylanca gecasindan eva qayıdırdım. Qapıya açarı
tazaca salmışdım ki, qaranlıqdan bir nafar ruh kimi şığıdı:
- Siz Les Braunsuz? 1
- Bali, manam.
- Mani bir nafar göndarib, siz onun ("ayağını tapdalamısınız")
- Man? Neca? - hayacanımı göstarmamak üçün özümü ala almağa çalışırdım.
Namalum şaxs izah etdi.
- Bilirsiniz, bir reklam agenti güdü pul itirdiyina göra yaman dilxordur. O, pullarını sizin
radioda çıxışnızdan sonra itirib. Siz demisiniz ki, şaharda çıxış edacak qrup saxtadır.
Sasimdaki titrayişi cilovlamağa çalışaraq:
- Siz mana na etmak istayirsiniz? - soruşdum.
Sababini soruşmadım, qorxdum fikrini dayişar! Ürayim sakitlaşdi, rahat qurtardığıma

sevindim.
Namalum şaxs davam etdi:
(4) -Manim anam Qrant hospitalının xastasi olub. O mana yazırdı ki, bir dafa siz onun
palatasında oturub onunla söhbatlaşib İncildan oxumusunuz. Tanınmış radioaparıcının ona vaxt
sa~ e~asi_ ~namı yaman tasirlandirmişdi. O mana bu harada yazanda man habsxanada caza
:
rd1
:· Sı~ı~ harakatiniz
mani heyrata gatirdi va sizinla tanış olmaq istadim. Eşitdim ki, kim5a
_:_~ablıdır
t ..... va hesablaşmaq istayir. Sakit ola bilarsiniz heç kas siza barınağı ila da
-ıayacaq. '
(S) Namalum qonaq bu .. ı · · d • . · r,1an
bıle de ri d soz arını eyıb gerıya çevrildi va yan küçaya keçib gözdan itdı.
ye m a donub qalınış, Allahalçimdan minlarca dafa şükür edirdim.
;--------------- _______
-----; N,,,dirov Tuncay A
bdullao
ramı kurikulum uzra
RM Na rı alı
Matııda tund-qara lıarnarla verilmiş sozun m nasını mu;:ıyynnlnşdırin.

ı 1•A) ınarkazı bır ldara vv ya nıuJssisJnın ycı IJı d;ı olan şobaı.ı, numayJnclaliyi
B)qazetlar uç(ın malumat toplam.:ıqla mJ>"ul ı;
olan ıdJra
C)casus,xaf1yya . .
D) bir idara va ya muJı,sısanın t.ıp~ırıgı VJ YJ vJkcılJtı İIJ i> gorJn muv;ıkkıl
E)xarici Jıokuın.Hların casu,; va div •rsc1ntlc1rı
_Matnaasa on hansı fıkir d~ğrudur?

12
A) LesBraun Qrantın lıospıtcılınd,ı çalı>ırdı
B) Dl-1cazalandırmağa gnl.ııı xa:.t;-ı cınanın oglu ıdı.
C)xasta qadın DJ-ı qorumaı.ı uçun oz oğlunu gond,ırını>dı
D) Lcs Braun bir bakını kımi xa::ılal.H-;'J q,ıygı ıl,ı y,ın.ışıı dı
E) DJ-inhayatı rcdaktorun nı rh..ını,ıtıııd,ııı ,ı\ılı ıdı
ıJ. Matna asasan DJ işlayon şax::ıa q,ıı ~ı keçıııı~ 111,ıhkuınun nıun,ı\lh.ıllııd,ı oıLırıu d.ıh,ı q,ıh,ırıq go">
tarir:
A) xainlik B) gılcy-gul,ırlıq ) h.ıcl.ı-qorxu
D) minnatdarlıq E) duşııı,rnçılık
14. Matndanömralanmiş hansı abza da nı ntıqı ardıcıllıgı pozan cuml;ı ışlanib?

A)l B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
ıs. Matnaasasansinkveyni tamamlaya bilacak variantı seçin.

Ql
durust Qay~ıkes
lşlaylr, ziyaratedlr,ifşa edlr
11111 t 1111111 111 11111111111 t ıııııt 1 1111 ıı:ııııııııı
düz~ı.iolük
A) hayatdakı yaxşılıqları qarşısına ÇLXır.

B)xastaqadın ona qarşı borcunu ödayir.
C)Braungecaklubunda dj işlayirdi.
D)insanın etdiyi bütün yaxşılıqlar va pisliklar gec-tez ona geri qayıdır.
E)keçmiş mahkum Braunu tanıyır va onu qoruyacağını söylayir.
16
• Matnda altından xatt çakilmiş sözün hansı funksiya daşıdığını sxemda qeyd edin (✓). Hamin sozu
nıatndan farqli funksiyada (informativdirsa, poetik; poetikdirsa, informativ) cümlada işladarak
Yazın.
-----------------------------
Nııııro~Tuncay Abdullaoğlu 49
J~~~'fi3.!!!..__________________ t~a:.:.;h:.::s.:.;il-=r...;;.o~ra_m_ı...._ku_r;..;ı.:.;k.::.u.:..:lu:.:,ın~u-ı.r.
.!.Y=.en~•:..:·
RMNa ri atı
. nuna uyğun tamamlayın.
17. Matnda ._ .. işarasi qoyulmuş dialoqu matnın mazmu
18. Matnda mötariza daxilinda verilmiş ifadanin işlanma yeri na göra mana ını şarh edin.
19. "Na akarsan, onu da biçarsan" atalar sözünün m;ıtnin lirnurni rn;ızrnunu ila bağlı olub olmadığını
asaslandırıb yazın.
Bali, bağlıdır, çünki ---------------------------
Xeyr, bağlı deyil, çünki --------------------------
20. Matnin üslubu ila çarçiva daxilinda verilmiş "A"va "B"matnlarinin üslubi xüsusiyy,Hlarini muqa•
yisa edin.
Amatni B matnl
178.1-ci maddasina asasan, daladıızluq, yanı

etibardan sui-istifada etma va ya aldatma yolu i/a
Milli Mac/isin payız sessiyasında Cinayat
özganin amlakını ala keçirma va ya amlak
Macal/asinin 178-ci ( daladuzluq) maddasi
hüquqlarını alda etma göra 1000 manatdan iki mın
sartlaşdirilacak. Bununla baylı bir çox depu-
manatadak miqdarda carima vaya 360 saatdan 480
tat Milli Maclisa öz takliftni irali sürübdür.
saatadak ictimai iş/ar va ya 2 i/adak müddata is/ah
işlari va ya iki iladak müddata azadlıqdan mahrum
etma ila caza/andırılır.
~-----------__.ı_ _____________ _j
asasmatninüslubi "A,.matnininüslubi "B"matninin üslubi

xüsusiyyatlari xüsusiyyatlari xüsusiyyatlari
.. Nadirov Tuncay Abdullaog

·ııı
. ,)ısıl 1roc r,ııııı kuı ıkuluın) u11,ı
\ rn 11" •
Matni oxıı 1111,21-30-cıı sııollara miJLıı ,Jsasıııda cavab verlıı.
SOVUQMÜHARIBa
Butun muh,ırıbJIJr gcc-lcl b..ı:;,<1 ç.ılır. Muharıbo bır lJralın 5.:ık.siz m,ıglubıyy,>lı v.ı ya tam
rnahvi ila yekunlJ}J bıl.3r. Anıın,ı clJ h.ıll.ır da olur kı, doyu}m.ıkcl.ın yorulan wr..ıOJr munaqişanın
hali edilması uçun koınpromıs <1xt,ıı ıııag<1 b.ışl.ıyır vJ bclJ olan hald.ı ,m,glub wr..1r dovlal kimi
mustaqilliyını qoı uyub s.ıxl.ıyır.
AnımJ ınulıarib;rnin bu yoll,ı (yJnı lı,ır iki l.ır.ıfin ıııu\t.ıqll dovl;ıt kımi movcud olmaları
davam edirsa) baş.ı çatması hcç d.ı onun q,ıı :;,ılıqlı ıııJhJbb,ıt v,ı do!>tluql<1 .ıv,ıll.ınma.sı dem ak deyi!.
Muna ıbatlarda gargınlık va duşm nçılık qorunub s,ıxl.ın.ı cl,ı hıl.ıı. Çox v,ıxl ın.ıhl bcl.ı da olur. lfar
bir taraf harbı munaqışJyJ gırm.ıd.ın q,ırşı t,ıı Jf,ı d,ıh.ı ı,,ox lıy,ııı vuı m,ıq uçun ,,lınd,ın g,Jlanı edır.
Eyni zamanda tar.ın,>rın har hırı gJl,ır,ıkcl,ı ınunıkun ol,ı bıl,ıc,ık ıııul1<111b.ıy.ı h.ızıılığını gizlıc.ı
davam ctdirir.
Bunu bir-birına zıy.ın vurın.ıq ı\lJy.ın ıns.ıııl.ırın ıJ.ıvı ,ını)ı ılJ d.ı muq,ıyisa ctm;ık olar.
Hamin adamlar bu zıyarıı .ıçıq davJ-d,ıl,ış ı.ıııı,ıııı vJ y,ı bır bıı ınlıı uzun;:ı gul,JJ,ık al..ıltındarı vura
bilarlar. Ehtirasların qılışdıgı z.ını,ın torJdılJrı .ımall.>rı bız, ,ıd,ıt.ııı, c.o~qunluql,ı, qanın Qı.l)'naması
ila izah edirik. Eynı s;ım;ır;:ını vcr.ın lı;ırJk;:ıtbr Jyıq b<1şl,1 v.ı ağıllı şakıld;ı edılırc;;ı, buna
soyuqqanlılıq deyirık.
Eyni sözlari qızışaraq bır-bıril;:ı olum-dirim savcışıııa başlayan dovl;:ıll;,rJ d;:ı aid cdarak ısti
müharibadan, dövlatların bır-biri ıla açıq muharib;:ı aparmadıqları, ancaq zıyan vurmaq uçun
allarindan galani ctdiklari zaman ısa oyuq muharibad;:ın danışa bil;:ırik.
aıbatta, sülh dovrunda har bır olka nazakatla davrandığından hatta onun oz vatandaşları
bela soyuq muhariba getdiyindan xaborsız ola bilarlar. isti muharibaya başlamaq uçun bahana
yarananda isa taranardan har biri duşnıanin qafil hucumundan guya ki bark taaccublandiyıni
göstarir.
ABŞ ila SSRİ-nin bir-birina düşman olduqları şübha cloğurmurdu, amma nüva silahının
yaradılması irimiqyaslı isti müharibani qeyri-mümkün ctdi. Bclalikla, soyuq muhariba başlandı.
Heç kim asi müharibaya başlamağa risk etmadi. 1947-ci ilda Uolter Lipman Amerika-SSRI
qarşıdurmasından bahs edan "Soyuq miıhariba" kitabını darc etdirdi. Bununla da, "soyuq
mühariba" ifadasi maşhurlaşdı.
Bunlara baxmayaraq sonralar bcynalxalq münasibatlarda yumşalma muşahida
olunmuşdur. 1959-cu ilda ilk dafa Sovet rahbari Nikita Xruşşov Amerika Birlaşmiş Ştatlarına rasmi
safar etmişdir. 1963-cü ilda SSRİ, ABŞ va lngiltara nüva silahının sınağını atmosferda, suda va
kosmik fazada aparılmaması haqqında müqavila imzaladılar.
21. VIabzasın avvalina hansı cümlani artırmaq olar?

A) Bazan "Üçüncü dünya müharibasi" da adlandırırlar.
B) "Soyuq mühariba" çağırışına cavab olaraq dünyada süratla silahlanma, harbi-siyasi va iqtisadi
qütblaşma prosesi başladı.
C) il Dünya müharibasindan sonra vaziyyat tamamila başqa idi.

D)Taraflar harbi xarclari artırdılar, zaman-zaman kütlavi qırğın silahları icacl etmaya başladılar.
E) "Soyuq mühariba" dövründa taraflar ideoloji taxribat maqsadila milyardlarla dollar vasait sarf
etmişdilar.

Yeni tahsil ro ramı kurikulum üzr,
RMNa ri atı . . ct·?
.. .. d.. .. ·zahı hansı bandda verılmış ır.
tt akilmiş sozun uzgun ı . ..
22 Matnin ı abzasında altın an xa ç . . k ·talla yerli hazar arasında vasıtaçılık ed~n
d .
• A) Şarqin bazi müstamlaka va asılı ölkalarında xarıcı apı
yerli tacir
B) Qarşılıqlı güzaşt asasında razılaşma,uzlaşma .
C) Nüfuzdan salma, gözdan salma, adın~ l~ka g_atırma ma üçün birlaşmiş kollektiv
D) amak va mülk ümumi\iyi asasında bırlıkda ışlamak va yaşa q .
·r d edan va hayata keçıran şaxs
E) Kommunizm ideyalarına asaslanan, on 1arı ı a a
23. Hansı ifada matnda işlanmiş "alindangafani etmak" ifadasinin kontekstdaki manasına uyğun galir?
A) diqqatla, yorulmadan axtarmaq
B) masalani birdafa\ik hali etmak
C) sarbast faaliyyat göstarmak
O) mümkün olan har şeyi etmak
E) har hansı bir hada va tahdiddan qorxmadığını bildirmak
24. Matnla eyni üslubda yazılmış cümlani seçin.

A) Müharibada qazanılan qalaba Amerika xalqını dünyanı idara etmak zaruriyyati qarşısında
qoymuşdur.
B) Alim ayı, ulduzu dartıb yera gatirar, mühariba olmasa. (M. Araz)
C) L.Tolstoy "Harb va sü\h" romanında afsana-mifxarakterli malumatları va real tarixi faktları
müqayisa edarak reallığı aks etdirmaya çalışmışdır.
O) O vaxtkı ağsaqqallar biza "siz mühariba görmadiniz, ay bala"- deyardilar.
E) San düşmanin qabağında igid tarpan vüqar\a,
Tüfangini tamiz saxla, atını da tumarla! (S.Vurğun)
25. Verilmiş cümla hansı sualın cavabı hesabı oluna bilar?

İki nahang döv/at arasında qarşılıqlı faaliyyatdaki konfliktin xarakteri qlobal lider/iyi ala keçirmakla
bağlı idi.
A) Hansı müharibalar daha az talafatla sona çatır?
B) Soyuq müharibada an zararçakan taraf hansı ölkadir?
C) Dünyanın an böyük iqtisadi gücü harada yerlaşir?
D) Na üçün ABŞ va SSRİ açıq düşmançilikdan çakinirdi?
E) Soyuq mühariba hansı sababdan yaranmışdı?
26. Matnin Vl abzasında tünd-qara hartla verilmiş sözü macazi manalı ifada ita avaz edin.
52
Nadirov Tuncay Abdulla oğlO

Yeni tahsil ro ramı kurikulum üzra RM Na ri atı
27 . Matn asasında cadvalda sabab-natica alaqasina uyğun fikirlar yazın.

h Sebab Netice
Nüva silalıı yaradı/dı.
Nikita Xruşşov 1959-cu ilda ABŞ-a rasmi safar

etmişdir.
28. "Sülh başariyyatin xilası, mülıariba isa onun cinayatidir" (V.Hüqo) aforizmini matnin mazmunu ita
alaqalandirin.
29. Üçüncü abzasda altından xatt çakilmiş sözü matnda işlandiyi manadan farqli manada cümlada
işladin.
30. Verilmiş fıkirlardan düzgün olanını seçin va fikrinizi an azı iki cümla ita asaslandırın.
O Matn badii üslubdadır, çünki ...
O Matn publisistik üslubdadır, çünki ...
NadirovTuncayAbdullaoğlu 53
~~:!i')~~-----------------..:.Y..::.e..:.ni:...t:..:a...;h..;_si_l
!lMNasrivvatı ro ramı kurikulum tı·,r,
~ •
. o, ... , diqqatla izlayir, ciddi tadbirlar9örmak barasinda düşünür cümlasinda nöqtalorin yeri na hansı
kömakçi nitq hissasini yazsaq, vergü\\arin işlanmasi doğru olmaz?
A) görünür B) birincisi C) ela bil D) deyasan E) sözun duzü
2. Hansı cümlada altından xatt çakilmiş söz zarf deyi/?

A) Su W!Usoyuq idi. danışarıq.
B) Galaram, Q.J1filJ..
C) Bu işin önami haqqında ona döna-döna dedim. D) Yaxınlıqda köhna bir dayirman var ıdi.
E) Oasabaya gedan yolda çoxlu ağac va gül akilmişdi.
3. Sözlardan biri cümla üzvlari arasında alaqa yaradan kömakçi nitq hissasidir?
A) asla B) üçün C) ümumiyyatla D) ham E) mahz
4. Verilmiş cümlaya hansı ara söz artırılsa, tasdiq bildirar?

"..., günorta faxri xiyabana gedacayik"
A) garak ki B) xülasa C) sözsüz ki D) man bilan E) olsun ki
5. Quruluşca düzaltma olan zarflari seçin.

A) onda, aminlikla, şaxsan B) srağagün, geridan, barkdan C) ilbail, taxminan, rusca
D) yanakı, yuxarı, gülarak E) birdan, ömürlük, xeyli
6. Üzarinda raqam qoyulmuş sözlar asasında müayyan edin.

Bu gün biza Vüqarla1 Muradgalmişdi/ar.
Bu gün biza Vüqarla1 Muradgalmişdi.
Doğrudur Yanlışdır
ı----~--------------+--------
c. mürakkab cümlalaribir-birina bağlaya
1 a. "va"bağlayıcısının sinonimidir.
bilmir.
b. "tak"qoşmasının sinonimi kimi iş/ana
2 d. birgalikmazmununu ifada edir.
bilir.
Ortaq e. Söz/araham bitişik, ham da ayrı yazılır.
1
fikirdir f qoşulduğu sözla biryerda cümla üzvü olur.
A)a,d,e B) b, c, e C) a, c, e 0) c, e, f E) c, b, f
7. Müqayisa cadvalindaki sahvlari müayyan edin.

Yalnız NU nltqhlssaslklmi Hamasas,ham da kömakçlnltq Yalnız kömakçinitqhissasi
lflınlr. hlssaslkimilşlana blllr. kimi lşlanlr.
l.ayn 3. yaxşı 5.asasan
2. oxuyası
A) 1, 2, 6 B) 2, 4, 5
4.görünür 6.qadar _j
C) 1, 3, 5 O) 3, 5 E) 1, 6
54 lla oğl
Nadirov Tuncay Abdu
-
Ycnı tJhsıl proqr,ııııı (kuı lkııhırrı) u1,r.ı
8 ııan5ı 5ozd;ı noqt,ıl,ıı 111yı·ı ın,ı ıııuv.ıflıı tı. 11 f 11tırıl• 1ı rnO ,ı ,l 1'ı()'l. ,11111,U.,,
, , ' Jf
HM~,ııı
tı) gor;ı ... B) fıkı im 11.... f.) lı:ıqlq:ıt ... IJJ •,;ık ... E) hırını ı ...
9 . Modal 5oz lşl;ınan (uml;ını '> •ı;ın. (/Jur(Jıı l>aı.J/,Jıı bıııaxılmı>dır)

A) tıparıcı q;ızctl;ırın xulasa\ı ll;ı hı1.1 t,ını• t'ldı I') c _ . ,
' • , ,rır.ı•,:ın bu ı 1 d:ın x:ıh:ırı varmı !
C) Gorunur uzaq d an manım torpJğım I) ~-
. . • ) .,uzun duzu hu ı 1 ı;ox ı;,ıtındır.
E) 8.Jlı bız bu torpaq uçun doyu~m;"Jya daım ha1.ırıq.
10. Han~ı cüml.Jda asas nitq hıs<,;ısi il;ı omonımlıyı olan kom:ıkı;ı nıtq hı5s.Jsi l• l.ınmı1dır?
A) Dı tez ol, qardaş!
1
B) Vay! bu ımış darsı-usulı-cadıd?

C) Yani san harada işlayırs.ın?
D) Kaş o bizim la gal;ı ıdi.
E) Başqa adamlarla çox oturub-durma!
Matni diqqatla oxuyun va 11-20-ci tapşırıqları matn asasında cavablandırın.
EVRIKA!
(1) Qadim Sirakuz şaharinin hakimi Hieron Arximedin uzaq qohumu idi. O, Arximeda
böyük1 hörmat baslayirdi.
(2) Bir gün Hieron mahir 2 bir zargari yanına çağırıb ona (qızıl) kulça verdi va bu qızıldan
tac düzaltmayi anır etdi.
(3) Bir müddatdan sonra zargar düzaltdiyi tada galib çıxdı. Tac, doğrudan da, çox gözal idi.
Hieron zargarin işindan razı qaldı, ona~ verib yola saldı. Lakin xabarçilar Hierona çatdırdılar ki,
zargarqızılın bir hissasini oğurlayıb yerina gümüş qatmışdır. Hieron amr etdi ki, tacı tarazida
çaksinlar. Tacın çakisi zargara verdiklari qızılın çakisina barabar idi. Vena da Hieronun
maslahatçilari: "Bu, tacın qızıldan olduğunu sübut etmir", - dedilar.
Hieron Arximedi yanına çağırtdırdı. Ona ahvalatı danışdı va bu masalanin hallini tapmaqda
maslahat istadi. Arximed hökmdardan bir gün möhlat aldı.
Bütün günü fikirli-fikirli şahari gazib-dolaşan Arximedin ağlına heç na galmadi. Axşam o,
hamama gedib vanna qabul etmak istadi. Vanna ağzına 3 kimi su ila dolu 4 idi. Arximed vannaya
giran kimi su ila dolu suyun bir hissasi daşıb yera töküldü. Ela bu yerdaca tac masalasi onun yadına
düşdü. Arximed "Evrika!" - deya ela qışqırdı ki, hamamdakılar düşündülar: "Görasan, bu adam
vannada na tapıb?" Alim vannadan sıçrayıb tez-talasik aynini geyindi va kaşfini tacrübadan
l
keçirmaküçün evina qaçdı.
Ertasi gün Arximed Hieronun yanına galib masalanin hallini tapdığını ona söyladi.
Arximedin talabi ila tacı va hamin ağırlıqda qızıl külçani gatirdilar.
Hamı gördü ki, tacın olduğu
......................................................................................................................................
birinciqabdantökülan su ikincisindan daha çoxdur.
Arximed üzünü Hierona tutub dedi:
- Möhtaram, Hieron, özün gördün ki, tac eyni ağırlıqda olan tamiz 5 qızıldan daha çox suyu
IIXıfdınb çıxartdı. Bu O demakdir ki, tada qızılın hacmi eyni deyi!. Demali, tacın tarkibinda başqa
YlıııaI metal var. Bu da gümüş ola bilar. Eyni çakini saxlamaq üçün zargar dayişdirdiyi qızıla
lllılıııaıı dahaçox gümüşdan istifada edlb. Ona göra da tacın çakisi eyni qalsa da, hacmi artıbdır.
(4) Bunueşldan Hleron qazabindan aşıb-coşdu va fınldaqçı zargari yanına çağırtdırdı.
55
Nadlrov Tuncay Abdulla oğlu
RML!Nta~ıs!!riiJ::tw:a~t.!,_ı__________________ ro ramı kurikulunı ..
Y.:...;e:;.:.ncc.i..:.ta.::..;h..:..;scc.cil
Uzrd
Andınecf
evfna qayıdıb iJz axtanşlanna davam etdi. O bilirdi ki, böyük bir kaşflıı
aseıınasındadır. Arxlmedmaayyanetdl ki, suyadüşan lstanllan dsma ltalayici qüvva taslr edtr.
Bıı qtıwa ltamlndsmln sıxışdırdıAı suyunçaklslnabarabar olur. agar cisim sıxışdırdığı sudaıı
ajınlırsa, o INıbr. Yoır, agarsıxışdınlmış su ağırdırsa, ondadslm suda üzür.
{S) Bela\Uda,Arximedfizikanın asas qanunlarından biri olan "mayeyadüşmüş cisına
soolmış mayenin~kisl qadarltalayiciqüvvanin tasiretmasi"qanununukaşf etdi.
11. Matnda hansı sua\a cavab tapmaq mümkündür?

A) Hieronun tac düzaltdirdiyi zargarin adı na idi? B) Sirakuz şahari na vaxt salınmışdı?
C) Arximed hansı illarda yaşamışdır? O) Evrika sözünün manası nadir?
E) Arximed zargarla na danışmışdı?
12. Üzarinda raqam yazılmış sözlardan birinin matndaki manası (haqiqi va ya macazi) doğru, şarhi
yanlış verilmişdir:
A) 5--+ Haqiqi manadadır; O tamiz spirti xastanin yaralarının üstüna tökdü.
B) 3 --+Macazi manadadır; Ölkaya idxal edilan bütün taxribat maşınlarının ağzını ömürlük bağladı.
C) 2--+ Macazi manadadır; Can usta, mahir usta, gar.ık işin iş olsun.
O) 4--+ Haqiqi manadadır; Qızının hargünkü bu talaş dolu sualını oxumağa ana vardiş etmişdi.
E) 1 --+Macazi manadadır; Böyük loxma ye, böyük söz söylama.
13. Matnda altından xatt çakilmiş ifadani izahı verilmiş hansı sözla avaz etmak olmaz?
A) mükafat B) baxşiş C) maaş D) hadiyya E) pay
14. Matnda qarşısında raqam qoyulmuş hansı abzas yarımçıqdır, tamamlanmamışdır, alava cümlalarl
işladilmaslna ehtlyac vardır?
A) 1 8) 5 C) 4 D)3 E) 2
ıs. Matna asasan doğru hökmdür:

A) Zargarln hakim Hlerona kalak galmak planı baş tutur.
8) Xabarçllarln verdlyl malumatın yalan olduğu ortaya çıxır.
C) Slrakuz hakimi fırıldaqçı zargarl cazalandırır.
D) Arxlmedzargarln da kömakllyl lla "mayeya düşmüş clsma sıxılmış mayenln çakisl qadar
ltalaylcl qüvvanln tesir etmasl" qanununu kaşf edlr.
E) Hleron uzaq qohumu Arxlmeddan kömak lstamakda doğru harakat etmiş oldu.
16, Matndamötarlza daxlllnda verilmiş söz hansı funkslyanı daşıyır? Hamin sözü seçdlyinlı varıantı
uytun başqa bir cümlada işledin.
o lnformattv cı poetik
□ terminoloji
CQmla
56 --------Abduııao ~
Nadlrov Tuncay
Yenitahsil ro ramı kurikuluın üzra
RMNa rı atı
17, Cadvali matrı asasında tamamlayın.
Plan
Matnln tarklb hlssalari
1. Arximed qanuııu
a. .............................
.
2............................
.
3. Evrika
C• ................................
- ---- __J
18. Matna asasan problemi lıall edin.
"Nay;ı göra bazi cisim/ar suda batır, digarlari isa batmır? Masa/an, kiçik bir daş parçasını suya atan
kimi suyun dibi na gedir, lakin ondan yüz dafa ağır ağac gövdasi suda batmır"
Çünki
19 Cadvali matn asasında tamamlayın
Matnin tünd-qara Hamin xüsusiyyata

Hamin xüsusiyyata
harllarJa verilmiş aid matndan kanar Matnin digar
hissalarinin üslubi aid matndan kanar
hissasinin üslubi nümuna (cümla va
xüsusiyyatlari nümuna (cümla va
xüsusiyyati ya ifada)
ya ifada)
1
I
I
!
20. Matrıın
• mazmununu va ge d'ışa t ı nı nazara alaraq boş buraxılan hissani tamamlayın.

n
,rıqları matn a asında cavablandırın.
Matnı diqqatla o. uyun \'i1 21-30-cu tap
ttasaN sav BAYANDUR

- turklarindan olan arkarda va dövlat xadırn 1
•qo ~n\u do\."\atmin bam ı, man ac.ı 0 guı
Hcl n ha 1423-cu ı\da anadan o\muşdur. · d
• \ b • \ b Qara Yuluq 0 man 8 ayın nava ı ır
Uca boylu olduğuna gora "Uıun Ha n aqa ını a ı • _ •
'b b • divacdan Ugurlu Maharnrnad
Trabzon ımperatonı ı !ohanın qııı O pına xatunla ev 1anı va u ıı _ ,
\aq ud ha 7.e :na\ ha , u\tan , alı\, Mırıa Yaqub, Yu ıf Mırıa va Ma ih 1ırza adlı 7 oglu ~lub._O,
bacı ·ını Cuneyda ( 3h ı mayıl 'ata ·ınin baba ı), qrıı Alamşahbayimi i a Şeyx Cuneydın oglu
e Heyd r.:ı ar.:ı venb.
Uzun Ha an O manlı ımpenyası, Vene ıya Respublika ı, Böyük Mo kva Knyaılığı, Qızıl
Orda, Polşa. A tnya, facan an, Çexıya, Almaniya, Mısir, Hindistan va başqa dövlatlarla
dıplomatı mun ıbatlar qurub.
Uzun Ha anın !>arayında afir olmuş Venesıya dıplomatı Ambrozio Kontarininin yol
qe ·dl nnda maraqlı miKjamlar var. O yazır: "Uzun Hasan çox yeyır, oz qonaqlarına qulluq etmayı
cvır Onun anında hamışa r.:ıqqasalar va muğ;ınnılar olur Onlar Uzun Ha anın amrı ıla o ·uyub-
o ·na ırlar Umumıyyatla, o, xoşxasiyyatli, arıq, ucaboy, qırmızı ifat bır kışıdir va uzunda tatar
cızgıl n ar"
Uzun Hasan Ağqoyunlu tayfalarını birlaşdırır, Dada va Farat çaylarının yuxarı aı arı
borunca pa -taxtı Dı arbakirda yerlaşan kiçik bir arazıda öz hakimıyyatını qurur. Ozuna qarb
d vl, ti n arasında muttafıqlar axtarır, hır neça Avropa olkasindan odlu ılah almaq uçun
danışıql:ır apanr
Uzun Ha an 1467-ci ilda Muş duzılnda Cahanşahı mağlubiyyara uğradır, Qaraqoyunlu
dovlatını suquta yetırır. Mahmudabad döyüşunda abu Saidi mağlub edarak Teymurılar dövlatinı
z~ılladır Da.ha onra paytaxtı Tabriz şahari olan hoyuk Ağqoyunlu dovlati qurur. İlk növbada ölka
ıqtı dıyyatının ınkışafına takan vennak uçun bir sıra ıslahatlar aparır va "Padşah Hasanin qanun-
1 n" adı ı1 maşhurlaşan qanunnama qabul edir. Vergilarin yığılma ı qanunılaşir va • sistematik
~akıl ahr, ·,matkarlıq va tıcarat inkişaf edir, xazina dolur va Azarbaycanda markazlaşdirilmiş
dovlat ya.ranır
U-ıun Ha an ordunu takmillaşdirmak maqsadila Avropadan harbi mıltaxassislar davat edir.
Odlu ılah. o cunıl~~n top ı teh alına başlanılır, topçu kadrlar hazırlanmasının asası qoyulur.
Eyıu umanda tıkıntı ışl rı geniş vusat alır, Tabrizda örtulü Qeysariyya hazarı, Nasriyya
unıversıteu ıla bırhkda nıohtaş m ma cid va digar ictimai binalar da tikilir. Sarayda alimlar maclisi
taşkl.l olunur. ı.angm kıtabxa.na yaradılır.
O manlı lmperiya ı aleyhına yaradılmış koalisiyanını daha da möhkamlandirilmasina
çalıµn Uzun H;nm Sult..ın il Mehmeta qarşı bir neça döyüş aparır. ilk döyüşlari Uzun Hasan
apanr, sonra ıs.ı v ziyyat tamam dayışır.
1478-cı ıl yanvann 5-da vafat edır va ozunun tikdirdiyı Nasriyya mascid kompleksinda dafn
olunur.
Onun ~fatından taxmınan 20 il son Ağ ı d- ·· · ·
Şah lsm.ayıl .u. . . ra qoyun u ovlatı ıki yera parçalanır. 1501-ci ilda ısa
"qoyunlu dovlatının movcudluğuna son qoyur.
21 • 1 ln J Jn hansı fıkır doğrudur?

A) Aıqoyunlu dovl tının xarıcı ı
B) A~ıllı ,·a mu ya atı uğursuz olınuşdur.
drık rk.:ırda olan Uzıın Ha
n Osmanlı dôvlati ila dostluq münasibatlarını J 1
. d ııı
qonıyub sax.tanıışdır
C) ~qoyunıu dovlatının a a
dayağı va dostu Safavıl d- . . şdur
ar ov 1atının qurucu u Şah lsınayıl oıınu
S8
Nadirov Tuncay Abdull, 0
a gJıı
D) Odlu silahdan istifadan in genişlandirilmasi Uzun Hasan in diqqat markazinda olmuşdur.

E) Hasan baydan sonra Ağqoyunlu dövlati daha da güclanir.
22 . Qarşısında • işarasi qoyulmuş sözün matndaki manasına uyğun şarh hansıdır?

A) Burada bir sasin digarina uyğunlaşması hadisasi baş vermişdir.
B) Müayyan bir plan asasında qurulmuş işlarin düzgün yerina yetirilmasina nazirlik özü nazarat
edir.
C) Karim baba tüfangini har gün silar, tamizlar va arabir daran in içi na enarak bir yeri nişan atardı.
D) Qanunu µozanlar masuliyyata calb olunurlar.
E) Hayat, baş açılmaz bir özbaşınalığa çevrilarak, artıq şüursuz va iradasiz bir cisim kimi öz
takarinin altına alıb azmaya, ovmağa başladı.
23. Tarixçı Şarafxan Bitlisi yazırdı: "Onun "Qanıınnama"si vergilarin alınması harada qaydalar, İraqda,
Farsda va Azarbaycanda istifada edilirdi" cümlasi ita matnin hansı abzasını genişlandirmak olar?
A) VI B} ili C} IV D} V E} VII
24. Hansı fıkirla Hasan bayin hayat va faaliyyatini yığcam şakilda ümumilaşdirmak olar?
A} Görkamli qanun mütaxassisi kimi daha çox tanınıbdır.
B} Ensiklopedik bilik sahibi olmuşdur.
C} Tariximiza ilk dövlat başçısı kimi daxil olmuşdur.
D} Dünya tarixinda ilk dafa olaraq "Qanunnama" hazırlatmışdır.
E} Azarbaycan tarixina tanınmış dövlat rahbari kimi daxil olmuşdur.
25. Hansı cümlalar matnin heç bir abzasına artırıla bilmaz?

l.Takca Azarbaycanda deyi!, Uzun Hasanin hakimiyyati altında olan bütün arazilarda qüvvada
olmuşdur. "Qanunnama" dövrümüzadak galib çatmamışdır.
2.Uzun Hasanin takabbürlü olması atrafındakı düşm.ınlarinin sayını artırmışdı.
3.XIVasrda Ağqoyunlu dövlati yarandı va Safavilar dövlati onu süquta uğradana kimi yaşadı.
4.Uzun Hasan böyük tikinti işl.ıri da aparır. O, T.ıbrizda örtülü Qeysariyya bazarını, Nasriyya
universiteti ila birlikda möhtaşam mascid v.ı digar ictimai binalar tikdirir.
5.Uzun Hasan madaniyyat işlarina da qayğı ila yanaşırdı.
A} 1,5 B} 2,5 C} 1,2 D} 3,4 E) 2,3
26. Matnda üzarinda raqam qoyulmuş sözün qarşılığını müayyanlaşdirin v;ı hamin qarşılığı m.ıtndan
k.ınar cümlada işladib yazın.
NadirovTuncayAbdullaoğlu 59
Yeni tahsil ro ramı kurikuluın
RMNa ı ı atı tııt,
.. il d" k ··çünkonkret addımlar atmışdır" tezisin•I
27. H/1,Jsaıı bay Bayandurordunumukamma aş ırma u t.ısıı 1 ,
ed.:ın abzası olduğu kimi yazın.
28. "Padşah Hasanin qanunları" adı ila maşhurlaşan qanunnama müasir dövrümüzda mövcud ola1
hansı nazirliyimiz üçün ahamiyyatlidir, alaqalidir?
Nazirlik: ---------------------------------..
Çünki, ---------------------------------
29. Matnin üslubi xüsusiyyatlarini nazara alıb aşağıdakı tapşırığı hail edin. Hansı nümuna matnın us
lubu ila eynidir? (✓)
□ Mana ordu garakdir, xastaya darman kimi,
Mana ordu garakdir, nafes kimi, can kimi.
Mana ordu garakdir, sarsılmaz cahan kimi.
Ordum varsa,yurdum var,
Ordumyoxsa,yurdumyox!
Matnin üslubu ila eynidir, çünki
□ Bütün maktablarda "Uzun Hasanin 595 illikyubileyi" döv/at saviyyasinda keçirilsin.
Matnin üslubu ila eynidir, çünki
□Manim fıkrimca, heç bir nümuna matnin üslubu ila eyni deyi!, çünki
30. Matnda tünd-qara harflarla verilmiş sözlardan macazi manada olanını matndan kanar cüınladı
başqa manada işladin.
60 d ııa oğl~
Nadirov Tuncay Ab u
kurikuhını uzr;:ı
HMN;,,.ri alı
BURAXILIŞ MÖVZUSINAQIMTMIANI- 7
J. Sözlardan biri öz birlaşııı.>siııiıı h;ıııı asılı, lı;ıııı d;ı vsas t;ır;ıfı kiıııi işloıı;:ı bllmaz:
A) qadar B) oxunıadan C) qınııızı D) h<111s1
2. Hansı söz birlaşmasinin birinci tarafiııi iki ıııuxt;:ılif ııitq hissosi kinıl düşunsok, ycn;:ı söz hlrl.ışm.:ısi
olacaqdır?
AJ qızıl payız 13)siııfi ınübdriza C) şirin baxışı
D) maktabaqadar tahsil E) igid .ısgar
3. üç asas nitq hissosindan ibarat ismi birlaşnı;ı işl.ınıııiş Cliınl;ırıi müayy;ın edin.
A) Atasına kömak etnıayi özü na övlad borcu bilirdi.
B) Qocanın üzündan nur yağırdı.
C) Düşman hücumunun qarşısı qatiyyatl;ı alındı.
D) Vatanin azadlığı uğrunda ş.ıhid oldular.
E) Manim işim insan, v.>t.>naş yctişdirmokdir.
4. Hansı mürakkab adın yazılışında sahva yol verilibdir?

A) Orxon - Yenisey abidalari D) Humanitar siyasat ınas;ılalari şcibasi
B) Birlaşmiş arab amirliklari E) Möınina Xatun türbasi
C) Bakı Beynalxalq Multikulturalizm Markazi
5. Hansını ham sarbast, ham da sabit söz birlaşmasi kimi düşünmak olar?
A) dil boğaza qoymamaq B) fikir götürmak CJ burnunu çakmak
D) söz gülaşdirmak E) ipi yığmaq
6. "Tabelilik alaqasinda olan söz/ar biri digarindan asılı olur. Bu asılılıq, adatan, ismin hal, mansubiyyat,
xabarlik şaki/çitari vasitasila yaranır" Hansı cümlada hal ş.ı-kilçisi tabelilik alaqasinin asılı tarafıni
yaratmamışdır?
AJ Olimpiyada markazina sarı gedan sinfın alaçısı idi.
B) Yolun kanarında rangbarang güllar akilmişdi.
C) Nuru paşa Bakının azad edilmasina başladı.
D) Bura yeni texnikadan da gatirilmişdi.
E) Bu müfattiş dünan galanlardandir.
7. Biri mürakkab söz birlaşmasi deyi/:

A) Sinfın qapısını döyanda B) icra hakimiyyatina maxsus
C) Sahar uşaqlar darsa gedanda D) Apre! şahidlarini xatırlamaq E) Suyun lal axanı
8. Hansı variantda altından xatt çakilmiş şakilçi tabelilik alaqasini yaratmışdır?

A) qahva.diuı aldı. B) kitab sanlndir. C) sapln başladı.
D) oxuyanın natica_ü E) hard.in...galirdi.

RM Naşriyyatı Yeni tahsil programı (ku~
Uır,
9. Cadvalda verilan mürakkab adların hansında orfoqrafık yanlış sahv izah olunmuşdur?
MOrakkabad Orfoqraflkyanlışın izahı
"göl" sözü kiçik hartla va "Göy" sözü na bitişik yazılrnaıı
1 A) Göy Göl rayonu
idi.
~)_ Böyük vatan müharibasi "Vatan" sözünün ilk harfi böyük yazılmalı i~
Har üç söz dırnaq ("") içarisinda böyük hartla yazılrna1ı
C) Azarbaycan bayrağı ordeni
idi.
D) 20 yanvar "yanvar" sözünün ilk harfi höyük hartla yazılmalı idi.
E) Mömüna Xatun türbasi "xatun" sözü kiçik hartla yazılmalı idi.
--
10. İsmi birlaşmalardan birinin asılı tarafı iki nitq hissasinin xüsusiyyatini daşıyan sözla ifada
olunmuşdur?
A) lapanin lazzati B) şirin meyva C) kitab oxuyan
D) oxumaq arzusu E) yad insan
CORCUNHaYATI
EvimizabadbaxtHkva aiJrsmaqlarm~aldiyiaxşamı heçvaxtunutmuram.
Futbol maşqindan sonra qardaşım Corc 40 daraca hararatla yorğan-döşaya düşdü.
Hakimlar onu yoxlayıb dedilar ki, Corc poliomielita yoluxub.
Hakim dedi ki, Corca dahşatli haqiqati demaya borcludur.
-Bunu sana demak manim üçün çox ağırdır, oğlum, amma .& poliomielit sağlamlığını ciddi
sarsıdıb; mümkündür ki, bütün hayatın boyu axsayasan va sol qolun itlic qalsın.
Corc isa talaba-mazunlar arasında gülaş üzra çempion olmaq istayirdi, keçan mövsümü
bütünlükla buraxmışdı. Bunu eşidanda az qaldı dili tutulsun. O, asta tonda pıçıldadı:
-Doktor.
-Ha, oğlum,-hakim onun üzarina ~ - na demak istayirsan?
(-Cahannam olun), - Corc cavab verdi.
Ertasi gün tibb bacısı onu döşamada üzüqoyulu gördü. Karıxmış halda:
-Na olub? - soruşdu.
-Bax, gaziram, - Corc cavab verdi.
(1) O metal bandlardan, hatta qoltuqağacından imtina etdi. Bazan 20 daqiqa arzinda
stuldan qalxa bilmirdi, amma heç kasin kömayini qabul etmirdi. Yadımdadır, tennis topunu sağlam
adamın alli kiloqramlıq ştanqı qaldırdığı çatinlikla qaldırırdı. Onun komandasının kapitanı kimi
gülaş döşayinin üzarina neca rahat va süratli çıxmasını da xatırlayıram.
(2) Amma bu son deyilmiş. Növbati il Corcu Missuri-Uoli kollecinin futbol komandasının
tarkibina daxil etdilar. Amma bu dafa da onu mononukleoz xastaliyi yıxdı. Qardaşım Bob onun
üçün alindan galani etdi.
(3) Corc mononukleoza qalib galdi, bu işda ona Bobun verdiyi dars çox kömak etdi: çıxış
yoluhamlşa var!
(4 ) Amma Corc hala üç payızı da xastaxanda keçiracakdi. 1948-ci ilda ayağına paslı misrnar
batdL1949-cullda tonzllita tutuldu - badamcıqlan iltihab keçirdi. Daha sonra yanıq xasarati aldı.
-ıu
62 dulla og
Nadirov Tuncay Ab
Yt'ııı ı,1hsil Jroı r.ııııı kıırikııluın uzı\)
RM Na rı atı
(5) azabl.ır Corcu möhkaınlatdl vo istonilan çatinilyln öhdasindan gala biiacayina inamını
artırdı. O, h:ıradasa oxııınuşdu ki, takca ın:ıncalori göronlilr maqs.ıdi gözdan qaçırırlar.
Corc "Gülilş üçlin bahana", "i)n yaxşı Amerika komcdiyaları" kimi orijinal şouları ila
telcviziyada inqilab ctdi, kiçik Scmıni-0:ıvlsin iştirakı ifa çokilan proqraınına göra lsa "Emmi"
nıiikafatı aldı.
Harfi monada o, azablar kürosiııdon keçeli, anıma notic.ıda ruhu polacl möhkamiiyi qazandı, -
Corc bıı giiciiııil insanları ..............................................................................
.
John Wane Shlatter
11. Motııdo qarşısınd.ı • işarosi qoyulıııuş sözün aid olduğu üslub ila eyni üslubda olan numunani
seçin.
A) Mncazın novloriııdnn biri olan mclcıfor oşya vo ya h.ıdisanin 111ü3yy;mbir alamalinin digar oşya
v3 ya hadisonin üz.-ırino köçürülm;:ısidir.
B) Az;:ırbaycan Rcspublikasının prezidcnıi c3nab ilham i:)liycv Ulu öndarin abidasini ziyarat edib-
dir.
C) 1.2. Azarbaycan Rcspubiikasında ail;:ı dövl;:ıtin himayasindadir. Anaiıq, atalıq, uşaqlıq qanunla
mühafıza edilir.
D) Bir sah3r yuxud,ın durub,
Özünü uşaq gör;:ıs.ın.
E) Kand şirin yuxuda idi.
12. M.ıtı1in ideyası ila saslaş3n

deyimi seçin.
A) H3r kim ki X3St31.ınir, günah onun özünd3dir.
B) Sorğulanmayan bir h3yat yaşanmağa daymaz.
C) an yaxşı polad an yüks3k hararatda hazırlanır.
D) Xast31ikJ3r dünyadakı imtahanlarımızdır.
E) Ail3 3n höyük arxa va gücdür
13. M3tnda nömralanmiş hansı abzasda mantiqi ardıcıliığı pozan cüml3 işlanib?
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) S
14. Matnd 3 tünd-qara h3rflarla verilmiş sözün kontekstd3ki manasını v.ı h.ımin m.ınaya uyğun nümu-
n.ıni ınüayyan edin.
A) tasir/i: Bokçunun ağır yumruq zarbasi raqibini yera yıxdı.
B) darin: Muradın yuxusu çox ağır idi.
C) dözülmaz: Karim bay qapını açanda ağır va boğucu, isti hava onu vurdu.
D)faciali: Bu ağır manzara qarşısında na deyacayini bilmirdi.
E) çatin: Onun ağır hayatı çoxlarının qalbini sızladırdı.
15. Matna asasan Corcun xarakterc.ı tabliğ etdiyi keyfiyy.ıtlara aid deyi/:
A) qatiyyatliiik B) kobudluq C) ümidii olınaq
D) sabirli olmaq E) iradalilik
Nadirov Tuncay Abdulia oğlu 63

,.
~MJ~~~!_..----------~~~=~=:Y:(~•ı:ıl~t:;.ıl:ıı.:1:1~
Naşriyy,ıtı
R
M
-
, rnd·ı
tıı~·o~q~ı ,ınıı lrnı ll<ulıırn 1 ·1,ı ,ı
1 1 yoxs·ı m..ıcazı ııı::ıı ' •' 5
ı ı;ıııdıyıni mu,ıyy;ııı ı•dı ıı y
u akilmlş sözi.in lı;ıq q' '
16. Matnd.ı altından xa ç ·ı I d;ı forqll nıt>ııatla lşlt>dln.
H;ımln söı.ü matndnnkanar cı ın ;ı '
•
• • .. .•. daxilindaki cüml.ıy.ı (ıfaday.ı ) hansı
' üslubda yer verılma\ı
17. Corcun nitqindan vcrılmış motaı_'.ı.a . .. ·lubl xüsuslyy.ılini yazın.
maqbul sayılır? Haminci.imladamuşahıda olunan u:;
18. Matnda nöqtalarin yerina uyğun galan fikir yazın.
saxlamaqla matnin saciyy;wi üslubi xüsusiyyatlarina

Altından x.ıtt mı
·ş cümlad.ı m.ızmunu
xüsusiyy.ıtd.ın istifad.ı edın)
k'I
I .
Çiled.ırak cüml.ını. yenıd.ın
19. uyğun d.ıyişiklik . (
yazın. .ın azı
bir üslubi
20 • "Güdü insanlar har şeyda qazananlar deyi/, yıxıldıqlarında qalxmasını bilandir" deyimini matndaki
müvafıq obrazla alaqalandirib fıkirlarinizi an azı iki cümla ila asaslandırın.
Matnl diqqatla oxuyun va 21-30-cu tapşırıqları matn asasında cavablandırın.
MIRVARI SIRtALIQIZ
"Mlrvarl sırğah qız" holland rassamı Yan Vermeerin şah asari hesab olunur. Adından da
g6ründüyü kimi rasmln asas motivini mirvarl sırğa taşkil edir. Tablo hal-hazırda Hollandiyanın
Haaqa şeharindakl Maurltshuts rasm qalereyasında saxlanılır. Sözügedan asari bazan "Qarb Mona
Llzası• va ya "HollandMonaLlzası" da adlandırırlar.
Venneertn asarlar! haqda ıenlş malumat, demak olar ki, yoxdur. Bu asar da istisna deyil:
Raım ıaart •ıv Meer" şakllnda lmzalanıb, amma tarlx qeyd edllmayib. Rasmin 994-ci ildaki ı
, ıonıuıcu berpasmdan sonra şaklln lnca rangll komblnaslyası va qızın tamaşaçıya baxışının yaxınlığı
1
ılılba.çez anıb.
64
dulla oğhl
Nadirov Tuncay Ab
Yeni tahsil ro ramı kurikulum i.izra
RM Na rı atı
Vermeerin nadir asarlarinin xarica satılmasının qarşısını almağa çalışan Viktor de Stuersin
maslahatila A.A. Tombe 1887-ci ilda tablom, Haaqada keçirilan auksionda iki gilder 3 senta satın
afmışdır. Amma varisi olmadığından bu asarla birga başqa tabloları ela 1902-ci ilcla Mauritshuisa
bağışlayıb. asar XX asrin sonlarına doğru maşhurlaşmağa başlayıb.
1999-cu ilda Tracy Chevalier bu tablonun yaranmasından bahs edan "Mirvari tanalı qız"
adlı tarixi roman yazmışdır. Romanda Verıncerin şaklin ç;:ıkilnıasi i.içi.in pulla tutulmuş Grict adlı
qulluqçu ila yaxınlığından va "Mirvari tanalı qız" as<1riç<1kilark<1n Grietin onun arvadının mirvari
sırğasını taxdığından b<1hsedilir. Bu romanın motivlari <1sasında 2003-ci.i ild;:ı baş rolda Skarlett
Yohanssonun oynadığı eyni adlı film çakilınişdir. 2008-ci ilda as<1rta maşaya qoyulınuşdur.
Basbu rasmi "Mona Liza"ya yaxınlaşdıran nadir? H;:ır iki as;:ırda calbcdici arxa fon var.
Farq bundadır ki, "Mona Liza" portretdir, Verıncerin şah as<1riniisa portret saymaq olmaz.
Buna "Trone" deyilir, bir xarakterin, var olan insanın tamsili anlamına galir. Gi.iman ki, tablodakı
mirvari sırğalı qız ekzotik insandır, çünki sarı örtüyu, XVII asr holland nıadaniyyatina xas olmayan
geyimi va böyük ölçülü mirvari sırğaları ilk baxışdan tanış galmir. Onu profıldan görürük, amma ön
tarafdan baxmağa çalışsaq, Mona Lizaya banzadiyini görarik. Har iki örnakda asrarangiz baxışlarla
qarşılaşırıq. Bu darin baxışlarla hiza na anlatmağa çalışırlar? Na düşünürlar, kimdir onlar? Cavabını
bilmadiyimiz suallar ortaya çıxır.
21. M<1tninikinci abzasında ti.ind-qara rangl<1verilmiş sözun izahı ila bağlı düzgün fıkirlari seçin.
ı. Haqiqi manadadır.
2. "Eni çox olan, gen" demakdir.
3. Macazi manadadır.
4. "Miqyası, qavrama dairasi, ölçüsü höyük" manasındadır.
5. "Darin, asaslı, atraflı" demakdir.
A) 1, 2 8) 3, 4 C) 3, 5 D) 1.4 E) 2, 5
22. Matnda hansı malumatyoxdur?

A) "Mirvari sırğalı qız" rasminin "Mona Liza" ila müqayis<1si
8) Rasm asarinin auksiona çıxarıldığı vaxt
C) Vermeerin imzası
D) "Mona Liza" asarinin müallifı .
E) Tablo haqda başqa müalliflarin asarları
.. " . " .. .. "'tndaki (iV abzas) manasına uyğun şarh edilib?

23. Hansı numunada motıv sozu m,,
A) sanat asari mövzusunun asas ünsüri.i
8) badii asarda iştirak edan şaxs; surat, tip
b •• '"k hekaya
C) hacmca höyük, adatan nasrla yazılmış oyu
D) kinofılm, kinoşakil, kinolent
E) üzarinda şaki! çakilan, naxış salınan asas rang
24. Matnin aid olduğu üslubdan farqli olaraq V abzasda:

1. 8adii sualdan istifada olunmuşdur.
2. Sözün macaziliyindan istifada olunmuşdur.
3. Terminlara yer verilmişdir.
4. Elmi-kütlavi nitqdir.
5. Macazimanalı sözlar var.
D) 3,4 E) 2,5
A) 2,3 B) 4,5 C) 1,5
65
NııMnw TuncayAbdullaoğlu
Yeni tahsil.2.rogramı kurikulunı,
RM Naşriyyatı .:.ı.. uır,
25. Verilmiş cümla matnin neçanci abzasına artırıla bilar?

Rasmin çox sevilmasinin bir sababi da budur.
A) ı abzas B) il abzas C) 111abzas D) V abzas E) iVahı.as
26. Doğru, yoxsayanlış?

1. "Mirvari sırğalı qız" Vermeerin yegana asari deyi!. o
2. A.A.Tombe incasanat havaskarı idi. o
3. Y.Vermeer bu asari sifarişla çakmişdi. o
4. asar sonuncu dafa keçan asrda harpa olunmuşdur. o
5. "Mirvari sırğalı qız" Vermeerin vatanindan kanarda satılmışdır. o
27. Matndan seçilmiş sözlarla onların izahları arasında uyğunluğu müayyan edin. (Raqamlarır
qarşısında uyğun variantları yazın)
]
1. Motiv A) Musiqi va ya başqa sanat asari mövzusunun asas ünsürü
-- ---
2. Kombinasiya B) Sirli, anlaşılmaz
C) Müxtalif va ya eyniC'insli şeylarin bu va ya başqa qayda uzra

3. Fon
düzülüşü
4. asrarangiz D) Üzarinda şakil çakilan, naxış salınan asas rang, zamin
Sabab Nadca 1
"Mirvari sırğalı qız" asari 1994-cü i/da barpa

edi/ib.
A.A. Tombe bu asari rasm qalereyasına bağış/ayıb.
66 d Jlaoğl~
Nadirov Tuncay Ab u
Yeni tahsil ro ramı kurikulum üzra
29. Matnin sonuncu abzasındakı "profil" sözünün konteksla uyğun manasını izah edin. Hamin scizü
matndaki manada başqa cümlada işladin.
30. Matnin V abzasından istifada ed.ırak Eyler-Venn diaqramını doldurun.
"Mirvari sırğalı qız" "Mona Liza"
67
NadirovTuncayAbdullaoğlu
Yeni tahsil
RM Na ri atı
. k'1 0 1 cümlanin xabari olmaz:
ı. Biri mübtadası ikinci şax s ın ta an C)yığış (maq)
A) yazıl (maq) B) bağlan (maq)
D) çakil (mak) E) deyin (mak)
2. Hansı cümla üzvü daha çox nitq hi~sasinda~ ibaratdir? .. di"

"Kömaketdiyinagöra kandin baladıyya sadrı na kand camaatı taşakkur et ..
. 1 E) sabab zarflıyı
A} mübtada B) xabar C) tayın D) tamam ıq
3. Nöqtalarin yerina hansı söz alava olunsa, cümlanin tahlil sxemi dayişmn?
Şahid Raquf Orucov...peşakar kaşfiyyatçımız olmuşdur.
A) har zaman B) bizim C) olduqca D) orduda E) casur
4. Oxumacı müqaddas kitabımızda da amr edilmişdir cümlasindaki altından xatt çakilmiş sözla bağı
yanlış fikri müayyan edin.
A) İsmin va feilin xüsusiyyatini daşıyır.
B) Tasriflanan feil deyil.
C) Malum növdadir.
D) Quruluşca sadadir.
E) Sintaktik cahatdan na etmak? sualına cavab verir.
5. Birini iki farqli cümla üzvünün sualı kimi düşünmak olar:

A) neca? B) na tarzda? C) haranı? D) haradadır? E) kimi?
6. "Mühandis ......." nöqtalarin yerina ela söz seçin ki, "mühandis" sözü sintaktik alaqalanmada yalnız
asas taraf olsun.
A) adilov B) qardaşım C) Vüsal D) danışır E) işi
7. Cümfalardan biri"==========" sxemina uyğundur:

A) M.a.Sabir gördüyü işlarin mükafatını vicdanından alırdı.
B) Soyuq şahar.
C) Kürün sahilinda qağayıları görürsan.
D) Yağış yağdımı, palçıq olacaq.
E) Yaxşının kefına soğan doğramışdılar.
8. ,A,U)ş~q_l~r, galin işıq galan tarafagedak" cümlasinda xabar na ila ifada ol b7

,eılın xabar şakli
ila unu .
B) feilin anır şakli ila
C) frazeoloji birlaşma ila
D) feilin arzu şakli ila
E) isimla
68
. bd UaoğlU
Nadırov Tuncay A u
venı t.ıhsıl Jroc raını kLtı ıkulum uzr;,
9, llanıcıns nıuht.ldal<1rdJ hansı -:.ıt<il, h' RM Na ri cıtı

4
ı. ımız m;ın<;ubiyyat ş;ıkılçısi
' v çı v..ı ıssa lkl;ır r
ıx ıs<1r o 1una bilar?
3. -/ar' c;,m ;;okılçisi 2• 1114 hal ,._ı k'Iı çısı
Ç' ••
s.imiş hissociyı 4 • dıı"' ~;ıx-, sonluğu
A) 1,3 B) 2,4 C) 4,5

D) 1,4 E) 3,4
10. Cunılal.:ırin bırindo ıkın i dorocol'ı . • . . .

uzv ış 1.ınmı~dır·
A) Azarbayc:ın R spublikası Qafqa· •
zın on guclusudur
8) Qışın soyuq bir sabahı idı. • •
C) K ndın k, IG-kotur yolları t.ımir olunurdu.
D) Atamın dostlarından hin polıs roıs;ı idı.
E) Qızını Norgiz olaçıdır.
Matni diqqaL/a oxuyun va 11 20 .

• -cı tapşırıqları rnatıı asasında cavablaııdırın.
POLKOVNIKa MaKTUB YOXDUR

Polkovnik bu cuma axşamı qamakda uzanıb dincalmak fikrinda olsa da, xoruz onu
qoymadı. Bu xoruz yegana oğlu marhum Aqustinin vadiuarı idi. ı
•••Mambaçalan orkestr birdan-bira susdu. il Polkovnik arxada tüfang çaxmağının (soyuq)
şaqqıltısını eşitdi. Başa düşdı.i ki, polis yoxlamasına düşı.ib .... Oğlunu arxadan vuran adamı ılk dafa
gördü. O, tüfangin lülasini az qala polkovnikin qarnına dirayib şax dayanmışdı. ... (1) Polkovnik
dişlarini kilidlayib ehmalca bir harakatla, barmaqlarının ucu ila tüfangin lülasini kanar eladi:
-kaza verin, - dedi.
Başını qaldıranda tüfangli adamın yarasa gözü kimi girda gözlari ila rastlaşdı. Bu gözlar bir
anın içinda onu uddu, çeynadi, hazm elayib geri qaytardı.
-Buyurun, polkovnik, keçin.
(... Poçt kateri axırıncı galdi. Polkovnik lwıfWJl körpüya yan alıb dayanmasını hayacan va
intizarla gözlayirdi. Poçt müfattişi göyartaya qalxıb çantanı açdı, çiynina aldı. Polkovnik bir an da
olsa, onu nazardan qaçırmırdı. Müfatti~başını qaldırmadan dedi: "Polkovnik üçün heç bir şey
yoxdur". Polkovnik part oldu, amma özünü o yera qoymadı. Düz 15 il idi ki, o, taqaüd gözlayirdi.)
... -Daha biz kifayat qadar gözladik. (Z) Sanda öküz dözümü var, - dedi yoldaşı.
Polkovnik cavab verdi: "Garak növba çatsın, bizim nömramiz min sakkiz yüz iyirmi
üçüncüdür".
-Bu qadar ki biz gözlayirik, bu nömra lotereyada olsaydı, çox güman ki, iki dafa udardı.
... Qazabdan arvadı Aqahar boğdu. Polkovnikin heç tükü da tarpanmadi.111
-!yirmi il sarasar har seçkidan sonra vad edilan nisya şeylar daha mani yorub. Nasibimiz
birca o oldu ki, oğlumuzu itirdik, - arvad hirsla sözünü davam etdirdi, - san acından ölürsan. (3)
Aykişi, başa düş ki, • quru layaqatla qarnın tox olmayacaq. Birca çara var, garak xoruz satılsın.
Polkovnik: "Saatı satarıq".
Yoldaşı: "Heç kim sanin o qara divar saatını almaz".
Polkovnlk tamkinli şakilda: "Narahat olma, bizim xoruz (lal,yerada döyüşacak va hamlşa
cııllb placakdir".
Aıvadı: (4) "Blrdan döyüldü?" iV
-H.ı. qırx beş gün var. lndldan nlya bad gatlrirsan? - deya polkovnlk dilla_nd_i~.
----~
Nadirov Tuncay Abdulla oğlu 69

RM Na rJyy_atı Yenı tahsıl proqramı (kurıkulu )
rrı il?.t,
Arvad lap ümidini üzmüşdü.

(5) -Bas o vaxtacan biz na yeyacaylk? - deylb polkovnikin yaxasından yapışıb gucu g.ıldıkeı
sir-kaladl. -De görüm na yeyacayik?!
Polkovnlk bela bir maqama çatmaq üçün yetmiş beş il yaşamalı olmuşdu - d.Ja.
yetmış beş ,ı
daqlqabadaqiqa. O, yenllmaz, qati va aydın sasla cavab verdi:
FzahrimarJv
Q.Q.Markes •Polkovnlka maktub yoxdur• povesti asasırıa0
11. Aşağıdakı şarhlardan biri altından xatt çakılmış heç bır sozun şarhı ola bllmaz7
A) Şahardan galan yad maşın lap kandin ağzında dayandı.
8) lncasanat asarlarinin nümayiş etdirilan bına kohna ıdı.
C) Yelkanli kiçik gamilara oturub Neft daşlarından uzaqlaşdıq.
D) 8iliram, siz da taftişçinin tarafini tutacaqsınız!
E) Atamızdan xatira qaldığı üçi.ın saxlayıram.
12. Cümlani matnda qarşısında A işarasi qoyulmuş sazlar asasında tamamlayan ardıcıllığı muayy;ı,
edin. Matnin üslubuna .... va ...... üsluba aiddir, .... sayılır.
A) uyğun deyil; elmi; termin 8) uyğundur; elmı; termın
C) uyğundur; badii; macazi D) uyğun deyil; publisistik; kutlavilık
E) uyğun deyi); maişat; tabiilik
13. Matna asasan doğru deyi/:

A) Polkovnikin olduğu ölkada su naqliyyatından istifada edilir.
8) Polkovnikin ailasi iki nafardan ibarat idi.
C) Polkovnikin ailasinin maddi vaziyyati yaxşı deyil.
D) Ölkada bir çox şeya nazarat edilir.
E) Polkovnikin olduğu ölkada mühariba gedir.
14. Çarçiva daxilinda verilmiş cümlani qarşısında roma raqamlari qoyulmuş hansı yera alava etmakl,
matni genişlandirmak olar?
1 Oyuııçıılar allarlniyıaan qaldınb harabir taraftı qaçdı

A) ili B) I C) iV D) il E) V
15. Matnda avvalinda raqam yazılmış hansı cümla çarçivada olan cümladaki fikrin yaranmasına asa>
ola bilar?
A) 5 B) 1 C) 4 D)3 E) 2
16. Matda mötari.za daxilinda verilmiş parçanın xülasasini bir cümla ila yazın.
0
70 bdulla0 ~
Nadirov Tuncay A
\'eni tah ·ıl ro r.ımı kurikıılunı uzr~
1 7, r,tatndan nı tniıı u lubı xu u ı atlJrin u ğun iki ıfJda (cunıla) cçıb yazın.
ıs. Verilmış ifadalardan bırinı seçib matndaki nıuvafıq obrazla alaq landırıb. fıkrınızı a a !andırın.
o "Ya olduğun kimı görün, ada goruııdüyürı kimi ol N
o• Tahqiramiz sü/h, müharibadan yaxşıdırH.
□ "Hayatda insaııııı böyiikliiyii onun möhkanıliyi va dözumü ıla ölçiiliirN.
19 Cadvali matn asasında tamamlayın.
Obru Xilsuslyyat Pakt
Polkovnik
20. Cadvali nıatndaki mötariza daxilinda olan söz asasında tamamlayın
Oslulı buıın•adan daşıdJlı

NllıNtaa dulllııdald s6z
funkslya lzaJıı
NadlrovTuncayAbdullaoğlu 71
RM Na rı atı Yeni tahsil ro ramı kurikulun,
Uzr,
Matni diqqatla oxuyun va 21-30-cu tapşırıqları mat11asasında cavablandırın. Y
2
HaM YÜNGÜL,HaM YUMŞAQ ...
Bu gün dünyada an çox istifada edilan metall.~rdan_ biri da al~min~umdur. ~
elementl;ırin dövrisisteminin3-cüQrupundadır. Atomnomr;m13.atomkutlası 26.9815-dır.~
2.7 Q{sm 3 -dür. Bu, poladın va ya misin sıxlığının taqriban üçda biri qadardir. Mis, silisiunı
maqnezium, manqan, sink va nikella amala gatirdiyi arintilar yüksak mexaniki möhkamliy~
malikdir. Bununla bela, mis, silisium, maqnezium, manqan, sink va nikelin ayrılıqda .:ımaıa 2
gatirdiklari arintilardan metallurgiya sahasind.:ı geniş istifada edilir.
Alüminium tabiatda .:ın çox yayılan kimyavi elementlar arasında üçüncü (oksıgen va
silisiumdan sonra), tabiatda an çox yayılan metallar arasında is.:ı birinci yeri tutur. Yer qabığında
kutla baxımından miqdarı 8,80% -dir. Alüminium tabiatda ~aq birlaşmal.:ır şaklinda tapılır.
Aluminiumun an qadim va an maşhur birlaşmasi isa a/umendir. Bela ki, a/umendan hala
eramızdan 500 il avval yunanlılar va romalılar tarafindan parça boyamaq uçün istifada edilmişdir.
as/inda, «alüminium» sözünün özü da ela /atın dilinda olan «alumen» sözündandir.
Alüminium gümüşü rangli yüngül va yumşaq 1 metaldır. asasan, oksidlaşmaya qarşı
2
müqavimati ila tanınır. (Bu müqavimatin asasını isa alüminiumun passivasiya xüsusiyyati taşkil
edir). Digar tarafdan, alüminium istiliyi, elektriki yaxşı keçirir. Haınçinin alüminium korroziyaya
qarşı da an davamlı metaldır.
♦ bağlı axtarışlar asrin awallarindan baş/ayır Alüminiumun kaşfi ila isa X/X. Nisbat.:ın sap
alüminiumu ilk dafa 1825-ci ilda Danimarka alimi Hans Kristian Ersted almışdır. Sonra bu işi 1854-
cü ilda Almaniyada Robert Vilhelm Bunzen, Fransada isa Anri Senkler Devill hayata keçirmişdir3.
1886-cı ilda isa alüminiumu elektroliz üsulu ila Amerikada 24 yaşlı amerikalı talaba Çariz Martin
Holl. Avropada isa 23 yaşlı fransalı talaba Pol Lui Tussen Eru bir-birlarindan xabarsiz ald.:ı etmişlar.
Bu kaşf alüminiumun kütlavi istehsalı tarixinda an alamatdar hadisalardan biri olmuşdur. Yeri
galmişkan deyak ki, HHoll-Eru prosesi" adı ila maşhur olan bu üsul bu gün da alüminium istehsalında
asas üsullardan biridir.
Alüminium sanayesi üçün asas xammal boksit mineralı olsa da, hazırda alüminium
istehsalında takca boksit mineralından yox,alunit mineralından da istifada olunur.
21. Matnda albndan xatt çakilmiş cümlalar hansı üslubun xüsusiyyatini daşıyır?
A) Rasmi-işgüzar üslubun BJ Publisistik üslubun C) Elmi üslubun
DJ maişat üslubunun EJ Badii üslubun
22. Konteksta asasan tünd-qara harflarla verilmiş sözü avaz eda bilan ifadalari seçin.
1. xarabolmaya 2. korlanmağa 3. dayişmaya
4. gücüna S. dözümlüya
A) 1,3 BJ 2,3 C) 2,5 D) 2,4 E) 1,2
23. Matna asasan tasvir olunanların düzgün ardıcıllığını müayyan edin.

1. "Holl-Eru prosesi" üsulundan istifada
2. ilk saf alüminium
3. Alumenla xalça boyanması
4. Tabiatdaki 3-cü an çox yayılan element
AJ 4,3,2,1 B) 3,4,2,1 C) 3,2,1,4 D) 3.4,1,2 E) 4,3,1,2
72 dullaoğlıl
Nadirov Tuncay Ab
Yenitahsil ro ramı kurikulum üzra
RMN, ·rl atı
2 4, "Malız bıı davamlılıfjına göra tayyara, avtomobi/ va cihazqayırma sanayesinda, hamçiııiıı dıgar
sahalarda aliimiııiıımdan geniş istifada olıınıır" cünılvsini matnin neçanci abzasının sonuna arlırsaq,
doğru olar?
A)I 8)111 C)IV D)V E)ll
25. Matna asasan hansı fikir sahvdir?

A) Tabiatda an çox yayılan üçüncü element elektriki yaxşı keçirma qabiliyy;:ıtin.> malikdir.
8) Alüminium tabiatda an çox yayılan nıetaldır.
C) Eramızdan 500 il avval yunanlılar va ronıalılar ilk dvfa olaraq alüminiumdan istifad.> etm15-
lardir.
D) XIXasrin avvallarindan etibaran alünıiniunıun l<vşfi ila bağlı axlarışlar başlamışdır.
E) Holl va Eru bir-birindan xabarsiz elektroliz usulu ila yumşaq va yungul mctalı kvşf clmasi onun
kütlavi istehsalı tarixinda muhüm vhvnıiyyvt malikdir.
26. Matnin ilk abzasına uyğun üç baııdlik plan yazın.
27. Qarşısında ♦ işarasi qoyulmuş cümlandaki söz sırasını barpa edib yeııidaıı yazın.
28. Çarçiva daxilinda verilmiş hissanin xülasasini bir cümla ila yazın.
29 • U • d a raqam qoyu lmuş sözlarin haqiqi va ya macazi manada işlaııdiyini müayyanlaşdirin va

••zarın
hamin manaya uyğun şarh edin.
-,
Mabıdald manası
S6z Dlgar manaya uytun şarb
(baqlql va ya macazl)
yumşaq Haqiqi manadadır Düşmana çoxyumşaq raftar göstarmak olmaz!
saf
-
keçirmişdir
NııdhıovTıancay Abdulla oilu 73

30. i.hJs rn.>tnd;ı rnotarıla d,1xılında Vl'rilnıı) uıml,ının ıı,lulıı xu,u,lyy.ıı l,ıı I il ' \. ,ı ~ıv,,d,,1,-ı ır- ,,
uslubı xusu~ıyyallJrının ınuqayı~J~I a,J~ınd,ı <,ıdv,ılın h,ıı x,111,ıı,111,1 llYHUII,ııı ,ııı hır fılrıı 111111
AzarbaycanRespubllkası Konstltuslyasının 109-cu maddo'ilnln 32-d b.,n,lfrıı r,ıhh.,r tut.ır,ıq

qarara alıram:
1. Bakı şaharlnln Plrallahı rayonu araılslnda avtomobll yoll,ırının ycnlıl,ırı (furulmd;
ışlarınln davam etdlrilmasl maqsadlla Azarbaycan Respubllkasını n 2019-cu II dovl,ıt hudc .,,,ı 111 r,
dovlat asaslı vasait qoyuluşu xarclarinln bolgusunda avtomobll yollarının tlklnlisı v., y,•nı<l.,r
qurulması üçün nazarda tutulmuş vasaltln 1,9 milyon (bir milyon doqquz yuz mınJ m,ın,ılJ
AzarbaycanAvtomobllYolları DovlatAgentliylnaayrılsın.
ilham Dlıye,,
AzarbaycanRespubllkasının Pre?ıdenı..
Bakı şaharl, 19 apre/ 2019 cu ıl
1
asas mamda mötariza
daxillnda verilmiş ciimJanln
aJdoldutu ilslubi Çarçlvadaki matnln üslubl
xilsusiyyadar l xüsuslyyatfart
;-----+------' -~----~~_J
I
1
1
Yrnı t,ıh ıl kurıkulunı uzr-;)
Jro r,11111 RM N,J rı atı
BURAXILIŞ MÖVZU SINAQ IMTAHANI - 9

ı. c.:ıdvalı ıam.ııııl.ı an ozu ·rçirı .
.------------
anır cuınla mırı 'l:ab ri kimi
ışlana bilar ?
Naqli cunılanin xabarı kımı
işlan.ı bilar ___J
l
A) azdırmalıdır B) galdin ) oyuqdur D) taladır E) bitir
2. Bıri nı qsad va ıntona i a a göra cumlanin iki müxtalif mana növiJ kimi duşun ula bilar:
A)Arif bela ışda çalışmaq istamirdı.
B) O nıeyva yemalıdir.
C) O, rııeyva yem alidir.
D) Butun günu ancaq test va tapşırıq işladin.
E) Kimin na dema ı mana o qadar da maraqlı deyi!.
3. Hansı özün orfoqrafıyası iki cürdür?

A) fsirri] B) [maraxnan] C) [tö:ba] D) [burux] E) [heyvaııı]
4. Leksik manası izah olunmuş sözü tapmaqla anaqramı hail edin.

"Cami/arayol gösıarmak iiçün siqnal iş ığı olan hiiııdiir qiilla"
A) akmay B) dasarba C) brcü O) qankur E) batur
5. Sillogizmitamamlayın.
1hökm: Söz birlaşmalari ila ifada olunan cümla üzvlari quruluşca mürakkab olur.
il hökm: Yusifın yazdığı cümlada cümla üzvlari ardıcı! olaraq feili bağlama, mürakkab say,
mürakkab avazlik va masdarla ifada olunmuşdur.
Natica: ...
A) Hamin cıimlada yalnız bir cümla üzvü quruluşca mürakkabdir.
B) Hamin cümlada dörd cümla üzvü quruluşca mürakkabdir.
C) Hamin cümlada feili xabar işlanmişdir.
D)Hamin cümlada cünıla üzvlari quruluşca sadadir.
E) Hamin cünılada iki feili birlaşına işlanmişdir.
6. Hansı nlimunada alava işlanmanıişdir:

A) Muradın - yeddinci sinif şagirdinin açıqsözlü olması hamının xoşuna galdi.
B) Dedilar ki, har kas: müallim va valideynlar onları, yani doqquzuncuları olinıpiadada qalib
galmalari münasibatila alqışlasın.
C) Dağları, daralar!, yolları - har yanı ağappaq qar örtmüşdü.
D) Burada - fabrikda işlayanlarin çoxu peşakar mühandislar idi.
E) Sani - yeni müdiri qabaqda çox iş gözlayir.

RM ,lstl .ıtı . . .
. vozifJshıdJ işi, nJıı soz ışl,ıt 111,)k o/ıııur:
b. 1 • q:ırşısmd,ı oıı.ı ,ııc1t::ıy 1n Yen
7. l,lk.ın nı,m.ıh suıl.-ıı'tlan ır nm ' • O) q;ısJbv E) geri
1,ll r.ıl B) lJr..ıf cı y.ın
ve
8. CumlJnm h,ııısı ıııvü hJnıciıı ·dir? • ·ı
"Kaş hır pı)•cıl,1eik su, bır µcırço buz olaydım (a.C;ıını) .
E) tanıamlıq
A) nıııbt, da B) ıoyin C) xobJr O) z;ırOık
9. Han ı ctiınlad;ı h;ımcins üıv yoxdur7 . d

l . aparıcını xcy 1ı yonır u.
A) Muradın, Huseynin, V:ıqifııı nıürnkkab, diqq;ıt tola b et Ian sua i ar 1 <
B) G:ıh scyralir, gah sıxlaşır alvan buludlar.
C) Güllu-çiçakli, taravatli bir bahardır.
O) .ın da, manda çox çalışdıq.
E) Dilayim budur ki, har gcca, h.ır gün san in qalanıindan inci tbkulsun. n
10. Kitabım Vüqarda - sinif niimayandasirıda idi cüınlasinda alava naya aiddir?
A) mübtada B) t.ıyin C) ıarflik O) tamanılıq E) xabar
ŞAHasaR
Amerikada zangin adamla oğlu nadir sanat .ıs.ırlarinin kolleksiyasını yığmaqla maşğul idilar.
1
Kolleksiyalarında Pikassodan Rafayelad.ık bir çox maşhur inc.ısanat dahilarinin asarlari var idi. (1)
Ata ila oğul arabir kolleksiyalarındakı sanat asarlarina tamaşa edir, bundan zövq alırdılar.
Hamin arafada Vyetnam müharib.ısi başladı. Oğul ordu sıralarına yazıldı. O, müharibada
igidliyi ila ad qazandı. (11) Yaralı bir asgari xilas edarkan qahramancasına şahid oldu. A
Müharibalar başariyyat va humanizm üçün an höyük falakatlardandir.
Taqriban bir ay sonra atanın qapısı döyüldü. Galan oğlunun asgar yoldaşı idi:
-Salam, canab. Manim adım Tomdur. Siz mani tanımırsınız. Sizin oğlunuz cabhada mani canı
bahasına ölümdan xilas eladi. Son döyüşünda takca mana yox, bir çox yaralı asgari.ıra da kömaklik
göstarmişdi. Gülla yarası alsa da, mani belina alıb döyüş meydanından çıxardı va ela oradaca ruhunu
tapşırı:lı. Hamişa sizdan, sizin incasanata olan marağınızdan danışardı.
O, alindaki qutunu qoca ataya uzadıb dedi:
- Man höyük sanatkar deyilam, amma oğlunuzdan xatira kimi bu şakli çakmişam.
Ata qutunu açdı. Qutuda oğlunun portreti var idi. (111)Ata kövraldi. Torna taşakkür etdi.
Hatta ona bu şakla göra pul da taklif etdi.
. - _Siz na danışırsınız? Oğlunuzun borcunu man heç vaxt ödaya bilmaram. Bu, siza
hadıyamdır, - Tom dedi va sağollaşıb getdi.
~..Ata _portreti qonaq otağında divardan asdı. O, evina galan har kasa avvalca oğlunun
portretinı gostarır, sonra kolleksiyanı nümayiş etdirirdi.
lllar ötdü va ata dünya d • d' o k · 1
sını ayış 1• nun olleksıyası auksiyona çıxarıldı Auksiyona çoxu
za:"alnısanats~var galmişdi. Onlar qiymatli rasm asarlarini görmak va onlardan .heç olmasa birini
sa aqüçün sablrslzlikla gözlayirdilar.
Auksioner auksionu açıq elan etdi:
76
il3 oğlU
Nadirov Tuncay Abdu
- Aukslonu marhumun oğlunun portretinin satışı ila başlayıram. Bu portreta kima na qadar
verir?
Zaldatam sassizlik idi. Heç kim bu portreti almaq istamirdi.
an arxa sıralardan bir nafar dillandi:
- Şah asarlari görmak istayirik. Xahiş ediram, bunu sonraya saxlayın.
Ancaq auksioner ona mahal vermadi:
- Oğlunun portreti! Oğlunun portretil Alan var?!
Nahayat, arxa sıradan bir sas eşidildi. Bu, marhumun bağbanı idi:
- On dollar veri ram.
Bağbanın ancaq buna gücü çatırdı.
- On dollar! Satı ram! Artıran var?! - auksioner hayacanla dedi.
Qonaqlar hövsaladan çıxdılar. Portret onları maraqlandırmırdı. Auksioner alindaki çakici
masanın üstüna vurdu:
- Canabiar!Satıram! Satıraaam! Ondollaraaa!Sat-dım!!!

Qonaqlar rahat nafas aldılar. Yerindan bir nafar dillandi:
- O biri asarlara keç.
Auksioner ayağa qalxıb dedi:
(- Üzr istayiram, amma auksion başa çatdı. Mani auksiona çağıranda marhumun vasiyyatini
bildirdilar. Bu daqiqayadak onu açıqlama salahiyyatim yox idi. Amma artıq elan eda bilaram. M
Vafatedanin vasiyyatina göra, auksionda yalnız onun oğlunun portreti satışa çıxarılmalı idi, kim onu
alsa, digar bütün asarlar da onun olacaqdır. Belalikla, ..................bütün sarvati oğlunun portretini
alanaverilir!)
11. Matnda hansı suala cavab yoxdur?

A) Atanın oğlu harada halak olur? B) Oğlanın portretini kim aldı?
C) Bütün asarlar kima qismat oldu? D) Atanın şah asari hansı asar idi?
E) Oğlanın an sevdiyi portret hansı idi?
12. 'ı\ta öv/adını çox sevirdi, hayatındakı an dayarli varlığı oğlu idi" fikri qarşısında roma raqamlari
qoyulmuş hansı cümla ita öz tasdiqini tapır?
A) lll B) V C) il D) 1 E) iV
13. Cadvala asasan matnda tünd-qara harflarla verilmiş sözün şarhi ita bağlı doğru fikirlari müayyan
edin
Yerlnagöra Hamin mananın ifada olunduğu cümla
manası
4 . Müayyan problemla bağlı iştirakçıların fikrini öyranmak üçün istifada

olunan talim üsulu
1.xarac 5. Daimi, yaxud qabaqcadan tayin edilmiş yerlarda ananavi va ya mövsümi
2. harrac olaraq keçirilan müzaida
3. aksiya 6. Orta asrlarda müsalman ölkalarinda dövlat tarafından ahalidan tutulan
asas torpaq vergisi.
A) 1,6 8) 3,4 C) 2,5 D) 2,4 E) 1,5
77
NadlrovTuncay Abdulla oğlu
Yeni tahsil ro ramı kurikulunı
ıı·ır,
;ı n atı
.. talarin yerimı hansı söz alava olunsa, fıkir 111 Yen
1~.,da ıfada olunan fikirlara asasan noq s ıı
14. nuncu ab ......,
;ıhatdan qusurlu olmaz?
C) auksionerin
A) marhuınun B) oğulun
D) bağbanın E) Pikkasonun
qu
·· ı b •• •• saciyyavidir?
ıs. 1attıda alondan xatt çakilmiş cümla daha çox hansı usu uçun az
A) badii uslubun B) publisistik üslubun C) elmi üslubun gö
D) maışat uslubunun E) rasmi-işgüzar üslubun ta
M
16. ·Atanın şah asan oğlunun rasmi idi, di9ar asarlar onu üstalamirdi" tezisini matndan gatirdiyin~ m
faktla subut edin. ~
Fakt: ·
ö
n
A
17. Matna asasan nöqtalarin yeri na uyğun ifadani müayyan etmakla va boş xanalara lazımı cavah Y
yazmaqla cadvali tamamlayın. c
A lprasl qoyulmıış cQmlanln üslubu
Ona göra da matnda üslubun xüsusiyyatlarini aks etdiran

maqamlar var.
18. Matnin birinci abzasını genişlandira bilan bir cümla yazın.

·~' ~~~~~~~--:.5 ~ .
·.:..~... ~ 1fJb
Amerika (ABŞ)
ZO.Matndamötariza d ili d . .
ax n a verılmış parçanın xülasasini bir cümla ita yazın.
78
1 oğl~
Nadirov Tuncay Abdul a
Ye~ni!_.!t:!!a~hs~i.:..l~J:...:ro:ır_;_a_nı_ı__,,__k.;...u_;_ri_k.;..u--=lu.;...m:..;,,ı_.::.üz.::.r~a:.....__________________ ___!:R~M~N!.!!a~riua~tı
Matni diqqatla oxuyun va 21-30-cu tapşırıqları matn asasında cavablandırın.
SÜLEYMANIYYa
Sultan Süleyman Süleymaniyya mascidini Osmanlı dövlatinin ham gücünü, ham da
qüdratini göstarmak üçün inşa etdirirdi. Ancaq ham mascidin, ham da külliyanin inşa edilmasi na
az, na çox düz 7 ita başa galdi. Ancaq bu 7 il Qanuni Sultan Süleyman üçün uzun, ham da çox uzun
görünürdü. Üstalik, sultan Memar Sinanın mascidi na üçün açmadığını da başa düşa bilmirdi. Bir
tarafdan da, sultana har tarafdan müxtalif şayialar galmaya başlamışdı. Nahayat, bir gün sultan
vaziYYatiöz gözlari ita görmak istadi va bir günorta vaxtı mascida üz tutdu. Mascida giranda sultan
Memar Sinanın mascidin ortasında oturduğunu gördü. Onun yanında bir qalyan var idi va
memarbaşı qalyanını tüstülandirirdi. Sultan gözlarina inana bilmadi va gurultulu sasi ita: '.'.llıı....n2
i.Şdir, memarbası?!" - deyahayqırdı. Halbuki Memar Sinanın çakdiyi qalyanda tan baki yox idi. Onun
"çakdiyi" sadaca olaraq su idi. Usta memar qalyanın sasini dinlayir va belaca, mascidin akustikasını
ölçürdü. Bununla da mehrabdakı imamın sasini eyni daracada bütün mascida neca yaymaq
mümkün olduğunu hesablayırdı. Nahayat, Memar Sinan öz maqsadina nail oldu. O bunun üçün
Anadolunun müxtalif guşalarindan 65 adad nahang turşu küpü gatirtdi. Bu küplari içi boş va ağzı
yuxarı şakilda qübbanin ataklarina düzdürdü. Bali, artıq o, sasi mascidin har tarafina yaymağa nail
olmuşdu. Sultan Memar Sinanın niyyatini başa düşdü va bir daha şayialara inanmadı.
A Tabii ki, usta memarın işi bununla da bitmadi. O, mascidin içinda bir hava dahlizi da inşa
etdi. O vaxtlar elektrik deyilan bir şey yox idi va Süleymaniyya Mascidi 275 nahang şamla
işıqlandırılırdı. Bu şamlardan çıxan hiss havada qalmasın deya, Sinan orta qapının üstünda kiçik bir
otaq tikdirdi. Sonra da masciddaki hislarin bu otağa yığılması üçün mascidin müxtalif yerlarinda
oyuqlar açdırdı. Üstalik, masala bununla da bitmadi. Memar Sinan bir adı da "hiss otağı" olan bu
otağın içarisinda xüsusi bir sistem da qurdu va otaqda yığılan hislardan o dövrün an keyfiyyatli
...........................
alda etdi.
Mascidin divarındakı oyuqlardan içari baxanda onların birindan mascidin içindaki Allah
(c.c), digarindan isa Hz. Mahammad (s.a.s) yazılmış nahang lövhalari görmak mümkündür. Bundan
başqa Süleymaniyya mascidinin hansı küncünü, hansı divarının ölçürsünüzsa ölçün, qarşınıza
abcad hesabı ila Allah sözünün çıxdığını görarsiniz.
21. Matnda nöqtalarin yerina hansı sözün yazılması doğru olardı?

A) mürakkabini B) şaklini C) barıtını
D) kömürünü E) yağını
22. Matna göra doğru fikir deyi/:

A) Osmanlı dövlatinin istedadlı memarları olmuşdur.
B) Memar Sinanın istedadını mascidin inşasında görürük.
C) Tikilan mascidin adı sultanın adından götürülmüşdü.
D) Mascidi Vll asrda tikib qurtardılar.
E) Masciddaki oyuqlar maqsadli şakilda edilmişdi.
23. Matnda altından xatt çakilmiş cümla oxunarkan hansı intonasiya ita ifada edilmalidir?
1. ciddi z.sakit 3. hüznlü 4. qazabli 5. nikbin
A) 1,4 B) 4,5 C) 2,3 D) 1,3 E) 1,5

Yeni tahsil programı (kurikulurn ..
RM Naşriyyatı Uır,
. .. k ·· ·· cadvaldaki xanalardan hansı fikirl.:ırin Y .
24. Matnla bağlı yol verilmiş sahvı duza 1tma uçun erı~ Yer
dayişdirmak lazımdır? Natlca 28
2. Osmanlı dövlatinin gücünü va qüdralini göst.:ırnı;ıı
1. Qanuni mascid inşa etdirir. istayir.
3. Memar Sinan mascidin ortasında qal- 4. Sultan b.:ırk asabilaşir, hayqırır.
yan çakirdi.
5. Memar Sinan har şeyi an kiçik detalına 6. Oyuqlardan baxanda Allah va Mahammad isirnl;ır
kimi hesablanmışdı. oxunurdu.
8. Süleymaniya mascidi 275 nahang şamla işıqlan
7. Elektrik yox idi.
dırırdı.
A) 3-4, 7-8 B) 3-4 C) 5-6, 7-8 D) 1-2 E) 5-6
25. Matnin üslubuna aid xüsusiyyatlardir:

1. arxaik sözlar özünü bir müddat bu üslubda qoruyub saxlayır.
2. danışıq dili na yaxınhq
3. obrazlılıq
4. badii sualdan istifada
5. kütlavilik, anlaşıqhlıq 3
6. şablon sözlardan istifada
A) 1,6 B) 3,4 C) 2,5 D) 2,3 E) 2,4
26. Matna asasan klasteri tamamlayın.

-----,-,,,......,.....,......,.---, ı---'I'-:-:-,,;-:-~---------
..... . sas onunhartaraftnayayılırdı.
Masclddaki
yya•
emai'1ıq
tlerl
27. Matnin mazmununa uyğun sinkveyn qurun.
5aoatkac
80 ııa oğlU
Nadirov Tuncay AbdU
rarnı kurıkulunı uzr.ı
RM N:ı ·rı ali
28 . Matnda tuııd-qar,ı harflarlv verilmiş sdzuıı qc1rşılığıııı ın:ıtnd:ııık:ınar cüıııl:ıd:ı işl:ıclin.
29, Matnda qarşısında & işarasi qoyulınuş curnloda hansı sinlaktik riqurclan istifada cdilrnişclır?
0 istifada edilnıamişdir, çunki
o istifada edilmişdir, nümun:ı
30. Matnin il abzası asasında cadvali tamamlayın.
(ealddaa) Memar Sinan mascldlnhar bir detalını, hlssaslnlciddi,mantlqll va

daqlqlşlamlşdL
Fakt

Yeni tahSII I v~ 1 nıııı
RMNa ri atı
LI MÖVZU
SINAQIMTAHANI
- 10.. . -,
euRAXI ş . . d.. ..nnıak münıkun deyıl.
ı Altın d an
•
xa tt " Ç --kilmiş hansı ifadaniya/nız xitab kıını uşu
• ümid
.
sanadır ancaq.
ı
A) A,zarbaycan as~arı,
sözlarimi qulaq ardına v~rma.
UstaHüseyn. . .
~jSamiLRaqifva Qalib olinıpiadaya ciddı hazırlaşıı laı.
D) Vuran qolların var olsun,~
E) ~ bu çoban-çoluq maclısıdır.7
ı. Hansını müraciat olunan şaxsi bildiran söz kimi işlatmak olmaz?

E) aziz vatan
A) dost B) vatandaş C) san D) Humay
3. Biri müayyan şaxsli cüınla deyi/:

A) Bütün insanlar sülhürı tarafdarı olmalıdır.
B) Dağlar onun gözalliyina heyran qaldı.
C) Hamı bu işin neca bitacayini düşünür?
D) O dövrda rus matbuatında Qafqaz harada çox yazırdılar.
E) Cahba boyu arazilarda kasıb kandlilara rast galdik.
4. Omumi şaxsli cümla deyi/:

A) Ölü haqqında pis danışmazlar. B) Azarlı qoyunu heç beş manata da almazlar.
C) Kürün sahilinda balıqçıları görürsan. D) Ziyarata galan düşmandan heyif almazlar.
E) Qoy sizi irali çakib direktor qoysunlar.
5. Uyğunluğun pozulduğu variantı seçin.

A) Ananın övladı üçün burnunun ucu göynayirdi -+ şaxssiz cüm/a
B) Atlı kim idi?-+ müayyanşaxsli cümla
C) Mühasib, puldan qanaatla istifada edildi?-+ şaxssiz cümla
D) Qanunlar hamı üçün nazarda tutlmuşdur-+ ümumi şaxsli cüm/a
E) Vasifı polis idarasina çağırdılar-+ qeyri-müayyanşaxsli cümla
6. Variantlardan birinda cümla üzvlari ila qrammatik cahatdan alaqasi olmayan söz işlanmamişdiı
(Durğu işaralari buraxılmışdır)
A) Axı biz da hatta raqiblarimiz da bu oyunun keçirilmasini istamir
B) Vatan oğlu yurdumuz sana aman at möhkam dayan
C) Birincisi bu işin bizimla alaqasi yoxdur
D) Qulaq as bir gileyim var sana ay Karim dayı
E) Görünür ordumuz geca hücum edacakdir.
7 • Uyğunluğu tamamlayın.
düzü -+ tasdiq bildiran ara söz
garakki-+gu"man
• şu"bh a b'ld'
ı ıran ara söz
~ox heyi{-+ taassüf bildiran ara sözlar
um~man-+ natica va sıra bildiran ara sözlar
deyıiana gör., -+ ...
~ı-
Nadirov Tuncay Ab
dullıı Of
Yenı ı;ıhsıl ıro ramı kurikulum uzra
RM Na ri atı
f\) fikrin nıanba ını bildiran ara söz

8) natica va sıra bildiran ara söz
C) t;ı.ı sufbıliran ara soz D) güman, şübha bildiran ara söz
Elta diq bildiran ara söz
8 • Q ramnıatık cahatdan cumla üzvlari ila bag"lı oln1ayan so..z, va ı,a

-, d a Iar h aqqın d a h ansı fık. h d" -,
ı ır sa v ır.
A) cuıııla uzvlari ila mana cahatdan alaqada olur.
B) Quruluşca sada va rnürakkab ola bilir.
C) insana muraciat zamanı kım?, cansızlara mu··racı·~t • na.-,sua ı ı
" zamanı ısa ·ı·
verı ır.
D) Müxtalifınana xüsusiyyatlarina göra qruplaşdırılır.
E) Digar sözlardan vergul işara i ila ayrılır.
9. Ahang qanununa asasan verilan nüınunaya uyğun gal.ın varianll seçin.

şahardaki, böfıtan, quzuqulağı
A) alcakli, bölük, quyruq 8) elandakı, ovlad, goydimdik
C) meşalarimiz, alvan, çiçaklardan D) salxım, ilan, istidan
E) incalik. işıq, tozsoran
10 .... Vuruş, igid bala, qafıraman bala! (S.Rüstam) cümlanin şaxsa göra növünü müayyan edin.
A) şaxssiz cümla B) qeyri-müayyaıı şaxsli cümla C) müayyan şaxsli cümla
D) adlıq cümla E) ümumi şaxsli cümla
Matni diqqat/a oxuyun va 11-20-ci tapşırıqları matn asasında cavablandırın.
1 DOLLAR 11 SENT
Salli valideynlarinin kiçik qardaşı Corc haqqında danışdıqlarını eşidanda cami sakkiz yaşın
da idi. Qardaşı ağır xasta idi. O, xarçang xastaliliyina yoluxmuşdu. Xarçanı: xasta)jyj- hüceyraiarda
DNT-nin zadaianmasinaticasindahüceyralarioidarasizya ya anormalşakilda böyümasiya çoxaI-
ması yoluHayaramrdı.
Onu müalica etdirmak üçün allarindan galan har şeyi etmişdilar. Birca alac var idi, o da
amaliyyat olunmaqdı. Ancaq amaliyyat çox bahalı idi. Onların isa maddi vaziyyatlari yaxşı deyildi.
Salli atasının kadarli halda anasına dediklarini eşitmişdi: "Onu yalnız "möcüza" qurtara
bilar".
Bu sözlari eşidar-eşitmaz yavaşca öz otağına getdi. Daxılını çıxarıb içindaki pulları yavaşca
yera tökdü. Saymağa başladı. Daqiq olsun deya çıxartdığı pulları düz üç dafa saydı. Sonra hamısını
cibina qoyub talasik evdan çıxdı. Binanın altındakı apteka getdi. aczaçı çox yorğun görünürdü. Bir
adamadarmanların istifada gaydasını izah edirdi.
Bu gargin işin arasında uşaqla maraqlanmaqa havasi yox idi. Sallinin yerinda var-gal etdiyini
görüb:
- Haaa, balaca, na istayirsan, de görak. Bir az talas. Gördüyün kimi canabın sifarişi ila
maşğulam, - dedi va yanındakı qaşang geyimli adamı göstardi.
Salli: "Qardaşım ... - içini çakib udqundu. - Qardaşım ağır xastadir. Bir möcüza almaq
lstayiram·.
«1.açı Salliya baxaraq: "Başa düşmadim", - dedi.

Ycnı l,ıh!>il pı oqı ,ınıı lkuı ık
RM Na r.!i'Jatı il 1llın)
ıı,
- hı. atam "Onu ancaq bir möcüıa xllas eda bilar"• - dedi. Bir möciız.ı ncç.>y.ıtliı, c ,ın.ıb) Y•n
acıaçı bu defeSalllya mehrlbanlıqla baxdı: "Üırlü say, qızcığaz. Biz hur,ıd,ı mocu1..ı ~.ıtııııtı
Sena kömekeda bllmayacam".
Salll allboş getmak lstamlrdl. acıaçının gözlarlnin için.ı baxaraq: "Pulum var. "ii1.aı, .
qlymatlnl deyin, ıehmat olmasa", - dedi.
Bu vaxt yaxında gözlayan va onların söhbatinl eşldan canab Salliya tarJf donub ,oruşu
"Qardaşın üçün neca möcüza lazımdır?"
- Bllmiram, - Salli dedi. Sonra göılarlndan aşağı siiıül,m yaşlara fikir vermadan dava
14
etdl siJzlarlna. - Qardaşım ağır xastadir. Hakim dedi ki, amaliyyat olmasa, sağalınayac.ıq. Ata
"Onu ancaq bir môcüza qurtara bilar", - deyinca manda pulumu göturub bura g.ıldlm.
- Na qadar pulun var? - hamin adam soruşdu.
- Bir dollar va on bir sent.
- Bu, yaxşı fürsatdir. Bu pulla istadiyln mocuz.>ni ,ıl.ı bllarsan.
Hamin adam pulu Sallidan alıb saydı va pulqabına qoyub dedi: "M;mı cvıniza apara bilarsa
Klçlkqardaşını va allani görmak istayiram".
O, tanınmış carrah Karlton Armstronq idi. Kar/ton Sa/linin cıilası il,ı tanış olandan .sonrcı on
qardaşını amaliyyateladi. Ancaq ailadan ödaniş istamadi. Dınaliyyat ugurlu keçdl. Scıllınııı qarda
tezlikla saAaldı. Alla evlarina qayıdanda hala da gözlarina /naıımırdılar.
Anası deyirdl: "Hala da inanmıram. Bu amaliyyc1t bir mocuzadir. Duzu. xarcı n.> q.>d.>rdi 1
bllmak isterdim•.
Salliöz-özüna gülümsedi.O,möcüzaninneçaya başa galdiyini yaxşı bilirdi. Duz .................

A) Aptekda Sallidan pul alan kim idi?
B) Sallinin qardaşını kim amaliyyat etdi?
C) Hakim Karlton Sallinin qardaşını hansı xastaxanada amaliyyat etdi?
D) Salli niya apteka getmişdi?
E) Möcüzanin qiymati na qadar idi?
12. Matnda tünd-qara harflarla yazılmış cümlani üslubi cahatdan farqlandiran xüsusiyyati mLi.ıyya
laşdirin.
A) kütlavilik 8) obrazlılıq C) tabiilik D) sarbastlik E) termin sıxlığı
13. Matna asasan sinkveyni tamamlayın.
Sall1
1 Qilllıkeş, marhamatli
1 eşidir ıed1c, Hhaholur
1.
bj,
84 bdullaoe
Nadirov Tuncay A
-
Yeni tahsil proqramı (kurikulum) üzra
A) Ailasina qarşı çox mehriban va qayğıkcşdir.

B) Salli yaşca çox kiçik olmasına baxmayaraq ham da ağıllı idi.
C) Sallinin qardaşı xasta idi.
D) Hakim Salliya kömak edir.
E) Qardaşının amaliyyat olunmasında ;>hanıiyyatli t;>siri olur.
14 . Matnla eyni üslubda olmayan nümun;>ni seçin.

A) Mal adama ham dostdur, ham da düşman.
B) Çünki oldun dayirmançı, çağır galsin dan Koroğlu.
C) Sallinin qardaşı xastalanmişdi.
D) Cüt cüca, cüt-cüt cüca, üç cüt cüca
E) Man qurban görmüşdünı qoçdan, quzudan,
Man qurban görnıüşdüm qoyun qurbanı.
Bir bela millati, bir bela xalqı,
Gör kimlar eladi oyun qurbanı.
ıs. Matnin mazmununa asasan nöqtalarin yeri na uyğun ifadani müayyan edin.
CarrahKar/ton Armstronq avvalcaxastani ..................
.
A) tadqiq etdi B) müalica etdi C) müayina etdi
D) taşviq etdi E) tahdid etdi
16. Matna asasan Venn-Eyler diaqramını tamamlayın.
KARLTON ARMSTRONG SALLİ

18. a J · matnda ,ıltrnd,ın ).att çakılmış nıınl.1nııı tlslubi xıısusi Jll,ıri IIJ \\ır~·lv,ııl,ıkı ııı,ıı nııı 11,1
11
).ususı) ·atlarinın nıuq.ıyi a. i as.ısındJ c,ıdv,ıliıı h.ır :uıı,ısın,ı u guıı aıı ,111 lıir lıkır y.ıı.ııı
Karamqarara almışdı. Niftah koxanın meyidlnl kanda özü aparacaqdı. Kişini all.ırl ustuıı.
alaaıq. atı iS8 arxası ila galacakdi. Qaçaqlar da atlann yüyanlarlnl boynuna atıb c.ııı.ız,ırıın
ardınca dinmaz-s6ylamaz addımlayacaqdılar. O bilirdi ki, bu, ağır işdlr. Kand adamları onl.ırın
qabaqlanna çıxaaq. arvad-uşaq hay-haray sahb üz-gözünü cıracaq, vay-şlvan sahb s.ıçların 1
yolacaq. qartış edacaldar. Balka, onlara gülla da atacaqdılar. Artıq-askik danışanlar, divan.
daraya &bar veranlar da tapılacaqdı. Anıma inanmırdı. lnanmırdı ki, kandlarinda bela
namardJar tapılsın.
aıaıaaıııdaalbndaıı xatt
Çarçlvadakl matnln üslubi
pHwişclalaııbılslubl Oxşar xüsuslyyatlar
xüsuslyyatlarl
dwslyµdaıi
19. Matnda kursivda verilmiş parçanın xülasasini bir cümla ila yazın.
......
20. Matnda tünd-qara harfla
il
verilmiş söz asasında cadvali hali edin
S6dnqarşılıiJ Qarşılıjın lşlandlyi cümla
86 il o~I~
Nadirov Tuncay Abdu J
Yeni lahsil ro ramı kurıkulum uzr.ı RM N,ı rı elli
MiJLnl diqqatla oxuyurı va 21-30-cu tcıpşırıqları m;,tn asusıııdu cavcıblcındırııı.
NAPOLVONUNAKKA MatLUBIVVaTI
(1) Mlsir Napolyonun hucurnu sırasında Sayda v;:ı Şc1m valısl olJn Cazz.ır vhmad pa~c1nın
idarasindo idi. (2) Mbir sofari notlc.ısinda Surlya 11.ı lıirlikdt1 Osmanlı torpc1qlarınc1 qatılan Akka
Falastinin qarbinda ycrl<>şan önamli bir şahur idi. (3) ı SJ7-cı ild;ı Yavuz Sultan Salim zamanında
Osmanlı idarasina kcç;ın Mislı Osmanlı valisi va Kol.ımarı bayl.ırı il.-ı birg.ı id<1r.ı cdllırcli.
(Napolyon 24 mın piyada, 4 mın ~uvJri, 3 mın lopçu v;ı cflg.ır osgori qo~un novl;,nndan
istifada edarak taxmın;ın 40 ıninlık bır ordu yığınışdı. Uu onlud,ı ayrıca 1200 at v;ı 171 top d ,,yc1n
50 doyuş gamisi 11.l500-.-ı yaxın yuk g.-ımısı var ldı)
Fransa birlıklarl İskJndarıyyaya Mı~ıı torp,ıql,ıı ın..ı ,ıyaq hJ\dı. IJlr gun sonra
lskandariyyani ala kcçiron Fransa ordu~u ,ırd <1rd<1 ş;ıh;ırl.ırl tutar ,ıq Akk,ı qalasına doğru iralıladl.
Napolyon Suriyanı işğal d;ır.-ık Şam VJ Hal,Jhi lı,ıkiırılyyJtln,ı q..ıt,ıc..ıq, Şarql Anadoluya lr.ılil.-ıyarak
bütün Anadolununu lutacaqdı Ayrıca don,ınııı,ısı yox ·dll.ıı ,ık ~ıxı~ıb q.ıl.ın N,ıpolyonun Misırdan
çıxa bilmasi üçun Saycl.ıdakı g,ııniqayıı nıJ ırı,ınt.ıq,ı~ınl ,ıl,ı keçi, m.ı~l luırn idi. Bunun yolu lsa Akk.ı
qalasını almaqclan kcçirdi.
Fransa ltmış &bcyn.ılx,ılq nufuwnu gcrı qaytarm,ıq ısl.ıyırcll.
10 fcvral 1799-cu ıld, Surıya s.ıfari uçun lfl mlnlık orduw ılı> h;,r;,ık.ılcı kcçan Napolyon
Akka qalasına doğru yola du~du. Martın 19-da Akk.:ı qalasını muhasır.ıyrı c1lanNapolyonun h.ıdafı
24 saataqalanı almaq ıdi.
Mühasirnnin ert.-ısı gunu ağır lopçu bombardmanı ıla qala mudafıasını yarmağı du~unan
Napolyon günun sonunda bır natica alda eda bilm.ıdi, hatta Cazzar pa5anın anıdan etdıyı hucum
fransızların ağır itkil::ır vermasına sabab oldu. C::ızıar paşa muhasir.ınin 64-cu gunu boyuk bır aks-
hücumla Napolyon quvvalarını darmadağın ctdi.
Cazzar paşanı ciddi qabul etmayan, boyuk xayallarla Akka qalasını muhasıray;:J alan
Nagolyonham bu xayallarından al çakdLham da alinda qalmıs silah-sucsatı qalanın dıvarian
önlarjndaqoyaraqMjsjra do~ruqaçdı. Bu qaçış onun üçün sonun başlanğm oldu. Bır muddat
sonra Misirdan d;:Jçıxmaq macburiyyatinda qaldı. Müharibanin sonunda Napolyon Akka qaJasını
------
almaq üçün gatirdiyi gücün 3-da 2-sini itirdi.
fuin idiJ
21. Matnd;ı altından xatt çakilmiş cuml;:Jdamacazi manada işlanmiş sozu muayyanlaşdırin.
A) xayallarından B) silah-sursatı C) clivarları
D) qalanın E) al çakdi
22. Matna asasanhansı fikir sahvdir?

A) Napolyon Akka qalasını iki aydan çox mühasirada saxlayır.
B) Cazzarpaşa düşman in silah-sursatını ala keçirdi.
C) Fransızlar yeni donanma qurmaq üçün Sayda şaharini tutmalı idi.
D) Akka döyüşü zamanı fransızların asgar itkisi daha az idi.
E) Fransız ordusu odlu silahlardan istifada edirdi.
23, Nömralanmiş cümlalarin düzgün ardıcıllığı hansı sıralanmaya uyğundur?

A) 3,2,1 B) 1,2,3 C) 2,3,1 D) 3,1,2 E) 2,1,3

M.!~!!i'.~L----------------....:Y~e~n:.:.i il_._r_o_._ra_m_ı.__k.;.:u:..:..r.:..:.i
;;ta:;.,;.h.;.:s
__ k!.!::u~lu
IM Na ri atı
. .. bu ita eyni üslubdadır?
n, lı~t
4. Hansı numuna matnın us1u , p 'denti Türkiya Respublikasında ra mi safordadir

A) BugündanAzarbaycanRespublıkasının rezı •
B) Y~z-~lç,bir biç. i vazifalilar harbi qeydiyyata alınmalıdırlar.

C) Butun çağırışçılar va harb . b _ ld ğu ehtimal edilir. 7 hecalı 4 misradan ibaratdir 3
D)Hayatının manşaça hayatların adı ıla ag1ı o u ·c d ct·1· • -~
fık' 'ki misrada ı,a a e ı ır.
mısrası sarbast, qalanları hamqafıya olur. asas I ır son I t' k 'dl' .
E) LisenziyaDat. licentia - azadlıq, hüquq, icaza] - mal aparmaq va ya ga ırma ' çcşı I ışl.ırı
maşğul olmaq üçün verilan rasmi icaza sanadidir
25. Qarşısında • işarasi qoyulmuş sözün şarhina uyğun fıkirlardir:

1. "Ümumxalq"demakdir.
2. "Xaricisiyasata, xalqlar, ölkalar arasındakı alaqa va münasibata aid olan" anlamındadır.
3. Har şey beynalxalq hüquq normalarına uyğun hail edilmali idi.
4. Bütün insanlar üçün ahamiyyati olan mövzularda yazılmış asarlari maraqlı idi.
5. "Ümumbaşari" manasındadır.
A) 2,3 B) 1,5 C) 2,5 D) 1,2 E) 3,4
26. Matnda tünd-qara harflarla verilmiş cümlada ifada olunan fikri şarh edin.
27. Mötarizadaxilinda verilmiş abzasın xülasasini bir cümla ila yazın.
28. Cadvalimatn asasında tamamlayın.
Cazzar paşanı ciddi qabul etmamakla Napolyon

sahv etmiş oldu.
Akka müdafiaçilari fransız ordusundan geri

qalmırdı.
88
il oğltl
Nadirov Tuncay AbdUa
• !!~~h!:s~il_x:.r,::o.ı.;ra::.:n::.:1.:...1
il
Yenı 0 ,._k....:l_ır.:...ik_u_l.:...u::.:m:..L.:.u:.:z:.:..r.::.a__________________ __:.~~1---'-'.J::.:Ş-_n_._V\_._'_a_ı
29 _Matnda çarçiva daxilinda verilmiş cümlanin uslubi duzaliş edilmış duzgun formasını muayyan edıb
cümlani yenidan doğru şakilda yazın.
30. Cadvali matn asasında tamamlayın.
Metnin tarkib hissalarina aid plan Planın aid olduğu abzas
1. Napolyonun harbı tachızatı
2. Fransızların Akka qalasını muhasır ya

alma ı
3. Napolyonun Akka mağlubiyyati
NadirovTuncayAbdullaoğlu tN
Y<•ııl ı.ılı:-11 ıro, r.11111 l<tırlkıılıı
~il ı,
RMNa ri atı
BURAXIUŞ MÖVZUSINAQIMTAIIANI- 11
ı. Hansı nümıınacl:-ı bııdnq cilınl:ı birinci işlonllı'/ .
A)Bildirdilar ki, ordumuz arııq xcyll lrnlilnylbdlı.
B) Ela söz danış ki sonra utnıımay.ısnn. .
C) Maşın ~la silrat;i gcdirdi ki, sornlşlnl::ırdnn biri hnrk ilsalıil;ışdı.
D) iki il idi ki. qar yağmırdı. I t
" I'11•I<>1ili '"ıliırl< ın ı
E) Müallimsinfa tazaco dnxil olınuşdu ki, ına kt.J b ınuc y' ı, •
2. Vasitasiz nitqli cüınla hnıısı sxcnıo uyğıındıır? (Durğu lşar.ıl;.ırl hur.ıxılnıışclır)

Qoca ovçıı iiziiıııi ona tııtııb Mıimkiiıı deyi/ dedi bıımlarda qorııır ayı olııııır.
A) M:"V,-m,-v". 8) M:"V". C) M:"V",-ın. D) "V,-m,-v". l-•:J"V",•m.
3. Hansı cümlanin tarkibindan söz çıxanlsa, ıayiıı y,ır.ıııar?

A) Kandimizin uca dağlarını göranda maııi sevine biiriidü.
B) Hayatimizda xeyli çiçak, gül va ağac okınişdilar.
C) Tarın hazin sasi qoca bağbanı duyğulaııdırdı.
D) Yaxşı, Gözal,san deyan olsun.
E) O,ağacın kölgasinda sakitca oturmuşdu.
4. "r)di/a gülürdü va gülaııda yaııaqlarıııda almacıqlar amala galirdi" tabesiz mürakkab cüml.ısınc
hansı mana alaqasi vardır?
A) sabab-natica B) ardıcıllıq C) zaman
5. Hansından istifada edarak baş cümla ila budaq cümlani bir-birim> bağlamaq olmaz?
A) "ki" bağlayıcısı B) "-sa 2 " şart şakilçisi C) "kim" bağlayıcı sözü
D) "-mı 4 " adatı E) "halbuki" bağlayıcısı
6. Hansı cümlaya güzaşt bağlayıcısı artırsaq, tabeli mürakkab yara nar?

A) Duman çakildi, yol aydın görünmaya başladı.
B) Bizona bu haqda çox dedik, lakin o bizim sözlarimiza mahal qoymadı.
C)Ac bayıra qaçar, yalavac eva girar.
D)Tez-tez göyün üzü tutulur, bulular atayini sallayıb kandin üstü na çökürdü.
E) Manim taklifim qüvvada qalır: bundan sonra heç kim o torpaqlara getmayacakdir.
1."~s~~lı İttihamna"!a" ..masalasini Maharram Sultana çatdırmış, Sultan da Madada deyiblll~

(1.Huseynov)tabesız murakkab cümlasinda hansı mana alaqasi va d ?
A) zaman B) b b . r ır.
sa a -natıca C) qarşılaşdırma O) ardıcıllıq E) bölüşürnıa
8. Verilmiş nümunada ancaq vasitasiz nitqa aid bar . .

Q.Q.Markesbir müsahibasinda b
I
d . . pa olunmalı durğu ışaralarini müayyan edın. (11
qadar da dayişmazdi (41 am eı·a leyırd1 {1) {l) r)dabiyyat yerli-dibli olmasaydı (3) dünya Zil
-.ı ma po ıs o masaydı (5) d ..
A) 1,2,3,4,6 B) 1,2,6 C) unya tamam başqa cür o/ardı (6) (7)
2,5,6,7 O) 2,6,7 E) 2,5,6,7
;90;---------------:_.=_~ __ ::: _____ ---:
JlDoğl
Nadirov Tuncay Abd u
Ycnı tah·ıl ro rJmı kurıkulunı uzra
9. Bırı tabelı nıurakkab umladır.

) ını ak ,1'dı, ,ıtlar urkdul r.
B) B) Torpaqlar qılıncla .:ılınır an
q 1
• qa nı 1a ıdara edıl
C) Oxuınu dum, anı •va, b,
1 u a du um ır.
D) Gutla i e ıdıldı, hmad dayı yerın,:m dık Jtıldı
E) 1an kıtablarımı ço, evıram onların h::ı
< r guıı tozunu alıb r flara qo •uranı
ıo. Dıal qdan verılan bu cumlada han 1

dur·u I ara! rı buraxılmı dır.
fanam akır dedı gonnursaıımı
A) ıki tıre u \ergul, bır ual
B) uç tıre, bır \'ergul, bır ual
C) u • tıre, ıkı vergul bır ual
D) bır tıre u vergul, bır ual
E) ıkı tıre, ıkı vergul, bır ual
Matni diqqatla oxu un va 11 •20 -cı• tap ırıqları matn a a ında cavablandırm
aN aciB va XEYİRXAH i SA
Qadim zamanlarda bir padşah olk asının an nacı·b ın anını
tapıb onu mukafatlandırmaq
istayir._O b.~nun uçun butun vazırlarını afarbar elayır i3mrı alan vazırlar hamın şax ı tapmaq uçun
geca-gunduz axtarışa başlayırlar. Onlar olk nın har tarafını gazıb an nacabatlı ,ıdam adına layıq
şaxsi axtarırlar. Butun olkanı alak-valak edırlar Bır J\. davam ed.m an nacıb ın an axtarı ı
yekunlaşır.
Axırda padşahın huzuruna bu ada layıq on şa, ın adı olan ıyahı gatırırlar. Ba \'azır
sıyahıdakı on adam haqqında padşaha malumat vermaya ba la ·ır.
Siyahıdakılardan bin var-dovlsıtını ehtıyac sahıb\;ırın;ı paylamaq!aad goturmuş hır saxs ıdı.
Başqa biri huquq aha ında tanınmış adam ıdı. O bırı ı çox maşhur hakım ıdı. O, yanına galan
imkansız xa talara tamannasız komaklık go tarırdı Bır dıgarı ın anları barışdırnıaqda ad
qazanmışdı. İnsanlar arasındakı mübahi alari oluna qo ar, ku uluları barışdırardı.
Bir özla, onların hamı ı bir-bırından xeyırlı ışlarla maşğul ıdi. Baş vazır ıyahıda olan
doqquz nacib va xeyirxah insan haqqında malumat verdi. Axırda növba sıyahıdakı on adama çatdı.
O, olkanin ucqar guşalarindan birinda yaşayan qoca muallim idı. Yaşı 70-i keçmışdı.
Onun boyuk arvati yox idi. U talık, haddan artıq yaşlanmışdı. Evdan çıxa bılınırdı. Vaxtının
çoxunu çarpayıda uzanaraq va ya kitab oxuyaraq keçirirdi. aray ahlinin umumi rayina göra,
ölkaninan nacib va xeyirxah insanı adına layıq olan bu qoca idi.
Burudu padşahı maraq. Oz-özuna dedı: • iya, mahz bu qoca müallimr O, taaccubla baş
vazirdansoruşdu:
_ Axı bu qocanın başqalarından farqi nadir? Sızca, niya ölkanin an nacib va xeyırxah adamı
mahz bu qoca olmalıdır ki?
Vazir baş ayib ehtiramla cavab verdı:
_ Şah sağ olsun. Siyahıdakı doqquz adamın eladiklarini eşitdinız. Biza malum oldu ki, san
dema, bu doqquz adama dars deyan, onları hayata hazırlayan bu müdrik __ muallim imiş. Biz
ılyahıdakı doqquz adamla söhbatlaşdik. Onlar hayatda qazandıqları uğura gora mahz bu qoca
mWlına mlnnatdar olduqlarını dedilar. Biz da fıkirlaşdik ki, ölkanin an nacib va xeyirxah insanı
adına laylq mahz bu qoca müallimdlr
91
Nadlrov Tuncay Abdulla oğlu
RM Na ri atı .
1 verilmiş heç bir sözün şarhi deyıl:
11 Matnda tund-qara harflar a d . ·di
• A) Kışi soylu nasildan olduğunu hamıya eyıı • d bo"yükhörmat qazandırınışdı.
• Jar arasın a ona
B) Manfaat güdnıayan yardımları ınsan b"b oldu.
• axırda davaya.. sa
0
C) iki qardaş arasındakı deyışma
D) C.Mammadquluzadadarin darrakali yazıçı ıdı.
E) Xoşuma galan odur ki, o çox tavazökardır.
12. Matna a asan müallimın . şagırdların

• • dan heç b'ırın
• a 'aid edila bilmaz:
A) Mesanatlıq faaliyyati ila ad qazanmışdır.
B) Azarlıları müayina edir, onlara kömaklik edirdi.
C) Dars dediyi uşaqlara höyük dayar verir, onların qayğısına qalırdı.
D) Bir-biri ila münasibati yaxşı olmayanları barışdırır.
E) İnsanların haqlarına hörınat edir, öz sahasiııda ad çıxarmışdı.
13. Matnda hansı suallara cavab tapmaq mümükün deyi/?

ı. an nacib 10 şaxs hansı peşalarin sahibi idi?
2. Saray ahli niya qoca müallimi seçeli?

3. Müallimniya saraya galmamişdi?
4. Padşah qoca müallimi na ila mükafatlandırdı?
5. Müalliminmaddi vaziyyati neca idi?
A) 1,4 B) 3,4 C) 1,5 D) 2,4 E) 1,2
14. Matnin aid olduğu üslubun xüsusiyyatlarina uyğun ifadalardir:

1 . .............
bütün vazirlari safarbar elayir.
2 . .............
nacabatli adam adına layiq şaxsi axtarırlar.
insanları barışdırmaqda ad qazanmışdı.
3. ............
on şaxsin adı olan siyahı gatirirlar.
4 . ...........
5. İnsanlar arasında mübahisalari yoluna qoyar, ........... ..
A) 1,3 B) 3,5 C) 2,4 D) 2,5 E) 1,2
15. Matnin üslubuna asasan uyğunluğu müayyan edin.
J6za). nacib peşaler çoxdur. Hakim insanların sağlamlığının keşiyinda dayanır,

şala verir. Mühandis fabrfk va zavodlan işladir, hündür binalar ucaldır, yollar çakir,
.ıır. Koııııonavtfazanı fatlı edir, müxtalifplanetlarin sirlarini öyranir ...
bOUlnpeplertn fövqünda dayanan milqaddas bir peşa da var. Bu, müallimlikdir.
ıd9, bsmonavt da seçdiklarf sanatin sirlarini mahz müallimdan öyranirlar.
bdlkxaziııasJnln qapısını insanların üzüna açan bir varlıqdır.
1. Çarçivadaxilindaki matn.
2. asas matn.
a. asasan, şifahi şakilda tazahür edir.
b. Şablon söz va ifadalardan istifada edilmişdir.
c. İnversiyadan istifada edilmişdir.
d. Obrazlı nitq formasıdır. e. Terminliliya va mücarrad obrazlılığa yer verilnıir.
A) l-e; 2-c,d B) 1-a,e; 2-c,d
D) 1-c,d;2-e E) 1-a,b,d; 2-c,e C) 1-b,e; 2-a,c,d
92
dullaoğl~
Nadirov Tuncay Ab
Yeni wh ·il ro r.ımı kıırikulum uzı-.ı
16_M.ıtııin birinci :ıbz;ısının, ulns.ısıııi bir cııınl,ı lln y.ızııı.
11. "Bir şagird ilçiin °

11 böytık xoşb,Jxt lik 0111111qıırşısımı ynxş·ı 111iı,ılli111iıı çıx111n~ıdır" tezi si ııwt ıı,ı ;>S,1\:ııı
0 Doğrudur.
Fakt
0 Yanlışdır.
Çünki,
18. Matnda altından xatt çakilmiş ciıınl-ıda üslubi x;ıt,ı vardır, lıoıııııı cunıl.:ıııi ycnid;ın cluzgun yazın.
19. Sinkveyn asasında matnin ideyası ila saslaşan fikir yazın.
Müal!im
20. "Maktab hayat /aboratoriyası, darslarimiz hayat iksiri, müa/liın isa bıı asrarlı müassis;min qahraman
ustadıdır" fikrini matnla alaqalandirib an azı üç cümla ila şarh edin.
NadirovTuncayAbdulla oğlu 93
Yeni tahsil ro ramı kurikulull)
atı matnasasında cavablandırın.

a Z1-30-cutapşırıq1arı
Matnidiqqatlaoxuyunv
ÇAVUŞVOYTEK
.. "h 'basi da dünyaya bir çox qahramanlar bil~,
- .. üh 'b 1 r kimi il Dunya mu arı . 194 . ...,
Burun m an a a . . f qlidir çünki bu bır ........... • 1-cı ild
•· hramanı ısa bır az ar , ;ı
edibdir. Ancaq bu movzunun qa . S'b'r du"şargalarindaki bir çox polşalı ilsirl;ı
ı ··h 'b tmasından sonra ı ı r
AJmaniyanın SSR -ya mu arı a e d dTrlar Bir il sonra Sovet arazisind
alınanlara qarşı döyüşmak üçün Stali~- tar~findan aza e ..ı '.. .ar üzarindan Avropaya do·/
yaradılmış polşalılardan ibarat ordu muharıbaya qatılmaq uçun Ş q k ) . 'k g u
yola düşür. Hamin ilin yazında asgarlar Jranın Hamadan şahad vaxın/ığından keçary~açı ~
olan bir usaqla rast/asırlar, Uşaq ayının atası ifa anasının oyçular tarnf 1ndan yuruldugunu. a~
özünün isa ac olduğunu söylayir. Ayını çox sevan asgarlar pul yerarak onu uşaqdan alırlar va_M~
qadar davam edacak uzun savahatlarina qqsurlar. Sonradan onu Po/şa ordusunun artıller~
bölüyüna verir/ar, Adını isa "xo#Jaxt dövüsçü" manasını veran Voytek QQYudar. Sayahat boyu ona
butulka ila süd verir va qayğısına qalırlar. asgarlarin bela raftarı Voyteki onlara yaxınlaşdırır. A'fl
asgarlari öz valideyni bilirdi. Zaman keçir va ayı Voytek böyüyür va asgarlarla eyni yemayı
yemaya başlayır. Artıq böyük bir ayı olan Voytek insanlara qarşı münasibatini olduğu kinıı
saxlayırdı.
1943-cü ilda Polşa ikinci ordu korpusu britaniyalıların rahbarliyi altında almanlarla
döyüşmak üçün Misirdan ltaliyaya döyüşmak üçün yola düşmali idi. Ancaq gamiya heyva 0
alınması qadağan idi. Bunun üçün Voyteka asgar rütbasi verilir va o da gamiya alınır.
1944-cü ilda müttafiqlarla Almaniya arasında 123 gün dav.am edacak döyüş başlayır.
Voytekbu döyüşlar zamanı ön cabhada qulluq edir va bomba saslarindan qati qorxmur, öz asgar
yoldaşları üçün çak.isi 45 kilodan artıq olan top marmilarini daşıyırdı. ♦ Voytekin orada olması
asgarlarda höyük ruh düşkünlüyü yaradır va onların üzünü güldürürdü.
Döyüşlarin sonunda müttafıqlar qalaba qazanırlar. Bir asgar kimi Voytekin vazifasinin
öhdasindan galdiyina göra ona "çavuş" rütbasi verilir. Artıq Voytek harbçilar arasında kifayat
qadar tanınırdı va komandirlar onu tez-tez ziyarata galirdilar. Hatta 22-ci artilleriya bölüyü öz
emblemini Voytekin marmi daşıyan şakli ila avaz etmişdi.
1947-ci ilda asgarlar tarxls olunan zaman Voytek zooparka verilir va 1963-cü ila.
ömrünün sonuna kimi orada yaşayır.
21. Matnda tünd-qara harflarla yazılmış sözün şarhina uyğun fikirlari seçin.
1. "Birşeyi vaya onun xüsusiyyatlarini öyranmak" manasındadır.
2. "Tahqiq etma, araşdırma,yoxlama" manasını ifada edir.
3. Müstantiq öz yoxlamasını davam etdirirdi.
4. Bali, tamam azad olunmuşam.
5. HBuraxılmaq, azad olunmaq" anlamındadır.
6. #asasını, tama/ini qoymaq,yaratmaq" manasındad
A) 2,3 B) 1,2,3 C) 4,5 D) 3,4,5 ır. E) 3,4
22. Altından xatt çakilmiş parçanın mazmunun ..

A) Voytek adlandınlan bu ki .k .. . u ahata edan xulasadir:
.. çı ayı muharıbada pol ı I
B) Kıçık ayı balasını özlari il~ M' . şa asgarlara böyük kömak edacakdir.
• mraa~ran~ ı o
sonralar almanlara qarşı dö .. 1 . . gar ar sonradan ona Voytek adını verirlar va
C) Ayılardan da orduda istifad;~:;r:a ı~_tırak edir.
a musbat natica vera bilar.
94
1 oğlW
Nadirov Tuncay Abdul ıı
Yenitahsil ro ramı kurikulum üzra
RMNa ri atı
D) Kiçikayı balasını özlari ila Misira ap
aran asgarlar s d
E) Voytek adlandırılan bu kiçik ayı so d onra an ona Voytek adını verirlar.
nra an ordunun nüfuzlu çavuşuna çevrilir.
23. Nöqtalarin yeri na yazıla bilacak Lıyg~Lı ·· .. ..

n sozu muayya ı d ••
A) Voytekdir B)d··oyuşçu
·· ..d..ur naş ırın.
C)
canlıdır D) nahangdir E) ayıdır
24. Hansı şakil heç bir abzasın (va ya fikrin) 1·ıı ·· •

ustrasıyası ola bi/miJz?
A) B) C)
E)
25. Matnda asas nadan söhbat gedir?

1. il Dünya müharibasinin dahşatlarindan 2. Heyvanların qorunmasının vacibliyindan
3. Heyvanın orduda faaliyyatindan 4. Bir heyvanın sargüzaştlarindan
5. Polşa xalqının taleyindan
A) 1,5 8) 3,4 C) 4,5 D) 2,3 E) 1,2
26. Matnin mazmunundan çıxış edarak qarşısında ♦ işarasi qoyulmuş cümlani matnin mazmununa
uyğun takmillaşdirib yenidan yazın.
27. Nöqtalarin yerina uyğun abzasları qeyd edin

1l·:.,···
0
Md oldup absaz Planın mazmunu
asgiJr ailiJsiniıı riJsmi üzvü
CiJsıır Voytek
Çavuş Voytek
95
Nadırov TuncayAbdullaoğlu
Yeni tahsil
RM Na ri atı
28. Matna asasasan uyğun müddaanı seçib cadvali tamamlayın.

Pakt
Mülıaribalarda (döyüşlarda)
lıeyvanlardaıı istifadaetmak doğru
addımdır.
Müharibada(döyüşlarda) lıeyvanlardan
istifada etmak yanlış addımdır.
29. Sabab-natica cadvalini

______________
,,,,_......;,::.._
tamamlayın.
_
Ayı Voytekoasgor rütbosi verilir
--
Ayı Voytek vazifesininöhdasindongolir.
Ayı Voytek zooparka verilir.
---
30. asas matnin üslubi xüsusiyyatlari ita çarçivadaki matnin üslubi xüsusiyyatlarinin müqayis;ı,
asasında cadvalin har xanasına uyğun an azı bir fikir yazın.
Dllbar:Çocutunuzuaparabilarsiniz.Mandayaliyaahşmamışam.
Gfllilş: Onumanaparacağam!
Manindi heç bir şey istamiram.Mangedlram,bir günyena qayıdaram, onda
SeYO: danışarıq.
Sizdalimlolmuşsunuz?
DUbar:
Sevil: Man avvaldan dali idim. Bir il bundan avval Gülüş manim çadramı açıb mani ortalığa
çıxartdı, •Qoç döyüşüna qoç dayanar•, - dedi. Man onda anlamadım. Ondan sonra mana
çox dedi, man yena da anlamadım. Yazıq, yeddiillik ömrümü onun heçliyina qapanaraq
bu qaradustaq lçinda sürünmüşam. Artıq, al! (Çarşabı atır). Daha bu mana garak deyi!,
ıana gerakdir, man isa gediram.
8Cl10f:mı, ele, Sevil, qoç döyüşüna qoç dayanar.
Nümuna
96 duJlaojll
Nadirov Tuncay Ab
Yenitahsil ro rarııı kurikulum uzro
RM No ri dlı
BURAXILIŞ MÖVZUSINAQiMTAHANI-12
ı. Hansı ifada ;:ı~as'.nda ;:ıd;:ıbi dilın h.:ır uç ııorrıı,ısının pozuldugunu nıuayy;:ın etnı;:ık olar?
[Hamin 1 servızdırı uşaqları 1 ınaxtaba4 aparaııç.J
A) 5 B) 2 C) 1 D) 3 E) 4
z. Qara rangin huzur (yas) bildirm.:ısi yazının Jı,ınsı novuıı;ı aicldir?

A) ideoqrafık il) foııoqrafik C) oşy.:ıvi
D) şakli E) ş.:ıkli, ideoqrafık
3. "Müallimlar va şagirdlar Dolu film111aboyıık ıııcıraqla boxdı" cunıl;:ısincl.ı lıdn\ı norma pozulmuşclur?
A)yalnız orfoqrafık 8) )eksik, orfoqrafık C) qrarnrnatik, )eksik
D) qrarnmatik, orfoqrafık E) yalnız qrarıııııatık
4. "Öyran ki, torpaq qılıncla alınır, qalanıla ıdara edılır" cumlasini sada curnlay;ı çcvırm,>k uçun hansı
sözla başlamaq lazımdır? (Durğu ışarJl;:ıri buraxılmışdır)
A) insanlar B) hamınız C) göri.ın;>n D) san E) krallar
5. Har zaman işa gecikan işçiya müdirinin zangli saat alıb göndarmasi yazının hansı novuna aıd edila
bilar?
A) aşyavi 8) ideoqrafik C) fıkri, .:ışyavi D) şakli E) harfı
6. Hansı nümunada tünd-qara harnarla yazılmış sözün yerina mötariza daxilinda verilmiş söz yazılsa,
adabi dilin )eksik norması pozulmaz?
A) Hariflar (harnar) bu yükü daşımağa macal tapmayıblar.
8) Düzdür, (harçand) biz ona çox dedik, amma fıkir vermadi.
C) Körpa (ganc) quzular analarının yanına qaçdı
D) Bu bostanda (tarlada) xeyli qarpız tağı var idi.
E) Qassab bıçağı (qamaltini) yenidan itiladi.
7. Bu jest-mimikalardan biri ham müsbat, ham da manfı çalar kasb edir:

A) üz-gözünü turşutmaq B) ağzını büzmak C) al atmaq
D) al çalmaq E) qol qoymaq
8. Axşam galanda xeyli sualı birga yazdıq cümlasinin tarkibindan ikinci söz çıxarılsa, na dayişar?
1. Cümla üzvlarina göra sin taktik tahlil sxemi 2. Cümla üzvlarinin sayı
3. Nitq hissalarinin sayı çoxalar 4. Söz birlaşmalarinin sayı
5. Cümla üzvünün quruluşu
A) 1, 3, 5 8) 1, 2 C)3, 4, 5 D) 1, 4, 5 E) 4, 5
Nıcllrov Tuncay Abdulla oğlu 97

Yeni tohsil lro raını kurikuı
RMN,ı 'l'I ,Ilı unı
uıt
9. Brş ın,ııı,ıtlıq ,ıskiı1Jsın uz.:ırindo qeyd edilmiş Orxon-Ycnisey alifbası yazının hansı nôvLinaaictct,n'
A) fikri 8) şakli C) fikri, harfi E) harfi
10. Cüınlada hansı durğu işaralari buraxılmışdır?

isim diiza/dan şakilçilarin bir qismi masalaıı -çaı, -cıq4 va s. kiçiltma manalı isim/ar düzaldir.
A) qoşa nöqta 8) vergül C) tire, vergül
D) vergi.il, qoşa nöqta E) tire
Matni diqqatla oxuyun va 11-20-cı tapşırıqları matn asasında cavablandırın.
MaNIM vaTaNIM
Anamgün doAana qadar yuxudan qalxardı. Bir dafa man da dan üzü 1 ağaranda durdum ki,
blldirçin tutmaqdan ôtrü ca/a qurum. Anam mana südlü çay içirtdi. Bu süd gil küpada qaynadılırdı va
üzü çahrayıya çalan köpük/a örtülürdü, bu köpüyün altındasa qeyri-adi,dadlı süd olurdu ki,onu da
çayla qanşdırdıqda /azzatindan doymaq olmurdu.
O sahar içdiyim südlü çayın ~ ela bil ömrümü yaxşı manada başqa samta yönaltdi; o
vaxtdan gün doğanacan durub anamla birga har sahar südlü çay içardim. Yavaş-yavaş ela öyraşdim
lci,artıq heç vaxt gün doğana qadar yatıb qalmazdım.
Sonralar man şaharda yaşayanda da tezdan oyanırdım va ela indi da bitkilarin va heyvanat
alamlninoyandığı bir vaxtda durub yazıram.
Mantez-tezfıkirlaşiram: agar öz işimizin xatirina har gün belaca günaşi oyaq qarşılasaydıq,
ondabiz insanlar na qadar gümrah2, na qadar şan va xoşbaxt olardıq!
Çay süfrasindan sonra man bildirçin, sığırçın, bülbül, çayirtka, qumru, kapanak ovuna3
çıxardım. Doğrudur, o vaxt manim tüfangim yox idi. aslinda heç indi da man ovda tüfanga & darin
ehtiyacduymuram.
Manim ovum o vaxt da, indi da yalnız tapıntıdan ibaratdir. Man tabiatda hamişa rast
galmadlyim ela bir şey axtanrdım ki, heç başqalan da ömürlarinda görmamiş olsunlar.
Cala lla fara bildirçinin elasini tutmaq lazımdır ki, xoruz bildirçini hamısından yaxşı
çatınnış olsun va xoruz blldlrçinin elasini torla tutmaq garakdi ki, sasi başqalarınınkından gur va
şirln4 olsun. Cavan bülbülü lsa qarışqalann yumurtacıqları ila baslamalisan ki.sonra oxurnağa
baflayan zaman sasina sas çatmasın. Bela olan halda get ela bir qarışqa yuvası tap ki, kisani
yıımurtacıqlarla doldura bilasan va qarışqaları bu yumurtacıqlardan azdıraraq hansısa bir budağa
dınnıfdıra bUasan.
Meıılın tasanilfatım geniş, orada cıAırlar saysız-hesabsız idi. Manim ganc dostlarım! Bizöz
•11tı•+ıı1ııtıMııılıl•llnn tablblyllc. O bizim üçün günaş kimi tükanmaz manba, höyük hayat xazinasidir5-80
..,_.., lf bltmlr,blı onu bir slrr kimiaçmalı va göstarmallylk. ...............................................
.
·ıu
98 bdullıı oS
Nadirov Tuncay A
Yeni whsil programı (kurikulum) uzr;ı RM Naşriyyatı
Bahqlarüçün tamlz6 su lazımdır • biz sularımızı qorumalıyıq. Meşalarda, çöllarda, dağlarda

cürbadirqlymatll heyvanlar yaşayır • meşalarımızı, çöllarımızı, dağlarımızı qorumalıyıq. Balığa su,
quşa göy üzü, heyvanlara meşa, çöl, dağ garakdır. insana ısa Vatan lazımdır. Tabiatı qorumaq lsa
elaVataniqorumaq demakdir.
(M.Prlşvlnln eyniadlı hekayaslasasında)
ıı. Malna göroyanlış fikirdir:

A) Cavan bulbül qarışqa yumurlacıqları il;:,qidalanır.
B) Hekayanin qahromanı kanddo yaşayır.
C) Bildirçinin for.ısini col;ı, xoruzunu is;:,lorla lulınaq olar.
O) Hekaya qahramanının slidh.i çay içm.Jk adoti var.
E) Tabiat tükonmaz xazinadir.
12. Üzarinda raqam yazılmış hansı ifadalar hilqiqi milnada işlanmişdir?

A)4,5,6 B)l,3,4 C)2,4,6 D)l,3,5 E)2,3,6
13. Matnin üslubi xi.isusiyyatlari ila bağlı doğru fikirlari seçin.

1. Sözün terminoloji funksiyasından istifada edilmişdir.
2. Badii tasvir va ifada vasitalarina yer verilmişdir.
3. Fikirlar standart formada verilmişdir.
4. Sözün informativ funksiyasına rast galinmir.
5. Macazi ifadalardan istifada edilib.
A)l,3 8)2,4 C)2,5 0)1,5 E) 3, 4
14. Matnin ikinci abzasında altından xatt çakilmiş sözün konteksta uyğun galmayan izahını seçin.
A) ruhi-vaziyyat B) ahvali-ruhiyya C) kef O) dad E) hal
15. Hansı fikir matnin asas hissasina aid deyi/?

A) Bildirçin ovu B) Maraqlı tapıntılar C) Küpada qaynadılan südlü çay
O) Tez oyanma vardişi E) Tükanmaz xazina
16. "Tabiatla mühariba şaraitindayik. Qa/ib galsak, mağ/ub o/acağıq (H.Reves)" aforizmini matnla
alaqalandirarak fikrinizi yazın.

Yeni whsıl ı oc r.ımı kurı~ulumı,.
RM Na rı atı ~ır. 1
ı sxemi tamamlayın.
17. Matnda qarşısında .A işarasi qoyulmuş soz asasınc a
o llaqıqı manadadır.
o Macazi manadadır.
Hamin sözü farqli manada cümlada işladib yazın.
18. Matnin kursivda verilmiş ilk üç abzasının xülasosini 3 cümla ilo yazın.
19. Hekayanin qahramanı ova çıxarkon n.ı uçün tüfanga ehtiyac duymurdu? Fıkrınıtı ;ın azı ıki cumı~
ila asaslandırın.
20. Matnin asas hissasindaki boşluğa mazmuna uyğun cümlalar yazmaqla abzası genişlandırın.
MiJtni diqqiJtliJ oxuyun ViJ21-30-cu tapşırıqları miJtn iJsasında cavablandırın.
BOZQURDLAR
(1) Bozqurdlar qurdların bir növüdür. Bozqurdlar, ümumiyyatla, evcil heyvanlardan adatan
qoyunlara, mallara va atlara tala "qururlar". Onlar asla quzulu qoyunlara ..........................
..
(11) Bozqurdlar qurdlar arasında ı:sılanaya an çox bağlı varlıqlardır. Qış gecalarinda Şimali
Amerikanın ucsuz-bucaqsız düzanlikfarinda gecalayan insanlar qariba bir hadisanin şahidi olublar.
Onlar deyirlar ki, qurdlar onların yandırdıqları ataşin üç metr yaxınına qadar galmiş, dayanıb
insanları seyr etmiş va heç bir harakat etmadan geri dönmüşlar. insanlar isa asrlar boyunca
Bozqurda qarşı manasız bir savaş elan etmiş va onlann sayını get-geda azaltmağa başlamışdır.
Qurdlar da insanlardan gördüyü bu vahşi davranış naticasinda kimsasiz bölgalara çakilmak
macburiyyatinda qalmış va sayları xeyli azalmışdır.
(111)Bozqurdlar mağrur va heç naya baş aymayan heyvanlardır. Onlar heç bir zaman f!V
heyvanları ola bilmazlar. insanla dost olarlar, amma it, ya da başqa heyvan kimi insana tabe olmaz.
kölalaşmazlar. Çünki bozqurd ev ltlari kimi havayı yemak üçün sahibim) yaltaqlanmaqdansa, biirf
şaldlda aclıqdan ölmayi üstün tutur. Onlar mağlub ola bilarlar, amma ayilmazlar, öldürülarlar, ■ diZ
ç6kmazlar, ovlanarlar, habsa düşmazlar. Bozqurdlar daim sahiblarlna sadlq heyvanlardır. Bu ba
xıından, türklarln bozqurdlan yüksak dayarlandlrmalari abas deyll. Bela ki, bozqurdlarda da qadilll
drk plMeldarina uyjun b1r bayat tarzı var - ataya balbdırlar, bir taşldlat balında yaşayırlar va on·
100 Nadirov Tuncay Abdulla oğ:IU

ıarda da hamının tabe olduğu lider var. Savaş zamanı bozqurdlar da türklar kimi yarım aypara
şaklinda sıralanaraq hücuma keçirlar. Bozqurdların daha bir maraqlı xüsusiyyatlari var - yegana
heyvandırlar ki, dişi taylarını dahşatli daracada qısqanırlar.
(iV) Sütun bu kimi xüsusiyyatlara göra, türklar azadlıqlarının timsah olaraq Bozqurdu
özlarina simvol seçiblar. Mahz buna göra, Bozqurd türk hürriyyatinin, türk dayanatinin simvoludur.
Bazi türk va ınonqol boyları, nasill.lrinin bu müqaddas varlıqdan töradiyini inanırlar.
Bozqurd samanı tamsil edir. Qurd haqqında bazi bilgilar Azarbaycan Türklarinin xilas, azadlıq,
qurtuluş ramzi sayılan QURD totemi har kasdan önca bizlara azizdir. Tasadüfi deyi! ki, cami
Türklarin xarakterik xüsusiyyatlarinin bir çoxu Qurd psixologiyası üzarinda qurulub va hardasa onu
xatırladır. Qurdun hansı xüsusiyyatlari şüurlu insanın davranışına yaxındır? Bu sual takca müasir
dövrün elm adamlarını deyi!, hamını düşündürür. İlk növbada qeyd edak ki, bu gün dünyada qurdla
bağlı külli-miqdarda yer adı, adat-ananalar, marasimlar vardır ki, bu da Qurdun insan yaddaşında
özüna yer tutmasını, bu nadir canlının, haqiqatan, casarat, mardlik, düzgünlük, hamçinin, azadlıq
simvolu olmasını göstarir.
21. Matna asasan klasteri tamamlayan fikirlari müayyan edin:
galanaya bağlılıq
Bozqurdların asas
keyfiyyatlari:
2. Ataya bağlılıq 3. ayilmazlik 4. Sahibina bağlılıq

1. İnsanlara tabelilik
C) 2,3,4 D) 2,3 E) 1,3,4
A) 1,2,3 8) 1,2
22. Matnin aid olduğu üsluba adi fikirlari seçin:

~
· sıxJıgı d 4 Xalq danışıq dilina yaxındır.
1 Termın var ır. • .
• . . . 5 Mücarrad obrazlılıqdan istıfada olunmuşdur.
2. Sıntaksısı mahduddur. •
3. İki formada olur.
C) 3,4 D) 3,4,5 E) 2,5
A) 1,2 8) 1,2,3
t · ümumi mazmunu ila saslaşmayan cümla işlanmişdir?

23. Nömralanmiş abzaslardan hansın d a ma nın ..
C) Ilı
D) iV E) heç bırında
A) I 8) il
k d k' manasını va hamin manaya uyğun

24. Matnda tünd-qara harflarla verilmiş sözün konte s a 1
nümunani göstarin: .d.
A) Sadiq; Xoca Mübarak vaqian çox saf va sadiq adam I ı.
B) Azad; San azad yaşamaq nadir bilmazsan!
C) Güdü· Düşman güdü müqavimatla ra st1 aşdı. d
' d.. ..n qarara bir addım daha yaxın ır.
D) Sabirli; Sabirli olmağı bacaran uzgu .. .. lü da ana bilan insana banzayirdi.
E) Dözümlü; Kanardan har çatinlik qarşısında dozum y
101
NadirovTuncayAbdullaoğlu
l' 1 .
"' 1 ,,ıı
\,ıtıı,ı ·" ,,1,ıııııl ıql,ı ı·ıııı/ı,, 111.ı t ıııılıl\'\'ılll l'ıllıı

\l 1ıtı hl,ıı 1 1I\' ı il \'l'I ıııhıllı
Ilı• qııı ıll,ıı ,ı ı ,ı 1,,,ı' ı' ,
ltl llıı ııııı ıll,ıı ııı ,,ıı ı ,,,, il ,ı, ,ılıııı:,ılıı
1l llıı ,ıııı ıll.ıı ıl.ılı.ı ,,, ı'\'I il lıı'\'\',llıl,ıı I ııvlı1vıı lı11
Pl 1'ıı\ 11, ,ıııı,ıııı "''•ll'• lııı ııı.ııl.ı ılılııllılı l,ıı
l) li,ı qı~ı ıll.ıı t.ı~l,tl.ıl lı.ılıııılı11•.ı,.ı11•,11 "" lıı'\ lılı I dlıtı1ı lı11ı ı.ılıı• ıılııı.ıı
27. t-1,ıtnıl,ı .ıvv.ılıııd,ı ■ qoyıılııııış ::o·,.,ı:-.ısıııd,ı f,ıdv.ıld,ı q('ydl,>r .ıp,ıı ın:

Farqll (haqlqldlrsa, macazl,
Haqlql manada Macazl manada macazld/rsa, haqlql) manada
lşlanmlşdlr. lşlanmlşdlr.
cümlada iş/adin.
-------
28 Matn asasında cadvalda sabab-natica alaqasina uyğun fıkirlari yazın:
Sabab Natlca 1
insanlar Bozqurd/ara qarşı manasız savaş elan

etmişdir.
Türk/arBozqurdu öz/arina simvol seçmiş/ar
___.
-ıu
102 Nadirov Tuncay Abdulla og
Yeni tah il ro ramı kurikulum üzra RM Na ri atı
Matnin lll abzasındakı fıkirlari ümumilaşdiran tesiz yazın·

29
-
.,:.
Müddaa Pakt
Bozqurdlar asla evcil/aşmazlar.

...
30. Matnda altından xatt çakilmiş sözü avaz eda bilan iki söz va ya ifada yazın:
103
NadirovTuncay Abdullaoğlu
Yeni t,lhsıl ıo ı,ımı kııııkıılıırııı
c.:.ı ''ır
RM N,ı rı ,lll
BURAXILIŞ (ÜMUMİ) INAQ İMTAHANI - 13

anlış verilmışdir?
1. Aş.ıgıdakı frazeoloıı bırlaşmalardan hansının manas 1~Y
_ _.:..__ _
ifada etdlyl mana
Frazeolojl blrlaşma
nazarcıt tıncık; ınuğayat olm.ıq, q,ıygı go\t.ıı rn,ık
A) gbz olınaq şidJtli oyuga maruz qalmaq, huı nu donm,ıq
B) buınunun ucu göynaınak
ncııı il;ı oyn.ımaq, uzun,>xoş b.ıx111tıq
C) f uz vcrmak ba arınadıgı iş;ı gırişm;ık, ç.ık;ı bılnı,ıy,ıc .ıyı
D) ağıı daşdan yapışmaq yukun altına girm,ık
tutarlı sözelan b.ırk t.ısırlJnnı,ık, çox p,ıı t olm,ıq
E) daynıışi dura-dura kalı tökulnı;ık
2. Hansı variantda uyğunluq pozıılmuşdur?

A) Söz: prepozisıya Ön şaki içi: pre- B) Soz: Aııtı-Azarboyccııı • On ş,ıkılçı anıı
C) Saz: nalayıq Ön şakilçi: na- O) oz: ontivirw, • On ŞJkılÇI' anıı
E) Söz: bıyaban Ön şakilçi: bi-
3. Sözun avvalindcı va ortasında g;ıl rı ov, öv h, rfbırl,l~nı.ılvrincl;ıki v s.ımıtı du)ur v,ı O, d ~,ııll,ırı bır
qadar uzun talaffuz edilir. Verilmiş fonctık qaycla hJnsı sozdJ ınu-,ahıdJ cdılır?
A) ınövsüm B) dövriyya C) movcud O) çovğun E) govd,ı
4. Bir cümlada mürakkab i min işi anma ina baxmayaraq defis işarasindan istıfada cdılm, mışdır.
Çünkı Fikrini doğru tamamlayın.
A) akmanalı sözlarin birlaşmasindan yaranmışdrr.
B) Yaxınmanalı sazların birlaşmasından yaranmışdır.
C) Muxtalif manalı sözlarin birlaşmasindan yaranmışdır.
D) Eyni sözlarin takrarı ila duzalmışdir.
E) Müstaqil manası olmayan sözlarin birlaşmasindan yaranmışdır.
5. Hansı cümlada farqlandirilmiş kömakçi nitq hissasindan sonra va ya avval vergul duzgun
qoyulmamışdır?
A) Oyun millimizin xeyrina bitdi bela ki, komandamız 2-1 hesabı ila qalib galdi.
B) asgarlik hayatı beladir da, insanın boş vaxtı olmur.
C) Biz bu qarara galdik ki, müqavimati sonuna kimi davam etdirak.
D) ali çox yorğun görünürdü çünki, sah.ıra kimi növbada qalmışdı.
E) Düzü, bu iş biz ustalar üçün ela da maraqlı deyildi.
6. Tünd-qara harflarla verilmiş sözlardan hansını mötariza daxilinda verilmiş sözla avaz etsak, adabı
dil normasına amal edilmiş olar?
A) Ağam bir xatın (xanım) aldı; Davanı satın aldı.
B) Cövdatin qazabla (asabla) vurduğu şilla Qulamı çarpayıdan yera yıxdı.
C) Göy göl (Göygöl) rayonu safalı yerlarimizdan biridir.
D) Vağzalın höyük binasından keçib rels/arln (rayların) üstündan adlayaraq depoya taraf getdi.
E) Maktabin ldmançılan (sportçuları) arasında özünün qüvvati ila maşhur idi.
Nadirov Tuncay Abdulla oğlU

7 ııygunlııguıı poıııldugu lı,ıııdı •,ı ı,ırı
A) cfryıl,ın,ı grıt,ı, l'~ıtdıyıın,ı ı~rır,ı , gurn,ın, )Ubh., bıldır,,rı ,ır,; .,,,1 1.,r
U) s,ın bıl,ın, m,ııı lııl,ın , fıkrııı m,ınlı,ıyını bıldır.,n .ır,1 .,,JJ:1.,r
C) duıu, lı,ıqıq,ıt,ın d,ı t,ı'>dıq hıldır,ırı ..ır,ı '>tııl,ır
D) dt'mJk, bırırıusı n,ıtıt,ı v;ı sır,ı bıldır,m Md o;ıı.d.,r
E) hC'yıf kı, Jfsuc, kı l,ı,ı'><;uf bıldır .,n .ıra ,;rı,d.,r
8. Butun doslları y,mı Samıd P;Jnc,1/1 Uaquf apre/ doyu>l,mnd,ı >.-Jhıd olmuşdular d.ırnl..ıs nd,ı b ra/Jlmış
durgu ışar,ıl.ıı ıni ardıcıllıqla mu,ıyy;ın cdın
A)vergul, qoşa noqt,ı, vcrgul, vcrgul, noqt,J [l Jqo ıı noqt;}, vergul, •ır>rg ı, "lf'rgul, noq
5
C) qoşa noqti), vcrgul, vcrgul, noqt;ı IJ) v •rgül, tır , v •rgul, vcrgul, noq ;;
E) vergul, v rgul, vergul, noqt.ı
9. Yazının növli)rini ardıcıllıql.ı ıra), yırı

~ ..::.ı ~ 1
~ t: C ~
.) .) ~
""'
.. -
la 4Jİ- v- •
..,.,
ı.a t t
~ J ..!.I .l
I,? .J ~
A) fikri, fikri, fıkrı B) h.ırfı. fıkn, ş..ıklı

O) h.ırfı, ş.ıkli, ş.ıkli E) h.ırfı, fıkrı, fıkrı
10. Bırind.ı tabelilik .ılaq.ısiyoxdur:

A) azadlıq meydanı B) Baba gulüms.ıdi. C) uca bınalar
O) cahill.ır v.ı aqill.ır E) kitabın v.ıraqi
Matni diqqatla oxuyun va 11-20-ci tapşırıqlan matn asasında cavablandınn.
BABAMINQaHRaMANLARI
Babamın dilindan iki ad düşmazdi: amin müallim va NIJnı paşa. Hamişa amin müallimin va
ya Nuru paşanın adı galanda babamın gözlari farah qanşıq dolar, üzün;; işıq galardi Va başlayardı
lceçmiş xatiralarini bir-bir hiza danışmağa.
Aprelin ortalan idi. Babam blt ağacının albndakı samovannı xodlamışıiL ÖZü isa baJqa
alama xayala daJmışdı. Man saki~ yaxınlaşıb katilin birinda aylaşdim. Qoca bunu hiss edib m;,ına
tar;;f döndü va ali ila başımı oxşadı1• amin, bala, bu gün 15 apreldir. Bilirsan. bu gün na günüdür? a
baş verib? Man babamın üzüna baxıb tabassüm etdim. Gözlarimla babama qulaq asm~ istadiyimi
hlldirdim. Kişi bir~ ,ıaaq,~1'a qaııad açdL Bala, mao bu vaxt asirlikdao xilas olmuşaııı. 6mĞ
alınan ~-11 ~~bwri WlNi - 1945-d ilin aprel -,ı idi. Saat 11:00 _. lliıdaı
eııdı,ımt& AS: Kaııa iııs Zenlnııal Kııııuıı im ZeııtnımJ Koııuıı iu Zeııtnıa!
Nadırov Tuncay Abdulla oğlu 105

YC'nlt.ılısll 1ro( r;ımı kuı ıi<ıılıını
ıı~.t,ı
Rt ,l~I I • ,ılı ,..tdon oslr var idi. Biz kir-pas lçlndo idik. Üzü
d . lçımızd.:ı hor ın 11 , ıtıij
Biz nıJrk,lzdo toplıış ıq çlınınlrdlk. z
" .
ö· ilIII il· özUrnilzdaniyr,mlı
, •
dik...
dil. • ı , ...
ı
tııkltı idi V,l,1ydançox oIoı·ddı ki'ılınan oııııayan biri dayannıışdı. c)slr
z
şoı gas n,ı olü bir sakı tıp.
Tribıın,ının arxasın ı ·ı sılzurt ıı. vz,ın '
a ' ' . ·.· ....... , 1,,tli bir görkorni var ıdl. Sağ .:ılini xnfifc;ı
,
~
roknııişdıı. y,ışlı bıı z,ı ıı
Orta
•. bizi 1
,ı~ l·ı,·"
ı\l
östarl b aran ,, .,. dofo·• • lahu Okbor! soyl..ıd
..
Ş"h tı
Yuxa
i. Diz• •., ad
qaldırdı.
'
ahadJt b,ırııı,ığıııı qcyrı-ıınlso nı,ın ,ıı·d·ın ayrılıb öıüıni.iz
bl
7·''. g . '. . do forqindo olmadan hamı aı
barın,1ğııı,1 bax,ı- bölünınüşdü.
0
b . dl or 1 1 , ' n
zohınli ıorof Duşorgo ı ı
axa g .. 'k' ro l.lir qismimiz o zabitin ön"
zabita . gcdirdik. ftildon çakilrniş
ye hasar ayırırdı. O bi"za t.ı• b ossum
• .. cdır.
• BaxışlUnda
d,ıy,ınınışclıq. Oıııı bızdan tı ı ıno
.k
an I ar,
ila bizi xilas ctıııoyo galdiyiııi söylayirdil.
Biz 67 nafor idik. Hor kosi vaqonlara ıninclirclilar. Bır gctmışdık kı,
• az • • • qatar dayandı.Türk
asgarlariııin köınayi ila bir-bir vaqonlardan düşdük. Sayyar hamam qurulmuşdu. Hamam etdik.
Taraş olduq. T:ııniz paltarlar geyindik. Sonra hor kasi öz ölkosina yola saldılar. Bizi xilas edan 0
zabitin adı idi ...Rasulzada va dostları Azarbaycan Xalq Cümhuriyyatini qurmuşdular. Bu
Nuru paşaamin
Mahammad
kişilari yadında yaxşı saxla! Ela-bela adam olmayıblar. Canlarından,
ailalarindan keçiblar. Kömak
uçün da Osmanlıya (Türkiyaya) müraciat etmişdilar. Türkiya da Azarbaycana qardaş yardımı
etmişdi. Ay bala, na olsa yaxşıdır! Kömaya galan qoşunun komandiri ela hamin kişi idi - Nuru paşa
Danışır Bakı! Bugün AzarbaycanKoministpartiyasının növbati iclası keçirilmişdir. lclasdabir
sıra masala/armüzakira edi/mişdir ... Azarbaycan SSR-i neft hasi/atına göra yena da birinci/iyini
saxlamışdır... . Ay amin, get o radionu söndür. Bakı danışmır. Danışan koministlardir. Zahirmara
qalasınız ...
11. Matnda hansı sözla başlayan abzasa asasan "AzarbaycanXalq Cümhuriyyatinin süqut etdiyi" fikrin
ehtimal etmak olar?

A) Aprelin B) Danışır C) Aradan D) Tribunanın E) Biz
12. Kontekstdan çıxış edarak altından xatt çakilmiş sözün manasının düzgün şarh edildiyi bandi
müayyan edin.
A) dolaşdırmaq, çatin vaziyyata düşmasina sabab olmaq.
B) işlatmaya başlamaq, işlatmak; harakata gatirmak.
C) od salmaq, yandırmaq, alışdırmaq.
D) harakata gatirmak, işa salmaq
E) yatırtmaq, boğmaq, qabağını almaq.
13. ı.Üzarinda raqam yazılmış ifadalar asasında uyg·unlug·um..

uayyan ed'ın.
2.
a. Xaçın ~ayı aşağı asan sarin külak Nacafalı kişini oxşadı.
b. Haqıqı manadadır.
c. Hamşari, na yazılacaq? Söyla!
d. Macazimanadadır.
e. "Navaziş etmak. öz sevgisini,riqqatini ifada et
A) 1-b,e;2-d B) 1-d,e; 2-b,c C m_ak;nazlamaq" manasındadır.
) l-d,a, 2-b D) 1-b,a; 2-d E) 1-b,e; 2-d, c
106 Nadirov Tuncay AbduilaoğlU

_11 ro ranıı kurikuluııı uı.ra RM N;ı ri ;ıt ı
yenı r;,hsl_l__.~~::.:.:.:.:...,....---~--------------------__:.:.:...:...;~ı::.;,.;.<...ı....::..:..:.
AXC-ııın harbi gııcıi zaif idi, dii ·ıııaıı/Jrla ıııiibariza aparıııaqda ratiıı/ik çakirdi" Cunı l;ı ini
1_.
•
·oı'O-'"·•/ar
han I abzasına alava etnıak olar.
'
111 .ıtnın
A) il B) ili C) iV D) V E) VI
Iatna asasan advaldaki har iki uyğımsuzluğıı ınüayyan edin.

15
Doğrudur
ıl
,.....
Yanlışdır
Baba amin ba a olan sevgi ını navasina Türkiya (Osmanlı) AXC-yaharbi yardım
A) verdi i adla bir daha stibut edir. göstarınişdir.
- -
uru paşa 6 azarbaycanlını asirlikdan xilas
B) Baba indiki hakiıniyyatdan razı deyi!.
edir.
-
Baba Azarbaycan Xalq Cümhuriyyatinin Azarbaycana kömaya galan türk qoşunlarının
C) qurulma ının şahidi olmuşdur. komandirini baba avvalcadan görmüşdü.
-
Baba Türkiyada başına galanlari navasina Qızıl orduya qarşı döyüşlarda baba da iştirak
D) danışır. etmişdir.
E) Babanın AXC-yamünasibati yaxşıdır. Babanın AXC-yamünasibati yaxşı deyi!.
16. Matninbadii üslubda olduğunu asaslandırmaq üçün cadvali tamamlayan fıkirlar yazın.
Matndangötürülmüş nümuna Nümunanlnbadll üsluba ald xüsııslyyatl
17. Türkiya Cümhuriyyatinin qurucusu Atatürkün: "Azarbaycanın kadari - kadarimiz, sevinci -

sevincimizdir"aforizm ini matndaki hansı faktla dastaklamak olar?
18• Matnaasasan cadvali tamamlayın.
Obnı Problemlaeıab edlr(onunQpbı ptobleın olııaiıfdarJ
ı.
Baba
2.
Nadi.-----------------------------
rov Tuncay Abdullaoğlu 107
Yeııı tahsil programı (kuı k
19. Matnın natica hissosini iki cumlo ila genişlondirın. ~ Ult,
20. Matnda kursivda verilmiş hissanin aid olduğu üslubu muJyyon celin. D<lha <;onıa h,mıın hi~
uslubı xususiyy;Hlarini qeycl edin. s~nıo
Aid olduğu üslub Kurslvda verilmiş hissanin üslubi xüsusiyyatlari
3.
Matni diqqat/;J oxuyun va Z 1-30-cu tapşırıqları matıı asasında cavablaııdırın.
MİLLi QaHRaMAN vaziR ORUCOV
Vazir Orucov 26 dekabr 1956-cı ilda Tartar rayonunun Xoruzlu kandinda anadan olmuş•
dur. 1949-cu ilda atası Surxay ailasi ila birga Daralayaz mahalındaıı deportasiya olunmuşdu. Orta
tahsilini Xoruzlu kand orta maktabinda almış, sonralar Bakı Yüngül Sanaye Texnikumuna daxil
olmuşdu. 1975-ci ilda harbi xidmata çağrılmış, ordudan tarxis olunduqdan sonra, yarımçıq qalmış
1 orta ixtisas tahsilini davam etdirmişdir.
1992-ci ilda Xocalı soyqırımını eşidib, Azarbaycana qayıdaraq may ayının dördunda
Tartar özünümüdafıa batalyonuna daxil olmuşdu. Orucov sıravi döyüşçü kimi mübarizaya başlasa
da komandirlik bacarığına göra qısa zamanda batalyon komandirinin müavini vazifasina qadar
yuksalmişdi.
2015-ci il 28 dekabrda Rusiya jurnalisti va naşiri Aleksandr Nevzorovun Qarabağ
münaqişasi harada xatiralarini bölüşarkan Vazir Orucov haqqında bu fıkirlari saslandirib: "Heç kim
incimasin, ancaq manim indiyadak tanıdığım an casur insan azarbaycanlı olub. Onun adı Vazir idi.
O, digarlarindan heç na ila farqlanmirdi. Çox çirkli, balıq iyi veran bir buşlat geyinirdi. O gün
ermanilar Sarsang su anbarının yerlaşdiyi vadiya hücum etmiş va Goranboy batalyonuna ciddi
müqavimat göstarmişdilar. asas qüvvalar insanları ön xatdan çıxarmağa çalışırdılar. Adamlar
avtobusa minmak üçün dava edirdilar. Bela bir maqamda birdan bir adam gördüm. O, UAZ-a oturıı~
muharriki işa saldı. Arxa cabhaya yox, atışma gedan istiqamata sürmaya hazırlaşırdı. Hansı ki,
orada asi cahannam idi, insanlar öldürülmüşdü, 500 meyit üst-üsta yığılmışdı. Ermanilarin hücum
etdiyi bu yerda har şey yanırdı, partlayırdı ...
Orucovla ora getdik. Rusyanın muzdlu Pskov desantları bizi tutdular. Onlar bizi güllalamak
istayirdilar ki, asgarlardan biri mani tanıdı va mani öz taraflarina çakdi. Onlar mandan: .:u
azarbaycanlını na edacayikr- deya soruşdu. Man da buraxın getsin dedim. Onlar manı a
razılaşdılar. Bütün postlara xabar verildi ki, indi bir azarbaycanlı qaçacaq va heç kim ataş açmasın.
ııa oğlU
108 Nadirov Tuncay AbdU
.1 ro ramı kurıkulum üzra RM Na ri atı
Yenı ta~hs~ı!_E;!.'i~:;.:...ı~'------'-------------------___:..::....:....:..;.;:ı.:....:,1..,1..Cc..c.;.
Nevzorov sonra baş veran hadisalarin bela xatırlayır: "Vazir is;} qaçmadı. O partladılmış
a ınında • qurdalanıb öz silahını tapdı. Sonra da manimla al verib görüşandan sonra çıxıb getdi.
111
ş irin heç bir qahramanı ela addımlayırdı ki, o, ela geda bllmazdi. O, kürayini arxaya
ŞekSP
. .b sakitca getına kia su••b ut e d"ır d.ı k"ı, 1ıeç vaxt duşm.ın
· • ilasası•
qarşısından qaçmayacaq. llcç gu
çevırı
e idanda da addıınlarını süratlandirınadi. Güll.ılari isa göya, salyut kimi tırdıla~•.
ş VazirOrucovun sonuncu döyüşü Ağdar.ı rayonunda "Qlobus" adlanan yLiksaklik istiqam;}-tinda
Qlobus"uala kcçirınak uğrunda olur .... 22 mart 1993-cü ild.ı Ağdaranin Qlobus yüksakliyi uğrunda
geclan ağır döyüşda qahramancasına ş.ıhid olur. Vazir Orucov Bakı ş.ıharinin Şahidlar
xiyabanında clafnedilmişdir.
21. Matndatund-qara h.ır0arla verilmiş sözun ş.ırhi h.ınsı cuıııl.ıd.ı ifad.ı olunmuşdur?
A) Macburiköçkünl.ır yeni evlarin koçdul,)r.
B) Malumdur ki, cim va m daniyyat geniş yayılclıqd, n sonra despotizm, fanatizm .. artıq yaşaya
bilmazlar.
C) Butün bu hadisalardan sonra onda boyuk ruh duşkünluyü yaranmışdı.
D)1948-1953-cü illarda azarbaycanlılar Ermonistan SSR arazisindaki tarixi-etnik torpaqlarından
kütlavi suratda zorla çıxarıldı.
E) Yükmaşınları, arabalar taxılları xırmana daşıyırdı.
22. Matndahansı malumatyoxdur?

A) Ermanilara xaricdan kömak edilmişdi.
B) Matnda bahs olunan mühariba Azarbaycanla Ermanistan arasında gedir.
C)Vazir Orucovun komandirlik bacarığı yüksak idi.
D)Rus jurnalist Vazir Orucovun hayatını xilas edir.
E) Sarsang su an barının yerlaşdiyi vadida gedan döyüşlarda Vazir igidcasina şahid olur.
23. Matningiriş va asas hissasini alaqalandira bilacak cümlani seçin.

A) 1984-cü ilda Orucov Rusiyanın Arxangelsk vilayatinin Belkovo şaharina köçmüşdü.
B) Azarbaycan Respublikasın Prezidentinin 27 mart 1993-cü il tarixll 495 saylı Farmanı ila Orucov
VazirSurxay oğluna ölümündan sonra "Azarbaycanın MilliQahramanı" adı verilmlşdir.
C) Hasanqaya, Köyarx, Madagiz, Akop Komari, Sarsang su anbarı, Çıldıran, Vaqauz kandlarl uğrun
da gedan döyüşlarda Vazir Orucov şücaat göstararak, düşmanin bir çox planını puç etmişdi.
D)O,galdiyi gün Tartar şaharina getmak adı lla evdan çıxır.
E) Müalicaolunaraq yenidan 2 noyabr 1992-cl ilda cabhaya qayıtmışdır.
24• Matninüslubu ila bağlı doğru fikirlari müayyan edin.

1. Poetlk funkslya daşıyan lfadalar çoxdur.
2• Dilianlaşıqlıdır.
3• Dlalojl,sarbast va tabii nltqdlr.
4
• Har kas tarafindan anlaşılmayan tfadalar çoxluq taşkll edir.
5 t n
•S a ctart formaya uyğundur.
!Publiststık ilslubdadır.
) 2•6 B) 1, 2, 3 C) 2, S, 6 D) 3, 4 E) 2, 3, 6
Nıcıırov TuncayAbdullaotlu 109

R\I \ n, atı Yenı t h ıl ro ram, kurıkulurrı u
't
Oı Vazır Orucov vatanında baş verarı hadı bı9ana qalmamışd,rM fı
1
2S. d,m anarcla ya ayan a/ara
han ı abza dakı ıfadal rla a landırmaq olar 7 •krı~
A)l 8)11 C)lll D)lV E)V
26. Tund-qara harffarla yazılmış cuml dakı oz ıra ını duzaldarak cuml nı yenıd;:ın yazın.
27 Ç rçıv d venlmış oz a a ında xemı tamamlayın.

Poetı fun ıyada ışl nıbdır.
o lnlormatıv fun ıyada ışlanıbdır
H mın ozu farqlı un ıyada cumlada ışladıb yazın.
28. M.ıtnd qarşı ında • ışarası qoyulmuş ozu sxem asa ında şarh edin.
O--,. aiaıladmdllıı,ıa ı,ladıbyaıı.,
29. Vazır Orucov şaxsımo ın anlann maraq obyekti ol M •••
faktla a landırıb yazın. muşdur tezısını matndaki fikirlar asasında
110
ıl ıJroqrarnı (kurıkulunı) uzr RM Naşriyyatı
yenı t,ı h
_c)s,ıs nı.ıtııın vJ çarçıv.ı daxılind.> vcrılnıış nı.>tniıı U!>lubixususlyy;ıtl;>ri .>sasıncla c.>dv.ılııı har bır
30
,aııasııı,ı uygun fikıı lar yazın.
insan insan olur öz hünarila,

Mil/at mil/at olur xeyir-şarila.
rorpağın bağrına casadlarila,
Azadlıq toxumu akdi şahidlar!
(B. Vahabzadi>)
Har iki matnln oxşar

asasmatn Çarçlva daxlllndakl matn
-
xüsuslyyatlarl
_,_ -
111
NadlrovTuncay Abdulla oilu

Yeni tahsil
RM Na ri atı
BURAXILIŞ (ÜMUMİ) SINAQİMTAHANI -14

1. Bir cümlada kim? sualını cavab veran söz var, lakin isim deyi/. Niya?
A) Qoşma ila birga işlandiyi üçün B) Quruluşca üzaltma olduğu üçün
C) Feili birlaşmanin asılı tarafı olduğu üçün D) clşya adı bildirm.:ıdiyi üçün
E) Qrammatik şakilçi qabul etdiyi üçün
2. Hansı nümunada sayla isim arasında işlanmiş numerativ söz kamiyyat farqi yaratmışdır?
A) altı nafar sosioloq B) üç baş qoyun C) doxsan ad;:ıd qal.:ım
D) iki vaqon yaralı E) yeddi dasta gül
3. Hansı variantda uyğunluq pozulmuşdur?

A) Uşaqlar sanki buradan keçmişdi--+ işara avazliyi işlanibdir.
B) Manliyini dünya manfaati qarşısında heç kas qurban vermamalidir --+ qeyri-muayyan av;ızlık
işlanmişdir.
C) Özallaşdirilmiş yeni obyektlar bütün sahibkarları razı saldı--+ tayini avazlik ışlanmişdir.
D) Usta ali bizi alina alıb onu sasladi--+ şaxs avazliyi işlanmişdir.
E) O bina yeni tamir olunmuşdu--+ işara avazliyi işlanmişdir
4. Cargalarin birinda "q" harfi üç müxtalif sasi ifada edir:

A) aşiq, aşıq, hüquq B) balıq, qalb, yarpaq C) üfüq, şafaq, qalib
D) saqqız, qanun, nöqsan E) bulaq, daraq, qalaq
5. Hansı cümladaki sahv adatın va bağlayıcının yazılışı ila bağlıdır?

A) Maktabaqadar hazırlıq daha da takmillaşdirilmalidir.
B) albatda, biz bu işda maraqlıyıq.
C) Sanin tak marifatli insanlar çox azdır.
D) Bizdami san in ila getmaliyik, a bala?
E) Bizca, yalnız san çalışırsan.
6. Altından xatt çakilmiş hansı sözü çıxartsaq, cümla qeyri-müayyan şaxsli cümlaya çevrilar?
A) iliz. Azarbaycan ordusunun asgarlari, har an döyüşa hazırıq.
B) ~ yeni yayılan virus haqqında düşünürdü.
C) ınşı at özüna qamçı vurdurmaz.
D) Biz yoxlama aparan zaman şagirdlar maraqla baxırdılar.
E) Verilan arzaqdan samara)j istifada edildi.
7. Xitablardan biri quruluşca mürakkabdir:

A) Sözün düzü, bu haqda malumatım yoxdur, canab kapitan.
B) Ay insanlar, al çakin bu murdar işlardan.
C) Doktor, doktor, cavab verin, xastanin vaziyyati pislaşir.
D) Man, san va Vüsal kitab mağazalarını gazmayi xoşlayırı .
E) Görünür, Natiq Mammadov yeni icra başçısı tayin edil'bqd.
ı ır.
112 naoğlU
Nadirov Tuncay Abdu
Ycnı tahsıl ro ramı kurıkulum uzra
RM Na rı atı
8• Hansı numunada noqtaların ycrına "yanı" < •

.,ozu ,>1ava edılsa h·
uzvunun alavcsi da olar? ' ,)mın numunc>nın tarkıbında cumla
J\) ... , Arı(, san bu nıovzunu bilmir'>Jn, xvbJn,ızsan?
B) Man o zaman butun dunyJnı, ... : Misin ş ...,
, aını, vndalı~ı gannış;:ım
CJXalqımın göz;:ıl ,ıdatı var, ... galın gJlirJnd;:ı - . •
. ayagı J 1tında qurbJn kvsırlvr
D)Aşagıda, ... çayın kan;ırında xcylı ınsan lop! aşnıı>uı
. ., •
E) bu ışı vaxtında bıtirm.Jlıyık. •
9. "Daşdamırııı ııa/jılı "ııda Mırza Moh!>uıı Ncırdoncı " ..

gondarır. Nardan daş/a daınırın Do cl.ınıır /11,Jktub dcış, d,nnıı~ al dtJyırınanı, cırınud va gavalı
udun Ahasbauı amwdu adi d ş , .ıl d,Jyırnıoııının ııu ovclan olclu/junu hılır Daşdamır l5iJ
arm J an 191110 ,, 0 ,.0 <cı/ıı
;; ._ ,, y n qoşuıı 1wşçııı Ahoı buy,J,ııavolınm 15,J vazır Alı
0 dl andı,'lına goı.ı vazıriJ ışaıa edıldıyıııı oxu uı" v, ı
. ~ ~, 1 1111
~ Pdl ç,ıd.ıkı x,ıb,ır 1,ışrn,J y.ızının h.ın!>ı novun
aı dd ır.7
B) ıd '0qı.ılık
l)J lı,ııfı /;) ,ı}y,JVI, fıkı 1
10. Biri tabclı murakk b cunıl.ıdrr:

A) Xalq ged ar quş g tır r, Xınalı bayquş g,Hır,Jr.
B) Dunyada bır tama nan qalma ın va beş adam da san.ı I ahm;ıt oxusun.
C) Qocalıq ozunu dey nd Qudratın dılı tıtradı, sozları asdi.
D) Man o zaman bulun dunyanı Mısırı, Şamı, c)ndalısı gazmışam.
E) Galmişdim, sani gorum.
McJtni diqqcJUiJoxuyun ViJ11-20-ci tapşırıqları mcJtncJsasında cavablandırın.
PaNCaRa
Xastaxana palatasında iki nafar yatırdı. ikisi d.ı ciddi x.ısta idilar. atraf mühitla onlan yegana
bir pancara birlaşdirirdi. Xastalardan birina günda bir saat oturmağa icaza verirdilar ki, ağ
ciyarlarina maye yığılmasın. Onun çarpayısı pancaraya yaxın idi va o, bir saat arzinda xastaxanadan
kanardakı hayatı müşahida eda bilirdi. İkinci x.ısta is.ı daim uzanmalıydı. Ona h.ırakat etm.ıy.ı icaza
verilmirdi.
(1) Çarpayısı pancaranin yanında olan xasta h.ır gün oturduğu bir saat arzinda pancaradan
bayırda baş veranl.ır bar.ıd.ı qonşusuna da danışırdı. P.ınc.ır.ı göl olan parka baxırdı, gölda örd.ıklar,
qu quşları üzürdü. Uşaqlar quşlara çörak yedizdirir, göl.ı oyuncaq kağız g.ımicikl.ır buraxırdılar.
Qol-qola girmiş insanlar parkdakı xiyaban boyu, çiçak l.ıklari va kriket oynayanların yanından
keçarak g.ızişirdil.ır. A~aclarıo arxasmdanüfüqdaşahar "öyda!an!arj"örünürdü,
(2) Harakatina icaza verilmayan ikinci xast.ı is.ı qonşunun söhbatlarini lazz.ıtla dinlayir, har
daqiqasindan zövq alırdı. Qonşu baş veranlari ela aydın, canlı tasvir edirdi ki! Ona ela galirdJki.
gölün atrafında qaçışan uşaqların şaqraq gülüşünü eşidir.
(3) Bir gün isa fildrlaşdi ld, niya pancaradan görünan manzaradan yalnız qonşusu hazz
almalıdır? Ola bilmaz Jd, özü onun yerinda olsun va bayırda baş ver.ınlari birbaşa müşahida eUin?
Bu fikirlardan utandı, amma onları başından na qadar çox qovurdusa da, qonşusunun yerinda
olınatı daha çox istayirdJ.
(4) Bir geca yata bilmayib gözlarini tavana zi/lamişdi1, birdan qonşusu qorxulu va ootucu
JlkQda hkürıuya baflıdı,. Vuıpı eUeritaıa,Ja fovqalada yardım düymasuıi axtanrdJ.ikind _.
113
Hadırov Tuncay Abdulla oğlu
_!:R~M~N~aŞ_!sr0_ivv'fi3_:a~t!_ı__________________ tc.ca_h..;.s_il__.p;,_;.r..;;;o~qra::;1~11~d.1;l~{u:!.!r..!.ik~ulunı
..c.Y..::.c'-n'-i
liır;ı
isa sakitca uzanıb qonşusunun can vermasina baxır, öz düymasini basmağa, tibb bacısı yaxuct h
çağırmağa heç cahd da etmirdi. O, qonşusunun azablarını, onun son nafasinin kasilmasin;ı s ilkiııı
izladi. Sahar tezdan tibb bacısı qonşunun ö\düyünü gördü, sanitarları çağırdı, onlar da ıneyitı
akitca
pa\atadanapardılar.
(5) Palatada tak qalan xasta nazakat xatrina bir neça gün gözladi va xahiş etdi ki
pancara qarşısındakı çarpayıya qoysunlar.Onunxahişini darhal yeri na yetirdi\ar va yerini mü'tnkün
onu
qadar rahatladılar. Tibb bacıları va sanitarlar pa\atanı tark edan kimi, o, ağrıya üstün &.ılib
dirsaklandiva pancarayabaxdı. Pancarabütöv bir divara baxırdı. Yeni möhtaşam, gözoxşaya n bina
düz xastaxananın yanında tikilmişdi.
"Canlı ahvalatlar kitabı
11. Üzarinda raqam yazılmış ifadalar asasında uyğunluğu müayyan edin.

1.
2.
a. Haqiqi manadadır.
b. O, gözlarini bir nöqtaya dikib baxırdı.
c. Aydamira vur-tut beş il kasilmişdir.
d. Taraqqi, tanazzül kamançasini; Gah zillayib, gah da bama çakirsan. (Aşıq aıasgar)
e. Macazi manadadır.
A) 1-a,b; 2-e B) 1-a,b; 2-c,e C) 1-a,d; 2-c,e
D) 1-a,b,d; 2-e E) 1-a ; 2-c,e
12. Matn asasında müayyan edin.

l)obnıdur: Yanlışdır:
1. Xastalardan biri ağciyar çatışmazlığından 3. Xastalar sağal maya da bilar.

aziyyat çakirdi.
2. Bazi xastalar qeyri-insani harakat eda 4 • Tibb işçilari xastalara qarşı bigana idilar.
bilir. 5. Xastalardan biri nikbin idi.
A) 1, 2, 3 B) 1, 4 C) 1, 2, S D) 2, 3, 4 E) 2, 4
13. Matnda nayi zarurat hesab etmak olar?

A) Tibb işçilarinin xastalara münasibatini
B) Xastaxana otağının birpancara\i olmasını
C) Palatada iki xastanin qalmasını
D) Fövqalada hallar düymasina yetişa bilmamayi
E) Xastaxanada sanitarların olmasını
14. "Ağır xasta olan insanlarda da yüks""k

fık•
1 ır a asaslandırmaq olar?
\ " nı"kb"ın ı·ık ola b 1Tır" tezsını
• • hansı sözla başlayan abzasında
A) Pa\atada B) Xastaxana E) Bir gec
C) Çarpayısı D) harakatina
15. Matnda nömralanmiş hansı abza d

A) 1 B) 2 C) 3 s a mantiqi ar d ıcıllığı pozan cümla işlanib?
D) 4 E) S
114
, cnı ll
!lı~,.!.!.ıllı'.!.r~o!i(~r,ı.:.:ın.:.:;..ıı,.,;k.;..ı_ır_ık_L_ıl_u_n~ı'-L_ıl_.r_,ı__________________ _
"
~ıı hJr x,ın,ıya ,ııı ,ılı bır dogı u fıkır yaını.ıql,ı t,ını.ıınl,ıyııı
J6.CJdVu
ölan x;ıstanln xarakteıik xtlsuslyyatJ Dlıar xastanln xarakterlk xü u lyy.ıtl
l
17. M tnd;ı tund-qar,ı h, rfl rl;ı vcrılıııı~ ,o,u h,ıqıql ın,ııı,ıd,ıdır ,,ı, ııı,ıt ,ııl rıı,ııı.ıd,ı, 111.ı< ,ııl
ınanad.:ıdır~.:ı. h;ıqiqi ın n,ıd,ı b,ışqJ bır cuınla d,ı ılınd,ı ı~l,ıclıh .ııııı
18. Altından xatt ç;:ıkilıııış uml rıın nı;ıwıununu SJ l,ım.:ıqla mJtnın ,.ıcıyyJvı u,lubl xu,u4,1yy,ıtl,ıı ın,ı
uyğun dayişiklik ed;:ır k ycnıd n yalın
19. Cadvali matn asasında tamamlayın.
Plan Matnln tarldb lılaalaı1
1. Xastanin atraf mühiti tasvir etmasi a....
2. Divar b. ...
3.... c. Giriş
ZO.Matnin xülasasini 6 sada cümla ila yazın.
NadirovTuncayAbdullaollu 115
R1
tarı matn asasında cavablandırın .
. d. rı~ o~ıı un va 21-30-cu tapşırıq
1.Jtııı ıqqa O
"
HAQQYOLUNUNYOLÇUSU ·-.
. d • ... adlandırılan Şams Tabrızı. Hayatı sir\
1 ·şarqın mana anızı . . aı1a
Haqq yolunun o çusu, b i dövriyyasina gırmayı bacaran Şams Tab . ,
dovriyyasından çıxı sevg tı2t
muammalarla do 1u, zamanın . . fı n yolçusu şams Tabrizi.
fil1 0 0 fu ·tafakkırı su ı yo Iunu
Gorkamli Azarbaycan • mu . . ' . !da Azarbaycanın qadim sanat ocaqla□nıian b
r..c::.,111 addin Mahanmıad alı oglu 11 85 -cı 1 . .. ırı
~'f" k" "k yaşlarından atrafındakı ınsanları ozunun b:ı,,
T b • şaharinda doğulub Ha a ıçı 1 ...,..
o1an a rız .• bl d .b (1) Galacak hayat yolu haqqında çox duşunuh.
duşulmayan, qariba davranışları ıla taacu an ırı • . . . .
da ınır. ahayat, kam illa ma, haqiqata varma yolunu - darvışlıy'.. seçır. .
\ur ıdı abubakr alabat Şamsin qalb dunyasının gözunu açıb, ucalıga geda_n yolda ona takan
, enb . ._ Lakın Şam görmak istadiklarıni, axtardıqlarını heç kimda tapa bılmır. Ozunun MaqaJar
.d "b tl • bel"' aydınlıq gatirib: "Manım Tabrızda abubakr Salaha
a annda murıd-mur ı munası a arına O
..
adında bır şe .·im vardı. (2) Valiliyin bütun feyz va sirlarini 0nd an oyra nd1m. ◄ Ancaq Şe}'Xinı
manda olanı
gormurdu". .
ilk murşıdından aynldıqdan sonra darviş hayatı yaşay:n Şa'.11s bır ç~x vıJa:atlar gazır
alımlar görur, murşidlik edir, müqaddas dargahlarda olur. +Ona Şamsı paranda , yanı uçan Şaıns·
adı verırlar.
Şam qeyrı-adi fiziki gözalliyi va manavi tamizliyi ila daim seçilib. Canubi Azarbaycan alimı
Mahammadali Tarbiyat onun haqqında yazır: "Şamsaddin Tabrizi ruh qadar inca idi. Dinin va
haqiqatin gunaşi sanılırdı".
(3) Şarq dünyası özünün sirli-sehrli alami, şaxsiyyatlari ila har zaman dunyanın diqqat
markazında olub, maraq doğurub. ■Yaradana qovuşmaq eşqila yaşayan, axlaqını, manaviyyatıru
durmadan kamillaşdirmaya çalışan sufılardan söhbat açarkan ilk göz önüna Mövlana Calaladdin
Rumi galır. Onun türk sufi taliminin banisi saviyyasina qalxması isa Şams Tabrizi ila görüşündan
sonra olur.
1244-cu ilin payızında Calaladdin Ruminin dünyagörüşüna asaslı tasir göstaran, şaxsiyy;,ti
sehr va dumanlara bürünmüş - sufi darviş Şams Tabrizi ila görüşü baş tutur. Belalikla, bir-birlarinı
axtaran iki mana danizi qovuşdu. Müasirlari bu görüşü "Maracal-Bahreyn", yani iki daniıin
qovuşması adlandırıblar. • Bu iki şaxs aylarla xalvata çakilmiş va tasavvüfün asrarına dalmışlar. (4)
Mövlana ila Şams arasındakı münasibat ülviyyat maqamında qurulmuşdu. Bu, ilahi sevgi va mütlaq
bir eşq ıdi. Şamsla olan tamasdan Möv\ananın manaviyyatına bir ayrı bucaqdan işıq düşmüşdü.
Ölümündan sonra Şamsin talabalari onun söhbatlarini top\ayıb "Maqalat" adlı kitab
hazırlayırlar. (5) Lakin mazarını axtarmağa cahd etmirlar, çünki mahşur sufi alim va şair hala
sağlığında "Bizim mazarımızı könüllarda axtarın" demişdi. Belalikla, Şamsin mazarı da özü kimi sirr
l o\araq konüllarda qalır.
21. Matnla bağlı hansı fikir yanlışdır?
A) Şams tabrızi ila Calaladdin Ruminin görüşmasi ·ı ·k· d • . .

ı a ı ı mana anızının qovuşdu.
B) Şams Tabrizi hala sağkan talabala • ··1ı • .
rı onun so atlarını toplayıb "Maqalat" kitabını hazırlayırl:ır.
C) Şams Tabrizinin ilk mürşidi abubakr Salabat olmuşdur.
D) Calaladdin Ruminin türk sufi talimi • b . . . , dan
nın anısı savıyyasina qalxması Şams Tabrizi ila görüşun
sonra olur.
E) Şams Tabrizi qeyri-adi fiziki gözaır . .
ıyı va manavı tamizliyi ila daim seçilib.
116
bdulla o_ğl~ll_
a.dirov.:r..unca
Yenit;:ıhsil ro ramı kurikulum üzr;:ı RM Na. ri atı
2 2. Qarşısında hansı işara qoyulmuş cümla özünd;:ın avv;:ılki cümladaki hadisanin n;:ıticasidir?
A) ♦ B) • C) & O) ◄ E) ■
23. Nömralanmiş hansı cümla matndan çıxarılsa, mazununda dayişiklik olmaz?

N4 ~2 qs ~ı ~3
24. Tünd-qara harflarla verilmiş sözün şarhina aid düzgün olanı müayyan edin:
A) yaxınlıq, a!aqa B) yardımlaşma C) dostlaşma
O) ayrılma E) bir-biri na dayma, toxunma
25. VIabzasdakı hansı söz "Dindan, dini göstarişlardan kanara çıxmayan adam, zahid" manasındadır?
A) bani B) manaviyyat C) kamil O) sufı E) yaradan
26. Matnin sonuncu abzasının tezisini bir cümla ila yazın:
27. Cadvalitamamlayın.:..:---------.,---------::--:-:---------7
Sabah Natlca
Şams görmak istadik/arini, axtardıq/arını heç

kimda tapa bilmir.
Kamil/aşma, haqiqata varma yolunu - darvişliyi

seçir.
117
llıdirov TuncayAbdullaoııu
RM aşrıyvatı Yeni tahsil programı ~u rı k,ulum
ı,,r
28. Çarçıvadakı matnla asas matnı uslubi cahatdan muqayısa edin: •

asli fransızca olan sı.ijet sözünün badii adabiyyatda manası harakat, hadisa .
va tıpJ;ırı
asardaki mazmunla alaqadar olan macmusudur. O, xarakterlari açmaq, konkret h . n
ad15.ıl:ı
c.ımlaşdirmak üçün bir vasitadir. Süjet epik, dramatik, hatta lirik asarlarda d,3 ol . rı
ur. Lır;~
asarlarda süjet olduqda ona süjetli lirika deyilir.
asasmatn Çarçlvadaki matn Ortaq xüsusiyYat
29. Qarşısında @ qoyulmuş cümlani daha obrazlı şakilda

-
ifada edilmiş başqa bir cumla ila avaz edin:
30. AJtından xatt çakilmiş ifadan in konteksta uyğun manasını cadval asasında müayyan edin:
Matndan farqli manada lşlanmasina dair
Haqlql manadadır Mac:azlmanadadır nümuna
(baqlqldlrsa, mac:azl,macazidlrsa, baqlql)
-------------------------------duııaoğl~
118 Nadirov Tuncay Ab
Yrnı t.~h ıl ro r<1mı kurikulunı uzr.ı
BURAXIUŞ (UMUMi) SINAQ IMTAIIANI 15

1• oqlJlorın
. . .
ycrınJ haıı!>ı sozu yLIZ\,ıq runıl ı uzvi ı 1
' ' , • ınııı ,,ıyı ç-oxol.ır'/
şagırdııı kıtabı ....
A) kımdJdir B) inluclur
D) \ iıı i Id .ıd iı
z.ııansı bitkın fıkır bilclirsv clv, Linıl;:ı üzvu olmıır?

A) duzıı IJ) kiLab C) var D) .ılJrın E) kiııı
3 • CLiınladv ııayi? sualına cavab vcr..ııı söz X"IJ·

" ;ıı••ın ,
y,ınınc1,ı 1)I,ınıııı)dır. f!un,ı rı~.ı,,ın, x,ıbJı ın
vasıw i hansı sözelur?
A) ıstifada edildi B) kimdir D) gcyıııclıl,ıı EJın,ıı ,ıqlıclıı
4. Hansı fcili cüııılanin xab.:ır olarsa, h.:ıınin cunılJnııı mubtJda\ı olmaz?

A) yanaşılıııaq B) soyuıınıaq C) dcyınınJk D) topla>nı,ıq E) çakılm.ık
5. llansı cünılanin xabari suala cavab verir?

A) Kapitan, topun yerini d.:ıyişrnak lazımdır. lJ) Bulun bu işlarin baiskarı kimdir?
C) Onun iki qızı, bir oğlu var. D) Aldıqlarımın hamısı yoxdur, baba!
E) Bir daha bura galasi deyi!.
6. Hansı cüııılanin ıııübtadasını hanı dv başqa bir cıiml.:ı üzvü kimi düşünmak mıimkıindiır?
A) Usta,Az.arda yeni maşının boyasını yaxşı vurmayıbdır.
B) Odunçu Alının oğluna xeyli köıııak etmişdi.
C) İdara raisi Qasımov işçilari ciddi danladı.
D) .B..u.ra
bizim elimizdir, yurdumuzdur.
E) Beşjncilar iki il idi ki, qalib galirdilar.
7. Hansı söz birlaşmasinda farqlandirilmiş hissa ayrılıqda xab.ır vazifasind.ı işlana bilmaz?
A) doyunca yemak 8) ala..çı talaba C) hansı sinifda
D) ~ inanmaq E) oxumacı havasi
8. Aşağıdakı cümlalardan biri heç bir taklifa uyğun galmir:

·
1. Kamıyyat zar n· ·· ı · .. ı
ıyı ış anmış cum a
2• Tamamlıq
. . işlanmiş cümla
. . ..
3. Tarzi-harakat zarfliyi işlanmiş cümla 4. Isını xabar ışlanmış cumla
A) Meydana xeyli nümayişçi camlaşdi.
B) Ana hadsiz daracada sevindi idi.
C) Dediklarinin hamısı var.
D) Ela danışır ki, heyran qalırsan.
E) Bilmam na görübür bizim oğlan oxumaqdan.
9 • Ana oğlundan galan maktubu almaq üçün poçta getdi ciım asın a
· ı ·d masdar tarkibi hansı cümla
üzvüdür?
C) sabab zartliyi
A) tamamlıq B) tarzi-harakat zartliyi
D) maqsad zarfliyi E) mübtada
119
Nadırov TuncayAbdulla oğlu
Yeni tahsil ro ram,
,.,altından xatt çakilmiş ifada tayindir?

ıo. Han ı cum 1a dO ,
alib çıxmırsan.
A) l)oqqıızdaıı b ura d aya 111' g .
B) Bela danışmaq dsığ_ru deyıl.
C) Bu movzu haqqında fllR.danı~~ı.-
D) arzaq mahsullarının qiymatı iki.JJ.gfe artdı.
E) B..uahvalat çoxdan baş vermişdi.
Matnı
• d.ıqqa ti a oxuyun, 11-20-ci suallara matn asasında cavab verin.
şaRTiMlZ şaRTDIR
Qadim zamanlarda qaddar bir şah var imiş. (1) Bu şahın qoyduğu qanuna göra övlactlar
aldan düşmüş qoca ata-analarını sabata qoyub dallarına alar, aparıb alçatmaz, sıldırırn bir qayaya
qoyarlarrnış.
Günlarin bir gününda şahara galan suyun başında ajdaha peyda olur. (2) ajdaha suyun
qabağını ela kasmişdi ki, şahara bir damcı su galmirdi. Onun alindan bütün camaat zara galrnişdi.
ajdaha ila pahlavanlar na qadar vuruşa galsalar da, ona qalib gala bilmadilar. Padşah car çakdirib
elan etdi ki, har kim ajdahanı ya öldürsa, ya da torpaqdan qovsa, onu dünya malından qani edar.ırn.
Har kim bu işa girişdisa, ajdaha ağzından püskürdüyü alovla onu küla döndarirdi. Daha heç k.ıs
onunla üz-uza galmaya cürat eda bilmirdi. Şahar camaatı yığılıb bu işa bir çara tapmağa çalışırdı.
Qocalardan biri bir qadar fıkirlaşib dedi:
- Man o ajdahanın öhdasindan gala bilaram.
Camaat sevincak dedi:
- San ajdahanın öhdasindan gala bilsan, bütün xalqı xoşbaxt etmiş olarsan.
Qoca dedi:
- Siz şahın yanına gedin. Ona deyin ki, uzunu on arşın, eni dörd arşın bir güzgü hazırlasın.
(3) Camaat hamin güzgünün arxa tarafından tutaraq ajdahaya doğru getsin, ajdaha güzgüd.ı öz
şaklini görüb vahimaya düşacak, qaçacaq. O qaçdıqca siz onu güzgü ila qovun. ajdaha sizin
torpaqdan ilim-ilim itacak.
Qocanın oğlu İbahim şahın yanına gedib dedi:
· Şah sağ olsun, man o ajdahanın ~ph_d_a_s-in_d_a_n_g_a-la-r-am~~
Ancaq bu şartla ki, daha qocalmış
ata-analarımızı alçatmaz, sıldırım bir qayaya aparmayaq.
(4) Şahın susuzluqdandj)j-dodağı qurumuşdu. (5) Çar-naçar qalıb and içdi ki, daha qocaları
qurda-quşa yem etmayacak va üstalik xazinanin da yarısını camaata veracak.
İbrahim dedi:
• Şah sağ olsun, mana böyük bir güzgü düzaltdir.
Şah İbrahimin dediyi kimi böyük güzgü düzaltdirdi. Güzgünün yanlarından anca tarafdan .ıl
tutmağa yer qoydular. Camaat güzgünü ajdahaya taraf apardı. ajdaha gördü ki, ona taraf ağzından
od püskurdan badheybat bir heyvan galir. Gördü ki, bu heyvan bunu deyasan yeyacak, başladı
g~tur_ulmaya. Camaat da onu arxadan güzgü ila qovurdu. ajdaha hardanbir geri dönüb baxanda
gordu ki, o badheybat heyvan galir. Başlayırdı daha bark qaçmağa. Xülasa, qaça-qaça padşahın
torpağından çıxdı.
Camaatdöşandi suyun canına. Hamının gözlarina şafa galdi. Sevincdan, şadlıqdan haını
lbrabimiatıb-tuturdu.
Padşab lbrahlml çağırtdınb dedi:
-oıuı. --•Artıq qocalanmız blzbnla,aşayacaq.
120 d ııaoğlıl
Nadirov Tuncay Ab u
Yeni tahsil ro ramı kurikulum i.izr..ı
11. Ham matndaki nöqtalarin yerina, hanı d..ı 111v l 111v uıııu111ıl..ışdıril11'
. .
1 i 1 il
1 1 • Ol
A) Aslanın erkayi, dişisi olmaz. ~ < t ı:
C) Halalzada barışdırdı •
lıaranıza ı . d
c a qaı ış ırd I
13
) /\gıl
D) Ş .
Jgıld<1ıı usluııduı.
E) Güc birlikdadir. • ,mı şuınd<1 k,ısdık.
12. Marna asasan doğru fıkri nıi.iayyan edin:

Sabah
Natica
A) Övladlar qoca ala-anal,ırını sıldırıın qayc1y,ı tar k

clın;:ıy;:ı m..ıcbur olur.
ajdalıa suyun qarşısını 13) hali şahın zulıııuııd;ın qurtulur.
kasmişdi C) llar k.ıs İbrahiıııııı agıllı olduguııu oyr,mır.
D) Butun ahali, halta lıokmd,ır bela susuz qalmı5dı.
E) ~ l lökmclar ahaliya xazina paylayır.
13. "Yaşlı nasil har zaman tacrübasi öz yurduna kömak edibdir" fikrini nıatnin hansı raq.ımla
işaralannıiş ci.imlasi asasında asaslanclırnıaq olar'?
A) 5 B) 3 C) 2 O) 4 E)l
14. Matnda çarçiva daxilinda verilmiş sözün koııteksta uyğun m;:ınasının ş;:ırhidir?
Haqiqi, yaxud
Sözün manası: Nümuna:
macazidir:
A) Haqiqi Getmak Turist 300 km yolun öhdasindan galdi

j
B) Macazi Gücü çatmaq O, Cılız badani ila bu yükün öhdasindan gala bilmaz
f---+--------+-------ı---
C)
O)
E)
Macazi
Haqiqi
Haqiqi
Bacararam
F.ltlı etm.lk
Eda bilmak
Bu işin öhdasindan galmak çatindir
Alpinist bu zirvanin öhdasindan gala bilmadi.

Şagird verilmiş bütün tapşırıqların öhd.lsind.ln
j 1
asanlıqla galdi
~~~-
15. M.ltnla bağlı doğru fikirlari müayy.ln edin:

1. Hökmdar marhamatli va .ldal.ltli olduğu üçün sonda sözünün üstünda durur.
2. Qocalar kimsasiz, sıldırım qayaların yanına t.lrk edilirdi.
3. Şahın vaziri uzun müddat araşdırdıqdan sonra çıxış yolu tapır.
4. Zülmkar şah vadina amal edir.
A) 1,3 B) 2,4 C) 3,4 O) 1,2 E) 1,4
16. Altından xatt çakilmiş cümlani badii üslubun xüsusiyyatlarina uyğun mazmunu saxlamaqla yeni-
dan yazın:
121
RM Na rı atı
''1.r,
17. Matnda tund-qar.ı harflarl;:ı verılmı~ soz ç.ırçıv.ıdJkı nı;ıtnd d.ı 1>1 dılmı>dır C;ıdv;ıJ
sozun har ıkı varıantını nıuqayis.ı edın: il\;ı sırııı_
Dilımizdaki bazi sözlar omonimlik xüsusiyyatina malikdir. Omonimlar lcksik va

olmaqla iki yera bolunür. "kimi" sözü ham asas ham da köm.:ıkçı nitq hıssasi kırn;~a~trıatılt
qrammatik omonimlik yaradır. "Kimi" qoşma kimi banzatma va istıqam.:ıt mnnası ıfad-. ş .ırı;ı~
"C<lıt
Matndaişladllmiş sözün üslubl Çarçivadaverilmiş parçanın u"

.. 5 1Ubi
xüsusiyyati xususlyyati
18. ~a~a ..asasla~rnaqla sillogizrni tamamlaya bilan fıkır yazın.

2
:c'.h~km'.iJJdahaşaha~n susuz qalmasına sabab olmuşdu.
cı_ hokm. Qocanın t;Jk/ift sayasinda ajdaha qorxudıılaraq qaçırılır:
Natica: ·
19. Matna asasan sxemi tamamlayın-

Sabah
Problem
Probleminhalli
ı
iJhali susuz qalmışdı.
• Matnin I abzasının tarkibi d .

n a macazı manalı ifada işlanmi ..
ş cumıa hansı sözla başlayır?
pı:..r_o~q._ra_rn_ı~(ku_n_ku_l_u_rn
~~ca~hs::;i:...l .....
)c...uz..:::..:.r..:.a
__________________ ~~~~~
RM aşnyyatı
Matni diqqatla oxuyun, zı. 3 o-cu
uaJlara matn asasında cavab verin.
PARJs NOTR-DAM Ktı.sast

(1) Fransa paytaxtının simvollarından bin hes b 1 . . .
. . . a o unan tamcı Pans otr-Dam ldlsası va ya
Pans Maryam ana kil sası - Pans şaharınin ma k • d .
kil hesab ed·ı1 M r azın a, Sena çayı sahılinda yerlaşir. O, Parisın iJk
x:nstıan s_a~ı .. ~ an, uqaddas Stefan bazılıkasının yerinda tikilıb. Taassuf ki, bazilıka
Fransa arazısını ışgal edan ormanlar tarafi d h .. .
n an ma v edılıb. Pans yepiskopu Moris de Sullinin
taşabbüsu ila ucaldılmışdır.
. (il)_ . 0 t_r·Dam ~ilsasi~i~ tikintisina 1163-cü ılda kraJ VII Ludovikın vaxtında başlanılıb.
Mabadın tıkintısı taxmınan ıki asr davam edib. Qotik üslublu kilsa 1163-1345-cı ıllarda Pans
yepiskopu Moris de Süllinin taşabbusü ila ucaldılmışdır.
Kilsanin tikin ti ind a ham qotik, ham da roman memarlıq uslubunda elementlardan istifada olunub.
Tikinti zamanı ideya olaraq kilsanin butun Paris ahalısinin yerlaşa bilacayi böyukJukda olması
planlaşdınlıb. O vaxt Parisin 10 mina yaxın ahalisi olub.
(111)KiJsada höyük divar yoxdur. Butun bunövranı tağlan birlaşdıran sütunlar taşkıl edir.
Transeptin har iki tarafındaki qızılgüJ pancaralari öz hacmlarina göra Avropada ilk sıradadır va
onların diaqrarnları 13 metrdir.
.
Kilsanin inşası tamamlandıoında
b
kilsa qarbin an höyük
kilsalarindan biri olrnuşdu. lnqilabi mübarizadan sonra 1844 - 1864-cü marda arxitektor Vıo!Je-
le-Dükün rahbarliyi altında kilsa restavrasiya olunmuş va kilsa memarlığına yeni motivlar alava
edilmişdir.
(iV) Özünda ham dini ham da tarixi motivlari ehtiva edan kiJsa Fransa tarLxinin müayyan
epizodları ila yaxından alaqalidir. Bela ki, 1239-cu ilda lüqaddas Tacın orta asrlar Kral kilsasina
gatirilmasi burada baş verib. Krallar müharibalara getmazdan önca burada dua oxuyub. 1302-ci
ilda iV Filipp parlamentin ilk iclasını burada çağırıb. VI Henrinin tacqoyma va 180+-cü ilda
Napoleonun İmperator tacını qabuletma marasimi bu kilsada baş verib. Fransanın xaJq qahrarnanı
Janna Darkın ölürnündan sonra mahkama prosesi mahz bu kilsada keçirilib va o baraat ahb.
(V) Fransa inqilabı zamanı xalq kral hakimiyyatinin simvolu hesab olunan kiJsaya hücum
edarak, kralların fasadda qoyulmuş heykallarinin başlarını qoparıb. Hamçinin hücum zamanı bir
sıra tarixi ahamiyyatJi aşyalar mahv edilib. Yalnız inqilabçıların partJayıcı maddalari bitdiyindan
bina dağılmaqdan xilas olub. Kilsadan arzaq anhan ldmi istifada edilmasina başlanıhb.
(VI) Dahi fransız yazıçısı Viktor Hüqonun eyniadlı tarixi romanı sayasinda 1...-afedral
dünyanın an tanınmış abidasina çevrilib.
(VII) Kilsa ila bağlı an maşhur film "Notr-Damdan olan qozbeı• filmidir. Müxtalif illarda bu
filmin müxtalif versiya\arı va cizgi filmi çakilib.
(Vlll) Bu kilsani il arzinda 20 milyondan çox insan ziyarat edir. Bu ziyaratçi sayı kilsani
Parisin va bütün Avropanın an çox ziyarat edilan makanına çevirir.
21. Matnda bela malumatyoxdur:

A) kilsanin tikintisina başlanılması tarixi
B) kilsani il arzinda na qadar insanın ziyarat etmasi.
C) kilsa tikilan zaman Parisin ahalisinin na qadar olması.
D) Kilsanin Parisin ilk xristian kilsasi olması.
E) kilsanin hakimiyyatinin simvolu hesab edilmasi.
123
Nadirov
Tuncay Abdulla oğlu
RMN,ışrıyy,ıt ı
22 A1llıu1,ııı \,1 il ~"•kılıııı~., •cııun

, • •ı,ın111 duıguıı ş,ırh ı•dıldıyı h.ıııdı rııu,ıyv,,ıı udı,
111111
1
A) 'l'nı ,ı,,ıı ın t ını.ış,ının ııı,ıq,ıl.ı. y,ı ııd l,ıhlılı ~., qıvnı.ıtl,,ndıı ılrııil,:;ı
8) Kohn,ılıııış v,ı y.ı 1.,ıd,ıl,ınnıış ııu ,ı,.111,ıl ,l\,ll ıııırı llll rıı ıı lıq .ılııd,, 111111 1
vrııll,,1111 ,,
1
() 'rox oluh gı•Lnıış lı,ıı h,111,1 hır h.ıdl\,ın111 vt•nıd,ın l,ıkı ,ıı ıılurıııı,ısı
D) Ankl'l ,oıgul,ırın,ı r,ıv,ılı vı•r,ın, uıb,ıuı v,ı y,ı ll'llforıl.ı ı.ıyı nru)ul,ııı ,, s
1) H,ıı h,ın\ı \,ıh,ııl,ı ınovı ud ol.ın ı•hııy.ıı h,ı,,ı
23. M,llıı,ı ,ıs.ı,1.ınııı,ıql.ı nnlış fıkır l.ır ı ınu.ıyy.ın t•dın.

ı otı D.ıııı kıh,ı\lnın tıkıııtı,ı ı Ilı{ cıı ıld,ı kı,ıl VII I ııılnvıkın v,ı tııııl ı ııııl ı ıtı
2. Kıb,1111 ıl ,ırıınd,ı 20 ıııılyo11ıl.ırı \O\ ııı ,ın ııv.ıı .,ı ı·dıı
}t'
1
l Kıls,ı Avrop.ıd,ı ,111 ço, ııy,ıı ,ıt nlıırı.ııı m,ık,ınılıı
4 Kıl\,ı hoyuk dıv,ırl,ırl,ı ,ıh,ıt ı olunnıuşduı
A)l,2 B)2,J C.)1,1 ())l,1 1)1,{
24. Ç,ırçıv;-ıcl,ıkı fıkı ı noııır,ıl,ınnıış ,ıh1..1\l,ınl.ın h,ırı,111,ı .ıl 1\, ı tm.,~J • ııı,,1111 ••tı ır 1
2013-ciı ılda kilsanin tıkıntısının lxışlanmasının 850 ıllık yubıhyı qeyd cdılmışdır Dunyvıııı,
madaniyyat ıncisı ad/andın/an kılsanın bır hıss.1 ı lO 19-cu ıl 1S apre/ tanxırıd,ı yan,gın n.Jtıcnıııtb
mahv olmuşdur.
A)Vlll B) V C) ili D) 1 r:ı vı
25. oql.Jların ycrırı.J hansı cumla (fakı) lava olun~a. VI .ıbı...ısl.ı b.ıglı ll'll'> .ılın.ırı
Parıs Notr-Dam kıl a ı dunyanın an tanınmış abıdJ\lnJ çcvnlmı>dır
A) 20 mı iyondan çox zıyaratçının gJlması ıl.ı
B) iV Fılıpp parlamentın ılk ıclasını çağırması ıl.J
C) Napoleonun lmperator tacını qabulctma m.ırasımının bu kıl~.ıd,ı b.ı~ vcrrn.ı ı ıl,ı
D) Dahı fransız yazıçısı Vıktor Huqonun cynıadlı Wrıxı romanının yaıılm.ıc;ı ıl,ı
E) Ozunda ham dıni, ham da tarıxı motıvları chtıva ctm,ısı ıl,,
26. Matnın butun abzaslarını nazara almaqla boşluqları tamamlayın

1. Müddaa: Kılsa Fransa tanxının nıuayy n cpızodları ıla yaxından alaqal ıdır
Fakt: ...
2. Müddaa:
Fakt: ...
Kılsa Parısın va butun Avropanın an çox zıyarat edılan m.Jkanıdır.
3. Müddaa: Kılsaya 10 mın adam yerlaşa bılır
Fakt: ...
27. Matna asas.ın cadvali tamamlayın.

iiQi.:c;;ı.;;;.:;:;~~~.,..._.,,,,.
Yl'nı ı,ılı:.ıl pı oqı ,11111
(kuı ıkıılııııı) uı:ı .ı HM N,ı•1 ı lyy,ıı ı
28 . 1,ıtııııı gırı~ lıı:.:.,ı~ııı-ı .ı,,ı~.ııı kl,l\tvı ı t.ını.ııııl,ıyııı:

Parıs ş,ılwrlnln mnrkozlndo,Scııa çayı ~alılllııda ycrl:ı~lr
Notr-Daın kllst>si
29. "Parıs Notr-Dam kılsasi va ycı Pcırıs MaıyiJm ancı /<ıls;ısı Pcırısııı ili< l<ı/~;Jsı deyı/" fıkrını m;ıtnın han\ı
,ıbza ındakı cumlJ ila sübut ctnı;ık olar'! llaıııin <1ln-1~1
va cuml;ı (cunılJl;ıı ı) yazın.
30. Matna a asan sab ab -na ıca a aqasın a uy ğ l ı lı fik'rlari

1 yazın·
saeae NaTICa l
Dahi fransız yazıçısı Viktor Hüqonun kilsa ila
eyniadlı tarixi romanı yazır
Kilsadan arzaq an barı kimi istifada edilmasina

başlanılıb.
125
Nıdirov TuncayAbdullaollu
RMNaşrıyyatı
16
BURAXILIŞ (ÜMUMI) INAQIMTAIIANI
1. Hansı cutlukda k,ıı sanııtlaı ın ~,ıyı 1J,Jı ' ıb •ıı dıı I
il) r;ıqq,l~J nı.ııd,ııı,,
A) hasad - kıta b
O) tur k = ban k • kukurd ku\kıııı
1:)
2. Cadvalda harada sahva yol vcrılıbdırl

Lekslk m.Jnası
Söz
d.ıııııı yeri olııı,ıy.111, hıı ('I d,ı dııı ııı,ıy.111
mohbas hah~ olunmuş ad,1111111

\,ı,l,ıııdıgı yt•ı
yahor ustun da oturnı,ıq urun q.ı ıı~l,ıı l,ı ,ıtııı lwlııı,ı lı,ıgl.111,111 oı ııı ,ıı .ıq
novator hor hansı hır f,Jalıy ,ıt \,ıh,ı\lııd,ı y,•ııı lıkıı l,ıı, pı ıııı,ıpl,ıı ıı ,ılı \Ilı ,ırı ııl,ırtı
E) ycnı bır yazının, şaklııı ,J \ nın •"''
3. Hansı birlaşmanin birine, tarafı isımdır 7

A) yan taraf 8) yuxarı sınıf ) cvdJkı dıv,ın
D) gümüşü qaşıq E) tal bkar nıudır
4. Uyğunsuzluğu rnüayyanlaşdirin.
A) tanıdım xabar, amr şakillarinda duşunula bılar.
B) baxaq--+ anır, arzu şakillarinda duşun ula bılar.
C) yaradır--+ amr, xabar şakillarinda duşunu la bılar.
D) bildir--+yalnız anır şakli kimi duşun ula bilar.
E) yazar--+ yalnız xabar şaklinda düşün ula bilar.
5. Hansı cümlada "o,bu" avazliyindan sonra vergul qoyulmalıdır?

A) Bu işlari görmaya başqa adam tapın.
B) O ela bil bizi görmak istamirdi.
C) Manim arzum budur universiteta qabul olasan.
D) O ham da yaxşı şairdir.
E) Bu maraqlı işi çox seviram.
6. Komakçi nıtq hıssalarindan biri hamişa mürakkab c 1 . k' . . .

A) "ki" adat ı um anın tar ıbında ışlanır:
B) "d d "b ğl
D) "-mı" adatı E)., ~• ~. a ayıcıları C) "kimi" qoşması
çunki bağlayıcısı
7. Asılı tarafı düzaltma sifatla ifada olu . . .

A) çirkin işlar nmuş ısmı bırlaşmani seçin.
D) maktabll uşaqlar B) qoçaq nava
E) b h C) yaşayan dayarlar
a aIı maşın
126 ----
ııa oilu
Nadlrov Tuncay AbdU
yeni tahsil ro ramı kurikulum tizra RM Na ri atı
. Hansı cumlada uzlaşma laqasiyoxdur?

8
A) Yeni Iayihani
. ciddi müzakira etdil ar.
B) Samid
.. Imanov . ug~runda ş a h'd
vatan ı oldu.
C) Bu gun Hasanla atı biza galdilar.
D) insan insan olur öz hünarila.
E) Yol polisi bizi saxlayıb sual-cavab ctdi.
9, Eyler-Venn diaqramında "?"• ışarası

• • qoyulmu ş yera yazıla bilan cümlani seçin.
Fonetik norma
pozulmuşdur.
Leksik norma
Qrammatik norma
pozulmuşdur.
pozulmuşdur.
A) Sanin dediklarinin ağlıma batmadı, qardaş!

heç biri
8) 8ugünki tadbir özünamaxsusluğu ila yadda qaldı.
yastı daxmaları Kür çayı boyu sapalanmişdi.
C) Gedak biz olmuyan yera.
D) Göytapa kandinin qazma
E) Bir sıra sürücü rol arxasında aylaşanda yol nişannarının talabini pozur.
lO. "O9ündan ki manim atam ö/üb, man yetim qa/mışam" cümlasinin tahlili ila bağlı sahv fikri seçin.
A) 8udaq cümla birinci, baş cümla ikinci galmişdir.
8 ) Tabeli mürakkab cümladir.
C) Hariki sada cümla müayyanşaxslidir.
D) Bağlanma vasitasi kimi bağlayıcıdan
istifada edilmişdir.
E)Xabarlarimüxtalifşaxslardadir.
127
Yeni tahsil ro ramı kuri
atı
. atlara matn asasında cavab verin
11-20-cı su •
Matni diqqatla oxuyun,
SEHRLlDAŞLAR
f • tı niya öyranmaliyik? ..
- 8 uca angıya .. . ual va şikayatlar içarısında an tez-tez eşitdiy-1
Çoxillik müallimlik tacrubamda ven 1an s 1llbu
ıdi Cavabında şagirdlariına bir afsana danışırdım. . . .
• . . .. .. a yer di.izaldırdılar. Sırdan atraflarında parlaq f
Bir axşam köçarilar ozları uçun geca 1amay . . . . Şa aq
goründü. Adamlar başa düşdülar ki, ilahi varlıq onları ~a~aflandırıb. Hamı hayacan_la ılahı rnüraciati
.. .. .b •ct· mahz onlar uçun nazarda tutulmuşdu. Bır sas galdi·
gözlayirdi - bu onlar uçun çox vacı ı ı va V • •• •
-Mümkün qadar çox ki&ik daşlar yığın. Onları xurcunlara yıgın. Bır gun yol gedin - axşaına
sevine va kadar qazanacaqsınız. . . .. ..
Köçarilar yol boyu mayusluqlarını, acıqlarını gizlatmırdıl~r: Bu. manasız. ışı naya gör;ı
görmaliyik axı!" Şafaq saçan varlıq barada di.işünarak, ucadan d~_yına-deyına h~rası heybasina bir
neça kiçik daş qoydu. Köçarilar bütün günü yol getdilar, axşam duşarga salmaq 1stayanda gördülar
ki, yığdıqları daşlar brilyanta çevrilib. Brilyanta göra sevindilar. Bu daşlardan daha çox
yığmadıqlarına isa taassüflandilar.
Muallimlik tacrübamin lap avvalindaki bir şagirdimi xatırlayanda (galin ona Alan deyak), bu
afsananin doğruluğuna inandım. Sakkizinci sinifda Alan pis işlarda ad çıxartmışdı. Xuliqanhq
peşasina yaxşıca yiyalanmiş va oğurluq üzra ixtisaslaşmışdı.
ovaxtlar man har gün şagirdlarima tapşırırdım ki, har hansı tanınmış fılosofun bir deyimini
azbarlasinlar. Adları yoxlayanda man sitat gatirmaya başlayar, şagird isa onun davam etdirardi -
ancaq bu halda man jurnala onun darsda olduğunu qeyd edardim.
-Elis Adam. "Uğursuzluq ancaq o halda olur ki, ..."
- "...adam taslim olur". Buradayam, canab Şlatter
BelalikJa, ilin sonuna qadar şagirdlarim yüz alli maşhur kalam öyranirdilar.
("başlayır manealari çakan kas maqsaddan gözlarini görmaya") Bu gündalik prosedurdan
hamıdan çox Alan hiddatlanirdi - bu o, maktabdan çıxarılanacan davam etdi. Man onu beş il
görmadim, bir gün Alan mana zang vurdu. Malum oldu ki, habsdan vaxtından avval buraxılıb va
yerli kolleclardan birina xüsusi proqram üzra qabul olunub. Alan danışırdı ki, hoqqabazlıq onu
mahkama zatına gatirib çıxarır, o, Kaliforniyadakı yeniyetmalar üçün habsxanaya düşür, özüna
nifrat edir, habsda intihar etmak maqsadila damarlarını kasir.
- Bilirsiniz, canab Şlatter, man uzanmışdım, hayatım isa damarlarımdan axıb gedirdi, birdan
axmaq bir sitat yadıma düşdü - siz onu mana iyirmi dafa yazdırmışdınız: "Uğursuzluq ancaq o
halda olur ki, adam taslim olur". O anda bu sözlar manim üçün mana kasb etdi. Na qadar sağam,
man baxstiz deyilam, ancaq ölüma taslim olsam, ömürlük baxtsiz olacağam. Qalan gücümü toplayıb
komaya çağı~dım va yeni hayata başladım. Dars zamanı bu deyim adi bir daş idi.
& Çatın anda Alana kömak lazım olanda isa, daş almaza çevrildi.
Siza deyiram: .................................................................
.
11. Hansı af~rizm_ matnda ifada olunan asas fıkirla alaqalandirila bilar?
A) ~:a:11~• -~ır ~akanı ~amamila hazır malumatlarla dolduran talimçi deyi! talabalar öz özlariııa
ı ır arını ınkışaf etdırmalari üçün onları calb ed b" . '
B) Dünyada har şey ... d .. an ır ınsan olmalıdır. (A.Karrel) .
" ayar vermak mumk·· d.. 1 k" .. . . verı 13
bılmaz. (Sokral) un ur, a ın muallımın amayina asla dayar
C) Uşaq ailanin guzgusüdür; günaş bir damı . saflığı
da uşaqlarda öz aksini tapır (V A S a_suda aks olunduğu kimi, ana va atanın manavı
• • • uxomlınsky)
128 d naoğlıl
Nadiı:mı uncav Ab u
• 1 Jhsil ro ramı kurikulum üzra RM Na ri atı
Ycııı •
D)Adat etdiyimiz fikirlar hayatımıza daha asan girir, onlar biza yaxın adamlarımızdan daha çox
tasir edir. Hatta an yaxın dostlarımız bela hayatımıza fikirlarimiz qadar tasir eda bil mir. U.U.Til)
E) Uşaqlarının tarbiyasina borclu olan müallimlar, övladlarınııı yalnız dünyaya galmasina borclu
olan valideynlardan daha hörmatlidirlar: bazilari biza yalııız hayat verir, digarlari biza yaxşı
hayat verir. (Aristotel)
ız. "Alanın yığdığı "daş" onu yenidan hayata bağ/ayır" tezisini hansı abzasla başlayan sözla alaqalan-
dirmak olar?
A) Bir B) Köçarilar C) Müallimlik D) Bu E) Bilirsiniz
13. Matııda tünd-qara harflarla verilmiş sözün kontcksta gör;ı manasına uyğun şarhi müayyan edin.
A) Müayyan bir fanni öyranınak üçün daimi, münlaz;ını t;ılinı
B) Zanıaııın sıııağıııdan çıxnıış yaddaqalan ifadal;ır
C) Har hansı işin, prosesin, ıııüzakiraııin ged işinin nıü;ıyy;ın olunmuş gaydaları
D)nıaktablarda ıııüstaqil kurs aparan an ixtisaslı mü;ıllimlara veril an yüksak elmi ad
E) Har hansı bir sahada iş, çalışma; faallıq göstarma; aktivlik
14. Qarşısında • işarasi qoyulmuş abzasın başlanmalı olduğu cümlanin ilk sözünü müayyan edin.
A) Uğursuzluq B) O C) Na qadar D) Qalan E) Dars
15 Cadvaldaki sahvi tapın
Müallimlik tacrübasinin avvalinda olan Şlatter Alana bigana yanaşır, onu doğru
A) Doğru
yola çağıra bil mir.
8) Şagirdlar aziz müallimlarinin deyim azbarlatmasini çox sevirdilar. Yanlış
C) Alan va köçarilar "daş"ın faydasını görürlar. Doğru
D) Tacrübali müallim problemli şagirdin maktabdan uzaqlaşdırılmasına nail olur. Yanlış
E) Müallimin öyratdiyi deyimlardan biri Alanın xilas olmasına sabab oldu. Doğru
16. Canab Şlatterin yığdırdığı hansı "daş" brilyanta çevrildi?
TuncayAbdullaoğlu
Nadirov 129
Yeni tahsil ro rarnı kurı
RM N.ı ri atı
.. .. f ksiya daşıdığını sxemda qeyd edin ( v'). H·

kiI • sozun hansı un . . arııırı
17 Matnda altından xatt ç.:ı mış . d'ırs" poetik poetıkdırsa, ınforrnatıv) Srr,
• • d (inforınatıv .,, ' cı.ı "'
matndakindan f rqli funksıya a _____ tııld!I
işlad.-ırak yazın. --
lnformativ
L Poetik
Ci.imla:...
l _.__ __ .....
--
18. Matndan şagirdlarin müallimin deyim azbar_tlat~asina va köçarilarin da daş yığrnaqlarına qa
manfı münasibatlarini aks etdiran cümlalarinı seçıb yazın.
19. Mötariza daxilinda verilmiş cümlanin söz sırasında düzaliş aparmaqla cümlani yenidan yazın.
20. Matnin sonuncu abzasının mazmununu nazara alaraq nöqtalarin yerina uyğun cümlani yazın.
Matni diqqatla oxuyun, 21-30-cu suallara matn asasında cavab verin.
BAVILQasRl
. p~
Yaqin ki, Bakıda sahıla yaxın, adaya banzar çıxıntıları görmusunuz. Bura Bakının , xaıar
yerlarindan biridir. asrlardir, suyun altında qalan "Bayıl qasri" va yaxud "Sabayı! qalası va
1
danizina yaxın, Bayıl tapalarindan birinda tikilib. Abidanin tikilmasi ila bağlı müxtalif versiyala:su
Bura müdafıa qalası kimi, liman kimi istifada edilirmiş. Qala manbalarda müxtalif adlarla ( elıtıl
şahar", "Bayıl daşları", "Sabayı! qalası", "Karvansara","Xanagah","Kömrükxana" va s.) anılsa da,
adabiyyatda daha çox "Bayıl qasri" adı ila tanınır. i jS
Bayıl qasrtnın adanın biçlminal uytun uzunsov planı var. Qalanın uzunluğu ıso m, ~rta en
35 m-dlr. ~ dlvarlan prqda altı, qert,de lıa bet)Wlmdairavi bürcla möhkamlandirilmişdır.
- ------------------------------.
130 bdullaog
rıı~dirov TuncaY A
, 1' ,1~1 pı ııqı ,11111~ur ıkıılıırı0_ uıı .ı
1111
B,ıyıl q,ısrinlıı tlklnll,I

--------
~iy,ı~I hJrhl t I
HM N ~•.2.i'.i'.•ılr
,,ıxıınc ,ııı çox q,ırı>•<t hil' çal)da I Şirv,ın>.ıh 111

. ı 1II ıurı
F,ırı ' •
dovruııtl,ı nıonqoll,ırııı
,
bu ıı ııly lII 11 •
• ' • J Y llY >ll /Jrıı,ını 1,U2 J 23.1 ılı 111,ır d:ı tlklllh Anc,ıq
tııl I y,ıxın ,ıd,ıd,ı tıkıl,ın hu ıııolıt,ış,ıııı q 1, 1lrı cını 1
,,ı ' • . ' ll çcıx qı,,ı ıılııııı>thıı Allnıl,ıı in fikrin<,ı, o, l .iOfı
ı I ıld,ı tı,ış Vt'I,ın güchı ı,ılı,ıl,ı ıı,ıtil,>\frıd,ı d,ıııiı,ı b,ıtıııı>drı
Bıı ,ıbıd,111111 60 ıld,111 ,ıı lıq hır dovıd ı il
' oyı ,ııı 111,1\lıı,ı b,ıxııı.ıy,ıı ,ıq oııl,ıı ın X,,ı,ır ın dıhlııcl,ı
olnıaq elnı Jl,ıınırı,ı l,ıp ~o'<d.ııı ın.ıluıııduı M' 1\ •ıl •ııı , h•ıl,1 1711' , ı i ı 11 , i 1 ' f' cJ
ı ,, ıu, x,ıı l,ıçi ,ır, t,ırJ ,n ,ın
·tıh l'dılıııış 11,ıkı 11111,ınıııııı ,ıı ıl,ı,ıııcf ı "U I 1ı ı 1 ..
t,ıı ' 'Y ı .ı> ,ıı ı nııı \Utlcııı ~•xnı.ıg,ı h.ı}l,ıcJıgı wyd ı•clılırıı)cllr.
Bu 111 ,11 ,ıgın ,,ıh.ıhı ,ıhıd,ıd,ııı cf,ıh,ı çox X,ıı,ıı d ' ııııılııl il \,ıvıyy,1' I 111,1\,1 l,)\ I 1I,ı ,ı I,ICf,11Idl O Imır)(t111
Bund,ııı ,oııı,ı IJ,ıyıl t,ıı,ıfcf,ı d,ıııııiıı lç,ırNııd,ıkl tıklııll q,ılıql,ıı ı lı,ıqqıııd,ı J fMHcf ıld,ı 11,ıkıd,ı olınu>
gork,ınılı 111' ş,ıı qşıııı,l\l I N.Bı•ırıın v,ı Az,ıı b,ıyc,111111 goı k,ırııll ,ılııııl Alıh.ı,qulu ,ığ,ı 11,ıkıx,ınov d,ı
nı,ıı.ıqlı nıalııın.ıt Vt'ı 111işdır.
Bır d,ı yu1,ıll.,ı keç,ınd,ııı ,0111,ı X,ız,ıı cl.ııılııııın ,.ıvıyy,,,ı yı·ııld,ııı xl'ylı ,ı~,ı/:ı clu~duyu ı,ım,ın
Bayıl q,ı rı su uzuııcl,ı gorurıın;ıy,ı h.ışl,ırııı)<lıı Mut,ıx,ı\\1,1,ıı iıı ,ık,,ıı ıyy,ıll o likfı cl,ıdıı kı, q.,~r dıırd
yıız fidan ,ırtıq Xaz,ır sul.ırı ,ıltınd,ı gııl,ııı lll,l\,ıycl ı, Ah)eı 0111111 hır ~ııx ,ıhld,ıl,ır I kimi hu q.ıl.ıd,ın da ıı
q.ılmayac,ıqdı. 1939 -1969 t u ıll,ıı ,ırılııd,ı q,ı\l Jr ,ııf,ıııd,ı ,ıp,ıı ıl,ııı ,11Xt'olojl •>l,,rlnd,ı
dıvar uçuql,ırı ,ıltındaıı v,ı ,u dıbıııdJrı 700 d,ın ,ıı uq y.ı:ıılı @ cl,15t,ıv,ıf,ıı ~ıx,ırılmı~dır. fJ:ırın
oymalı bu daş tavalar nadır• monuınentJl xJtt.ıtlıq v,ı hcyk;,lwı Jşlıq a~rırl;ırı olub mıh:ıng tıkıntı
kıtabasınin ayrıntılarıdır. ilk ÇJgd.ı 0111,ıı dlv,ıı horgu,und,1 y,ın.ı~ı duzulJrak qal.ı dlv.ırlarının
bayı,s sathınd;ı uzun kıt.ıb,ı qurşagı .ıııı.ıl.ı gJtfr ırnıış.
Bayıl qasrının daş kıt.ıbal,mnda Jraşdırın.ıçılar 15 Şlrvanşahın .ıdını, tıkintı tarıxlarını
oxuyub başqa muxtJlıf rn.ılumJLl.ır aşkar ctmışlar. Bu kitabalardan mcmar öbdulmacld Masud
oğlunun, Ustad Zeyni)ddin abdurraşid oğlu Şlrvaninln adları oxunmuşdur.
21. Verilmiş parç,ını hansı abzasa, rtırmaqla nıJlnın mazmununu gcnişl;ıııdırmak olar!
Bır kitaba daşında Bayıl qasnnın "8iJ11daı qala" adı ıla venlması dayarlı faktlardandır Anlamı lıman
qala olan bu ad Bayıl qala.mıın baş funksıyalarıııdaıı bırını ayc/111/aşdıı ır Butovlukda ısa Bayıl qas
rı Şırvanşahların yem payıaxı şalıan yanında ıqamatgalıı olmuş, mııdafia funksıyasını daşımışdır.
AJ iV abzas BJ il abza C) 1abzas O) V abzas E) 111abzas
22. Matno osasan hansı fıkirlar doğru deyi/?

1. Q;)srin tikinlisi ili) bağlı fıkir ınuxtolıOiyi movcuddur.
2. Bayıl qasri haqda elm alamina ilk dafa A.Bakıxanov molumal vcrmişdir.
3. Qala divarları ümumilikdo on bir burcla hatalanmişdir.
4. Daş kitabalar uzarindo bir çox tarixi faktlar qorunub saxlaııılmışdır.
5. Qasr monqol hucumlarından qorunınaq ınaqsadila tikilmişdir.
A) 1,3 8) 2,5 C) 3,5 D) 1,2 E) 4,5
23. Kontekstdi)n çıxış edari)k üzarinda ri)qam qoyulmuş hansı ifadalarin qarşılığı düzgün, izahı yanlış
verilmişdir? . .
A) J-mülahiza; --+ eyni hadisi)nin va ya faktın bir neça, bir-birindan forqlı naqlı manasındadır.
B) 3-müasir; --+ Sağlam, saz, hi)fa aldan diışmaıniş anlamındadır. . . .
ı
C) 4-unı·ka;--+ .
Bır çox mi)qsa
.. .. yar arlı , müxtalif işlarda istıfada edıla bılan manasındadır.
dl ar uçun
D)2-boy;--+ ölçü, böyüklük manasındadır.
E) 5-qalın;--+ Üz, zahir, xarici görünüş manasındadır.
131
Nadırov TuncayAbdullaoğlu
y •ııi L;>hsil roc ram 1
RM NJ rl ,ılı
. 'fıd:> il;ı doldurınaq daha düzgün ol<lrdı'!
·ı ılş boşluğu 1ı,ııısı ı •
24. M::ıtııin V abzJsınc1•1 vcrı 11 .. D) t;ıdqiqal E) l;ıliınal
O) l::ıXI ·'b ıt C) L::ısı:;al
A) t:ılıqiq.:ıt 1 •
. ··Jıniş sözüıı izahına Jid doğru fikirlori mü.::ıyy;::ı 11 .

abzasıııda tünd-qara r::ıng 1O vcı 1
25. Matııin 111 cuın.
ı. HJqiqi ın::ınad<1dır.
2. "Qudratli" sözünün qarşılığıdır.
3. "Şiddatli,qiivvatli, bark" ın::ınasıncla işlonınişclir.
4. M;ıcazi rn;ınadadır.
5. "Böyuk iste/ısa/ imkanlarına malik olan" cleınakclir.
A) 2,4 B) 3,4 C) 1,5 O) 2,5 E) 1,3
26. Matnda qarşısında @ işarasi qoyulan söz:

o haqiqi
o macazi
manada işlanmişdir. Siz onu matndakindan farqli manada (haqiqidirsa, macazi; m.ıcazidirsa,
haqiqi) cümlada işladin.
Sabah Natica
1306-cı ilda güc/ü zalzala baş vermişdir.
Xazarin sual arı altından 700-dan artıq yazılı daş

tava çıxarılmışdır. 1
28. Matninsonuncuabzasını ifadaed t .

an ezısı va hamintezisi asaslandırnan faktı yazın.
132
ııa o~~
NadirovTuncayAbdu
urikulum üzra
RM Na ri atı
_Maoıin asas hissasina asasan klasteri doldurun.

29
Bayıl qasri
30. Cadval asasında matnlarin üslubi xüsusiyyatlarini müqayisa edin. Har xanaya an azı bir fikir yazın.
Buqala bizim qala,
Hamişabizim qala.
Tikmadim,özüm qalam,
Tikdimki, izim qala.
asasmatn Çarçlvadaki matn
133
TuncayAbdullaotıu
Nadirov
Yeni whsil ro ranıı
tı
BURAXILI(u
.
..MUMİ) SINAQiMTAHANI-17
Ş .
. 1 vru rikirl::ıri nıu::ıyy;ııı cdın.
t. Cumlalar a a ında ınuqayisa cadvalındakı c og
Dünyadakı har bir insan öz sağlamlığına O zaman bütün Qa/qazda qarışıqlıq ld
1
fikir vermalidir. _______
3. Mü;:ıyyan şa sli cumkıdir.
ı. Umunıı şaxsli cumladir.
4. Uzlaşma ;:ılaq;:ısi yo dur.
2. aqli cumladır.
5. Baş i.izvlarin har iki i işl;:ınıııişdir.
C) yalnız 2 D) 2, 4 E) 4, 5
A) yalnız 4 B) 1, 3
2. Hansı mürakkab adın yazılışında sahva yol verilibdir?

A) Ust Paleolıt dövru D) BDU-nun rılologiya faki.iltasi
B) "Azarbaycan Bayrağı" ordeni E) Uşaq-ganclar şah mat maktabi
C) Dayanat vaqfı
3. Altından xatt çakilmiş sözla bağlı doğru fikri müayyan edin.

&ısı1Jf,. san bu mil/atin qahranıaıı oğlusaıı.
1. Uzlaşma alaqasinin asas tarafıdir. 2. Fikra mi.inasibat bildirir
3. Muraciat bildirir. 4. aşyanın adını bildirir.
A) 1, 3 8) 2, 3 C) 3, 4 D) 2, 4 E) 1, 4
4. Hansı birlvşmanin birinci tarafı ad bildirmir?

A) qızıl saat B) rezin tvkar C) şi.işa gi.ildan
D) canab zabit E) onluq lampa
5. Hansı sözda çvrçiva daxilinda verilmiş sam it şakilçinin tasiri ila d-- • ·b?
A) b 1 ..., .,yışı •
a ıgçı B) ucaldılmaq C) do~uzuncu D) bit ·1ar E) kita ar
6. Bırınd.:ı altından xatt çakilmış nitq hissasi cüml . . .. .. .

A) Bu problemi lıiıD. svn h.:ıll eda bil.:ırsvn. anın ılk sozu kııni işlana bilmir:
B) Bu ışı,~ s.:ın göra bılarsan, qardaş!
C) Bura hanıımızdan ~ ali galmişdi.
O) Bu dunyanın qara daşı göyarmaz ,,,, d t'
E) o . •...... 0S.
- manım .mı.,fyoldaşım masuliyyatli şagirddir.
7. "QaladırN sözunu düşlinmak olmaz:

A) anır şaklinda olan feil kimi
C) ındıki zamanda olan feil kimi 8) a~lıq halda olan sada isim kimi
E) feıldan duzalan feil kimi O) bır !eksik şakilçili söz kimi
~13~.~-------------------------- ./
-ı~
d ııa oğ
A, ----
Yenitahsil ro ramı (kurikulum) üzra
RM Nasriyyatı
8. Uyğuııluğuıı pozulduğu variaııtı seçin.
A) dolu_, sifat va isim kimi omonimdir.
B) akvarel tuyuq. _,..yalnız termin kiını· ış
• 1anır.
•
C)ya/aıı, dogru _, sozlari sinonimdir.
D) biz, say_, müxtalif nitq hissalarin-- -d .
"'aı omoıııınla 1• ı-
E) talıııa, taıııq _, köhııalıniş sözlarcl ır.
• cır.
9. Aşağıdakı nümuııada hansı durg·u işa r a ı arı-b uraxılm ı 7

Akıfmüallim Hasaııdan soruşdu ışc ır.
HasanM.F.Axundzadanin Hacı Qara k d'
.. .. onıe ıyasını oxumusan
AJq~şa n_oqta,~ergul, dırııaqlar, sual işarasi
BJ ııoqtalı vergul, vergi.il, nöqta
CJnöqtali vergül, vergül, sual işarasi
D) qoşa nöqta, tire, vergi.il, sual işarasi
E) qoşa nöqta, tire, vergül, dırııaqlar, sual işarasi
10. Cümlada hansı norma pozulınuşdur?

Gözallikyoludu manim gedişim.
A) fonetik, leksik BJ !eksik, qrammatik C) yalnız qramınatik
D) fonetik, qraınınatik EJfonetik, !eksik, qraınmatik
Matni diqqatla oxuyun, 11-20-ci sual/ara matn asasında cavab verin.
ILKSATIŞ
_ 1903-cü ilin payızında, istirahat günlarinin birinda eva talasirdim ki, nahayat hayatimda
salıqa-sahman yaradım. Yerdaki yarpaqları dırmıqla yığırdım ki, beş yaşlı Nik şalvarımdan yapışdı.
-Ata, mana elan yazmağa kömak et.
-Sonra, Nik, indi maşğulam.
-Amma mana elan lazımdır, - takid etdi.
-Nayina lazımdır?
-Bir neça daş satmaq istayiram, - cavab verdi.
Nik çoxdan müxtalif çay daşları va adi daşlar yığırdı. Başqaları da onun kolleksiyasına
töhfalarini verirdilar. Qarajda daşlarla dolu bir sabat var idi. O, hardanbir onları yuyur, ayırır va bir
dastadano birina qoyurdu. (1) Bu onun xazlnasi idi.
-Nik, indi bununla maşğul olmağa vaxtım yoxdur. Yarpaqları yığışdırmaq lazımdır, anandan
xahiş et, kömak etsin, - dedim.
Bir azdan Nik alinda bir varaq qayıtdı. (2) Varaqda uşaq xattl ila yazılmışdı: •eu GON
SATIŞDA, 1 DOLLARH.Anası ona elan yazmağa kömak etmişdi, indi Nik iş adamı idi.
➔Elanı götürüb alinda balaca bir sabat va dörd an yaxşı daş yol kananna getdi. Daşlan
Yanbayan düzdü, sabati ancaya qoydu va özü da yanında aylaşdl. Man uzaqdan müşahlda edlr, onun
lnadkarlığına mat qahrdım.
Nlk belaca otuz daqiqa oturdu. amma bu müddat arzinda evimizin yanından keçan olmadı.
(l) Ona baş çakmayi qarara
aldım
.._.___~.,,...=~~~~~=-=--::-:..-'"_-_-_-_-_=_-_-_-_~_=
~--_-_
~--_-_
-_-_
-__- _J:--:-
135
Nact·
ırov Tuncay Abdulla oğlu
Yeni tGhsil roc ram,
RMNa ri atı
-lşlar neca gedır, 1 _ soruşdum.

. N'k?
•
-Yaxşı.
-Sabat nayina lazımdır?

.. .. - o ciddi cavab verdi.
-Pulları qoymaq uçun, '
-Daşı neçaya deyirsan?
-Bir daş bir dollardır, - cavab verdi.
-Bir dollara heç kas daş almaz.
-Ela alarlar! k •• 13 lk
d...n az maşın keçir' sanin daşlarını heç as gormaz. a a, bunları yı·gışdırıb
.k b' . k" ....
N1 , ızım UÇo o
-
oynamağa gedasan? . .
-Maşınlar keçir, ata, _ etiraz eladi. - Buradan pıyadalar da keçır, velosiped süranlilrda,
bazilari hatta evlara baxmağa galirlar. (4) Adam çoxdur.
Niki cahdlarinin manasızlığına inandıra bilmadim va yarpaqlarımı yığışdırınağa qayıtdı
isa sakitca postunda oturmuşdu. Tezlikla yolda mini-furqon göründü. Nikin canland;o,
maşındakılara öz elanını göstardiyini gördüm. [J C]Qadın maşından düşüb Nika yaxınlaşd ı, ona nı,
bir dollar verdi va maşına geri qayıtdı.
Heyratdan özüma gala bilmadim. Nik isa -~ana taraf qaçır va alin da pulu yellayib qışqınrdı:
-~edim axı, daşı bir dollara satacağam! Ozüna inansan, har şeyi bacararsan! (5) Haftayabir
dollar?! bır dolları man takca bir daşdan qazanıram.
11. Hansı fıkirlari birlaşdirsak, matnin ümumi ideyasını ifada etmiş olar?
1. Höyük şirkatlar, kiçik işlarla başlayır.
2. Kiçik şaxsiyyatlar istaklarinizi cilovlamağa, asi dahilar isa sizi dahi ola bilacayiniza inandırma"a
çalışacaqlar. g
3. Sonra övladlarından öyranirlar.
4. İdeallarınızı cilovlamağa çalışanlardan uzaq durun.
5. Valideynlar avvalca övladlarına har şeyi öyradir.
A) 1, 2 B) 5, 3 C) 4, 2 O) 1, 4 E) 4, 1
12. Matnda nömralanmiş hansı abzasda mantiqi ardıcıllığı pozan cümla işlanib?
A) 1 B) 2 C) 3 O) 4 E) 5 •
13. Matnda tünd-qara harflarla verilmiş sözün ko t . .. .

nani müayyan edin. n ekSldakı manasını va hamin manaya uyğun numu
A) israr etmak; Kimd,mşübhalanirsiniz' - d .
B) xahiş etmak; O dostlarından b. • eyaJandarm zabiti israr etdi.
.. , son ır dafa xahiş td·
C) mubahisa etmak; İki şa9ird arasınd .. .e '.·
D) söz gülaşdirmak- A bala . I ~kı mubahısanı hali etdi.
. . , 'manım a soz 9ü/a d'
E}fıkır bıldirmak; Aqil müal/im bütü .. ş ırma ha!
n movzularda öz fikrini bildirdi.
136
UaoğlU
Nadirov Tuncay Abdu
ıJh il roc ramı kurikuluın üzra
,•rıı~ı~;::.::...ı:..;....:_ı..-~~---..___-'--_________________ _..!R~M~N~a~r_!ii
~aQtı
J... ''1
•• :ııııa :ı ;ı :>n "doğnı-yaıılış" c:>dv:>lindaki ıı11y·unsıız/ . .. .
J, ugu muayyan edın.
/\) l Nikin daş toplamasına digar insanlar da kömak edirdi.
Doğru
tB) Ata övladırıa qarşı bigana raftar cdir, onun işin;ı mane olur. Yanlış
l C) Beş yaşlı Nik olduqca nikbin uşaqdır.
i
l
D) Anası Nik:> qarşı qayğıkcş raftar edir.
E) Ata cladiyi harakatina göra peşman olur.

_--_----+--
Doğru
Doğru
Doğru
15_Matnin ü lubuna uyğun olmayan cümlalari nıüayyan edin.

ı. Mazmununa va maqs;ıdina göra elanın bir neça forması vardır.
2. Acıqlı qalxan ziyanlı oturar. (Atalar sözü)
3. Hala qarşıdadır ömrün xoş günlari ...
4. Satış, satıcı ila alıcı arasında bir malın alıcıya verilmasi, bunun qarşılığında bir qiymat, bir dayar
alınması yolu ila edilan amaliyyatdır.
5. Manim balam bu dünyayla oynama,
San cavansan dünya qoca dünyadı.
A) 1, 4 8) 2, 3 C) 1, 4, S D) 2, 3, 5 E) 1, 2
16. Matnin mazmununu nazara alıb çarçiv;ıl;ır daxilindaki nöqtalarin yerina uyğun iki cümla yazın.
(har çarçivaya bir uyğun cümla yazılmalıdır)
17. Matna asasan bandlarin aid olduğu tarkib hissal;ıri müayyan edin.
1. (______ ) ➔ elan yazmaq üçün edilan köm;ık
2. (_____ ) -+ ilk satışın baş tutması
3. (______ ) ➔ Nikin xazinasi
4. (____ ) -+ ı dollara alınan daş
.. .. em asasında şarh edin.

18• Matnda qarşısında ➔ işar;ısi qoyulmuş sozu sx
...-,. dalUDdelşledlb,..._
137
N~irov Tuncay Abdulla oğlu
Yeni tahsil ro ramı kurikuı
-..;;;llıı,
RM a rı atı ~Zt
0
19. Matna a a an Nikın an azı iki xüsusiyyatini yazın.
11....-
:::[
======N=IK====~]
-maqsa-----ıdı;d;, [
20. asas matnin va çarçiva daxilinda verilmiş matnin üslubi xüsusiyyatlari asasında Eyler-Ve
diaqramının har hissasina uyğun fıkirlar yazın. nn
Elan
2021-ci il may ayının 27-da saat 1ı 00-da akt zalında Tarix Jakültasinin ta/aba/ ..
"AzarbaycanXalq Cümhuriyyati"nin103 illiyi münasibati/a universitetin akt zalında
deputat '!a arı
Qadirlininda iştirak,
i/a tadbir keçiri/acakdir. Erkın
Tadbirdatarixfakültasinin talabalarininiştirak, vacibdir.
Tarixfakültasi kaıfi d
~----------------------------_: __ ras,
.:_=.::::Je
asasmatn Çarçiva daxilindald matn
138 d ]lıı oğlU

Nadirov Tuncay Ab u
Ycnı tahsil JroC ranıı kurikıılunı u~
MiJlflİ diqqal/,J oxııvı, 11 ·, ı 10 e,·

J ' ~ •• • ıı .Vtıfl 1lor
O 11/,ılıı ,J\(/Mtır/(1 r'flV(I/J vı•rlıı,
ÇANAQQAl,A oövOşO
(1) J\vropa cvbhvloriııdnkl fncll<•,l·ıı· 1 11
' '" ' ng l'Jl''J v I'
acburiyyotindo qoyurdu J\lm·ııılya . '-'f • ' •J ı,ıııı,,ıııı Hur.ly,,ııı d,ı•,t.JJ,l:1111.,J,
m • '
sanın hvrbi dost;ıyinn ehli . .
,y,ı Ki ay;Jl quchr t"
'
1 ı ı il f
,,zy q c·c;ı ı rrt.>y,ııı l(lt'ıfy., nııllt:,r,, v;ı
Fran • yac: c1uyurdu. J\vrop·ı ( ur l '
anmasının nazar;ıtindv olduğ d ' I u yo u v,ı IJ:ıll/J, d:,ıılzı J\lırwrı
Don , 'Un an 1JU d.ı\t·ıyf t·ıınf 11 t ,. (
galirdi Avropa dövf;ıtl .· . . ' ' c m;ı" ı~uıı :ılır•ırı,ıtıv yol ,ıxt,ırırı,ıq
1azım •1 b b ~ l;Jı ının Z;Jıf hcs:.ıh etdlkl.ıı i (hm.ııılı /Jovl:ıt/11111 ıı:,z,ıı,ııınd,ı ııl,ırı
çanaqqa 1a va starı u I ogaz arından ı kcçJn d· 1.
. .. •· d B d b ,m z yu 1unu (Jl:ı k,·prm:ık mut t.,/ıqJ.,r:ı d;.ıh,J ,ı•,,m
gbrunukrl.u. ·ı un ~ UaşqaŞOsmanlı Dovlotınln nı:,ğlubıyy,ıtı ıl,ı Almanıy.ı mutt,ıfıql,ırlrıd,,n hırını
11
itiraca , ngı t;ıra ısa zaq arq n;Jqliyyat yolu

. . .
s k
nu • uvcy> analı va\ıt:ı•,ıl,ı tamın ı•tmıj ofauıqdı
Alman gamıları taxrıbat mocısodi ,ı- Jc>JA ı k
,ı 7 ·• c:u ı o ty.ıbrın 27 d:ı Q.ır,J d,,nız •,.ıhıH:,rınd:ıJ,ı
rus limanlarını top ataşina tutdu va bclal'kl· H . f
1 .ı usıya mpC'ı atorfuğu v;ı Hırl;ı• mı• Krallıq ()•,manlı
Dövlatina qarşı mühariba elan eldi.
1 1
'
Harbi amaliyyatlara. . ümumilikda 450 min turk va 600 mind"'n u

çox m u tl .Jfıq :.ısg,ırı c,;ı lb o l un d u
(2) 1915-cı ıl fevralın 19-da fransız quvvalari ila ıngılis Elizabct doyu5 g:ımısı o•,manlıların
sahil mühafıza xatlarini top ataşina tutaraq 16 doyuş gomisind.ın ibarnt donanma if,ı Çanaqqalaya
doğru ilk hücuma keçdi. Türk topçularının qarşılığı yctarsiz oldu. Du~man donanması turJr
topçularının manzilinin uzağından ataş açırdılar. Muttafıqlarin Çanaqqafa bogazını keçm::ıl;m h,ır
keçan gün bir az daha artırdı. Turk komandiri Hazıf Nazmi bayin amrı va Nusrat mina g.Jmısinın
da iştirak, ila sahila paralel olaraq alda qalmış son 26 gami aleyhina mina doşanir. Geca vaxtı
hayata keçirilan bu tadbir baş tutur. Bu (döyüşün qadarini) dayişan hadisa olur.
Sahar müttafıqlar bütün güclari ifa Çanaqqala boğazına hucuma keçdi. Fransızların uç
döyüş gam isi mi naya dayarak batdı, bir neça ingilis va Fransız döyüş gamisi isa zadalandi. Muttafıq
qüvvalarinin donanması geri çakilmak macburiyyatinda qaldı.
(3) Bundan sonra quru amaliyyatlarına başlayan müttafiqlar Seddülbahir va Anburnu
istiqamatlarindan Osmanlı mövqelarina doğru iraliladilar. Osmanlı döyüşçülari Seddülbahir
istiqamatindan Çirkda va Alçı tapa kandlarina doğru edilan har üç hücumu daf eda bildilar.
(4) Daha sonra cabhanin markazinda hücuma keçan ingilislar bu istiqamatda ilk müdafıa
xattini ala keçirsalar da, fransızların dastayi ifa hücuma keçan osmanlı qüvvalari ingilislarin ağJr
itkiya uğrayaraq geri çakilmasina sabab oldular.
(SJ ingilis generalı Hamilton, şimalda Anafartalar cabhasi açaraq Misirda dislokaslya
olunan 5000 minlik diviziyanı da döyüşlara calb etdi va Suvla istiqamatinda desant çıxardı.
ANZAK birlikJarinin Bomba Tapaya hücumu da naticasiz qaldı. Bu Çanaqqala döyüşünün son
amaliyyatı oldu va Osmanlı qüwalarinin zafari ila naticalandi.
. çox azar baycan ı mm da qa tıldığı Çanaqqala savaşında minlarla hamvatanimiz da vafat
8 ır
edib.
21· Matnda tünd-qara harflarla yazılmış sözün şarhinin verildiyi cümlani seçin. . .
· ·d ı · · ölkanin müayyan arazısında
A Quru qoşunlarının hissa, birlaşma va harbı ı ara arının
)
yerlaşdirilmasi .
B) G . . • rılmış ilk qoşun dastası
amı, tayyara vasitasila düşman arazısına çıxa
C)Başqa millatlardan toplanılmış ordu, qoşun növü
O) Radiodalğaların kömayi ila cismin yerini tapma.
E) Harba, müharibaya aid olan, mühariba ila alaqadar olan.
139
H;ıd
ırov Tuncay Abdulla oğlu
22. Matna asa an hansı suala cavab tapmaq mümkün deyi/?
A) Almani a dövlatinin harbi ınüttafiqi hansı dövlat idi?
B) Rusiyanın müharibaya qoşulnıasına sabab na oldu?
C) Çanaqqala döyüşünün taleyi üçün nıühüm addını na olınuşdu?
D) Çanaqqala döyüşünda kinılar ınağlub oldu?
E) 1 Dünya müharibasi han ı dövlatlar arasında gedirdi?
23. Matnin aid olduğu ü lub üçün xarakterik deyi/:

A) Mücarrad obrazlılığa yer verilmir.
B) Şifahi va yazılı formaları var.
C) Cümlalar asasan anır, vacib, şart şakillarinda olur.
D) Leksikası danışıq dilina yaxındır.
E) adabi dil normalarına tabe olması macburidir.
24. Matnda nömralanmiş hansı abzasda mantiqi alaqani pozan cüınla işlanib?
A) S 8) 3 C) 2 D) 4 E) 1
25. Hansı fikir asas hissaya aid deyi/?

A) 26 mina B) Fransız va ingilis gamilarinin hücumu
C) Boğaza edilan ilk hücum D) Batan gamilar
E) Qardaş kömayi
26. Matnda altından xatt çakilmiş sözün qarşılığmı müayyan edib, hamin qarşılığı cümla daxilindı
işladin.
27. Sxemi tamamlayın(✓). Üzarinda 1 raqami qoyulmuş söz o informative vaya o terminolojifunksi)
1
daşıyır. Siz onu başqa cümlada ela işladin ki, farqli üslubi funksiya daşısın.
28. Matnin son cümlasindaki üslubi sahvi düzaldib cümlani yenidan yazın.
------------------------------ ~
AbduJl3
140 Nadirov Tuncay
. hsil proqramı (kurikulum RM Naşriyyatı
-
üzra
ven• ta
_ortada verilmiş ci.imlanin avvalca sababini, sonra isa naticasini mıiayyanlaşdirin.
29
~ı
u- ~====~=================
Rusiya lmperatorluğu va Birlaşmiş Krallıq, Osmanlı
[ Natica 1 dövlatina qarşı mühariba elan etdi.
~
~===========================JJ ~
'----------------------__ı Natica I 1
30. Mötariza daxilinda verilmiş sözlardan macazi manada işlanani müayyan edib başqa bir cümlada
haqiqi manada işladin.
141
llıdırov TuncayAbdullac,Ju
Yeni tahsil ro ram,
RMNa ri atı
"MUMİ) SINAQiMTAHANI-18
BURAXIUŞ (U .
- 1 - un pozulmadığı variantı seçın.
.. . . • ,, uygun ugun
ı. "Ümumi-Xüsusi-Umumı ısım
A) nadir-+ Nadir-+ nadir
B) mehriban-+ Mehriban-+mehriban
C) sadiq-+ Sadiq-+sadiq
D) sevil-+Sevil-+sevil
E) intiqam-+İntiqam-+intiqam
. . ,, . ,, .... "havası" sözüna aid olub neca? sualına cavab verir, ancaq cu
2. Cümlada ışlanmış sarın sozu rn1il<la
tayin deyi/. Niya?
A) Cümlanin xabari indiki zamanda olan feilla ifada olunmuşdur.
B) Cümladaki zarflik feili xabara aiddir.
C) Cümladaki "sarin" sözü söz birlaşmasi daxilindadir.
O) Cümlada mübtada işlanmamişdir.
E) Cümla şaxssiz cümladir.
3. Vüsal va man Namard gül/asi hekayasini böyük havasla oxudum. Nümunada adabi dilin hansı norması
(normaları) pozulmuşdur?
A) fonetik, !eksik B) fonetik, !eksik, qrammatik C) fonetik, qrammatik
D) qrammatik E) qrammatik
4. Buraxılmış durğu işaralarinin ardıcıllığını müayyan edin.

Demali har kas qoca cavan uşaq evda qalmalıdırlar.
A) qoşa nöqta, vergül, vürgül B) vergül, qoşa nöqta, vergül, vergül
C) vergül, tire, vergül, vergül D) tire, vergül, vergül
E) vergül, vergül, vergül, vergül
5. Biri tabeli mürakkab cümladir:

A) Vali bütün har şeyi öyranmişdi, amma heç na demirdi.
B) Darslarin yerini tamam unutmuşdum, yadıma sala bilmirdim.
C) Qapı açıldı, müdir içari keçib öz masasında aylaşdi.
D) Kiminna öyranmasi biza va sana maraqlı olmamalıdır.
E) agar igidsansa, göstar vatanparvarliyini.
6. Xitabişlanmamiş cümlani müayyan edin.

A) Habil,ay insafsız, ürayimizi yandırıb-yaxmaqda qasd· d'
B) Gözalvatan! Manan darin be . . .. ın na ır, na?
• şıyısan gozallarin.
C) Hayat,san na şirinsan kim sand~ n doydu getdi?
' 0
D) Meşalar, salmayın fırtınalarda. •

E) San mana diqqatla qulaq as, gör man n~ d .
., eyıram.
142
dullaoğlO
Nadirov Tuncay Ab
Yenı• ta~h~il~ro::.:ı.:.r.:c.a_m_ı_._k_u_r_ik_u_l_u_m..L..;;.ü:.::z.:c.ra=-------------------~~~~~ RM Na ri atı
7. Hansı cümlada a~azlikd~n sonra vergülün işlanmasi doğrudur?

A) o,bu tıaqda bıza x_e~lı malumat verdi.
B)o,san va Murad bızımla getmalisiniz.
C)Bu,ela bil bizim avvallar görüyüm üz insan deyildi.
D) o,malız bizi görmak üçün galmişdi.
E) Bu,da ölkadan kanara çıxmaq istayirdi.
B.aıava hansı cümla üzvna aiddir?

obu mövzıı /ıaqqında bir qadar- bir-iki saatjikirlaşd·1
. va sonra qararını dedı.
.
A) xabar B) tayın C) zarflik D) tamamlıq E) mübtada
9. Cümlaninşaxsa. göra növlarina aid nümunalari sıralanma ard ıcı llıgı

- ı•ı a muayyan
.. ed.ın.
ı. Murad bayın adamları hazır durmuşdular.
2. Bizimgözümüza baxa-baxa camaatı soyurlar.
3. Azarlı qoyunu beş mana ta da almazlar.
Müayyanşaxsli Ümumişaxsli Qeyri-müayyanşaxsli Şaxssiz

il ili iV
A) I, 111,il B) ili, 1, il C) 1,il, ili D) iV, 1,il E) 111,11,1
10. Hansı sözün yazılışı ila deyilişi arasında farqli maqamların sayı daha çoxdur?
A) tacavüzkarlıq 8) itaatkarlıq C) fadakarlıqla
D) üzrlü E) bucaqölçan
Matni diqqatla oxuyun, 11-20-ci sual/ara matn asasında cavab verin.
JNSAN cJLDJNDa MaLaKLaR

(1) Manim dişlarim ağrıdan partlayırdı. Bu ağrıya fikir vermamak artıq mümkün deyildi.
Nahayat,man stomatoloqlar qarşısında qorxumu daf etdim va müalica olunmaq qararına galdim.
Lakinneca? Man, ikinci kurs talabasi, günda bir neça saat işlayarak güc-bala ila dolanırdım.
(2) Balka, man bir dişimi müa/ica eda bildim - hamısından çox ağrıyanı. Malumat
kitabçasını varaqlayarak piyada geda bilacayim ilk stomatoloqa zang vurdum. Qeydiyyatçı darhal
galmayitaklif etdi. Man klinikaya talasdim. Kollecin arazisindan qaçıb keçarkan dişlarim yadımdan
çıxdı. Hakimxidmatini neca ödacayimin hayacanı ağrıdan daha güdü idi.
Bir neça daqiqadan sonra man artıq kresloda oturmuşdum, stomatoloq isa müq,yina
aparırdı.
- Hm,- manim pis vaziyyatda olan dişlarimi o müayina edarak o dedi. - Acınacaqlı manzaradır.
- Ha, özüm da biliram, _ man qorxunu özünainam A muskası arxasında gizlatmaya çalışaraq
çınuardım.
- Lakın qorxmayın, man slza kömak edacayam.
tırı:a:::::k etrnayacaksinlz. Manim slza vermaya pulum yoxdur, - va man kreslodan dunnaq ilçün
- Sizna edlrıiniz?
ıxı. ıııaalm pulumyoxdur.
-DecMm
Nacı·
Yeni tahsil ro ramı
RMNa ri atı
- Siz talabasiniz, eladir?

_ Bunun na daxli var?
-Ha... I ,7
- Bir neça ildan sonra diplom alacaqsınız, e amı.
- Ümid ediram.
- Sonra isa işa düzalacaksiniz, düzdür?
- Ha, düzalmak fikrindayam. . . . . .. . .
. . 1 dı· ı·sa fikrinizi tahsila verin, dışlarınızııı mualıcvsıııi isv man-. h
- Onda da verarsınız. n " ilVa)a
edin. • S k' 1 1 •h Id
(3) Man taaccübla ona baxdım. O zarafat etmirdı. a ıtca a at arı azır a ı Vv mana bu qildar
ağrı veran oyuğu plombladı.
c4 ) Man bütün dişlarimi müalica edana qadar har hafta hakinıa ge~irdinı. Sonralar O müntil2doı
olaraq dişlarimi müayina edir va lazımi vaziyyatda saxlayırdı. M.>ndıplom aldım, iş;:_ı düzaldirnva
bir neça aydan sonra hesabı ödadim.
(5) o vaxtdan qırx il keçib, indi man hamin hakimi insan cildinda malak alandıra bil.ıranı,
Çünki o manim talaba olduğumu soruşdu va dişlarimi pulsuz müayina va müalic;:.ı ctdi. yadadamJaı:
ehtiyacım olandam;mimkömayaöz malakyoxyerdan- makanlarmdan Belaga)iriar.Onlarmana
borc verirdilar va pul, material, avadanhq bağışlayırdılar. Mani öyradirdilar, qruplar taşkil etmaya
kömak edirdilar. Bazan onlar mani tahlüka va höyük yanhşlıqlardan xilas edirdilar. Ona göra da,
aziz diş hakimi, harada olursunuzsa olun, Allah siza can sağlığı versin va bir daha çox sağ olun!
11. Matna göra hansı fikir sahvdir?

A) Talabanin maddi durumu qanaatbaxş deyildi.
B) Hakim talabani tamannasız müayina va müalica etdi.
C) Ganc universiteti bitirdikdan sonra yaxşı adamlara rast galmişdir.
D) Hakim gancin bütün pis vaziyyatda olan dişlarini müayina etdir.
E) Talabanin yaşadığı yerda diş müalicasi ödanişlidir.
12. Matnda tünd-qara harflarla verilmiş sözün kontekstdaki manasıııı va hamin manaya uyğun
nümunani müayyan edin.
A) qiyafasinda;Orta asr qiyafasina yalnız teatrlarda, muzeylarda rast galirsan.
B) zangin; Zangin insanlar faqirlara öz kamayini etsa, yaxşı olar.
C) ~onunda: Xainlar dost donunda qoynumuza, evimiza girmişdilar.
D) uz, qabıq: Kitabın üzü qara rangda idi.
E) nüsxa: Har il ölkada yüz min nüsxa kitab buraxılır.
13. Matnda nömralanmiş hansı abzasda mantiqi ard il ~ .. . .

A) 3 B) 2 C) 5 D) E} ıcı ıgı pozan cumla ışlanıb?
1 4
14. Matnin aid olduğu üsluba xas olaraq qarşısınd 2 .

A) badii tayindan istifada edilmişd·ır. a raqamı qoyulmuş cümlada:
B) addayişmadan istifada edilmişdir.
C) banzatmadan istifada edilmişdir.
D) inversiyadanistifadaedilmişdir.
E) mübaliğadan istifada edilmişdlr.
~144;-__________________ ----,
bduJlao
Nadirov Tuncay A
Yenı ta~lıs:.'.i~I~r.::.o..ı..ra:;..ı_ıı_ı,._k_t_ır_ik_u_l_uı_n~ü_z_ra__________________ _!R~M~N~ai!r~i~a~tı
ı 5. 1arnda altında xatt çakilmiş ifadalardan heç birinin şarhina uyğun fikir deyi/:
A) nazardan keçırma, baxma
B) xasatani sağaltmaq üçün tibbi vasitalar tatbiq etma
C) Rüstam bay, Mirza Mahaınmad ali va Saınad Valıidin ınanzilini axtaraq, kitablarını nazardan
keçirdi.
D) Müalica onu ayağa qaldırmışdı, bütün yaraları sağalmışdı.
E) Xasta ata va anasının ürayini sıxmaq istamayan qardaşlar susdular.
16. "Diş hakimi tahsila dayar verirdi" tezisini matndan gatirdiyiniz faktlarla asaslandırıb yazın.
17 Matna asasan cadvaldaki obrazların har birini an azı 1 xüsusiyyatla xarakteriza edin.
Hakim Gancoğlan (ta/aba)
" " so"z va ifadalarin düzgün ardıcıllığını barpa etmakla cümlani

..ml'"'d"'
18. Altından xatt çakilmiş Cu
yenidan yazın.
19. Matnin tarkib hissalarina uyğun plan tartib edin.
. d • lanmişdir. Siz onu matndakindan farqli

20 • , '1/o macazı mana a ış
• Matnda qarşısında A söz O haqıqıı, . ) .. daxilinda işladib yazın.
1
manada (haqiqidirsa, macazi; macazı'd.ırsa, haqıql cum a
145
Na<tırov TuncayAbdullaoiJu
Yeni tahsil ro ramı
atı
/lara matn asasında cavab verin
1 21-30-CUS Ua '
Matııi diqqatla oxuyııı,
BÖYÜKKaşnaR va MÜSTaMLaKa İŞĞALLARI

. .. • v;ı iri ınua is;ılarin yaranması natıc.ısindil A
1 .• ·11 takınıllaşdırı 1ınası vropad
clnıak a1at aı mı . d h da genişlandi. Ticaratin genişlanm.ısi ıso öz n b a
1 r1 çoxaldı tıcarat a a . • ov asi
amtaa isteh a ı xey ' k "çün lazım olan çoxlu qiymatli metallar ıs;ı Avro n.
talabatı artırdı Pul kasma u Padaa
da pu1a O11 an • .. . az çıxanlırdı, digar tarafdan olan qızılı da .ısrlar boy Ş 2
idi Bir tarafdan burada qızıl va gumuş .. 1 . d u arq
• .. . . llara verirdilar. Belolilka, Avropa olka arın a, dem.>k olar ki
ölkalarindan gatırılan qıynıat 1I ına . •qızıı
. . b. .k t labatın başqa bir sababi ela feodalların va varlı şaharlıl.ırın bu qiynı
1
yox ıdı. Qızıla o an oyu a ·ct· Od k' XV d aııı
metala o1an h arıs . ı·ıyı,. hads·ız var-dövlat sahibi olınaq arzuları ı ı. ur ı, .ısr d. avropalılar q
. ızıı
ü ün tanımadıqları uzaq ölkalar safara çıxdılar. Onları an çox l lındıstan calb edird
axtarmaq ç . . b.. ··k d ı •. ı.
Avropalılarda bela bir taavvür vardı ki, bu ölkaya çatan kın~ı oyu var- ov at sa 1ııbı olacaqlar
Lakin Hindistanla ticarat çoxdan arablarin alinda idi. arablar ısa Şarq mallarını aldıqlarından 8-ıo
<lafabaha qiymata İtaliya tacirlarina satır va hadsiz daracada varlanırdılar. 1 Maqsod isa Şarqla
ticaratdan qazanılan çox böyük galira bütünlükla sahih olmaq idi.
"'Coğrafi kaşflar naticasinda uzaq qitalar arasında alaqalar yarandı, ticarat hadsiz daracada
genişlandi. Belalikla,dünya ticarati yarandı. 2 vropaya Asiyadan çay va qahva, Amerikadan kakao
va tütün gatirilirdi. Avropanın sanaye malları da bu qitalara aparılırdı. Coğrafi kaşflar naticasinda
ticarat yolan Aralıq danizindan okeanlara keçdi. Buna göra da Venesiya va Genuya bu yollardan
kanarda qaldı. Müstamlakalarla ticarat Niderland, Portuqaliya va İngiltaranin alin da camlaşdi. ~
Niderlandın Antverpen limanı dünya ticaratinin başlıca markazina çevrildi. Coğrafi kaşllar
naticasinda mustamlakalardan Avropaya çoxlu qızıl, gümüş gatirildi. Bunların da çoxu İspaniya va
Portuqaliyaya çatdı. Lakin bu sarvat onların alinda qalmadı. Bu ölkalarin sanayesinin olmaması
hamin sarvatin Avropanın inkişaf etmiş ölkalarinin tacirlarinin, bankirlarinin, iri rnüassisa
sahiblarinin alina keçmasina sabab oldu.
Coğrafi kaşflar naticasinda Avropada amtaa istehsah artdı. Bu kaşflar avropalıların
Asiya,Amerika va Afrikada çoxlu torpaqlar işğal etmasi, bu qitalarin bir çox xalqlarını asarat altına
alması ila naticalandi. Coğrafi kaşflar Amerika, qoca Asiya va Qara qita üçün uzun va azablı,
dözülmaz, çatin müstamlaka asaratinin başlanğıcı oldu ...
21. Matna asasan hansı fıkirlar doğru deyi/?

A) Coğrafi kaşflar bazi xalqlara xeyirli, bazilarina isa zararli oldu.
B) Avropalılara qadar Hindistanda ticarata türklar hakim idi.
C)Avropa dayarli metal sarıdan yoxsulluq çakirdi.
D) Nıderland yeni ticarat yollarını alinda camlaşdiran dövlatl ...rd ·ct·
E) y · ° anı ı.
enı torpaq 1arın avropalılar tarafından kaşfi mal istehsalını artırdı.
22. ~ltHınd~n- xatt çakil_miş ifadanin şarhina uyğun fikirlari müayyan edin
• aqıqı manada ışlanib. •
2. Macazimanada işlanib.
3. ::Qır~aq, doğramaq" anlamındadır.
4. Qalıba tökmak va ya dö
A) 1, 4 B) 1, 3 ~rn)akla hazırlamaq" manasındadır.
yalnız 2 D) Z, 3
E) yalnız 1
;146;-------------------------~
dulla oğ
Nadirov Tuncay Ab
,ı (kııı ılwluııı)
mp ,11111
111 1111,ı
) eııı 1
t,ı ı~
,ı ı\ıııd,ı ' ış,11,1,1 qoyulıııuş ,ıbı.ı~ın ll\lulıı xusu

ıJ. ~-"~ ıyyJLIJı 111J
,ııd deyi/.
ı\) \0/1,ıı, ,ı,,ı~,ııı, ınloı ın,llıv fıııık"y,ı dJşıyır.
il) kutl,ıvı nııq foı 111,füdıı.
() pııhlı,ı,tık ıı,lubctıdıı
nı ınııt,ırı ,ıd olıı .ızlılıg,ı Y<'I' V 'rıinıJını~dır.
rı lek\ık,ı~ı ,ıgıı v.ı ,ınl.ışılm,ıulır.
2 4, Verılnıı~ cunılJ r,ıq,ııııla ışar,ıl,ınnıiş h,ın\l ç,ır~ıv.111111 yl'ı 111,1y,ıııl,.ı, ııı,ılııiıı lıl\,,ıl,ır 1 .ıı ,ı\ıncl,ı
al,1 q,ı gozl,ınılıııış ol,ır.
Aııroııa daııı7çıları e/J hım o gor,J dJ il sıya o/k,ıl,ıı ı ı/,ı lııı lıo~a Jloq,ı yoı oııııo/ıa c,,hd edı,-dıl,,r
A) 5 B) 1 C) 2 D) 1 E) 3
25. Tund-q.ıra lıarn. rla vcrılnıış ozlardJıı h,ımını JŞJğıdakılardJn lıcç bırı ıla ;ıvJz ctm;ık olmaz?
ı\) kolJlıyinın B) 111,11 C) chtıy.ıcı
D) ıanı.ılık,ırlıgı E) ıxrac,llı
26. Ortada vcrılmiş cimılanın avvalca abJbını, sonra ısa natıcasını muayyanlaşdırın.
8:=========================;
U mahsul/arının istehsalı çoxaldı, EJ
/ Natica /
Avropada amak
geniş/andi.
ticarat
u
~==================================jı / Natica 1
27. Matnin natic;:ı hissasinin mazmununu nazara alaraq onu an azı iki cümla ila genişlandirin.
28. Matna asasan kJasteri tamamlayın.

Avropada amtaa istehsa!!_!!rtdı.
---- -
Co9rafı kaşflar naticasinda:

-------- ---~
147
RMNa ri atı
kurikuıu
29. Matnin son cümlasinda hansı üslubun xüsusiyyati var? Hamin üslubun adını Ya tıı Uıtı
cümladaki üslubi xüsusiyyatlari nüm una asasında adlarını qeyd edin. • zın ııa daha
So~t'ı
30. Matnin son abzasının xülasasini iki cümla ita yazın.
:::--------------------:--:;
148 Nadlrov TuncayAbduila
kur rkıılurıı uır ,ı
OURAXILIŞ (ÜMUMI) INAQIMTAHANI

- 19
~nJrI rsınıl,ı ıladJ olunnıu} \oı hlrü>nı \rıır
ı. TJ r" ' 111u,ıyyJrı edırı
A)Jşagr yol 1~)krt,ıbrrı nı,ır ,rqlr\r
D) bırlrk çagrrrşr 1:) fıl,ırı JdJ
2, ll' 5
•A do ıfar, can deyıb can eşıtmi>k vaxtıdır" tuıııl
,ı\rrırn }·>X\,ı nıır ,ı rıovurıu rnu,ıyy,ml,ı;dırırı
A) nıuayy n şaxs 1r cunı 1a il) uıııurnr, ı ı 1
,, X\ ( urıı 1J C) q •yır rıw.ıyy,ırr ;,ıX\11 rnml,ı
D) şaxssrz cumla 1:),ıdlıq rnrııl,ı
J. Cadvald..ıkr uyğıınsıızlu/ju nıuJyy,ırıl,ı}dır rrı

, A) Fcılr xab.,rlar h nı la rıflJn.ııı, h,ırn dJ ı,ı\r rflJrınıJy,ın fclllJrlJ lfJd.Jolunur y.ınlr)
B) •oxumaq,ya7maq, dıışıınmak# ferll,ırı \.ıd,ı forlı JbJr krnıl r~IJnJ bilar doğru
C) ldı, imiş hr sacrkJ.,rr hJm rsmr, h, m da foılı xabJr IJr;ı qoşula bilir. doğru
• D) O, işi görmalrdrr cunıl;ı ı fcılr x.ıbJrlr cunılJdrr. •doğru
➔
E) Buruna as nılq hrssal.ırr ısnır ab.>rola bılmrr
L. 1 yanlı~
4. Eyniköklü ozl.ır cargasrni muayyan edrn.

A) hissacik, hissiz, hıssa B) qrrçr, qırsrz, qrrğın C) srxıl(maq), srxrntı, srxlrq
D)gözsüz,gazdaki, gözla(mak) E) daşqrn, daşsrz, daşlrq
5. Verilmiş cümlada hansı cutluklarin har rkrsrndaki sozlar arasında sin taktik alaqayoxdur?
Polis' Rüstamov1 sürücüyi13 carima~yazd,s.
A) 1-5; 2-3 8) 4-5; 1-2 C) 2-3; 4-5 D) 1-2; 2-3 E) 1-3; 3-5
6. TalaffüzşakJinda verilmiş hansı sözda orfoepik norma pozulmuşdur?

A) l hissdan] B) [süzgaç] C) [sahimdar]
D) [birlix'J E) [abatdaşmaxJ
7. Adlıq halda olan sözlardan hansının sualı qeyri-müayyan yiyalik halda işi ansa, farqli olacaqdır?
A) vatandaşlıq B) canavar C) maktabli
D)kitab E) telefon
8• Verilmiş bandin morfoloji tahlili ila bağlı sahv fikri seçin.

Şair, bu yer/ar/ yaxından tanı,
Tabiatquranda Azarbaycanı,
Onusığallamış qüdratin ali. (Samad Vurğun)
A) ham tasrlflanan, ham da tasriflanmayan feillar lşlanmişdlr.
B) onu,Azarbaycanı sözlari tasirlik, yerlari sözü isa adlıq haldadır.
C)sığallamış - malum növda olan düzaltma feildlr.
D) ş.ıxs va işara avazlikJari işlanmişdir.
E) ali- adlıq halda olan sada isimdir.
149
Naıfuov Tuncay Abdulla oğlu
--
Yeııı t:ıh~ıl J>r'O.!Jı .ıııı, (ku 1 I
' ıtılıı,,,
RMN.ışrıyy.ıtı , ) ı,,,,
. 1 ·ı i. sozüıı 1•ksil<nıanası v.ır!
9. 11,ın~ı cuıııbd:l ..ıltıııdc1ıı x.Jll ÇJ o ın ş.
A) Şanı üıki sönıııuşdur üınidlJ çırnq.
B) ynl duşun, sonra danış. .
C) Bjrjnew, bu hcyrı saııdo qoyınnyacaqlcıı_i
D) ~ bu işlordon moni~ı b~şıın çıxınıı •
E) Matna ·a doğru rikrı scçın.
10. Biri ınürakkab addır: D) Nil ~ayı

C) l(urd.Jmir
A) kitabevi B) gündalik iş
Matııi diqqatla oxııyıırı, 11-20-ci sual/ara mi>Lll asasmdo covah veriıı.

BÜTÜN HaYATIMIN ŞANS!
(I) On bir yaşı olanda, ilk fürsatdo ali na tilovu alıb Nyu-1lcmp,ir gulunun ortasındakı adada
aılasi ila birga yaşadığı evin yanındakı körpünün üstündo balığa çıxnıışdı.
(11) Bir dafa gözal sentyabrın onu, axşanı xanı balığı ovu nıövsumündon bir gun .ıvv;ıl 0
atası ila birga balıq tuturdu. Uşaq tilov ipina gümüşü balıqcığı barkidib spininq atmağa başladi
Balıqcıq suya düşan kimi gölün üzarinda batan günaş şüalarını aks etdiran rangbarang lapaciklar
yarandı. Aygölün üzarina qalxanda lapaciklar gümüş kimi parlaınağa başladı.
(ili) Tilov ağacı ayildi, az qaldı ki, ikiya qatlansın. Oğlana har şey aydın idi: tilovdakı böyük
balıq idi. Atası oğlunun neca bacarıqla balığı körpüya taraf ç.:ıkmasini farahla izlayirdi. Nahaya~
oğlan taqatsiz balığı ehtiyatla sudan çıxardı. Bela höyük qaninıati o, heç vaxt görmamişdi. Bu,xanı
balığıidi.
Ata va oğul bu gözal balığa baxdılar, onun qalsamalari hala da titrayirdi. Ata kibrit yandırıb
saatına baxdı. Axşam saat on idi, xanı balığı ovun un vaxtına hala iki saat qalnıışdı. O, avvalca balığa,
sonra da oğluna baxıb dedi:
- Onu buraxmalı olacağıq, oğlum.
- Ata!- oğlan qışqırdı.
- Başqasını tutarsan, - atası cavab verdi.
- Bela böyüyünü artıq tuta bilmayacam, - oğlan iniltiyla dedi.
O,göl kanarına nazar saldı. Ay işığında na bir balıqçı, na da bir qayıq göza dayirdi. Oğul yena
1 atasına baxdı.
(iV) Onları heç kas görmürdü, xanı balığının na zaman tutulduğunu heç kim heç vaxt
bilmayacakdi, amma atasının sasindaki qatiyyati eşidan uşaq mübahisa ennayin
ahamiyyatsiz olduğunu anladı. O, yavaş-yavaş tilovu açıb xanı balığını qaranlıq suya
buraxdı ... Oğlan bela bir nahang batıg·ı bir da heç zaman g" ormayacayını • • d..uşun
.. du...
. (V) O, ~aqlı çıxdı. Uzun illar bundan avval hamin geca tutduğu o nahang balıqdan ovlamaq
ona _hır da nasıb olmadı. Amma har hansı bir etik masalani hail etmak lazıb galdikda hamin xanı
balıgı
. .takrar-takrar göz.. .. .. d a can ı anır. Axı atası ona axlaqın doğru va yanlış kimı• sada
u onun
(k~ıten~ayla) alaqali olduğunu öyratmişdi. Çatinlik bu sada meyarların hayata keçirilma
prınsıpında yaranır. Atanın da • • . . . kat
edir öz" •· . . . rsı natıcasında o, ındı işladiyi şirkatda öz nafsinin istayi ila hara
' u uçun xey1ı qeyrı-leqal qazanc alda edir
L Bali,agar uşaqlıqda biza balığ 'd ·.. . ~ J
...__
____ ~_:,;,_~:::2::..:::.::::..'.'.~~ı~y~e~n~ı~a~n~g~o~la~atmağa macbur etsalar, biz d~
11. Matnin uslubuna xas olaraq altınd . .

A) badii tayin işlanmi ct· an xatt çakılmış cümlada: • dır.
ş ır. B) bad"11 • b • C) metafor işlannııŞ
D) metonimiya işlanmişdir. xı_ta ışlanmişdir.
E) taşbeh ışlanmişdir.
~15;0~-----------~__:_==:_ ______ .-----:;:
dull3 og
Nadirov Tuncay Ab
ahsil ro ramı kurikulunı üzr;ı
ı'enı t
RM Na ri atı
da nömralanmiş hansı abzasda nıanliqi ardıcı il . ..
ız. r,,ıarıı 3 C) S ıgı pozan cunıla işlanib?
A) 1 B) D) 4 E) 2
Ha nsı fıkirla matrıd;ı tünd-qara

hnrOarla farqlandirilmiş hiss d k. tik . .. .
13, Uşaqlarınızı . • etmay;ı
tarbıya • çalışmayın, onsuz da onl . a ba ı ı rı quvvatlandırmak
. olar?
A)
• ar sıza anzayacaklar. (C.Merıç)
B) Dünyanın an yoxsul ınsanı puldan başqa heç nayi ol d (
. mayan ır. A.Şopenhauer)
C)Yaxşılıq ela, at daryaya, balıq_ bılmasa da, xaliq bilar. (Atalar sözlari)
D) Güdü insanlar haınışa s~dadır. (L.Tolstoy)
E) Pislik bizim ıçıınızdadır, daha doğrusu ela yerd;ıdir ki, onu ordan çıxartmaq mümkündür.
(L.Tolstoy)
14_Verilarılardan biri matnirı asas hissasinin planı ola bilmaz:

A) Xanı balığı B) Atanın istayi C) 11 yaşlı balıqçının narazılığı
D) Xilas olan balıq E) Haqlı çıxan ata
15. Matnda mötariza daxilinda verilmiş sözün konteksta göra manasını müayyan edin.
A) hissla 8) düşüncayla C) meyarla
D)anlayışla E) duyğuyla
16. Matnin mazmununu va ideyasını nazara alaraq son cümlani doğru şakilda tamamlayın.
17.Matna asasan cadvali tamamlayın

1 2 3
BaJıqçılıq va su obyektlari Ov alatlari Ovun başlama tarixi
dayanan diktorbalı torlar va

Xazar dan izi tala quruluşlu digar ov 1 yanvar tarixindan
a/at/ari
Nyu-Hempşir gölü spininq, ti/ov
18• Matna asasan atanın övladına aşıladığı keyfiyyat Iar d an ,m azı ikisini yazın.
------------------------------~15~1
fıııu.o\ı 1 caı.AbAu.Uutlu
RM Na ri atı
19. Matnın ., 111•1 .,-.hata edacak xülasani alava 5 cümla ila davam etdirin •
. asas h'ıs 5 ..,s·
Ata ila oğul balıq tuturdu. Oğul iri bir xanı balığı tutdu ...
20. "an etibarlı axlaq darslari kitablardan götürü/anlar yox, başııııza galanlardir". (Mark l'
aforizmini matnla alaqalandirin, fikirlarinizi an azı üç cümla ila yazın. ~e,
Matni diqqatla oxuyun, 21-30-cu sual/ora matn asasında covab verin.
va ONUNKOREYALIQIZIAYLA
SÜLEYMAN
1950-ci ilda Şimali Koreya Canubi Koreyaya hücum edir. Üç il davam edan rnüharibdl!a.
milyondan çox insan halak olur. BMT-nin çağırışı ila Türkiya Cümhuriyyati Canubi Koreyayaon~
min nafarlik harbi yardım edir.
Harbiçilardan biri da iyirmi beş yaşlı zabit Süleyman Dilbirliyi idi. O, bir gün döyüş
meydanında üst-başı çirkli vaziyyatda -35 daracada 4-5 yaşlı kiçik bir qızın tanha yerda oturaraq
ağladığını görür. Ailasini itiran bu qızı Süleyman asgarlarla qaldığı yera gatirir. Adını bilmadiyi
bu
qıza "Ayla" adını verir. Süleyman Aylaya öz qızı kimi baxır, onu getdiyi har yera aparırdı. Hattaqn
böyüdükca Süleymanı atası, özünü da türk hesab edirdi. (1) Süleyman ona hatta türk dilindı
danışmağı da öyratmişdi.
Müharibadan sonra Türkiyaya qayıtmaq macburiyyatinda olan Süleyman Aylanı da özüUı
aparmaq istasa da, yerli hökumatin qanunu buna icaza vermir. (2) Ayla ağlayaraq ondan aynlmaq
istamasa da, Süleyman ölkasina tak qayıtmalı olur. O, Aylanı Türkiya Müdafia Nazirliyinin kömakliyı
ila tasis edilan va müharibada valideynlarini + itiran uşaqların qaldığı sığınacağa verir. (3)
Sığınacağa türk asgarlari "Ankara okulu" adını vermişdilar. (4) Mühariba zamanı türk asgarlan
onlarla uşağı xilas edib bu sığınacağa tahvil vermişdilar.
Altmış il arzinda Süleyman va şirin koreyah gül blr-birindan xabarslz qalır. Süleyma
qazi 60 il arzinda Aylanı axtarır. Amma qızın asil adını bilmadiyi üçün onu tapmaq çatin idi. Saksa
beş yaşlı Süleyman ~azijTürkiya-Koreya müharibasl qazilari darnayina müraciat edir.
alindakl taqdim edir. Koreya televiziyalarında bu masala qaldırılır, daim gü n ctaın a

şakillari onlara d
saxlanıhr. Mühariba zamanı Ayla ila blrlikda qalan şaxslarla danışıqlar aparı\ır. Yanğın zamanı
Aylanın bütün sanadlari yandığı üçün Aylanı tapmaq daha da çatinlaşir. Amma bu maktabd3 ola
şaxslardan birinin kömayi ila onu tapa bilirlar. na
d' vao
Belallkla, Koreya televiziyası xabarslz şakllda Aylanın işladiyi uşaq bağçasına ge ır . ard
Süleyman la birlikda olan şaklllarlnl göstarirlar. Süleyman bayi da Koreyaya davat edirlar. Va ~ 60u
1
gözlanllan görüş baş tutur. 2010-cu llda "Ankara okulu"nun yerlnda salınan Ankara parkı
nd3
tdıqaJI
bundan avval Aylanı qoyub getdlyi yerda ata-qız görüşür. (S) Süleyman bay Türkiyaya qayı
sonra onlar bir-blri~a maktub yazır va dafalarla görüşa bllirlar. qaıınlD
2017-cl llda bu hekayanl aks etdlran "Ayla"filmi çakillb. Filmin çakillşinda Süleyman
6zQ da iştirak edlb. ~
Abctullaoğl
152 Nadirov Tuncay
ı/ı~ıl n O r...ımı kw ıkulum u.1.r,ı
\ı•Jll ' ~,L'..!-:~~~==~--''--.._;;------------------~~:?ı.!:!i'.i~
t
RM N;ı Ti ,ıtı
, cıorJ dogru fıkırd11
21 ı\1,ıtJlc,,,
• ) <;ulevnıJn •Ankaı .ı okulu"nd,ı ınu,ıllını kJJllJd 1
A I J ' 1' 1' 11ıyy,,ı go\t,ırıı dı
) AylJ" fılmrnd,ı /.a >ıt ı o unu ll'i y,ı>lı \ul •yııı 11
8 " (JJıı oyıı ıy11
C)Turkıy,ı Koı ('y,ı mulı.ıı ıb,ı,;ı /.,ıııı,1111 ınılyoııl ' 1J.1d lll'ıdll V,lf,ıt '
t'clJJ
D) KorC'y.ı telPvızıy.ıl...ıı ı ()() ıllık lı.ı'ıı ,Hın hılJJı,ı., .
ııı,ı 07 lohf,ı'>ıııı Vt•rdı
E) Turkıy,ı lıokuııı,Hı ~ult>yııun,ı /\yl,ıııı olk.ı\ın,ı ,,
/{ illi lllJy,ı IC.d/,1 V('J lllJJ
22. 1Jtnın tJı kıh lms.ılJn ıl,ı h.ıglı uygunlugu ıııu,ıyy.ın •dııı
J Gıı ış
2 i)sas hMJ
3. Jl/(,1
.ı olk, sın,ı t, k qayıd,ın /..lbıt
lı •1 .ı v,ı qııııı ııı,ıkt11hl,ı,ııı,l',ı
r Jı.ırhı yardım
el Arık,11 ,ı p.ıı kıııcl,ıkı gor U} ı· lılrn
A) 1-c; 2-b, 3-a,d, il) 1 ,l,l, l. lı,d, l t
C) 1-b, ; 2 a,d, 3-e D) 1 h,c, l. ,ı,b,d J . 1·.)l•c; 2-tı; 3-b,d,(•
23. Çarçivadavcrılan ozla b.ıglı dognı lıkırl.ır ı ıııu,ıyy,mlJ}dJJ 111

J. lfaqıqı manadadır.
2.Bazı musalmaıı olkaliJrında h,1rbı ~.ıı kard,1/,n,, v •rıl,m ad m.Jnc1sındadır.
3. Macazı manadad11.
4.Mahkanıa ,şiarına baxan adam, lıakım mJnasındad 11
5. "qazı" sozuııun qarşılıgıdır
A)l, 2 8) 1, 2, 5 CJ3, 4 O) 2, 3, 5 E) 1, 3
24.Matnd,mgöturulmuş va muayy,>n dayışıklık cdılmış hansı cumla matnrn uslu bundan farqlı uslubda
ışlanmişdir?
A) Harbiçilardan biri da iyirmi beş yaşlı ganc zabıt Sulcyman Oilbırliyı ıdı.
B) Canubi Koreyaya yardıma galan harbıçılardan birı da Suleyrnarı Oılbırliyı ıdı.
CJHarbiçilardan biri da ganc zabıt Suleyman Dılbırlıyidir.
D) Harbıçılardan biri da üç ildir ki, Turkıya ordusunda quluq edan Sulcyrnan Oılbırliyı ıdı.
E) CanubiKoreyaya yardıma galan harbiçilardan bıridir Suleyrnarı Dilbirliyi.
25• "Hatta ganc zabit Ay/anı öz iri çamadanına qoyub ölkasina aparmağa da cahd gostanrN cumlası
raqamqoyulmuş hansı hissaya artırıla bilar?
A) S BJ 2 CJ 1 D) 4 E)3
Matndaavvalında + işarasi qoyulmuş söz asasında cadvalda qeydlar aparın ( J.

26
Macazt manada FarqJI(haqlqkUrse,maaızl; ınec::azkUn8.

ı,ı.ınlfdtr baqfqlmanada)cOnıl8de lşJacHıı.
lili!ıl~..... ııı.ıı......::...-
_J
153
Yeni lJlısil proqraını lkurik
ll 1Ut)) .
, . ~Zt1
R1 s;,lıvlarlııı cluzolclorok cüınıi> .
dinıl,ıdoki
.,,,11111..: Cıslıılı nı Yenıdun
. h wfl1rl,ı .1,. Y
1,ıtml,ı tuıııl q.u.ı ' •
\',IZlll
. . ;:ıl)-n;:ıtico ;:ı\aq;:ısin;:ı uyğun fikirlor yazın_.-

28. MJtn a -.1sıııcl.ı c;:ıdv;:ılclJ ~;:ılı --- Natica
Sabah
Sü/evman
;; "qız"ını Tiirl<iyaya apara bilmir.
---
l'""'"" Kar,yaya_rl_a_va_t_e_rl_i
!,_·,._.
____ _..._
Türk zabiti 60 il Ayla ifa alaqa saxlaya bilmir.

Müddaa Fakt Abzas
---
Tıirkiyaya
tak qayıdan ganc zabit
Aylaya münasibatdabigana
qalmamışdır.
30. Matna asasan Eyler-Venndiaqramını tamamlayın. (Farqli xüsusiyyatlara iki, oxşar hissayaanazı bir
fikir yazın)
SÜLEYMAN AYLA
~15;4-------------~===~-------;
Abdullııo
Nadirov Tuncay
ro ramı kurikulunı uzra
RM N.J ri atı
B_URAXILIŞ (ÜMUMİ) SINAQ İMTAHANI - 20

umana va qranınıatık cahatdaıı birlaşdirarak s· b .. 1 .
soz
1. /1<1 .k. so·züııdaıı biri ola bil" . oz ıı aşması yaralınaq istasak, bu yaranacaq
birlaşrnanın ı ı ıc1z.
A)savayı B) hazır C) ııayi O) gelınak E) yolçu
ı. Verilmiş nümun_adaişlanı~iş _cürnlaüzvlarini ardıcıllıqla düzün:

Saııi göz/adiyi mı /ıeç kas bılmır.
J. nıübtada 2. tarnamlıq 3.zarnik 4. tayin 5.xabar
A)z,ı,S B) yalnız 2 C) 3,2,5 D) 3,5 E) 2,5
3. Bağlayıcıların sintaktik vazifasina göra uyğıııısuzluğu ınuayyan edin:

A)nainki B) ha bela C) ya da ki O) yani ki E) bir halda ki
4. Nümunadahansı durğu işaralari buraxılrnışdır?

ilin bufeslinda yani isti yay günlarinda asasan ataşkas tez-tez pozu/urdu.
A)dörd vergül B) 2 vergül C) üç vergül
D)bir tire, üç vergül E) qoşa nöqta, iki vergül
5. 'Vüsal- qardaş, bir az tez ol, gecikirik" cürnlasinda alava naya aiddir?
A) mübtadaya B) tarnarnlıq C) zarflik D) xitab E) tayin
6. "Buqahraman komandirin gözüna kül üfürmayin,yoldaşlar!" cümlasinin şaxsa göra növünü müayyan
edin.
A)müayyanşaxsli 8) qeyri-müayyan şaxsli C) şaxssiz cümla
D)ümumişaxsli cümla E) adlıq cümla
7. "Bir kaski düşmançiliyi sevir, özü na zarar vermiş olur" cümlasi ila bağlı sc1hvfikri seçin.
A)Tarkibhissalari bağlayıcı sözla bağlanıbdır.
B)Baş va budaq cümlalar feili xabarlidir.
C)Tabelimürakkabdir.
D) o-+ 111
E)Barabarhüquqlu sada cümlalardan taşkil edilmişdir.
8, Hansı cümlada "o" va ya "bu" avazliyindan sonra qoyulmuş vergül işarasi doğrudur?
~) O,oxumalı va yazmalıdır. B) Bu, dondurmalı va meyvali tortdur.
E)O,ela bil har şeyi avvalcadan bilirdi. D) Bu, ancaq mana güvanir.
) O,şaharda xeyli insan maskunlaşıbdır.
9, Uyğu
A) nl~q/JOzulmuşdur:
sevgı-nifrat C) şad-qam
B) yaşlı-ganc
D)geniş-lakonik E) oturmaq - durmaq
:---___--------------------~~
Midırovr
uncayAbdullaoAiu
155
10 Sıllogıı.ıııı ı.ıııı,ııııl,ı ııı. 1 ıJ ıid il::ıt ışlJd::ı bıliriks.:ı, hamin nıak
•• . q ırşısıııt .ı oı , an rıı
ı lıokııı: M,ık.ın ııı,ın.ı 1ı sot 1Jı 111 ' • vııaı, s
ıııtq hı,~,ı,ı kıını ı ıııı olıır . . IJriıı ;:ıvvJlindJ onlar..ı aid sifot işlanmir. oııdt
1/ lıokııı: l'uxarı, ırJlı, lı11ra kınıı soz
Natica:. nI I
A) 11,rnıın sozlJr cuınlJ uzvu kinıi z;:ır ı <o ur.
R) Cunıl,ı ıızvii kiıııi y,ılııız nıuht;:ıd,ı ol_ıır.
C) Brl,ı sozlar hara? su.ılııı..ı cav..ıb verır. . .. ..
•ı ııı..ı gorJ ad bıldır ınıı.
D) Bu ozlar unıunıi qr,1111111,ıll <ııı;:ına .
E) ı ıamin sözlar ııitq hiss.:ısi kimi z;:ırf deyıl.
Matııi oxııyıııı, 11-20-ci sııallara cavab verin.
Na BAŞ VERiB?
Cavan oğlan İvy League Uni_vers_itcti~daAmerika_futbolu oynayırdı, dah.ı dogrusu_oynaıııağı
öyranirdi. Cerri kifayat qadar tacrubalı deyıldı, buna go_rad;:ı movsunı oyunlarında nadır hallarda
çıxış edirdi. istanilan halda, oyuna vurğun bu ganc son 4 ılda nıaşq etnıak şansını qaçırmamışdı.
6 (darindan heyratlannıişdi maşqçi atası'.ıa_ tasirlanan ga~cin _b~nda~ öz ~lan sadaqatınaJ.
Maşqçi atanın oğluna baş çakdiyini, onların gulub sohballaşdıklarını, unıvcrsıtet şaharciyinin
hayatinda al-ala gazdiklarini bir neça dafa görmüşdü. Onlar çox nıehriban idil;:ır. Amma maşqçi heç
vaxt Cerri ita atası barada danışmamışdı. Axırıncı dars ili çox gargin idi. Mövsümün çox mühüm
oyununa bir neça gün qalnıış maşqçi qapının *döyüldüyünü eşitdi. Qapını açıb üzü kadarli, dardlı
cavan oğlanı gördü.
- Maşqçi, atam ölüb, - Cerri dodağının altında dedi, - olarnıı maşqa galmayim, bir neça
günlük eva gedim?
Maşqçi bu xabara çox taassüflandiyini dedi va bildirdi ki, albatta, Cerri evi na geda bilarj
Cerri yena astadan "Çox sağ olun" - dedi, dönüb getmaya hazırlaşanda maşqçi alavaetdiki,
şanba günü oyuna galmaya bilar, oyundan azadsan.@]
Oğlan başını tarpadib getdi. ~
- Maşqçi, man qayıtdım, alarmı sabahkı oyunda iştirak edim?
Maşqçi onu fıkrindan daşındırmağa çalışdı. Oyunun ahamiyyatini izah etdi. Axırda razılaşdı.
Bütün gecani özünü danladı. Raqib komanda çox güclü idi. Maşqçi oyuna an güclü oyıınçularını
çıxartmaq fıkrinda idi. Garak ganca oynamağa icaza vermayaydi. Amma Cerriya söz vermişdi.
Oyun başladı. - Ola bilmaz! - ilk top Cerrinin düz alina düşmüşdü. Maşqçinin düşündüyünün
aksina olaraq Cerri topu alinda möhkam tutaraq - düz meydançanın ortasına qaçdı. Maşqçi Cerrini
heç bela cald va güclü qaçan görmamişdi. Bir neça ötürmadan sonra o, topu düz meydança
xattindan kanara tulladı.
Raqib komandanın azarkeşlari heyratlanmişdilar. Meydançada
belacaldqaçanuş~
~ Cer~i h_~r~ey..ed_ir_di:
ötürmalarin qabulu, tamamlanması, müdafia, qaçış. Oyunun birinci yarı:
raqıbların ustunluyu ıla başa çatdı. Oyunun ikinci yarısında Cerri komandasını ruhlandırrrıaqd
davam edirdi. Final fiti çalmanda onun komandası oyunu ud d 1
M ·. muş u. kib
aşqçı. - Oglum, meydançada na baş verirdi? - maşqçi onun allarini başı nd an ça_
y
s~ruş~u. -~ ~-anheç vaxt indiki kimi oynamamışdın. Heç vaxt bir neça daqiqa bundan ;,vvalki kıJII'
suratlı, guclu va tacrübali olmamışdın. Na baş verib? iş]
bdullaoğ
ıu
156
Nadirov Tuncay A
RMNa ri atı
rri sakitca maşqçiya baxıb dedi:

Ce .
· ilirsiniz, manım atam
. ..........................
. ından tutub gazdırırdım
idi. Ona göra da man onun a 1· •• •
B qaçırdıq. 0
birga manım yaxşı bır oyunçu olacağıma inanırdı •
1
onuna:.........::;...------- --- •
11.Doğru variantı müayyanlaşdirin. Matnd.>qarşısında - işarasi qoyulnıuş söz:

Sözün qarşılığı Sözün qarşılığının cümla tarkibinda işlandiyi nümuna
A) hamar +Maşın düz kandin ağzında dayannıışdı.
8)...-- çöl Lökbatan düzü açıq-aydın görünürdü. ---
C) - dik Qoca düz dayanmışdı. - --
_:...ı---
• D) namuslu San bilmirsan ki, buraya düz adam galnıaz?
arizani götürüb sevina-sevina düz pristavın üstüna getdi
--
~ birbaşa ---------~
. "Cümagünü axşam Cerri maşqçinin qapısını döydü" cümlasini hansı boşluğa alava etmak olar?
12
A) Il B) C) D) E)
13. Matnaasaslanmaqla klasteri tamamlaya bilan fikirlari müayyan edin.
Frazeolojibir/aşmalardan istifadaedilibdir.
Matnin üslubi xüsusiyyatlarini
ahata edan fikirdir:
1. bütün sözlar informativ funksiya daşıyır.

2.badii sualdan istifada edilib.
3. nasr dilinda tazahür edir.
4.tahkiyaya asaslanır.
5.macazimanalı sözlardan istifada edilınamişdir. E)3,4,5
A)3, 4 8) 1, 2, 3 C)l, 3, 4 D) 2, 5
14. Matnaasasan hansı fikir sahvdir? . ..h.. rol oynadı.

A)Cerri komandasının qalib galmasında mu um
B)Maşqçi Cerrinin atasının alil olduğunu bilmi i.
rd
C)Cerrikifayat qadar tacrübali oyunçu deyildi.

D)Cerri çox zaif va masuliyyatsiz oyunçu idi.
E) Maşqçi Cerrinin oyunda iştirakını istamil"<li.
ilk sözüna göra ikinci abzasııı
abzasdan ibaratdir.
15• Qarşısında A işarasi qoyulmuş hıssa
•
ı·k·
1
E) Mövsümün
başlandığı cümlani müayyan edin. D) Onlar
A)Axınncı B) Amma C) Qapını
157
Yeni tahsil
RMNa ri atı
·f d • yaznıaq doğru olardı?
16. Matnda nöqtalarin yerina hansı ı a anı
17. Matnda altından xatt çakilmiş cünıla:

o Badii sual cümlasidir,çünki
o Badii sual cümlasideyi/, çünki
18. Matnda avvalinda * işarasi qoyulmuş söz asasında cadvalda qeydlar aparın(✓).
Farqll(haqlqldirsa,mac:azıı-
Haqlqlmanada Macazlmanada macazldlrsa haqlql) manada
lşlanmlşdlr lşlanmlşdlr
ciimlada lsladin.
~
19. Matnda mötariza daxilinda verilmiş cümlani üslubi cahatdan takmillaşdirib yenidan yazın.
20. Matnda haqqında bahs olunan idman növüna aid uyğun şakli seçib fikrinizi asaslandırın.
~-------------
158
________ _____- Abdull3Ob
Nadirov Tuncay
ı,,ıl ıroc ı ,ınıı kurıkulum uı:ı ,ı
,!;.!!~;.;J..---'---==~:~~~--------------__!~~'.i!!.rı'.!~
'('ili t,~1 RM Na rı atı
MiJtni oxııyuıı ıı 30
, ·cıı suaflara cavab verin.
. T~RK YOXSAINGILISDONOURMASI
(1) Avstrt1lıy,ıda hır 111,ışınlst Brokcn 11111 d
cylli>nycra çala d •
nıaCb
urıyy,ıllnd,ı q.ılır. Çuııki q.ılar relslarıııin . l n a qatarı anıd.ın durdurmaq
us unca I bir d d
b ıyraq. Bu bayraq bayrag'iı ld. ·r on urma arabası var idi. Arabada da
bı r ' ' ı. anı bu cl.:ı
ıınıağJ b,ışlayıı. Mt1şinıst q,ll-ırı gen ç;ıkır q l . m qatara yaxınlıqdakı lopadan gulla
yt16 • a ar oradan lez bir• d
sonra hJnıııı .ırazıya harbçılJr gondarılır. Bu hadi'>J ha . . zaman a uzaqlaşır. Bır muddat
(2} Anz.ıklar Çanaqqala doyuşu d nd
qqı a ıkı ınuxt.ılifforzıyy.ı movcuddur.
n i) Osmanlı dovli>tinı> d 1
Avsıra-lıyalılar bunu qatara hucum b k .
u oyu li>)vı~l;ı qaı ~,ıayırl r O I O
qar>ı oyuş arn qatılmışdılar.
ı d ı · ·
lama olaracı qıt.ıya desant çıx •rtd 1ğ d . ' a • nar sman ı ov atının
m1sil " ını uşuııurlvr.
(3) Brokcn 11111 tap;ısi Avstralıyalı .ı~, ırl
, ~ g, Jı t,mıfıııd,111 nıuht1\lr.ıy.ı alınır. Tapc>d.ın .ısgar-
ların uzarl:)l"lnagunlarc.ı gull;ı yagışı yagır. NJlıt1yul . . I
, , ,ı,g,ıı 1ar l.Jpanl .ıl,ı k •çirırl:ır. kl casadla qarşı-
laşırlar. Bu casadlarcl.:ın bırı dondurın,ıcı Gulmah;ınıııı-.d dl .d
. . . . . v d, gı>r 11s,ı av;ıçıllk edan MollaAbdullaya
aid ıdı._ ~u ıkı ın an av tralıyalılarııı Aııadoluy,ı il\g.ır gond.Jrdıyını oyr.>nınc;ı Broken Hill
yüksaklıyında qarşı cabh t1çıb doyuşnı;:ıya b.ışlanıışdılar. Avustr,ıllyalılar sad.>c;ı iki dir;ınişcl oldu-
ğuna inana bilmir Vv gunlarla butun qıl da turk .Jsgarl axlarırlar. Amma sonra gcrçayi oyranirlar
ki,onlar sadaca iki nvfar ıd ılar.
(4) lrali sürulan başq..ı bır fomyyada ıs.3 bu ıki şaxsin turklarl;:ı hcç bir alaqasi olmadığının,
sadac;:ı ingilis rovokasiya alatı olduğu ehtımal edılir. Bel;:ı ki, ingilislar ı Dünya muharibasi zamanı
Osmanlıya qarşı doyuşmak uçun quwa toplamağa başlayırlar. Onlar müxtalif millatlari, hatta
müs::ılman arablari bela Almanıyaya va Osmanlıya qarşı qaldırırlar. Avstraliyaya göndarilmiş ingilis
zabiti yerli ahalini inandırmağa çalışırdılar ki, turklar q.3ddar, zalım bir millatdlr va bütün millatlar
onlara qarşı döyuşmalidirlar. Lakin yerli ahali buna ~ baxmırdı. Onlar övladlannı qanlı
müharibaya göndarmak istamirdilar. Nahayat, ingilislar bela bir tadbir görmaya başlayır. Onlar
dondurma arabasına türk bayrağını asıb qatar relslarinin üzarinda saxlayır. Öz asgarlarini isa
t;:ıpanin arxasında gizladir. Va belalikla, onlar niyy;:ıtlarini hayata keçirmiş olurlar. Qitanin
g::ınclarini Çanaqqalaya türklara qarşı döyüşmaya göndarirlar.
(5) Çanaqqala döyüşünün il dönümü münasibatila türkiyali rejissor Can Ulkayın rahbarllyi
ila bu tarixi hadisani canlandıran "Turkish'i dondurma" filmini çakir. Filmda iki türkün öz
ölkasindaolmadan bela düşman torpaqlarında düşmana vurduğu zarardanva bu iki insanın -
davaciAbdullanın va dondurmacı Mehmetinfadakarlığından bahsolunur.
21. M::ıtnda tünd-qara harflarla verilmiş sözün şarhina uyğun fıkirlari müayyan edin.
1. Haqiqi manada işlanmişdir.
2. M::ıcazi manada işlanmişdir. ...
3•"B·ır o··ı kaya mal gatırılmasının
. . . •
va ya ora
dan mal çıxarılmasının qadağan edilması manasındadır.
4. "Qarşılıq" manasındadır.
5. "Hücum,mühariba" manasındadır.
D) 1, 5 E) 2, 4
A) 1, 4 8) 2, 3 C)l, 3
22
• Matnaasasan hansı fikir doğru deyi/? .. fı ·d·
A) 1 Dünya müharibasinda Almaniya va Osman1I dov .. !ati mutta ıq ı
. .
ı.
B) Matndaki ikinci farziyya haqqında Can Ulkayın film çakmışdır.

CJMatndaki hadisalar Avropada baş vermir. .
D) Har iki farziyyada hadisani eyni iki adam töratmır. 'k d'
..tt fıqlı e ır.
~) Avstraliya I Dünya müharibasinda ingilislarla mu a
159
Yeni tahsil ro ranıı
R 1 a riv atı
23 . Bırı nıatndan çıxan tezıs ola bilma~: . .

) Alrııanıy,ının raqiblariııdan biri lngiltara ıdı.
8) Broken Hıll anıaliyyatını Osmanlı dövla_tip~aı~laıııışdı.
C) Matndakı hadi a haqqında vahid bir fıkır bırlıyı yoxdur.
D) Bazı tarixi hadi alar badii ekrana gatirilir.
E) Can Ulka ın çakdiyi film tarixi film idi.
2 4 . "Farzıyyalarin tak sababiarxiviıı yanması idi" cümlasini matııin işaralanmiş hansı abza
sına artı
doğru olardı? tııı3q
A) 5 B) 3 C) 2 D) 4 E) 1
25. 1atnda altından xatt çakilmiş sözün aid olduğu üslubda olan cümlani seçin.
A) Galinlar, qızlar isti pal tar tikdi. 8) Mani isti qucağında bir can kimi basla .
C) •1 ti u i1a d olu ved rani alin d an sa ldı. D) Xastanın
• ıstı
• ·1·ıyı• varı'd'ı. rnışdır
E) Onun yaxşı paltosu va isti bir papağı var.
26. Matnda çarçiva daxilinda verilmiş sözlardan macazi manada olanını başqa bir cümla daxılınd,
haqıqi manada işladin.

i\bıaslaı- Abzasaaidplan Planın aid olduğu tarkibhlssa
,
(l)amas Maşfnistln qatangeri qaytarması Giriş hissa . --
(2) abza
(3) abzas
-
(4) abzas
(5) abzas
28. Matııda düz xattin yerina uyğun ifadani (ifadalari) yazın.
-:-~----------------------------~
160
Nadirov Tuncay
AtıdııilJ
RM Na n atı
ı,sil
yen1ta abZ<l ının xı.ilasasini bir cümla ila yazın.
sonuncu
r,1atnın
29·
an Eyler-Venn diaqramını tamamlayın.

r,1atı1.ı asas
30. il hrziyya
ı Farziyya
161
Yeni tahsil
RMNa rı atı
BURAXJLIŞ (ÜMUMI)SINAQIMTAHANI- 21
. . . olduqda ismin hansı halında olan sözla işi .
,, "-tak"qoşmasının sınonımı • adılir ııa h
1. "Qadarqoşması .. .. •~ı,
m.,...nanı bildirir? 1 d' ma
B) çıxışlıq, farq an ır
C) yonulk, banzatma
A)yoıılük, masafa E) yönlük, istiqamat
D) yiyalik, baıızatm.:ı
. ,, cu"mlasinda altından xatt çakilmiş sözü han

d dır
ı-.;,. dar a
z. "Kimbilir, o, balka da, manı·mta lLlL 7
sı so•ı
2 a•v·
"bir" sözü il.:ı eyni m.:ınada olar. ~
et s.:ı k, D) eyni E) çox
A) bu B) ağrılı C) birca
3. Hansı fikir sahvdir?

A) "döyüş" feilina -çı4 ş.:ıkilçisini artırmaq olmaz. .. . . .
B) "s;:ıs-s.:ımir" yaxınm.:ınalı sözl.:ırin birl.:ışm.:ısin~.:ı'.ı y_ara~~-ış murakkab ısımdır.
C) "bil;:ık" sözünün t.:ırkibina gör.:ı t.:ıhlilini yalnız ıkı cur duşunmok olar
D) "gözlatdirdik" sözünün kökü "göz" ismidir.
E) "x.:ıtsiz, x.:ıtlamak, x.:ıtkeş" eyniköklü sözl;:ırdir.
4. Altından xatt ç.:ıkilmiş sözl.:ırdan biri tasirlik halda deyi/:

A) idmançıları böyük sevgi il;:ı qarşıladılar.
B) Komandanlığı say.:ısind.:ı xeyli irali ged;:ı bildik.
C) Bizi alin;:ı aldı v;:ı ayaqqabıları t.:ımir etm.:ıy;:ı başladı.
D) fil.z.i.
da özü ila gazmaya apardı.
E) Yazdıglarını h.:ır k.:ıs oxuyacaqdır.
5. Hansı nümun.:ıd;:ı
söz birl.:ışm;:ısinin h.:ır iki t.:ır.:ıfı eyni nitq hissasi ila ifada olunmuşdur?
A) yaza-yaza danışan 8) insanların yaxşısı C) şirin arzular
D) yuxarı kand E) sanin m.:ınliyin
6. Cüml;:ıJ;:ırd;:ın hansıümumi ş;:ıxslidir?

A) Uşaqları yay tatilina buraxıblar. B) Sandan soruşmurlar.
C) Ş.:ıh.:ıri viran qoydular. D) Arvaların dili ağzına sığmadı.
E) Barsız ağaca daş atmazlar.
7. Qurban kişi-ta/aba dostum ahmadin amisi tacrübali adam idi cümlasinda hansı üzv ;:ılavali işlanmiş·
dir?
A) tayin B) mübtada C) x.:ıbar D) tamamlıq E) zarflik
8. Bir raI19iyox,göv/arin min rangini seviram,

Bı)·r g..ij.J_ü.yox,
güllarin çalanginiseviram. (B.Vahabzada) Nümunanin tahlili ila bağlı sahv fikri seçin.
A :,'1~ı~da~ xatt çakilmiş ifad.:ıl.:ır cüml;:ı üzvü kimi tamamlıqdır.
B) Bır quvvatlandirici adat, "min" isa müayyan mı·qd d
C) s d .. ar sayı ır.
a . ~ v~ murakkab cümla üzvl.:ıri işlanmişdir.
D) Feılı hırlaşma işlanmamişdir.
E) Feilin tasritlanan formaları xabar şaklinda, indiki zamandadır.
-16~2------------------------~
1• bdullıı og
Nadirov Tuncay A
h ,I ro ranıı kurikulum uzra
, en1 t.ı
f-lJnI ClJ
ııılanın tarkıbinda feili birlaşnıa var?
•
9, q kandin ı ıqları gorunurdLi.
Al rrı . .
ı.:ırı 0 ölunun gozuna zıllandi.
B)GoZ o .
C) ı-:,pıani gozal nıual_lım va a, şı vatandaşdır.
arnı.ığaııın gozları yena da qoşa qan çanağı kinıı k ct·
Dl . b. . k 1 .. ozar ı.
E)Kon ulun ına a oyu ıormat ba ladiyini biliram.
ıo. Han ında vergulü i ·ti ar . cunılada nıubtad a yena da olar?

.. et ak,
Fazil
Al ' Qanbarovun ohbatından har şeyi daha b •
- yax I aşa duşdu
B)u ta, Qazanfara a agı duşmayi taklif etdi. •
C)Bundan onra mudir, Pıriyeva heç vaxt salam vermadi.
D)u ta, Ba ramı yanına çağırdı.
E)Poli zabıti, Qarayev alini ilahına doğru uzatdı.
Matni oxuyun, 11-20-ci sual/ara cavab verin.
r avval . . qucağıma
. heç vaxt . .
UŞAQ REYSİ
alil körpa götürmamişdim • ünıum·ıyya ti.ı, be ı a uşaq ara rast da

1
g.ılm.ımışdım. (1) lndı ısa, Mılad axşamı uç balaca uşağı onları ovladlığa göturaıı valideynlarıııa
aparırdım.
Man Koreyada ingilis dili tadris edirdim. Kollecdaki talabalar tatil edib kollecın bağlan
masına naıl oldular. (2) Buna göra qanım qaralmışdı va man eva qayıtnıaq qararına galdim.
Dostummana "uşaq reysi"ndan bahs etdi. Bu proqram sayasinda Koreyadan AB -a - evimiza ucuz
qıym.ıta geda bilardim. Lakin bir amma var idi: sarnişin özü ıla uç körpa goturmali, yaxud da biletin
tampulunu vermali idi.
Budur man alim da üç körpa uşaq tayyaraya daxil oluranı. (3) Onlardan bin uç ayhq, digari
yeddı, uçuncüsü isa on sakkiz aylıq idi. Üçünün da zokami, oyuqdayma ı var va altları yaşdır. Uçuş
vaxtı korpalar ağlamağa başladılar. Tayyara çox bark silkalananda i a uşaqların saslari ka ıldi. Bir
neçasaniyadan sonra yırğalanma dayandı, ela hamin an da har üç ağızdan eyni vaxtda qışqırıq sasi
ucaldı. Sarnişinlar buna qahqaha ila cavab verdilar.
Onun çox böyuk başı va anormal balaca allari va barmaqları mani sarsıtmışdı. (4) Mani
korpalardan birinin badaninin qü urlu va cırtdan olma ı xususi narahat edirdi. Manfikra eetdjm.
~milo ealacakvaHdeynlarbiljrmi bunu? Qızcığazın altı yaş idi, ş~şadaki s~d da a_zalmışdı. Man
onunyaş badanını · · sılmayı,
· · altını dayış
· d'ırmayı,• amzıyı• • amına
5"
qoymagı çox tez oyrandım.
_ . . ..
Man qucağımda saxladığım höyük başlı qızcığaza baxırdım. (S) ?• ~~zal kı~pıklarını
· .. .. ı · neca da dayışdırır. Hamın andan
t.ırpadır va gülumsayirdi. Çox taaccübludur, bela şey ar ınsanı
. b 1 limdan yera qoymadım.
etıbaran o, gözalliyi ila göz qamaşdırdı va man onu bır an e a a bal
. .d n baladim Bu vaxta qadar man oz acama
Tokioya enmazdan awal man körpaları yenı a .' ı· lacağımı düşündükca
r b - . . T' Onu kima ı a verma ı o •
,ox aglanmışdım. Hatta ona ad da vermışdını - ına.
g.ılac;ık valideynlari ila bağlı narahatçılığını daha da artırdı.. . tl"rina atılıb onları mandan
. 1 .111 ni valıdeyn 1arı us ., .
Nahayat ki, tayyara yera endı. Balaca aı ye idi ki onun dalınca heç kını
aldıla . ·ı k qaldıın. Mana e a ga1 , ..
r va talasik çıxıb getdilar. Man Tına I a ta . m olmadığını duşündukca ço
Kalına .. Q -azın heç kınıa 1azı 1
yacak. Tayyara artıq qalxmaq üzra ıdı. ızcıg b'I adim Cırtdan ar-arvad ba aca
Pisol rd ddım bela ata I ın •
u um. Ela bu an onları gördüm. Dayandım, a
alla·
rını ınana uzatdılar. dT da bu "ana· demakdir. Man
,___
Tu-.uı • 0 • . dedi. Koreya I ın d . "Neca da
onlara veranda o mana ma • . baXdım va düşün um•
1
.... • ınaıa başladım. Yeni 'hayata ablan xoşbaxt bir aı aya
.....___ _____
:===~====~===~--==-=-----------
Y<·rıl t.ılıı-11 -,,oı ı ,ınıı 1
~~~!ı'.Y~----------------~~==:~:~~-!!<ıtı
N;ı rı
_!!M ,ili lkıılu Ilı lı, 11
iizıındnn :ıvv:ılld c;ı'ınıl:ı 11:ı yı·rlni dayı,<- 1 ••
. lırıı, lı ınsı cıırıı 1,)n1 • '"' ı ııı
l ı. Q,ır~ısınd,ı r,ıqJın y.ızı v , • • :ıı,,d,,k
m,ızınun pozuntuW arJdan q'.ılxJr7 D) 4 E) 5 ı
A) ı B) 2 C)J
·ı ı olrlıııı Uşaq reysı ,n;ı11a çox /)aha /Juşu ,galırılşdi" parı,:as, mvtnı
12. ·calaıı dafaman ıam bI e • n nc~anrı
abza ı ola bilar? O) ili ı~) ıx
O)Vlll C) 1
/\) Vll
13. Matna asasında sahvi mu..ıyy:ın edin.

Dojrudur:
ı. lngilis dili müallim..ısi cvina - Tokioya 3. Mü..ıllima körp..ılarinl tivlddlığa v •rct·.
ıyı uçun
gedirdi. narahal idi.
2. Uçuş zamanı körpalar heç kim..ı mane
4. Har üç uşaq yeni validcynl.:ırin.ı qovuşa biidı.
olmamışdılar.
B) yalnız 1 C) 1.4 D) yalnız 2 E) 2, 3

A) 2, 4
14. Matnda tünd-qara harnarla verilmiş söz hansı nümunada altından xatt çakilmiş sözü avazedı
bilar?
ı. Adını Leyla qoyub, qızı qundaqladı!ar. 2. Hakim asgarin yaralarını sarğı ila sa.adı.
3. Ac olan uşaqiarı yaxşıca yedizdirdi. 4. O bütün bulaşıq tamiz!adi.
5. Vüqar bir daha çantaları Y.QXlfillı.
A) 1, 3, 5 B) 3, 5 C) 1, 2 D)3, 4, 5 E) 1, 3
15. Matna asasan doğru fıkirlari seçin.

Sabab Natlca 1
a. Üç uşaqla birga uçuş baş verir.
l. Kollectalabalari tatil edirlar.
b. Kollecda talaba sayı azalır.
c. Körpalarin har biri yeni ailaya verilir.

2. "Uşaq reysi" ila uçmaq daha sarfali idi. d. Tayyara biletlari bahalaşır.
e. lngilis dili müallimasi dilxor olur.

A) 1-b; 2-a B) 1-b,. 2-c C) 1-e, 2-a D) 1-e; 2-c E) 1-d; 2-a
16. Altından xatt çakilmiş cümlanin mazm •

(macazimanalı söz/ardanistı;r.ad ~nunu saxlamaqla onu publisistik üslubda ifada edın.
1• a etmayın)
;;-------------~ NadirovTuncaY
AbdııUa
• nı•tahsil RMNa ri atı
ıe atııla çarçivadaki rnatni rnüqayisa etmakfa cadvali doldurun.
J • asas
,n
A ..
ötürma barada
fadlığa g •
işları dlövladlığa
götürülan uşağın yaşadığı (olduğu) yer üzra
··ı ·
a aiddır. Uşagın ov a ıga goturu ması harada arizalarin mahkama aidiyyati
V •• V •• ••
v•
,nahka~a!hall
alasını edarkan mahkamalar
. nazaraalmalıdırlar ki' on dörd yaşınadak
yetkinlik yaşına
,nas tarın va ya qayyumluq altında olan uşaqların övladlığa götürülmasi bamda arizalar
ça~;~a:lideynlarinin va ya qayyumlarının yaşayış yeri üzra mahkamalara, on dörd yaşından
onla kkiz yaşınadak yaşına çatmayanların övladlığa
olan yetkinlik götürülmasi harada arizalar
on sa faktiki yaşadıqları yer üzra mahkamalara, valideynlarini itirmiş
va valideyn
o~fan:sindan mahrum olmuş uşaqların övladlığa götürülmasi barada arizalar onların
hımaY
_ a ati olduqları (vaı·d • va vaı·d
• • ı·t·ırmış
ı eyn 1arını ı eyn h.ımayasın· dan mah rum o1muş uşaq 1a r
muv qq
• muo
üçiın
ı J ·) hk
•·...ssisalar ' yataqxana ar, uşaq ev arı rayonun ma ama arına 1 · verı·ı maı·d·
ı ır.
Çarçivadaki~atni~ üslubu asas matnin üslubu Üslubunu çarçivadaki matndan farqlan-

xüsusıyyatı xüsusiyyati dirmak üçün asas matndan gatirilan
nümunalar.
18.11abzasdahansı söz "müayyan xatda (marşrutda) iş/ayan gami, tayyara, maşın va s. N manasındadır?
19.Matninsonuncu abzasını iki cümla ila genişlandirin .
20. Matninmazmununu ahata edan 6 cümladan I•barat xu••1asa yazın

• (1-ci va 6-cı cümlalar hazır
verilmişdir).
Kolleclarbağlandığı üçün ingı•ı·ıs d·ı·
ı ı mua
. qayıtm aq qararına galir
•• //iması. evına ... •····- · ··· · · -
·········...············
...•••••••••••••••
········......... . .............
• • •.... ·•·······························••••••••••• • ··········••• ....··············••• ••••••••••••••

........... .....·····.....-····........ .
...... . . ········· ····•••
-••· ...·-.....
••••................................................... .... ·- ~· ..:····················---·
•
............··-··
• ······ .................... ··-························• •••••••
. .. . .......... . ........ - . ········.. ····-.......
.................. ..
...·····• _.......................
............. . •• •• •. • ı.- . cırtdon ;,r-arvav ;,/il körp;,rıi
-.................................
.....................
. ............. .......... Aradan hır az =.,,mış
~ih l~tilrdıllar.
165
Yeni tahsil
•atı
. oxuyun, ıı-JO-cu sual/ara cavab verin.

Matnı
SADa MiLYARDER
., ~ şabaksinin yaradıcısı ictimai naqliyyatdan . .
(1) "Duty Free magaza 1ar ıstıfact
. . n beş dollarlıq saat taxır. Restoran seçiminda d... .ı e.ı-
.. • k ..ynaklar geyınır va o " adi k \jır
utulanmamış o ·ı d . taxminan 7 5 milyard dollar sarvati var va o, altı milya d afeıarı,
kifayatlanir. 88 yaşlı mı yar erın ' .. . r doıı ~
. d'b B d başqa Charles qalan pulları da muxtalıf xeyriyya 1 . ard~n
çoxunu artıq ıana e ı • un an ' . .. .. . ayıh;ı\
• . d . dünya üzra demak olar kı, butun kapıtalını xeyriyyaçı·ı·k iltin~
xarclamayı p 1an 1aş 11ır. 0 , ' ı işi .
. arın
xarclayan yegana milyarder d ır. . ~
(2) Charles Feeney 23 apre! 1931-ci ilda ABŞ_-ın Nyu-Cersı şta~ında, Elizabet Ş.ıh .
re a harbi amali atlarında i tirak edıb va sonra har bır as ar kimi on iltınct~
ana d an oIu b • O . . .. .. a veril~
ühariba tadarükünü öz tahsili na sarf edıb Daha sonra Feeney bıznes qurmaq uçun Fransa n
. . d Yagedi
Bu addımı uğurlu olur. 1964-cü ilda, sayahat ma u ıyyatı ara an qaldırılanctan s r.
hd d
Yaponiyadan olan varlı turistlar bütün dünyanı sayahat edarak, faal suratda pullarını x.ırcı onra,
başlayırlar. Feeney, asiyalıları mağazalarına satıcı
kimi işa götürür va satdığı mahsul çeşid~ •Y;ı
rn
turistlarin talabatına uyğun olaraq, suvenır, · konya k va sıqare

• ti ar a ı ava e d.ır. B.ıznesi Yük arı
ki a
n
sa •r;ı
doğru iralilayir.
(3) "Duty Free Shoppers"in ahatasi genişlanir,. galiri. artır va Charles Feeney 19 88·cı..ıld;ı
Forbes jurnalının an zangin adamları siyahısında 31-cı yen tutur. O vaxt hala heç kim bilmirdiki
Feeney galirlarinin böyük bir hissasini iana edir. Uzun müddat Feeney bunu publikadanuza'
olaraq anonim şakilda edir. Va yalnız son bir neça ilda onun xeyriyyaçilik faaliyyatlari mütamacti
olaraq (işıqlandırılır).
(4) Charles Feeney tarafından yaradılan iana fondu faaliyyati arzinda elm sahasin;ı
\ sahiyyaya, tahsila yatırımlar edir, bundan başqa, qocalar evlarini maliyyalaşdirir va müxtali;
I ölkalarin vatandaş hüquqlarının müdafıasina 6 mlrd. dollardan çox sarm~ya qoyur.
(5) Charles Feeney ikili vatandaşlıq daşıyır: amerikan va irland. lrlandlılar özlari bela hesab
edirlar ki, milyarder İrlandiya üçün Müqaddas Patrikin dövründan bu yana heç kimsanin etmadi~
qadar çox işlar görüb. İrlandiyanın an yaxşı tahsil müassisalarindan biri olan va taxminan 13 000
talabanin tahsil aldığı Limerika Universiteti yaranmasına göra Charles-a va onun 17 mln. Dallar
1*qrantına borcludur. Bundan başqa, digar milyarderlardan farqli olaraq Feeney öz sada hayat
tarzina göra mahşurluq qazanıb - onun heç öz maşını da yoxdur, metrodan istifada edir. Hattao
qadar simic milyarderdir ki, bahalı evi va villası yoxdur. Çoxlu sarvatinin üstünlüklarindan
yararlanmaq avazina Feeney onları iana edarak, milyarderlar kimi deyi!, adi sada adamlar kimi
yaşamağa üstünlük verir. Charles Feeney hayatının manasını zanginlara xas komfortlu hayat
tarzinda deyi\, ehtiyacı olanlara xeyriyya işlari ila yardım etmakda görür.
21 -~
• Matn<la tünd-qara hartlarla verilmiş sözün kontekstdaki manasını va hamin manaya uyg
nümunani müayyan edin.
A) ju~_na\istlardan; O, televiziyada çalışırdı va ixtisasca da jurnalist idi.
B) ~-ufattış; Banka dövlat tarafından göndarilmiş müfattiş galmişdi.
C) kutla· Yeni prezident n • ct·I k .. 1 ..
.. ' . amıza ut anı ınandırmaq üçün daridan qabıqdan çıxırdı.
D) dovlatdan; Har mıllata dövlat qurmaq nasib olmur.
E) reklamdan: Bu reklamdan xey\i galir alda etmişdi.
-:--------------------~
166
N.:ıdir..ov
Abdullaog
:r.uncaY
\ enı
l2•
ı.
ıah ..ıl u
IJtnııı
H•• '
~~::::~:::::::=~--------
ro ranıı kurikuluın
. . .
.
ZTağı ev mılyonçu olduqdan
üzra
Jubıına uyğun o / mayan cünılalari

onra .
..
ınuayyanedin
•
onıı unu va butun .
RM Na. rı atı
olunda arıtınışdı. sarvatını xalqının rnaariflanrn i

karan-Astara zona ında hava şaraitinin
2• 1Lana edilan pul va aitlari qeyri-hökuınat t a k'I as.:ın yağm
c ursuz 1<eç.:ıc yi gözlonilir.
3. an . .. aş ı atının, habel . .
·kilatlarının fılıal va ya nuınayandaliklarin· b a xarıcı dovl.ıtların qcyri-hokum.ıt
ta~ . . ın ank hesabına k · .
•Milan"ın kapıtanı Pırla karyerasını ingiltar p oçurma yolu ıl.ı q.ıbul edilir.
4. . . .. a reınyer Liqasınd d • .
Orta nıaktabl.ır yenı tadrıs ılına bir sentyabr tarixi d a avanı etdıra bılar.
S. B) 1, 2 C) 2, 5 O) n a başlayacaqdır.
A) 1.3 4• S E) 3, 4
Matııda nöınralanıniş hansı abzasda ınantiqi ardıcıllıg~ .. . .

23• B) 2 C) 3 ı pozan cumla ışlanıb?
A)l O) 4 E) S
24_Matnaasasan nöqtalarin yeri na yazınaq olmaz: Feeney...

A)bütün sarvatini xeyriyya işlarina sarf edan tak milyarderdir.
B)sada hayat tarzi ila bir çox ınilyerderdan farqlanir.
C)frlandiyatahsili na höyük maddi dastak veribdir.
D)ABŞ-da doğulsa da, hal-hazırda İrlandiya vatandaşıdır.
E)yardımları bir istiqamatli deyi 1.
ıs. Matnaasasan Fenneyin yardım göstardiyi istiqamatlar sırasında verila bilmaz:

A}Tahsilsahasi B) Elm sahasina C) Hüquq sahasi
D)Sahiyyasahasina E) Harbi sahaya
26.Mötarizadaxilinda verilmiş söz: (✓).

o İnformativ funksiya daşıyır.
o Poetikfunksiya daşıyır.
Sizonu başqa cümlada ela işladin ki, farqli üslubi funksiya daşısın.
27•Matnaasasan cadvali tamamlayın.
NGdd• (teılı)
Milyarderolan şaxs yalnız bir döv/atin vatandaşı

olmaya bilar.
Feeneytahsilva hüquq sahasina külli-miqdarda

vasait ayırmışdır.
~---------------------~1~67
AbdullaQllu
Tuncay
Ycnı t;:ıhsil Jro
RM No ri dtl
28. Motnın har abzasına .ın azı bir bonddan ibarot plan t.ırtib ed.:ırok yazın.
29. Çarçivaya alınmış ümlada ü Jubi c.ıhatd.:ın düzaliş aparmaqla cuml.:ıni yenid;:ı n y.ızın.
30. Qarşısında • işarasi qoyulmuş söza asas.ın c.ıdvoli tamamlayın.

Sözün matndakl manada başqac:fıııı.ı
Sözün qarşılıjı lşladllmasl ada
~168---------~ dullaofu
Nadirov Tuncay Ab
. roqr:_.::a:.::rn:.:.:ı.-![c-k_u_ri_k_u_lu_ın"'"')"-u_
..z_ı_·a__________________ ~~~~~
VPni r~ RM Naşriyyatı
~ BURAXILIŞ (ÜMUMİ) SINAQİMTAHANI -22
.. Jalarindan biri cavab alnıaq nıaqsadila işladilmir'l
s~~m •
ı. 11 . bilir neçadir dünyanın yaşı? (S.Vurğun)
A)Kını ı·b
sanin yanına _tez-tezga •. -~e~irmi? (M.S.Ordubadi)
0
B) ·laşıb na dıyardan galırsınız? (Q.Zakir)
C)Qataı . ..
. d' adamları kırn tutub aparır? (M.Huseyn)
D)in ı . . . .
E)Busözlarin hansı onun haqıqı etıqadını ıfada edirdi? (M.İbrahimov)
.. ı~ıarin birinda mübtadanın ifada vasitasi zarfdir·

2. cunı O
• • •
A)Şübhasiz kı, buralar bır zaman evlarla dolu olacaq (Y.V.Çamanzaminli)

B)Yazıları karpiclara özü çap etmişdir (Y.V.Çamanzaminli)
C)Yaşamaq öz-özlüyünda bir maqsaddir (Y.V.Çamanzaminli)
D)Rayondabütün yollar yenidan qurulur.
E)Buyerlara bir da galma, ay oğul!
3. Sadacümlanin şaxsa göra növünü nazara alıb mantiqi ardıcıllığı davam etdira bilmaz:
ı. Şahar ahalisinin
hayat şaraitinin yaxşılaşdırılmasına xüsusi diqqatyetirilir.
2. Sabah muzeya gedilacak.
3....
A)Dünankidarsda sada cümlanin şaxsa göra növlarindan da bahs edilmişdir.
B)Maktabdan xaric edilmasi qarara alındı.
C)Bazardaucuzluqdur.
D)Pisadamlardan acığım galir.
E)isti bir gün idi.
4. Tabesizmürakkab cümlalardan biri mana alaqasina göra farqlidir:

A)Şahin sür.ıti dayişdi, maşın yena uğuldağama, faryad qoparmağa başladı.
B)Şaxta şiddatlanir, küçalar şüşaya dönürdü.
C)Fitçalındı, hamı vagonlara doluşdu.
D)Qaljbdiksindi, çay süfraya dağıldı.
E)0caq çatıldıqca qığılcımlar atrafa sıçraşır, yavaş-yavaş köz düşürdü.
5• Birimürakkab cümla olsa da, taraflari barabarhüquqlu deyi/:

A)Sonra na cür desan, razılaşarıq.
B)0xuyuram, yazırsan.
C)Dilançininüzü qara olur, torbası dolu.
D)Nayağış yağır, na da külak asirdi.
E) Düşman yaxşı silahlanmışdı: onun ağır artilleriyası var idi.
6. aıav • .. .. d'
anın mubtadaya aid olduğu cümlani muayyan e ın. . .
A)Murov qartalı laqabli komandirimiz Raquf Orucov apre) döyüşlarında qahramancasına şahıd
oldu.
B)Hayatımdakı an aziz insanlar - ata va anam üçün bayram hadiyya 5 i aldım.
~-------------------------:1::69
ırov TuncayAbdulla oA)u
~~~~~~------------~-.-----Y_e_n_ı_ta_h_s_ı_lp:. .r. .:o:.:q!. '.,ı~.ı
RM Naşriyyatı
. alasına taraf hücuma kcçdı.
ırı, (ktırık 1
lı ~Ilı)
C) Ordumuz ıralı -Şuşa ~ ' . a - ıul da la i almışdı.

D) Gulçin anasına gözal bır_hadı': l~luk liclir.
E) Nacaf dayı, aşağı - kandın ayagı ta
tt çakilınış if t çoxaltma el r ca ındadır:

7 Cumlalarin birinda altın d an xa
• . . . .. u gamcıalağı. çır-çırpını sc1movara atır.
A) San alına duşan çor-çop •
. d 1 .. 1 p u::ıv<:ı oxuyanları mukafatlandırdı.
B) Mliallım ars arını a µ,,.,,,., . .
C) Fatima xala qonaqların ma asın ~ sufra sarınışclı.
D) Vuqar açıq-san köyak geyinmişdi.
· manıın
E) Sız · b"ır az saı•t, b.ıı• az .,--rköyün , bir az ela~ ovladl.ırıınsız.
B. Hansı sözda çarçiva daxilinda verilmiş şakilçi onun quruluşca novunu c!Jyı~dıı mışdır?
A) yaş aq B) ala C) baz<>dilmak D) .:ınoı nıc1l E) b<1xclı
9. "Sabah" sözü ila başlayan cümla hansı sözla tamamlan a, cunıl da dabı dılın normalanna
olar?
A) yazmışdı B) galmaz C) oxudular D) bilıb E) qaçırmış
10. Biri say deyi/:

A) xeyli B) azacıq C) iki-iki D) birinci E) uç-beş
Matni oxuyun, 11-Z0-cu sual/ara cavab verin.
aNxoşeaxT ADAM
Bir hökmdar amansız xastaliya tutulmuşdu. Ölkanin bütün hakimlari saraya galdi, qonşıı
ölkalarin da hakimlari çağırıldı. Amma, xastaliya heç bir çara tapılmadı. Hökmdar, har kasin gözü
qarşısında har gün bir az daha zaiflayib, gücdan düşürdü. Ümidsizlik içinda çırpınarkan, son çan
olaraq bütün falçıların, sehrbazların saraya gatirilmasini istadi. Onun amri tez yerin3 yetırildı.
Ölkada na qadar adı falçıya çıxmış insan varsa, hamısını saraya gatirdilar. Falçılar, sehrbazlar
hökmdara tak-tak baxdılar, allarindan galan har şeyi etdilar, amma heç biri sağalmasına yardım
eda bilmadi.
Hökmdar artıq ümidini itirmişkan günün birinda saraya yaşlı bir qadın galdi. Bu qadıD
hökmdarın dardina çara tapdığını söyladi. Onu kralın yanına gatirdilar. Hökmdar yatağından t,ela
qalxa bilmayarak güc - bala ila dedi:
-"Söyla, qadın, na imiş sanin çar.m?"
Qadın bildiklarini danışmağa başladı: "Adamlarınız bütün ölkani gazacak, ölkanın an
xoşbaxt insanını tapacaq, onun köynayini alacaq va siza gatiracak. Siz da bu köynayi geyiııtlık~
yaxşılaşacaqsınız...
Ho••kmd d. qapısıP1
.. ar tez anır ver ı va kralı~ adamları axtarışa başladılar. avvalca, an varlı insanl~nn ı,aıı
döydular. Amma, hansı zangınla danışdılarsa, onların heç da düşündüklari kim• xoŞ
almadı~ları~ı gördül~r. Aralarından bir - iki nafar an dayarli köynayini verdi. Hökmda~ koyna:;
ndı, lakin, heç hır faydası olmadı. Belaca, o köynak sahiblarinin söyladiklari kimı oŞ _
olınadıqlan ortayaçıxdı. Hökmdar har keçan gün daha da asablaşlrdi, çünki adamlan artıQ varlı
170 Nadırov Tunca

~nıın 7 lll l l~lllıl,ı
Rtl.ılıl-1 ı hnknııl,ııı ,ıl.ı, rt ııı,ık ımımkıın ıılm.ıılı
ı ı ,1.ı111:ı ,ı,.ı,.ııı h.ın,ı lıkı ı ,o l,ım.ıl,: ılıı.:ı II ıılıııııı,

\)) .ı,lı q.ıılın hııkmıl.ıı .ı 1-.ıım,ık 1 1 111 ,,ı., "", 111ıl, g,ılıııı~dı
R)Olk,ııl,ı ,rn "'~h,ı,ı 111,.111 t,ıpılmıı , ı 11 .ıııı ııl,ı lıı ıl ıılııı
l) 1-,ıl\ıl.ıı ,ı•hıh.ııl.ıı .ıh.ı kııın ık ı•ıl ı hılmııl,ıı
nı nın, ıın ,.,tı.ıh,ııı .,ıı,n ı1.ı, dııı ı ~ ıı ,, ı., 11., b,111111
f) \',ıı lı ın,,ıııl.ıı ıl.ın lıl'Ç bıı l 111 ıı~h l l .ıd,ım dı•rılıJı
ı 2. ~,. rnd,1tııııd q.ıı .ı h,ıı 11,ırl,ı , l'I ılını~ ,oıu h,ın,ı ,011.ırl,ı ,ı, ,,, ı·t ın,ık ul,ıı <i q,ıblllyy,1tln
1 !Jcın . t,ıdhıı ııı 1 pl.ıııın 4 nı,ıq,,ıdııı E) 1.2
)3 5 B) 1. L, 3 t) 1, 4 O) 1. 3. 5
13. 1.ıtnın uJubu ı);ı e ,nı u lubdJ ol,ın nuınun.:ını çın

A)A ',ıg qılqu ruq qırqovul, q.ıra qılquyruq qırqovulu gbrdunınul
B) ız.ınıı
ra onundd a ıJ ıranı
öwm uçun suru u ş ,ı ,ıxt.ırır,ını M,ıraql,ın,1111,ır 00-000-00 00
Verılır, 1uradlı ıf Alı oğluna,

C) nonır.ı ı ıla alJqaA J ·la a bıl r. ondan oıru kı. o, tıaqıq, t.ın 2019-cıı II t,ırixından "LL-ltuquq·
firma ında ışl ır. Hal-tı:ızırd.ı o, "LL-ıtuquq" nrnıa~ıııın mulıa lb v:nıf.ıslnl tuıur.
D)Az rba can Re publıkası
Kon titu ,yasının
109-cu nı,ıdd inin 32-cı b;ındlni r.Jhb.ır ıuı.ıraq
Aqıl
q rara1uxtar
alıranı:
oğlu Şirınov Az.:ırbaycan llahıyyat in tituıunun rcktoru t.ıyln edilsin.
ilhanı lıyev
Az.ırbaycan Re publıkasının Prezıdcntı
ElBakış
Matn- h;:ırı, 12 may
eynl fikk 2020-cı,u-aronda
va mOv,u ıl. bid>şmlş '""'''!"macm,sod"'· Maında '"mlaladn lekslk
bağlılığı olduğu kımi qrammatlkbağlılığı da var.
14· Hansı matninyalnız bir tarkib hlssaslnln planıdır:

A)Hokmdannvafah B) an xoşbaxt adamın tapılması
C) Yaşlı qadının maslahatı D) Amansızxastallya tutulmuş
hölandar
E}Koynakaxtanşı
171
Yeni tahsil proqrarn
ı (ktırik
RMNaşriyyatı tılurıı),
ij~t
ıs. Hansı aforizm matnin mazmununa va ideyasına uyğundur? l
A) Xoşbaxt adam özünü xoşbaxt hesab ed,ın adamdır. (Fildinq)

B) Xoşbaxt adamın badbaxta ağıl vermasindan asan na ola bilar. (Esxil)
C) Maslahatlarinıizla yardım etdiyiıniz insanların xoşbaxtliyi bizi o qadar d a rn
araqlaııct
Başqalanmn ,oşba<tliyi çahşmaqla ,oşba<tliyimiai
(Vovenarq)
insanın xoşbaxtliyi işıq yaşadığı

D) üçün bia öa tap,nq. [Plato "••
mühit da • n) 0
ışıqlı 1rnaı ı dır. (ab~
E) üçün içindaki yetarli deyi!;
Turxan)
16. Matnaasasan düz xatt çakilıniş hissaya uyğun fikir yazmaqla cümla 01• ta mamlayın.
17. Matna asaslanmaqla sxemi tamamlaya bilan fıkirlar yazın.
18 • "Xoşbaxt/ik insanlara d •
b. ., o9uşdan veri/an •
ılar fikrinimatndaki. muvafıq
.. obrazlaşans
I deyı/, insan ş axt/ıyı
xo b • • oz
.. içinda yarada
• bilsa xoşbaxtola
a aqalandirib şarh ed· ın.
,
172
Nadlrov TuncayAbduJlıı
0
~•1pro~q:ı.:.ra:.:.:.:..m~ı~(ku~r_ik_u_l_u_m~)_ü_z_ra=-------------------~~~!IT~
RM Naşriyyalı
a asasan cadvali tamamlayın.
·,-
9 f;fatn
- Sabah
NatJc.,
Z,mginlarin Verdiyi köynak şaha kömak eda

bilmir.
ı.-
-
Kralın dardina çara olacaq köynak tapı/mır.
20. Matnin .. .. abzasının

.. birinci bd da mazmununu nazara alaraq h O..kmdarın .. ,.amrı.,. ıkı
verdıyı
. . cumla
.. .
ıla
rasmı-ışguzar us1u ayazın.
Matni oxuyun, 21-30-cu suallara cavab verin.
İLK BANKva BANKÇILJQ SiSTEMiNiKiMQURDU?

Bankçılıq sistemi va banklar ilk olaraq e.a. 1800-2000-ci illar aralığında Babilda sonralar
Asuriyadava Şumerda ortaya çıxdı. Şahariar arasında maldaşıyan va satanacı:öz tacjriardolamşı~
torpagdan çıxan akjnçHarataxıl krediti vermayabaşladılar. Bu tamal sosial va iqtisadi razılaşmalar
gillöhvalardaqeyd olunurdu.
Daha sonra, antik Yunanıstanda va Roma lmperatorluğu zamanlarında an etibarlı yerlar
mabadlaridi ki, insanların depozitJari bu mabadlarda saxlanılırdı. Depozitlar qabul edilarkan, eyni
zamandamabada müayyan galir gatirsin deya kreditlar verilmaya başlanıldı. Efesda yerlaşan
Aıtemis mabadi,Asiyanın an höyük bankı olmuşdur.
Orta dövrlarda kand hayatından şahara axının başlanması ila iqtisadi faaliyyatlar inkişaf
etmayabaşladı. Xüsusila, Xaç Yürüşlari arafalarinda ordunun ehtiyaclarının qarşılanması üçün pul
transferlariedilmaya başlanmışdır. Xaç Yürüşlari Qarbi Avropada bankçılığın yenidan aktuaJlıq
qazanmasına zamin yaratdı. Belalikla, bir neça höyük bank bağlandı.
. Bu gün da mövcud olan an qadim bank 1472-ci ildan bari faaliyyat göstaran ltaliyanın
Sıyena kandinda yerlaşan Banca Monte dei Paschi di Sienadır. Bank sözü ltaliyanca •masa•
ınanasında işlanan banco kalimasindan galmakdadir. Pul va kredit alış-verişlari asasan geniş bir
~nın üzarlnda aparılırdı. xıı yüzillikda bu işla maşğul olan insanlara bankir adı verllmlşdlr.
~hııdiJ~ra ltaııyada torpaq sahibi olmaq qadağan idi, ona göra da akinçilik yerlna ticarata
~ar. Qazandıqları pullar iJa öz banklarını qurmağa müassar olmuşdular. Xrlstfyan va
fılzııı haram olması va qadapn olunması kredlt bankçıhtının inkişafında müayyan
"ıallıra Pth1b çıxaru,dı. Bu ıabeble bank va bank sfstemtnda +hegemonJuq Yahudllerde fdJ.
•..ıı,,. ~umde sıjorta aıneıtyYitlın aparııı,ıı baflaaıı,dı1v.
Nadirov-::r-----------------------~---------
uncayAbdulla oğlu 173
Yeni tahsil proqramı (kurık
U1ll Ilı )u.
RMNaşriyyatı ____ ___ ~
.. .. ı·nda
I bir kandlinin ilin mahsulunu yetişdir
k d't'
1 1 mövsumun avva rrıak (ı
Kredit, yani mahsul re ·n sıg" orta prosesi isa, mahsulun ad atan bir lad . ~
. s· hsul va ya amtaanı aruk ..
lazım olan pul idı. ır ma d I va quraqlıq va ya mahsulun xarab olmasına Çuya
. . • ğ rt )ayırdı. Bun an a a .. . qar, b
taslim edılmasını sı o a dl' . ığortalanması proscsı ıdı. ı ır
mahsul sığortası taşkil edarak kan ının s
.. ·fl 1 .• ,iş sözün kontcksta uyğun manasını va nümunani mu,ıyya

21. Matnda tund-qara haı ara veı ı 1n n Cdıo.
1.pul •a. Yerli ahali vergini tam ödayirdi.
•b. Bank kreditlari öd aya bilmayanlara güzuşl etdi.

2. kredlt •c. O,cibindaki pulları saydı.
3. vergi •d. Gürcü çarından bac aldıq.
A) 3-a B) 1-c C) 3-d D) 2-b E) 1-d
22. Matna asasan hansı fikir doğru deyi/?

A) Kandlilar bankın xidmatlarindan istifada edirdilar.
B) Yahudilar bank sektorunda ağır çakiya malik idilar.
C) Hal-hazırda mövcud olan an qadim bank Artemis mabadidir.
D) Xaçyürüşlari Avropada bankçılığı inkişaf etdirdi.
E) İlk bank Babilda tasis edilmişdir.
23. Matna asasan hansı suala cavab tapmaq mümkün deyil?

A) Bankların kandlilara na kimi faydası olurdu?
B) Dünyadakı an böyükün bankın adı na idi?
C) İlk banklar harada yaranmışdı?
D) Avropada bankçılığı inkişaf etdiran na idi?
E) "Bank"sözünün manşayi nadir?
24. 1abzasdakı hansı söz "borcolaraq mal vaya pul verma" manasındadır?
A) bankçılıq B) sosial C) iqtisadi D) kredit E) tacirlar
25. Matnin üslubu ila bağlı doğru fıkirlari müa n d'

1 T bTk yya e ın.
• a ıı ı va sarbastlik asas xüsusiyyatidir.
2. Matbuat dilina uyğundur.
3. Dövlatahamiyyati daşıyır.
4. Ob~azlılıq va emosionallıq aparıcıdır.
5. L~gattarkibindaki sözlarin çoxu anlaşıql d
6. Kohnalmiş sözlara yer verilmayibd' ı ır.
A) 1, 2, 3 B) 2 3 5 ır.
' ' C) 4• S, 6 D) 2, 5, 6
E) 1, 3, 4
;.17;;.-----------------------~
AbduJJ.ı
Nadirov Tuncay
•1 r::,oq:!:r:..:.a_n_ıı~(_k~u~ri:k~u~lu~m=)~ü_z_ra ~~~~~
~ Naşriyyatı
__________________
RM
asasancadvali tamamlayın.
26, 1ar~na:_;,:~---~;;.;;--------.T--~-----------------.
• Sabah
Natlca
Yahudi/ar bank va bank sisteminda hegemon

olmuşdular.
Avropada Xaç yürüşlari baş/ayır.
27_Matnin ümumi mazmununa uyğun olmayan cümlani müayyan edib yazın.
28. "Müasir yazının va texnologiyanın olmad191 bir dövrda yaranan ilk banklarda qeydiyyat sistemi yox
idi"müdaasının doğru va ya yanlış olduğunu matna göra asaslandırın.
o Doğrudur, çünki
o Yanlışdır, çünki
29, Altından xatt çakilmiş cümlada mazmunu saxlamaqla matnin saciyyavi üslubi xüsusiyyatlarina
uyğun dayişiklik edarak cümlanin yenidan yazın.
.. ..
3o.Qarşısında + işarasi qoyulmuş sozun ~ ..a an edib cümla tarkibinda işladib yazın.
qarşılıgını mu YY
Qarşılığın işlandiyi cümla
175
ttıdtrov TuncayAbdullaoıtu
Yenı tah. ıl proqranıı (ı·
I\\Jrı kı.ıı
tırı-ıı
IUMI) ı Q IMT HA 1 -23 ~
BURAXILI(o . .
n ,Jbarı ol.ı bılmır:
- ıl s-1 ia um 1anı
1 Feıllaro,m tıın ll\U!>taq - ) du ·un. a O) ala ı
E) g 1
• B) bıldı - lll
.\) ~.ıım.ıq
raqrnıkırın •erına u ğun g I n ıfadal rın v

2. :,emd.:ı ,-erı ı mı lf•..ıdaları naı.ar.:ı .ı 1ara q < erııctı"' ı._
n Uij
q
mua_,-..·,ml.:ı ·dırın _ _.,..._ ı
r,aııın
.,:q
,l)'lt\ll_J__ ___ --t_
- Terının akvarel
L----:k~·ok:-·
2
---t====-:_,::. 3 ___ ___.___ _ ıla
B) 1- o lamak; 2- ınu ; 3-çoxm nalı soıl r

A) ı-ıqta _-\Jor. 3-omonim
C) ı- ınu ; 2-to ·cu; 3- inonim O) 1· azır; 2-i ım; 3-çoxmanalı oılar
E) sayrı maq; 2-boğaz; 3-omonim
3. Coxalona daraca ında olan sifati müayyan edin.

A) qara ın 8) yaxşıraq C) ağım ov D) ala-çiy E) qosqoca
4. Cadvalda nöqralarin yerina hansı qoşmalar yazılmalıdır:

bal
Yiya11k Yönlükhal
ni batan başqa
barada göra
üçün ötru
A) avazına, qarşı, bari 8) qadar, kimi, taraf C) haqda, taraf, üzra
O) -caz, -dak, dair E) bari, tak, üçün
5. Biri söz birlaşmasidir:

A) dağlara taraf 8) anadan olmaq C) kömak edarkan
D) darsdan savayı E) el üçün can qoymaq
6. Uyğunsuzluğu müayyan edin.

A) [ma:ri~-+ 3 heca var. 8) [sehirri]-+ 2 heca var. C) [sabirri] ➔ 2 heca var.
D) [a:yila] ➔ 3 heca var. E) (k'amandir] ➔ 3 heca var.
7. Gö,epü. Burada sual işarasinin yerina hansı şakilçini yazsaq, düzaltma söz alınar?
A) -ün B) -acak C) ·ar O) -mali E) -ası
8. Murakkab isimlardan birinin yazılışı farqlidir:

A) aş•süzan 8) top•top
C) sas•samir
D) yır•yığış E) nöqteyi•nazar
176
bdutlaoğ
ıu
Nadirov Tuncay A
Ycnı t.ıh ıl programı (kurikulunı) uzra
. curnlaların bırındd zarflık işlanmamişdir: RM Na rı atı

9
A)/çarıda s.Js-kuy var idi.
C)San harada yaşayırsan?
E)Man sıza görduyunıdan danışırdım.
ıo. Hı1n ı sözda çarçıvv daxılında vcrilınış h'. ..

ı. ıssayo nı" h n
A)pa .mıq B) gü.., az C) I . or I y,ızılmalıdır?
\
Sla ..ıoul D) . 1,
Ş ı-.ıoa E) za. aq
Matni oxııyıırı, 11-20- •.

cı ııal/ara cavab verin.
SIRLI RESEPT
_Senlyabr ayının gunaşlı gunlarindoıı bıri ıdi L
Bakler"ın an yaşlı ortağı canab Pc 1·k . . • ondonun maşhur huquq 5irkati "Sıcld end
. . ıns o sah,ır c,ıvab y • ld •
dıkta edırdi. Maktubların sonuncus d azma 11 0 ugu maktubları katıb.ısınJ
•· . .
ustuııdakı qazelı yenıdan alına ald El k
Perkinsin sasi cşidildi:
ı.
unu a dıkt.J ctdikcl.:ın
a atıba ycıııca ot d
sonra canab Pcrkıns masanın
aq an çıxmaq ıstayirdı kı, canab
1
- Bir daqiqv xanım Mur' B
~:~~:~,;:~~r::t
- Bali, canab, küça~ın li~, 11
1
tanıyırsınız? bir çiçakçi
- Ela isa maktubları koçurmazdan avval ora d'b . . .
Ranglari da çahrayı bali b--ı,· ç--lı I ge ı mana bır dasta çıçak sıfariş verin.
, , " , ., rayı o sun.
- Sonra çiçaklvri bura gatirim, yoxsa? ...
. - Yo~, onları Suburban Kottec Xastaxa nasında yatan xanım Diana Metkalfa göndarin.
Çıçak dastasına firmamızın kartını yapışdırmağı da unutmayın .
. ~emak olar ki, eyni gün, eyni hadisa "Stendinq Brazers" şirkatinda da baş vermakda idi.
Bela ki, şırkat sahibi canab Mark Stendinq ___________ .
O sahar çiçakçilara telefon yağdıranlar 1 takca şirkat sahiblari olmadı. Bir-birindan
x_abarsiz dörd va ya beş ganc da mahallalarindaki çiçakçilara zang etdilar va an sevdiklari
çıçaklari sifariş etdilar.
aslinda xanım Metkalfın hekayasi çox sada idi. On iki yaşında olanda o ham atasını, ham
da anasını itirmişdi2. Dayısının himayasinda böyüyan Diana sevgi görmasa da, kobudluq va
soyuq münasibat da görmamişdi.
Diananın 23 yaşı var idi. Günlarin bir günü ganc3 qız küçanin ortasında özündan getdi va
tacili yardım (skoru pomuş) maşını onu Suburban Kottec xastaxanasına gatirdi. Diana sarılıq
XastaJiyinin an ağır formasına tutulmuşdu va ganc qız düz on dörd gün ölüm-qalım mübarizasi
apardı. Hatta tahlüka keçandan sonrada özüna gala bilmadi. Tibb bacısından aldığı güzgüya
baxanda isa Diana növbati zarbani aldı. Çünki güzgüda içinda iki iri mavi göz olan sapsarı üzdan
başqa bir şey görmadi. o
bu hadisadan sonra günlarla üzü divara çevrili qaldı. Hakim Ambersley
~nun bu halına çara axtanrdı. Onun gözüna qafil güldandakı solmuş güllar sataşdı. Hakim:
Aha,tapdım",-deylb otaqdan çıxdı.
Bir gün Olana sahar vaxtı gözlarini açanda otağın har yerinda cürbacür rangda güllar
gördü. Onlann arasında qızıl güllar, qaranfillar, xrlzantemlar da var idi. Olana atrafına dlqqatJa
baxcıı va bunun btr yuxu olmadıiJnı anladı. Mahz bu hadtsadan sonra Olana tezlikle satfamlıtırıa
CIOVııfdu.
London Jabar xastaxanasının hakim! - Ambersley pnc qızı_ yaş~dıiJ psixolojJ
:::--• çurarmaq i1çıln dannandan da ucuz bir yol ftldrlaşmlş va gundelilc qazedardeıı
..........
177
RMNaşriyyatı
11. Matna asasan hansınısöylamak doğru olm_az:

A) Qazetdaki elanı hakim Ambersley vermışdı. .. .. .
8) Ganc qız Londondakı xastaxanada_mü~lica g~rurd_u. . . .
C) Hakim Anıbersleyin darnıan müalıcası heç bır natıca veı mamışdı.
D) Qazetdaki elana şirkat sahiblari bigana qaln~_anıı_şdıl_ar. . .
E) Diana Metkalfüçün an azı altı nafar çiçak (gul) sıfarış ctmışdı.
12. Matnda tünd-qara harflarla verilmiş ifadan in şarhina uyğundur:

A) Bu işi hail etmak üçün Alı dayı çox alac aradı.
8) Hakim onun xastaliyinin na olduğunu öyranmak üçün müayina etdi.
C) Man onun bu halı na çox kadarlandim.
D) Hakim Murad Hüseynov xastanin halı na acıyırdı.
E) O bu işa göra çox heyifsilanmişdi.
13. Matna asasan Diana üçün gül sifariş veran şaxslarin ham ısına aid edila bilar:
A) Hamin şaxslardan heç biri xanım deyildi.
8) Çiçak sifariş edanlarin ham ısı şirkat sahibi idi.
C) Dianaya çiçak göndaranlar şaxslar eyni yaş qrupunda idilar.
D) Gül sifarişçilarinin hamısı qazet oxumurdu.
E) Qazetdaki elana bigana qalmayan insanlardan idilar.
Hakim Ambersley Diana üçün

14. dı? hazırladığı "sirli resept"i hansı üslubun kömayi ila insanlara çatdır
A) publisistik üslubun
8) badii üslubun
D) maişat üslubu C) rasmi-işgüzar üslubun
E) elmi üslubun
15. olar?
Hakim Ambersleyin "sir/i resept"i faydalı oldu hökmünü hansı sözla başlayan abzasla asaslandırmaq
A) Sentyabr 8) aslinda C) Diananın O) Bir gün E) London
Hakimita
16. cümla Ambersleyin
yazın.
Diana üçün yazdığı "sir/i resepti" matnin mazmununu nazara alıb an azı üç
Matnin mazmununu nazara

17. genişlandirin. alıb düz xatt çakilmiş hissani an azı 2 an çoxu isa 4 cürnlaila
178
~ıu
Abdulla06
aını (kuı ıkulum) uzı J
ı,sıl proqı'
ycnı tJ . RM Naşrıyyatı
"ı
,ıtna nıo .,
l ıtJ dc1xılındJ v rılrnı.,
. . .ılad.rnın . han.,, U'>lub uçun maqbul olduğunu muayyan).)~dırın
J8, M
VJ hJllllll u~luhuıı ,ııı azı bıı s,ıc:ıyy,ıvı XU'>uslyy,Hını da.,ıyJn (badıı ta!>vır va ya ıfada vasıt.)SI olan)
cuınl
a ya1,111.
l 9, uzarın da raqam qoyulmu~ sozl, r asasJıı tapşırıgı hJll t,ım.ımlayı n.
Matndaişlandiyi manası
Söz Digar manada(haqlqlva ya macazl)başqa bir ciımla daxlllnda
(haqiqiva ya macazl)
lşladln.
--ı-----~---
2
1 1
ı------13 __ J_ ___ _J
20. Eyler-Venndiaqramını tamamlayın.
Canab Perkins Canab Mark Stendinq
Nidı------------------------------~1;;79
rovTııncay Abdullaotıu
l 1 •ııı -,h·,ıl ,ı '''Jı .11,, 1
1
AlaRBAYCANPARLAMEN"J
. · • • 1 ı..ınt .mıt.d 'tulr ..stıfo ı.ıJ<tid<t Alı1rbrJyc.,m" JJ~ :,:,wJ . J
., ı'.J:,ı ,1
ı:-::,:la1ı ,,, ',ıımdl. fz.,rb.ıyaırı =,raz.~rı buı.ırlukJ;, hır d<Jv);Jtın t:,rlııblııd., l,ırJ:ıidııdı ArıJ ~1ıı~,ı~4
çın;~ =,r ~oruldu. Bunlardan b r d;; 191 ~ o ıl d<+..i:ıbrın 7-d.J Azwb;;ıyc;m !J;JrJ;m11rıı ~rd~ lıır
, . ıııı,ı tıı
::..nll.Şl ıd Ş;;h;mn m:,n:;nı bc:ıynımc,aya~ b-,z:Jdılmı',, butun ıd,ır:, v:, mu.-,,. . •l:ırı;,Jı
-,,- . ',ı ,-ıl:ır
dc:ıyandırmışdL Açılı; or:;nınd:J bır sıra :ı-<1rıcı (Jıı,:,J:,rın dıplomatık num..ıy:mrJ.ıl:ırı J· 'ilı,ı
( -ı ı•ı
E:dırdifar Parfamenun ıl ırusını Az:,;rbaycan /.1ıllı ~urasınırı <,:J d rı J.1~.H:,.,ulı..ad:ı (;;ı, d ) 1 1
' •~
' l v,,hı
1
•- n., nl~ı söy!~ı Boyu~ Ond:,rın '1ı lı Bayraga ı~ar:ı edıb, bu bayraq bır d;Jhd " ,, Jy,ı~
nı,ını~
sözl~nn , b un sa on a"Jağa qab·..araq, gurultulu alq15larla qarjıladı ;Jtım:,rdan b:,y ·ı ııp h rn-rı
~u a>ııv
Sddr~ ,d.yı parlamentin 120 nafard;;n ıbar.Jt olacağı q;Jrara alındı Un
(lf) 1920-cı il yanvann 11-da Pam Sulh Konfransı Azarbaycanın mu•,t:1qıllıyının de-
t..ınmmas , a bağlı qarar qabul etdL. Bununla alaqadar olaraq yan varın 14 d:J J>arlamentın t:ın:~~
ielası oldu._:';.tanımız u~nda h;;lak olmu.1 Azarbaycan va Turkıy:J turl•:1:mnın xatir;J•,ı yad ecı::•1
um.:n ardından BaJrJda h-1rbı ~rad a2arıldı. Azarbaycanın digar 5:.ıh:Jrl.mnd:.ı ısa t:ını.an~~
maraı;,m dr taşY.) edıldL ~ı.
(tır) Az;;rbaycan Parlamentı yarandığı ilk gundan oz ışlarını demokratik cumhurıyyatla,.
u&S t..ışıci.atı pnnsıplar asasında qurur. • Artıq 1919-cu ılın axırlanna yaxın Parlamentd;ı
11
müxt..lıf partıya fraksiyası V:Jqrupunu 96 deputat tamsıl edırdi.
• Butün partıya fraksiya va qruplan oz faalıyyat proqramları haqqında bayanatlar verirlar.
Bu bayanatlarda umumi bır maqsad var idi - ganc Azarbaycan Cümhuriyyatının mustaqilliyı ~
,,razj toxunuJmazlığmı, milli va siyası huquqlannı qoruyub saxlamaq, Azarbaycan xalqının ~
hôkum;;tnin dıgar xalqlar va dovlatlarla, xiısusila qonşu dovlatlarla dostluq alaqalannı yaratmaq
va monı<amlandirmak, respublikada hüquqi-demokratik dovlat qruluşunu barqarar etmak, genış
sosıaJ ıslahatlar hayata keçirmak, ölkani mudafia eda bilacak guclu ordu yaratmaq.
• Ozünun hayatiliyi canu 17 ay faalıyyat gostarmasina baxmayaraq Azarbaycan Xalq
Cümhunyyatnin Parlamenti va yüksak işguzarlıq qabiliyyatini sübut etdi. Göstardi ki, Azarbayran
xalqı baqiqatc;n parlament idançiliyi saviyyasina yüksalmişdir. O vaxt Azarbaycan Xalq
Ciınıhunyyati müsalrnan şarqinda yegana parlamentli respublika idi.
■ Bu dövr arzinda Azarbaycan Xalq Cürnhuriyyati Parlamentinin 145 iclası keçirilmişdir.
ilk iclas 1918-ci il dekabnn 7-da, son iclas isa 1920-ci il aprelin 27-da olmuşdur.
EB Faaliyyat müddatinda Azarbaycan Cümhuriyyati Parlamentinin müzakirasina 270-dan
yuxan qanıın layihasi çıxanlmışdır ki, onlardan da 230-a yaxını tasdiq edilmişdir.
21. famın roma raqamlan ıla ışaralanmiş hansı abzasındakı söz "beynalxalq hüquqda dövlaO~
nökumaön, habela dıgar subyektlarin rasmi, lakin son va qati olmayan tanınma forması
manasındadır?
A)labzas;parlament B) il abzas; konfrans C) ili abzas: fraksiya

D) ili abzas, cümhuriyyat E) il abzas: de-fakto
22. Matna asasan sahv fikn seçin.

A) Parlament ıki ıldan az faaliyyat göstarmişdir.
B) Parlamennn r.ıhban va ılk sadri Mılli Şuranın sadri M.a.Rasulzada idi.
C) Parlamentda muxtalıf fraksıyalar tamsil olunurdu.
D) Şarqın ılk parlamentı ıdL
E) Parlament movcud olduğu muddatda yuz qırx beş iclas keçirmişdir.
- --------------------~ Abdıılla
180 Nadirov TuncaY
h •ıJ:p'..'...r.:::oq!:r~a_m~ı-'(~k~u~ri_k~u_lt~ım"'"")~üz_r_a__________________ ~~~~~
~ RM Naşriyyatı
r,,latninüslubu ila bağlı doğru fıkirlari müayyan edin.
23
•ı.Obrazlılıq va emosionallıqdan uzaq nıatndir.
z.Terınin işlanmişdir.
J.Hüquqimahiyyat daşıyır, dövlatçilikla bağlıdır.
4.sözlar daha çox informativ funksiya daşıyır.
S.Dialojinitqdir.
A)l, 3, 4 B) 1, 2, 4 C) 3, 4, S D) 2, 4, S
E) 1, 3, 5
24,Qarşısında müxtalif fıqurlar qoyulnıuş hansı sözla başlayan cümlada söz sırasında dayişiklik edilsa
fikiryanlışlığı aradan qalxar? •
A)Artıq B) Bütün C) Özünün O) Bu E) Faaliyyat
25.Matndahansı suala cavab tapmaq mümkündür?

A)AXC-ninmüstaqilliyini hansı dövlatlar tanıyırdı?
B)Parlamentda hansı qanunlar qabul edilmişdi?
C)M.a.Rasulzada parlamentda hansı vazifani tuturdu?
D)Paris Sülh konfransında AXC-nin dövlat nümayandalari kimlar idi?
E)Parlamenta kim rahbarlik edirdi?
26.Cadvaldaverilmiş müddaaları matna göra asaslandırın.
Müddaa (tezis) Mabı asasında asaslandınna (fakt)
"Azarbaycan Xalq Cümhuriyyatinin

qorunmasında va möhkamlandirilmasinda
Türkiya türklari faal iştirak etmişdir"
''AzarbaycanXalq Cümhuriyyatinin müstaqilliyi

başqa dövlatlarin (millatlarin) da marağında
olmuşdur"
27.Çarçivayaalınmış cümlada üslubi cahatdan düzaliş aparmaqla cümlani yenidan yazın.
28 M . fikrişarh edin.
• atndaaltından xatt çakilmiş cümlada ıfada O1unmuş
-------------------------------~1~8~1
Nacı
ırov TuncayAbdullaoğlu
____________ Y_e_ı_1i_t_.:ı_h_il.!.p__
r..:.o.::!q.:,:ra:.,:rnı (k
- ~)u,,
~
R1 aı,m,atı
.>.. ı,.>n
29. "-1.>tn.> l,ı -ıerı taıııanıla ın.
-ail 7 dekabnndaaçılmışdı•
1918
•••
•••
30. Mot.ınza d,l).ılında venlmış soz:

o Haqıqı manadadır.
o M cazı manadadır.
ız onu matndakından farqli manada (haqiqidirsa, m.ıcazi; macazidirs.ı, haqiqi) cumla daxı 1ınd,
ışladıb yazın
~18~2
______________________ ____..-:;:
Abdulla oıı
Nadirov Tuncay
_____ __:.R:.:..M.:...Naşriyyatı
ranıı (kurikulum) uzra
,~hsil~
yenı~ BlJRAXll.lŞ (UMUMi) SINAQIM'IAIIA 1 l4
b dlardan birinın yazılışı sahvdir:
,ı rakka a • Idarası• B) "Momin;J xatun" türb;,ısi
J. r,u d' Rayon Polıs
Bınaqa ı D) Yeni ıl bayramı
Al oekabr Beynalxalq alili ar Gunu
C)3 "alq Respubtıkası
Elçın"
rinin qarşılığı duzgun verilmamişdir:

,,ariantda roma raqaml
B) XC doxsanıncı
2. Hansı •
A)XXX ....otuzunc~. .. D) DCCC :ı.ıkkiz yuzuncu
C)~,ıe ....doqqu_z_yu~uncu
....yetmışıncı
E)LXX
J.Altından xatt çakilmiş sözlardan bıri ıki nitq hıssa5111in xususiyyatini da~ıyır:
A)- adam B) rur,ılırus qab C) gı,sa·QOSıl duzuldLi
D)lıWIDYolumuz E) ~oxumaq
biri ınanaca farqlidir:

4.Zarflardan D) dafalarla E) az-maz
C) butunlükla
A)tamamila B) birlikda
5.Biritabelimürakkab cümlanin taraflarini bağlaya bilmir:

C) -saı D) -saı + da
2
A)kim B) ki E) ela
6.Hansı sözlarlasöz birlaşmasi yarana bilar?
ı. raft
.0
. 2.üçün
a~
l2 ~ 3.almaq
y 4.klml
A)1,2
-- B) 3, 4 C) 2, 4 D) 1, 3
E) 2, 3
7•Hansı
A) sozlar
.. arasında uzlaşma alaqasinin olub-olmadığını daqiq söylamak olmaz?
D)hardan
b· danışırdıq B) şirin baxışı C) bu 1aq suyu
ızda nışanda E) sinfı mübariza
&. ~ ~~r şeyi: uşaqlıq xatı· . . d . ğ .ııma ocağını burda qoyub gedirdi cümlasinin tahlili ila
a s.Jh . ra1arını, cavan 1ı ını, oH
ıt d~zaltnıa işlanmişdir. Omumilaşdiri söz işlanmişdir.
511
A) . v fikri seçin.
C)8 sifat B)
E)Pa_nıcıns tamamlıqlar işi . d' D) Müayyan şaxsli sada cümladir.
eııı bağl anmış ır.
Na.ı _;_IIO~ı,.,.ll''Ahdull,ıı nlfd.ıı

----- ama tarkibi işlanmişdir.
---------------------------~
....ırov1
.__ __ 183
~~~~~-----~----------__.:Y:....:e:....:n_i_ta_h_s_i-'l p:....r_o_q!...r.:..a.:.:.m:.:.ı~(kur·k
~Uı,,
RM
~
aşriyyatı ~
9. Biri tabelimiırakkab cümlad_i_r: B} Külak asir, ağacın 1'.~rp~q!_arını yera tökür
A) Evlar gördüm, küla dön muş. . . . D) Hava qaralmışdı, goz gozu görmürd.. du.
u.
d iş gecıkırdı.
C) Maşın tamira dayanmış ı, . .. . r
E) Su galmirdi, binanın sakinları asabı ıdıla •
10. Dil haqqında hansı fikir sahvdir?

A) Dil an asas ünsiyyat vasitasidir. .
B) Dilin bir funksiyası da fikri ifada etmakdır.
C) Dil camiyyatda yaranır.
D) Dil irqi alamatlarla bağlı olmasa da, irsi xarakter daş'.yır•.
E) Dilin va şüurun yaranması vahid ictimai prosesi taşkıl edır.
HÖYÜK
ADAMASALAM!
Payızın soyuq nafasi hala tam hiss olunmurdu. Günaş oktyabr ayı ila son mübarizasina
girişmişdi. İlıq oktyabr günlarindan biri idi.
Hakim Emilio P.Ridc amalli-başlı yorulmuşdu 1 • Onun artıq yetmiş dörd yaşı var idi va kiçik
müayinaxanasında oturub2 ganclik illarinda qurduğu xayalları düşünürdü3 • Halbuki hayatda heç
da har şey istadiyi kimi getmamiş, na maşhur hakim ola bilmiş, na da (höyük) xastaxana aça
bilmişdi. O, qırx il idi ki, bu kiçik qasabada yaşayır, qırx il avval hansı xastalara baxırdısa, bu gün da
eyni xastalara baxırdı. Başı ağrıyanlar, ürayi ağrıyanlar4, qolu sınanlar, barmağı kasilanlar, qazalar,
doğumlar. Bir sözla, o az qala har geca isti yatağından oyanmış va belaca, qırx ilini bu kiçik
qasabada keçirmişdi. İllar keçdikca dünan doğumuna kömak etdiyi uşaqların bu gün böyüyüb oğul
uşaq sahibi olduqlarını görmüş va bu kiçik qasabadaki qırx illik hayatının, halka da, an xoş anlan
Qapının uzun-uzadıçalan zangi hakim Ridci keçmiş xatiralarindan ayırdı 5. O, yerindan

qalxıb asta addımlarla qapıya yaxınlaşdı. Qapıda gözlari parpar parıldayan bir uşaq var idi. Hakim
Ridc onu göran kimi bir az da zarafatla: "Buyurun, siza neca kömak eda bil aram?" -dedi. Uşaq isa:
"Qasaba meydanında bir marasim var. Sizin da tacili galmayinizi xahiş edirlar!" -deya cavab verdi.
Bu kiçik qasabada bela marasimlar çox az olurdu. Ona göra da hakim Ridc heç taraddüd etma®Jl
uşağın arxasınca getdi. Qasaba meydanına çatanda uşaq hakimi meydanın ortasına gatirdi. Va ela
b_u.vax~ meydana yığışan har kas onu alqışlamağa başladı. Nahang cüssali iki ganc hakimi
~ıyınlarına aldı va marasim üçün hazırlanmış taxtın üzarina qoydu. Sonra uşaqlı-böyüklü yüzlarla
ınsan sır~ ila hakimin qarşısından keçdilar va tabassüm dolu çöhralari ila onu salamladılar.
.. .. Bır s~at avval kiçik müayinaxanasında oturub hayatda bo··yu··k ı·şl"'r göra bilınadiyini
duşunan hakim • d.I •• d.. •• 0
k b . ın gor uyu manzara qarşısında göz yaşlarını saxlaya bilmirdi Sıra ila qarşısıoctan
eçan u ınsanların hamısının doğumund h k R'd • ilini
insanlara ximatla keçiran b b .... k d a a ım I c da var idi va indi onlar hayatının qırx
u oyu a amı salamlayırdılar.
11. Matna asasan hansı fikrin doğru olmadıg-, .. 1

A) Rid k. ·k nı soy amak olar?
c ıçı bir qasabada qırx il idi ki, hakimlik d. d. •
B) Qasaba sakinlari yetmiş dörd a lı hak .. e ır ı. .. . ·rdilar,
C) Hakim Ridc maşhur hak· y ş ıma oz taşakkurlarini marasim taşkil etmakla bıldı
ım o 1maq va höyük t
D) Yaşlı hakim bu kiçik qasab d . xas axana açmaq arzusunda olmuşdu.
. a a ış 1amayin peşm 1-
E) Rıdc Müxtalif tibbi amaı· . ançı ıgını çakirdi.
ıyyat1arı yerına yetirmayi bacarırdı.
~18~4~------------~~-=-=~----------;
Abdullaoı,
Nadirov Tuncay
·ı proqra~m:'..ı'.J(:.:.:k=u~ri_k_ul_u_m~)_u_·z_r~a------------------~~~~~
ı;ıhSI
RMNaşriyyatı
ı·enı dan xat t çakilmiş ifadan
.
in şarhina uyğun fıkirlari müayya d'
n e ın.
12,Altın .. nana da işlanıb.
J. )-laqıqı_ ı ,anada işlanib.
1 cazın
2.~ a . t etınamak" manasındadır.
3. •Ehtıya adan"ifadasi ila avaz edila bilar.
•fikirlaşnı ..
4. 'Raddedan" sözü onun konteksta gora qarşılığıdır.
S. 4 B) 2, 5 C) 2, 3 D) 2, 4 E) 1, 3
Al1.
3 ağıdakı deyimlardan biri ila nıatndan çıxan naticani ümumilaşdirmak olar?

Aş
1 • Vah i heyvan tala ila, insan oğlu yaxşılıqla
ovlanar.
A)Xo !axtlik hissini ancaq müdriklar keçira bilar.
Ba:qalarının xoşbaxtliyi
~? üçün çalışmaq_la_
biz öz xoş_baxtliyimizi, biza verilan mükafatı tapırıq.
D)insanı heyratlandır_a_n ~a heyran e~an ıkı şey var kı, bunlardan biri başımızın üstündaki ulduzlu
sama, O biri isa daxılımızdakı axlaqı qanundur.
E)vaxtında görülmayan iş hamişa yarımçıq qalar.
14. Matndanömralanmiş sözlardan hansı macazi manada işlanmişdir?

A)l B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
ıs. Matnaasasan sinkveyni tamamlayın.
~
Xeyirxah.yaştı
Müayinaedir.sağaldır, mükafatlaodmlır
•••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••··················································
QayğıkeşHk
A)42 il idi ki, kiçik bir qasabada hakimlik edirdi.

8) Sakinlar onu yüksak qiymatlandirir.
C)O,xayal quraraq ganclik illarini xatırlayır.
D)Yerliahali onun qarşısından keçarak alqışlayırlar. .. . .
E)Yaşlı hakim bu kiçik qasabada 42 il idi ki, yaşayır, insanlara komak edı rd ı.
uyğun galan yazın.

16
•Matndanöqtalarin yerina sözü
~in tarkib hissalarina uyğun plan tartib edin.

Cilıtflılııa asublssa Natlcablsıal
~
~r O\fT
185
llncayAbdutlaoju
YPıll l ,ılı\11
,.,,1111111111,.,ııııııııı.ı ,,,,~,,,,,ı., y1111ıı ,,- lıkııııı 111,,111,, w.ı,, ,

ı tı. 11,ıkıııı Uıı/, 11•"·'I1' 1 ' 11
1ıl<ıı l,ıı ıııııı ,ııı .ııı l 'ıınıl,ı ıl,ı y,ııııı
lı.ııı,ı lıııık'ily,1111 ıl.ı~ıyıı ! 11.,111111

19. M,ıtııd,ı ıııot,ıı ıı,ı d,l\ılıııd,ı vl'ı l1ıııı~ ,oı
l,ıı qli lunl<" .ııl.ı ı~l.ıdııı
0 ıııloı 111.llıv
C J)Ol'lll<
Cunıl,ı·
20. Matnd, tund-qaı,ı lı,ırn,Hl,ı vt'rılını~ nınıl,ını lı ıdıı u,lııhd,ıdı,, ı, pıılılısıstık, pıılılı ı ı~ ıı ı be!.
dırsa, b, dıi ııslııhda m,ıı.ıırnmı ,.ı l,ım,ıql,ı hıı t uınl.ı ıl,ı y,ııın
Matni oxııyıın, 21-30-cıı 1101/ara avcılı verin.
KaKLIKOTU
Kaklikotu (latın dilinda "thymus") dodaqçlçaklilar fasila!>lnd;mbıtki cınsidır. Uundudid
20 santimetrdan 35 santimetra,atır. 400-a qadar novu malumdur. Zoğları nJıık. qonur r;ıngli.
sürünandir. Yarpaqlarının rangi yaşıt, çiçakJarinin rangl çahrayıdır. Mcyvası quru olmaqlayanaşı
dörd fındıqcığa bölünür. Kaklikotu iyun-ıyul aylarında çiçak avqust-scntyabr aylarında meyYa
verir. Ham toxumla, ham da vegetativ yolla çoxalır. 1000 adad toxumun kutla-;ı t.>qrıban 0,5 qrama
barabardir.Bir kaklikotu bitkisi 30 ila yaxın yaşayır.
Kaklikotunun asas vatani Canubi Avropadır. Buna gora da kakllkotu ta qadımd;rn lı3_'8
qadim yunanlara, ham da slavyanlara malum idi. Bela ki, kaklikotu qadim yunanlar :
zahmatsevarlikramzi idi. Qadim slavyanlar isa onu insan sağlamlığı uçun avazcdılmaı h
edirdilar.Bundan başqa lbn Sinanın, Dioskordinin va Böyuk Plininin asarlarinda kaklıkotu ıl;ı t,allı
malumatlararast galinir. Hazırda isa kaklikotu Qarbi va Şarqi Avropada daha çox bccarılir.
Kakllkotunun daha çox ot hlssaslndan istifada olunur. Bela ki, bitkinin çiçakla-:
ı.otıan .................,, amma ağaclaşmış zoğlan atılır. Zoğları qopararkan fıkır vermak laııın d~
bitki kökündan qopmasın. Çünki yaşıt zoğların bir hissasi bitkinin vegetatıv çoxatması :
lazımd ır, Kakitkotunuham açıq havada,ham otaqda, ham da çardaqda qurutmaq olar. Kakl;ııııta
atlı1i lya malikolmaqlayanaşı, ham da acı dada malikdir. Bundan başqa kal<likotununtarlo
ıııGıtal1f vltaınlnlar va minerallar da mövcuddur. ~
• f8XlııWade oluııdup ıabelwden bk1 da ttbbdir. Antioksidant 111
... JcakHlıOW qııı
a;
=-----------
186
________ -----:; Nadirov Tuncay
Abdull3
urikufum) üzra RMNaşriyyatı
qraını (k
·JprO
ıını raıısı ziyYat çakanlara da maslahat görülür. Bu bitki ham da +sinir xast l'kl .
. . dan a . . d' . . . . a ı arına
StalıY'n l{akı·kotunun
.ııı ~a ı
dezınfeksıyae ıcı va ağrıkasıcı tasıri isa ondan
. . . . .
I d
aczaçı ıq a genış
.
,ı~· ...ıalıdır. ·mkan verır. Lakın kaklıkotunun ıstıfada edilmasinin maslah t b·ı· d' .
1 far asına ı . . a ı ınma ıyı
qaıi 0 ı0ııırı ,·ası olan ınsanlar, elaca da hamıla qadınlar va bog"azuru X"St"ıı·y· 1
·tada t,1adaya . . . . ., ., ı o an şaxs1ar
ı5P davar, . ·fada etmamalıdır. Yerı galmışkan deyak ki, kaklikotunun takca yarpaqları yox
aııar d ıı 1st1 • ı •kd • T 1 .. .. '
~ Jdikotu" a ırıüalicavi ahamıyyata ma ı ır. oxum arının tokulmasinin qarşısını almaq üçün isa
ııa~rıııarı da ada axşam yığmaq
to sahar,Y
lazımdır.
__,_____________________ _J
onuY3
ında danışılan bitki ila bağlı hansı fikri söylamak doğru olmaz?
_t,1atndaha~~ boğaz uru xastaliyiııin ınüalicasiııda geniş istifada edilir.
21ıl) Qan azlıg , çılıq sahaların • •r d a celı•ı ·ır.
. ela ıstı,a
fbb va acza
B) 1 d çoxnövü vardır.
300· an ..
C) .. rfyolla çoxala bılır.
nıuxa ı
iki . . ..
D) t hissasindan ıstıfada edılır.
E)an çoxo
abzasda "orqanizmda sarbast radikal/arı mahv edan kimyavi maddalardir" manasını veran
22.sonuncu
sözhansıdır?
A)Antioksidant B) Toxuınlarının C) uru
D)dezinfeksiyaed
ici E) Mada
heçbir tarkib hissasinin planı ola bilmaz?

23.Matnin
A)Kaklikotunuıı faydaları B) Kaklikotuııdaıı istifada edan qadim xalqlar
C)Alimlarinasarlariııda kaklikotu D) Kaklikotunun geniş akildiyi arazilar
E)Kaklikotunun zararlari
24.Hansı cümlamatnin sonuncu abzasının xülasasi ola bilmaz?

A)Kaklikotundan tababatda istifada edilir.
B)Ağrıkasici xüsusiyyatina göra aczaçılıqda istifada edilir.
C)Kaklikotunun tarkibinda müxtalif minerallar va vitaminlar mövcuddur.
D)s·ınır
• xastaliklarinaqarşı faydası vardır.
E)O,orqanizmiürak-damar xastaliklarindan qoruyur.
25.Matndt.. . . . .
v;ı .. a..und-qara hartlarla verilmiş cümlada nöqtalarin yerına hansı ıfada yazılsa, fıkır daha daqıq
A duzgunifadaed ilar?
) saxlanılır B) .. E) akilir
yeyılır C) budanır D) kasilir
26."Kakt·k
1
•sa5 otu b"tk·
1 •· - d .,,, "dd t
ısını bütün xastaliklarin müalicasinda istifada etmak dogru eyı mu aasını ma na
anasa 1
oDo· s andırın.
&rUdur,Çünki
~----------------~
uncayA• bdullaoğlu
187
RMNaşriyyatı
27. Matna asasan sillogizmi tamamlayın.

1-ci hökın: Kaklikotunun asas vatani Caıwbi Avropadır.
2-ci hökm:
Natica: Kaklikotuııun asas vataııiııiıı Caıwbi Avropa olmasıııa baxnıayaraq, dcı/ıcı çox Q .
Avropada becarilir. rq,
arb, vaSa
28. Matnda altından xatt çakilmiş cümlani bu şakild;:ı "llüııdürliiyü 20 sııı-dan 35 sm-a çcııır·
hansı üslubda olar?(✓) Hamin cümladaki üslubi xususiyyati yazın. Yazsaq
29. Matna asasan xaritada kaklikotunun asas vatanini va yetişdirildiyi arazini (qitani) mü.ıyyan edın.
Verilmiş xaritanin aid olduğu üslubu qeyd edin.
30. Matnda qarşısında + işarasi qoyulmuş sözü cadvala asasan şarh edin.
S6zlnfl8lllbiı QarşılJiın c:Oınlada işladllmast
=:---------------------------:;
~ ~~
Nadirov Tuncay
,•pnı • roq:_r.:::,a:.;;nı~ı.!a..(k_u_r_ik_u:lu~m:)~ü~z~ra:::::-------------~~~!:!l~
t&-- RMNaşriyyatı
~
. BU~ILIŞ (ÜMUMI}SINAQIMTAHANI.25
ev bir-iki tay bugdaya gumanın galmazmi? cümlasinin ta . . . . .
J. Gald~b'xabarşaklinda olan feifö ifada olunmuşdur. hlılı ıla baglı dogru fikri seçin.
A)Xı şübha bildiran moda) söz işlanmişdir
B)Gunıa 11, . . .. •
. . ·anınıatık asası olan tabesız murakkab cüml--dı'r
C)lkı qr .. . "' •
Xüsusiisim quruluşca duzaltmadır.
D),, . yyan şax ı·ı cum
.. 1a d'ır.
E)ıvıua
"}'aıdırılmalıdırsa" feilinin tahlili ila bağlı sahv fikri seçin.

2
• A)- dır )eksik şakilçidir,
. . feila. .qoşulmuşdur.
. . B) - ı/ m"chul
" nov.. k'I . ·c1·
şa ı çısı ır.
C)- inalı vacib şaklının şakılçısıdır. D) dı

- r
ili . I . d
şaxsın şaxs son ugu ur.
EJ-saşart şaklinin şakilçisidir.
3. Hansı cümlada quruluşca mürakkab zarf yoxdur?

A)Tabiat bizim la durub diz-diza; Başından keçani danışır biza (S.Vurğun)
B)Galinin başına bay alma atır; Galin oğrun-oğrun baxıb naz satır (Şahriyar)
C)Odağın döşünda bir mağara var, adına gedar-galmaz deyarlar (Q.İlkin)
D)Tapdıq uzaqdan-uzağa daniza baxmışdı. (cl.clbülhasan)
E)Farhad özlüyünda bu sözlara için-için gülürdü (cl.Valiyev)
4. "AyQasım dayı, manca, daha basdir, balka, Murad baylagedasan" cümlasinda kömakçi nitq hissa-
larindan hansı işlanmamişdir?
A)nida B) moda! söz C) adat DJbağlayıcı
5. Neçasözda kar-cingiltili sam it cütlüyü işlanmişdir?

sattar,t;J/affüz,qa/ıq, kü/ak, şafeq, daftar
A) 1 8)3 C) 2 D) 4 EJ5
6• Cümlalarinbirinda adabi dilin heç bir norması pozulmamışdır:

A)Yazgalir, güllar açırlar.
8) Baladçidan kapitan Atayevin gözü heç su içmirdi.
C)Buhislar mani çox sıxırdı.
D)Müallimlarin çoxu nazirliyin bu imtahanından xeyli razı qaldılar.
E)Uşağlar yeni il şanliyina böyük havasla hazırlaşırdılar.
?. Vasit · •
. asız nıtqli cümlanin sxemi hansıdır?
Bıza tarafdönüb: "Hazır o/malıyıq,-dedi,- bir az tez olun". E) M: "V".
A) "l•.1• "Vr" D) "V,-m,-v".
• -m. 8) M·. "V,- m, -V." C) M: "V" •m •
• Doğruy 1
8
.. .. .. .. .. üayyan edin.
A)Ü a anı qovar cumlasinin şaxsa gora novunu m
C) ~llmi Şaxsıı cümla 8} Şaxssiz cümla . .. E) Adlıq cümla
MuayYanşaxsli cümla D) Qeyri-müayyan şaxslı cumla
......._____:--------------------------~18;9
~OVTunca
---=~MLl"'IIU'U-
·I ıj•1< lnrııı,ı~ıııı
C) 11,lll~I ~(l/llll lı.ı~ ,il •
' il) ,1/,11 l.ıı
Al n,udıın
il) .ıçılııı.ıq, burııııııı,ık

n) bllııııııak, ,ıld,ı cdılııwlc
Matııi oxııyıııı, ı- I 0-cıı sıınllnro cavnb veriıı.
BIŞMIŞ YUMURTADAN
DAcOcaÇIXARMIŞ
Bir tacir safar üsta imiş. Axşanı dükan-bazar bağlandığına gor.> yc_ın;ıy,ı bir 5cy lapa bilınir.
Bir hayatin qapısını döyüb bir qarıdan on dana bişıniş yuıııurl~ ~ılır. tl;.ı olur ki, Wl.ısdiylndan
yumurtaların pulunu vermir. Bir gün hökmdarın ınvmurlarından bırı c:anıaata çox zulm cdlrmiş.
Tacir mallarını satınaq üçün bu ölkadan çıxıb özgv bır ölkayv gcdır, aradan bir neçaay
keçir, geri qayıdanda aldığı yumurtaların pulunu vcrınvk iswyir. .................................
qarı ona bela
deyir:
-agar yumurtaların pulunu o vaxl versaydin, sözüm olmazdı. indi is;:ı aradan gör na qadar
keçib. Bu müddatda on yumurtadan on cüca çıxardı, onlar da böyüyüb bir toyuq olardı, har toyuq
da günda bir yumurta yumurtlayardı. Sonra o yumurtaların da harasindan ycna bir cüca çıxardı,
onlar da böyüyüb toyuq olardılar. Bu toyuqlar da yumurtlayardılar.
Qaraz, qarı bu toyuq-cüca haqq-hesabını o qadar artırır ki, tacir bütün var-dövlatini ona
versa, yena ödamazmiş. Buna göra da tacir onun haqqını ödamakdan boyun qaçırır. Qarı isa gedib
xalifaya şikayat elayir. Xalifa garının sözüna inanıb tacirin bütün var-dövlatini alindan aldınb
qarıya verdirir. Tacir.&ali qoynunda qalır, bilmir na elasin.
BahlulDananda bu ahvalatı eşidir. Qardaşının yanına galib ona bela deyir:
-Qardaş, hayatda bir az huğda akmak istayiram, icaza verarsanmi?
Xalifa fıkirlaşir ki, yaqin, Bahlul ağıllanıb, akinçilikla maşğul olmaq istayir. Odur ki, icaza
verir.
Bahlulela hamin gün yeri şumlayır, hayatin ortasından da yeka bir qazan asıb su qaynadır.
Xalifakülafirangidan baxıb görür ki, hayatda qara qazan asılıb, Bahlul da yeri şumlayıb qurtarıb.
Xalifavazir-vakiliila birlikda galib Bahluldan soruşur ki, bu na ahvalatdır?
Bahluldeyir:
-Busaat görarsiniz.
Sonra Bahlul bir torba buğd anı t"k'·O ur qaynar su qazanına, bişdikdan sonra abgardanla çıxanb
şumlanmış yera sapalamaya başlayır. Xalifadeyir:
-Bahlul,man ela bilirdim ki sana· il b
Bahlulö .... b'I . ' gı anı san, amma görüram, ela hamin Bahlulsan.
zunu ı mamazlıya vurub deyir:
·Eyadalatlj.3KJHı xaHfa, na olub ki?
Xalifadeyir:
-Naolacaq,bişmiş buğdadan da taxıl bitar?
Bahluldeyir: •
·Yaxşı, bir halda ki bişmiş buğd d ki,
san tacirin bütün mal-dövlatlnialıb 1a an taxıl bitmaz, bas bişmlş yumurtadan da cüca çııcar
'ya ançı bir qanya vermtsan?I
:-19;0~--------------------------
ı ----
_.../
0~u
Nadirov Tuncay Abdulla
kurlkııluııı) uznı
)',,ııı ı ,h~••11 ,rocı:.'.·,::ııı~ıı~~==::~:==-=~-------------~~~~~

•
1
., l'M N ' i) ri .ılı
. 1 ,,ııı pl.ıııııı .ırdıcıllıgını 11111.)yy;-ııı 'din.
,, .ıs,•
111
t ı. r,,ı.ı ı·ı ,ııiıı q:ır,ırı 1 . 2. qarınııı lacirlo lı.ıcıq-1 . b
ı ;ı,ı ı , .· .· , 1cs,ı Ç;)knıosl
• . ·I" cı ırıııııı .ı ı;,-vcı ı~ı 4. Bi:lhluluıı ""cl·ıl"t" 1 .
, cıı ., • . " , v c ilrsı
.,.ı,ı 1 1ııı buğd,ı Jkııı:Jsı
r. ll ıh ıı ı
·'· ' , 4 5 ı B) 3, 2, ı, ı:-, 4 C)2,3, 1,4,5
) ! ' '
fı '~• 4, 5, ı E) 1, 3, 2, 5, 4
D) ' '
Öl'i)doğru lıökıııdi.ir:
ız. 1atııi) g w .. • • •
T;ıcir q;ırını aldatdıgına goı i) pcşnıan ıdı.

~:B;ıhlul adali)tin b.:ırpa olunması üçün çalışır.
3.Q
,ırı öz haqqı olanı aldi) cdir.
_Xalifatacirin bütün malını ona geri qaytartdırır.
4
S.Xalifatacir haqqında haqsız qarar çıxarmışdı.
A)l, 3, 5 B) 1, 2, 4 C) 2, 5 D) 2, 4 5 1 E) 1, 4
13, Qarşısında .& işarasi qoyulınuş ifadan in düzgün izahı hansı banddadir?
A)peşman olınaq B) razı olmaq C) imtina etnıak
D)çarasiz qalmaq E) taaccüblanmak
14.Matninüslubu ila bağlı doğru fikirlari ınüayyan edin.

1.Macazimanalı sözlardan istifada olunınuşdur. 2. Hüquqi mazmuna malikdir.
3. Yığcaınlıq va tabiilik asas xüsusiyyatidir. 4. Badii sualdan istifada olunmuşdur.
5.Tarkibindaki sözlarin aksariyyati anlaşıqlıdır.
A)2,3 B) 1,4,5 C) 3,4 D) 1,5 E) 4,5
15.Matndahansı keyfiyyatlar aşılanır?

1.İgidlik 2. vatanparvarlik 3. düzgünlük
4.adalatlilik 5. hazırcavablıq
A)1,5 B) 4,5 C) 3,4 D) 2,3 E) 1,2
16•Matndaaltından xatt çakilmiş sözlarda badii üslubun hansı xüsusiyyati özünü göSrarir?
17•M.ıtnd . na xalal ga/maz?

an hansı cümla çıxarılsa, matnin ümumı mazmunu
191
-~~~22:'.~-------------~---=Y=e~n~ı~t~a_hs_ı_l
~M Naşriyyatı .,_p_ro_q!.:r..:a.:.:m~ıJ.(kUrıkuıutrıJııı
• cizu cadvala asa Gn şarh edın.
18. Matnda tiınd-qara harnarla verilmış '
S6rtlnqar,ılıjı Qarşılıjın cümlada ıııaıııı--

··•-..
-----~
19. Matnin natica hissasini hadisalara münasibatinizi ifada edan bir neç cumla ıla genışlanctırın.
20. Matnin ümumi mazmunundan çıxış edarak ikinci abzasdakı boşluğa garını xarakteriza edanhansı
sözlari yazmaq olar?
Matni oxuyun, 21-30-cu sual/ara cavab verin.
LiNÇ MaHKaMası
Madani dünyanın illar arzinda yaratdığı adalat sistemi mükammal deyi 1.Bu sistem langv;ı
çox vaxt da sahv işlayir. 1. Xüsusila ABŞ va Böyük Britaniyada müttahimin hüquqlarının qonınması
üçün xeyli say göstarilir. Bunun asasında "insan aksi sübuta yetirilmayinca günahsızdır va
taqsiri olmayanın mahkum edilmasindansa, cinayatkann cazadan yaxa qurtarması yaxşıdır"
....... dayanır. Şübhasiz ki, adliyya va mahkama sisteminin inkişafı ötan dövrda respublikamızda
hayata keçirilan hartaratli islahatların real tazahürü kimi qiymatlandirilmalidir.
olbatta, bütün bunlar haddan artıq emosional insanlarda manfi va çılğın hisslar oyadabilar.
Hardan ~nahı heç kimdaşübha dow.,rmayanbirisinin, ümumiyyatla, mahkamaya çıxarılması~
tacrübali vakillarin onu müdafia edarak sonda baraat qazandırmağa çalışmalarına icaza verilmasını
anlamaq çatin olur. 2. Bela mahkama proseslari na sababdan uzanır va har hansı bir texnı'ki sahY
üzündan "taqsirkar"ın ,ümumiyyatla, azad qala bilmasi imkanı na üçün mövcuddur?
3. Bu sababdan da adalatin barqarar olunması bahanasi ila habsxanaya hücum eon~
taqsirlandirilani qaçırıb sonra da istintaq va mahkamasiz cazalandırmaq, hatta ölüm höıanu
çıxarmaq kimi fikirlar istar-istamaz ağıllara galir. Tabii ki, bela hallar taqsirlandirilan ş~
tarafindan töradildiyi iddia edilan cinayat hamıda qazab oyadanda (masaları, Vahşi Qarbda b
oğurluğu kimi) va ya günahkar
olanda baş vera bilir.
şaxs ahalinin "qeyri-populyar" qrupuna (masaları, zanci) rnansıı
Linç heç bir adalatli mühakima olmadan insanlara verilan cazadır.
4. Heç bir maw;:
olmadan insanlara caza verilir, ya da öldürülür. S. ABŞ-da adatan zancilara va inqilabçı
fah.l
vahşıcesina ağ
divan tutulur, mahkamaslz caza verilirdi. 6. Bununla bela, darlli amerikalılar,
=------------------------;
192
Nadirov Tuncay
AbctuJlao
1 ;._:ro::_:qı:.r:::..a~m_ı..:..(k_u_r_ık_u_l_u_ın-'-J_u_z_ra__________________ ~~~~~
~
firıldaqçılıqla maşğul olan ıtalyanlar, yahudilar, ıngılıs dilli katoliklar da bu mahbma novunım
na çevrılirdilar. Kutla tarafından bu cur adalat m"'hk
q urbanı "' ama 1annın qurulması Bırfaşınış
asasan, canubda) sonralar da genış yayılmışdı
,~ar1 da ( •
Baziları bunun kokunun XVIII asra gedıb çıxdığını hesab edırlar. 7. Bela adaJ..t
mahkamalannin asasını qoyan ısa Vırcıniya sakını Vılyam Lınç sayılır. O, qonşulanndan ıbarat
qeyri•rasmi"polıs" yarad~r~q- qanu nd an qaçan "gunahkarlan· cazalandınrdL Bır çoxbn bela
dastalarinyaradı imasını Vırcınıyanın başqa bır sakını Çarlz Lınçın adına çıxırlar.
Naticada mahkama qararı olmadan edam edılan adama lınçlanmış deyılır. Xoşbaxtl an
Linçmuhakimasi tacrubasına ABŞ-da daha rast galınmır.
(A.Azimov."Sözlarin tarixi" kıtabından)
zı.Marnaasasan han ı fıkırlar dogıu de il?

ı. "Lınç" sozu ınahkamanın yar.ındıgı crın adı ılJ bağlı yaranmışdır
2. Lınç ınahkam ınd q zabl.ınnıış kutlJ ozu gunahkarın caza ını v nr
3. ABŞ-da son ıllar arzında lınç mahkama ı qurulmamışdır
4. Mlixtalifxalqların numayand.ıları Lınç mahkama ının qurbanları olmuşlar.
s.Linçmahkanıa i ABŞ·ın qarbınd daha çox yayılmışdı.
A) 2,3 B) 1,3 C) 4,5 D) 1, 5 E) 2,4
22. Çarçivadaverilmiş fakt matnda qarşısında rnqam yazılmış hansı cumladakı film a landı ğa
xidmatedir?
ABŞ-da
1882-1968-d il/ar arzinda 3500 afroamerlkah Oayanop 1300 al.,. ll8CIRd 1J• "-
mahkamasinamaruz qalmışdır.
A) 1.3 8) 5,7 C) yalnız 6 D) 2,4 E) 5,6
23. Kontekstdan çıxış edarak üçuncü abzasda kursivla verilmiş sozun {ıstınraq) manasının duz.gun
şarh edildiyi bandi müayyan edin.
A)İlk mahkama dindirmasi aparan vazifali şaxs
B)Mahkamada ittiham edilan adam,muqassir
C)Cinayatlaalaqadar masalani aydınlaşdırmaq üçun aparılan sorğu-sual
D) Mahkamaprosesinda dövlat ittihamçısı
E) Birmasalani müzakira etdikdan sonra hamı tarafından çıxarılan natica
• Matninüslubu ila bağlı doğru fikri müayyan edin.

24
A)Y,g-camJ - b ... •ı·
ıgı va sar ast 1ıyı ı 1a seçı ır.
B) Hüquqi mazmuna malıkdır.
C)0brazlı va emosional nitq formasıdır. D) Aydın,anlaşıqlı taı-zd a yazılıb.
E)Terminsıxlığına rast galinir.
25. Tund .. . eri na hansı ifad.ı yazıls.a, fikır d.ıhJ d~qıq , J

·qara hartlarla verilmiş cümlada noqta 1arın Y
düzgu· •
A) n •fadaedilar? DJvazıfası E) ıddı.ı ·ı
qanunu B) prinsipi C) ehtimalı
------------------------------;;:;
llldJr:
ovTUJIQyAbdulla oıtu
19J
Yeni tvhsil proqramı (kurik
U1Ull)) ••
RM N;ışnyyatı
~
• d k ·rad;ılari izah edin.
26. Kontekstdan çıxış ed;ırak aşagı a ı ı
ı. yaxa qurtarmaq -
2. divan tutmaq -
3. say göstarmak -
4. adına çıxmaq -
27. Matnin ikinci abzasında altından xatt çakilmiş ifadani bir söz la avaz edin.
28. "linç mahkamasi termiııinin va ümumaıı malıkamanin özünün vatani kimi ABŞ-ı göstarınak olar. Bu
proses X/X asrin sonları, XX asrin avvallarinda Birlaşmiş Ştat/arda geniş yayılmışdı" cüınlasi ila hansı
abzası genişlandirmak olar?
29. Hansı cümla matndan çıxarılsa, matnin ümumi mazmununa xalal galmaz?
30. Matnin beşinci abzasında tünd-qara rangda verilmiş söz asasında sxemi tamamlayın (✓). Hamin
sözü digar manada cümlada işladib yazın .
• • ••
• • ••
~19;--4
-----------------~ ullaoğhl
Nadirov Tuncay Abd
A) mürakkab ad
B) qeyri-adi istedad
C) neft istehsal edan
D) az farqlanan
E) dahaçalışqan
2, ünıunalarin biri a tamamlıq insan anlayışı bildiran isimla ifada olunsa da, na? sualına cavab
nd
verir:
A)Bugün cabhadan xeyli yaralı gatirdilar.
B)Şair bu deyilanlari qulaq ardına vurub zaldakılarla görüşmadan getdi.
C)Qonaqburada çox qalmaq istamirdi.
D)Maktabli çantası, kitab va s. lazım olan aşyaları Qurban dayı öz şaxsi vasaiti hesabına alıb
kandlilarina dastak oldu.
E)Tacrübali polkovnik aliyev vaziyyati nazara alıb döyüş bölgasina bir bölük asgar göndardi.
F)
C)
3.Hansı sözün vurğusu dayişsak, nitq hissasina mansubluğu dayişar?
1.elektrik 2. mina 3. şaxta 4. klassik 5. akademik
A)1, 4 8) 1, 3, 5 C) 1, 2, 3 D) 4, 5 E) 1, 2
4.'Bugünkühadisaona çox pis tasir etmişdi" cümlasinda sözlarla bağlı sahvi müayyan edin.
A)Bugünkü- zaman zarfıdir.
B)Tasiretmişdi - mürakkab feildir, keçmiş zamandadır.
C)Pis- sada tarzi-harakat zarfıdir.
D)Ona- şaxs avazliyidir, yönlük haldadır.
E)Çox- qrammatik manası var.
F)
C)
• Hans ı cürnlanin tarkibindan söz çıxarılsa, tayin yaranar?

5
A)Kandirnizinuca dağlarını göranda mani sevine bürüdü.
B)Hayatirnizdaxeyli çiçak, gül va ağac akmişdilar.
C)Tarın hazin sasi qoca bağbanı duyğulandırdı.
D)Yaxş 1 ..
, gozal, san deyan olsun.
E)O,ağacın kölgasinda sakitca oturmuşdu.
6, Ha .. • lan cümla kimi düşünmak olar?

nsı cuınlani tarkibinda ham bir, ham da iki uzlaşma alaqası o
AlQalibb· • . d
B)~.. ırıncı galanlari mükafatlandır ı. .
C)Uuha ctıs Yusifhar işin öhtasindan maharatla gali rd1•
n
D)ysta, bu işlari vaxtında bitira bilmayacayik.
E)V3:şı işlart babasının tapşırığl ila tez bitirdi.
UsalUtanaraq başını aşağı dikdi.
~ 195
O\tlurı
cayAbdullaoğlu
RM ,);,rıvy.ıtı
7. r.ı sozl.:ırd.:ııı ıb,ır,ıt ın,rntıqı ,ırd ıcı llıgı d•ıv.ıııı ctdirin.
san
bilan
A) duı.dur B) avvala C) olsun ki D) r;ıvay;ıt göra
8. Han ı cum1a da a itın da ıı •X ""tt Ç"kilmiş

" sözlardan birinin ümumi qrammatik manası farqlıdır?.
A) llılliın du man alinda olan Şuşa şaharidir.
B) 'ı'.llxfil:ı kandlar Kur çayının daşmasından xila ola bilmişdi.
C) ~ onunla keçmiş xatiralari yada salıb güllirdük.
D) k,ın qaranlıq idi, göz-gözü görmi.ırdü.
E) Qasabanin yolları yenidan tamir olunurdu.
9. Hansı tabeli mürakkab cümlanin baş va budaq cüınlasi bağlayıcı sözla bağlanmamışdır:
A) O yera ki get dcyirlar, demali, getınalisan.
B) Hara deyirik, ora da get.
C) indi ki söz sahibi manam, man razı deyilaın.
D) a qadar deyiblar, o qadar da alıb gatir.
E) Kim masuliyyatlidir, o sorğu-sual edil mir.
10. Feilı bağlama tarkibi ifada vasitasi ola bilmir:

A) sabah zarfliyinin B) kamiyyat zarfliyinin C) tarzi-harakat zarfliyinin
D) zaman zarfliyinin E) maqsad zarfliyinin
aN BÖYOKMiRAS
Hönnatli Lala xanım! Sualınıza maşhur milyarder Endryu Karneginin hayatında baş ver~
bir hadtsaila cavab vermak istayiram... Qırx il avval televizorların ağ-qara olduğu illarda Y~d. 1
kanaldabir sanadli filma baxmışdım. Sanadli film amerikalı Endryu Karneginin hayatı ila bağlı'.;
EndryuKamegi19-cu asrin sanlan va 20-cl asrin avvallarlnda ABŞ-da dünyanın polad kralı 'va
Axı. birda necaolmasın ki? Dünya böyük bir müharibaya hazırlaşırdı va müharibaya top, tüfang
pml lamı idi. Vetabii ki, polad da - Hem da onlarla, yüzlerla ton yox, minlarla, milyonlarlaton.-
:-19:-6:--------------------------- ----;
Abdull30
Nadirov Tuncay
. roqramı (kurikulum) üzra
~1 RM Naşriyyatı
arnegi bu illarda o qadar pul qazandı ki adı tarix b . k .
c dryu l( K . . d.. ' oyu ga 1mış- eçmış an varlı 10 adam
"0 d' Endryu arnegının var- ov 1ati b .. k" •
rasına gir '·.. .. . ugun u qıymati ila na az, na çox 300 milyard dallar
a ~yk yar-dov!atasahıb olmasına baxmayaraQ "D.. .. •
idi. .. unya ma1ı dunyadaQalar"fikrma
ıu••.::::, inananiardan.dJ. 8 una gora da qazandıg· ı bu d.. 1 .
~.... rı h . . var- ov atın bir hissasi ila xeyriyya
i qurdu. O, bu xeyrıyya camıyyatlarinı· Cfl·1·ı .. •
caıniyY" d ar . . . . n ~ a muxtalıf xastaxanalara, maktablara,
universitedara ıa~alar ~erır~•: Hatta bır çox yoxsul ölkalarin da (xüsusila, Afrika ölkalari kimi)
·analarinda öz yerı var ıdı.
Karnegı'nı'n ı
I
onun Bir gu"nbütün ölümlülar
. kimi
.. o da öldü va Endryu · t· ·
vasıyya ının açı ması
b"oyu"k
bir hadisa oldu. Bu mara ımda yuzlarla hakim, vakii va jurnalist iştirak edirdi. Yena da müxtalif
s
xastaxanlara ianalar, müxtalif maktablara yardımlar va s. vasiyyatda yer almışdı. Hayat yoldaşıma
bu qadar, bu qızıma bu qadar, 0 qızıma bu qadar... Va nahayat an asas madda:
.,________ ". Çoxları o vaxt bunu böyük bir haqsızlıq hesab etdilar. Çünki dünyanın an
varlı adamının doğma oğluna bir qapik da vasiyyat etmamasini heç cür dark eda bilmirdilar.
Jumalistlar tez Endryu Karigenin oğlunun yanına getdilar va bu "dahşatli vaziyyat"i ona xabar
verdilar.Oğlu bütün bu deyilanlari böyük bir nazakatla dinladi va sonra da: "Manca, sahv edirsiniz,
canablar! Atam mana an böyük mirasını vasiyyat etdi. O mana bir polad fabrikini neca qurmağı va
işlatmayi öyratdi. Sabahdan gec olmayaraq öz işimi quracağam",-dedi.
Filmin sonundakı sözlari isa bugünkü kimi xatırlayıram: "O, balka da atası qadar olmadı,
ancaqyarısı qadar oldu".
hansı fikir doğrudur?

11.Matna asasan
A)Endryu Karnegin övladları arasında farq qoymuş, oğlunu mirasından mahrum etmakJa
cazalandırmışdı.
B) Matnda har zaman övladlarımızın yanında olmaq va onların qayğısına qalmaq tabliğ edilir.
C)Müharibanin baş vermasi ganc oğlanın varlanmasına - atasının yarısı qadar qazanmasına sabab
oldu.
D)Milyarder Endryunun müassisalari milyon tonlarla polad istehsal etmak gücüna malik idi.
E) E) Oğlu da atası kimi xeyriyya işlarina ianalar ayırırdı.
12.Matnaasasan Lala xanımın verdiyi sualı müayyanlaşdirin.

A)Salam, hörmatli "Ailam" jurnalı! Man çox zangin bir insanam. Manim iki qızım, bir oğlum var.
Var-dövlatimi, sarvatimi övladlarım arasında neca bölmaliyam?
B)Salam, hörmatli "Ailam" jurnalı! Mana atamdan böyük nir miras qalıbdır. Man o mirası neca
xarclasam, ham ailam, ham da digar insanlar faydalana bilar? .. .
C)Salam, hörmatli "Ailam" jurnalı! Man hamişa övladlarımın az qala har s~zla_:ında, har
harakatlarinda yanlarında olmağa çalışıram. Man bununla övladlarıma qarşı duzgun harakat
etmiş oluram?
D)Salam, hörmatli "Ailam" jurnalı! Mana kömak edin. Mani atam mirasından mahrum edibdir.
. . da manim yoldaşımın zangın
Sabab kımı . o ld ugunu
• asa s gatirir • Man indi
.. .na edim?..
E)Salam, hörmatli "Ailam" jurnalı! Xahiş ediram mana maraqlı bir film tovsıya edasınız.
7
l3. Matn b •ı h sına toxunulmamışdır?

a asasan haqqında danışılan milyarderla ag I an .. . .
A) Milyard . B) atrafına qarşı munasıbatına
C) . er olmasının sababına . . a olan münasibatina
Mılyarder haqqında sanadli film çakilmasina D) Atlasın
E)M"h
u ilrlba vaxtı yaşadığı mahrumiyyatlara
---------------------------------;;;
~-~ ~
ııncay AbduUaol)u
\enı t;ıh ıl proqra
RM
14. .ı ıd ılardan han ı matnın planı ola bılmaz.

8) dala ız bolgu
) me rnat şa ,
E) oğulun uğuru
D) ıxubl,rndıran mıl~ arder
ıs. ~.da ılardan han I bu nıatnd ı ıfada olunana as film (duşuncanı) da t ki yır">
) H r e, ın nıe) an ın ndır (Protaqor)
8) \ aln z O adam hamı a ,oşba,t ola bılar , onun ba:-..tının ukanı oz lınd ol un (
bu Tu
C) Ba qalanna o }'1 ba la ozuna ı a he na ·ı ba -ışlama (Publılıy ır)
O) Yolua I eçır ırada hara ata gatınr ınam ı a yola ı ıq alır (abu Tu an)
) ~ana balıq verma, balıq tutmağı oyrat (Konfutsı)
16. M tnın ma1mununu nazar.ı alıb duz xattın yenna uyğun ctimla yazın.
17. Matn , ac;.ın c.Jdv lı t.:ımamlayın
EndryuKargeninin oğluna göra "clahş;ii

Juıı 11dwellln•clabpdtvnlyyat":
vaıiyyat":
18. Matnda altından Jtt .,kılmı~ cuml nı an azı 2 cumla ila şarh edin.
19. E Kargt'nının oğlurı.ı burudığı a I mır.ıs na ıdı? Fıkırlarinfzi an azı 3 cümla ila yazın.
20 • M tnd.ı rçıva duıllnda Vt"nlnıış oz o MaCAZImanadadır; o HaQIQI manadadır. Dıgar rnarı~

cumla daxtlında lşl~ln
---:--------------.------::.
198
Nadlrov TuncaYA
bdullJ fll
. oqranıı (kurikulum) üzra RM Naşriyyatı
• tahSI1pru_:ı:.::..;..~'---------''-----------------------=-=..:.:..:ı:...:.<.:!--
~
MiJtni oxuyun, 21-30-cu sual/ara cavab verin.
BiR EDAMIN TARlxçasl
189 3.cü ilin avqustu idi. Missisipi Hakimlar fuxın Uill Pervis adlı 20 yaşlı ganci qonşusunu
.. d •·yü üçün mühakim;ı edirdi.Ancaq Uill Pervis mahkama boyu cinayati boynuna al mır va
öfdur u . . . . ..
'"nahsız olduğunu ıddıa edı rd ı. Ancaq gunahsız olduğunu isbat edan na bir dalil, na da bir tanıq
gu adığı üçün Hakimlar Heyati onun dar ağacında edam edilmasina qarar verdi.
olm ·ı ~
Na!Jayat,1894 ·cu•• ıevra 1 d ·
ayının Z• ;ı UıII Pervisidar ağacına aı;ıardılar. Dar ağacının
atrafında xeyli adam toplaş~?dı. Bu _a~amlar arasında, tabii ki, onun günahsız olduğuna inananlar
da var idi. Va onlar kandırın Pervısın boynuna neca kcçirilmasina böyük kadarla baxırdılar.
Nahayat, dar ağa_cının a_Itındakı qapaq aQldı va adamlar arasında bir uğultu QQllliu.Kandir
tutmamış va Pervıs heç bır zada almadan yera düşmüşdü. Hakimlar Heyati Pervisin yenidan edam
ediJmasini amr etdi. (Ancaq adamlar gözlarinin qarşısında qeyri-adi bir hadisanin baş verdiyini va
bu hadisanin Pervisin günahkar olmasından xabar verdiyini bildirdilar.) Ostalik, mahkamadan bu
i a bir daha baxılmasını talab etdilar. Ancaq Hakimlar Heyati bu dafa da edam qararı verdi.
ş Edam 12 dekabr 1895-ci ilda baş vermali idi. Ancaq edam günündan bir hafta qabaq
namalum bir şaxs Uill Pervisi habsxanadan qaçırdı. Pervis bir ila yaxın qohumlarının yanında
gizlandi. Ancaq bir ildan sonra Missisipiyan yeni bir vali galdi va bu vali onun cazasını ömürlük
habs cazası ila dayişdi. Valinin bu qararından sonra Uill Pervis taslim oldu. 1898-ci ilda
missisipililarin birga arizasina cavab olaraq vali Uill Pervisi afv etdi. indi o, azadlığına qovuşmuş,
ancaq iki sual cavabsız qalmışdı. Birinci sual •agar Uill Pervis günahsızdırsa, onda günahkar
kimdir?" sualı idi. Bu sual öz cavabını 1920-ci ilda tapdı. Bela ki, hamin il Co Beard adlı bir nafar
ortaya çıxdı va har şeyi olduğu kimi etiraf etdi. ikinci sual isa bu idi: "Dar ağacındakı kandiri kim
boşaltmışdı?" Bu sual isa cavabsız qaldı.
21. Matııda kursivda verilmiş söz daha çox hansı üslub üçün xarakterikdir?
A) rasmi-işgüzar B) badii C) publisistik D) maişat E) elmi

A) Uill Pervis mahkamanin verdiyi edam cazasından neca xilas oldu?
8) Uill Pervisi nada günahlandırırdılar?
C)Uill Pervis niya günahsız olduğunu sübut eda bilmirdi?
D) Uill Pervis neça il habsxanada mahkumluq hayatı yaşadı?
E) UillPervisi edamdan xilas edan kim idi?
23. Matnin aid olduğu üslub üçün xarakterik deyi/:

A) Danışıq dilina yaxındır.
8) Kütlavi nitq formasıdır.
C)Mücarrad obrazlılığa va ağır terminologiyadan istifada edilmamişdir.
D)Kütlavi anlaşıqlılıq, aydınlıq va tasirlilik asas alamatidir.
E) asas fikirlar (informasiyalar) yığcam va standart formalarla verilmişdir.
24
• Matnda tu··nd-qara h arafi •·
•1an soz
verı
hansı cümlanin tarkibinda matndaki üslubi xüsusiyyatina
Uyğunctur?
A) Dar saitlarin sayı gen saitlarin sayından azdır.

B) Dost dar günda tanınar.
Nactır 199
ovTuncayAbdullaoğlu
:.:R.:...M:...:.:N.:::aş!.:r..::iY~Y:...:a:.:t.:..ı___________________ Y_c_ıı_it__
n_h.:...\.:...İ1_,_p:.:.r~o::!.q~ı-,~ı1111
11 (lıu, ılıuı
lıllı) ~
C) Varlığa na darlıq. /,f;)
D) Dar duşuncali insanlarla yola gctnıak çalindir.

E) amir Teymur çox xaini darda sallandırnıışdı.
25. Matnin heç bir tarkib hissasiniıı planı ola bilmaz:

A) boşaldılınış kandir B) dar ağacındakı adanı
D) asil qatil E) clibarsız insanlar
26. Altından xatt çakilmiş sözlardan nıacazi manada işlananl;ıri müayyaıı cdib b·ışcı"
' " cumıau•
manada işladin. a haqiqı
Macazi manada işlanmiş söz:
Haqiqi manada cümlada işlanmasi
27. Altından xatt çakilmiş cümlanin mazmununu saxlamaqla hamin cümlani badii üslubda y
azın.
(Badii üsluba aid an azı bir saciyyavi xüsusiyyat olsun).
28. "Ui/1 Pervisin tam günahsız olduğunu, onun bu cinayati işlamadiyini bilan yalnız bir nafar var idi'
müddaasını matnda ifada edilan hansı fikirlarla asaslandırmaq olar?
29. Matnda mötariza daxilinda verilmiş cümlani matnin mazmununu nazara alıb sahvi aradan qaldırıb
yenidan yazın.
• sonuncu abzasın dad a hansı soz

30 . M atnın ·· "har hansı · · · / -~ tatbiq edi/an
taqsıra, cınayata, pıs ama a qar,.1
ıasir
•unda
• •,, d d ? H · ·· .. ·· d
ta db ırı manasın a ır. amın sozu muayyan e in va daha sonra onun qarşı ıgı ı • nı cümla daxı
işladib yazın.
-----------------------------
----=; Abduııao
200 Nadfrov~
(kurikulum) üzra RM Naşriyyatı
il proqrarnı
enil11115 BURAXILIŞ (ÜMUMİ) SINAQIMTAHANI- 27
1
_..Narı yiyalik halda olan sözün olduğu cümlada mütlaq ........olur" Nöqtalarin yeri na hansı
,ri•f1Jlli1p ?
·Qe) ıa bilar.
1• fil{ır yaıı. lik alaqası- B) ya 1nız qrammatı•k manası olan söz
Alı;ıbesıı düzaltına söz D) mansubiyyat şakilçisi E) mübtada
-uıuşca
C)qlll
öz/arinaga/mişdilar ki, Qılıııc Qurban başlarının üstünü aldı cümlasinin tahlili ila bağlı sahv
qaçoqfor
2• • çin-
fik~1 serarıırııatik asası olan mürakkab cümladir.
A) ıkıQva budaq cüm1a "k""b • ·ı a b ag"Ianmışdır.

ı ag"Iayıcısı vasıtası
B)8 ~~ . baş cüınla, ikinci budaq cümla işlanmişdir.
q~~c . .. . . .
ar ikicünılanin xabarı frazeoloıı hırlaşma ıla ıfada olunmuşdur.
D)H ·kı· cünıla yalnız baş üzvlardan ibaratdir.
E)Harı
Hansı sözün!eksik manası sahv izah olunmuşdur?

internet vasitasila yazılı ünsiyyat üçün nazarda tutulmuş kompüter proqramı
3• A)çat....,
B)basman_.höyük harbi gami kapitanı
C)xof....,
qorxu,vahima
D)kredo_. maslak, aqida, amal
E)istila->bir ölkani zorla ala alma, tutma
4. Hansı sözlarin sonuna samitla başlayan şakilçi alava etsak, son samiti özünün kar qarşılığına
keçmaı?
B) bad, ad, yad C) ahang, çakic, palıd
A)qalb,nard, bulud
D)şafaq, üfüq,balıq E) od, yod, kürak
biri ümumi mana qrupundan kanara çıxır:

5.Sifatlardan
A)xurmayı B) innabı C) badamı D) banövşayi E) sarı
6· Hansı variantda numerativ söz kamiyyat farqi amala gatirib?

A)beş dana qalam B) yeddi nafar dinlayici C) beş-altı baş inak
D)dördgöz otaq E) bir <lasta adam
7•Feillarin
qrammatık
• mana növü baxımından ardıcıllıgı
• davam et d"ırın.
•
tasady
A u edildi,baxıldı,yanaşıldı, ...
E) rast galindi
l oxundu B) açıldı C) süründü D) büründü
8. Fonetik
A)ehti normanın pozulduğu variantı müayyan edin.
Yat C) nazariyya
D)hissdan B) tahkiya
E) drammaturgiya
~
idirovr -------------------------------
RM Naşriyyatı
9. Bölük konıandıri Ağayev yeni galan asgarlarla bir-bir

baxımından yanlışdır:
Asılı taraf asas taraf
A) bölük ..... komandiri
• B) -
Ağayev +- salanılaşdı
'~
C) yeni ..... galon
•-~- .....
~
04-
E)
bir-bir
asgar];}rla .....
salamlaşclı
salamlaşdı j
10. Hansı cümlada feili bağlama tarkibi sab;}b zarOiyi vazifasinda işlanmişdir?
A) Hüseyn maktabdan çıxıb evlarina taraf qaçdı.
B) Yaralının vaziyyati pislaşdiyi üçün onu markazi xastaxanaya yolladılar.
C) Rasim baba bostandakı taravazlari vaxtında yığmaq tiçün sahar tezdan oyanmışclı.
D) Xasta hakimin ona asabi baxdığını görüb öz palatasına qayıtdı.
E) Yeni talaba kurs işini tamamlamadan galdiyi üçün professor çox asabi iaşeli.
BAŞQALARINA XEYIRXAHLIQETMaYa, ONLARA

QaFILSEVINCVERMaYaÇALIŞIN
(1) İndi bu şüar ölkanin bütün metro stansiyalarında göza dayir.
San-Fransiskoda şaxtalı bir qış günü idi. Qırmızı, ağzınacan milad hadiyyalari ila dolu
"Honda" avtomobili süran bir qadın pullu Bay Bridge körpüsü üzarindaki şlaqbauma yaxınlaşır.
- Man özümün va arxamca galan altı maşının pulunu veriram, - gülümsayarak mızanıtçiya
pulu ödanilmiş yeddi bilet verir.
"Honda"nın arxasınca galan altı sürücü keçici üçün allarinda dollar şlaqbauma yaxınlaşa nda
nazaratçi onları buraxıb deyir:
(2) Hamin qadın

rafiqasinin evinda soyuducunun üzarina yapı;dırılmış kağızdan bel~bir
ifada oxuyubmuş: "Başqalarına xeyirxahlıq etmaya, onlara qafıl sevine vermaya ça1ışın •
" Buıfada
hamin qadına bark tasir edir va qarara alır ki, ona amal etsin. . d•
•• arın •
(3) Cudi Formen da evindan bir neça kilometr aralıda yerlaşan arzaq anbarının uzad"0
qırmızı rangla yazılmış hamin ifadani görmüşdü. Bu fikir Cudiya bir neça gün rahatlıq verm b~n~
maxsusi olaraq hamin anbara getdi ki, ifadani sözbasöz öz bloknotuna yazsın. İndi har_m~~:uözal
niya hamin ifada ita bitirdiyini Cudi bela izah edir: "Man bu sözlari qeyri-adi daracada 1stı g
sayıram. Onlar mana yuxarıdan göndarilmiş nasihati xatırladır''. . ·nfın dars
(4) Bu ifada Cudinin ari Frenkin da xoşuna galir va onu bir plakata yazıb yeddi~cı sı ·fadani
otağına qoyur. Hamin sinifda bir yerli jurnalistin qızı oxuyurdu. • Hamin ~ü_xbı~ ~:di~iniva
maqalalarinin birinda qeyd elayir va bildirir ki, fikir onun xoşuna galsa da, onu kınım soy
aslinda na mana daşıdığını bilmir. var,ela
■ Burada bütün Amerikanı bürümüş nasa bir pozitiv anarxiya, şirin kütlavi ~aya~a:raıııııııı
deytlrnl7 Bostondan olan qadın kasslrl tahrik etmak üçün bank çekinin arxasında '.'M'.iadrx:sını ,ıJir,
3
mübarakl• yazır. Bir ganc qadın maşını ila Salnt-Lulsdan olan bir kişinin avtomobılinın lmayın, bll
Amma o, qadına ali lla yoluna davam ebnak lşarasi verib, tabassümla deyir: "Narahat
0
yalnız azıqdır".
------------------------------- ~
.4bdtılla
202 Nadirov Tuncay
1 )'-L_ız_r_a__________________ ____:,:H~M~N'..'.:a:Z5.'..:rı'l.y!..y~al~ı
oqranıı (~k'.:'..u~ri.:;k:::.u
l:..:u;.:..n....:
ı~ıısil pr
ıe
111
yaxşılıq etmak va bundan sevinci hissi kcçirmamak mümkün dcyil. ♦Axı sizin
•damlara 1 1 - d • 'b Q •.
(S) I" azacıq da o sa yaxşı ıga ayışı • afıldan yaxşılıq etdiyiniz şaxs isa mütlaq yaxşı
dünyan1
rııınıZ
3ddı k yaşayır.
ıııa 0ada j. agar siz tanımadığınız
şo .. qadının pullu körpüda pulunu ödadiyi sürucülardan biri
ah bilir, bu jest sızı hansı harakatlara ruhlandıracaqdı. Keçidda başqa sürücüya yol EB
1nız Ali • • • .. .. "I"

0ısaYd 17 ' sankda yorulmuş ışçının uz_una ~u umsamaya? B.ılka, daha böyük bir lşa? Bütün
verrııaY. • . • umummilll firavanlıq da bır nacıb har.ıkatdan başlayır. Onu siz edin.
inQilablar kımı "Canlı ahvalat/ar" kitabından
hansı işara qoyulmuş cumlacla m.Jcazi monalı sözl;ıriıı sayı daha çoxdur?
avvalın da
tJ. B) ♦ C) • D) ■ E) EB
A)IJ.
.. d ara harfüırla verilmiş ifad nin malndaki manasına uygun şarhini muayyan edin.
12.run -q
1.Macazimanadadır.
ı. •çıxışyolıı" manasındadır.
3. Haqiqimanadadır.
4. "Birşaxsin maslakini,lıarakat tarzini, maqsad vaya ta/ahini ifada edan kalam vaya ifada".
s."Dayişiklik" manasındadır.
A)l,2 8)2,3 C)3,4 D)l,5 E)l,4
13.Matnaasasan hansı fikir sahvdir?

A)Matndakihadisalar Azarbaycanda baş vermir.
B)Matndabadii sualdan istifada edilmamişdir.
C)Matndamanfı hal va harakati olan obraza da rast galirik.
D)Matndakiobrazların har birinin konkret hansı peşanin sahibi olduğunu daqiq söylamak olmaz.
E)Matndamüallifın dilindan oxuculara suallar ünvanlanmışdır.
14.Hansı obrazın nitqi matnin epiqrafı ola bilar?

A)Qadın sürücünün 8) Kişi sürücünün C) Cudi Formenin
D)Frenkin E) Bostondan olan qadının
15
•Matnaasasan cadvaldaki "sabab" xanasına yazılacaq cümla hansı raqamlanmiş abzasdadır7
~
1
Sabab
Qadın sürücü qarşılıqsız yaxşılıq
Natlca
edir.
·t~~
Cudi Formen çox tasirlanir.

?
Bostondan olan qadın kassiri tahrik edir.
Kişi sürücü sabirli olur.
B) 2 E) 5
C) 3 D) 4
~
""ıtovT -------------------------------
uncayAbdullaoğlu 203
Yeni tahsil proqramı (kurik
Ulunı) .
RMNaşriyyatı
k'ld 'fada edilmiş başqa bır
. ..
cumlaılv
. ~
avaz edi:.
16. Matnin ilk cüınlasini daha obrazlı şa ı
17 Matna asasan cadvali tamamlayın.

• Başqalanna xeyirxahlıq edlr, onlara qaftl sevine verı
Obraz r.
"Honda"nın qadın Özündansonrakı altı sürücünün da körpudan keçma haqqını ödayir.

sürücüsü
18. Matnin mazmununu nazara alıbsükan arxasında aylaşan har bir sürücüya müsbat tasir eda
bilacak, maaritlandirici 5 (beş) sözdan ibarat tasiredici (matndaki cümla kimi) cümla yazın.
204 IlaoğlU
Nadirov Tuncay AbdU
1sil proqr.ıını (kurikulum) üzra
~'.J.~~=-==~=:=~--:--~-------------~R~M~N~a~şr:_!;iy~y~a~tı
., tnd:ı duz att çakilıniş hissaya yazıla bilacak .. 1 . .
J9. ı.,a cum anı (fıkrı) yazın.
O Matniıı tarkib hissalarini ahata edan an azı üç ba dd .

Z• .. . . n •an ıbarat plan yazın.
cırış /ııssa.
asa his a:
Naticahissasi:
Matni oxuyun, 21-30-cu sual/ara cavab verin.
TARIX ŞÜURUNA KEÇMIŞ PEY~aMBaR
Hz. Mahammad (s.a.s) taqribi olaraq 571-ci ilda arabistanın Makkaşaharinda doğulub. o,
altı yaşından yetim qalıb. Kiçik Mahammadbabası abdülmütallibin himayasi altında böyümüşdür.
Babasının ölümündan sonra isa amisi abu Talibin himayasinakeçmişdi.
Ganclikillarindan har kasin inamını va etibarını (qazanan) bu ganca har kas "Mahammad
amin"deyirdilar. Mahammad vaxtaşırı Hira adlanan bir mağaraya gedardi. O, 40 yaşın
daCabrailtarafından ziyarat edildiyini va Allahdanilk vahyni aldığını bildirdi.Üç ildan sonra, 610-
cu ilda, Mahammad bu vahylari tabliğ etmaya başladı. O, elan etdi ki, "Allah birdir",Allaha
taslimiyyat doğru hayat yoludur va digar peyğambarlar kimi o da Allahın elçisidir.Onun bela açıq
tabliğa başlaması Makka böyüklarini narahat etmaya başladı. Bela ki, Mahammadpeyğambarin
tabliğ etdiyi din onların bir çox inanclarını radd edirdi. ilk öncalar onun tabliğ etdiyi dina ahamiyyat
vermasalarda, sonradan atrafındakı insanların sayının çoxalması ciddi narahatlıq yaratmağa
başladı. Onu öldürmaya bela çalışdılar, amma baş tutmadı. Digar amisi Hamzaninonu müdafia
etmayabaşlaması müşriklarin işini çatinlaşdirdi.
Yena da Makka böyüklari ona qarşı mübarizalarini davam etdlrirdilar. Bu "mübariza" başqa
şakilda- vazifa, var-dövlat taklif etmakla aparılırdı. Bundan heç bir natica ala bilmayan Makka
böyüklarigetdikca daha da qaddarlaşırdılar. O va bazi ardıcılları 622-ci ilda Makkadan Madinaya
köç etmadan avval, Mahammad bazi ardıcıllarını taqibdan qorumaq üçün Aksum
Krallığına göndardi. Bu hadisa, hicri taqvimi olaraq da bilinan lslami taqvimln başlanğıcı sayılır.
MahammadMadinadaki qabilalari Madina Konstitusiyası ita birlaşdirdi. Sakkiz il makkall qabilalarla
aratıqlarla davam edan müharibalardan sonra Mahammad 10.000 mü~alman asgarla
blrllkdaMa kka şah arına . d oğru h ara ka ta başladı • Fath höyük ölçüda müharıbaslz . keçdl va
Mahamm d h d b'ldi o 23 illik peyğambarllk hayatında müaslr alimalari,
a şa ara az qırğın Ia ax 11o1a ı • ,
IOsloloqJ h acaq addımlar atdı. Ona vahy edilan amrlarl bir-bir
arı va s. elm adamlarını eyran qoy .
ta ke ı d ilk olaraq insanların eyni haqlar üzarlnda yaradıldıtını.
ç rmaya başlayan Mahamma
rııuıR, d.. d ilk dafa olaraq quldarhq slstemlna ilk zarbanl vurmuş
.,.... e1an etdl va bununla unya a ar ısını alması oldu.
Onunbaşqa bir addımı lsa qız uşaqlarının diri-diri basdırılmasının q ş k k lym ti dirlrdl·
Ma,hur elm adımlan kimi alman dövlat xadlml O. Blsmark onu H~-~~ ...qd tama•h~- ......
... ~-
,..........
...
ı,..ı,.____
•---:-uunıcıı Seabı çıldapn ola bllmedlyim
----
Oçün çox kaderlenlrem- ıu.111111• •
vı yuma bOmımflldlr, anı1ıı 8bu
. oııı.ııt plat.n ı.ır m...ı.ct• Mebemmedlnoxuma ........
~ırov Tuncay Abdulla oiJu

vnı.. ue
205
Yeni tahsil proqram, (kurik
RM Naşriyyatı ~
qayıtdıqdan ılda_
.. ır~
632 1
Mahammad vida haccindan bir neça ay so~r_a,_ -~ xas;alandi va.,,
. ö .. .. d .._ b' t arımdasının aksariyyati lslam dınını manımsadı. ifat
etdı. lumuna qa ar ora ıs an Y .
Mahammadin vafatına qadar Quran gyalarinimeydana gatıran vahylar müsaını
tarafından Allahın sözü olaraq adlandırılır va dinin asası olaraq qabul edilir. Qurandan banıar
• • il h" aşqa
Mahammadin hadis va siyardaki talimlari va tatbıqları sam uququnun ITJgnbc,hıj ol '
araq
dastaklanir va istifada edilir.
21. Matna asasan hansı fikir doğrudur?

A) Hz. Mahammad ilk tahsilini Makkada almışdı.
8) Bir-iki il arzinda bütün arablar Mahammadin tabliğ ctdiyi dini qabul ctdilor.
C) Mahammad ömrünün yarısından çoxu İslam dinin amrlarini tabi iğ etmaklo kcçirdi.
D) Mahammad arab millatini digar bütün ınillat\ardan üstün tuturdu.
E) Mahammad ona inananları taqibdan xilas etmak üçün tadbir gördü.
22. Sonuncu abzasdakı hansı söz "İslam dini etiqadına göra, bir fikir va hökmün Allah tarajindan pey.
ğambara xabar verilmasi" manasındadır?
A) Quran 8) ayat C) vahy D) siyar E) sünna
23. Matnda altından xatt çakilmiş sözlardan birinin şarhi ola bilmaz:
A) Rus maxazlarina galdikda bunlardan bizim tarixa aid bir çox mühüm şeylari ixrac etrn;ık olar.
F.Ağazada.
8) Birini (daha zaif olanı) qoruma, ona havadarlıq va qayğı göstarma, qanadı altına alma.
C) Quran suralarinin müstaqil m;ınası olan cümlal;ırindan har biri.
D) Narahat etma, aziyyat verm;ı, t;ınga gatirma.
E) Qorodovoy Karbalayı Zal iyirmi beş ild;ın artıq polis idarasinda xidmat edirdi.
24. Matnin heç bir t;ırkib hissasinin planı ola bilmaz:

A) Makkaya qayıdış 8) ami qayğısı C) Peyğambarliyin ilk vaxtları
D) Atılan addımlar E) Quranın yazıya köçürülmasi
25. Verilmiş fıkirlardan hansın, matndaki faktla dastaklamak olmaz?

A) Mahammad peyğambar bir neça il Makka böyüklari ila müharibalar aparmışdır.
8) İlk vaxtlar bütün Makka ahalisi İslam dinini qabul etmir.
C) Mahammad peyğambarin yazıb-oxuması arab dili ila mahdudlaşırdı.
D) Mahammadi qohumları himaya va müdafia edirdi.
E) İslam peyğambari avropalıların da diqqat markazinda olmuşdur.
26. "lnsanlıq probleminin üst-üsta yığılaraq hali edilmaz bir hal aldığı günümüzda hazrati Mahamnıada
son zama~~ından daha çox möhtacıq. cJgar, o, içimizda olsaydı, bütün bu problemlari çox rahat/ıqla
hail edardı Bernard Şou. Matna asasan verilmiş aforizmi an azı 2-3 cümla ila şarh edin.
206 Nadirov T Abdulla o_ğı_u__

=~=~ca
. roqranıı (kurikulum) üzra
RM Naşriyyatı
~
ratısılP
yen•
5311
tamamlayın.
1arna
as;a;.:.:.~-;--=:=::;;::-==;:;:=;:-=--~r----~-------------.
27-~ Hz.Mahammadlnproblemi: Makkaböyüklarlnlnproblemi:
_Matnaasasan klasteri tamamlayan fıkirlar yazın .

28
.--------------~----,
Sabirlidir.
Mahammad
peyğambarin xarakteri:
29. Mötariza daxilinda söz o HaQiQİ va ya o MaCAZİ manada işlanmişdir (✓). Siz bu sözü farqli
manada (haqiqidirsa macazi, macazidirsa haqiqi manada) cümlada işladib yazın.
3o."Hz.Mahammadinşaxsiyyati bir çox insanların maraq obyekti olmuşdur" fikrini matndaki an azı bir
faktlaasaslandırıb yazın.
~-------------------=
ldirovr
ııncay AhdullaoA)u 207
~~0'.~:!..------------~----~=~Y~c~n=i
RM ilşrıyyatı
- :la=l~ıs~il:proqramı
(kurikut unı)üzr,
•
~ BtıRA\'.ILIŞ (UMUMİ) INAQIMTAHA~,I~-28 . . .
_ .. bağına ot qoyıırscın /ıa cumlasının sıntaktik tvhlT
1. Ay Hü eyn anıı, atın qabagma at, ıtırı qa ı ındakı
sahvinıuayyan e~in. . B) Feili xabarli sada cümladir.
A) Muayyan şa~slı ~umlad_ır.. O) ikinci daracali üzv işlanınişdir.
C) Murakkab xıtab ışlanmışdır.
E) Mubtada ixtisar edilmişdir.
2. Hansı cümlada çarçiva daxilinda verilmiş sözü digar cümla i.ızvlari ila qraınmatik cahaldan alaqaya
giran va girmayan söz kimi düşünmak olar?
A) Baha? payız, qış tadris prosesinin davam etdiyi fasillardir.
B) _::,__;__;__--,
C)';::::::=:::::====::=;'---="
O)'='=~~=
E)
3. "an, daha, olduqca, çox, lap" sözlarindan birini nöqtalarin yerina yazsaq, çoxaltma daracasinda olan
sifat yaranar:
A) Bu müğannilar ... yaxşı raqs edirdi. B) ... insanlıq heç kasi yormaz, aksina ucaldar.
C) Bu iş üçün ... azı üç mühandis lazım idi. O) Vüqar dayı kandin ... qaradinmaz adamı idi.
E) ... insan, çox hüzur.
4. Klasteri tamamlayın.
l.yüz 2.qundaq 3.öz 4. on S.o

A) 2, S B) 1, 4 C) 1, 2 D) 3, 4 E) 1, S
5. Biri anır cümlasidir:

A) Optimist insanlarla vaxt keçirin ... B) Ağıllı adam qulaq asmağı bacarandır.
C) Vali ki şeytana papışı tars geydirandir. D) Yaxşı, siz da bizimla galarsiniz.
E) Kaş bir da sani görak.
6. Dağın sarin havası, bulaq şırıltısı quzuların . . har şey şairi i/ham/andırırc/ı.
Cümlada "bir sözla" ifadasinin sin~kt'k f ks' ma/aşması - bır söz/a,
A) xitab .. . 1
un ıyası nadir?
B) umumılaşdirici söz C) a 1ava E) bağlayıcı söz
D) ara söz
7. Hansı_ sözda kar-cingiltili sa mit cu"ti..uyu.. var?

A) kulak B) qalıq ..
C) goyçak
D) talaffüz E) addımtar
2;08;---------------~ Nadirov Tuncay Abdulla oıtıı

(kurikulum) i.Jzr;-ı
il proqranıı RM Na~nyyatı
ratıS .
yenı dıışıınmalı olocaq,ağa. Numunad;-ı altından xatt çakilmiş soz d ?
waı C na ır.
__,,,s8J, . B) avazlık ) z;-ırf O) dat E) b •ı
8-~ dal5oz ag ayıcı
ı\) nıO
ada olan sözu müayyan edin.

Quruıuşca B) gözlamak C) dalaşmaq D) daraq
9.ı\) diiyrrıa E) rıyazi
.. davanmışdı? nüınunasinda avazliyin m;:ına növLinümuayyan edin

~~✓ .. •
ı0- . B) tayını C) sual O) qeyri-müayyan
ı\) 1 şara
çlvaLaK ŞiRasl va ati ÜÇ DaFa MEHRIBANLIQLA

SIXMA
Bizimaila üç nafardan ibaratdir. Man anam va atamla yaşamasam da onlarla daim alaqa
saxlayır va gözlanilmaz surpirizlar etmayi sevi ram. Anam çiyalakli kiseli çox xoşlayır. (1) Man da
afilqonaqgetmayi va sevdiyi şira ila onu scvindirmayi...
q • ömrün qürub çağında atamla anam qocalar üçün pansionata köçdülar. Anama "Alsqeymer
xastaliyi" diaqnozu qoyulandan sonra atam güclü asab sarsıntısı keçirmiş, anama qulluq etmaya
taqatiqalmamışdı. Pansionatda onlar ayrı-ayrı otaqlarda qalır, amma istadiklari qadar bir yerda
vaxtkeçirirdilar.(2) Atamla anam hamişa bir-birini seviblar. Bu ağ saçlı sevgililar qol-qola girib
parkdagazir, dostlarına baş çakir, dünyaya sevgi paylayırdılar. Pansionatda onlara laqab da
qoymuşdular: "romantiklar".
& Anamın vaziyyatinin pislaşdiyini eşidanda ona isti bir maktub yazdım. (3) Maktubda onu
na qadar çox sevdiyimi bildirdim. Yetkinlik yaşlarımdakı takabbür va tündmacazlığa göra üzr
istadim. Yazdım ki, çox gözal anadır va onun oğlu olmağımla faxr ediram._________ _
Zamankeçdikca onun sahhati pislaşdi va artıq mani tanımadı. ■ Anamın mani oğlu kimi artıq
tanımadığını anlamam mana azab verirdi. İndi ona baş çakanda, birinci mandan soruşurdu: "Cavan
oğlan, sizin adınız nadir?" Man qürurla deyirdim ki, adım Larridir va onun oğluyam. Gülümsayib
mehribanlıqla .ılimdan tuturdu. Har dafa ona baş çakand.ı bu ana n.ıvaşinin baş verarayi anı
hayacanla gözl.ıyirdim.
Yenibir gün anam va atamı ziyarata getdim va onlara sevdiklari şiralardan aldım. lavvaıca;
namın, sonra da atamın oldu-u 0 ta-a daxil oldum (4) Tabassümla bir-birimiza baxdıq, heç bir söz
demadanstulu çakib hamişaki kimi çarpayısının yanında oturdum va alindan tutdum. asi ilahi
Yaxınlıq anları idi. Man öz sevgı·mi anama sakitca izahar edir va onun dinmaz cavabını eşidirdim.
EYn· 1
zamandada anlayırdım ki, anam alindan kimin tutduğunu bilmir. Yoxsa bilir?
na . Belacaon daqiqa keçdi va man birdan hiss etdim ki, anam alinin içindaki alimi üç dafa
Sözvazışla sı xd ı. Bu, bır · neça an çakdi, amma man anamın na dema k ısta
· d.ıyını
• • an 1a d ım. Bunun uçun
- -
se. lazım de ·ıd· B b. • ·ı
yı ı. (5) Man da onun alini iki dafa nazakatla sıxdım. u ızım aı a a qarşı ıq ı sanı•
d 1 1 •
n~anı" demak idi. o, başını mana taraf çevirib navazişla gülümsadi. Onun bütün sifati sevgiyla
ne nnıışdı • e·ırd.ın o, başını mana taraf çevirib talasik pıçıldadı: "K.ımıns.ı
• •h • t
sanı, aqıqa an, sevması
•
cada vac·bd· , .. 1d ..._ k
5evd· 1
. 1
ır'. Man ağladım Bu sevine yaşları idi. Anamı mohkam qucaq a ım, onu neca ...,r
Yiıtıi dect· • ' d • ct·
• li ı_m va otaqdan çıxdım. EBBu görüşdan az sonra anam dün~as'.n_ı a~ş ı. .
ltallliııııA..,aının gün biz bir-birimiza çox az söz dedik. Amma ondan eşıtdıyım sazlar qızıla dayanlL
'""Qirlda·
ını Yadımda saxlayacaq va qoruyacağam.
·canlı alıvalatlar" ldtıılHııda
209
~~~~~-----------------Y_e_n_i_ta_h_s_i--'I p:....r_o_q:....r_a_m.:.:.ı.l.'.:(kurik
RM aşriyyatı ~
~Uh.
~
d ·ru fikri seçin.
11 Matna asasan og .. d.
• er" xastası ı ı. .d.
A) Ana va ata" A1sqeym . d 1 va bundan peşman ı ı.
1 ansıona atmış
B) Larrı oz ata va anasın ~ unda bzünü günahkar bilir.
C) Ganc oğlan anasının olum . d ·ı
arşı etınasız eyı •
D)Ata öz hayat yoldaşına q .. .
E) Ana takca öz hayat yoldaşını tanıya bılırdı.
12. Uyğunluğu müayyan edin.

1. Giriş
2. asas hissa
3. Natica
b. göz yaşlarını saxlaya bil mayan Larri
a. badasil oğul
d. qoca sevgililar
c. bigana ata
e. gözlanilmayan çiyalak şirasi
8) 1-a; 2-c,d,e; 3-b C) 1-a; 2-c; 3-d
A) 1-e; 2-d; 3-b
D) 1-a,c; 2-d; 3-b,e E) 1-e; 2-d; 3-a,b
13. Matnda avvalinda raqam yazılmış hansı cümla matndan seçilmiş "Kiminsosani, haqiqatan,sevmas;
neca da vacibdir"cümlasindaki fikrin yaranmasına asas ola bilar?
A) 3 8) 4 C) 5 D) 2 E) 1
14. Hansı fıkirlar düz xatt çakilmiş yera alava olunsa, matnin tarkib hissalari arasında alaqa
pozulmaz?
1. Bela ki, o mani tanımasa da, man onu tanıyırdım.
2. Ümid edirdim ki, bu sözlari yazmaqda gecikmamişdim.
3. O, manim anam idi.
4. Harakatlarimdan çox peşman idim.
5. Hayat davam edir, peşmançılıq heç vaxt gec deyildi.
A) 1, 3 8) 1, 2 C) 2, 4 D) 1, 4 E) 1, 5
15. Qarşısında hansı işara qoyulmuş cümlada macazi manalı söz va ya sözlar yoxdur?
A) • B) EB C) ■ D) & E) ♦
16. Matna asasan "Alsqeymer''xastaliyinin hansı xüsusiyyata malik olduğunu açıqlayan cürnlani
(cümlalari) seçib yazın.
210
d lla oğlu
Nadirov Tuncay Ab u
• ,1111 l'"" 11\llllllllJ ll'll';)
ı ıınlJ•::~==~==~=::::::-~~--------..1~~
ph''
,•ıli I • .
ı,ıınıış uın, nı nı,Hnın 111,)znıunu,11 N,ı· ı ıvv,
111
' I(••
' . ·ıl/,ıc,ı ,, ıy ıın dıız·ıı· • ı.L
l ,.,
•
ap,ınn,ıc ı
111
f '
1 (• '
•
·• •~ 1"l ııınl,ıııl y,,1111
l ,il) y,1/,lll
, s;ın cadvoli {iV va V/ abzaslar Jsasııu/n) l

tıtatna asa ---- ,ıın.ıınl,ıyın.
ıs, tndald Haminabzasdan çıxan nıildd
-a 98 Hanıı b
abzas (tezls) na zas asasında nıtıddaanın
asaslandınlnıası (faktı)
L-----~~-----------
uyğun sabablari nöqtalariıı yeri na yazın.
19.Naticalara
ı. Yaşlı ar va arvad pansionata köçürlar, çünki
2.Anaöz doğma oğlunu tanı mır, çünki
3.Oğul azab çakirdi, çünki
ıo. Matndan badii üslubun xüsusiyyatlarina an uyğun

iki nümuna seçin va seçiminizi azı
asaslandırmaqla
- cadvali tamamlayın (Frazeoloji birlaşma/ari yazmayın)
=.c.. _ Nilnıuna (SÖz,ifada, cümlava s.) asa.sıant1ınn.
.,
'
------
ltcıv 1'
~-----------------~211
Abdullaotıu
llnc:ay
Ycnı tah il proqraını (k
urıkuııı
trı)ıı
. 21-30-CU
uallara cavab verin. q;
Matnı oxııyun,
··svANKARBiR GaNcoaN ·ttlNDISTANIN A_TAIS~NA" ~aoaR

U - - lh rvar bir insana geyıın ı ımperıya mağlub olct
b ad;ı guclu su p;ı u.) H
(1940-<ı ıll;ırd;ı ır 5 Mahatnıa ..ıclı ıl;ı tanınan Mohandas Karam .ırııın
"bOyuk ruh" manasını veran çand Qa
adanı daha çox lldı
idı.. kıl kimi ışlamak üçun llindistana qayıdır. Vakii qis .
d"
Alı t;ıhsılinı başa vuran ~an Bı ~ta ya rasmisi tarafından işindan qovulur. Alçal ınınd.ıılJı
. . d d • na gora rı anı . ınış h 1
mahkama ışını u uz ug~ . ki.fi . abu! edir va 1893-cü ilin aprelında gamiyla ora yO ada
Afnkada bır ış ta ı ını q 11anır
Qandı C,mub1 . . C b AfrikaRespublikasıoda s;ıyah;ıt ed;ırk;ın d;ırj~• • v~
b . 21 tını orada keçırır. _;ınu ı -- . .
nov atı _ı dan çıxarılıı:. o, hindistanlı muhacırlarla davranış ta .
ora bınocı daracahqatarvagonun .. .. . . . rzınd~n
i . aleyhina mubariza aparmaq, ozunutamızlama va qeyrı-zorakı vata d
mayu olub va e(}!'e~ ıya . d . n aş
atal ayalatind;ı Hindistan Konqresı a lı taşkılat yaradır.
etırazını ınkışaf etdırmak uçun N . . .. .. .
Hind asıllı ınsanların vergiya tatbıq olunması aleyhına tatıl_ v~ yuruş taşkil etdiyinagora
Qandi habs edilır, lakın brıtaniyalılar vergini lağv etmaya v~ Qandını azad etm;ıya macbur olur.
Onun qalabası xabari lngiltarada yayıldıqdan sonra Qandı beynalxalq alamda tanınan fiqura
çevnlır
l93l-ci ilda Qandi Hindistan Milli Kongresinin yegana numayandasi olaraq Dayırmi Masa
Konfransında ıştirak etm;ık üçün Lon_dona gedir. ananavi hind geyiminda ic_l~s~. qatılaraq
iştırakç:ılara guclu tasir gostara bilir. Lakın konfrans o zaman 62 yaşında olan Qandı uçun uğursuz
olur.
tngılıslar Hindıstana müstaqillik vermaya hazır deyildilar va bir çox mi.ısalman va digar
numayandalar Qandinin vahid bir Hindistanla bağlı baxışlarını dastaklamirdil.ır va bütün
hindıstanlılar uçun çalışdığına inanmırdılar. Bundan sonra Qandi Konqres Partiyasından va
sıyas.ıtd.ın gerı ç.ıkildi, lakin "toxunulmazlar" kimi tanınan Dalits kastası qrupu üçün sosial
barabarlık uğrunda mubarizasini davam etdirdi. Onun kütlani s.ıfarbar etm.ık v.ı kiçik itaatsizlik
aksıyaları keçırm;ık bacarığı isa tadrican Britaniya rasmilarini onunla danışıqlar aparmağa macbur
etdı.
lkıncı
Dunya Muharib.ısi Britaniya İmperiyasını z.ıiflatdikca, Qandinin hadafl.ırı
reallaşmağa başladı. 1947-ci ilda onun ölk.ısi müst.ıqillik ald.ı etdi. Lakin hindli v.ı müsalman
ıcmalarının bir dovlatda birlikd.ı yaşaya bil.ıcayin.ı dair ümidl;ıri doğrulmadı . ölka ikiya bölündu:
Hındıstan va Pakıstana. Bu bölünm.ı daha çox zorakılığa s.ıbab oldu. Hindistanda qalmağa üstünlük
veran musalmanları qorumaq üçün Qandi Dehliya qayıtdı v.ı müsalmanların hüquqlannın
müdafıasi uğrunda oruca başladı.
Mustaqillikdan bir neça ay sonra Qandi bir dini marasima yollanarkan bir ganc hindu
fanatiki ona gi.ılla atdı". H;ımin adam müsalman icmalarına v.ı Qandinin Pakistana göstardiyi
banşıq münasibatindanqazabliidi.
21 • ~1.ıtna Jsasan hansı "n.ıtıca"nın s.ıb;ıbıni muayy;ın etmak mumükün deyi/?
Sabah
Natica
1. Qandi beyn.ılxalq arenada tanınmağa başlayır.
2. 62 yaşlı Qandi üçün Londonclakı konfrans uğursuz otur.
1
3.
4.
Qandi had.ıfl.ırini reallaşdırmağa başlayır. ___.
___
Bir cavan hindu fanatiki Qandiya ataş açır.
A 1 ll) 2 - C) 5
5.
'-- Qandini qatar va q onundan çıxardırlar.
D) 4 ------
E) 3
212 ~ıu
Abduııaoı,
Nadirov Tuncay
HMN,))I iyy,tlı
,ııı •dın
E) l., 4
ıtnıl,ı ç,ır~·ı\,ıd,ı Vl'rılnıı~ ~OlUll koııt •kqd,ıkı nı,ın<1\lnııı ~ ırhlıı 1 11(I _1 ,

!3, 1' ' ' ' yoıı ış ııuınuıı,ıııı ınu,ıyy,ın
~dın
Sözün qarşıhğı
Nümuna
halının hır qı upuııun l
laıql,ındırıııJ ,ıınıyy,ll(1,ın ınııJyy,nı ,ıl,ıın,ıtl,H ,ı goı ,>lOı l,ı
ı. • ,1yr11lll.1\1 \1 ,\\,Hl
,ı rılııı.ı ırqın,ı goı ,ı l,ıı q qo 111,1
ıkı ~l'(lıkıı h ıı ık ll
3. zıddı • ' ' ' v,ı \, ) ,ıı ,ı\ınd,ı olJn l,ım uygun,ulluq, ,ık,lık,
ço k,\\kııı l,ıı q, ll ll~l11,1llıq
4. qarşıdıırnıa reıım..ı q,ır~ı g,ılın,ı, ctıı<1z etnıJ j
5.
+
--'-
A) !, 4, 5
apartcıd
8) l., 4
balının ııııllı v,ı ırqı qruplarınd nıuna~ıb.ltd;:ı ayrı scçkılık sıyas tı j
) , 4, S O) 3, 4 E) 2, 3, S
H. Matnaa a an kla terı tamamla an ıkırl rı muayy..ın edın.
Q,od; na;ı olu" --Cr-----------~-~

1.Beynalxalqalamda tanınmağa
2.İnsanlar arasında irqi ayrı-seçkiliyin yaranına ına
3.Hindasitli insanlara tatbiq edilan verginin lağvina
4• Hindliva mlisalman icmalarının bir yerda yaşamasının mümkünlüyüna
S.Britaniyaimperiyasının zainamasina
A)l,3 8)3,4 C)2,S 0)3,S E)l,S
25,M tn
a ın altından xatt çakilmiş cümlasinda ifada olunan fikri asaslandıran faktları müayyan edin.
~-Aparteidözlarini digar irqdan üstün tutan bir düşüncanin mahsuludur.
• Omb.udsmanafv, vatandaşlıq, siyasi sığınacaq verilmasi masalalarinin halli ila bağlı CAR-ın
3
Prezıdentina, habela amnistiya elan edilmasi barada CAR-ın Milli Maclisina takliflar vera bilar.
• Natalayalatinda Hindistan Konqresi adlı taşkilat Britaniya imperiyasının tazyiqlarina maruz
4• qQalır,
anct·
qeyri-huquqi raftarla üzlaşirdi.
1•
S. lr . ınsanlara hörmat edir, onlara heç bir farq qoymurdu.
1(qı ayrı-seçkilik cinayatinin qarşısının alınması va ona göra cazalandırma haqqında Beynalxalq
onvensi b
A)ı 5 Ya ağlanmışdır.
, B) 3, 4 C) 2, 5 D) 2, 4 E)l, 4
~-----------------=:
l'ııııcay Abclulla
otlu 213
ozun ar h'blŞamaxı mepslndaçır-çırpıyığır. MirCa/a/.
0 sasın. 0 vergininsa ı
işladllmiş sözünüslubixüsusiyyati
Matnda Çarçivadaverilmiş sözün üslubi
_J
27. Matna asasan Qandinin insanlara aşıladığı an azı iki keyfıyyati yazın.
28. Matnda mötariza daxilinda verilmiş cümlani düzgün şakilda yazın.
29. HQandi Hindistanda yaşayan bütün icmaları vahid bir döv/at halında bir/aşdira bilmadi" matna
asasan müayyan edin.
o Doğrudur, çünki
30. Son abzasda üzarinda • işarasi qoyulmuş söz asasında cadvalda qeydlar aparın.
Haqlqimanada Mec:azt
manada Farqli(macazidlrsaheqiqi,haqiqidlrsa
iflanııılşdlr. C-iJ ~anm lr.(4) macazı) manadacümladaişladin.
214
d lla oğlU
Nadirov Tuncay Ab u
. roqr,ııııı (
loırllwlıını) uzra
RMN
hsllı> ------~::'....'.:~ıışrlyyatı
1
IHJHı\XILI!> (UMUMi) SINı\Q IMTı\llı\NI z
1
1rn1'
9
fonetik xususiyy;>tlvri il::>b,ığlı salıv fikri ınü::>yy d'
, •sozııı 11111 . ıııı c ın.
fJIJffııZ .. lı I il::ı deyilişi f::>rql;ınınır.
1, zUll y,ıZI Ş • ..
ı\) o, nunun,ı tabcdıı.
o)fı11
aııg q,ı• rin sayı cıngılı · 1Grın
· ·ı ·ı·ı samıt • sayından çoxdur
1
5anııl :ı • •
C)Kar ' -.ı. ffuı cdilon sait işlonın::>mişclir.
" s:ısinin cingı·ı tı·ı·ı qarşı 116 • ı Gnnıışc
· ı·ır.
1
D)uzun
' , ın r.1 ış
f,)soıd,J 'I
ıcr-Vcnn diaqramının kGsişGn hissGsi~dG "J:.'ynikölc/üsözlardir; Feildan düzalmişdir" fikirlarinin

2.Ey üçiın tünd-qara horn rla olan soz (1) hansı sözlo avaz olunmalıdır?
yaııınıası •
1-qırlamaq
B) qırğı C) qırçı D) qırlanmaq E) qırıcı
3. Sifatlardan
biri alamat bildirir:
A)nurani B) çalışqan C) dünanki D) xasis E) şirindi!
4.Hansı nümunadatabesizlik alaqasinda olan sözlar var?

A)Qapı açıldı, ağsaçlı yad adam içari daxil oldu.
B)Belacümlalaryalnız intonasiya ita bağlanır.
C)Allahbütün şahidlarimiza rahmat elasin.
D)Soyuqqış vaxtı kand evlarinin bacasından tüstü qalxardı.
E)Vüsalçantasını yığdı, uzaq maktab yolunu neca gedacayini düşündü.
5.Sinon·1 h
ım ar aqqıııda hansı fikir sahvdir?
~)S'.nonim sözlar eyni aşya, alamat va ya harakatin müxtalif sözlarla ifada olunmasıdır.
) Fıkri daha daqiq ifada etmakda mühim rol oynayır.
CJSözlar· .
D) . ın yersız takrarının qarşısını alır.
E)E!nı ~aya müxtalif nitq hissalarina aid ola bilir.
Sınonımı ar cumlada
.. har zaman bir-birini avaz ed a b'lı mı·r •
6. Hanıcins ..
A)E . uzvlarlabağlı sahv fikri seçin.
Ynı sual
B)Lı . a cavab veran üzvlardir.
ııanıcıns ..
C)Ha . uzvlar arasında tabelilik alaqasi olur.
D)Hanıcı_ns iızvlar eyni cümla üzvlarindan taşkil olunur.
E)Hanınıc~ns üzvlar eyni cümla üzvüna aid olur.
cıns ü ı ·1·
~ar quruluşca sada va ya mürakkab ola bı ır.
ildlrovT 215
uncayAbduııa oğlu
Y<•ııi l,>h'>ıl pı oqı .ııııı (I
<ıı ı il<ııJ
RM N,ışııy .ıtı -------- lııııı,
1911 u ı/d,ı /,oııtIoıı ~•I •II1111
lı /,Jqıııo~dııılı/J tuıııl,J'>ııHl,ıkı S,J/ıv 11
1,
ıı,ı il ı 1
7. /Jııııı•ııı/ıı ı/kı•,/;ıı/11/01 l ·ı~ırıın y,11.ılışı ıl,ı ' ı.ıı:ı,ıı,,,
A) ıı,ıqlı ke~ınış l,1111,111şJl<ı ~ •
H) s,ınııtın ,ıı:ılışı ıl,ı
C) lcksık ~.ıkılçının y,111lışı ılJ
D) s.ııtııı y.ııılışı ıl,ı .
I·) bıtışdırıcı ~.ııııitırı y._ızılışı ılJ
. lal lıakiıııdir. (Mark '/'ullı Sı:,eron) nunıun,ısi ,J\,l\lıHlt1 d

8. //akım danışan qaıııııı, qaıııııı ı a -~---- u1.gurı tJ~Jhı
ıııu.:ıyyoıı cdın.
Doğnıdur
rA) Hanıcın .• 1 d'
xob.ırlı ada cunı o ır. B) Xobarl.ır lsiml,ı ifadJ oluıınıu>duı.
C) ıı.ırok.ıt bıldıron ıııtq lıissasi işlanmonıışdır. D) Sozbırl.ışnıosı ışl;111111;1mı>dır.
E) Tabclı murakkab cumladir.
L
9 Sözlardan birinin lcksik manası yanlış verilmışdır:

• A) amputasiya - badanin atraf orqanlarının corrahı yolla k.:ısilm::ısi
B) depressiya - ruh düşkünlüyü, çıxılmazlıq hissi
C) çertyoj- bir şeyin kağız üz.:ırind;ı çakilmiş şorti qrafik t.:ısviri
D) dorağacı - daha çox rütubatli arazilarda yctiş.:ın iyna yarpaqlı ağac növü
E) fehmli - tabiatan darrakali, intuisiyalı
10. Hansı cümlada sabab zarfliyi işlanmişdir?

A) Nadan bu qonağı göranda allarin asir?
B) Manim sana dediklarimdan dars götürmamisan.
C) Oxumaqdan doymayan insan çatin ki kitab sevmasin.
D) Mürsal dayı har sahar Zaqatala şaharina sarnişin daşıyır.
E) Ana sobanı yandırmaq üçün meşadan odun gatirmişdi.
aDALaT HaR saHaR MaNa iSTi et R ÇÖRc:JK

QOXUSUYLAGaLIRDL
Bu gün bütün inkişaf etmiş ölkalar hüquq fakültalarinda bu hadisani danışırlar. "Berli.nd:
hakimlar var ..!" Bu hadisa dünya hüquq tarixinda alman millatinin hüquq sahasinda na qadar 31
getdiyindan, sada vatandaşların
ölkanin mahkama sistemina inanmağından
xabar verir. Bu ahva
7
1
qanunun aliliyinin qorunduğu bir ölkada baş vermişdi.

Belaki.~nlarin bir ~nü Almankralı il Frederkk1750-ciHdaPostdamdan keç~
çoxbayanirva "manaburadabir saraytikin"amrioiverir. Ertasi gün kralın adamları Po da;
5t
gedar-kan, hamin yerda köhna bir dayirman görürlar. Kralın adamları qapını döyür. Qapıda q
bir da yirmançı görünür va samimi tabassübla: "Buyurun!" . ?~
- Bizi kral göndardi. Buranı
görüb çox bayandi. Satın almaq istayir, qiymati na qadardır
Satmıram ki, na pulu?
_____________________ -----;
216 Abdullao
Nadirov Tuncay
ramı (kurikulunı) üzra RM aşrıyyatı
ı ııroQ
e~,r.ı~sı ca yoxsa bizi (sarımısan?) Kral istadi deyirik.
ı san, qo ' . .
_J\l'maQ71 Man satmadıqdan sonra kımsa manım torpağımı ala bilmaz.
r,1.ın3 0 "·: ··ran kralın adamları geri qayıdıb ahvalatı Krala naql edirlar·
' . ;ıtiOI go . . . . "
nq.ıu)'Y . bayandıymız yerda yaşayan dayırmançı dalidir Na qadar çahşsaq da
t10'3"'zataliları, •
- • .dedi b" 1 "Ç • ....
1ram • . aztaaccüb qarışıq ır sas a:
, tJ11 agırın gorum mana bu adamı",-dedi.
f(ralbır kralın hüzuruna gatirdilar. il Frederick: 'Hörmatli oca, de asan ' sahv b
53
·rrnançı 01
Da~ı an oranı zorla alma ist a iram. a qadardir qiymati? Rahat olun, könlünüzdaki
·siinuı, m ..
dUıııu deya bilarsınız.
rahat ahv başa düşmamişam, adamların da dünan bunu dedilar. Cavabım eynidir:
1"111ati
qr - xeyr s
ı•
•satııııram--- •nad etrna pulunu artıqlamasıyla veracayam.
-QOC3, 1 ' .
-San bir kralsan va pulun çoxdur. Get Almanıyanın har yerinda saray tikdir. Buranı mandan
i ladirdi.Ona da atasından qalıb. Manda övladıma veracayam. Satmıram ..!
31-valatamş
Frederick • qa 1xır: "Unu tm a k"ı man kr a 1am ...1"
ayaga
~ayirmançı krala baxır va tövrünü pozmadan: "San da unutma ki, Berlinda hakimlar varS
Heçbir güc, heç bir siyasat, hatta kral bela olsa, adalatdan üstün deyil. Heç kimsa adalatin
. bı·ımaz orada otura bilmaz".
iıStUna çıxa •
iUardirki, Postdamda Sansosi sarayı va Dayirman yan-yanadır. Kral va dayirmançı adaJatla
u oldular.Saharlar il Frederick arxa bağçaya çıxdığ1 zaman dayirmançı ona saslanarmiş: ·Eyy,
;;erici<.çörakbişirdim, göndarimmi?"
0
Buhaqdail Frederick danışarkan deyirmiş: "adalat har sahar mana isti bir çörak qoxusuyla
flirdİ-·
ıı. Mama
asasanhansı fıkirlar sahvdir?
1.Almaniyadahüquq sistemi sağlam tamallar üzarinda qurulmuşdu.
2.Qocadayirrnançının Berlinda yaxşı hüquqşünas dostları var idi.
3."Köhnadayirrnan"qayda-qanunun na qadar güdü olduğunu göstardL
4.KralFrederickdövlatin qanunlarına hörmatla yanaşır.
5.Qocaasarinsonunda kral sarayına köçür va Frederickin qonşusu olur.
A)1,2 B) 2, 5 C) 4, S D) 3, S E) 2, 4
12
•Matndahansı suala cavab tapmaq mümkün deyi/?
A)KralFrederikinsarayı harada tikilir?
B)Q~canaya(va ya k:ima)arxalanıb krala qarşı öz haqqını müdafia edir?
~ Kohnadayirmanı sökmak niya mümkün olmur?
Qocailakralın dialoqu neca tamamlanır?
E)Alnıaniyanı
n paytaxtı hansı şahar .ıdı?
.
lJ, M.ıtn
a asasan"B ı · . ·ı
A)Alnıa er ında hakim/ar var!" cümlasinin şarhı ola bı maz:
B)Qa n ınahkarna va hüquq sistemi sağlam tamallar üzarinda qurulub.
nunqarşı d
C)Sad sın a har kas barabardir.
D a Vatanda -
lBerlin h . şın huquqları qanunla qorunur.
l>li\ Şa an h ki 1 . .
·ı ullc.ıdaki a m annın adalati ila maşhurdur.
hlahkama sıstemı
• · takca kralı toxunulmaz • d.
etmış ı.
~lto-,1'
llııcay Abduııa oğlu 217
Yenı t,ılı~ıl proq, ,ınıı (kuı
ı 1<ıı hını l
R, ,ı il \',ili . Utı~
1 kııııi qor,ı d,ıyırındııçıııııı t•yı ın,> q'ı>.,ır Çı~,ırh
)n ıı I' 111,ıhk,ılll,l ,ı g •ı~ ı v,ı o l,1111,111nı:-ılık,ııth> ı,ı
l ,' ı\,
14
·' ,.., v ı ·1<1dır 1')
(l q.:ıı ,il • lı •ııısı
•
ııshılıcl,ı O ,ıc, C) lı,>d ii D) J)lllılisistlk •. r-ı!-ınıl ')"uz
" ,,11.
B) rlmi
rkib hıss:-ısinin pl,1111

. ol,ı bilmn:
ıs. ~ı.ıın.:ı n .,~.ın he bıı ı::ı . . .. C) iki qonşıı
• d k'1 "h ıkıııı dost 1aı ı
A) Qo ,ınııı Oer1ın ::ı _' . D) Satıl.ın dJyirm<1n
B) d,ılat;ı wsliın ol,ın lıokıııdaı E) g,ırgiıı tlı•ı
u oq
1 rı i b::ıdii ü Jubuıı xüsusiyyotlorinJ uyğun olar<1qz;ın ,

16. M t nda nltıııdan xatt çakilıniş ctiııı , gını;ı •.
,
dırm kl;ı ycnidan yazın.
17. Çarçivaya alınmış cümlanin mazmununda düzaliş etmakla cümlani yeni dan yazın.
18. Mötariza daxilinda verilmiş söz o HaQiQi // o MaCAZİ manada işlanmişdir (✓).Siz bu sözüfarqli
manada (haqiqidirsa macazi, macazidirsa haqiqi manada) cümlada işladib yazın.
19. Matndaki obrazların xarakterina uyğun olaraq obrazlar xaritasini tamamlayın.
obrazlar
dayl,manç, <q inadkar
kral -< adalatli
218
Nadirov Tuncay AbdU

ııa oğlu
---
qraıııı
(kurikulum) uzrn
:::,:..:.:----'-------------
ıhsıl rro .
,,,nıl• b' "ususiyyatlarına v nıatndan eçilnıiş 1 .. RMN.ışriyyatı
ll iLi ı 1uıı1unal;:ır;:ı a
ının . ·ş .. .. sasan cad ı·
10 .ıP ,ıaıııiıı gırı .
I" ·ııin üslubı
·ssası .
Nunıuna (cumla va ya M
ifada) -~tinindigar hissasinin
us ub· ..
v;:ı ı doldurun.
Nümuna(cümlava ya
hl ·,,vatları -+--~--~---- ı xususiyyatlari
xiisııSIJ,. ifada)
------ Matni oxııyun, 21-30-cıı sııal/a

-------1-
PİŞİYİNİZ sizaGÜLÜRMÜ?
ra cavab verin.
______ _
I) Ev heyvanı saxlayanlar yaxşı bilirlar: ela bir zama

( . . n gal'b . .
ı çatır kı, aılanin tamhü 1
. ünaı çevrilmiş heyvanla sahıbı arasında emosional bağ2 yaranır. Bas b .. .. .. ~uq u
üZV . • • • • b• • h u ozunu neca buruza
·r?İtimizin va ya pışıyımızın ızım aqqımızda na düşündüyünü anlaya b·ı· I ırı'k• Bazan ıtımızla
.. .
ven · .. . • d k" .. "k
"hbat
so edirik, pışıyımız an usuru
.. .. , tutuquşumuza özümüz haqqında b aşqa h k'
eç ıma deya
bilmayacayimiz şeylar danışırıq. Butun bunların tamamila manasız olduğunu bilsak da üra i ••
darinliyindaonların bizi başa düş?üyüna ümid edirik. ' Y mızın
(il)Bizna üçün gülürük? insanların özlarinda gülmak qabiliyyati inkişaf etdirmasininsababi
tını olaraqmalum deyil. Hansı dilda danışmasından asılı olmayaraq yer üzünda gülmayan insan
)'Oxdur.Vahamımız bunu düşünmadan, spontan 3 şakilda edirik. Gülüşümüz hardansa içarilardan
plirvabizheç cür onun qarşını ala bilmirik. O, siyaratedicidir, sosialdır, qadim insanlar gülmayi
ılanışmağa başlamazdan daha avval öyraniblar. Gülüş insanları birlaşdiran element/ardan4 biri
~b olunur.Ancaqbaşqa bir nazariyya da var - guya bu sas na vaxtsa tahlükayla bağlı xabardarlıq
rolunuoynayıb.
siqnah
Qısası, niya güldüyümüzü bilmasak da, bunu hamımız edirik. Bas heyvanlar neca, onlar da
gülabilirlarmi? Bilmirlarsa, niya?
(III)Qarğalar va qarğakimilar ailasinin digar nümayandalari özlarina yem alda etmak üçün
miıxtalif "silahlardan" istifada edirlar va bu onların halli saviyyada intellekt sahibi olduğunu
Côstarir. Qarğalar ham da yırtıcıların quyruğundan tutub dartır. İndiya qadar hesab olunu~duki,
oıılar bunuyırtıcının diqqatini yayındırıb onun yemini oğurlamaq üçün edirlar. Ancaq qargaların
beçbiryem olmadığı halda da bela davrandığını göranlarin sayı artır.
iV) · • . •
. ( Bızımla birlikda yaşayan itlara va pışıklara ga ınca. !2
r . nlar hjza ı:üta. attdan-altdan
•
liıimı, ~..;_ . ::··-_ -·· ••• .. . ld gu·nu sübut edan dalıllar var.
~ İtlarda gülmaya banzayan qabı ıyyatın ° u 1
uıı, in 1 1 • göra badan temperaturunu
. sanarın darindan fısıldamağmı xatırladır va parametr arına
'-ııiınıay.ın agır - nafasalmadan farqlanir. . k • tiqamatinda olub.
(V)p· ·ki alarınıs gızlatma ıs
ışı arin takamülü isa vahşi tabiatda emo ı 5
mnun olduqları
!Y.
~- d
ıtl.ırct.ı . 'ki daha çox hayat an ma
'-ıx n xeylisonra ahlilaşdiriliblar. Doğrudur, pışı ar . d' qati özüna calb etmak
inodru Idayırlar, ancaq bu, bir çox başqa şeyin da göstaricisi ola bı 1a~ - ıql yırlar ancaq onların
an tut d ilik etmayı xoş a '
ti . muş stress alamatina qadar. Pişiklar aca .. ltmak maqsadi hiss olunur•
.ırınct;ı Yllmorhissindan daha çox sahibinin diqqatini özüna yona 'b Ona göra da arxayın
+ El . k'I "but etmayı • •• d
bııars· 111 . dacal va şirin pişiklarin da güla bildiyinı hala su.
1
bilsa amin olun ki, fürsa
12,Pişi . . bTyyata
1 yıya ana ,
~ yınız sizi lağa qoymur. Ancaq bela bir qa 1
219
~M Naşı ryy.ıtı __________________
»t~~_!l'.l~!_ Y_c_n_ı_La_h_-,_ıl...!p_r..:;o~qt.:.r:::.a:.:.rlı'..'..ı~(k llrıkuıu
.
2 ı. Matna asas,ırı han ı fıkir doğru deyll? . . tn) Utr~

A) Elm ılların• gulduyumı Sltblıt ctsa da ' pişiklar barasında dJqıq . . . bır >CYdcmırl.ır·
B) Guluş ınsanları
• b'ıraş
1 d'ıran m"navi
" so ial
. .dayarlard.ln
. r bıı ıdır.
C) Yer üzünda bütün insanların gulmJ qabılıyy.ltı v'a . . , .

O) Bazan heyvan a 1ıı·b·ı ı·ı .:ı onlın lıeyvanı arasındcı
. cmo:.ıonal
, , yar<ınır.
bag .
E) 1•nsan 1arın oz ı arın d..,
., gulm"kv bacarığmın 111kışaf cttlırııı.lslnın SJbabı aydıncı 'Yıl
L •
22. Matnın üslubu ila bağlı han ı fıkir doğrudur?

A) Obrazlı, emosional badii nümunadir.
B) Tabıilık va sarbastlik aparıcıdır.
C) Sözlarin çoxu terminoloji funksiya daşıyır.
O) Mücarrad obrazlılıq bu matnda yoxdur.
E) Daqiqlik, konkretlik va manliqilik asasclır.
23. Üzarinda raqam yazılmış sözlar asasında uyğunluğu muayy,rn celin. il ansı variantdakı ıfad;ı hcçbır
sözün izahı ola bilmaz?
A) "insan bad;;ıninin bir hissasi; orqan, aza" manasındadır.
B) "bağlayan, birlaşdiran, alaqalandiran şey; alaqa, rabita" manasındadır.
C) "heç bir xarici tasir olmadan ÖZ·Özünameydana çıxan• manasındadır.
D) "ünsür" manasındadır.
E) "hayacan, taassürat" manasındadır.
24. "İnsanlar gülmakdan başqa maqsad üçün da istifada ediblar" müddaasını qarşısında roma raqamı
qoyulmuş hansı abzasdakı fikir asasında asaslandırmaq olar?
A) 1 B) il C) ili O) iV E) V

A) Pişiklar-+ güla bildiklari isbat olunmayıbdır.
B) Pişiklar-+ itlardan sonra ahlilaşdiriblar.
C) Qarğalar-+ yırtıcı heyvanların quyruğundan dartırlar.
O) Qarğalar-+ hazan yırtıcı heyvanlarla aylanca xatirina oyun oynayırlar.
E) İtlar-+ Gülmaya banzayan qabiliyyatinin olduğunu asaslandıran dalillar var.
26. Müasir dünyamızda itlardan hansı sahalarda istifada olunur va onların insanlara na kimi faydası
var? an azı bir sahanin adını va itin gördüyü işi (faydanı) yazın.
220
dullaoğlu
Nadirov Tuncay Ab
ranı 1
( kurikuluın) üzra
silproQ
ıJh k.l • • 1 • badii sual I b RMNaşriyyatı
,.~ı dan xatt Ç:J ı ınış cuın anın
;ıaltıll o u olmadığını
• tJtnd asaslandırın.
z,· ıdır, çüııki
dil ua
_.sa
.• ua1 deyil' çünki

~ sadıı 5
tünd-qara harflarla verilmiş sözün kontekst •

1aın d3 . .. a uygun qarşılığını •• .
zs. . qarşılıgı ınatndankanar cumla tarkibinda işi ct· muayyan edıb yazın, sonra
i a hanı 10 a ın.
Qarşılığın işlandiyi cümla
29, Qarşısında + ..işarasi

. qoyulmuş
. cümlada hansı üslubun xüsusiyy--t·ı
" var?. H-- • us
.,mm •• 1ubda başqa hır
•
cümla va ya soz hırlaşması yazın. Yazacağınız nüm una+ işarasi qoyulmuş cümladakialamatla eyni
olmasın.
lO.Aşağıdakı parçanı matna artırsaq, bu parça matnin neçanci yeni abzası olacaqdır?
"Fransada "Puy de Fou" istirahat parkında zibillari tarbiyalandirilan altı qarğa toplamağa başladı. Bu
qarğalar topladıqları siqaret kötüklari va s. üçün onlara göra ayrılmış yem qutusundan öz zahmat
haq/arını alırlar".
~--------------------;2;21
rovrıın
~y AbduUa
o lu
Ycnı t.3hsil proqraını (k .
urıktıı
RMNaşriyyatı lıııı)
.. UMİ) SINAQ iMTAHANI - 30 tı~t~
BU
RA XILIŞ (UM ·
·f tdir?• (Tam cavabı seçın)
• sözlar dan I1ansılar sı a aq 4 qu quşları
1. Numunada işaralanmış ıduruı suyunda agapp •
bir-birina
Marmar' üzlüklüı havuzun dun naz
soıo
dimdik/aşirdi/ar. [N.Hacızada) C) 2, 4 D) 1, 2, 3, 4
·saıo
A) 1. 3 B) 1, 3, 4 E) 2, 3, 4
• •• kkab cumla.. Oldug•unun sübutu hansı banddv göstvrilmişdir?

2. Nümunanin tabe I mura büıüşdümii,
' Biryarpaq ya soldu,ya
A ·rısı canına düşürdü onun. (T.Bayram)
9. .
I • • • tanmışdır.
k'I B) Aydınlaşdırma bağlayıcısı işlannıişd·ır.
A) Şart şa çısı 4ış . _1 dır D) Takrar olunan ya bağlayıcısı işlanrn· d.
C) Taraflari -mı adatı ıla bag anmış • ış ır.
E) Bağlayıcı söz işlanmişdir.
3. Nümunanin morfoloji tahlili ita bağlı fıkirlardan hansı sahvdir?

Balka,kömak umur sahil/ar bizdan
Qaynadır yağışlar nahang daniıi.
Sulara baxırıq pancaramizdan
Sular ayırmışdır sulardan bizi. (N.Xaıri)
A) qaynadır- feildir, ili şaxsin takinin şaxs sonluğunu qabul etmişdir.
B) Nümunada işlanmiş sular sözlarinin har biri ismin farqli halındadır.
C) asas nitq hissalari ila yanaşı, kömakçi nitq hissalari da işlanmişdir.
D) danizi - isimdir, tasirlik haldadır.
E) Nümunada say va zarf işlanmamişdir.
4. "Yol"sözünün digarlarindan farqli manada işlandiyi bandi müayyanlaşdirin.

A) aymayib dizini na qüssa, na qam,
Kasmayib yolunu na duman, na çan. (H.Abbas)
B) Bu yolda uzaqdan ot tayasına oxşar bir şey saralırdı. (İ.Malikzada)
C) Şirvana gedan yol az qala bütün dünyanın ticarat alamina malumdur. (a.Cafarzada)
D) Gazdi rassam o şahari sevindiyindan,
Har küçani, har bağçanı yüz yol dolaşdı. (a.Camil)
E) O, dağ yolu ita nahang bir maşının şaharin sassizliyini ayaqlaya-ayaqlaya galdiyinigöfdU.
(B.Bayramov)
5. Han~_ı sö~ birlaşmasinin asas tarafına qrammatik şakilçi artırmaq olmur?

A) kuçanın sonu B) bu kitab C) kt b. b.
•• ma a ın ınasını
D) sızın yol E) Bakı küçalari
6. Hansı fik!r ~-nksional üslubların hamısına aid edila bilar?

A) adabı dılın normalarına tabedir. •
B) Yazılı va şifahi variantı olur.
C) Haqiqimanalı sözlarla yana ı .k f . .
D) Sxemva qrafiklard-- . t·~ dş 'poetı unksıya daşıyan sözlarin da işlanmasi şartdır.
. on IS lıa a olunur.
E) lstıfada olunan sözlar xalq danışıq dilina yaxın olmur.
-;------_::_::~~=~~~~-------___-::ğlU
222 Abduııao
Nadirov Tuncay
(kurikulum) üzra
·ı proQraını.l.'..:::.:---~--------------
ır1ıı
ıaıısı ı· d ·ı . h'
. iva daxi ın a ven mış ıssa talaffüz ed·ı . RMNaşriyYatı
da çaı Ç □- ı mır?
soı
051 B) oke n C) sariş~ D) ak.D-
, HJ 1.. at ~l E) müctct
,.A)fa~e
da bütün sözlar sahv yazılmışdır?

car"a ..1 •
5.H,111sı cr"çilçiraq,
ınacara, u vı 8) ajdaha, ülvüyyat öt .. .
. xa • y .. D) • gun, seçkı
~ıhus~ ıaJıiya, ambar, sra~agun aczxana, qeyri kafi, ile ..
·ısoı~ıt, d küsgün,şaıya g yguzar,aşpaz
L it asan '
E).sva'
kanarıııda yayda biçilan çal tik zamilari bozarırdı" (F K .

9.•)'o//arın mişdir? • arımzada) nümunasindahansı cümla
• iş/anma
uzVU"btada 8) tamamlıq C) tayin D) zarflik
A)nıu E) xabar
tsl ·zgalan döşaksiz oturar'' nümunasi sada cümlanin hans .. .. .

10.'Dava . . .. .. ı novuna aıddir?
A)ümumı ş~xslı cumla B) muayy~n şaxsli cümla
C)şaxssiz cumla . .. D) adlıq cumla
E)qeyri-müayyan şaxslı cumla
Matni diqqatla oxuyun va 11-20-ci tapşırıqları matn asasında cavab/andırın.
YENİLİKLa GaLaN UĞUR ...
Ravayata göra, ucqar ayalatlarin birinda Deni adlı nitq mahdudiyyati olan, yani kakalayan,arıq,
ç;ılimsiz birgancyaşayırdı. O, hamişa atasına kand tasarrüfatı işlarinda kömak edirdi.
Denibir gün özünü başqa işda sınamaq maqsadila yaşadığı yerdan ayrılır!, höyük şaharlardan
birinagalir. O, burada özüna iş axtarmağa başlayır. Uzun axtarışlardan sonra, nahayat ki,
mağazalardan birinda satıcı kömakçisi olaraq az mavacibli bir işa başlamağa razı olur. İlk gündan
mağaza sahibibu ganci sevmir va ona qarşı adalatsiz davranmağa başlayır. Lakinsatıcı xahiş etdiyi
üçünonu işdan uzaqlaşdırmır2. Deni çox işladiyi üçün yorulurdu, amma onu sevmayan mağaza
sahibinin iradlarından qorxduğu üçün yorulduğunu gizlatmaya çalışırdı. Amma bir gün o, huşunu
itiribyera yıxılır. Bu hadisa mağaza sahibi üçün yaxşı bir fürsata çevrilir. Lakin onu birbaşa
qovınayıb şart irali sürür. o va satıcı arzaq gatirmak üçün gedacakdilar. Deni bir gün mağazada tak
~!amali vadigargünlardan daha çox mahsul satmalıdır. .. .. .
. Denibütün gecani yata bilmir, onu fikir aparır3. o, nitq mahdudiyyatina gora, muştar'.larla
bırbaşa ünsiyyatagirmakdan çakinirdi, amma macbur idi. Mütlaq nasa düşünmak lazı'.11dır. Bırdan
on~n ağlına bir fikir galir4. Sahar hamıdan tez oyanır va iş saatının başlam~s'.n~an bır ~aat :ya~
nıagazaya galir. O, kiçik kağızlar kasirs va bütün mahsulların üzarina taxmını qıymatını yaz . g
bqauşlayır. Bu minvalla alıcılar mahsul un üzarindaki qiymati göran zamab~onuhnlalunzudn.,qdı·qıal:i~
rnıaya d ·ı dT d' har hansı ır ma su u .,
qiynıatı. caq
olm d
ılar. O dövrda alış-veriş bazarlıq yolu ı a e ı ır ı,
h ıı
b . d yaratdığı ortalama
üzarina eynın a
qiynıatl . ur u. Deni bunu nazara alaraq, ma su arın. ·a·k' Denihamin gün,haqiqatan
d;ı satı arı yazırdı. Hadisanin an ahamiyyatli maqamı ondan ıbarat ı ı ı, ld" edir Deninintatbiq
• cı va - daha çox qazanc a O
etdiı,; .. magaza sahibindan daha çox mahsul satır va d . m"tı· öyranmak üçün çox
•
,, usu]i I istayan a qıy "'

~~ iti . . nsanların xoşuna galmişdi. avvallar nasa a maq y b lıcılara rahatlıq yaradırdı.
Onıartdıla~. Yenisistemda har şeyin qiymati üzarina yazıldıgından u, a
cllarlıgı b"d • d"l • • yaxşı
Deyuana.. u calarina uyğunlaşdırıb edır ı ar. . disadan sonra Deni alış-verışın .
&etdiyın•1 gora, bu hadisa real hayatda baş vermişdır. Bu h~ 1 du"nyadailk supermarkett açır
.. va ço . .. k bu sıstem a
·•oıııııı x gahrlibir sistem olduğunu başa duşara
5ahibina
çevrilir.
~-------------------------2~2;3
llrıcay Abduııa oğlu
Yenı tahsil proqramı (k .
urıkuıu
llı)u,
RMNaşriyyatı 7 •ta
. nsöyl,mı.ıkolar.
. · hissasına .ısasa .. .. d ..
ıı. Hansı fikri matnın natı~a. . minlikla söylamak mumkun ur.
A) Hadisanin baş verdıyını a .
• ehtımalı var.
B) Hadisanin baş vermas~ .. dü unmak olmaz. . .
C) Bu hadisanın baş ve rd ıyını ş iması imkan xaricındadır.
I
D) Burada danışılan hadisalari~ r:a olduğunu duşünmok olar.
E) Hadisalarin ancaq sonunun ogru 0
. vl ki teri davam ctdiro bilor:

12. Matnda farqlandirilmiş cümla ıla bag ı as
H.ımin cümla
1 l
Obrazın düşdüyü vaziyy.ıt
barada malumat verir. • •• ...
1. yalnız informativ funksiya daşıyan sözlard,m ibar.ıt~i~.
2. badii üsluba xas olan bazi alamatlari özunda aks etdırır.
3. oxucuda marhamat hissinin oyanmasına sab.ıb olur.
4. adabi dilin normalarına tabe olmayan cumladir.
A) 1, 4 B) 3, 4 C) 1, 3 D) 2, 4 E) 2, 3
13. Hansı fikri matna asasan söylamak mümkündür?

A) Şahara işlamaya getmak qararına Deni başqalarının takidindan sonra galir.
B) Deni işlamayi sevmirdi.
C) İşladiyi mağazadakı satıcı Deniya qarşı aks-mövqe tutmurdu.
D) Mağaza sahibinin şart irali sürmasi onun Denini inkişaf etdirmak istayind.ın irali g.ılirdi.
E) Deni avvallar müşahida etdiyi qiym.ıt yazma metodunu tatbiq etmakla vaziyyatd.ın çıxış yolu
tapır.
14. Matndan hansı naticani çıxarmaq mümkündür?

A) Kiçikyerlardan şaharlara getmak uğur qazanmağa sabab olur.
8) Bir uğur qazanmaq üçün mütlaq başqalarından maslahat almalısan.
C) Ticarat sahasini seçanlar mütl.ıq yenilik etmalidirlar.
D) İnsanlar gözlanilmadan galan yeni metodlara tezlikla alışa bilmirlar.
E) Fiziki qüsurlu olmaq camiyyatin digar üzvlarindan önda olmağa mane olmur.
15. Hansı nümunanin üslubu matnin üslubu ila eynidir?

A) Qayıq süratla iraliladikca suyun sathinda cıgvır kimi· ı d
B) y · · 1 . . .. ız qa ı r ı.
C) Senı ır yer arının açıl~a_sı muvafıq orqanların qarşısında duran vacib masalalardandir.
onet ar va marşlar şaırın yaradıcılığında geniş yer tutur
D) Azarb,aycan Respublikası Konstitusiyasının 109-cu maddasinin 32-ci bandini rahbar tutaraQ
qarara a ıranı.
E) Musiqisiz dialoqlarla .. b ı n sına
operetta deyilir. nov a a an ayrı-ayrı musiqi nömralarindan ibarat teatr tamaşa
;;22;
.. ----------------------:;
NadirovTuncayAbdulla
amı (kurikulum) üzra
raıısil proQ~::::~~~:~:::-:::~=~--------.!~~~~~
\'enı• d • d.. d
oeniniıı yaşa ıgı ovr a mövcud olan I
RMN .
aşrıyYatı
6 ı,ıatndan "staran bir cümla seçarak yazın. a ış-veriş qaydalarının
l ~ıduğuııu go müasir dövrdan farqli
Deni insanlarlaünsiyyatqurmaq istamirdi.
Denimahsul/arın üzarina kağız qoyaraq

qiymatyazır.
_J
--
18.Fikridoğru tamamlayan cümlani seçin va fikrinizi asaslandırın.
Deninininsanlarla ünsiyyatdan qaçması:
o ona qoyulan qadağaya
o özüila bağlı bir sa baba göra idi, çünki .................................................................................
.
□ yaşadığı yerin dilini bilmamaya
•••••••••••••••••••••·•······························
......., ......................
.
···········
..........................................................................
.
19.Filosofal-Farabiya aid "Bütün üzvlari eyni cür düşü nan camiyyatinkişaf eda bilmaz"aforizmini matn
ilaalaqalandirin. Fikirlarinizi an az iki cümla ila ifada edin.
ıo ..
•Uzarinanömra yazılmış sözlari cadvalin müvafıq xanalarına azın.
Mac:al•aııda
----- J
~--------------;;225
J
?lllcayAbdu11ail
Yeni t<>hsilproqraın 1 (
RM Naşriyyatı kur·k
ı uıunı
. . . n va 21-30-cutapşırıqları matn asasında cavab/and l 1Jıtd
Matnı dıqqat1a oxuyu ırın.
oa varaNüçüNı
QüRearoa
1920-ci ilda müstaqil respublikamızın süquta uğramasından so.nr~ ~aqib olunduğu Üçün
tutaraq mühacirat hayatı yaşamağa ma.cbur olmuş h,rn~vatanlarımızın hayatının araşctırı~arica ijz
höyük rolu olan insanlardan biri da Ramız Abutalıbovduı. .. . rnasında
?-ci ilda Ordubad şaharinda anadan olmuşdur. Muxtalıf vazifalarct
R•AbUtal Ib OV 193 · • T k·ı T h ·ı El a Çalışct
sonra 1985-1993-cü illarda Birlaşmış Mıllatlar aş ı .atının da sı. ' m va Mactanıyy;ıt. '9dan
1
katibliyinin - YUNESKO-nun amakdaşı olmuşdur. 8 u a 1I qurum a_ ış ayarkan xalqı ü .. . Üzra
• r· • d "l • h " çun bı
ahamiyyatli işlar görmüşdür. Bela ki, onun say 1arı navıcas}n a çarışa ar va "Muğarn" r Çox
Omumdünya irs siyahısına salınmış, Fransanın azadlıgı ugrunda halak olmuş azarba sanaıi
Rodez şaharinda abida qoyulmuş, Azarbaycan alyazınaları YUNESKO-nun "Dünyanı YcanJııara
kataloquna daxil edilmişdir. Ramiz Abutalıbovun birbaşa iştirak, va YUNESKO-nun xatti~I Yaddaşı'
ölkalarinda Azarbaycan tarixinin, madaniyyatinin, incasanatinin tabliği ila bağlı saysız ~ ~v~opa
keçirilmişdir. Onun Qarabağ hadisalarina hasr etdiyi dörd kitab Fransada naşr olunmuşdur. ; 9hırlar
ilda Fransada .................. "Azarbaycan evi"nin yaradıcıları R.Abutalıbov va "Azarbaycan" qaz:t~u
redaktoru olmuş mühacir Ceyhun Hacıbaylinin oğlu Timuçin bay idilar. ının
İşi ila bağlı olaraq Fransada yaşayan Ramiz Abutalıbov bu ölkada mühacirat hayatı yaşa
ictimai-siyasi xadimlarin hayat va faaliyyatini darindan araşdırmışdır. Onun araşdırma~ış
naticasinda alda edilmiş xeyli sanad ölkamiza göndarilmişdir. Takca onu qeyd etmak kifayatdir~'
görkaınli dövlat xadimlari alimardan bay Topçubaşovun, Ceyhun bay Hacıbaylinin arxivlarini~
ölkamiza göndarilmasi va Milli Arxiv İdarasina tahvil verilmasi mahz bu vatanparvar insanın adı
ila bağlıdır. Fransanın müxtalif şaharlarinda dafn olunmuş faal mühacirlarin uyuduğu yerlarin
tapılması va qabirlara Azarbaycan xalqının övladı olmaları haqqında xatira lövhalarinin
vurulması onun digar mühüm xidmatlarina misal göstarila bilar. Bundan başqa, R.Abutalıbovun
saylari naticasinda "Qafqaz günlari" asari ila Fransada maşhurlaşan azarbaycanlı yazıçı Banin
ölkamizda da tanındı, adibin asarlari öz vatanina yol tapa bildi. 2004-cü ildan Rusiyada yaşamağa
başlayan Ramiz Abutalıbov başladığı işi burada da davam etdirmişdir. Onun taşabbüsü va iştirakı
ila Rusiyada Azarbaycan tarixi va madaniyyati haqqında on bir kitab naşr olunmuşdur.
R.Abutalıbov
1998-ci ilda Azarbaycan-Fransa dostluq münasibatlarinin möhkamlanmasinda va
inkişafında xidmatlarina göra Fransa prezidenti Jak Şirak tarafindan bu ölkanin an yüksak mükafatı
olan "Faxri Legion" ordeni ila taltif edilmişdir. 2010-cu ilda isa Rusiya prezidenti Dmitri Medvedev
tarafından "Pu kin" medalına layiq görülmüşdür.
21. Hansı sualın cavabını matna asasan tapmaq mümkündür?

A) alimardan bay Topçubaşovun şaxsi arxivinda hansı qiymatli eksponatlar var?
8) R.Abutalıbov hansı universitetda tahsil almışdır?
C) "Azarbaycan evi" hansı böyük tadbirlara ev sahibliyi etmişdir?
D) R.Abutalıbovun amayinin qiymatlandirilmasini hansı dalillarla isbat etmak mümkündür?
E) Azarbaycanlıların Fransanın azadlığı uğrunda vuruşması na zaman baş vermişdir?
22. Nöqtalarin yerina uyğun galan söz hansıdır?

A) tamsil olunmuş B) tasis olunmuş C) tayin olunmuş
D) tamin olunmuş E) tanqid olunmuş
23. Matnin üslubuna aiddir:

A) Matbuat dili hesab olunur. B) Badii tafakkürün mahsuludur.
C) Dövlat ahamiyyati daşıyır. D) Mürakkab cümlalardan çox istifada olunur.
E) Nazın formasında da yazılır.
-----------------------------Abduııaoğl~
226 Nadirov Tuncay
1 roqr,ıını
l l 1ı,1 p
(kurikulurn) üzra
RM Naşriyyatı
~.
urJtlar-Hadısalar xanalarından ibarat olan b. fik•
rvıakdll· . ır qra ı ın "Makan" xanasına "Fransa"
2•· Vcrilanlard.:ın hansı hamın qrafikin "Hadisal~ .. .
ıııııŞC1ır. ur xanasına yazıla bılar?
\/azı . uçin bay Hacıbayov
' A) Tını
On bir kitabın naşr olunması
l3) . 1 ~tli arxivlarin alda olunması
C)Qıyn u .
Ordubad şalıarı
~? "Puşkin" mükafatına layiq görülma
Hansı cümla matnin giriş va asas hissalarini alaqalandira bilar?

2 • A) Bel.-ı nüfuzlu mükafatlara layiq görülmak az adama nasib olur.
5
l3) R.Abutalıbovun hayatı haqqında malumatlar alda etdiyi şaxsiyyatlard;ın biri da Yusif Vazir
ç.-ım.-ınz.-ıminlidir.
C) Londonda "Azarbaycan memarlığı" sargisinin, Strasburqda azarbaycanşünaslıq üzra konfransın

keçirilmasionun YUNESKO-dafaaliyyati dövrüna aid hadisalardandir.
D) Onun vatani üçün gö rd üyü işlarin miqyasını sözla tam ifada etmak mümkün deyi!.
E) R.Abutalıbov Rusiyada yaşadığı dövrda da kütlavi informasiya vasitalari ila sıx alaqa
saxlamışdır.
26. M;ıtnin iki abzası qasdan birlaşdirilarak çarçiva daxilinda bir abzas kimi taqdim olunmuşdur.
Çarçiv.-ı daxilinda gizladilan ikinci abzasın ilk cümlasi hansıdır?
27. M.-ıtndan "Azarbaycanın madaniyyati, tarixi ila bağlı mühüm hadisalar dünyanın diqqat
markazindadir" müddaasını tasdiq edan bir fakt seçarak yazın.
Fakt: __________________________ _
28•Mat na .-ısasan, "Masa,r-ı fi ı· u··h,·tı.,r insanın qalbinin vatani üçün döyünmasina mane ola bilmaz"
1 a ar, arq ı m 0
n.-ıticasini çıxarmaq mümkündürmü? Cavabınızı seçin va asaslandırın.
Mümkündür,çünki __________________________ _
Mümkündeyi!, çünki
NadirovT w 227
uncay Abdulla oglu
Yeni tahsil proqrarnı (k .
RMNaşriyyatı . . . . urıkuıuıııı
. .. . vvalca sababini, sonra ısa natıcasını muayyanlaşdirin ltıt,
29. Ortadaverilmış cumlanın a •
Baninadlı azarbaycanlı adibin asarlari

Natica vatanindatanınmırdı.
30. Görkamlialim Elmira~~iyevavatanparva~ ~z~rba~canlı Ramiz Ab_utalıbov haqqında yazırdı: •0

asas arzularından bırı Azarbaycan tarıxının bır sıra dramatık hadisalarini, xalqımız _nu~
oğullarının ta/eyi ifa bağlı haqiqatlari barpa etmak idi". ın bo,~~
Onunbu arzusuna nail olduğunu göstaran iki faktı matndan seçarak yazın.
;22~8;--------------------------
~ ------ __/'
ı,gıu
AtJdulla
NadirovTuncaY
. roq.:,r~a~m_ı~(k_u_r_ik_u_lu_n_1-'-)_ü_z_ra
_________________ ~~~~22'~
VPni t~ RM Naşriyyatı
~ . BURAX_IUŞ ÜMUMISINAQiMTAHANI- 31
sxemina uygun galan cumla hansı bandd • 1 . .
. ,v•, - 111 . . . . .. .. .. .. a ış anmışdır? (Durğu işaralari buraxılmışdır)
ı. M· k ·ın Qorkı demışdıı Surunmak uçun doğulanlar • b
sı uçmagı acarmazlar.
Alr,-ta .. . .. .. . . . . .
. ktor uzunu ımıa 11ım 1ara tutub Sızı vacıb bir işd~ "t .. . .
B)oıre . .,n o ru çagırmışam dedı.
oostuna zang edıb Bu axşam gazmaya gedak dedi evda çox darıxıram
C) düz saxla, man dibini torpaqla dO ld •
D)san bunu urum deyan baba navasina ağac akmayin gaydasını
a satırdı.
baŞ
E)oeyasan buralara ilk dafa galirsan deyib müsahibinin uzuna .. .. bax d ı.
z.Hansı cüınlad~ ,-, /'.. ~ ~ sx~min~ uyğun galan söz işlanmişdir?

A)Ustakülayın zadal~dıyı yerları y~~ıdan barkidirdi.
B)Dünyadaan şaraflı peşalardan bırı da müallimlikdir.
C)Salondarassa~ın an çox tanınan asarlari qoyulmuşdu.
D)Bağçadakılar agacın altında qoyulmuş stullarda oturmuşdular.
ElTatilidayımgilda keçirmak üçün safara hazırlaşırıq.
3_Nümunadaişlanmiş "sona/ar"sözlarinin aid olduğu halların ardıcıllığını müayyanlaşdirin.

Sona/ar gölünda sona/ar süzar,
Cet o sona/ara qoşu/, azizim.
(M.Yaqub)
A)adlıq hal, tasirlik hal, yönlük hal
B)tasirlik hal, adlıq hal, yerlik hal
C)adlıq hal, yiyalik hal, yerlik hal
D)yiyalikhal, adlıq hal, yönlük hal
E)tasirlik hal, yiyalik hal, yönlük hal
4.Hansı cümlada altından xatt çakilmiş yanaşı sözlar söz birlaşmasiyaratmamışdır?

A)Göydaara-sıra ulduzlargöza dayib darhal sönürdü. (H.ibrahimov)
B)Buya~ıs jncHarjget-geda çoxaldı, çoxaldı, sonra birlaşdilar. (3.Nicat)
C)Onlarsübhün nafasi ila harakata galan alyanbuludlarkimi süzürdülar.
(M.Rzaquluzada)
D)Dolandı haftalar, dolandı aylar,
Kükradi,sönmadi qalbjmjnkini.(S.Vurğun)
E)Tamizhava almaq maqsadila danjzsahjlinaçıxdıq. (A.Şaiq)
5•Hansı cümlada zarfın mana növlarindan yalnız biri işlanmişdir?

A)Gecayarısı başlayan külak güclanirdi, insanlar taşvişla fırtınanın sakitlaşmasini gözlayirdilar.
8) Başını qaldırıb yuxarı baxdıqda samada vüqarla süzan bir qartal gördü.
C)Qaflatanqapı açıldı, ali silahlı asgarlar içari girdilar.
D)avvallaraz-az getdiyi sahil indi onun an sevimli yerina çevrilmişdi.
E)Buhadisadan sonra onun darslara olan marağı xeyli artmışdı.
Nadirovt-------------------------------:-22~9
uncay Abdulla oğlu
RM\ rJ\ • .ıtı Ycnı t.:ıhsıl proqr.ınıı (klırıkı.ııııtrı)
6. Da, ıanın ı~Jn~ınd.ı oIan har eı• lı.ohııa ıdı _ cuml.:ı ında aşağıda go taril.ın dayışıkt ki r edıı "ır,
I
h.ıll.ırda, enlnıı durğu ışa ra ının qo ,ulnı.ı ı doğru ol.ır. s ·~al\s
ı Da,manın ozund an onra O ~-çıınıın "' ,nıııacağıııııı ozu artırıl a, aı-acla lır ışlanrn i:l ldır 1
2 .umlanın a 1ına ti1.J Uı,rk·ı ozu artırıl a, onda nıd.ı ışar;:ı ı azılnıalıdır. 1
3 H r şe) ozun d an onra tol, tııllar va carpal'ı . .ı, arad.ı tıre işi nrna •dır
· ozları artırıl
4 Cum 1anın avva1ına do",nrııdaıımı ozu artırıl a, ond.ı ual ışar.ısı yazılmalıdır. 1
A)l,3 8)2,3 C)l,4 0)3,4 E)2,4
7
_"t.Jq ,,.,. va "kon ert' ozlarının E ler-Venn dıaqramına asa an muqayı a ında han fikır d
he bır xana ına yazıla bilmaz? I
ıaqr;ıllıın
A) ozda fk) a ı ışlanmışdır.

8) Ahang qanununa tabed
C) Cıngıltılı amıtl rın ayı kar samitlarin sayına barabardir. it.
E) Ancaq açıq aıtlardan i ti fada olunmuşdur. D) Yazılışı va talaffuzu fatqlanır
8. "a arla tanış olan bır çox oxııcu Jaciya qahramanlarının taleyina taassujlanir' cümlasinda adabidılın
han ı normaları pozulmuşdur?
A) yalnız qrammatık B) fonetik, qrammatik C) !eksik, qrammatik

D) yalnız fonetık
E) fonetik, !eksik va qrammatik
9. ınonını ozlar hansı bandda işlanmişdir?

A) Qışda gun ha ratı çakan torpaqlar,
Baharda evrılıb yarpaq olurlar. (F.Qoca)
B) ıxılnıış buludlar, qara buludlar
Onun çıynındakı yapıncıdırmı? (X.R.Ulutürk)
C) Tarlan goyda uz.ır, yerda sürünmaz,
ınınış qanadınıı neca g.:ırim bas? (M.Aslan)
O) Boyukdur hıknı.:ıti doğma torpağın,
Bir dunya sozu var torpağın, dağın. (M.Gülgün)
E) Dolandı axşanıım, otdu saharim
Sevıncını, şadlığım, q.:ımim, k darim. (H.Arif)
10 • • in an qayalarda çuxur/ar,oyuq/ar ovurdu, yağış,

qar suları bu nava/çalarla axıb oyuqlarayığıiardı'
(Anar) cumlasi haqqında fıkirlardan hansı doğrudur?
A)Tabesız mur kkab cumladir, tarkib hissalari intonasiya vasitasila bağlanmışdır.

8) Sada cumladir, hamcıns mübtadalar işlanmişdir.
C) Ta beli murakkab cumladir, D--Q sxemina uyğundur.
O) Sada cumladır, hamcins xabarlar işlanmişdir.
E) Tabell murakkab cümladir ~ ·
•'--'7.....Jsxemına uyğundur.
-;;;~--------------------~----;
230 Abdulla
Nadirov TuncaY
,ıqı ,11111 ılrnlııııı)
(1111 1111,ı
\ ..,,I I ' ,ı,,ı 1111 ---~ HM N.ı•1 ı ıyy,,ı ı
I ı(/11ı/111111(/' 11\111'1//I ı•,ı 11 .'il 1' '" 1\/ 1 1
/ • il'""'""'"ı ıııııı/ı/11111/11 "'
il/ "' I 111,1(
ATATÜRK V" IIAYTONC,:ll

Hı•,1111lılık,I\IIIIII qııı lll ll'll Mıı,ı ıt I K 1
Tılı k1\ ' 1 I ' ' ' 1111 •1 /\l,llllı k 11111lı ~.ılı,ıı I11,ı 1•,ılıııı~dl O, ll'/ tı·ı
1 ,,111,ık l'l il, V,l\l,1)11I (.11.ılılı) lı ı,ı y.11111 1 ,
oııu)l,11 •' '
1 I ' • • ı:ı-tııı,ılı oluıılıı lliı !'1111 pı•ı ,ı v,ı lı J\l,ıt11I k
,.• 1~ ılı,ıı,ı ~l\ın,ıq ,11 ıu,uııı ,1 oltluııuıı ı .. ' •
t ''ıvtOII 1,1 ,.111 ' /\t,1111I
1t " ll 1111 ( lı il I l'/ lıiı ı.ıın,ııııl.ı Ollllll 11~1111 t,ıylıııl
< .ıyloıı,ı ıııııııı (.ıyl,ı)lı) 11ı l 11
h ıı.ıı l,ıyıı • I I /\ il 'y,ı YO < ,ı~ı 1,ıtll,ı ,.ınıın ıl.ı 01111 11111~,ıyl,ıt ı-dlı dl
• '
1,,,yltlll\il lı,ı ,H,111
, 1 il 1 /,il ıq lllllh,11I, ' 1,1,1 1 1
,ı lılHI ıq ('11111~. yı•ııl ı ı•,pıılıllk.ıııııı q11Iııl111,1\lll(l.1
hO ıık \ldııı,ıtl,ıı ı ıılııııı~. ,,ılqııı t,ılı• lnd,ı oyn,ıdıfıı ,ılı.ıııılyy.ılll ı ol.ı ı•oı ,ı lı,1111111111 ~ı•vlınll\111,ı
çcvrllıııı~ ı ,ılılı,ıı lıt'\ goıl,ıııı.ıdlyl lı,ıld,ı 011111 1 l,ıyloıı1111.ı ııılıııııı~dl o:
/\t,11111 k,ı nı ı•lıılı ,ınııııı
(hoını.11111I) go,ı,ııııı,ık hl,ıylıdı ~.ılı~ııdı kı, hoyuk ı,ılıl,,ıı tl,ıııxrıı,l\ııı, ,.ıy,ılı,ıı 011.ı ı,ın,ıxııı
gorııııııı.1'111 l!ıııı.ı goı ' 1 d,ı d,ıy,ınııı.ıd,llı ,ıll.11 ı q,1111\ıl.ıyıı. oııl,ıı ı ııııılık,1111 q.ı~nı.ı~:.ı 111.11huı ı·tllı ılı
Aı,ınırk "•' h.ı~q.ı 1111 dıı)tınııı du l·,ıyton\ıııııın ,ıll,ıı ı lııı ll111,1\Ionu \OX ıı,ıı ,ıh,ıl ı·ılıı dı ı\xırd,ı
doz,ı hılın,ıyıh t,ıyto11~ııd,111 ,ııı 11~uı
_ s,111 h,ııııı~,ı .11l.11ı q.ıııı\ ıl,1 11,.111ı
f,ı 1011 ~11<,ıv,ıh veı ıı
_ B,ıli. ,1g,ır 111,111q,ım\ı ı~l,ıtııı,ı,,ını, oııl,ıı q,ı\ın,ııl,ıı
At,ııııı k hıı ,ıı dıı)ııııııı '-ıoııı •1 lııldıı II kı, f,ıyıoıııı 0111ıd,ıı ,ı c•ı ın,ık l'>l,ıytı f·,ıyton~ıı tı•ı ycrıııd,ın
dıınıh y,ııı ı.ıı ,ıfd,ı olllı ııı l,ıtııı k f.ıyl011~u111111 yı·ı lnd,ı ,ıyl,,)lı. ı ılovl,ıı ı ,ılın,ı .ılıı 1·,ıyıon yı•ı ınd,ın
ıarp,ınır. /\tl,ıı ıloıdn,11.ı ç,ıpınlıl.ıı, h,1ll,1 ,ıvv,ılklııd,ın d,ı '111.ıtll ldil,11 Q,ım~ı "" lılı t,ıı,ıfd,ı ,ııılıh
qalınışrlı, o heç kıııı,ı l,ııını (g,H ,ık) de ıldl. ı\l,ıtuı k gulııııı.,,ıyıı dı, o. ın.ıq~.ıdın,ı n,ıil olmu)dıı llıı ,ıı
getdikdJ11 !>Onı ,ı At,ılııı k 1,ıytcınu '>,1\l,ıyıı v,ı ııı.uııu f.ıytoıı<,ııy.ı lul,ır,ıq d 'yır.
_ Bizıın orıaq hır c,ıh,ıtımıl v,ır: lıJr ıklınil ıd,ıra edırık. S,ın fayton \llı ur,,ın, nı,ın ı,., mJnJ
etiınad go ı,ırnıış lıoyuk bır '<,1lqayol gost,ırır,ını. Ç,ıtın gunl,ırd,ın kcçmışlk. X,1lqmJnım bir ,owml,,
ayağa qal'<dı. olumun Ul,ırın;:ı yerıdı. 13ırlıyıınız <;.ıya'lncl;:ı duşm;:ınl;:ır uzarınd;:ı gazdıytmıl bu dogma
ıorp.ıql.ırd.ın qovuldul,ır. M,m sevdıyım '<alqı ıd,ır,ı cdlram v.ı faxrla (foxaratl.ı) qcycl cd,ı bıl,ır;-ım kı,
buvaxta kııııi hcç v.ı'<l guc t tbıq etm.ık yolun,ı baş vuı mamışam.
Bu goruş faytonçunun yadından heç vaxt çıxmadı, O. ıll.ırlni oz sanatina h;:ısr ctmışclı, ela guman
edirdi ki, an.ıtı ıla bağlı har hır ıncalıkdan xabardardır. Amma Ataturk ona hayatı boyu yadından
çıxara bilınadıyı vacıb bir dars vermişdi.
11.Matııin m.ızmunu ıla daha çox bağlı olan aforızm hansıdır?

A) Ağılla harakat ctmak uçun takca ağıl azdır. (F.Dostoycvskı)
B)Q.ılblar silahla deyi 1, cvgi ila fath edilir. (Spinoza)
C)Har xalq öz rahb rina layiqdir. (Hegcl)
O)Şohrat kulaya banzayar, hamişa cyni istiqamatda asmaz. (Dantc)
E)Dem.:ıya sözu olmayan hamıdan çox danışır. (L.Tolstoy)
12•Hansı sualın cavabını matnda tapmaq mümkündur?

A) Matnda danışılan hadisa hansı ilda baş vermi~dir? .. . _
B)Atatürkun apardığı azadlıq mübarizasi hansı olkaya qarşı yonalmışdı.
1
C)Faytonçu sonradan Ata türkü bir daha göra bilirmi?

D)Türkiya Respublikası neçanci ilda qurulmuşdur? .. .
E)Faytonçuonun faytonunda aylaşmiş şaxsin kim olduğunu bılı r ctı?
•M.ıtnct;ı daha çox hansı cahat ön plana çıxarılıb?

13
A) Paxıllıq B) zahmatkeşlik
C) vatan hasrati
D) tnehribanlıq E) casaratsizlik
Nadıro T 231
v uncay Abdulla oğlu
. . 1~rı nıü:.:ı yJııl:Jşdirlıı.
. • ·- tıissa'ina <itdplan. 2 At ıliirküıı su.ılı
ıs. Matııın gırış . . .· .
ı. At,1türkiiıı lzıııır:ı ga~ışı 4. Geca g;>Zıtıl ısına çıxış
L • • •• '
3. Faytonsiiraıı rahb:ıı
S. Faytoııçunıın hayacaııı C) 2, 4 O) 3, 5 E) 1, 4
AJ 2, 3 B) l, 5
. .. ·ctaetdiyiııiz nıiisb.:ıt ins::ıni k yfiyyatlar;:ı ;:ısas.:ııı c d

16. Matnda Atatürkiin xarakterında muşa 111 ' a Valin
har xanasına an az bir fikir yazın. calıatl_ Samimi rahbar kimi müsbat cahatı
s-,__ ldıııl•isbat
ı 7. Matnin asas hissasinin xülasasini yazın.
18. Eyler-Venndiaqramından istifada etmakla verilmiş nümunani üslubi xüsusiyyatlarina göra matnla
müqayisa edin.
Atatürkün sinasi,yurdun alınmaz qalası!
Atatürk millatinin ham atası, ham balası! (8. Vahabzada)
aSASMaTN NÜMUNa MaTN
-;-----------------------
m b~~
NadirovTuncay A
nıı (kurikulurn) i.izra RM Naşriyyatı
ıproqra~~---~-------------------~:.:..::::;t;.~~
. ıah ı
ycnı . fiıycoııçııııııııyerinda aylaşir, cilovları alin;Jalır" cürnlasinda işlanmiş "alır'' sözünün haqiqi,
9. •Acatıııı~-a:azi nıanada işlaıı d iyini nıüayyanlaşdirin. Sababini bir ci.inıla ila izah edin.
1 yo a
Haqı·qi ın-anada - -----------------------------
Macazinıaıl ada -
oıda bahs olunan hadisalarda iştirak edan iki şaxsin dialoquna şahidin olmasını tasdiq edan
zo.~:ınıani seçarak aşağıdakı boşluğa köçürün.
"TaRBİYa" MaKTaBi
"Tarbiya"maktabi görkamli maarifçi, pedaqoq, şair, publisist Mahammad Tağı Sidqi tarafından
1894-cüilda Naxçıvan şaharinda açılmışdır. Maktab nainki şaharin 1, bütövlükda ölkamizin ictimai
hayatında mühüm rol oynamışdır.
M.T.Sidqiavvalca 1892-ci ilda Ordubadda ziyalı Hüseyn Sultan Kangarli ila birlikda "axtar" adlı
maktab açmışdı. Maktabda görülan işlarin xoş aks-sadası tez bir zamanda har tarafa yayılır.
Naxçıvan şaharinin ziyalıları bu xabarlara bigana qalmırlar, 1894-cü ilda M.T.Sidqini şaharlarina
davatedirlar. Onun davati qabul etmasindan sonra "Tarbiya" maktabi tasis edilmişdir. Tanınmış
xeyriyyaçiH.Z.Tağıyevin, hamçinin general-leytenant lsmayıl xan Naxçıvanskinin da maddi dastayi2
ila maktab üçün yeni bina tikilir. "Tarbiya" maktabinin yeni binaya köçmasi faaliyyata
başlamasından iki il sonra mümkün olur. Ela hamin il "Tarbiya" maktabi Rus-tatar maktabina
çevrilir.
"Tarbiya"maktabi Azarbaycan maktabi tarixinda ilk milli maktablardan biridir. Burada dünyavi
elmlarintadrisina ciddi fikir verilmiş, ana dili ila yanaşı, rus dili va adabiyyatı, arab va fars dillari da
tadris edilmişdir. Mollaxana maktablarindan farqli olaraq, maktabda yazı lövhasindan istifada
olunurdu. Şagirdlar coğrafiya fannini xarita 3 va qlobuslar vasitasila öyranirdilar. Tarcüma
darslarinintaşkil olunması o dövrün tahsili üçün ciddi yeniliklardan biri idi. Maktabda qabaqcıl
ziyalıların iştirak, va taşabbüsü ila teatr tamaşaları göstarilirdi, adabi müsabiqalar, müzakira va
yubileygecalari taşkil olunurdu. Misal üçün qeyd etmak olar ki, Rusiya şeirinin an parlaq
s
ımalarından biri olan A.S.Puşkinin 100 illik yubileyi 4 maktabda qeyd olunmuşdu. M.T.Sidqi hamin
tadbirdaşairin hayat va yaradıcılığı haqqında geniş malumat vermişdi.
1. _Onun maktab şagirdlari üçün arsaya ı:atjrdiyi nümunavi qaydalar indiki dövr üçün da
ahamıyyatlidir. 3. M.T.Sidqi Azarbaycan maktabi va pedaqoji fikri tarixinda ilk dafa olaraq
rahbarliketdiyi maktabin daxili nizamnamasini va nümunavi hesabatlarını hazırlamışdır. 2. Bu
:,~;!arda şagirdlarin darsa davamiyyati, maktaba aid aşyaların qorunması kimi masalalara diqqat
Ca~'. axlaq normalarının vacibliyi vurğulanır. .. . . .. .. . .
adı ıl Mammadquluzada "Tarbiya" maktabini "yeniyetma muallım va adıblar uçun unıversıtet"
14aand1rmışdır. Maktabin xalqımıza baxş etdiyi görkamli simalar sırasında Hüseyn Cavidln,
ı..._nıml
~qaan
ad Said Ordubadinin aziz Şarifin Mahammadhüseyn Tahmasibin, Bahruz Kangarlinln va
• •
nın adlar15 göstarila bilar.
Nadirovr ----------------------------------
uncay Abdulla oğlu 233
2 ı . r 1.ıı1~ 1
,. . fıkır dogrııdıır.' . ktJlıl ıri l' ııı ;,,ılı ' ırd,ı 1,ı.ılı ,ıı gm,t,ıı ıııı:;,dıı
f') • ı,t,ır" ı•,ı "T,ırhı ,,, ııı,ı ' I il , Sult.ııı K,ıııg,ırlıııııı d,ı ,ıııı,ıyı olıııı,~<I
., ' . . ılnı,ısuıı ,ı u:-.l111• , uı
B) ·r,ırhıy,ı ııı,ıktJbıııııı .ıç t ıııd ı ııı,ılııııı,ıtlı olıııu;,dur.
C) 1.r. ıclqı nıs Jd,Jlıi • h~ IQ '
111
ıııcı (JI ııı.ıtl,ıııdırllııı.ıııııştlır.
b · f ıılı ı Jll 1,tlllll •
D) "T;ırbı .,· nıJkt~ 111111" • l · "ııııiversitet" ,ıdl.ıııtlırııı,ıql,ı oıııııı 1,ı.ılıyy.ıtıııi l,ıııqıd .
El C.111, nınıadqııhız.ıd, makta ıı ı lını~ııı,,
µozıılıııuştlur. Dıızguıı 1
22. Matniıı dördüncü :ıbz:ısında ünılalariıı ,ırdıcıllığı qusd:ııı • 1(1lllliıq h
,ırııı
akilda olmalıdır. C) 3, 2. l
A)3, l, 2 B) 1, 2, 3
D) 2, 1. 3 E) 2. 3, 1
•1 I' ,,
23. Matnda nöınralanmiş sözlardan hansı ın;ıcazi ııı;ına da ış .>nnıışc 1~ •
A) ı B) 2 C) 3 D) 4 E) S
24. Düzgün fikir han ıdır?

A) Giriş hissada yeni binanın tikilın;ısina yardım göst.>r.ın şaxsl.>rin adlarına yer vcrllmi5dir.
B) Maktabin yetişdirdiyi görkanıli simaların adlarına nıatnin osas hissosindo rast gollnir.
C) Ham giriş, ham da asas hissada "Tarbiya" maktabinin açıldığı il haqqında m.:ılumat verilir.
D) Maktabda nizamnamalarin hazırlanması haqqında malumat natica hissasina aiddir.
E) Yalnız asas hissada "Tarbiya" maktabinin faaliyyatinin bütövlükd;ı öl kanin iclimai hayatı uçun
ahamiyyatli olduğu vurğulanır.
25. Hansı fikri matna asasan söylamak mümkündür?

A) M.T.Sidqinin"Nümuneyi-axlaq" adlı asar yazdığını
B) Hal-hazırda Naxçıvan şaharinda M.T.Sidqininadına maktabin olduğunu
C) H.Cavidinva C.Mammadquluzadanin tanınmış dramaturq olduqlarını
O) "Tarbiya" maktabinda qabaqcıl tadris metodlarından istifada olunduğunu
E) H.Z.Tağıyevin Bakı Qızlar maktabinin açılmasında böyük rol oynadığını
26. Sillogizm qurmaqla "Tarbiya" maktabinin yeni binaya köçdüyü ili müayyanlaşdirin.
1hökm:
il hökm:
Natica:
27. "Tarbiya" maktabinin faaliyyatind .• h"

a muşa ıda olunan yeniliklar asasında klasteri tamamlayın.
;-;23;;4
_______________________ ----;
Abduııaoe
Nadirov Tuncay
11MNoşrıyyatı
[ "'l',ırhlyyo" ınoktohl
·b ı
r
C ııı ııı,ıktJlıl
AZ· .i~iııd.J ilk nıllll
11
ırı!~~ablard:ın biridir. • •• • ••
•J:ıtııd,ı ,ıltıııd.ııı, :.ıtt ~·;.ılcilıııış SLJ'I.Lııı lı,ııısı ıııan,ıd,ı lşlandiylnl nıuoyyanloşdırin.
28,I"
29. Verilmiş his a matndaki han ı abzasın sonuna artırılmalıdır? Fikrinizi bir cümla ila asaslandırın.
Bundan sonra maktab xalq maktablar idarasinin tabeliyina keçir, M.T.Sidqi maktab müdirliyindan
aıad edilir.
30. 'T.ırbiy.ı" maktabinin timsalında maktabin xalqın hayatında oynadığı müsbat rol haqqında üç
cümlalikmalumat yazın.
Nadırovr
Yı•ııl l,ılı•,ıı l)IO(
HM N,ı ı ly ı11 ı ___ _ l,1111, (k
ıı, 'kııı
ıııııv,xıı.ı~ OMUMI :-.ıN/\<J IMT/\11/\Nı ız ıı,,,J,ı,,;
1 I· I' III,I 1I,III',I (Ilı ,/ 111' ıl ' ıı ı ,111 ıı I11,ıq ııııııııl<ııııdııı /
1. Nılııııın,,ıılıı lılı lııt ııı ,;:; ,:,ıı.ıı (flltıllrı ııı ılı'ılıl ııı,ıııf
()//IYll(fl,, ı.( 11 (/ il •' /iZ ll'JIII/ \,/\//11 ( M ı11111.)
2 ıl\,1\.,)11 'I 1hll 1

._ , ,ı, Jlf )I ,J :.. q,ıd,ıı
1. ldıııl 1
/\) 1. !i il) L, .1 C)'1,!i 1))1,1
2. Xıl~ıı,I l~lıııl,ınl,ııı lh,ır,ıl ın,ınt lql .ırdıt ıllıfıı l,1111,1111I.ıyııı,

ıh·/1111, N,Jl,IJİ'I., Y(/~,ıııı,111, Moıo/, ...
/\) Mt'hı lh.ın 11)Sevine C) ~.ılıııı D) lııuq,ıııı
3. "O, çııf dıvıırları ı,n.ır,J o.ıardıfıııış lıııfııcıı fmıoyo l'li~dı" (:, M,ı/il<ı.od,ı) tuml,ı\ınırı \lnt,ıktık t;,
sxcnııncl, ruınl.ı ıızvlnrlıılıı ,ırdıcıllıgı lı.ııısı ),ıkıld,ı olın.ılıdıı / hlıı
/\) mülıtod,1, wyın, ıarllık, xobar il) t.ıın.ımlıq, t.ıyııı, liıyin, z,ıı nık x,ıh,ır
C) ımiht.ld,ı, tayin, ı.ıyin, zarllık, x;ıb.ır D) mubt,ıd,ı, z, rflık, t,ıyln, t,ıın<1mlıq,xahar
E) t,ım,ınılıq, zorntk, tJyin, t,ıııı,ınılıq, x,ıh.ır
4. llansı variantda qraınıııatlk normcı powlınıışdur?

/\) Dilinin u ııncla bır sırcı suallar var idi.
B) Ktilok haradan .:ısirdis.:ı, yclk nlori h;:ımin ıor;:ıf;:ı döndarirdi.
C) Atlılardan ikisi dastoclan ayrılıb k.:ınd;:ı taraf çapdılar.
D) S.:ıkicl.:ı .:ıyl.:ışan qocalar onlara yaxınlaşan g.:ıncin salamını aldılar.
E) Mi.ixtalif yi.iklor daşıyan qırx davo zınqırovlarını saslandinı-s;:ıslandira gcdirdi.
5. Hansı ci.imlada yanaşma alaqasinin asılı tarafı zarna ifada olunmuşdur?

A) Sakit danizin i.isti.inda ağ qağayılar uçurdu.
B) Birdan tayyaraçinin gözü qayalıqlara sataşdı.
C) Hamin qılınc bu muzeyda saxlanılır.
D) Birinci qutudan iki saralmış zarf çıxdı.
E) Yuxarıdakı dağların başını duman örtmüşdü.
6. Altından xatt çakilmiş sözlar asasında müqayisa cadvalindaki sahvlari müayyan edin.
1Sovuudan bütün badani asirdi.
11lslamakdan
,._ bütün badani as·ır d'1.
1 il
f----
1, 2 3,4
5
.__
1. Ümumı qrammatık manasına göra zarfdir.
3. Quruluşca düzaltma sözdür. •• 1 •• .. kimi zarllikdir.
2• Cum a uzvu .. vu··d··r
il.
5. iki nitq hissasinin xüsusiyyatini daşıyan sözdür. 4. Quruluşca sada cümla uz
A) 1, 3, 5 B) 2, 3, 4 C) 2, 4, 5 D) 1, 2, 4 E) 1, 2, 3 __.,,/
~------------~•-oğlU
236 Abdıılla
Nadirov Tuncay
11
,'pili!~
~
• ro=~ra:m:ı(:k:u~r~ik~u~l_un_ı-<-)_ü...:z.:...ra=------------------~~~~~~
RM Naşriyyatı
ııan I oza aiddir?
r
7.fikırla ozuıııiıı
· • ·d·
ıııoııımı ır.
•8JSlt • 'd'
. sozuııuıı aııtoııımı ır.
ı Çaflll •
·· --.kkab B) agır C) taıniz
A) JJ1lllo D) sada E) samimi
·ııniŞ fıkirlar hansı sözün fonetik tahlili na aidd'

ır.7
8 •verıöıda uzun ta1a,rr...
11 uz o1uııan sait var.
:: samit/ardaıı birife_rqlitalaffüz olunur.
Harjlariıı vasasların sayı barabardir.
3
A)tikanlı B) casaratla C) tasadüf D) sadalik
E) daqiqalar
_Tabesizmürakkab cümlani seçin.

9
A)Artıq atraf sakitlaşmişdi, ay solğun işığını pancarad . .
.. · h 1 · d" .. . an ıçarı salmışdı
B)Uzarına şe zarra arı uzu 1mliş hörümçak toru 1nırvarı• • k' . •
ımı parıldayırdı
C)oaralarda axan sular parıldayır, yera düşan güzg" • k' .. . •
. . .· .. .. u qırıgı ıını ışıgı aks etdirirdi.
D)Galan lan tanımasa da, ıtlaı ın huruşmasindan yad d
.. . . . . a anı o1c1uq 1arını başa düşdü.
E)Gunaş palçıqdan, çıy karpıcdan tıkılmiş evlari narıncı ranga boyamışdı.
ıo. "Ağac" isnıina hansı şakilçi artırılsa, sözün başlanğıc forması dayişar?
A)-da2 B) -dakı 2 C) -ları D) -ımız4 E) -ın4
KAPiTANINHÜNaRi
2009-cu ilin soyuq qış günlarindan biri idi. Nahang Nyu-York hava limanında hamişa olduğu
kimi, gargin iş günlarindan biri yaşanırdı. Tayyaralar bir-birinin ardınca samaya qalxır, eyni
zamandaNyu-Yorka talasan insanları gatiran tayyaralar yera enirdi.
Yanvar ayının 15-i idi. Şarlott şaharina uçacaq tayyarada son hazırlıq işlari görülürdü.
Tayyaranin kapitanı 58 yaşlı Çesli Salinberger idi. Kapitan Salli adı ila tanınan bu insan ömrünün
yarıdan çoxunu samada keçirmişdi. Kiçik yaşlarından tayyaraçi olmağa qarar vermiş, böyüdükca
xayallarını hayata keçirmak üçün can atmışdı. O, 16 yaşında ikan darmansapan tayyara ila ilk
uçuşunu keçirmişdi. Faaliyyatinin sonrakı dövrünü da samaya hasr edan Salli mahir pilot kimi
tanınmışdı.
Tayyara salonunda sonuncu xabardarlıqlar edirlir, hamı uçuşu gözlayir. Zolaqla yavaş harakat
edan tayyara getdikca süratini artırır, sonra isa yerdan aralanır. Tayyaralar havaya qalxan zaman üç
ox üzra harakat edir, bu oxlar bir birina perpendikulyardır va tayyaranin qravitasiya markazinda
kasişirlar. azamatli Nyu-York şaharini yuxarıdan seyr etmak sarnişinlara zövq verir. Ela bu an
tayyara silkalanir. Qaflatan tayyaranin qarşısına çıxan quş dastasi onun har iki motorunu sıradan
Ç!Xarmışdı. 150 sarnişinin va 5 heyat üzvünün hayatı tahlüka qarşısındadır. Kapitan Salli bark taşviş
keçirir, doğru qarar verilmasa, facianin baş vermasi qaçınılmazdır. Nyu-York hava limanına
q~yıtmaq tahlükalidir. Yaxın olsa da, şahardaki çoxsaylı göydalanlardan birina çırpılmaq ehtimalı
Yiıksakdir. Digar hava limanları isa uzaqdadır, sıradan çıxmış iki motorla oraya kimi uçmaq olmaz.
_Kapitan Salli heç kimin gözlamadiyi qararı alır. O, tayyarani Hudzon çayına taraf
lıtiqamatıandirir. Sarnişin tayyarasinin suya enmasi çox tahlükalidir, amma_ kapitanın başqa yolu•
Yoldur.· O, samişinlarin hayatını xilas etmalidir. Hamin gün çayın sahihnda gazişanlar ancaq
llınıarda rast galinan bir sahnaya şahid olurlar. Nahang sarnişin tayyaresi getdikca çaya yaxınlaşır
tı1Uyun üzüna qonur.
NadırovT 237
uncay Abdulla oğlu
Yeni tahsil proqrarn r
ıkurik
1
~~~~~----------------------'--..:..::!_:..:::
RM aşriyyatı ~Ulurııı
~ tııta
mişinlardan heç biri xasarat almamışdır. H
· liurlu alınır. Sa . . . eyat ..
Suyun sathına enış Ur, b kömaya galan gamılara mındırilir. Bu nı .. 11 Z\ıları
aradan çıxarı 1
I k' · Uddat 11 lıı
kömayi ita hamı tayy k pitan Sallidir. lçarida heç ımın qalmadığına arıc arıı1141ı
O
talasmayan yalnız bir nafar var.' ' a ayın otcıııqda
sonra Salli da tayyarani tark edı~ düzgün istifada etmayi bacaran kapitan Salli b· ıı
Tacrübasindan va bacarığın an ır anın İÇi
çevrilmayi bacarmışdı.
11
qahramana --~---~---~~~ da
. . ti a asasan hansı suala cavab tapmaq mümkündür?

ı ı. Matnda verılmış ma 1uma ar .
• • d a dır 7•
· arazısın
A) Şarlott şahari hansı ölkanın
8) Kapitan Salli tayyarani na üçün hava limanına qaytarmadı?
C) Quş dastalari qış faslinda, atlatan, hansı istiqamata ~çur?
D) Tayyaranin kapitanı daha avva_ı qaz~ anı__yaşam~şdı.
E) Qazadan sonra tayyaranin tamın mumkun olur.
12. Nahang samişin tayyarasigetdikca çaya yaxınlaşır va suyun üzüna qonur cümlasinda .
ış 1annıiş
sözlardan hansı macazi manadadır?
A) nahang 8) tayyara C) üz D) yaxınlaşmaq E) çay
13. Matnin ümumi mazmununa daha çox uyğun galan aforizm hansı bandda verilmişdir?
A) an güdü insan da mühitin tasirlarina maruz qalır. (abu Turxan)
8) Dünya tarixinda an böyük hünar va qahramanlıqlar vatan namina edilib. Q.j.Russo)
C) Haqiqat bir daş qadar sart, bir qönça qadar da yumşaqdır. (M.Qandi)
D) Casarat bütün çatinliklarla har vaziyyatda mübariza aparmaqdır, hatta olmayanı bela oldurmağa
çalışmaqdır. (C.Klemenso)
E) agar asudalik istayirsansa, vaxtını hatlar yera itirma.(B.Franklin)
14. Hansı fikir matnin asas hissasi ila natica hissasi arasında
alaqa yarada bilar?
A) Kapitan sarnişinlara müraciat edarak aldığı qarar haqqında malumat verir.
B) Bu uçuş onun sonrakı iş hayatının başlanğıcı idi.
C) Yüksak binalar yuxarıdan kibrit qutusu kimi görünürdü.
D) O, üzarina düşan işi layiqinca yerina yetirmişdi.
E) Sahilda gözlayan gamilar darhal tayyaraya yaxınlaşırlar.
15. Hansı fikrin taqdim olunması matn üçün yeni malumat hesab oluna bilar?
A) Kapi_tanSalli harbi xidmati harbi hava qüvvalarinda keçirmişdir.
B) Hadısa baş verarkan tayyarada 155 insan vardı.
C) Ta~aranin ~a!a enma~i havanın qaranlıq olmadığı vaxta düşmüşdür. .
D) Kap'.tan Sallını_n masulıyyat hissina verdiyi ahamiyyat başqaları üçün nüm una göstarila bılar.
E) Hadısa qış faslında baş vermişdir.
238 . dulla oğlu

Nadırov Tuncay Ab
Makan Suradar
---
. . bz ısda matnin üslubuna uyğurı galm"""
17,uçııııcıı ;ı ,,
.. ı • ..
----------- ✓ "'" curıı anı mu.:ıyy.:ınlaşdirin va koçlirün.
0
ıs. Matnindördüncü abzasında üzarina * işar..ısi qoyulınuş sözün hansı manaya g..ıldlyini izah edin.
19.Beşinci abzasda baş ver;:ın esas hadisalari ardıcıllıqla qeyd edin.
Beşinci abzasda l
1
ıo. Matndaki malumatlara asasan, tayyaralarin uçuşu va yera enmasi üçün tahlükali ola bilan
maqamları vurğulayın.
Uçuş üçün -
Eniş üçün -
Matni diqqat/a oxuyun va 21-30-cu tapşırıqları matn asasında cavab/andırın.
Ç8NG
ql cıader muslqlninifa olundup çal'1aletlerinintarlxlde old
ıtınilınüze qedarp10, ~ bthtılş, bir hisse
• BiZi~ ti._. in bq,ınQddfl unlM
birida
NadırovT --------------------------------
Yeni tahsil programı (k .
~~~0:~:---------~~=~~=~::
RMNaşriyyatı
Ç ang simli
Urıkuıu
a a .. •..d.. N
.
. . 1 t'dir Qarblı musıq
musıqı ı Gancavi "Yeddi
.. l"
goza
.
poemasın
. .
. içilar bu alati takmıllaşdırıb arfa formasın
d
a çang alatini
a satıbı
tas .
rtı) Üzr
ar. Ç;ııı
a
müasir arfanın an q .
adimnovu ur. • d' i d dd' N • •
h d' Qazi Bürhanad ın, ma a ın ;ısı mı va s. .
vıret. g
tııışdir
Qatran Tabrizi, Maragah av a ı, tmak mümkündür. Çox uzağa getmayib yalnız bu sanatkarları~
. d" da bu alatin adına rast ga sanatkarla
asar1arın ., . rııı
. k d bilarik ki, Xl asrdan etı baran Azarbayca ncla çan d .
yaradıcılığı ila kıfayatla~sa '. ~yba sanatkarların yaşadığı dövrdan da çox avvaıa a~dda~ıstifad;ı
Lakin çangın tarıxı u • d ı ır Q
olunmuş d ur. . d b' . olan Barda şahari yaxınlıgın a Şatırlı kandi vtrafı d • ildim
d • t arkazların an ırı J n a ap
ma ,rnıyya m .. ·"nda çang ifa edan qadın fiquru akilnıi§J saxsı qablar tap I arılan
arxeolojiqazıntılar zamanı uzaı ı . . ı nıışctır. Bu
ablar eramızdan avval IV-111 asri.ıra aıddı_r.. . . .
q . ş "lkalarinin musıqı xazınasına daxıl olsa da, . bu alcıt hcç b' ..
Çang bır sıra cırq o .. . d .. d . ır olkad
k qadar geniş yayılmamışdır. Olkamız a movcu o 1an çvng sımlvrinin Çox ol a
Azarbaycanda ı . . d' 1 l'b M , • . nıası il
·ı . d. U.. umiyyatla çangin tarıxı çox qa ım vra ga ı çıxır. usıqı al.ıtınin a a
seçı mış ır. m , .. . .· d . . .. . .. . n q;ıdirn
..
numuna . ,, Mesopotamiya va Mısır maclanıyyatlaı ın a rcısl gvlınıı. Mısırlılar Isa çang'
1arın.,
sumerlardan götürmüşdür.
1
_ . . _ .
Çangin uzunsov va qövsşakilli hissasi ·
çanagı taşkıl cclır. Çanagın açıq uzuna balıq daris'ı k'.
· 1 1 · B h' ç;ı ılır
aşağı tarafına barkidilmiş uzunsov hıssa ısa qo ro_u_nu.oynay11•. u ıssada aşıqlar yerlaşdirn· •
Simlarin bir ucu çanaq hissada dari üzarina yerlaşdırılmış metal ılgaklara, o biri isv taxta a 1 1 ır.
. 'b I d B 1
bağlanılır. ilk çanglar 6-9 simdan ı arat o muş ur. arpa o unmuş çangın ısa agırsaqdan va ipak
• • b - ş q ara
sapdan hazırlanmış 30 simi vardır.
Uzun tarixi marhalalardan keçmayi bacaran çang XIX asrda nadansa diqqatlardan kanard
qalmış va unudulmuşdur. Bir çox milli çalğı alatlarini harpa edilmasinda 1w.rii.k rol oyna a~
musiqişünas Macnun Karimov bu alata ikinci hayat vermişdir. Çangin barpası 1978-ci ilda~a
vermişdir. Hal-hazırda çangdan "Qadim musiqi alatlari" ansambhnda istifada olunur. ş
21. Matndavurğulanan asas fikir hansıdır?
A) Barda şaharinda arxeoloji qazıntılar aparılmışdır.
B) Musiqialatlarinin bir hissasi simli olması ita saciyyalanir.
C) Qadim Misirda çang alati tanınırdı.
D) Çanginçanaq hissasi qövsvari şakildadir.
E) Çalğı alatlari zangin inkişaf yolu keçarak takmillaşmişdir.
22. Matninaid olduğu üslubu saciyyalandiran fikir hansıdır?

A}Terminlardan, sxem va qrafıklardan çox istifada olunur.
B) Sözün macazi_manadaişlanmasi üslubun asas şartlarindan biridir.
C) Yazılı va şıfahı olmaq üz.ıra iki forması vardır.
D) s~_rbastlikva yığcamlıq üslubun asas şartidir.
E) Dovlatsanatlarinin dilini taş kil edir.
23 - Matnda yer alan malumatlar ru la d . st

galmak olmaz? q P ş ırılsa, hansı başlıga yazmaq üçün heç bir malumata ra
A) ::Bardaşahari XVII-XVIIIasrlarda"
B)"Çangalatinin quruluşu"
C) Barpa olunmuş milli irsimiz"
D) "Unudulmazmadani t d' .
E) "Azarbaycan adab· yya xa ımı - M.Karimov"
ıyyatında musiqi motivlari"
ç_arçivaiçarisinda verilmiş sözü ha

24AM::da ..
) annum edilmiş B) t . nsı sozla avaz etmak m •• k.. d .. ?
D)tanış edilmi aqdım edilmiş . um_ u~ ur.
ş E) tasvir edilmiş C) tasdıq edılmış
;24;0:-----------------------~
dullaoğhl
Nadirov Tuncay Ab
·ı roqr__'.::a~ın;;.ı..!(~k_u_ri_k_u_lu_m~)_ü_zr_.ı__________________ ~R~M~N~.ı~r!:!.iz:~a~t~ı
vPnit~
~ fikri ın.ıtn_.ı .ısa_s.ın sö_yl_.ım.ı~ mümkün deyil?
051
;ıngın 1
25.Ha . -ık varıantı ıl.ı ındıkı varıantları arasında mü.ıyy~n f~rql
. " " .ır var.
A)Ç •qida siınlı al.ıtl.ırl.ı yanaşı, n.ıfas v.ı z.ırb al.ıtl.ırind.ın d.ı istifad~ ol
B)r,ıusı adim tarix.ı ma ı·k d. " unur.
ı a I.ıt ır.
C)~:n~qqiirsinin qorunmasında M.K.ırimovun höyük xidm.ıtl.ıri olmuşdur.
D),.. us I d • • ·1 b •
E)Nizamininpoema arın a musıqı ı .ı aglı malumatlara rast g.ılm.ık mümkündür.
26, Matııin 2-ci abzasında verilmiş m.ılumatlara .ısas.ın ç.ıng v.ı arfa al.ıtl.ırini müqayis.ı edin.
caNG ARFA
27.Verilmiş hiss.ı hansı abzasın sonuna artırıla bil.ır? Fikrinizi .ısaslandırın.

Cangalatina sim avazina sap bağlana bilar, bu saplara pardalar deyi lir.
28. T.Xanderin "Keçmiş ya ancaq sa/nama/arda, yaddaşlarda qalıb tarixa daxi/ olur, ya da indinin
strukturuna daxil olmaqla yaşam ağa davam edir" sözünü m.ıtnl.ı .ılaqalandirin.
29. Matninnatica hissasinda farqlandirilmiş "böyük" sözünün haqiqi, yoxsa macazi m.ınada işlandiyini
müayyanedin. Sözün dig.ır manasına aid bir cümla qurun.
lO. Matnda verilmiş malumatlara asasan, ç.ıng al.ıtinin yenidan musiqi alamina qaytarılmasının
vacibliyinitasdiq edan bir neça sababi vurğulayın.
tiadirovr_______________________________ _
-· T.:>,·ını ,w.:>.:lık h.ınsı b.:>mld~işl,>nmi ·ıtır?
A) T.ık q.ırıl; 1-ır.:> ~ulum g0ııtl.:,rib,
H;;ı~si bir ,ığrı. bir ııisgil ·.ıkıb. (Z.\',ıqub)
8) xo~ soz.ı h.rnıının ehtıy,ırı v.ır,
lııs,ııı yaş:ını.ırnı· y,ılnız ıırakla ... (8 . .ıh.ıbz.ıcla)
C) O hanı mana .ıta ıdi, hanı an,ı
H.ım da nıan arxa icli,cl.ıyaqdı. (C. ovruz)
O) O gormak i tacli eli. obanı,
Bir me a qoynuncla bütün cahanı. (el.Karim)
E) Bilmiram, bir ömrü yaşamı anımı,
ya heç ya anıağa ba lamı ammı? (N.Ha anı.ada)
3. Hansı fikir "Hava qara/anda ıışaq/ar içari keçdilar" cümlasinda işlanmiş zarfın fonetik tahlılina
aiddir?
A) Kar samit işlanmamişdir.
B) Sözün yazılışı va talaffüzü farqlanmir.
C) Ham inca, hanı da qalın sait işlanmişdir.
O) Saitlardan biri uzun talaffüz olunur.
E) İkihecalı sözdür.
4. Nümunada hansı durğu işaralari buraxılmışdır?

Alamşahbayim uca qamatini düza/dib
Sakina süfrani hazırla uşaqları da çağır biz da galirik dedi. (F.Karimzada)
A) qoşa nöqta, iki tire, iki vergül 8) üç tire, dörd vergül .
C) qoşa nöqta, tire, dörd vergül, sual işarasi O) üç tire, üç vergül, sual işarası
E) qoşa nöqta, iki tire, dörd vergül
5. Hansı sözda nöqtalarin yeri na •;• saiti yazılmalıdır?

A) hök ...m 8) sad ...r C) hüz ...n O) üz ...r
E) sab ...r
6. r-ı.A..A.f""'\ sxemina uyğun galmayan söz hansıdır?

A) odunçuluqdur B) gizladildi C) gözlatdik O) yandırılan
E) kitabxanadakılar
-:::--------------------------- ~
Abduııao&
242 Nadirov TuncaY
. proqraıııı (kurikulum) üzra
yenic.ııısı 1 RM Naşriyyatı
;ı uyğungafmayan sözlar hansılardır?
s~ern .. ı d'
7 sınonimi 0 /an soz ar ır.
• . Antonimi
.. 01 ..
an sozlardir. Omonimliyiolan sözlardir.
. dalğa 2. gunaş 3. dil
1
. gileylanıııak 5. hasrat 6. alışmaq
4
7.pişik 8. yüksalnıak 9.qanad
AJ1,3,6 8}4,6,7 C}2,7,9 D) 5, 8, 9 E) 1, 2, 5
· Hansı bandda. qoyulnıuş nöqtalarin yerini nı"t

" nd a ışlannıış
• • .. ı •
8 rııüınkün deyıl? soz ardan ıstifada etmakla doldurmaq
Gedin, o sahil/ar gözlayir sizi,
Yuyun göz yaşıyla, yuyun Tabrizi
Na düşman tapiri, na da qan izi •
Düşmasin. bir daha ora' bulıı dlar. (B.Azaroğlu ı
A)yuyun, ..........- anır şaklında olan feillardir. ı
B)düşman, ........... - Qeyri-müayyanlik b'ld' • • halda olan sözlardi
ı ıran yıyalık
C)o, ..........- Quı uluşca sacla avazliklardir. • r.
O)gözlayir, ..........- Xabar şaklinda olan feillardir.
E)sahillar, ..........- Adlıq halda olan isimlardir.
9. Fikirlardanbiri sahvdir:
A)Dilin
. norma
. ila qavrayışını tam in edan ş ar t·I •ışara 1ar sıstemı
• • yazı adlanır
Dıl ıııtq
B) va bir-biri ilasıx bağlıdır. •
C)Harbir nit~ fonetik, !eksik va qrammatik normalara tabe olmalıdır.
O)Y~lnız camıyy~t daxilinda formalaşdığı üçün dil ictimai hadisa hesab edilir.
E)Dıl yegana unsıyyat vasitasidir.
10· Hansı cümlada qoşnıa işlanmişdir?

:) ~üclükülak hatta d~mir diraklari da yerindan tarpadirdi.
C) za~da har tarafı agaclarla ahatalanmiş bir kand göründü.
) Camı! başını buladı, yani o razı deyildi.
0l Qataryaxınlaşanda onların sasini eşitmak mümkün olmadı
E)cllbatta• b u a d at 1ar bıza
• babalarımızdan mıras
• qalmışdır.
Matni diqqat/a oxuyun va 11-20-cu tapşırıqları matn asasında cavablandırın.
"DAĞLARA YAĞAN QAR"

Cab~:~ingünlarda, demak olar ki, hamının dilinda eyni mövzu dolaşırdı. Tanınmış dramaturq Cafar
Xalqırn 111111yazdığı "Od galini" asari tamaşa qoyulmuş, asar müallifa höyük uğur gatirmişdi. IXasrda
sayı azızın yadell'1 ışga
. ~ 1çı 1ara qarşı mübarizasindan bahs edan asarın • tamaşasına baxmağa galanlarin
clsa3 .1mı rd ı. Har tamaşada yerlarin ham ısı dol ur, alqışlar salonu titradirdi.
diqqatir~~ sah~a uğuru göz qarşısında idi. Bu uğur Bakıda faaliyyat göstaran Rus Dram Teatrının da
'tdirns· çakır. Teatrın rahbarliyi qarara alır ki, "Od galini" onların sahnasinda da nümayiş
quruluş111· Tez b'ır zamanda rusiyalı rejissor Mayorov asarı• teatrın repertuarına daxı·1ed'ır. Sahnaya
hazırtıq ;e.rmayi isa rassam Yefimenkoya havala etmişdilar. Rollar aktyorlar arasında paylanır va
1'eatrınd asas suratlari Elxan va Solmaz idi. Solmaz suratini canlandırmaq o zamanlar Rus Dram
asarınçun vaxt verilir.
~h,an istedadb aJrtruamoı Fatma Qadrly• havai• olunmufd•· Taaüball ,ktnsa bu xaban
idirovTuncay Abdulla oğlu 243

Yeni l.Jhsil pr
RMNaşriyyatı oqrarnı (ku k
11
uı
.
sevıncla qarşı 1amış
dı • Hamı kimi' o da havasla hazırlaşırdı. Ümimilikda ısa tama5anın rn unıı lı%t,,
uğurla davam edirdi. . aşq Pro......
Tamaşa nln Oy
nanılacağı tarix yaxınlaşırdı. Rejıssorun va rassamın hayacanı d ~
. a getct·ı.
.. ciddi göstariş vermişdi ki, asarın sonuncu pardasl oynanılan zaman s,ıh lııca a....
Reııssor .. .. . • k n:ıcta •"'dı.
t asvir olunsun. Bela bir tasvirin alınmasıI uçun ısa çox1u ag :ıtan lazım galird' 9ar1ı daııı.
k h, . . ı. Harn· ~
ina göra bu çox çatin idi. Lazım ga an atanın çox az ıssasını tapmaq rn.. .. ın g(j
şa rtl ar , . . . .. b'I . urnkun llfiıı
FattnaQadri rejissorun v~ rassamı~ ~aşvışını baş~ d_~ş-~ ı..mir tı onlara yaxın!a_5ıb soruşur:olrrıl!Mıı.
_ Axı siz niya qarlı dag masalasını bu qador boyudursunuz. Qarlı dağ tasvırı olmadan
oynamaq mümkündür. da sahniııı
Resjissor deyir:
_ Ola bilmaz. Axı ha~in pardada :lxanı~. sözlari var. O deyir_:_"Dağlar, dağlar, rn
g üvanirdim demayasan sıza da qar yagıbmış . agar qarlı dağ tasvırı olmasa tam an sıza
' ' ' aşaçılar h,_,
olaraq bunu hiza irad tutarlar. ·""Ilı
Fatma xanım onların yanıldığını başa düşür. Gülümsayarak ifad;)ni düzgün başa du"
ŞrnadikJ
onlara izah edir: arını
- "Güvandiyim dağlara qar yağdı" ifa~asi Azarbaycanda etibarı itirmak manasında işladı
cümla haqiqi qar kimi başa düşülmali deyıl. lir.Bu
Fatma Qadrinin genişı izahına2 baxmayaraq, rejissor fıkrindan dönmür 3. Ç,Hinliklada ol
katan tapdırır va sahnada qarlı5 dağları tasvir etdirir. sa,at'
11. Matna asasan, verilanlardan hansını müayyanlaşdirmak mümkün deyi/?

A) Hadisanin baş verdiyi şahari B) Hadisanin baş verdiyi zaman dilimini
C) Hadisa zamanı iştirak edan suratlari O) Fatma Qadrinin hansı sabaha göra irad tutduğunu
E) Rejissorun talaşının sababini
12. Matnda nömralanmiş sözlardan hansılar macazi manada işlanmişdir?

A) 2, 4, 5 B) 1, 2, 4 C) 3, 5 O) 1, 4, 5 E) 1, 3
13. Matnin üslubuna aid olmayan cahat hansıdır?

A) Nazmla yazılan nümunalarina rast galinir.
B) Sxem va qrafıklardan çox istifada olunur.
C) Obrazlılıq bu üslubda olan matnlar üçün saciyyavidir.
D) Poetik funksiya daşıyan sözlardan geniş istifada olunur.
E) Badii tasvir va ifada vasitalarina yer verilir.
14. "Solmaz suratini canlandırmaq o zamanlar Rus Dram Teatrında çalışan istedad/ı aktrisamız Fatma
Qadriya havala olunmuşdu" cümlasina asasan hansı fıkirlari söylamak mümkündür?
1. Solmaz suratini oynayan aktrisalardan biri da Fatma Qadri olmuşdur.
2. Fatma Qadri bütün faaliyyatini Rus Dram Teatrına hasr etmişdir.
3. Fatma Qadri istedadı ita farqlanan aktrisalardan biri olmuşdur.
4. Solmaz rolunu oynamaq Fatma Qadrinin xahişindan sonra ona havala olunmuşdur.
A)l,2 8)2,3 C)l,3 0)2,4 E)l,4
15. Farqlandirilmiş sözün matnda daşıdığı mana hansı bandda göstarilmişdir?

A) Qapıya, pancaraya va s. asılan örtü
B) Bazi simli musiqi alatlarinin qolundakı bölmalardan har biri
C) Mayenin üzarinda amala galan tabaqa
D) Sahna asarlarinin an höyük hissalarindan biri
E) canlı orqanizmda bir boşluğu ikiya bölan nazik tabaqa ____.-
-
------------------~ Abduııııo
A~u
244 Nadirov Tuncay
rnı (kurikulum) üzra
.
13115
nproqra RM Naşriyyatı
yen• alini"asarinda yer alan_"Dağlar, dağl~r, m~_nsiza güvanirdim, demayasan, siza da qar yağıbmış"
1 • . · adları çakilan suratların neca anladıgını gostaran bir cümJ-.
6 •odg ., yazın.
ıasırıı .
,urıı fatnıa Qadrı ------------------------------
"ssor Mayorov - ---------------------------

Reji
J'ni"asari haqqında klasteri tamamlayın.

17,•odga ı
1 Od galini
-- [
c.Cabbarlı tarafından
yazılmışdır.
--'
• •• • ••
ıs. iştirakçılardanbirinin "Güvandiyim dağlar, sana da qar yağarmış" demaya macbur qaldığı kiçik bir
situasiyayazın.
19. Verilmiş malumatın matnda danışılanları tasdiqladiyini va ya inkar etdiyini müayyanlaşdirin.

Fikriniziasaslandırın.
Milli sahnamizin ilk peşakar teatr tahsili görmüş aktrisası olan Fatma Qadri yüksak sahna
madaniyyati,zangin dünyagörüşü, geniş mütaliasi ila seçilirdi. O, bir sıra rol/arın avazolunmaz ifaçısı
olmuşdur.
Tasdiqlayir,çünki
İnkar edir, çünki
• M.ıtn;ı .ısasan, başqa xalqın şaxsin qarşılaşa hansı vurğulaya

20
bir dilini öyrana bilacayi çatinliyi
bıl.ırsiniz? Fikrinizi asaslandırın.
Nadirovr -------------------------------
uncay Abdullaoğlu 245
Ycnı tJhsıl program, (ku .k
~~~~~~--------~~~~==:::::::~:==~~rı
RM aşrıyYatı
oxuyun va 21
.JO-cu
Matnı dıqqatla
Ulunı) ıapşırıqları matıı asasında cavablandırııı.
Uıt~
"AVATAR"
FiLMi
. tografıya sayı-hesabı bilinmi)y;:ın fılml.:ırin ç.:ıkilrn.ısi n
yaşı olan kınema .ı Şah· d
Bir asrdan çox . d" k" b "tün filmlar eyni taleyi yaşamır. El;ı fılrnlvr olrnuşct .' il~
. d" Danılmaz haqıqat ır ı, u ur kı 1
etmış ır. h"f ··nda itib batmışdır. Eyni zamanda oyatdığı taassuratıa 'e;ı
akildiyiil tarixin qaranlıq sa ı a1aıı . . . rı • . , qazaııdı~
ç ... h t nudulmayan filmli)r da çakılmışdır. Ugur qazancıraq_ tarıxa ct·· ııı
tamaşaçı sevgısı ıliı ~ vax u u tıı··
~lmlardan biri da "Avatar"dır] . . ..
. . k·ı· . .cu ilda tamamlanmışdır. Lakın tanınmış rcııssor Ccyms K
•Avatar" filmının ça ı ışı 2009 . . .• . . amer011
. . .. 'b d b' .• da bildirmişdi kı o, fılmın sscnaı ısı uz;ırindv on bc5 il duşunm .• "
verdıyı musahı aIar an ıı ın ' _ .. . . . . . UŞdur.
On beş il düşüncada canlandırılan hadisalarin ıe_nt.ı koçurulmvsı ~oı d '.' d,ıvam ctdı. Nahay.ıt, film
2009-cu ilda tamamlandı Vi) ictimaiyyata taqdım olundu. N;ıtıc.JlJı go'>t:ırclı kı, reııssor seçdiyı
mövzuda yanılmayıb. Filmin şöhrati tez bir zamanda yayıldı VildcmJk ol,ır kı, dunyanın har t.ırafınd;ı
kinoteatrların siyahısından düşmadi. Qısa bir müdd;ıtdan sonra "Avat,ır" kıııcmatoqrafıya tarixinın
an galirli filmina çevrildi. Maraqlıdır ki, "Avatar"dan avval i)n gvlirli fılm unvanını el;ı C.Kameronuıı
çakdiyi "Titanik" filmi daşıyırdı.
t::, Filmdaki hadisalar 2154-cı ilda Pandora çağırılan planctd;ı baş vcrirlor. İnsanlar oradan
qiymatli qazıntılar alda edib yera gatirirlar. Lakin bu, asan deyi!. Pandoranın havası zaharlidir,
insanlar orada nafas ala bilmirlar. Buna göra da elın adamları insanın planetin yerli sakinlarina _
navilara oxşamasını hayata keçiran proqram hayata keçirirlar. Bu program sayasinda insan
hündürlüyü üç metra çatan mavidarili canlıya - avatara çevrilir va planetda rahat harakat edir.
Planetin yerli sakinlari insanların buradaki faaliyyatindan narazıdırlar. İş ela gatirir ki, avatar kimi
planeta ayaq basan asgi)r Ceyk Salli navi şahzadasini) rast galir, natic;}da qi)bila sakinlarinin için.ı
düşmayi bacarır. Bu hadisa programın yaradıcıları üçün xoş Xi:lbar idi. Çünki onlar navi tayfasını
mahv etmaya hazırlaşırdılar. Qabilanin içina düşmayi bacaran asgar onların işini asanlaşdırırdı.
Lakin hadisalarin gedişatı gözlanilan kimi olmur. Navilarin sülhsevarliyi C.Sallini düşünmaya macbur
edir. O qarar verir, silahı ox va yaydan ibarat olan navilarin tarafına keçir va an son silahlarla
hücuma keçan insanlarla döyüşmaya macbur olan qabilanin mübarizasina başçılıq edir. Döyüş
yerlilarin qalabasi ila başa çatır, Ceyk Salli isa hamişalik avatar olaraq qalır.
"Avatar" filmi kinematoqrafıya sahasinda an nüfuzlu mükafat hesab olunan Oskar mükafatına
taqdim olunmuş, üç nominasiyada ali mükafata layiq görülmüşdür.
21. Matnin giriş hissasina asasan hansı malumatı alda etmak mümkündür?
1. Haqqında danışılan filmin adı
2. Filmin çakildiyi tarix
3. Filmda hansı hadisalardan danışıldığı
4. Hamin filmin çakilmasi haqqında ümumi malumat
A) yalnız 1 B) 1, 2, 3 C) 3 va 4 D) yalnız 4 E) 1 va 2
22. Hansı sualın cavabını matna asasan tapmaq mümku·· d ·11

A) "A "fil · n eyı •
vatar ı mı neça il arzinda çakilmişdir?
B) Naya göra insanlar avatar proqra O 1
C) C.Sallinaya göra in mı madan Pandorada harakat eda bilmirdilar?
. san 1ara1 vuruşmağa qarar verdi?
D) insanları Pandora adlı planeta C"lb d . . •
" e an na ıdı?
E) asgar C.Sallihansı hadisad~n son •
" ra avatar kim·ı pan d oraya getmaya razı olmuşdu?
246
d !laoğlU
Nadirov Tuncay Ab u
. nıı (kurikulum) üzra
ilproqıa~~---~-------------------_!R~M~N~a1.~rily~a~tı
ı rah •
,en ,-d~ıı ııansının qarşı-qarşıya qoyulması h d
yerılanla O
aqqın a malumata matnda rast galmak
z3· . kundur.
nıtı 111 ilik_ zahmatkeşlik 8) kütlavilik - farclilik
ıanb.J fi C) tavazökarlıq - lovğalıq
A) _ I lıq _ 111üda ıa E) sabir - talaskanlik
IJ),şga çı
•1ıvataı
_,,va "Titanik"
. filmlari Eyler-Venn diaqramrna asasan müqayis"'a o 1unsa, h ansı fik.
ı ır 1ar ortaq
24- k. i götrüla bılar? (Matna asasan cavablandırın)
ahat ıın
c .. orun uzun müddat planlamasından sonra lenta alınma
J. Reııss . . .
z.Eynı• ı·ıda ictıınaıyyata
. .
taqclım olunma
. üddat an galırlı film hesab olunma
3.bır nı . .
ba rolda eyni akkyorun çakılması
ş rejissor tarafın elan ça k"Iı ma
t eyni
S.
A)3, S 8 ) 1, 2 C) 1, 4 D) 2, 5 E) 3, 4
25_Marnaaid qurulmuş hissalardan hansılar asas hissaya aid deyil?

ı. Pandorada qalmaq 2. Oskarla galan sevine
3. Birasrlik kinematoqrafiya 4. Dörd illik faaliyyat
s.Etinıadı doğrultmayan filmi ar
A)1, 3, 4 8) 2, 3, 5 C) 2, 4, 5 D) 1, 3, 5 E) 1, 2, 4
26. Cadvalinbirinci xanasında müddaalar verilmişdir. Onların doğruluğunu tasdiq edan cümlalari
matndanseçarak müvafiq xanaya yazın.
Milddaa Fakt
C.Kameronunilk uğurlu film

"Avatar" işi deyildi.
_J
asgarCeykSalli ailasininyanına qayıtmır.
içinda verilmiş cümlanin doğruluğunu sübut hansı bir

27-_Çarçiva edan har cümlani matndan seçarak
verıım· h'
ış ıssaya yazın.
~~şısına ô. işarasi qoyulmuş cümlani adabi dilin normalarına uyğun °1araq yazın.
~-----------------~
ltovr
uncay Abdullaoğlu
247
RM Naşriyyatı Yeni tahsil proqraını (kurıkuıu
•
t
29. Matnda tünd hartla yazılmış sözün poetik, yoxsa informativ mana daşıdı" ~
gını ın"
Sözün digar mananı daşıdığı bir cümla qurun. uayy.ınıaşd· •

ltın.
I
!
30. "Filmin ilk premyerası Landon şaharinda o/muşdur'' cümlasini matnin neçanci ab
lazımdır? Sababini izah edin. zasına artırınaq
;248;-----------------------
NadirovTuncayAbdullaoAIU
aa,rn~ı(~k:.:u.:...ri
k_ıı_lu_m-')'-u_·z_r_a
__ _________________ _:_R::.M~N:.::az..şr:..:.i~yy~a_tı
. tahsilproqr-:...
yen' BURAXILIŞ ÜMUMİ SINAQ İMTAHANI - 34
şamüstü darada yamyaşıl yanca/arı havasla biçirdi" cumlasinda xabarla eyni sintaktik
•sahadır _ax özlar hansılardır?
ı . aıaqayad gıran
-yoncaları 2. yamyaşıl - havasla 3. Bahadır - yoncaları
ı. dara '\ru _ havasla 5. axşamüstü - darada
4.axşaınu B) 1, 5 C) 2, 4 D) 1, 4 E) 3, 5
A)2,3
.. da avazliyin manaca hansı növlarina aid sözlar işlanmişdir?

2.Numuna Sani tariflasam, mani kim qırar?
Ürayim daşında, torpağındadır.
an qaşang qızılgül, an gözal çinar,
an şirin üzüm da öz bağındadır.
(X.R.Ulutürk)
ı. şaxs avazliyi 2. qeyri-müayyan avazlik 3. sual avazliyi
5. işara avazliyi
4_tayiniavazlık
A)l,3,4 B) 2, 4 C) 1, 4, 5 D) 2, 5 E) 1, 2, 3
_ "Bu maraqlı hadisanin qariba bir tarixçasi vardı" {M.Hüseyn) nümunasinda cümla üzvlarindan
3
hansılar iştirak etmişdir?
ı. mübtada 2. xabar 3. tamamlıq 4. tayin 5. zartlik
A)3, 4, 5 B) 1, 2, 5 C) 2, 3, 4 D) 1, 3, 5 E) 1, 2, 4
4.Uyğımlaşdırın.
a. varaq
ı. q harfi [x]sasini ifada edir. b. taqsir
2.q harfi (k'] sasini ifada edir. c. yaxşılıq
d.ocaq
A)1- b, d; 2 - a, c B) 1 - c, d; 2 - a, b C) 1 - a, d; 2 - b, c
D)1 - b, c; 2 - a, d E) 1 - a, c; 2 - b, d
norma hansı bandda pozulmuşdur?

5,Leksik
A)Atan,haqiqatan, çox güvanir sana.
B)Daşın üstünda oturub danizi seyr etmakdan yorulmurdu.
C)Göyüzünda birca bulud da görünmürdü.
D)Saliqaila qırılmış odunları anbara daşıdı.
E)Kanddakibir çox evda heç kim yaşamırdı.
6 N..
• unıunada işlanmişdir:
Ömür da bir borcdur alli il, yüz il,
ı .. Badbaxtdir azyazıb, çoxyaşayanlar. (M.Araz)
Ainıuayyan miqdar sayları 2. qeyri- müayyan miqdar sayları 3. sıra sayları
Yalnız 2 B) 1 va 2 C) yalnız 1 D) 1 va 3 E) 2 va 3
:i~:~;~~aııct~a yalnız düzaltma sözlar verilmişdir?

C)dalğ 'gatırmak, enli B) manzara, tapşırıq, asılqan
~)xasta,uzunsov,titrak D) rangbarang, döyüşkan, işaralamak
~ınaq, qazabla
adırovr
Yı•ııı l,ılı«.ıl pı ııqı ,11111(~ k
RMNaşrıyyatı ,llrı Ulıır!ı) ı,,..
a.F<'ılın tasrınanmayan foı malarıııın h,ıı uçun un ı~l.ıııclıyı lı,ındı 11111.ın,ml.ışılıı 111 ---~
A) Karvansaı aya ç,ıl,rnda yorulınu~ ,ıtl,ıı ı dım,ılnı,ık ur,,uıı tnvl,ıy,,., ılılıl.ıı
B) Başını qaldıı ıb qatar qat,ıı duwl,rn duı ıı.ıl,ıı .ı h.ı,dı
C) Maktubu hokmdaı a t,ıqdım rd,ııı r,,,ır,ır .ıı ı ıq ı,:t•ı ı q,ır ıtııı ıq lı,ıqqıııd,ı ılıı~ııııuı ılıı
D) Sıldırımdan .ı~agıy,ı h,ıx,rnd,ı goıl,ıı ın,ı q,ıı ,ııılıq \okıhı
E) Ag,ıcın .ıltına s,mlmı~ x,ılç,ının u,ıund,ı dıı ,,ıkl,ııı,ııı ,ııı lıkı ,ı ııı ımı,ılı
9. #Amma#soıu ıla baglı lıkırl,ıı d,ın h.ın'>ı dııı,:ı uduı '

A) asas nıtq hıss.ısı ıl.> omonımlı\ ı v.ır.
8) Yalnız bağlayıcı kımı ışl,ınır
C) Cumlanln ortasında ışl,ındıkd,ı oıund,ın ,oııı ,ı \ t•ı ı,:ul l ıl,ıh l dıı.
D) Sozl,m bır-bırı ıl,ı .ılaqal,ındır\,ı d,ı, cuml,ıl,ır ,ıı J'iınd.ı 1)1,ın ı hılnıır
E) adat kimı da ışl.ınır
10. Muayyan şaxslı cumlanı srçın.

A) Darsın an maraqlı anlarından bırı ıdı B) Y,ıxın gunl,ırd,ı hırı al,ır.ı yrnı yol ç,ık,ıc.ıklJr
C) lmtahanlarda yenı qaydalara rı.ıyat olunur D) D,ımırı ı<,lı l'ill doy,ıı l,ıı
E) Sırdan goyartada olan matroslardan bırı qışqırdı
Mutııı dıqqutlu axuyun va 11 20-cı wp~ırıqlurı m.ıııı iJ usındu cavuhlundırın.
YEMaKPULU
...iş ela gatirdi ki, Alı kişi ıla man eynı maşında ışlamalı olduq. Bız tadaruk ıdarasının damiryot
stansiyasında yerlaşan anbarına taxıl daşımalı ıdık. Har gun eynı yolu gedıb-galır, novba ıla sukan
arxasında oturardıq.
Alı kişini yaxından tanıdıqca ona olan hormatım artırdı llar dafa yenı hadı~a ıla rastlaşanda man
onun xasiyyatinin yeni bir cahatina balad olurdum. Bır dafa boş ma5ınla stansıyaya gedarkan yolda
biri al elayib onu da aparmağımızı xahiş etdı. Razılığımızı alıb maşının yuk ycrına çıxdı. Maşın
qasabanin giracayina çatanda arxaya çıxan adamın alla maşının hanını doyacl.ıdlyıni eşltdlk.
Duşmak istayirdi, tez maşını kanara verib saxladım. O, taş,>kkurunu bildırdı, ,>lını ıçarıya uzadıb
kürayima vurdu, zahmat çakdiyimizi dedi. Biz heç bir zahmatın olmadığını dcyıb yola davam etdlk.
Stansiyaya çatanda köynayimin cibindaki 10 manat diqqatimi çakdı. Man ora pul qoymamışdım.
Alı kışidan soruşdum, onun da puldan xabari yox idi. Bas bu pul haradan duşa bılardi? Masalaninna
yerda olduğunu başa düşdük. Yolda götürdüyumuz kişi hiza taşakkur edarkan hıss ctdırmadan pulu
manim cibima qoymuşdu. Biz bir-birimiza baxdıq. Alı kişi heç bir söz demadan pulu goturub cıbina
qoydu.
Ertasi gün qasabaya çatanda Ah kişi maşını qasabanin içarisına doğru surdu. San dema,o,
dünanki adamı tanıyırmış. Eva çatanda maşından düşdük, ev sahibı bizı 1 1 qarşıladı, sufraya
davat etdl. Yoldaşı evda na var idisa, süfraya daşıdı. Çox oturmayacağımızı dedik. O daqkP
qabağımıza içinda yağ göllanan, bir darin çini qab dolusu qayğanaq qoydular. Ev sahibı ozu çayımııa
albalı murabbasi töküb qarışdırdı.
Talasirdik, vaxt itirmadan yemayi yeyib qurtardıq. Çayı içib duranda Alı kişi clbindan iki onıucı
çıxarıb siıfraya qoydu. Ev sahiblari onun bu harakatindan part oldular. Kişı soruşdu:
- Bu nadir, Alı qardaş?
Alı kişi dedi:
- _He~na. Dünan sanin etdlyini bu gün da biz etdik. Man hôkumatin maşınında, hokum.ıdfl
~nzınl ıla adam daşıyıb pul ala biliramsa, san oz halal zahmatınla qazandığın yemak-ıçmaY3 ,ı,rt
nıya almayasan ki?
l!.vsahibinin baxışları aşa~ dlkilmişdi, demaya heç bir sözu yox ıdı. ..
(C.allı»yovun •Manim analı dQnyam" romanı asasında haz•~
250 bdullaoğlll
Nadırov Tuncay A
. (lwrıkuluııı) uı:r::ı
• 1:ıltSI
I JJl'O(II' 11111
\lcıtl~
;.:..----- c"vıbını ııı::ıtnd::ı lc1pnıLıq ınuınkundtir7
LI~1111LO L
ı ı •ıta it kişııııı
1151
• 11111 ,ııılarına ınııı.ııı addnıld ılk l<ırıışlıgı nccJ ulınuşdu?
'y . . I • .
A)A . d 1111 harJda ışl::ıy11 dı.
ıt:ııııtn J L • •
B) . clıya ınaş111l<1 hansı ışı gornı;ık l,ıpşırılmışclı?
ikiSLIIti
C) qoyulaıı 20 ınanatın aqib::ıli ııcco olur?
Elııac1 ısaı
D)sufr_ay:ııi oı diliııd:ın danış..ııı ad<1ının adı n::ı idi?
.. ,--ııin aid olduğu uslub üçun xarJktcrikdir:

12•
Nuıııuı" .
aq şifahi nitqd:ı t;ııalıur cdır.
A)Anc
Beyııalnııl:ıl saciyy:ı daşıyan Jltnııı,ı sozl;ırcl;ın çox i~tifad;ı olunur.
C~Birçox nüımın:ılorı hcy;ıt t.>rJfiııd;ııı !azılır.
8
) Naznıla va n:ısrla yazılan nuıııun;ıl;ırı var.
~) Elnıi tafokkiırün nı:ıhsuludur.
. Evsahibi lıaqqında klaster lıaıırlaıııalısan. 1lansı fikri hanı in klastcra yazmaq mumkun deyi/?
13
Ev sahibi
I F
••• • ••
A)Heçbir addımını düşünmadan, mühakinıa etmadan atmır.
B)Qonaqparvardir.
C)Kim.ısa bordu qalmanıağa çalışır.
D)Sahvlarindan natica çıxarmağı bacarırır.
E)Mehribandır.
14.Abzasın sonrakı cümlalarina asasan, çarçivaya hansı sözün yazılmalı olduğunu müayyanlaşdirin.
1. narazılıqla 2. nıehribanlıqla 3. soyuq 4. gülarüzla
A)1, 3 B) 2, 3 C) 2, 4 D) 1, 4 E)3, 4
15: "Alı kişini yaxından tanıdıqca ona olan hörmc1tim artırdı" cümlasina asasan hansı fikri söylamak
mumkündür?
A)O,Alı kişini tanıdığına peşmandır.
B)Cümlanisöylayan şaxs Alı kişinin xarakteri haqqında bazi şeylari bilmir.
C)O,Alı kişi ita çoxdan tanışdır.
~) Ham_i~ şaxsin Alı kişiya basladiyi nıanfı münasibat getdikca silinmakdadir.
l Alı kışınin davranışlarında bazi qüsurlar nıüşahida olunur.
16, Yolda .. .. .. . .
Çatinlik goturulan adam maşının yük üçün ayrılmış hıssasına çıxır. Hamin vaxt onun maşında
çakmadan getdiyini göstaran cümlani müayyanlaşdirin va yazın.
~adirovr
Yeni t;:ıhsıl proqramı (kurıkuıu
nı l Uıra
RMNaşrıyyatı l pşırığı vcrilib. "Mınn;ıtlı pul" adı m.ıtn,ı tıyğ
. . a nı:ıtna yeni ad qoyınaq a un gaıırıno
17. Hesabcd:ık kı, ız k fikriniziasaslandırın.
Muvafıq xananı cçara
Uyğun galir, çiınki
Uyğun galnıir, çıinki
. . h' ·11·1genişlandira bilan bir cuml;:ı yazın.

ıs. Matnın natıca ıssası
19. Cadvalidoldurun. Natica

Sabah
Yoldagötürdüklari adam onlara gizlica pul

verir.
Ah kişi düşünürdü ki, onun pulu qabul etmay.ı

heç bir halda haqqı yoxdur.
20. Verilmiş fıkirlardan hansı matndan çıxan natica ila daha bağlıdır? Fikrinizi asaslandırın.
ı. Keçilmiş yollardan keçanlarin izi çatin seçilar va tezlikla silinib gedar. (l.afandiyev)
2. Danışmamışdan avval düşün, harakat etmamişdan avval ölç. (V.Şekspir)
3. Dünyada insanı an çox utandıran şey yalanın üza çıxmasıdır. (F.Bekon)
---::---------
ın
________ .------
Nadirov TuncayA~-
. roqramı (kurikulum) ıizra
\IPlli
t~ RMNaşriyyall
~ ..
Matnidiqqatla oxuyıın va 2 l-JO-cu tapşırıqları matıı asasında cavablandırın.
SÜRaYYA AtAOtLU
asr Azarbaycan tarixi nd a parlaq izlar q~ymuş ictimai xadimlardan biri da ahmad bay Ağaoğlu
XX
şdur. şuşada anadan olan, Fransada huquq tahsili olan ahmad bay bir sıra sahalarda faal
~ı:~kı ila seçilmiş,. ~rma.ni ~a~naklarına qarşı mıibariza aparmaq üçiın "Difai" taşkilatını
ış uşdur. o,1908-cı ılda olkasını tark edarak Türkiyaya kôçmaya macbur qalmışdır.
qu':zarbaycanda anadan olsa d~'. kiçik yaşlarından clibaran Türkiyada yaşamağa macbur olan
_ yYa Ağaoğlu ahmad bayın 5 ovladından biridir. O, adını tarixa Türkiyanin va ümumilikda türk
sura . d h.. • k" • d
. asının ılk qa ın uquqşunası ıını yaz ırmağı bacarmışdır. O vaxt hüquq fakültasinda ancaq
dunY · 1 d S A- - ı ·
oğlanlar ~ahsıl a ır 1• amma • gaog_u ca~ar;>tlı addım ataraq lstanbul Universitetinın huquq
fakültasinın qapılarını _ qı~ tala~aların uz_u".a açdırmağı bacarmışdı. Talabaliyinin ilk ilinda
hkamada qarşılaşdıgı bır hadısa onun uçun unudulmaz olur. Azarbaycan Xalq Cümhuriyyati
:~ut etdikdan sonra Türkiyaya üz tuta~ ~ab_iq_Daxililşlar naziri Behbud bay Cavanşir lstanbulda
rmani daşnakları tarafından qatla yetırılmışdı. Prokuror ôlüm hökmü istasa da, qatil sarbast
:uraxılır va ela hamin gün Türkiyadan qaçır. Galacayin hiıquqşünası adalatsizliya yol verildiyınin
ilknümunasinaöz hamyerlisi ila bağlı mahkama işinda şahid olur.
SürayyaAğaoğlu universiteti 1925-ci ilda qurtarır, 1927-ci ilda Ankara Vakillar Kollegiyasında
qeydiyyatadüşüb müstaqil hüquqşünas sanadi alır. 1928-ci ilda isa Türkiyanin ilk qadın vakili
titulunuqazanır. Bu zaman onun 25 yaşı var idi.
ingilisva fransız dillarini mükammal bilan S.Ağaoğlu bir çox beynalxalq konfrans va tadbirlarda
Türkiyanitamsil etmişdir. Onun saylari naticasinda lstanbul Barosu 1946-cı ilda Beynalxalq Barolar
Birliyinaüzv olmuşdur. 1952-ci ildan etibaran Beynalxalq Qadın Hüquqşünaslar Taşkilatının üzvü,
1980-1982-ciillarda Hüquqşünas Qadınlar Federasiyasının ikinci rahbari olmuşdur.
SürayyaAğaoğlu bir çox taşkilatların yaradıcılarından olmuşdur. Türk Hüquqşünas Qadınlar
Darnayi,Azad Fikirlari Yayma Damayi, Universitetli Qadınlar Damayi va s. bela qurumlardan
sadacabir neçasidir. O, 1949-cu ilda maddi dastaya ehtiyacı olan uşaqları bir yera toplayaraq Uşaq
Dostları Darnayini qurmuşdur. Maraqlıdır ki, damak bu gün da faaliyyatini davam etdirir va maddi
imkansızlıq sababindan tahsilini davam etdira bilmayan ganclari dastaklayir. Damak 1990-cı ildan
ildanetibaran öz qurucusunun adını daşıyır.
SürayyaAğaoğlu 1989-cu ilda lstanbulda vafat etmişdir. Yaşadığı Türkiyada onun xatirasi aziz
tutulmuş, anadan olmasının 100 illiyi arafasinda onun xatirasina gümüş sikka buraxılmışdır.
21.Matnaasasan söylamak mümkün deyi/:

A)S.Ağaoğlunun Türkiya üçün etdiklari hamin ölkada unudulmamışdır.
B)XXasrin avvallarinda Türkiyada hüquq tahsili almış qadınlara rast galinmirdi.
C)Dahaavval beynalxalq hüquq dairalarinda tanınan İstanbul Barosu S.Ağaoğlunun sayasinda daha
da güclanir.
D)S.Ağaoğlu atasının ixtisasını seçarak onun yolunu davam etdirmişdir.
E) Azarbaycan Xalq Cümhuriyyatinin bir sıra xadimlari Türkiyaya sığınmaq macburiyyatinda
qalmışdılar.
Z2.FarqIand.ırılmış
· · hissani verilanlardan · avaz etma k mum
hansı ıla
•• kun
•• d ur.
•• 1
~) qat!labaraat verilir 8) qatil azadlıqdan mahrum olunur .. ..
E)qatıl nazarat altına götürülür D) qatil damir barmaqlıqlar arxasına gondarılır
) qatilarahm olunmur
23,H
A)~sı plan matnin farqli iki abzasına aid edila bilar: .
c /h_kamada görülan adalatsizlik B) 100 illık yubıley .. ..
E)) ıfaı taşkilatının qurulması D) Vakillar Kollegiyasında uzvluk
Vatanda ..
:----__ n qurbata safar
Nadiroıır 253
uncayAbdulla oğlu
~0~~~;D~~------------------Y_c_'n_ı_t_,ı_h_~ı_l..,_p_ı.:.o.:ı.q.:..:ı
ı ,1 '''" Jtı ': ı .:. :n.'. .ı~(ku,_ıkuluını
~
24. S. ğ,ıoğlu h,ıqqıııd,ı tıkırlardaıı hansıııa nıatnda yer vcı ılınışuıı ı
, trnınınış" ,ısatçıl;ırındJn bırı olınuşdur.
Onun qJn la;,ı T\lrkl 11111
ı\ ) O
'
B) u a şahannda aıı,ıdaıı olmuşdıır.

C) M K.Atatıırk onu şax .ln tanımış va talı ılı ıla ııı,ır,ıqlannıı)dıı
D) Faalı atı yalnız mahkama ı temında ışloınasındJn ıh,ıı ,ll olnı,ıınışclıı
E) Be ına qan ızına ı nacıc.ı ında vafat ctınışdır.
25. Verılmiş hı a nıatniıı ncçaııcı abza ın,ı Jı tıı ıl,ı bılJı?

o• maktab ıllarında da qorxmazlığı ı/J cçılırdı Frcınsı1/aı ııı lwwhıılu ı~qcıl
'
c:ldıvı
J
dovrd,-~~k
dalğalanan fransız bayrağım endırıb verınJ Lıırk bayrcı/ıı .a\ınışdı VJ Jransı/ whıl,J demı<d ,, •~rna
o/kanız, kımsa ışğal etsa, eynı mu nası batı go carma1dırıwııı 7
A) 1-ci 8) 2-cı C) 3-cu D) 4-cu E) 5-cı
26. Matnda poetik funksiya daşıyan ilk özu ınuayyanlaşdırın va onu cuınladil elil ışladın kı , ın'o
,, rmatıv
funksiya daşısın.
27. Matnda yer alan malumatlar asasında sillogizrn qurrnaqla Sürayya Ağaoğlunun anadan olduğu ılı
müayyanlaşdirin.
lhökm:
il hökrn:
Natica:
Pakt
Sürayya Ağaoğlunu mesenat adlandırmaq

mümkündür.
-ı-
Bu gün Türkiyada Sürayya Ağaoğlunun

adını daşıyan darnak var.
;;25;-4
---------------------- bduJlaoğlll
Nadirov Tuncay A
proqral..:
ın~ı.1(~k.::u:.:ri.:..k.:..u.:..ll_ın_1"-)_ü_z_ra___________________ :_:R.:.:.M:...N:.:::.aşt..:r:..:iYYu.:.a::::.rı
·ı
i ıatısı
yen . "rdüncü abzasını ümumilaşdiran bir cümla yazın.
r,ıaıııııı do
29,
. . hissada yer alan malumatlara asas;m Sürayya Ağaoğlu va Salim Turanı Eyler-Venn
verıJmış .. . ct·
3O• na asasan muqayısa e ın.
diaqra~ıı avvallarinda Azarbaycandan Türkiyaya köçmüş ictimai xadim ali bay Hüseynzadanin oğlu
XX.asrınTuran Türkiya rassam / ıq t arıxın
• • d a xususı
.. • yerı• o /an sanatkarlar d an d ır. Fransa d a rassam Iıq
Salı~1 . /an 5 Turan kııbizm carayanında asarlar yaradan ilk türk rassamı kimi tanınmışdır.
1a
ı;ıhsı ı •
SURôYYA AĞAOĞLU saLiM TURAN
;-::-_____________________ ~
aclırov T 255
uncayAbdulla oğlu
~~~0'.~~------~~~=:;::~~::Y:e~n~i~ta~l~ıs;i_l:. . p_ro:. .q:!.:r. .:a:.:m:.: ı~(~kurıkuıunı)
• ..
RMNaşriyyatı OMUMISINAQIMTAHANI- 35 tıır~
BURAXIL_I~ a bir m:ıs:ıbd:ı yol veribn laqcydliyi d' .
l:ırd:ın bırı han ı .. .. ' ıg;ırı is
, 1 . fraıeoloJı bırl:ışnı:ı . k üçün işbdılır. Bu frazeoloJı bırl:ışm:ıl:ır h ;ı h;ı'lli
ı. \ en nıı~ t:ıdbir alnıağı ıfad:ı ctın:ı ansı b;ı n
, :ı?ı y:ıt:ı qarşı lldd~
,crılıııışdır? . l:xl çı maq B) üı ağartmaq; yerini gö t:ırm:ık
11
) göıüıı:ı su vcrnı:ık; höv :ı :ı D) aşının uyunu verm:ık; göıd:ın salmaq
aq· ipini yığnıaq
C) yüy:ııııni boş buraxnı ,
E) cm atına nıiıım:ık; gö1d::ın alnıaq
) g:ıl:ıc:ık zaman ş:ıkilçisi

A) keçnıiş zamanş:ıkilçi i
D) vacibş:ıklinin ş:ıkilçisi
3. ..Oğlan cald qayıdıb nardivaııla aşağı düşdü" (İ.8/andiyev) cüınl::ısiniıı siııtaktik t:ıhlili il:ı bağlı s;ıhv fikri
seçin.
A) Mübt:xla- Ümumiisiml:ı ifada olunnıuşdur.
B) X:ıb:ır - x:ıb:ır ş:ıklinda olan feilla ifada olunnıuşdur.
C) T:ırzi-har:ık:ıt z:ırfliyi - feili bağlama tarkibi ila ifada oluıımuşdur.
O) Tanıamlıq - düz:ılhn::ı isimla ifada olunmuşdur.
E) Yer z:ırfliyi - yer zarfı ila ifada olunmuşdur.
4. Hansı cümlalardamöt:ıriza ila göst::ırilmiş yerda vergili işar:ısi qoyulmalıdır?

A) Bu Odalill:ır tarixingedişini dayişmaya qadir olacaq q:ıdar :ıh:ımiyy:ıtlidir.
8) O Olap uşaqlıq ill:ırind:ı olduğu kimi sinif otaqlannı h:ıy:ıcanla g:ızirdi.
C) Qaranlıq düş:ınd:ı o Oqayıdıb evl:ırina g:ılardi.
D) QobustandaOq:ıdim yaşayış m:ısk:ınind:ı elmi t:ıdqiqatlar apanlır.
E) O Osonralarbu mövzudansöz açılanda h:ımiş:ı susardı.
5. Nümumıd:ı m:ınsubiyyat ş:ıkilçisi qabul etmiş sözl:ır hansı nitq hiss:ıl:ırin:ı aiddir?
Düşmanin nifratideyi/ qorxulu,
Dostunsoyuqluğu düşmançilikdir.
(B. Vahabzada)
A) isim,sifat B) isim, isim C) feili sifat, sifat
D) sifat,sifat E) isim, feili sifat
6. Sual işarasinin yerila uyğun galan cüml:ı hansıdır?

? ;-:.:.::::.::-=.:::=_-vudaq cümla baş cümladanavva/galir.
Budaqcüm/afeili xabarlidir.
Har iki tarkib h • d "b
A) O na q:ıd:ır çox çalışsa ,. ıssa a mu tada işlanmişdir.
, Uısur ona o q:ıd:ır yax
B) N;)vaxt buralaragals:ı . ın o 1acaq.
C) Ki . n, sanı qarşılayacam.
m X;)St:ıdırs:ı o mütl h ki
D) M:ın yenidanq~y;l<l,m:;. m müayinasind;)nkeçsin.
E) Haradahava mülayimd· ı avtobusartıq getmişdi.
lfS;), oraya gedak.
256
Nadirov Tuncay Abdullaoğlu
(kıırikııluııı) ıızra RM Naşriyyatı
•oqr,11111
,,,1111.,ı"ıl P' , . . . . . . .,
, .. 1 ,.,ı., 1- 1 ııııq hı,s:ısıııııı ıl..ı forqlı ııövü ışl:ııınıışdır?
ı ıl:ı ,.oıı. .
çiııııl:ı :ır ılı ı..csıı.. pl..dıı.. kı, he aııl:ırı ı:ık gör:ııı canavarlar hücum ç:ıkın:ısin
< \1.111>1:l{_j;ıf ) ,11111 1 '. . . . '• . . . . •
· -,ıı.,r.ı ll· , ı.,:ıııdd:ı ıııdı :ı 1-.ıını .ı~nnınış :ııı q:ırıb:ı hadıs:ıdır.
ı. ::,. ~ 11· ıd:ııı t 1• • •
1 • .
ıııı. doı-: I" dı Ril·1:ı111 kışı, b:ılb d:ı. bıı söıl:ır:ı nı:ıh:ıl qoyardı.
ı. ı,1 l1 ,,ı) ' ·
13.ıN1 '· suıını bıı ınrl:ıl:ır cıııd:ın ırrıı..ıorla şunılaıı:ıcaq .
.,•r.,,ı ı t1irıııın<1:ıı 1,,ırı
1 • . . ı·
tııııııı 11 •
n b:ırkıtııı:ıl-. ç:ııım ır, nmın:ı usıa111ıı :-ıliııd:ı ınilnıkiln işdir.
•·
-.Jıtı:ııı:ı. 13)-. -I. 5 ) 1. 2. J D) 1, 4, 5 E) 2, , 5
• '-1
ı\l ı. -'·
.. ~ ~ h:ınsı hnlıııı ş:ıkilı,:isi artırılsa, söıün ı:ıl:ıflllı ş:ıkli ct:ıyiş:ır?

"'Ö/1 1ıı,, 1•111111
s "(l,11•11 , I I
'· ) ,-ı,,tıı.. rn
B) yöııliik hal ) ı:ısirlik hal
Al''. t·l E)çıxışlıq hnl
Dlı~rtıı.. ı.ı
, .. 1 iı:ıhı diiıgün gih'liJrilm,mıişdir?

,öıt n . .
9•ııansı
A)rn1a ı 11 c,"
' ,~:ıııiıı nğııclarla ::ın sı, :ıhaı:ıl:ınnıış yen
.
.. 1 ,s:ır t:ıfsılaısıı, yığcaııı. qısa
B)nııı,,• k' b ..... '"d 1
C)qovlu1 içiıı:ı kağıı, ıta v:ı . qoynıaq uçun ıstııa :ı o umın ;:ışya
DlJqid:ı. cıiqad. inanı, nı:-ısbk
ElıJdric:ın yavaş- avaş, a.ı:-a7, d:ır:ı :ı-d:ır:ıc:ı
ıo. Hansı cüıııl:ıd:ı h:ını

ismi, h:-ını d:ı feili birl:ışm:ı işl:ınmişdir?
AlDağdan cıı:ın zaman yağışa düşdüm,
;ı birnğac tapdım, n:ı d::ı bir qaya. (B.Az:ıroğlu)
B)Bird:ın şairi uzaqdakı bir qaralıı c::ılb el::ıdi. (a. :ıf:ırzad;-ı)
C) Bab:ıkin qara k:ıh:ıri uçurumun bnarında dayamb şah:ı qalxdı (ı3.M:ımm:ıdxanlı)
D)O saninkönlüniin:ın uca s::ısi,
Ömıiinün bu giinü, sabahı olur. (8.K:ıriııı)
E)Çanosindoki qara xal gükınd:ı ona mülayimlik verirdi. (N.H::ısonzad::ı)
Matni diqqatla oxuyıın va 11-20-ci tapşırıqları matıı asasında cavablandırın.
ONLAR ÜÇ NaFaR iDiLaR ...

2002-ciil idi. Bir çoxlarının diqq::ıti Afrikanın ;:ın yüks::ık zirv::ısi olan Klimancaroya yönalmişdi.
Çünk.i dağın ;,t;,k/;ırin;/ kimi g:ılmiş üç alpinist zirvani foth etm::ık üçün çalışacaqdı.
. clslind:ı, buradaqeyri-adi heç na yox idi. Kliınancaro h::ır il mac:ıra axtanşında olan yüzlarla, minl::ırl;:ı
ınsanın g:ılib :ın yüks;ıy;,1 çıxınaq üçün çalışmasına şahid olurdu. T:ıbii ki, hündürlüyü 5895 metr olan
zırvaya çıxmaq sevinci hamıya qism:ıt olmurdu. Çatinliya tab g:ıtinn::ıyib geri qayıdanlar da az olmurdu.
oxazal inistl;:ır ::ıtrafı zirv:ıd::ın nüma i etm:ık xo baxtli in:ı nail olurdu.
K Bud:ıfo Klimancaroyaçıxınaq üçün g:ıl::ınlar ;:ıvv:ılkil::ırdan forql:ınirdi. Onlar üç n::ıfar idilar. İkisi
oreyadanb. . . .
~ . ' ın ıs;:ı Yeni Zellandiyadan g::ılmişdi. Koreyadan olan Kım Hongun :ıll:ıri yoxdur, onun
veO:·:ıı:ı_nı Kim So Yong kordur. Üçüncü alpinist Tony Kristiansonun isa ayaqları yoxdur. Onlar q:ırar
~1.ın·ın,•şdıl:ır:
ırada .
bu ç.ıtinı sınaqda bir-birilarinin gözü ayağı v:ı all:ıri olacaqdılar. Bacarsalar, bu qalab.ı
,
Nah nın qal::ıb:ısi olacaqdı.
&tabası~::'• ç:ıtin sınaq başladı. Ayaqları olmadığı üçün yeriy::ı bilmayan Tony Kristianson :ılil
Yolugösı ~~uşdu. Gönna qabiliyyati olmayan Kim So Yong arabanı sürür, Kim Hong is:ı yoldaşına
0
Zirv~y;ı d:" rdt. Uç ş:ıxs bir m;ıqs:xl uğrunda yumnıq kimi birl:ışmişdi v:ı heç bir ç:ıtinliyi nazara almadan
470()nı: add_ım-addım iralil:ıyirdil:ır. .
dnşollııı;ıy gend:ı qalmışdı. Yolun böyük hissasi qat olunmuşdu. Artıq zafan qeyd etmak haqqında
;ı d:ıy d'1
N :ır • Onlar sağlam insanların çoxu üçün :ılçatmaz görünan yüks:ıklikd:ı otunıb
adiroı,, T
uncayAb
dulla oğlu 257
Yeni tahsil proqraını (k .k
urı llltı
•"yyatı Ilı) Uzt,
RMNaşr
1
• • k ·· ·· ·· 1 °
d 1 1 ç:ıtinliyi drl:J g:ıtırm:ı uçun soz :ır b:ıs ctnı:ı
. . d"I
dınc:ıhr ı :ır.
Bura kimi çıxark:.m yaşa ıq ar z, curnı~,.,
..,
çaımazdı. • 1· ddımı da atıb tarix:ı düşm:ık üçün ayağa durrnaq la11n,İdi
• • d.1 son q:Jtıyy:ıt ı a . d. k .. .. . ı\ın..._
lstirah:ıt bıtmış ,
• • son aldan uş uyu
d"' d" "nü' v:ı s:ıf:ırı davam et ırm:ı uçun gücünün q
. ..
-~•ıa
a1lllad,.,
bu vaxt Tony Kristıan • d"I o··zı:ırini düşünm:ımış, :ısl komanda ruhu numayiş Cldi~· 1Mlı
k. • birg:ı g:ılmış 1 :ır,
:ıldikl:ıri yolu gcriy:ı qayıdacaq, ya da ıkılı ş:ıkild:ı Yola11d ~-
• •• '" Şdıl
bildirir.Buraya ımı . ·d··
hc.ialpinist qarar verm:ıh ı ı. ya g avaııı
ed:ıc;ıkdil:ır.
• . . qaraItı göz:ı d:ıyirdi • Biri O birina ytJf göst::ırir, birlikd:ı h:ır:ık;ıı cd·ırdıl;ır
d ıı nda ıkı .
Klımancaro aı;ı . bl
1 artıq zırvay:ı çatı ar. Sevincin h:ıddi-hUdudu yoxdur, gözl::ırd:ın sevine yaşları ax h:
ır. ııı
Budur, on ar •• • f t 1ı·ssi duyurdu eyni zamanda, dostlarını yarı yolda t:ık qoyd ları
yoldaş zirv:ıy:ı çatdıqları uçün :ıxara ı , ~-- uq
üçünk:ıd:ırli idil:ır.
11 Han ı sualııı cavabını ın:ıın:ı :ısa :ın ıapmaq mümkün deyi/~ . . ?

•· •·aı pını
•A) ••çuncu • • 1 dayanmaqq:ırarını alanda )Olun han ı hıss:ısı gcrıd::ı qalmışdı.
B) Alpini ıl:ır han ı ölk:ıl:ırd:ın g:ılmişdil:ır? . .
• ı·r
• • ınüxt:ı
) lkı ı o•·ık--'
.ıu:ın o lan u··çş~x
., han ı hadis:ıd:ın sonra bırlıkd:ı h:ır:Jkat eıın:ıy:ı q:ırar vcrmışdil:ır?.
D) on abzasın ilk cüınl:ısind:ı '•iki qaraltı" dcyil:ırk:ın kiınl:ır _n:ız::ır~:ı tutulur?
E) Bu d:ıfo zirv:ıy::ı çıxmaq üçün g:ıl:ınl:ırin :ı v:ılkil:Jrd:ın f:ırqı n::ı ıdı?
12. M:ıınin ıı:ıtic:ı hiss:ısini tamamlayabil:ın cüml::ı han ıdır?

A) Onlar yolu davametdirrn:ık q:ırarına g:ıldil:ır.
B) Bacarrnasalar,heç kim onları qınamalı deyiidi.
C) Artıq onun irad:ısi tük:ınmişdi.
D) İsti Afrikanın başı qarla örtülü zirva i onları gö,ı:l::ıyirdi.
E) Onlar :ıng:ıll:ır:ı baxmayaraq,öz x:Jyallarını gerç:ıkl::ışdira bilmişdilar.
13. M:ıtnin hansı plana daxil olan hiss:ısind:ı haqqında danışılan h:Jr üç ş:ıxs iştirak etmir?
A) sevine içind:ı k:ıd:ır B) Klimancaro ::ıt:ıkl:ırind:ı görüş
C) bir m:ıqs:ıd :ıtrafında birl:ışm:ı D) 4700 metr yüks:Jklikd::ı istirah:ıt
E) ç:ıtin yolun başlanğıcı
14. M:ıtnin m:ızmunu il:ı daha çox :ılaq:ıli olan aforizm hansıdır?
A) T:ıvazökar ür:ıkl:ırd:ı yaşayan düşünc:ıl:ır :ın yüks:ık düşüncal::ırdir. (M. de Monten)
B) insanlarancaq layiq olduqları şöhr:ıt:ı sahib ola bil:ırl:ır. (İ. V. Höte)
C) Q:ılbind:ı :ısı inam v:ı c:ısar:ıti olan h:ır zaman qalib g::ılir. (A.H.Xan)
D) Yc : ı gctm:ık m::ıcbur_iyy:ıtind:J qalmış qanadı qırıq quşların da bir zamanlar çox yük :ıkl:ırrla
rd
uçduqlarını unutma!(M.M.lldan)
E) F::ın::ırini arıcada gizl:ıd;m adam öz önün::ı kölg:ı salır. (R.Taqor)
15. Nömr::ıl:ınmiş sözlard:ın hansılar macaz· d

A) 3 5 1 m:ına aşıyır?
' B) 1, 4 C) 2, 4 D) 1, 3
E) 2, 5
-;-----------------------
258 Abdulla oğ!U
Nadirov Tuncay
• 11 (l<ııı ıl<ııluııı) ıı'l.ra
ıl pıocıı,ıll
1ı,ılı' . RM Naşriyyatı
,,,ıı I d, vcı ılıııı~ dlıııl. d:l ıkı ycrd:l ::>d::>bı dıl 111 ,
1 111 1
111, po 7 ulm·ısı ı d' •
(,ııı'ı'·ı ı ,ı\ıı ~;ı~l;ı ~ıılııı ııq ıııııı. ' ıa ıs::,sın:, yol vcrilmişdir. 11:,min
10• 1,111dılıı,:
,,ıııı.
. • ·tiıııısoıı huqqıııd:ı c:ldv::,ld::,yer alan iki zıddiyy:,tli fik . .

. rıııı ı-;ı 1~ 1
rı ın:,tndakı ın:ılumatlar asasında :ısas-
17
1ııııılırııı.
/rad;ıl/dir.
/radasi1.i1i/dir.
18.M:ıtnd:ın çıxarı idcyanı bir cüml:, ib ifada edin.
quraraq Kim Hong v:, Kim So Yongun ikilikd:, getdikl:,rim:ısafani mü:ıyy:ınl:,şdirin.

19.Sillogizm
1hökm:
llhökm:
26•M:ıtn:ı :ısas:ın c:ıdv:ıli doldurun.

Zamu Makan S•ntlır
~d-ırovT -----------------------~2;59
uncayAbdulla oğlu
Yeni tohsil proqrarrıı (k .
RMNaşriyyatı urıkulurn) .
Uır~
Matnı
. d"ıqqa tia oxu,vuıı
J
va 21-30-cu tapşırıq /arı matn asasında cavablandırın.
ISVEÇRa
1sveçra Q:ırbı• Avropada yerl:ış:ın suveren

. .
dövl:ıtdir. Konfederasıya quruluşuna mal 1k
. . .. . olan öl
kantondan ibar:ıtdir, paytaxtı Bem şahandır. (1) lsveçr:, başı goybr:, d:ıy:,n daglar ölbsıdır. Al k~26
atakl:ırinda ycrlaş:ın ölka qış idman növl:ıri_n~ scv:ın iı~s_anların :,n çox üstün~ük vcrdıyı ölk:,l:,rd:n~~~a'.ının
( il) İsveçra öz müst:ıqilliyini 1815-cı ılda keçırıl:ın Vyana konqrcsıncb elan ctmışdir. dır.
· f • 1· • • d I El;ı h-·
konfranda yeni qurulmuş respublıka öı t:,r:ı sız ıyını :ı can ctmış v:, \ılahlı rnüna .... ,ın
qoşulmayacağını bildirmişdi. Hamin tarixd:ın b:ıri bu ölb hcç bır ınüharıb:ıd:ı iştırak ctrnqış;ıı~~
Bitar;ıflik siyasati naticasinda ölka har iki dünya müharıb:ı!.inin dağıntılarından yaxa qurıara bılmi~~ışdır.
1
İkinci Dünya ınüharibasi başladıqda alınanlar qısa müdd:ıt :ırıınd:ı olduqca gcnış bır ~-.
. . . . . :,razın 1 ış~
etrnaya nail oldular. Hitlerin r:ıhbarlık etdıyı Almanıya h:ımın vaxt dllnya ağalığına can at
bitaratıiyini elan etmiş isveçraya qarşı ınüharib:ı elan cım:ıdi. iJIİciJdiJ iilkiJ Almaniyunın Vi sa da.
miitt.ıfıqi olan İtaliyanın nın.anti altında ola,ı ;ıra-:J,ıi,ı içi,ıd;ı müstiJqilliyini sa.xlaya bil;,n yer;, e:~•~
lsveçra xalqımn har tarafla alaqasi kasilmişdi. "Dünyada :ın böyük h:ıbsxana" ifad:,sı harnın \ra~"'-
yaranmışdı. (lll) Dünyaya çıxış imkanlarını itiran isveçr:ılilar bu ifad:ıni yaratmaqla Öl v:ıziyy:ıtla:
zarafatyana ifada edirdil:ır.
Almanların işğal etdikl:,ri arazi genişladikca İsveçr:ı hökum:ıtinin d:ı narahatlığı artırdı. Ölk:ıd:ı Umunıi
safarbarlik elan olunmuşdu. Dağlarda qurulan mövqel:ırd:ı yüz minl:ırl:ı :ısg:ır yerl:ışdirilmişdi. Hücumbaş
ver:ırs:ı, isveçr:ılil:ır öz torpaqlarını qorumaq üçün vuruşacaqdılar. Yeraltı x:ısı:ıxanalar tikilir, yer ahında
geniş sığınacaq şabak:ısi qurulurdu.
işğala maruz qalmaması İsveçrani faşizm zülmünd:ın qurtulub qaçınağı bacaranlar üçün :ın etibarlı
sığınacağa çevirirdi. Manbal:ırda 300 mindan çox insanın İsveçra arazisin:ı kcça bildiyi qeyd olunur.
Maraqlıdır ki, ikinci Dünya müharibasi illarinda Almaniya aleyhin:ı faaliyy:ıt göst:,r:ın an böyük casus
~:ıkasi mahz bu ölka arazisinda qurulmuşdu. Bu şabaka alman ordusunun foaliyyaıi haqqında al~
keçirilan qiymatlj malumatları Sovetlar İttifaqına gizli yollarla ötürürdü. (iV) Akkos v:ı Kyö soyadlı iki
fransız jumalist tarafından qalam:ı alınan "Mühariba İsveçrada udulub" adlı kitabda müharib:ı ilhni!Mb
lsveçrada aparılan gizli mübarizadan geniş bahs olunmuşdur.
lsveçr:ı 2002-ci ild:ın etibar:ın Mirlaşmiş Millatlar Taşkilatının üzvüdür. Dünyanın an sabit ölk:ısi
olması naticasinda bir sıra nüfuzlu beynalxalq t:ışkilatların manzil qarargahı bu ölkanin arazisind:ı yerl~ir.
(V)
2 l. "Ölkada dörd rasmi dil var" cümlasi Roma r:ıqamlari ila ifada olunmuş yerl:ırd:ın hansına artın la bil:ır?
A) 1 8) U C) UI D) fV E) V
22. Matnda farqlandirilmiş cümlada İsveçranin düşdüyü vaziyyati izah edan söz hansıdır?
A) mağlubiyyat 8) suverenlik C) q:ılab:ı
D) blokada E) müstamlaka
23. S.ıhv fikri seçin.
Sabah Nadca daııınıılarındaJI

A) Ôlk:ı Birinci Dünya müharibasinin 6
xilas olmuşdu~. . . . d ğ1nuıanndaıı

B) Hamçinin Ikinci Dünya müharıbasının a
İsveçr:ı bitaraf dövl:ıtdir. xilas olmuşdur. .
C) Bir sıra nüfuzlu taşkilatlar burada yerlaşır.
D) Fransız jumalistlar bu haqda kitab yazıblarfaydaıaııara'I
E) Başqa xalqlardan olan insanlar bundan
xilas olmağı bacardılar. ---
:26:0:-------------------=---------~a oğlll
Nadirov Tuncay
RM N.ışriyyatı
qalıb g:ılnı:ısınd:ı is, cçr:ının d:ı nıü:ıyy:ın rolu
, ·ılnıiş cünıl:ıl:ırd:ın han 111111ü lubu m:ıtnin ü lubundan forql:ınır?

!~-\ 1Jaıd~n
'
t:Ç •
ıooı-cı ild:ııı ctıbar:ın
• M"\I
M.ır 1:ışınış 1 •
ı :ıt :ır T:ışkılatının üLvüdür.
ı,,eçr:ı - - .
\) b gö l:ır:ı d:ıy:ın dağlar ölk:ısıdır.
) beçr:ı a, I . . ..
B, l:ırd:ı 300 mindan çox ın anın I veçra :ırazı ın:ı keç:ı bildiyi qcyd olunur.
C)M~nb:ı,
• k h b' ..h ·b--' .
ıarixdan bari bu öl :ı eç ır mu arı .ıu:ı ıştırak etnı:ımişdir.
D)HJının . . . . .
E) 'arın işğal ctdikl:ırı ::ırazı genışl:ıdıkc:ı I veçr::ı hökunı::ıtinin d:ı narahatlığı artırdı
ırnan •
(J
ıı;;- ima/dan Al~ caııııbdan lıaliva, arbdan Fransa, ar daıı isa Av tiva va Lı.xıen tepı il
26,0E~~==~C..:.:....~-'------~~~-----=-ı.c:._ı.:.:..::c..~::.....:..:~=-.:---_.__."--__,
01 dıır.
M,mdayer alan m:ıluınatlara ::ı as:ın adları ç::ıkil::ın qonşu ölk::ıl::ırin İkinci Dün a müharib:ı ı ill::ırind::ı
yaşadığı bir faktı mü::ıyy::ınl::ışdirin.
Bunumatnd:ıki hansı cüınl::ıy:ı :ısas::ın ınü:ıyy::ınl::ışdirirsiniz? H::ımin cüml::ıni yazın.
• M:ıtnd;ın ''Miiharibaya hazır/ıq işlari miihariba başladıqdan sonra deyi/, müharibadan avval
2
aparı/malıdır" tezisini göst::ır.m üç fakı seç::ır:ık yazın.
1,
ı.-------------------------
3_------------------------
28.Ven·ı .
ı
mış qısa 1 • • ed'
m:ı umata :ısas:ın, isveçr:ı v:ı Polşanı Eyler-Venn diaqramına :ısas:ın, milqayıs:ı m.
15 . .
-cı
/ Al /es ılda im / d ·ı· · R • ı·
za anmış Vyana konqresina asasan, ?o/şanın i ar;.ıçı ıyı usıyanın a ına eç d'ı, Rusıya
le • çarı
e andr ha d
m a Polşa çarı hesab o/ıındıı.
İ VEÇRa POL A
~--------------------------
uııcayAb
dulla oğlu 261
RM Naşriyyatı Yeni tahsil Pro
qranı 1 (k
29. "Diinyada an böyiik lıabsxana" ifad:ısind:ı işl:ınıniş h:ıbsxana söı:ü haııs Urikuıuıııı .
ı nı:ıııarı, d Uı
edin. aşıyır? l·ik ~
0 h:)(liqi m:ınadadır o ın:ıcazi m:ıııadadır rın,,, ~h
1
Çünki
30. isveçr:ınin timsalında sülhsev;,ırliyin s;,ıb:ıb olduğu müsb:ıı c:ıh:ıtl:ır haqqıııda ki ik b'
üç cüml;,ıd;,ın istifad;,ı edin. ç ır rn;ıtıı qurıın "
• unaı
-----------------------------::-.::
-----.--:
Abduııao
262 Nadirov TuncaY
m,ııı_j(~k:::.ur~i.:....k_ul_u_ın..::)_i.ı_·z_r_a
_________________ ~R.:.:.M:....:N~a~şt.r.:1iY'.2Y..:::a.::.:_tı
·ıproqra '-
.1cahSI .. .
yen BURAXILIŞ UMUMiSINAQİMTAHANI - 36
.. eyniköklü sözlardan ibarat deyi/:
13 rin bırı B) . .
c3rga . 1. irklandirrnak evlı, evlandırmak, evsiz
1, . 1 çırk ı, ç D) b . .
•)çirkll• daşlamaq agban, bagçı, bağça
" ı daş 1ıq, . .
C)daşÇ' ıd· -mak biiıklı
Elbilı·k, bi ıı '
hatdan sahv yazılmış sözü seçin.

, rafı k ca
ı. orıoq B) svilizasiya C) askik D) ünsiyyat E) alüminium
A)ajdaha
crnla dan lla

nsı söz çıxarılsa, onun tarkibinda kömakçi nitq hissasi olmaz?
.
3, u Keçan 1 axşam 1 ıclasa 1 san mandan 4 avvaıs 9almişdin.
~2 ~3 ~4 ~5
A)l
Cürnlaninınübtadası yerinda işlanan "ela" avazliyinin tarkibinda hansı şakilçinin olması vacibdir?
4
Ajmansubiyyat B) leksik C) hal D) xabarlik E) cam
S.Nöqtalarinyerina hansı ifada alava olunsa, ancaq iki üzvdan ibarat şaxssiz cümla alınar?
Bizmarkazaçatanda ...
ı. insanlargetmişdilar. 2. masalaya baxılırdı.
3.göstariş verildi. 4. durğunluq idi.
5.axşam idi. 6. galrnişdilar.
A)1,3, 5 B) 2, 3, 5 C)3, 4, 6 D) 1, 2, 3 E)3,4,5
6.Cümlalardanbirini quruluşca ham sada, ham da mürakkab hesab etmak olar:

A)i3hmadbela evda yaşamaz, man bundan tam aminam, Rasul dayı.
B)Dema,imtahan naticasi yaxşı deyi!.
C)Vüsalbay, deyasan, siz düzgün istiqamatda harakat etmirsiniz.
D)Kitabları rafa düzdü, sonra müallimi çağırdı.
E)Harçandman ona çox demişdim, amma heç bir halda mana qulaq asmamışdı.
7
•''Yusifı
A). . düşündüran da, asasan, bela şeu/ar
'J
idi" cümlasinin mübtadası na ila ifada olunmuşdur?
ısım B) feili sifat C) avazlik D) söz birlaşmasi E) sifat
AB.)H~nsıUSCan
guı··
sözdan bir samit çıxarmaqla hamin sözün talaffüz formasını yaratmaq olar?
B) caldlik C) balıqlar D) nazariyya E) bitkin
9 .Q
• orı.ıqçu bir da vurmaq ıstayanda
türııı .
· Bahar yaralı quş
•• •• ••şuma t u il a d ı "(M •Ca/a/.ı1
k"ımı• ozunu
asında feT
1 1 b. . .
A)tarz ırlaşma asas harakati hansı baxımdan ızah edır?
B) zaman C) sabab D) miqdar E) maqsad
~-------------------------
ırovT
Ycnı tah<,ıl programı Ckurik
R~M~~a~ş~ri~yyy_a~t~ı------------------------'-...:.-.:...:..:..:~~
ıo. NiJyaxşı o/ardı, hiJrölkadiJ,ah,

Olaydı beliJbır vazir ila şah. (A.Bakıxanov)
umunada tabesızlık alaqası hansı sozlar arasındadır?
8) vazir şah C) hJı, olk,Jd::ı
A) yaxşı, olardı '
D) ölkada, olaydı E) bcl.J, vazır
MiJtnı diqqatla oxuyun viJ11-20-cu wpşırıqları matn asasında wvablandırın.
GÖZLaNILMaZ MaŞHURLUQ
Truppanıt "Musibati-Faxraddın"i oynamaq uçun Lankarana d.JV.Jt ctmı>dılar. Har kasar
yaxşı azbarlamak tapşırılmışdı. Huseyna kiçik bır rol vcrılmı>dı Bu kıçık rol onu açmırdı. O..
sevdiyi rol Faxraddın rolu idı. (1) Hatta bu rolun sozlarını d::ı azbarlamı5dı.
Arabir düşunurdu. • Saika da, duz deyirlar, onda heç bır ıstedad yoxdur. Nahaq bu YoWi
külüng sındırır, bundansa gedıb başmaq tıksJ, daha çox xeyır vc r ar. Amma yox ... Huseyn artıq ~
elamişdi ki, bu yolda qalib galacak. o özunda quvvat hıss clayır. Bu quvvatın qar5ısında heç bir
angal dayana bilmaz.
1905-ci ilin yayı idi. (il) Oyun axşamı Huseyn hamıdan tez galdı, rolunun axınna pardad.
olduğuna baxmayaraq, paltarını geydi, qrim 2 edarak oturdu. Artıstlar yavaş-yavaş toplaşırdıla,,
Validan başqa, hamı galmişdi. Artıq vaxt idi. Birdan rejissor 1 içarı gırib tamaşanın taxir.ı salını
bilacayinı deyir, sonra alava edir:
- Vali xastalanib, qızdırma içinda yatır. Budur, paltarlannı gatirmışam. Kını Faxraddin rolaıı
hazırdır, geyinsin.
Murad sualı ikinci dafa soruşduqda Hüseyn irali çıxıb dedi: "Man oynayaram~. Aktyorlannlılr
çoxu barkdan guldü. Ancaq Murad ciddi idi. Biletlar satılmış, pullar xarclanmişdı...
- Hüseyn, sanin çıxışındır. ..
fiil) Muradın sasi Huseyni sanki yuxudan ayıltdı. O yalnız indi başa duşdu ki, çox masul'ıfi
girişib. Sahnaya girdi, amma dizlarinin qüvvatdan düşdüyunu hiss eladi. Bır an ıçinda Hiiseyıı
haraya, na üçün galdiyini unutdu. Na qadar düşündüsa, rol undan bir kal ima da yadına sala bilmadi.
Suflyorun 4 sasi tamaşaçılara qadar gedib çatırdı, ancaq Hüseyn bu sasi eşitmirdi. O, v.ıziyy;ııdaa
çıxmaq üçün bir-iki addım irali galdi. Bu zaman gözlari sahnanin arxasından ona baxan Mammad
İsma}'llovun gözlarina sataşdı. Yalnız bu zaman Hüseyn özüna galdi. Sözlar yadına duşdü. Ela bOoııı
tükanmaz bir ilham verdilar. Aktyorun tasirli sasi eşidilan kimi tamaşaçılar arasında sükut yarandı.
(iV)
Hüseyn artıq özünü sahnada hiss etmirdi. O özünü asgarlari düşman üzarina aparan s.Jrtcarclr
kimi qatiyyatli idi. Sonda sahnani dolaşdı va bir-bir hamının gözüna baxaraq yuksak, gözal samim
sasla öz monoloqunu 5 demaya başladı.
Parda salınanda salondan Azarbaycan sahnasinin hala o zamana qadar görmadiyi dahşadi ı.,
alqış gurultusu qopdu. M Mammad lsmayılov irali yeriyib onu öpdü va dedi:
- Sağ ol, Hüseyn, bizim sahnamiza birinci dafa olaraq asi artistliyi san gatirdin!
Sabit Rahmanın •Hüseyn arabUnslcı- ldtOb• 18

11. Hansı sualın cavabını matndan tapmaq mümkün deyi/?
A) Hadısa neçanci ilda baş vermişdir?
B) Hansı hadisadan sonra asas rotu oynamaq Huseyna havala olundu?
C) Hamin gun sahnaya hansı asar qoyulmuşdu?
DJHadısa hansı şaharda baş vermişdir?
E) Mammad lsmayıJovun truppadala rolu nadan ibarat ıdi?
264
Jır.'..'.,ı!..;r(~k:=u.:..rr_k_u_l
u_n_ı"-)_uz_ı_·.ı________ _
h rl ~roQr::,
ıt-~ 11 Hıı eyn hamı dan tez galdi, rofunun RMNaşrı at

ar aıı axırıncı d ı
1ıı11n • darak otıırdııH cumlasi haqqında danı I Par ada olduğuna b
ı!• nııı e şı an şaxsin axmayara
,,,;Jı. q lduğunu göstarir 8) nıas . . •·• q, pa 1tarını
!' JdiJ ız o .. . ll 11YYatlı
oldu·
~)ı ·zolduğunu gostarır O) hadi d gunu gostarir
ruba ı .. . sa an nıaıu 1 .
cıı.ıe dolduğunu gostarır matı oldugunu gostarır
ElıaqeY
zamanı aktyora rofunun sözlarini yavaşcad _

-romaa . . an soyfayanşax ". h .
13, hansına aıddır? s ıza ı uzarina raqam yaz 1
ıJardan C) ı mış
ıv AJl B) 2
3
O) 4 E) S
a aıd planlardan hansı asas hissaya aiddir7

ı♦.Ma Ol •
1 caaratli qarar 2. Lan karana davat
3 Qaneolunmayan kiçik rol 4. "Danışan" baxı lar
_Reııssorun gatirdiyi gözlanilmaz xabar ş
5
A)1.4, 5 B) 2, 3, S C) 1, 3, 4
D)1,2,S E) 2, 3, 4
ıs. Uyğunlaşdırın.
ı. Murad a. Baş rotu oynamaq ona havala olunmuşdu.
2.M.İsmayılov b. Yeni bir ulduzun yetişdiyi fikrini ifada edir.
3.Vali c. Çatin vaziyyatla üzlaşir.
A)1- c; 2 - a; 3 - b
B) 1 - a; 2 - b; 3 - c C) 1 - c; 2 - b; 3 - a
DJ1- b; 2 - c; 3 - a E) 1 - b; 2 - a; 3 - c
16.Matndafarqlandirilmiş söz ...

:ı Macazimanada işlanmişdir
o Haqiqimanada işlanmişdir çünki,
Qarşısında işarasi qoyulmuş sürülmüşdür. ehtimalı ir.ıli

17
• A cümlada bir ehtimal irali Hamin
r
suanlarinHüseyna qarşı yanaşmasını göstaran cümlani matndan seç.ırak ayrılmış yera köçürün.
ı nömralanmiş
18
• ·on/on h-ormatla qarşıladıqdan sonra tamaşa üçün vaxt tayın
h· • etmış
• d"/
I ar'' cum
•• asi
ıssalard 311h . . .. .
ansının yerına artırıla bilar? Sababını ızah edın.
~------------------------;26;5
Tun
OV
cay Abdulla o~lu
Yeni tahsıl proqramı (ku k
RM aşriyyatı rı ulurn)
_ Uzt~
19. "Azarbaycan adabıyyatı tarixinda ılk facia hesab olunan "Musıbatı-Faxraddın" asarı 1896-c,;d,
, ı · · ı bı xususiyyatlarına gora
yazılnıışdır' cum asını us u
matnl.:ı muqayısa cdın. •
M~HNcl ı\İDDİR NÜMU tlYv AİDDİR
20. "Heç bir u§ur tasadufen alda olunnıur'' fıkrinın doğru olduğunu matna asasan su but edın.
QEYRI-ADiDOSTLUQ
Uluabad gölü Türkiyanin Bursa rayonunda yerlaşir. Böyük (geniş) arazini tutan, daxilinda on bir
ada olan gölda müxtalif (cürbacür) balıq növlari olduğu üçün atraf kandlarin bir çox sakinlari
balıqçılığa meyillidir. Ov mövsümünda gölda bir çox balıqçı qayıqlarını görmak mümkündür.
Bela balıqçılardan biri da Adam Yılmazdır. O da qayığı ila göla çıxaraq ruzisini tamin etmaya
çalışır. Adam Yılmaz on ildir balıqçılıqla maşğuldur. Bu peşaya başladıqdan dörd il sonra o, maraqlı
bir hadisa ita qarşılaşır. Gölün üzarinda uçuşaraq balıq tutmağa çalışan leylaklardan biri onun
qayığına qonur. Balıqçı taaccüblanir, çünki qayıqlara qonmaq leylaklarda rast galinan cahatlardan
deyi!. O, leylayin ac olduğunu başa düşür va tutduğu balıqlardan birini ona atır. Balığı yeyan leylak
uçub gedir va növbati (sonrakı) gün yenidan onun qayığına qonur. Adam Yılmaz leylayin adını
"dost, yoldaş" manalarına galan Yaran qoyur. Hamin gündan onların arasında möhkam dostluq
yaşanır.
Leylaklar köçari quş olduqları üçün ilin cami 4-5 ayını Uluabad gölünda keçirirlar. Bu quşlar
yazdaTürkiyaya galdikca Yaran ilk olaraq dostunun qayığını tapır. Hatta balıqçı gölün ortalarında
olsa bela, leylak onun qayığını onlarla, yüzlarla qayığın arasından seçir va galib öz yerina qonur.
Adam Yılmaz da har dafa onun payını ayırır. Onların qayığını digarlarindan asanlıqla farqla nd irma_k
mümküo d ür. ~ Balıqçı avar çakarak kiçik qayıqla gölün sularında üzür, qayıqın ön tarafında isa bır
leylakoturmuşdur.
.. Leylaklarin. köçd~n qay~tdıqları arafada (arzinda) bir çox yerli va xarici kütlavi informas~y:
numaya_ndalan hamın a~azıya galarak leylayin sadaqatini yoxlamağa çalışırlar. Dünyada banzarı~ i
raSt galın~ayan bu hadısa çoxlarının diqqatini calb etmişdir. Yaran isa sakkiz ildir ki, ananasın
pozmadan ılk olaraq Adam Yılmazı tapır.
Almaniyada va Avstriyada darsliklara insan va leylak arasında yaşanan bu qeyri-adi dostluqda~
bahs edan matnlar sal d y ct· ımişdır
ınmış ır. unanıstanda keçirilan bir festivalda bu hadisa sahnalaş ırı
;:sanların dlqqati quşların sadaqatina çakilmişdir. Tabiat lövhalari çakmakla maşhurlaŞ3n
(m~: f;t1a! Alper Tü~deş bu ikilinin şakillarini
çakarak bir çox beynalxalq yarışm~
edan ~..aliraftl, yth_alara gondarmişdir. Türkiyada Adam Yılmazın va Yaranin dostluğundan a
sanou m çakilmlşdir.
Bu badisanl müşahida ed lzl d bir sual
.ı.r........dilrQr Gö an, eyan har insanı quşların koç etmek vaxtı çatdıq a
......-ı• • 1'8S9n. galan dafa Yaran ld .
___ yen an gallb öz dostunu tapacaqmı7 ---- __...-
266 bdull.ı oğlıı
Nadırov Tuncay A
(kurikulum) üzra RM Naşrıyyatı
1111
·ı proqra
ıaıısı
,en1 • bzasının tam va ardıcıl mana ifada eda bilmasi uçun ilk iki cümlanin yerları
. ııeç.ıncı a
~ıacııııı 'dir?
tl• -dırilı 11 ;ılı • C) 111 D) iV E) V
dayış B) il
Al1
n verilanlardan hansını söylamak mümki.ın deyi/?
22. ~1arna
asa:~larin olması atrafda yaşayan insanlar üçün maşğuliyyat növünun yaranmasına sabab
A) soyukg
otur. t alnız insanlara maxsus olan bir duyğu deyil.
B)sadaq~-y ,·ndaquc:Iarın olması balıqların quşlar üçün da qida olduğunu göstarir.
G"lunuzar Y
C). 0 leyl.ıyin dostluğu xabari Avropaya yayılmışdır.
insanın v.ı . -
D) b d gölünda üzan qayıqların bır çoxunda qayıgın burnuna qonmuş leylayı görmak
El uıua a
mümkündür.
23. Uyğunlaşdırın. a. Bursa rayonunun sakinlari sırasında balıqçılar da var.

ı. asasfikirdir. b. Yaxşılıq an zidd qütblari bela yaxınlaşdıra bilir.
c. 8linda olanı bölüşmak daha çox qazandırır.
2. İkinci daracali fıki rdir.
d. Adam Yılmaz 10 ildir balıqçılıq edir.
A)l - a, b; 2 - c, d 8) 1 - b, c; 2 - a, d C) 1 - c, d; 2 - a, b
D)1- a,d; 2 - b, c E) 1 - a, c; 2 - b, d
24."TabiatlövhiJlari ÇiJkmiJklamaşhurlaşan türkiyali fotoqraf Alper Tüydeş bıı ikilinin şakillarini çakarak
bir çoxbeyniJ/xalqyarışmalara, layihiJlara göndarmişdir'' cümlasinda işlanmiş sözlardan hansı poetik
[unksiyadaşıyır?
A)lövhalari 8) maşhurlaşan C) şakillarini
D)yarışmalara E) göndarmişdir
• Mötarizadaverilmiş sözlardan hansı işlansa, manası

25
özündan avvalki sözün yerinda cümlanin
pozular?
A) müsabiqalara 8) cürbacür C) arzinda
D)geniş
E) sonrakı
26.Sxemin . fi
Kö . muva ıq xanasını doldurun, sababini izah edin.
keç~~ı lquşlar arasında ,m çox tanınanlardan biri diJ leylakdir. Bu quşlar qış feslini, asasan, Afrika da
Beçtdı~ıkrliJr. Ekvatorla şimal qütbü arasında olan arazi/arda havalar isti/aşmaya başladıqda isa onlar
V ı ar1 0"/kil/ardan qayıdırlar.
ertlıııı, ıııaıumat matnl tasdi edlr. Verllm malumatmatnl tablb edlr.
~
l'ladiro..,-:;-----_ ______________________________ _
uııcay A .
bdulla oğlu 267
RM Naşriyyatı Yeni t.:ıhsil proqıJııı lk
ı lıt lkuıu
ttı)u.
27. Qarşısına & işarası qoyulmuş cümlada qasdan norma pozuntu<;unJ yol ve, ıl ır •
. rrıı5t1ıı C
nöqsanları aradan qaldıraraq düzgun şakılda yazın. • uırıı~d•kı
Sabah Natlca
/\danı Yılmaz buna çox t.ı.ıccubl,ınir.
Turkiyaya gctnı.:ıdan da bu ıkılının dostluğuna

aıd sahnalan gormak nıumkundur.
29. Matnin giriş hissasinda farqlandirilmiş cümlani ela qurun ki, mazmunu qorunsun, ammacumla
farqli üslubda olsun.
30. Klasteri tamamlayın.

A Yılmaz va Yaranin
dostlulu
J
Banzarina rast
galinmayan nadir •••
badisadir.
•••
-----------------------------
------;
Abduııao
268 Nadirov Tuncay
ıı ı(ık~u,:_:rı;:.k;:.u:...lu_ıı....:ı):...u_z_r_a_________________ __!R~M~N~a~~rıy_l'.:a~tı
roqranı....:
Jh~ıl P ••
,to11 BURAXILIŞ UMUMiSINAQİMTAHANI - 37
.. cı· g"lan t.ıbcli ınürokkab cümlani tapın.
• ııırın "
_ cııııılJSI la ııudur ki, siz bu işda bir xeyli l crübosizsiniz.
1•8•)a as ıııasa na tazaco ay 1Jşınış
1
• d"k • 1u• ku1ak başladı.
ı k"ı, guc
,. 50 fr;ı başı . . ..
Blaıı b aqda ço dcdım, amma ınadından donmadi.
çaııd u I
1
C)ııar a,xşı oıacaqdır.
O)o,ıı a.'y ııarinda işlayir, o, nailiyyat alda edir.
ElKını kı oı L
da xitab işlarımamişdir?
Hansı cuın 1a
z. ı\şıq şarnşı·r, sazın • sözün. var . olsun. . .
A) ç"nlar bir gun sız qalıb galacaksınız.
BlEJmı se ., • .. .
ana kim oyradıb, ay Yunus.7
C)suna 1 rl S . ..
Dalikönül.na dıvana gazıı san •••(X. Qasım)
~iYaqinki,Vüsalmüallim da tadbira qatılacaqdır.
J.Saıtlarin sayı baxımından? işarasinin yerinda işlana bilan fıqur hansıdır?

amıaa _, c
Hokmdar-+LI
Zulmkarlıq -+ O
Dayıoğlu-+ ı::ı
Lovğa-+?
C) O D) L1 E) O
A)~ B) c:
4.Asılı tarafı düzaltma sifatla ifada olunmuş ismi birlaşmani seçin.

A)çirkinharakat B) qoçaq nava C) yaşayan dayarlar
D)maktabliuşaqlar E) bahalı maşın
S.Şoırdir,gorünür, düz ilqarı var,

N.ıgoza/, mı şirin kalam/arı var ... (S. Vurğun)
:umuoaniıı tahlili ila bağlı sahv fikri seçin.
1~abarl~rinhamısı ismi xabarlidir.
8 t.taktık alaqalarin har iki növünün olduğu nümunadir.
ci
D)öırınci misra şaxssiz cümladir.
E)Czuııctan avvalki üzvü izah edan ifada işlanmişdir.
uınıa üzvlari ita qrammatik cahatdan alaqaya girmayan söz işlanmişdir.
6,'lg/d
CUrııJanıasgar/arim ··
, sungü hücumuna hazırlaşınH cümlasini maqsa d va ıntonasıya
• • d an ası 1ı o1araq
n hansın·· ..
1.anır ovunda işlatmak olmaz?
A)2,3 2. nida 3. naqli 4. sual
B) 1, 4 C) 2, 4 D)1, 3 E)3, 4
~
ıroııı- ----------------------------:-:-=-
UncayAbdulla oğlu 269
Yeni tohsil proqra
mı (kllrik
RMNaşrıyyaıı liluııı)
lı~r.
7. Klasterdakı salıvi nıuayyorı edin.
[ vurğusu birincihecadad.r.
r
A) konkret l B) bimes L ' l marşa]
C) daim O)
8. Xana Iardan Ve
rilmiş izaha uyğun olan sözün harflarini silsak, qalan harflardan alınan ..
. sozunleksk
izahı hansı bandda düzgün verılar? ı
Cami kapitanının tasarrüfat işlari üzra müavini
:b~b :o jü ;s jm la jr le ini
A) İçinda nıaye qaz olan iri qab
B)Tarlaya, bostana suyu axıtmaq üçün açılan yol
C) Suyuaxıtnıaq üçün arx, kanal
D) Qadiın şahar divarının üzarinda müşahida va müdafıa qüllasi
E) Har hansı bir şeyin içinda boru şaklinda dar uzun boşluq
9. "Gümüş"va ''.gümüşü" sözlarini Eyler-Venn diaqramına asasan müqayisa etmaliyik. Hansı fikirharıkı
söz üçün ortaq götürüla bilar?
A) Eyni suala cavab vera bilar. B) Yalnız leksik manası var.
C) Eynicümla üzvü ola bilmir. D) aıamat bildiran nitq hissasidir.
E) Yalnız sada sözlar kimi düşünüla bilar.
10. Cümlalardan biri quruluşca farqlidir:

A) Dilançininüzü qara olur, cibi dolu.
B) Galsanabir bölük daha yollayaq, düşman çoxdur.
C)Yusifın avtobusdan düşdüyünü gördü, tez onu qarşılamağa getdi.
D) Dedilar ki, vaxtdır, gütmaliyik.
E) Ay hazarat, bir zamana galibdir,
Ala qarğa şux tarlanı bayanmaz (A. Tufarqanlı)
UCUR
ııeu maktabdad ı
.........ı
- aI<tabi
aq q muayyan olunmuş tahsil müddati yox idi. 1Ranqa incasanat m b·r
..,...,.,..ı
va oradatalabalara ra 1 . . h r hansı ı
talabentn lstedad ssam ıq sanatının incaliklarini öyradirdi. VRanqa a edtrdL
ıııeeı- ına, biliylnatam amin olduqdan sonra onun maktabi ulh■rla bitirdiyinielan bir
.... , neça-neçainsan ı 6 ... şhur
ntııam varldL rassam ıq sanatına yiyalanirdi. IVH!ndistandaRanqa adlı ma
Ranqının istedadh talabalart farqıanırdL
Mtıewıııı da ondan çox r ld çox idi. Lakin Rac adlı talaba dlgarlarindan çox dünyasına
-.ııııa ıtıatılııı &6ılayirdlazı 1. Rac sablrslzllkla müalllmlnln onu rassam kimi s 9 n3t
.. ~ men •Blrgün Racmüalllmlndansoruşdu:
nezaman ınazun ola bllaram? ~
270
Abduııa oğ
Nadirov Tuncay
. 111 (kurikulunı) uzro
ı pıoQ 1 •11 RMNi)şrıyyatı
···"'ı,ı~
~ ....
1 ctedı:
flJl1Q' çox qısa zamanda rossamfıq sonatina yiyi)fannıisan Artıq so . h
, ııac, sJn ' • nuncu ımta anını veri)
brıarsaıı- uçun nıon no etımıliyam?
aasbUlll 111 . .
,, san go··zal bır a ar çoknıafısi)n. Bu el.:ı bır asar olmalıdır kı , har k--sı·
., heyran ets·ın. Get va
dan asarıni yarat.
13ıasnı:ı ecasini gun · d uzuno
• qa taraq gozi)
.. 1 b ır
• asar Çi)karak Ranqaya taqdim etdi Ranqa şakli
ııac g . •
aca tapşırıq vcrdı:
ndiva R '
baY~Rasnıin çox gözaldir. indi asarin aşağısına böyük harflarla bu sozlari yaz: "Rasmda sahv
1aı
·dan xahiş olunur ki, hamin yera "x" işarasi qoysunlar". Sonra rasmi aparıb şaharin markazi
goran
,neydanına qoy. . . . .
RacRanqanın dcdıklarına ami)f etdı. Rasmı molberta qoyaraq şaharın markazi meydanına apardı.
danpaytaxtDehlinin bir neça kilometrliyinda yerfaşirdı. Bir neça giından sonra ustad şagirdindan
Medib rasmigatirınasini istadi. Rac böyük hayacanla şahar meydanına getdi. Ancaq gördüyü manzara
\un
0
kovrak qalbini mayus etdi: asar "x" işarasi ila dolu idi. Rac istedadsız olduğunu va bunun butun
aharıarafindan tasdiq olunduğunu düşündü.
ş Oqayıdıb görduklarini ınüallimina danışdı. Ranqa gulümsadi, ona ümidsizfiya qapılmamağı va
yenibirasar çakmayi maslahat gördü. Lakin bu dafa şagirdina rasmin yanına boya ila fırça qoymağı
vaaşağısına bela bir cümla yazmağı tapşırdı: "Rasmda müayyan etdiyiniz sahvlari lavazimatlardan
istifada edarak dıizaltmayiniz xahiş olunur".
Racbela da etdi. Bir neça gündan sonra yenidan şahar meydanına gedarkan rasmi görüb
heyratlandi: rasma heç bir işara qoyulmamışdı. Rac çox sevindi va ustadının yanına gafib har şeyi
onadaııışdı. Ranqa gülümsayarak 2 tafabasina dedi: A
- Rac,bu gün sonuncu darsini almaqla 1 tahsilini başa vurdun. '7 San bilmalisan ki, insanlar
peşakar olmadıqları mövzularda bela tanqid etmaya har zaman hazırdırlar. Çünki onların heç birı
busahadasandan bilikli va qabifiyyatli deyil.
Sanadeyifanhaqfı va ya haqsız tanqidfara göra heç vaxt havasdan düşma, inamın, itirma•. LIilk
ranqidçin özün ol va özünü qiymatfandir, amma bu zaman adalatfi va dürüst of. Bela etsan, har
zamanuğur qazanacaqsan. ■, oğlum, Tanrı sani qorusun.•
Racın gözlariyaşarmışdıJ. Sonuncu dars onun üçün asi hayat darsi oldu. Müalfimindan aldığı bu
darsonungalacak hayatında böyükS rol oynayacaqdı. Hayat, haqiqatan, beladir. agar siz ümidsizliya
qapılmasınız, özünüza inamı itirmasaniz va sabirli olsanız, mütlaq uğur qazanacaqsınız.
1U1atn ..
agora doğru hesab etmak olmaz:
B)Muallim,·
A) .. .. h ayatda halledici ro f oynaya b·ı·
,·nsan uçun ı ır.
C)::zan deyilan sözlara fikir vermamak daha faydalıdır. . .
D) zan talaskanlik insanın ilk cahdini uğursuzluqla naticalandıra bıfar.
E)ığurun asas Şartlarindan biri özüna inanmaqdır.
azaninsan far başqaları haqqında yanlış fikir
• bıl• d'ıra b'f
ı ar 1ar.
12*Sa
• n Ortıq b • . h sı boşluğa artırıla bıfar?
A)1 ızım maktabin mazunusan" cümlasi matnda işara qoyu1muş an
B) LJ C) • D) A E) '7
IJ,/.ıa
lnın strukt . ardıcıllıqla duzülmalldir?
A)iV ı v urunu harpa etmak üçun birinci abzasdakı had ısa 1ar 1ıansı
o ı, İv' ,ıı. ııı BJıv ı ıı v III cJıv, il, v.ı, ili
~ad , fi, V, 1il ' ' ' '
ır011 1' E ili, 1,il, iV, V
UncayAb 271
dulla oğlu
Yeni tahsil proqra
RMNaşriyyatı rnı (kurikulutrı) -
. •tnin mazmunu ila alaqalandirınak olar? ~2ta
14. Hansı aforızm 1arı
ma . . • • •
1. Lovğalanmaq özüna inamsızlıq alaınatıdır. Kobudlu~ ısa a~ızlık alamaticlir. (Sun Dzı)
2. an böyük igidlikodur ki, mağlub olanda da ruhdan duşınayıb yena da qalaba ümidi il.ı Ya
(Robert Qrin lnqersol) şayasan.
3. iradali va sabirli insan mağlub olmaz.
4. Başqalarının hayatından dars almağı bacaran insan xoşbaxtdir. (T.Fontan)
S. Faydasız hayat vaxtsız ölüma barabardir. (İ.Höte)
A) 1, 3 8) 2, 3 C) 4, 5 D) 2, 3, 4 E) 1, 5
15. Matnda çarçiva daxilinda sözün konteksta uyğun işlandiyi nüınunani ınüayyanlaşdir·
A) Dünya ahalisinin sayı yeddi milyard nafardan çoxdur. ın.
B) Har ürayin öz dünyası bir saadat arzular.
C) Bütün dünyanı gazsan, yena da bela at tapa bilmazsan.
D) Bir zaman zülm tutdu dünyanı,
Ucalır xalqın arşa afğanı. (S.a.Şirvani).
E) İndi siyasat dünyası tufanlı bir darya halını almaqdadır. (M.İbrahimov)
16. Matnda üzarinda raqam yazılmış sözlar asasında cadvalda hansı dayişiklik edilsa uyg· 1
olunar? Uyğun raqamlari aşağıdan qeyd edin. ' un uq barpa
Macazl
2,4 1, 3, 5
yazın.
17. Matnda işlanmiş cümlalardan birinin mazmunca matnla alaqasi zaifdir. Hamin cümlani aşağıda
18. Matnda altından xatt çakilmi sö ••

xüsusiyyatlarini mÜ"YY"1 d .. ş zun hansı usluba aid olduğunu va hamin üslubun saciyyavı•uslub
.. •• i
., .,n aş ırın.
a. üslub:
b. üslubuı~n~x:ü~su:s~iyy::a:tl;:a:ri;:--:------------------
;2,;2
________________________ ____.:-
dulliloğlU
Nadirov Tuncay Ab
(kurikulunı) uzro
rocıranı!_t~:,:.:.:.:.;:_-.:---------------------~R~M~N~aş~r~ıy~y~a~tı
1altSI1p
ı-cııt clvoliwmanıayııı.
as:ın c:ı
ıa J '
19}taıı Sabab Natlca
Ustadın t.alabasi Rac bacarıqsız olduğunu

düşünür.
-- ---
ca/abasinason nasilıatlariııi verir.
Raııqa
~- -'
. .,dolduğu üslubu va hamin üsluba aid nümunalari cadvalda uygvunlaşdırıb yazın

zo.Matnın a --~--- -- •
1 M t . aid o/duyvu üslub
anın
Hamin üsluba aid matndan
ır. d ı
seçilmiş
ı a a ar
1
iL--------'------
Matni diqqatla oxuyun va 21-30-cu tapşırıqları matn asasında covablandırın.
NİYAZİ
1912-ciil avqustun 20-da Tiflisda bastakar Zülfüqar Hacıbayovun ailasinda bir oğlan uşağı
galdi.Körpaya Niyazi adını qoydular. Qardaşı oğlunu ilk dafa göran va ona diqqatla baxan
dünyaya
bastakar Üzeyir Hacı bayii qeyri-iradi bu uşağa "Knyaz"dedi. O vaxtdan uşağı "Knyaz"deya
görkamli
çağırmağa başladılar.
SonralarZülfüqar Hacıbayovun ailasi Bakıya köçür. Niyazinin uşaqlıq illari Ü.Hacıbayov,
H.Cavid kimigörkamli sanatkarların ahatasinda qayğısız keçir.
id Uşaqlıqda Niyazi avvalca harbçi, sonra idmançı olmaq istayir. Futbol hakimliyina, tayyara
k'~anına maraq göstarir. "Dinamo" camiyyatinin ağır atletika yarışlarında iştirak edir. Hatta 56
Aı oqramçakidaracasinda Bakı va Azarbaycan çempionu olur. Dirijor kimi maşhurlaşdığı illarda isa
zarbaycan A- .
N· gır Atletıka Federasiyasına rahbarlik edir.
ıyazi Tagv d b Moskvad a Qnesın• 1arın
• Musıqı
••
tııakta . ıza a-Hacıbayov ilk musiqi tahsilini Bakıda alı .
olnıu bında da tahsil almışdır. O hamçinin Sankt-Peterburqda Markazi Musiqi Texnikumuna qabul
adlaş,d amma t ahsı·1ini yarımçıq qoymuşdur. Sankt-Peterburq şa harı• avva11ar Lenınqra • d
n ırılırdı.
Dağıstan M . d
Xanınıı aarıf Komissarlığına göndarilan Niyazi Mahaçqalada galacak hayat yol aşı Hacar
&uzara~ıa~nış olub. Hacar xanımın xatiralarindan aydın olur ki, aila hayatının ilk illarinda
ayaqqabı ağır keçib. Niyazinin yegana kostyumuna har mövsüma uyğun boyaq vurublar,
ısına qat-
Niyazinin. ~-atqazet qoyublar ki, su keçirmasin. .
~unıati il;ı ba dırııorluqda ilk böyük uğuru 1938-ci ilda Moskvada keçirilan Azarbaycan ın~asana~
lleraıarına ct·ğl~dır. O, burada Üzeyir Hacıbaylinin "Koroğlu" va Müslüm Maqomayevln Nargiz
ırtıorluq ed·
-- ır.
~ad
ıtov'J' Unca _____ __:==-------------------=
YAbduıta oğlu 273
. Ycnı tahsil proqranıı (k .
RMNaşrıyyatı _____ urıkulunıı
. . . d' .. da ilk böyük uğuru 1938-ci ilda Moskvada keçlrilan Aznrbay . Uzta
Nıyazının ırııor1uq . . " " " .. .. can ırıc;ı
.. . . b . d O burada Üzeyir Hacıbaylının Koroglu va Muslum Maqornay . s.ınau
gunları ıla ag1ı ır. , cvın "N.ır
. .. 1 ctı·r •
operalarına d ırııor uq e . . . &it'
Niyazi Azarbaycan Dövlat Akademık_ Opera va Balet T~atı ında.' Len ıı~qrad Opera v;ı
Teatrında, Azarbaycan Dövlat Filarmonıyasında çalışıb. Fılarm~nıyada ışladiyi ill.:ırct;:ı :;ıet
.... •ı "Humayun" xalq çalg"ı alatlari ansamblı yaradılıb. Bır çox
taşa bb usu ı a . xarici ölk.:ıl"rd . un
" .:ı ışl.ıın
taklifi alan dirijor Türkiyani seçib, Ankara Opera va Balet Teatrında, lstanbul Opera Teatr ak
· .. • 1 f 1 • d'b ırıcta bir
sıra uğurlar qazanıb. Dünyanın bır çox olkalarına qastro sa ar arına ge ı •
albatta, Niyazinin yaradıcılığında ona dünya şöhrati gatiran dirijorluq olub. Lakin o, b.ıst
kimi da uğur qazanıb. "Rast" simfonik muğamı, "Xosrov va Şirin" operası va "Çitra" baleti Ni az~~r
. • "Ç'ıtra " ba Ie t·ını• maş h ur 11· d y ının
bastakarlıq faaliyyatinda xüsusi yer tutur. Nıyazı ın yazıçısı Rabindr
.. H' d' anat
Taqorun "Çitranqada" falsafi dramı asasın da yazmış dır. Bu ba1eta gora ın ıstanın "Cavahirl
Nehru" beynalxalq mükafatını alıb. Maestro Niyazi bir sıra dövlat mükafatlarına, SSRİ XalqArtı a~
faxri adına layiq görülüb, orden va medallarla taltif edilmişdir. Sti
21. Matna asasan hansı fikir yanlışdır?

A) Niyazinin dirijorluqda ilk böyük uğuru Moskva ila bağlıdır.
B) "Cavahirlal Nehru" mükafatını bastakarlıq faaliyyatina göra almışclır.
C) Hacar xanımın qeydlarindan uşaqlıq illarinin qayğısız keçdiyi malumatını alırıq.
D) Onu daha çox maşhurlaşdıran dirijorluq faaliyyati olub.
E) Karyerası arzinda bazi iş takliflarina müsbat cavab vermayib.
22. Cadvalda matndan verilmiş sözlarin konteksta uyğun manaları şarh edilmişdir. Uyğunsuıluğu
müayyan edin.
A) Qayğısız - Atasının ölümündan sonra Nuraddin bir müddat qayğısız yanlış
qalmısdır. 1
B) Opera - Azarbaycanda opera sanatinin asası 1908-ci ilda qoyulmuşdur. 'doğru

C) Ansambl - Tadbirin sonunda raqs ansamblı çıxış etdi. doğru 1
D) Hakim - Oyunun avvalinda hakim komandaları şartlarla tanış etdi. yanlış
E) Xatira - Xatira va ya memuar oçerk kimi faktiki hayat materialı va sanadlilik doğru
asasında vazılır. J

A) Niyazibaşqa xalqların maraq dairasinda olubmu?
B) Müslüm Maqomayevinhansı operasına dirijorluq etmişdir?
C) Niyazinin idman arenasında hansı uğurları olmuşdur?
D) Hansı asarina göra beynalxalq mükafat almışdır?
E) NiyaziSankt-Peterburqdakı tahsilini na üçün yarımçıq qoymuşdur?
24. Matnin
. . aid. olduğu üsluba uyg"ungalan nümun"n· ..
., ı muayyan ect·
ın.
A) lgıd mın yaşar, fürsat bir düşar.
B) Kompa~-ilk _<lafaeradan avval taqriban 111-11 asrlarda Çinda icad edilmişdir.
C) Arxeoloıı abıdalar va qadim aş ya1ar asas arxeoloji manbalar olub tarixi prosesların
•
araşdırılmasında mühüm rol oynayır.
-:;::----------------------.-----:;:
274 Abduilaoıı
Nadirov Tuncay
1 ııoqı,ııııı (kuııkulııııı) u_ı_ı,_,_~
~
DlYıı>" (1(/
111
'
ycııııııcıcıılıı, yııııcı\cııı q,ıı ,ık
' '
--------------- l{MN,ı~rıyy,ıtı
//,ıvaıııı 11 1,ıııa\1 yıılııu oııılııdıı (il V.ılı,ıhı.ıd,ı)

Elo,;1,ııııınıııı lıııtuıı gl•ııl,ıı 111111(,)illi !ll'IHllıp ,ıdl,ınıı
25 vcrılJnl,1rd,ın lı,ııı-,ı ııı,ıtıı,ı ,ııd plJn nı,ıdd,ı,ı ol,ı /Jilııı.Jz7

,, uk,ıı ,ııl,ı'>ıncl,ı ,ın,ıd,ın ol,ııı d,ılıı
• ) 13 IJ) /\ı ıı lı lk I
A " ' • ,ıyt,111111 1 ( 11IJOl ll
C)(3astakJrlıq l.>.ılıyy,ıtı Dl Y,ıı ııııçıq q,ıl,ırı t,ıh,ıl
E)çox aylı ış t,ıklıO.ırı
27. M..ıtnda abz.ıslJrın bırında unıunıı ın,ıınıunla bağlı olmayan cunıl;ı ışl;:ıdılmı5dır 11,ımın cuml;mı
yazın.
28. Matnaasasan cadvali tamamlayın.
F Müddaa~------+-------....:Fı.=a;::.kt=--
İnsanlar har zaman uşaqlıqda istadik/;Jri

peşanin sahibi olmurlar.
Niyazinin yegana kostyumuna har mövsüma

uyğun boyaq vurııblar.
29. M.ıtnd;ı tund-qara harflarla verilmiş sözün hansı manada işlandiyini cadvalda qeyd edin va farqli
nıanacta • • • d d'
cuınlada işladin. (Cadvalin müvafiq xanasında "+" işarasını qey,;_e~ın_._______ __,
.!aqiqi Macazl KOntekstdakindanfarqlimanada(haqiqidlrsa,
macazi:
ı,ıacı:::.~ır. manada macazidirsa,haqiqlmanada)cümladaişladln.
'fi lşledllml dlr. --~--ı
~-
actıroı,,r - _)_=::__..:::::::===============- 275
uncay Abdulla oğlu
R~~~'!13.~
~M aşriyyatı
_________________ Y_c_n_ı_la:...h.:.:s.:.:il...!:p:.:.r~o9:r~
am, (kurik
~llu,.
~
LJ __L
30 · asas matnin va çarçiva daxilindaki matnin üslubi xususiyyatl;mni cadvalda ya zaraqrnu
edin. qayısa
Dirijorluqsanatixüsusial harakatlarisistemina asas/anır; dirijorun üzünün ifi .
mimikası mühüm rol oynayır. ansamblın
Dirijor hamahang saslanmasini ~ adası, lxiiııı,
kamilliyini tamin edir, asarin ideya mazmununu, üslubunu va badii maqsad' ra_nın texıı;~
kollektiva çatdınnağa çalışır. ını ıdara etdiyı
asasmatn Çarçlva daxillndaki matn
;.27;6
______________________ ____-:.
uUa~~
Nadirov TuncaYAbd
ıırıı (kuı lkulıııııJ ıızr,ı
.,.nılJ~
~ BIJH/\XILI~ (JMIJMI \iN/\(' iM'
< l /\11/\Nt ·rn
rının y,ızılı~ı du1.gunduı
dın bı
1 soııar ' kl B) X,ıtgc5 C) qıt,ır;ı
f)J tııv•,ıyy.1
•Alqranıatı ' ,. ) J,,,jf
::::=- - -,x •ının.ı uyğun g,)I,ın c.uml.ını mu· yy· d

---- ., ,ın ,. ın.
2, b r Q;ıryağdıoglu xalq mahnısı oxudu,
cab a '
A) q ıll'ırını un uda bılmıı t)m.
B)uşaq Iı • . -
C)onlar sakıtca dayanıb hormatlı q~magı gozl.ıyırdıl.ır.
alın an boyuk aı zularından bırı dunyanın ılk bc5I,kda ola
D)vus n unıversıte I,mnd;,n bınn;, q;,bul
oırnaqdır.
ElRepressiyaqurbanlarına XX asrın 50-cı ıllarından sonra bara,H verıldi.
dvaldakı uyğunluğu muayyan edin.

J.C3
Har iki tarafı e nı nit hıssası ıla ıfada olunub.
Do rudur Yan ır
;c..;..---~--'-:;3""'._ g:'.'u'.'Tıa:-_":g~ul;-a-g-ed-:-a-n~~~!-------l
ı. daş
hasar
z.xalqqahramanı 4. zaldakıların guluşu
---~ Syuxarı kanddakı
A)l,4,5 8) yalnız 1, 4 C) 1, 2, 3 D) 2, 3, 4 E) 2, 4, 5
4.Cümlalarinşaxsa göra növlarinin düzgün ardıcıllığını muayyan edin.

ı. Hamı garak öz işina hörmatla yanaşsın.
2.İşlamayan diş/amaz. {Atalar sözü)
3.Birdan-biracanıma üşütma düşdü.
A)Ümumişaxsli, ümumi şaxsli, müayyan şaxsli
B)Ümurnişaxsli, ümumi şaxsli, şaxssiz
C]Müayyanşaxsli, müayyan şaxsli, şaxssiz
D)Umumişaxsli, müayyan şaxsli, müayyan şaxsli
E)Müayyanşaxsli, müayyan şaxsli, ümumi şaxsli
5•Hansı şakilçilar sözün quruluşca növünü dayişmir?

1 2 3 4 5
bir laş dir U dlr
D) 2, 3, 4, 5 E) yalnız 2, 3
A)1,2,3 C) 1, 3, 4, 5
8) yalnız 4, 5
6•Hans •• .. ı aıııb 1
1
cumlalarda mübtada ila xabar kamiyyata gara uz aşm 'J •
1.Onun
2 Şa . arıuladığı kitab yox idi.
• gırdla
3.Xaı r Yan-yana dayanmışdı.
4.Buq.~unadözmayib ayağa qalxdı.
s.l<ıçı~llari siz bağçadan darmisiniz?
A) sarçalar buğda danalarini danlayirdi. E) 2,4
1'2 D) 2, 5
8)3,5 C)2,3
-------------------------------~2;;77
Narl,
______
"-ltov')'
llncay Abdulla oğlu
R ,ı \, n\~ atı \ enı tahsıl proqr.ımı (ku k
rı U.luın
ı rın •'\nı
. \ ' arı,rnt ar d ,1nb ı u•,.. ~ ozun mu,talıf tormaları verılmışdır- ~
\) ltahl,1r, ıtabımız, kıtabdır B) bağban, bağlıq, bağça
C) gul\u guldan, gullar O) otlaq otlu, otlamaq
F) da lı, da lamaq da lıq
s Qabaqdan gıılla gs/an eşıdılırdı cumlasında yer zarflıyına alava ola bilacak sozu va ya ifadan,
mu.ıyy.ın edın
A)buax am B) televızordan C) dan ulduzu öz nurunu atrafa
açanda
D) Qubadlıdan E) top gurultu u
9. Han<;ı sozun başlangıc formasını ıkı cur duşunmak olmaz?

A) qandır 8) alman C) yemak O) qalan E) dayaq
ıO Cuml lda noqtaların yerına hansı oz yazıl a, altından att çakılmış ozla baglı fıkırlar doğru oları
~ ......
1\ aıılışı ıla deyılışı arasında bır farqlı maqam var.
2 ozda c ,;amıtının kar qarşılığı ışlanmışdir.
l ilk ~amıtı kar son samıtı cıngıltılıdir
A) m.ı~aza ıdır 8) yığdıq C) dardık D) aldıq E) solubdur
MJCııı dıqqatla o,wyurı vJ 11-20 cı tapşırıqları matn asasında cavablandırın.
iKiQARDAŞ
Danışırur ki. yaşlı bir klşınin ikı oğlu va bır tarlası varmış. Onlar bırlıkda işlayır, mehnban
yışaytrdılar. Atalarının olumundan sonra vasıyyata göra tarlanın bir yarısı evli olan boyuk qardaşa.
dipr yan ı ısa hala subay olan kıçık qardaşa çatır 1.
1 Bır gun şar qanşarkan boyuk qardaş duşunür: "Kiçik qardaşımın na ailasi var, na uşağı. O
2.
e-vlanmahdır. aıla sahıbı olmalıdır. Geca ged im, rnahsulurnun bir hıssasini onun sahasına qoyum
Kıçık qard.aş da duşunur. "Man ganc va subayam. Bu qadar taxd, pul nayima lazımdır?! soyuk
.
~rdaşım aılalı adamdır. .ırvadını va uşaqlarını saxlamalıdır3. Yaxşısı budur kı, ma su
h !umunbır
hiss.Kını onun s.ıhasın~ aparım•-. nk
il C«.l olur. Soyuk qardaş oı mahsulunun bır hıssasinı kıçik qardaşın sahasina qoyur,ki~
qardaş da b()yükqardaşın ahasına. Har ıkisi razı halda gedib yatır 5 . bb~
lll (Saharboyukqard.aş yuxudan qalxıb tarlaya gedır va gorur kı. taxılın daci dağılıb va aıa
IGçikqardaş da eynı manzaraıla qarşılaşır. Onlar taaccublansalar da,
-"-- . maıısıılu
iV BelöKa,gunu baş.ı vururlar. Böyukqard.aş duşunur ki yaqin keçan geca sahv edıb, .,.~k
6ı • • . .. . b gedır IU',-
tareftna qoyub. Sahvinl duzaltmak istayir va yena mahsulunun yarısını goturu
h ı duşun 11
rdıı.
... ..t ... da . . .
,.. _ eyni cur duşunur va o da dunanki kımi edır. Har iki qardaş bir-barının rl/a ın ki h,.,.na
~ açı1ır. Qarda,lar tarlaya gallb yena taaccublanirlar: mahsul yerinda d-ır, ~
olınayıb. Lakinyenada bir-blrtna heç na demlrlar. ıısulııl'11

y O, ınehsulu &6t1mlbdlpr tarafa qoyur, özu da oturub gözlaylr. Klçlk qardaş öı ~~ yırtır
ııtlr'III ıaınan. onlar qUJıl&fııiar. Masaladan agah olan qardaşlar atalarının vasıyyatinl ı<.l ~
11
-y..._ hm bu torpa&ı •manat edlb ki. tşlayak. zahmat çakal<. xoşbaxt va nra;:nı~
~ menııı yoxdur. Yalnız sevıt blzl xoşbaxt eda bller. 811 ğl~
AbdutlJo
278 Nadırov Tuncay
(kurıkııhını) uzr,J RM Naşriyyatı
·J Ji'Oqr.ılll 1
. ıaıısı 1
~ ... , . .. .
. . evmalıyık. lnsanlc1r bir-bırlarını heç bır sabab olmadan sevmall va yardım
kıını
s
6,uırıuı. 31. 0 zamanyaşanıaq daha asan, hayat dahada gözal olar•.
etırıalidırl ; . qucaqlaşıb eva dönürlar. Onlaruzunmüddatatalarını yadasalıb şirin söhbat edirlar.
QardaŞ aı
;ın hansı fikir yaıılışdır?

1 tııa asas . .
11•~ 3 I I bölgustinu adal;ıll;ı clnıJmışdır.
Atanı.J ısu
A) erdiyi tarbiya onların g.:ılacak hayatlarında halledici olur.
8) Atanın v . , . . ,
"k ardaş evlannıış, aılası var ıdı.
C)Böyu q,
·da ıar bir-birındaıı xabarsız halda qarşılıqlı yaxşılıq edirlar.
D)Qaıd şiar awlanııın sağlığında da zahmal çakir, işlayirdil.ır.
E)Qar aş
•nuslubi xüsusiyyallarina uyğuıı olaraq farqlandirilmiş cümlalarda işlaıımişdir:

12 Matnı
•ı. taş belı 2. badii sual 3. epitet
4. nı etonimiya 5. takrir 6. ellipsis
A)l, z B) 2, 6 C) 2, 3, 5 D) 1, 4, 6 E) 2, 5, 6
13.Matnasasında klasteri tamamlayın.
Atanın oğlanlarına aşıladığı keyfıyyatlar:
r---
aliaçıqlıq
••• •••
1.azmkarlıq 2. fadakarlıq 3. saxavatlilik

4.qatiyyatlilik 5. comardlik
A) 1,2, 3 B) 2, 4, 5 C) 1, 2, 5 D) 1, 4, 5 E) 2, 3, 5
•"Axşam düşarkan höyük qardaş qarara galir ki, bu dafa mahsulu apardıqdan sonra eva getmasin va
14
haxıb görsünki, na baş verir" cümlasi qarşısında Roma raqamlari qoyulmuş hansı hissaya ala va olunsa,
ınatnin str
A ukturu barpa olunar?
)I B) il C) 111 D) iV E) V
1
\~:~~a atanın oğlanlarına
etdiyi vasiyyati hansı
aforizmla qüvvatlandirmak olmaz?
B)X ınınsa xoşbaxtliyinin arxasında kiminsa fadakarlığı dayanır. (abu Turxan)
C)Xoşbaxtlik
b va sevgı• an çox zahmat çakana qismat olur. (Leonar d o da v·ınçı')
oş axtli •
D)Camı ~ın yolu zahmat va casaratdan keçir. (Onore de Balzak)
E)Bir YY.atın xoşbaxtliyi üçün çalışanın özü da xoşbaxt olar. (Samuel Smayls)
Çoxınsanlar xoşbaxt olduğunu bilmadiyi üçün badbaxtdirlar. (Fyodor Dostoyevski)
~---------1.-------------~
UncayAb
dulla oğlu 279
Yeni tahsil proqraın, (k .
RM Naşriyyatı urıkuı Ull))Uı
.. d •ı iş cümladaki m,mliqi sahvi müayyanlaşdirin V.>cu . r.

da mötariza daxılın a ven m ın 1anı
17. Matn .
mazmuna uygun u
ct··zaliş edarak yenidan yazın.
•• t"l"r qoyulmuş cümlani ela tamamlayın ki, m.>nliqi uyğunluq pozulınasın.

ıs. Matnda sonun d a noq " "
20. "Başqa/arının xoşbaxtliyi üçün çalışmaqla öz xoşba~tli>:imizi ta?ırıq" (Platon) aforizmini matnın
mazmunu ila alaqalandirin. Fikirlarinizi iki-üç cümla ıla ıfada edın.
TARİXl
VELOSlPEDIN il
. 1 ..vvasi ila, peda a
Velosiped Fransızca "tez ayaq" demakdir. aksar hallarda iki tak.ıra malık, aza a ~u- nzim\annıası
harakata gatirilan naqliyyat vasitasidir. Yüksak sürat, sükanm idarasi, ağırlıq mark~zını~ t:ür. Ve\osiped
ila müşayiat olunan stablllaşdirici takan naticasinda velosipedda harakat etmak mumkun b olunur.
tikiş maşınmdan sonra dünyada kütlavi şakilda istehsal edilib yayılan ikinci texniki mahsul ~esayanacağa
Hazırda dünyada yanm milyarda qadar velosiped mövcuddur. Kiçik ölçüsü, aşağı qiyman va
ehtiyacmm olmaması onun dünyada bela geniş yayılmasının asas sabablarindandir. . . da atların
Ehtimallara göra, velosipedin ixtirası 1816-cı ilda vulkan püskürmasi natıcasın ınası ııa
qırılması va bununla da başqa naqliyyat vasitalarinin inkişafına ehtıyac . f qlanırdı.
yaran
•
stımullaşdırılmışdır. ilk velosipedin görünüşü müasir velosipedlardan tamam i\a ar
7-ci i1d3
81
Almaniyanın Mahhaym şaharinda yaşayan Baron fon Drays tarafından ilk velosiped 1 iped otub,
,....,
....ura ed"l • d'ır. Drays 1851-cı• •ılda Almaniyada vafat etmişdir Bu ıdara
ı mış • 1 an veıos eıosıP · ed
O un
d k
ema olar ki, tamamıla taxtadan duzaldilmiş lakin pedallara malık olmaya
• • .. • . n . yıb ta..,...
bir V ,.~n
ı d • • • . • ra dıra
o muş ur. Velosıpedı~ ıl_k ~odelı yoxuşlu küçalardan aşağı düşmak üçün ayaqları ye," -- • _...
verarak harakata gatirilırdı. Bu tip velosipedlarin rekord sürati 15 km/saat olurdu. ~
Abdullaoğ
280 Nadirov Tuncay
15~1IJ:p::.r.::..oqıı_,ı_nı_ı..:.(
. ,,, k_u_ı_ık u Iu ııı) uz r ,>
yenı ta.ı: ------------------- RM N,ı~rıyyall
sonradan pcdaları 01,'ın vcloc;ipcdl;:ır nıcyd,ına gJldı. ı\ınına ılk vclosıpcdlar h..ıl.:ı populyarlıq
qazanabilnıırdı. Bu ~cl~sıpt•tll.:ı r cta LakJrlar rczindJn deyildi, bu dd vclo~ipcdl;ıri ıdar;ı edan zaman
asmalaryaradı rd ı. Lynı ldma nd a, on tok.ır hoyuk, arxa t.ık.ır ısa b<1lacaldı. Oturacağın takarin
Qstiindaolduqca h~ın~u_rlukd.ı ycrl.ışmosı ç.ıkinln duzguıı pc1ylanmanıasıııa g.:ıtırıb çıxarırdı. Bu da
yelosipedlardag;>Zıntıııı t.ıhluk.:ılı edırdi Vclosıpcdl;ır;ı rczııı tJk,ırl.:ıı in quraşdırılması ıla onların
görünüşu muasır formaya duşrnuşdur. .
ı. Daha sonı a ı\vrop,ı olk.>l;mnın dıg.>rlJı ıııdJ vclosıpcd y.ırı>l,ıı kcçırılmJy;ı ba>layır. 2. 1819-
CUUdalsveçd.ı ılk vclosıpecl yarışı kcçırılir. 3. ı\lnı,ınıy,ıcla bclJ y,ıı •>11329cu ılcl;ı kcçırılmı5dır. 4.
1893-cüildan vclosipcd idmanı uzr;ı dııny,ı, ı\vropa va dig;ır y<1r15l.ırı kcçirılir. 5. Vclosipcclyarı5lan
ilk Olimpiya oyunları proqranıııı,ı daxıl olub. Vclosıpecl surrn,ık ..ız;ılal.>rı yormur va maddalar
mübadilasinı suratlandırıı • ı\yaq, onıb,ı, baldır, qarın bolgasınln yağlarını andır. Hamin
bölgalardakiscllulıta qarşı faydalıdır. Ur.>kVJ damar sağlamlığı uçün çox faydalıdır. lfaddan çox
süratli tempda surulmanı.>lıdır. Siqarcti t.:ırgıdanl.>r uçun ağciyarin tez bir zamanda
tamlzlanmasin;> komak cclır.
21. Matninasas hissasına aıd olmayan fıkrı mayyaıılaşdırın.

A)Oraysın vafat etması
B)Velosipcdsurm.ıyın maddalar mubadılasını suratlandırmasi
C)Avropada yarışların kcçırılması
O)Velosipedyarışlarının Olımpiya oyunlarına daxil edilmasi
E)Velosipedlarin takarlarina rezin şinlar taxmaq idcyasının ortalığa çıxması
22.Verilanlardan hansı fakt deyi/?

A)Velosipedidmanı uzra dunya, Avropa va digar yarışları keçirilimasi
B) İlk velosiped yarışının İsveçda kecirilmasi
C)Velosipedinixtirasınııı vulkanla bağlı olması
D)Velosipedintikiş maşınından sonra dünyada kütlavi şakilda istehsal edilib yayılan ikinci texniki
mahsul hesab olunması
E) Draysın ixtira etdiyi velosipedda pedalların olmaması
23. Matnin ikinci abzasına hansı cümlani va ya cümlalari artırsaq, ham matnin üslubuna, ham da
haminabzasa uyğun olar? .. . . ..
1 Piyadalarüçün manea yaratmamaq şarti ila velosipedlarin yol çiynı ıla harakatına ıcaza verılır.
2-1 saat velosiped sürmak 600 kalori yandırmağınıza sabab olur.
3. Hazırda v 1 • d •• d •• da an nüfuzlu yarışlar Fransada keçirilan "Tur de Frans", "Dofıne
e osıpe uzra unya . . . "G· d i ı· ..
Libere","Kriteriumdu Dafın", İspaniyada keçirilan "Vuelta"va ltaliyada keçırı 1an ıro e ta ıo
turniri hesab olunur.
4•Draysvelosipedi arsaya gatirmak üçün gecasini gündüzüna qatmışdı.
• Bu velosipedla üzüyuxarı harakat etmak çatin i~i.
5
6 19
• 00-cü ilda Parisda Beynalxalq Velosipedçilar lttifaqının (UCI)asası qoyulmuşdur.
A)1,2 B) yalnız S C) 4,5 D) 3,5,6 E) yalnız 4
~idir 281
ov Tuncay Abdulla oğlu
Yeni tahsil proqramı (k .
-~~~'fi!.~----------:------------'----:....:.:..:.:.:.:...1~))
~M Naşriyyatı ~
u ' ız,-._,. _
24 Matnda bu suallardan biri na cavab ~0~1ur:
• . . dl • 111aterialı nadan ıdı.
A) ilk velosıpe arın . nra velosiped üzra dünya yarışları keçirilir?
. d. ixtirasından neça ı 1so . . .
B) Velosıpe ın . . h I edilib yayılan birincı kımyavı mahsul hansıdır?
C) Dünyadakütlavi şakılda ıste sa_ . . ·1
D) İlk velosiped neca harakata gatırılırdı.
E) Baron fon Drays hansı ölkada yaşayırdı?
. .. d.. .. beşinci abzası bitişik verilmişdir. Beşinci abzasın hansı söz va ya ·r

25. Matnın dor uncu va ı adaıla
başladığını müayyan edin
B) Velosiped sürmak C) Velosiped yarışları
A) Almaniyada
D) Ayaq E) Hamin
26 . Qarşısında raqam yazılmış cümlalardan hansıların yeri dayişdirilsa, mantiqi ardıcıllıq harpa
olunar?
27. Tünd-qara rangda verilmiş sözün altından xatt çakilmiş hissasinin manasını şarh edin.
28. Matnin ikinci abzasında verilmiş cümlalardan hansının matnin mazmunu i\a bağlılığıyoxdur?
29 • Matn___________ üslubdadır. Fikrinizi matna göra asaslandırın.

ı. ____________________ _
2. ___________________ _
30. Matna asasan cadvali tamamlayın

Sa
Netim
b1·ımamişdi.
ilk velosipedlar populyarlıq qazana
Velosiped/ • •
arın qıymati ucuz, ölçüsü kiçik idi.
;;28;;:2
_______________________ ----=:;;;
Abdullalli'
Nadirov Tuncay
(lwrıkuluııı) uı:r,ı
1proıır,ııııı
, , 11• 111'1 BllRı\XII.I~ UMUMi 'ılNı\Q IM'IAIIANI !CJ
11
11
. c/ııı 1 /qarı var,
0 ıııııııı, kJ/aıııl"rı vor... (S• Vurgun )
. ,, 11,r,.l/
1, ş,ı I ,ıJ şıf'III ' fiıkı·'ı scçın.
• •
J. t/111,ı, ıın ıah 1ı 1ı ılJ b,ıglı salıv .
ıı11ııı11Jı I ın11!>ı ısnıi x.ıb:ırdır.
11 1• • ııuınun;ıcı •ır.
,ıXJlı•' rIJfl l;ırin lıJr ikı ııovuııun o ld ugu
,, ktık ;ıl,ıq,ı
B)Siııı,ı .. ş;ıxssız cunılJclır •
. ci nıısı .ı
C)nırır1 JvvJlki uıvıı ız,ıh cdJn ifad;ı işl;ınınişclir.
1
o) oıu nd :ı'. rı il.ı qraııını,ıtil< c;ıh;ıtdJn alaq;ıy;ı girm;ıy;ın söz işlanmişdir.
E)cüıııla uzv1a
. . ·in:ı hdnsı lı;ırO.ır yazılsa, .ışağıdakı m.ınalara uyğun sazlar yara nar?
oqıaıarııı ycı
ı .
...ayihiJ
...ayihi1 .
• xoş ly , g
ôı:ıl qoxu, :ıtır
. yaradılacaq bir şeyin :ıvv:ılcad.ın hazırlanmış planı
l 3. r 4. Z 5.1
ı. s 2• i
8) 2, 4 C) 3, 4 D) 3, 5 E) 1, 5
A) 1.3
J.Cumlalarinşaxsa göra növlarinin düzgün ardıcıllığını müayyan edin.

ı. Hamı garak öz işi na hörmatla yanaşsın.
z.lşlamayan dişlamaz. (Atalar sözii)
3.Birdan-bira canıma üşiitma düşdii.
A)ümumi şaxsli, ümumi şaxsli, müayyan şaxsli
B)Ümumişaxsli, ümumi şaxsli, şaxssiz
C)Müayyanşaxsli, müayyan şaxsli, şaxssiz
D)Ümumişaxsli, müayyan şaxsli, müayyan şaxsli
E)Müayyanşaxsli, müayyan şaxsli, ümumi şaxsli
4•Sualişarasinin yeri na yazıla bilacak sözü müayyan edin.
Sözda üç sait var.
A)h"k
0
nıctar E) sehrli
B) hüznlü C) müasir D) neftçi
s•s·ifatirı
daracata • b
rı axımından mantiqi ardıcıllığı tamamlayın.
A)ala-buıa dalisov, kamsavad, olduqca lstedadlı, ...
E) qırmızıtahar
~ B) şipşirin C) tündrangli D) açıq-aşkar
l'
Nadirov
unca 283
y Abdulla oğlu
Yerıı t,ıh<,ıl pı oqı .ınıı (k
RM aşrıyy,ıtı urıkuhııııı
• lıtr~
f .d ·şkaıı afsıı ki, ... Cuıııl.ıl,ırıııın lııı ırıd,ıkı ,ıı ,ı soıl,ı Yll)(
6. Olmaya, afqaraz, ata aı emı , . ,ıı ı<l.ı V(•rılıııı
numunalJrın ııı;:ıntıqı :.ırasıııı ı.ııııanıl,1111,ıq ol,ıı ş
A) ozıııı duzu, nı.:ııı oııuııl,ı çoxctııı l,ıııı~,ıın, .ı Quı h,ııı.
il) Bafka, xa t,ıfaııdı o, çolda bırdJıı,
Bır ıçım ıı ver,m ofıııo ııııııı bJs.'(S.Vurgun)
C) Oeımılı, san dJ bizıınlJ r,ızı ,ııı?
O) Ucu tar cılJafı sıyalı tellarııı
HardJıı wmaşası, lıoyıf kı,yoxdur! (M.P V,ıqıl)
E) Manca,har iş yav:ış-yavaş yoluna duşur.
7. İştirak bağlayıcılannı mııayyan edııı.

A) o cumladan, o sıradan, h.ılbukı B) h,ıbt•l.J, o sıı .ıd,ın, l,ıkırı
C) hanı, hanı da, masaları D) d.ı, lı,rnıçının, vv y,ıxud
E) hatta, claca da, nainki
8. Yerindan va ya talaffuzundan asılı olaraq, ıiınuını qranınıatık ın.ınası f.ırql.ııısa d.>, cyııı cumlauzvu
yerinda işlanir:
1. onda 2. yanacaqdır 3. yazdır
4. şagirdsiniz 5. guldan 6. elcktrikdir
A) 2, 3 B) 1, 2 C) 4, 6 D) 3, 4 E) 5, 6
9. Sözlarin orfoqrafıyasını nazara alıb nıantiqi ardıcıllığı tamamlayın.

1. güllaboran 2. qunbara 3 . ...
A) ümid 8) aşpaz C) fılologiya D) h.ıyacan E) sahf
10. Klasteri tamamlamayan fikri seçin.
Meyvalarigümüşü vazaya qoydu.
A) c~_mlanintayini isimla ifada olunmuşdur.

8) Muayyanşaxsli sada cümladir.
C) Tabesizlik alaqasinda olan üzvlar yoxdur.
D) f'arqlandirilmiş söz müstaqil cümla u" ..d ..
E) c.. ı zvu ur
um a uzvlari quruluşca sadadir. •
..,.,,,.
--- - d ııaoe~ıu
Abu
Nadirov Tuncay
mı (kurikulum) üzra
•ı proqra
. ı,aJıSI
RMNaşriyyatı
fen• j\1atni diqqatla oxuyun va 11-20-ci tapşırıqları matn asasında cavablandırın.
~ DOĞAN NUR
QARANLIQDA
f ı Tülinözüna galanda, vü~udun_da~_irağırlıq hi:s et~i. Tarpanmak istasa da, bacarmadı. Taqatsiz
1... ü yera buraxd_ı. ~zaı,ın_a ~uşmuş aş~a?ıo..agırlıgı getdikca art1rd1,Har taraf zülmat qaranlıq
haldaozuı'. k sdira bilmırdı. !çını bır qorxu burudu.
idi.oıaııları a k f' -d..eya_q.~şqırd ı. Z_aı·rsası· o~agın
Talaşla: -Köma ~c_,_n,
• qaranlığında boğulub itdi. cltrafa göz
·rsada, heç bir şe~ ~or_unı~urdu._ ~u, qabı~ qaranlıgına oxşayır",-deya düşündü. Na qalxa, na
gazdı da tarpana bılırdı. Hıss eldı kı, badanından soyuq tar axır. "Allahım, ölmak istamiram", _
dikala, na
,çıldadı. . .. . . .
deY 3
P H şey bır goz qırpımında baş vermışdı. Anası matbaxda axşam yemayı hazırlayır o da dars
il ar • d. B. d · '
d Atası hala galmamış ı. ıran aca yer ayaqlarının altından qaçdı. Ev yerin altından galan bir
oxuyur°ı' yıxılırdı. Sonra ... sonra isa vahi mali qaranlıqlar.
.uruitıııa
e- • • b'ır dlO a b aş~ıı_ş va onun o··ı··umdan qurtulmasına vasila olmuşdu. Sonra
Gözünüaçand a uzarın~,
ıltı ila "Allah,
Alla~, ~lla_h de~a~deya ozundan getdi.
daPç Susuzluğa heç dozumu yox ıdı. Bırdan matbax tarafa saslandi: -Ana!Haradasan?
1
"Qızım, övladım ..."- deya bir sas eşitdi matbax tarafdan. Sevincindan ağlamağa başladı. Bu,
anasının sasi idi. . . . .
Jll-Susamışam, -deya ınlayırdı. Anası hamışa onun an çox möhtac olduğu vaxtlarda kömayina
1 r bütünqorxularını dağıdardı. Anası mülayim va şafqatli sasla: -Bir az sabir et, galiram, quzum, -
~~.Anasının sasi kabusların üzarina bir işıq kimi yayıldı. Anası sürüna-sürüna Tülina yaxınlaşdı,
saçlarını oxşadı. Gatirdiyi suyu qızına içirtdi. -Ana, çox qorxuram,-dedi.
-Qorxma,qızım, qurtulacaqsan, -dedi. Sonra da Tülinin üstüna düşmüş dolabı var gücü ila
italadi. Dolabyana doğru sürüşdü. Tülin rahat bir nafas aldı. Belini dolaba söykayarak oturdu. Anasına
çevrilib: - SaniAllahgöndardi, - dedi.
Anası tabassüm etdi: -Bali, qızım. Bayırdakı qazıntı saslari galdi. Yeka bir daş düşdü. Açılan
dalikdan bir nafar: "Sasimi eşidan varını?" - deya qışqırmağa başladı.
Tülinvar gücü ila hayqırdı: -Buradayıq!
iV Bayırdakı adam qışqırdı: "Bir sas eşitdim, deyasan, içarida adam var". Bir müddat sonra
açılan dalikbir az da böyüdü. Tülin awalca anasını çıxarmaq istadi. Ancaq anası qızını bayıra doğru
italayarak: -Haydı, qızım, birinci san çıx, -dedi. Tülini çıxartdılar, yavaşca xarayin üzarina yatırdılar. Bir
nafar:
-Qıza su verin, -dedi.
-Xeyr!İstamiram, siz anamı xilas edin. Atası yorğun va kadarli idi. Ağlamaqdan şişmiş gözJarini
uzunmüddatqızından çakmadi.
V -Anasının üç gün awal torpağa tapşırıldığını Tülina deya bilmamişdi.
11•Matıı agora
•• yanlış olanı seçin.
A)Tülininanası dağıntıların altında qaldığı üçün sürüna-sürüna qızına yaxınlaşırdı.
B)Hadisabaş veran zaman Tülin darslarini hazırlayırdı.
C)Xilas • ·ı ar Tulini anasından sonra tapdılar.
edıcı
0
) Tülinanasının sasini eşidandan sonra ağlamağa başlayır.
E)Anasırı·
u ınin başını oxşayandan sonra da qızın qorxusu davam ed'ır d'1•
12
•~fatndah
A)Q .. ansı suala cavab yoxdur?
ızduşd" .. .
B)ru·ı· uyu Yerı naya banzadirdi?
ın na ü .. .
C)Q;ı çun mahz matbaxa taraf saslandi sasladı?
za neç.ı g" ..
D)An un ıdı baş vermişdi?
~ ası qızın 111h
c)'!'idin . ansı fikrini tasdiqladi? .
xı 1as old d . • 3 yetirmadılar.7
. . yerın
uq an sonra na üçün onun ıstayını
l'iadiro;---.._1'
~d· -------------------;; 285
UncayAb
dulla oğlu
~~~:!z'.~~---------------~~~~Y~c~ıı~i~l.J~h~s~ıl~)__lı. .:o:. : q!.:.r:'. aı:.:;l '. '.~
RMNaşriyyatı
.
. . ... . 'asında doğru cavdbı ıııu:Jyy;ınl;ı~dirııı
la vcrılınış soz 1;ıı ;ıs. •
_(klı urıkuı u~,..
~
13. Tünd-qara I ang Farqll manada(haqlqldlrsa, macazl; macazldlr
S6:ı Haqlql Macazl . I lanml_ş cümla ıa, lıaq"İij
+ Gulloriıı ;ıtri otrafı büri.ınıı.işclü.
Göydon _g_urullllsaslori cşidilm;ıy;ı bc11ladı.
+
+
o,anasına çox oxşayırdı.
+ Yuxa yayıldı.
Qan piyalosino b:)llz;ıy;ııı gözlorı daşıııağa ba 5 1adı.
+
14. Matna asasan qazanın söhbat gedan anda baş vernıadiyini qarşısı nda Roma r.ıq.ııııları qoyulnıu5
hansı hissaya asasan denıak olar?
A) ı B) il C) ili D) iV E) V
15. Matna asasan hansı qanaata galnıak olar?

ı. Falakatlardan öncadan xabardar olmaqla baş veracak t;ıhlükadan qurtulmaq mümkündür.
2. Xilasedicil;ır öz işlarind;ı peş.ıkar deyillar.
3. Ela anlar olur ki, insanlara h;ıqiqati denıak olduqca çatiıı olur.
4. Bazan adi bir tasadüf ömrümüza günaş kimi doğa bilar.
A) 1, 2 B) 2, 3 C) 3, 4 D) 1, 3 E) 1, 4
16. Matnda altından xatt çakilmiş cümlaya matnin üslubuna uyğun bir söz artıraraq yenidan yazın

llildtlaa Falct ,ı
Analar maddi vaya manavi cahatdan har
zaman öv/adlarının yanında olurlar.
1
Tülinin üzarina bir dolab aşmış

va onun ö/ümdan 1
qurtulmasına vasila olmuşdu.
18. #Analar insanlara göndarilan m I k k' . . ,. .. . .

aa ımıdırlar cumlasini matnin mazmunu ila alaqalandırın.
~28;6~---------------------------- d lla oğlU

Nadirov Tuncay Ab u
. ranıı (;,...k
u,_·,_ku_ı_u_ın..:..)_u_z....:ra:......________
__ _
.,(J~~
~
. ·asababnatica alaqasini yazın.
ıaıııa goı u__:.::....----- _______ ,,__
19-~ Sabah -----;:;:::::--------
- Natic;ı
Tu//n ağlamag·
' a baş/adı.
Tülin var gücu ila qışqırdı.
•ıatnin xülasasiniyazın.
ıo. r
--
c- IATINDiLi
d'Id hayatda
undalik
dilaölü .. va şı·tah'I unsıyyatda
•• • istifada edilmayan,ancaq yazı halında mövcudolan bir
artıq d;I~yılır. _Bir~özla,hansısa bir dili ana dili kimi istifadaedan bir xalqva ya kütlayoxdursa,
ÖZiiııamaxsus
O nlı ~•~ dıl hesab olunmur. Bununla yanaşı, latın dili ölü dillar arasında har zaman
tutınuşdur. yerını qorumuş, hayatın bir çox sahalarinda va dünyanın aksar ölkalarindaözünayer
iCıaçılıq,
Bugünd''unyada latın dilina darindan balad olmadan, an azı bu dilda sarrast oxuyabllmadan
"'-do.Elın t a, •~rmakologiya,
anatomiy ' biologiya, arxeologlyava s. kimi sahalar.>yty>Janma k <O"
"'1ızJatın~tM10gıya, siyasat, astronomiya, tibb, tahsil va s. sahalarlabağlı aksar tenııln1ar
ı..,.Labn
diJ·dılı. . zanglnllyt baxımından arab dilindan sonra ikincian zanglndil ııe,ab olunur.El•
n ıla ıfada olunur.
;,. 1ra..,l'Oxdurki, orada latın sözlarina rast galmayak.Latın dilininbugiliıkil AvropacJl)larindın
1-tın ~~~yan, roman, lspan, portUqaldillarinlnyaranmasında da milhüın roluoJmuşdur-
1
"lııı dJlı taliyada Tlber çayı atrarında yerlaşan ı.artum (Latslo)bölıas"'da yaşa1an Jdpkbir
~~ ~~Ilib.Roma dövlatinin genlşlanmasl )la )abn dili bütlln QarblAvropaY8
xalqlarının ortaq dili balına galdl. 476-CIUd• Romad&,loti,nqut u
~-:::
~ ~>'Unan dilindan aldığı bir çox sözla zanglnlaıdl, K)ııllk lıDD dl'
alllbaı qodtm italyan aUJbası oıasmcla yıranıııııd"·
1~ırov l'~~ mUaddansonn birinci W7
YAbdullaoğlu
Ycnı lvhsil proqrJmı (k
RM aşrıyyatı urıkuıurııı
• • ·r d td" • b" Uıra
d"I • d. Gündan-guna . latın dTı ı Romada elit tabaqanın ıstı a a c ıyı ır dilo çcvrı 1.ır. Yun
e ı mış ır. 1 t rix sahnasindan çıxmış va bununla da bu dilin mo an dilli
xalqların tasiri ila latın xa qı a ışat hayat
• • d • •• künsüz hala galmişdir. 1nda
ıstıfaxv
asıasrda
mum d
Avropa a çap
olunan kitabların aksariyyati lat111dilinda yazılmışdır. Bu d .
ovrctak·
1 çapı nda yerli dillar sadaca ikinci daracali rol oynayırdı. --~ ~---~ ıtab
21 Latın dili hansı dil sayasinda daha da zangın oldu?

• yunan
A) B) arab C) İtalyan D) fransız E) portuq,ıl
22. Matna göra hansı yanlış hökmdür?

A) Ela bir dönam olubdur ki, çap olunan kitabların böyuk bir qismi latın dilinda çap edılıb.
B) Elm sahasinda an çox termin latın dilindadir.
C)Astronomiyaya aid bir çox terminlar latıncadır.
D) avvallar latın dili höyük bir xalqın dili olub.
E) Bir dilin canlı dil olması üçün har hansı bir xalq tarafından ana dili kimi danışılmalıdır.
23. Verilmiş suallardan hansının cavabını matna asasan tapmaq olmaz?

A) Latın dili hansı dilda danışan xalqlar tarafından sıxışdırıldı?
B) Romada latın dilini kimlar istifada edirdilar?
C)Ana dili latın dili olan xalq hansı ölkada yaşayırdı?
D) Klassiklatın dili na qadar istifada edilmişdir?
E) Latın dili neçanci asrda Qarbi Avropaya yayıldı?
24. Matnin üslubuna aid olanı müayyan edin.

A) Onun televiziyada çıxış har kasi mat qoydu.
B) Har sözündadünya boydayük daşıyır,
la tın dili! Mil/at ölüb, dil yaşayır. (8.Vahabzada)
C) Azarbaycan Respublikası dövlat dilinin işlanmasini ,qorunmasını va inkişafını tam in edir.
D) Har bir insan öz ana dilini sevmalidir.
E) Dillarinbir-biri ila qohum olması ila yanaşı ,ham da onların tipoloji bölgüsü var.
25
• "Buna9öra da /atın dili hala da unudulmur" fikri neçanci abzasın sonuna alava etmak mümküodür?
A) 2 8) 3 C) 1 D) 5 E) 6
2~.'Matnin _birinci
muayyan edıb yazın
abzasında matnin öz üslubundan farqli iki üsluba aid xüsusiyyat vardır. 0nlan
1.
üslub [nümuna)
2.
üslub
[nümuna)
27, :::in mazmunu ila bağlılığı olmayan cümlani müayyan edib yazın.
------- -- -
-:--288;--------------------------;
21 Abdullao
Nadirov TuncaY
ram• (kurıkulurn) uırJ
hsıl proq
~Oz.-ıngın dıl han l dıldır 7
ıs. t,1.ıoı.ı gora a
t,1.ıoıın bınn ı abza ının birıncı cumlasıni hansı dıla aıd etmak olar va bunun ab bı han ı cuml da
?9.
\-tnlıb
7
----
30. M.ıoıın as
as hissasinin sonuncu abzasına aıd tezis yazın.
~--------------------;2;;89
1\ıncay AbduUaotlu
Yeni tahsil proqramı (k .
urıkuıu"'
RMNaşriyyatı .,,]
BURAXILIŞ üMUMİ SINAQİMTAHANI - 40 l!zra
. .. .. a dayirdi, mı da miial/imlar. Altından xatt çakilmiş ifadan· .
ı. Dahlizdana uşaqlaı • gozum . ı 4 ışarasi
oyulmuş yera alava etsak, na baş vermaz.
q A) Müayyanşaxsli sada cünıla amala galar.
B) Hamcinsnıübtadalar yaranmış olar. . - 1 .
cı~---,
----======
....
sxemına uygun ga aı.
··ct ·
D) Cümlanin maqsad va intonasiyaya gora novu ayışar.
E) Cümlanin quruluşu dayişar.
2. Frazeolojibirlaşmalardan birinin omonimliyi yanlış verilmişdir:

A) ürayi ağzına galmak: 1. iyranmak; 2. bark qorxmaq
B) cana galmak: 1. bezmak; 2. havas/anmak
C) işa düşmak: harakata başlamaq; 2. çatinlikla üz/aşmak
D) başa vurmaq: 1. bitirınak; 2. etdiyi yaxşılığı dila gatirmak
E) söz vermak: 1.fikrini söylamaya davat etmak; 2. boyun olmaq
3. Saysız-hesabsız hücumlar, taxribatlar ordumuzun - igid/arimizin qatiyyatini, azmkarlığını sındıra

bilmamişdi cümlasinda hamcins üzvlari müayyan edin.
1. mübtada 2. tamamlıq 3. zarflik 4. xabar 5. tayin
A)l, 2 B) 3, 5 C) 1, 3 D) 2, 4 E) 1, 5
4. Nargizin başında yun şal, ayağında uzun boğaz ayaqqabı vardı cümlasinin tahlili ila bağlı hansı fikrin
qabağında "İki" sözünü yazsaq, fikir sahv olar?
1. ...yerlik halda olan isim işlanmişdir.
2.... mürakkab söz işlanmişdir.
3.... adlıq halda olan isim işlanmişdir.
4.... adi daracada olan sifat işlanmişdir.
A) 2, 3 B) 1, 2 C) 3, 4 D) 1, 3 E) 1, 4
5. O, ... , diqqatla izlayir, ciddi tadbirlar görmak barasinda düşünür cümlasinda nöqtalarin yerina hansı
kömakçi nitq hissasini yazsaq, o avazliyindan sonra vergülün işlanmasi doğru olmaz?
A) tabii ki B) zannimca C) sanki D) balka da E) ehtimal ki
6• Tafakkür
_JUa et .. dd as kıtabımızda
k muqa • .. la
• soz
da tövsiya edilir cümlasindaki altından xatt çakilmış
baglıyanlış fikri müayyan edin.
A) İsmin va feilin xüsusiyyatini daşıyır.
B) Tasriflanan feil deyil.
C) Malum növdadir.
D) Quruluşca sadadir.
E) Sintaktik cahatdan na etmak? sualına cavab verir.
~------------------------
290
NadirovTuncay Ab
dulla0ğfıı
proq
ranıı (kurikuluın) uzra RM ;,5rıyyatı
tısıl
yeııı ıa / . . b. . d d.. d
xar-baxarlı kuça arının
ırın a or otaqdan ibarat, ağzınacan dolu, topdaı'iıtmaz ev-ecık
7.Bo ° ·
kının qa/mışdı (Mır Ca1a 1) nuınu
• n a d a k'I ~i>rqı i>ndııılmış
· · · ifadaların ardıcı! olaraq hansı
0
,,
cumla uzvu
0 no
e3kca u;,yyanedın.
ihlllU Ol
0ıdub-ubt.ıda 2. xabar 3. z.ırflık 4. tayın s.tamamlıq
J. ırı 4 S B) J, 4, 3 C) 3, 4, 5 D) 4, 4, 4 E) 4, 5, 4, 4, 5
ı\) 4' •
. kölçan"sözunün fonetik tahlili il.>bağlı doğru fikirlari seçın.

'Gargın 1I . .
8. ..ıda [x']sasi işl.>nnıışdır.
.. .. yazılışı il.>dcyı·ı·ışı.arasın da ı.k.ı r,arq 1·ı maqam var.
1.So
2.sozun .
vurğusu üçüncu hecadadır.
3
Şi>klinda ti>laffuzedilir.
• arginnix'ölç.>n]
:: f~ca,açıq, dodaqlannıayan saitlar işlanmişclir.
A) ı, 2, 5 B) 2, 5 C) 1, 2, 4 D) 1, 4 E) 2, 3, 5
. Hansı sözlar "en" harfi ila yazılıb [m] şaklinda talaffüz edilir?
9
ı. sö"maz 2. sa"bo 3. bo*ba 4. şa·ba 5. peyğa"bar
A)1, 3, 4 8) 1, 5 C) 2, 4 D) 1, 4 E) 2, 3, 5
ıo. Cadvala
asasan doğru fikri müayyan edin.
~N.:,:2-+-
1
__ __::S:.,:ö.:.z
___ -+----=Sinonimi
kirli
Antonimi
tamizlik
____ _,
2 xudbinlik tavazökar
3 asan sacla çatin
4 bisavad savadsız savadlı
----'---'- ---
S __ __enilik
~...._ taza köhna
A)S B) 3 C) 1 D) 2 EJ4
Matni diqqatla oxııyun va 11-20-ci tapşırıqları matn asasında cavab/andırın.
vazt.RJN
Taoet.RJ
. Birpadşah öz vaziri ila sayahata çıxmışdı. Az getdilar, çox getdilar, galib bir yera çıxdılar.
Gordülar,BahlulDananda yolun qırağında oturub, qabağına da üç topa torpaq toplayıbdı.
Yazirsoruşdu: -Bahlul, bu torpağı na üçün toplamısan?
Bahlulcavab verdi· ................................................................
.. Vazirmaattal qaldı, özü-özüna dedi: "Düz-dünya hamısı torpaqdır, görasan, Bahlul bu torpağı
nauçünsatır?"
0ndan soruşdu: - Bu torpağın har topasını neçaya verirsan?
Bahlul
V . dedi·• - On t umana.
..
. flkirlaşd ı:• r orpağın bır
azır · topasını alacagam, gora k na o1ur.
v ••
Vazır on tü .
man verıb torpagın bir topasını aldı.
v
8 hl
tok.Va uı torpağı ona veranda dedi· -Apar bu torpağı varlı zalım adamlara etibar edanin başına
azır ın • ' .. .
tfııııa aattal qalıb öz-özüna dedi: . ikinci topu da alacağam, gorak onda na deyacak? Yazır on
n Yerıb ilcind
Bahl topanı da aldı.
Yazır
ul dedi·•.-Apar, nanacibdan borc pul alanın başına to..k. .
~ eıa;: n a bır şey başa düşmadl, üçüncü topa torpağı da aldı. Bahlul dedı: -Apar,haryet.me
~ veranın başına tök.
ltovy
Ycnı lohsil programı (k
~M aşrıyyatı
-~~~'!J!.~-------==:-----.--~~--:-~~=~;=~~.:::..:..:.~ ~ Urtkul
. . "n evlarina galib arvadına dedi: -Arvad, padşahın bir b ~
Vazirbu sözları sınamaq uçu h ı as1anı;ı qoÇıj
1 cağam Heçkasa demazsan a.
var, onu oğur aya • 'b d d'· -Yaxşı elayacaksan. Manıın ağzımdan soz çıxmaz.
Arvadand-aman elayı e ı. .
. d h çunu oğurlayıb evina gatırdı. Padşah çox axtardı, qoçu tapmad h
Vazır geca pa şa ın qo d b. ı, .ır Ye
. da geca qoçu arvadından gizlin başqa yera apar ı, ır şaqqa at alıb evinagat· . ra
soraq saldı. Vazır .. b ld ırdı
. d' V . bir nanacib varlıdan da yuz tuman orc pu 1a ı. •
Bişirib arvadı ıla ye ı. azır .
. .. . rvadı ila dalaşdı. Arvadı o saat bır damın ustuna. çıxdı, barkdan çığıra-çıg·
Bır gun vazır a . ıra dedi·
_ Köpakoğlu, bu da O deyil,padşahın qoçunu ogurl:yasan, k~s_ıb yeyas~n. •
Padşah bunu eşidanda amr eladi, vaziri tutub dar agacının dıbına çakdılar. Onu asmaq
ıstayanda nanacib varlı galib pulunu istadi_- .. .. . .. ..
Vazirpadşaha dedi: - Şah sağ olsun, bır sozum var, qoy deyım, sonra oldurt.
Padşah
dedi: - De!
VazirBahlulundediyi sözlari ona söylayib dedi: -Şah sağ olsun, man Bahlulun dediyi sözlari
sınamaq istayirdim.Qoçdurur, gatirda bilarsiniz.
Padşah adam göndardi, qoçu gatirdilar. Padşah vaziri azad eladi. Vazir nanacib varlıdan aldığı
borcu da verdi, padşaha dedi: -Man sana qırx il qulluq elamişam, hamişa sadaqatli olmuşam. Dema
bir qoç qadar da qiymatimyox imiş. Bahlulun dediyi söz doğru çıxdı. Mani azad ela. '
Padşah çox yalvardı, vazir razı olmadı. Vazirlikdan çıxıb öz evina getdi. O gündan arvadına sirr
vennadi, heç bir varlıdan pul borc almadı, böyük, zalım adamlardan kanar gazdi, onlara bel
bağlamadı. VazirBahlulunöyratdiyi sözlarin hamısını dar ağacının altında camaata dedi.
11. Matndabu suala cavab tapmaq mümkün deyi 1.

A)Bahlulvazira hansı maslahatlari vermişdi?
B)Vazirolacaqları öncadan taxmin etmişdimi?
C)Vazirna üçün varlıdan borc almışdı?
D)Na üçün vazir har üç topa torpağı aldı?
E) Bahlulunsözlarini camaata deyandan sonra xalq vazira haqq qazandırdımı?
12. Hansı fikiryanlışdır?

A)Vaz'.rpadşahın yalvarışlarına ahamiyyat vermadi.
B)Vazır Bahlul~tanıdığı üçün ondan torpaqları alır.
C)Bah~ulunnasıhatlari vazirin hayatını xilas edir.
D)Vazır atr~f'.nd~kı insanları yoxlamaq istayirdi.
E) Arvadarının sırrina sona qadar sadiq qala bilmir.
13. Tünd- ara harflarl ·ı . ..

a ven mış soza asasan , d..uzgun
.. fık' . .
ı ırları seçın.
;29~2~-------------------======:-- __ ------::.
'-----~--~-~-~ _ ,_ıı,.oklU
ranıı (kurikulunı) üzra
• hsil
.ıonita~proq~~~-----'---------------------R~M~N~a~ş'..!:.r1iyy~atı
~dv.ıla aS;,,a::;_
san_ duzgun
__c---
fikirl;,ri nıu;,yyan edin.
14,Ca r,ıüddaa --t----- Fakt ----~---.
dedik/arini vazir
1• Ş,a hın qoçun u oğu::r7:ıa:"."y:'.':ıb--=;-;ka::.s~ir-.~-------l
Bahlıı 1uıı
sınanıaq ıstayırdı. 2. Ozun~n digarl.lrinin yanındakı dayarini anlayır.
3. Varlı ınsandan borc alır.
....---: heçkıma tam olaraq
vazır . d.
4
• Arvadına bela öz sirrini vcrmir .
guvanmır ı .
5. Bir daha şahın yanına geri dönmadi.
...--:: S B) 1,3,S
A)1,2, C) 3,4 D) 1,3,4 E) 2,4,S
.ıuıda tünd-qara harOarla verilmiş hissadaki fikri hansı aforizm la qüvvatlandirmak olar?
15
~
• Sizasir vermak istayandan uzaq olun, Çünki o daşıya
bilmadiyi ağır
bir yükü siza daşıtmaq
istayir.
B)Birisisiza xoş g.llmak ~çü_n~aşqası_nıı~ sirlarini açırsa, hamin adama etibar etmayin.
C)öz sirrini saxlamaq mudrıklık, bu sırrı başqalarının da saxlaya bilacaklarina ümid etmak isa
axmaqlıqdır.
D)Birsirri o adam yaxşı saxlayar ki, bu sirdan xabari olmasın.
E)insan üçün dilinin üstünda köz saxlamaq sirr saxlamaqdan daha asandır.
l6, B.ıhlulun satdığı torpağı qiymatli edan na idi?
17.Bahlulunasas hissada dediyi hansı fıkirlar matnda öz aksini tapır?
18 Matna asasan ca d va rı d ld urun.

o
0,-. Karakteri Xaraterfn~
Vaıir
~
Bahlul
....__
19,·o--st
ıırıı
. . d .. hlandırmaqdırN
insanaedilan an böyük haqsızlıq onu şarafsızlık aguna
(U. Şekspir)
-
af0 • . . d ct·
rızınin•1ınatnin mazmunu ila alaqalandirin. Fikir 1arınızı
• · • 3-4 cümla ıla ıfa a e 111•
----
~--==========-------------;:29~3
ildir 1'
0.,.
uncayAbdulla oğlu
k Yeni tohsil proqra 1111(ku
~ ~~ı'f!:.~--------~-~=-==----------=---~~rı
RM ;ışrıy arı .
ılJ bilocak fikri muoyyJn cdın.
ulunıı~
--...:..:.:!l U?.r:.,ı·
20. oqtal.ırın yerına yaz ,
---
--
21-30-cutapşırıqları maln asasında cavablandırın.
Matnı dıqqatIa oxuyun Va
oaNlZ T ACİRLaRi
. d" d .., yaxşı dan iz tacirlari e.a. Xlll asrdan Aralıq danizindan ticarata nazarated
ı Qadım unya a " 11 .. . .. .. . . an
. . r Onlar danizin şarq sahılındakı şahar-dovlatlarda (muasır Lıvanın araz-·ı
ı ar o1muş 1a •
finıkiya 11 ısı
yaşayırdıları. . . .
11Finikiyanı növba ila assuriyalılar, farslar, makedonıyalı lskandar feth etmışları. E.a.332-ciilda
lskandarin işğalından sonra Finikiya madaniyyati sönmaya3başlamışdır. E.a. 146-cı ilda Karfagenin
süqutu ila Finikiyanın qüdratinin sonu başlayır.
ili Finikiyalılar an gözal gamilarda üzan tacrübali daniz sayyahları idi. E.a. 600-cü ilda misirlilar
QarbiAfrikanı ■ tadqiq etmak üçün fınikiyalıları muzdlu tutmuşdular. Onlar öz mallarını qalayava
gümüşa dayişmak üçün Britaniyaya da üzürdü/ar4.
ıv Finikiya ustaları yaraşıqlı parçalar, dulusçuluq mamulatları, fil sümüyündan va metaldan
aşyalar hazırlayırdılar. Sidr ağacının odunları da qiymatli mal idi. Geniş ticarat üçün şaffafs şüşadan
ilk mamulatları finikiyalılar hazırlamağa başlamışlar. Onlar şüşanin üfürülmasi texnologiyasını kaşf
etmişlar. Buvasita ila onlar an gözal va nadir şüşa aşyaları hazırlay1rdılar. V Finikiyalılar oxumağı va
yazmağı bacarırdılar, çünki onlar birincilar sırasında e.a. Xlll asrdan sözlarin yazılışında piktoqram
avazinaalifbadan istifada etmaya başlamışlar. Onların alifbasında 22 sam it olduğu halda sait yoxidi.
Bu harflar müasir Avropa va bir çox şarq dillari alifbalarının asasını taşkil edir. Vl E.a. 814-cüilda
asası qoyulmuş Karfagenfınikiyalıların an höyük şahari olmuşdur. Deyilana göra, Karfageni Finikiya
çariçası Didona yaratmışdır. Şimalı Afrikaya galan Didona yerli hökmdardan şahar salmaq üçün
torpaq istamişdir. O, Didonaya öküz darisi yerlaşacak qadar torpaq götürmaya icaza vermişdir.
Ağıllı Didona öküz darisini nazik şırımlara kasarak böyük bir sahani işaralamaya müvaffaq
olmuşdur. Burada salınan KarfagenAralıq danizi hövzasinda an mühüm ticarat markazlarindan biri
olmuşdur. Sonralar şahar romalılar tarafından dağıdılmışdır.
VII Finikiyaadı yunanca "rho· • " " .. .. .. .. bela
ınıx • qırmızı sozundan yaranmışdır. Finikiyalıları ona gora
adlandırırdılar ki onlar • ı-I d .
ha • ıyna anız molyuskunun vazilarindan bahalı parlaq qırmızı rang
zırlayırdılar. Bu rangla b .. .. q
imperat b oyanmış parça çox bahalı idi. Roma imperiyası dovrunda anca
I
or ar eIa rangli pa d a
ılyara•-hı tikm rça an paItar geyinirdilar. Vlll Finikiyahlar çoxlu sayda mabadlarv
._ ar işlar. Onlar tanrı! fi ı b tanrı
sayılırdı Onların kah' . arın şara ına ucaldılırdı. Mühariba allahı Vaa aş .
• 1
ın arı ağır vaxtlarda ı ı Iı büti.ın
Aralıq danlzi hö . uşaq arı tanrılara qurban verirdilar. IX Finikiya ar
vzasına sapalanarak ba F ansada
Masslllya(Marsel) ı . şqa torpaqlarda müstamlakalar yaratmışlar: r
'8harlar,Şimali Afr•lkaspdanKaıyarfda Qades (Kadis), Maltada, Sardiniyada Korsikada, Siciliyada, KiPrd~
a agen ( •• • k' ıarı
Afrlkaxatqlan llaticarat dl muasır Tunis), Marakeşda Tingis (Tanger). Karfagenin sa 111
e r, onlardan bahalı fıl1 .. .. ..
sumuyu, heyvan darisi va ağac alırdılar.
294
oqr,ıını (kurıkulunı) uır ,ı
~~~_;__,__ ________________________ ____!f~{M'.::!!N~,ı1~~rı~yly,~Jtı
. nnıı} ,ozl,ıı ,ı .ı~,ı~Jll t,ıclv,ılcl,ııı duıgun fıkıı 1,ıı 1 \l'' 111

ı,.ıoıtll ;ı 1J >
21· Hansı manadadır? FarqllmanadacOmladalfladllmaıt
1 h,ıqıqı /J/Cıq e/1,ıı d,ı ycı}umaq V,ıı.ııı hJır,ııını arıırıı
2. • h,ıqıqı 4- Öz} 1' 11l,ııı ı/J ııırnıı/aıın uı ,ıyını jJth etm9dı
3. ııı,ıcJ1.ı /Jayııcla qalaıııııı ııcaq rnnmıı;du
4. 1 nı,ıc,ııı ll}aqlaı lıoyıık lı,ıV,l\l,ı d,J111✓,cJ,ı ıuurdtı/Jr
s. h,ıqıqı Ş,ıjjaf 1<•5,kı ı.ı;kıl edılmı;dı
A)2,3,5 B) 1,i,S C) 2, l,ı\ D) 1,L,4 L) l,'1,S
zz.Matndabu h,ıqcl,ı nı,ıluın,ıl veri/mir:

A)Fırııkıy.ılıl,ırın dını ın.ıncl,ıı ınctın UJFınıkıy.ılılcırın alıfbasından
C)FınıkıyJ !>OLUnun nıJn,ıı,ıııdan D) Karf.ıgcn }i>h;mnın yarcınm.ı\ından
E)Karfagcnadının rnan}Jyınd;ııı
23. Marnaasaslanaraq c.ıdv.ıldJıı yanlış fıkrı muayyan cdın.

Fa/et Elıtlınal
1 Karfageııı Fınıkıya çarıçası Dıdona
4. Karfagenın suqutu Fınıkıyanın qudratını artırdı
L l!aratm.!Jdır.
2. Şuşadan ılk af)'aları fınıkıyalılar
5. Tıcaratda tak naqlıyyat vasıtası gamı deyıldı
hazırlayıblar.
1Danizda ticarata nazarat edan şaxslar ındiki 6. lngilis a/ijbasının asasını finıkiya alıfbası taşkıl
livan arazısındij(!El.t.!.rdılar. L edır.
'-----
A)2,3,5 B) yalnızl,4 C) 1,4,6 D) 1,2,4 E) 3,5,6
24. "Qadimdövrda ticaratda, asasan, kağız puldan istifada edilmirdi" fikrinin t;ısdiqinı hansı abzasda
görmakolar?
A)1 B) il C) 111 D) iV E) VI
25.Finikiyalıların faaliyy.ıtin.ı aiddir:

1.Başqa ölkal.ıra s.ıfar edirdil.ır.
2.Özmallarını gümüş, qalaya dayişirdil.ır.
3.Karfagenisüquta uğradırlar.
4•M' • araşdırmalar aparırdılar.
ısırda
5•Şaffaf şüşadan m.ımulatlar hazırlayırdılar.
A)yalnız 1,2 B) 1,3,5 C) yalnız 3,4 D) 1,2,5 E) 3,4,5
26.r· . .
urıct-qara h.ırfla verilmiş cüml.ınin üslubunu d.ıyışarak yenıdan yazın.
;---__
adJrovr
___________________
;;
295
uncay Abdullaoğlu
RM Naşriyyatı
27. Matna asasan cadvali doldurun.

Sabab NaUca
Şüşanin üfürülnıasi texnologiyası kaş/ edildi.
Finikiya madani irsi zaiJlam

ayabaş/ad ,.
-
-
Karfagensüquta uğrayır. ......
28. Müddaaları matndaki faktlarla asaslandırın.

Finikiya işğala maruz qalmışdır.
Fakt:
Finikiya işğalçı dövlatdir.

Fakt:
29. Qarşısında ■ işarasi qoyulmuş sözün qarşılığını cümlada işladin.
30. Abzasları matnin tarkib hissalarina uyğunlaşdırın.

Mainintaridb lımulnln adı Ald olduıJu ab:ııas
------~-----------------------Abduııaoı;-
296 Nadirov TuncaY
-----::
. ıahsil pro~qr'....'...ı:.:.:n~ıı~(_ku_r_·ı_ku_l_u_m_.,)_u_z_ra_________________ ~R~M!__N~a~ş1_.!:r~iyy~a~tı
~ BURAXILIŞ ÜMUMİ SINAQiMTAHANI_ 41
ğu ınuayyarı edin:
ı. uyğutı 1u 1 2 3 4 5
Sözlar alver kütlavi suiti bö ürtkan oxsul
4 2,5 1,4 2
Sada 5
t 2,5 1,4 2
ouzaltına 1,5 2,4
Mürakkab 1,3 3 3,5 3,4 1,3
~tlar 1 ~ B Q D E __J
Dağa qısılıb yatar, . . . ..

z.~ daralar. (N.Xazrı) Altından xatt çakılmış soz hansı nitq hissasina aiddir?
) ifat B) feili bağlama C) z3rf
6) :sim E) feili sifat
3_Aşağıdakı cümlalarda barpa olunmalı durğu işaralari haqqında düzgun fıkirlari müayyan edin.
1. Qarabağı .& yani @Şuşanı, Xankandini, Xocavandı 9azib-dolaşdım.
z.Aşağıda• yani çayın kanarında xeyli adam var idi.
• Do dur Yani ır
ı. Tire işarasi qoyulmalıdır. 4. Qoşa nöqta işarasi qoyulmalıdır.
2. Qoşa nöqta işarasi qoyulmalıdır. 5. Vergiliişarasi qoyulmalıdır .
• 3. Tire işarasi qoyulmalıdır. 6. Vergiliişarasi qoyulmalıdır.

A)l,3,5 B) 2, 4, 6 C) 1, 2, 6 D) 2, 4, 5 E) 1, 4, 5
4. Hansı variantda talaffüz şakli verilmiş tamamlığın ham bir, ham da iki nitq hissasindan ibarat
olduğunu düşünmak olar?
A)(Vatanimnan]ötrü can vermaya cümla hazırıq.
B)Babadayı uzaqdan [süratnan] galirdi.
C)(Kitapdan]bir xeyli malumat öyrandim.
D)Vüsal,dostum, maktaba (İbra: himnanmi] galmisan?
E)Manbu gün (dostumnan] kitab aldım.
5
•Nümunadakisifatlarin tahlili ila bağlı doğru fikri seçin.
Suda ran9/i bir yağış!
Yağırdı qızıl yağış,yağırdı 9ümüşyağış,
A)O . Qarayağış, bozyağış... (a.Karim)
B) _çsıfat işlanmişdir.
Sıfatlarda b. . ..
C)Quru 11 ırı duzaltma, dördü isa sadadir.
D)Qı u!ca Yalnız sada sifatJ.ır işlanmişdir.
1
211
•BUmü .. 1
E)lk]d" ş soz ari adi daracada olan sifatlardir.
uzaltrna 1'ki
, sada sifat işlanmişdir.
• Hansı s.. ı
6
. . ·d.. .. mak olar?
A)b oz arı ham eyniköklü ham da eyni sözün müxtahf formaları kimı uşun
a~lar b ~d ' • 1•
D)qorxa, a" akı B) yağlı, yağsız C) galın, ga ır
~rıculu E) bilik. bildirki
Nidirov1' 297
uncay Abdulla oğlu
Yeni lahsil proqranıı (k .
RMNaşriyyatı Urıkuluıııı
üçün xaraklcrik deyi/? Uır~
7. Harı ı cuıııl.ıda işlanıniş toyiniıı ifada vasit~si .onu~ . .. .
. . . adlarimizi qorunı.ıq kınıı v:mfaııın ohdasından l.ıyaq.ıll;ı g;ılırl;ır
A) asg;ırlarımız saı 1ı . . . •
B) Mamın;)d Qumrunu darvazaya söyk;)nnıış gordu, yaxın galdı.
C) Xudaya,insanın halı yamandır, ~
Nalar çakdıyiıniz s.ına ayandır. (S. Vurgun) . . .. . .
D) Uzunva çatiıı yollardan keçan 11.ısan validcynl.ırını gormak uçun galınışdi.
E) Talabalarin oxumağına ciddi fikir verilir.
8. Bir-biriila tabelilik alaqasinda olmayan sözlari ınüayyan celin.

Şirin' dil' ilaııı 1 yuvasıııdan 4 çıxardcır5.
A) 3 va s B) 2 va 5 C) 1 va 2 D) 2 va 3 E) 4 va 5
9. Sazlardan birinin talaffüzünda çarçiva daxilinda olan hissaya [k'] sasi alava etmak olmaz?
A) nö. an B) fa .. anmak C) mi . as D) ra. E) var/ ..
10. Murad güla-güla 1 otağa 1 daxil oldu 1 va eşitdik/arini4 havasla5 naql etdi cümlasinda üzarindaraq.ım
yazılmış hansı sözlar müxtalif nitq hissalarina aid olsa da, eyni suala cavab verib eynı cumlauzvu
yerinda çıxış edir?
A) 3, 6 B) 2, 4 C) 1, 4 D) 1, 5 E) 2, 5
ŞAMAMA
Bir kandda goca ila gannın evinda iki gız böyüyürdü. Qızlardan biri garının, biri qocanın idi.
Qocanın gızı gözalliyi, xoş xasiyyati va zahmatkeşliyi, garının gızı isa dalaşganlığı va tanballiyiil.ı
tanınırdı. Qarı doğma gızını daim azizlayar, ögey gızına isa göz verib işıg vermazdi.
Bir gün gan gocaya amr eladi: -Qızını hara istayirsan, apar, taki gözüm onu görmasin.
Qoca xurcununa bir şamama goyub peşman halda gızını da götürüb evdan çıxdı. Tarlayaçatan
kişi gızını ywcuyaverib eva gayıtdı.
Bir azdan gız oyandı. Gördü ki, tarlada tak-tanhadır, yanında isa balaca bir yemiş var. O,acı-acı
ağladı. Bu vaxt bir dasta garğa onun başı üstünda dövra vurmağa başladı. Onlar garıldaşdılar:
- De görüm, san quşcuğazsanmı?
- Ha,man yazıg guşcuğazam.
Busözlari eşidanda qarğalar ona toxunmayıb uçub getdilar. Qız şamama ila oynamağa başladı.
Sonraona dedi: -Ah,şirin yemiş, sani yeyim, yemayim?
Şamama dil açdı: -Yaxşısı budur, mani yerda dlyirla.
Qız onun sözüna amal etdi. Birdan yemişin diyirlandiyi yerda gözal bir ev & ucaldı.
Qız sevln~I.Bir azdan o, ~amamadan soruşdu: -Ah şirin yemiş, sani yeyim, yemayim?
Şamama ısa bu ~a~adedı: :M~nitarladan aşağı diyirlat . u. eu
Qız onun d~~lyı ~mi eladı. Bırdan onun garşısında içinda çör.ık olan bir tandır peyda oldsüfra,
defa şamama dıyırlanıb tarlaya getdi va arabaya çevrildi. Arabada nalar yox idi: pal-paltar,
yorpn-döşak... .,-~•
Yenldan şamamanı diyirlatdl Bu d ı 1' d • irlandl va gÖTP'
bl xal rlld 1 • şamama lap uzaı,a ıy
a a ......................................... .. tünd.ı
r çaya çev L E a bu vaxt bir ganc çoban oradan keçirdi O sevincak halda xalçanın us ta
~u. Xalça O saat göya galxdı va uçub düz gızın yanında a~ağı endi. Çoban gızı görüb heyr.ı
..-,. -Sankimsen,gözal qız? - deya soruşdu. ıı,r,
Qız alanlan allana danışdı. Dilan bir k6nüldan mtn k6nüla qıza aşiq oldu. Onlar ,vlarıd
~298
~:~==~~==a=m=a=n=•=ln=~===ca=ra=~l~n::a!~~•=na=~=o=d~u~la:~:~:~~~~~~~~~~~~~~~~~~::::-_
Abdullaog
-=---;
Nadirov TuncaY
r
ıısıl proq
.:!·,ı~nı: ,.ı.!.(l~<L~l ~·ı~l<L:ıl~u~ın:)~L~IZ~,
yeııı 1~ . ..~;J~~-~--: __ KMN,ı>rıyyaıı
:_:_:_:__-_~-_------------_-_ -_-_-_-~_ __!~~~'!1.3.!!!.
~ dan aylar ötdıı. Bir dafa qarı qocayudedi:
OvaxtheÇolmasu,qııının sumukiarını .. yı91b gatlr.
•Ge~meşaya yollandı. Burada gdzal bir ev ucalırılı. J ar/dan
Q0C ed/rib-lçiribhadıyyalarla yola saldı. ç onun qızı çıxaraq atasını hörmatla
..:ı/odı,Yevina qayı d an daş·ac1v.>xurı
qa,, •• ·.>m·d·ı ı. O gorduklarinl
Qoca da hamin tarlaya apar! ' qarıya danışanda qarı qışqırdı: -Tez ol,
nimqızımı . . .
ıııa rı qızı üçün şırin kokalar bışırdi v.> onu qoca 11.ı yola saldı.
Q~Bir azdan qız oyananda gordu ki, boyuk bir tarlada tak-tanh Qoca isa qızını yatızdırıb eva
qayıtd. rg·auçub galdi. Onlar soruşdular: ·De gorum s.ın quşcuıı . a q?alıb ucadan ağladı. Sasa bir
dasta qa 11 . , • ~azsanmı
Qız hirslanib onları a ,m ılJ qovmağ.ı başladı. Bunu goranda qar ğ a1ar qızı dımdıklamaya . .
ı,aşladılar. , . ,
Ertasigün qarı arındı tarölayd~ gkoind.:ırdi: -Gct, gor, manim qızım neca yaşayır?
Qoca tarlaya çatan a g r u , qarının qızının ancaq sümükl., rı· qalıb
.... - "kJarı. xurcuna
. O, sumu
~ğıb arvadına gatirdi. Qarı acı-acı ağladı. Lakin artıq gec idi.
11_Qarı obrazının x.ıraktcrın.ı uyğun gJl.>nhıkmotlı ıfadanı muayyan cdın.

A)uıu qJr.:ının uıu yox, p.ıxıl acl,ınıın gozu yox.
B)0ıganın yaman gunun.ı gulan oz gununa ağlayar.
C)Yalanladünyanı dolaşmaq olar, amma geri donmak olmaz.
D)Düyununıçindaki qara claşdan deyıl, ağ daşdan qorxun.
E)Qafıl yaşamaqdan olm;:ık yaxşıclır.
12. Matndatund-qara h.ırfla verilmiş hansı sözun izahına uyğun şarhyoxdur?

-çox.ıtirli va şirin, adalan yeyilmayan kiçik yemiş növu
-şirin bostan mcyvasi; qovun
-yuvarlaqşeyi bir istiqamata doğru yuvarlamaq harakat etdirmak
-axıl, pambıq, qarğıdalı va s. akilmiş böyük saha
-kağızdan hazırlanmış torba
A)şamama B) yemiş C) tarla D) diyirla E) xurcun
13.Hansı obrazların simasında qarşısındakılara qarşı ikili münasibat görürük?

1.qoca 2. qarı 3. qarğa 4. qarının qızı 5. qocanın qızı
A)1,3,5 B) yalnız 2,3 C) 2,3,4 O) 2,4,5 E) 1,4
14• Matndaaltından xatt çakilmiş cümlada nöqtalarin yerina hansı ifada yazılsa, badii üslub üçün
xarakterikola bilar?
A)qarpızdan kiçik B) sarı C)gözal
D)xoşbaxtlik baxş edan E) bihuşedici atirli
ıs.ı. Matnın ••ı asasını

• ~u · . yazarkan hansı cümlalardan ıstıfada ~ a
· · d bil marı.k.,
•
2 TQarı evında yaşayan qızlara farqli münasibat göstarirdı.
• ariadat k 1
3.Q a qa an qız başına çara qılır.
ocanın qızı t . . .
4.Özanı . a asının bu amalindan çox ıncıyır. .
S.Qocaallarından peşman olan qarı etdiyi amalların cazasını aldır. 1 ya aparmasını söylayir.
A)34 nın ev-- d . d. .
"şa qayıtması qarını asabılaş ırır va onu
n qızını atar a
' B) 2,3 C) 3,5 D) 1,2 E) 1,4
l~.~llrsivla . . an cümla işl,mmişdir, hamin cümlani
---
llıua>'Yan _verılmış hissada matninin mazmuna asasan yanlış 01
edın va d •• ..
uzgun formada yenidan yazın.
~l -=--=====~------======299
ro,,.r
UncayAb
dulla oğlu
Yl'nl l,>lı'ııl pı oq, ı1ıı11 (kııı lk
• atı - --------- il1llıtıJ
RM Naşrıyy I' i taınamlayın. ~----- ıı,, ~
asasan ın u..qayisa cadva ın -
17. Matna ~(Jocanın qızı - Qarının qııı
5.
·ı.
6.
~2.____ _ --
1 3.
4.
18 Matnaasasan cadvali tamamla ,ın.

• Problemlaüzlaşan Problem
obrazlar Problerntnhaııı
ı. Qocanın qızı 1. l.
2. Onun övlad11~ao~an ögcL2.

münasıbatı
---------
19. Nöqtalarinyerina uyğun fikirlar yazın.
ı. Qarı vicdansızdır, çünki
2. Qarı
çünki har şeyin yaxşısının onun ova
.. ı d ı uç
.. ün olmasını istayirdi.
20. ar ısında A
Matndald n
informativ
poetik
Matni diqqatla oxuyun va 21-30-cu tapşırıq Iarı matn asasın da cavablandırın.
UOLTDISNEY dan
L Adetanlstedadb lnsanlann aksariyyatinın taleyı
• ela gahnr
• • ki, us.. tü n.dan neçao;,nıy0
Uolt
malız UŞaqlıqda peşaya çevrıllr, lı""
il keçan
YennlşdL Uşaq kasıb böyümüşdüşakil valıd'.~ artıqy,ılıoı

...,. oniann özünübüruza veran talantlan asi _bu. larinln
a,ı,alan alnıaja çatmırdı. haddın

........,. daha, lkako çox allada 1, hazan isa n
an....,,
lırça alınmasmdan ı
bela vasaltlari Ona göra da çakmayi a dönl
Ollııı divarında
IOYan..,.. 6çun
nMft va ya boyalan•
- söhbat bela geda b'Imazd'1· Buzamançaldr,bir
ısa uşa
Ubir çubuq
ıııçıt öı rasnııartnı qonşutara satrnağa başlayacaqdı. Qırx
U itva bir az qatrangötürür,lrnprovtzaedaraköz evlarinln nasaq asarlarl
-,ıı aulıstonJannda sablacaqdı. aşında

sonra o il sonra
• onun
°:Zalııoabev.ıtı, yaşlanndan yaxşı tanış dıu::

..,..,_ an il>D•
• - ~ ....,.
QO olduAu
ııa,ıa,,u.ı,,
DlsneyaUfaq
<ıantı,.
Bundan o, lltr1ı kllluıo
saat dOrdün sıılıor
idi. S.kklz Y dan
yarısında";""'ı::ııı.,...ıı
~ ııarı~~
-- Uoit
~~;--------------------------:-=:,.,
RayO. bidllola bir qanjda
gıın d6vrda iki J elik bir
stUd
film =----
-AbduilaoğlU
300 NadlrovTon"Y
. proqraırıı (kurikulurn) üzra RMNaşriyyatı
ıatıSI 1
ırn' . eçaay vaxt sarf olunurdu. .Tam metrajlı filmin arsaya galması· u"çu" • daha çox vaxt lazım
n ısa
içıll1 ~ıre0 dayanmadan sut~alarla ışlay~ bilardi. Hatta sonralar da rejissor va multiplikator kimi
idi-p,sn~övrda şaxsi s~udıyası olan Dısney saatl~rl~ ~-eç bir fasila etmadan montaj üzarinda
~~:~. ttatta o yatrnaga bela vaxt ayırrnırdı. O ozunu tamamila işina hasr edir, bununla da
iŞlaY' .. ruhlandırırdı.
. ,ıarını
dif' o·sneyin ilk cı'dd·ı
I uguru son d a mayus 1uq I·ı a naticalandi. Nyu-York şaharinda rejissor
V
• ~inkler adlı prodüser ila qarşılaşır3 • Bu hadisa "Walt Disney Company"-nin tarixinda
111
~a~are_t tasi rolunu oynayır. Marqaret ila birlikda dovşan Osvaldo haqqında uğurlu cizgi fılmlari
dô~uş nö<laradılır. Uğurun dadını hiss edan Marqaret müqavilanin Disneyin xeyrina tartib
st0Y;:m~sından istifada edir v_ab_ütünmüalliflik hüquqları~ı ~züna götürür. Balka da, bu çatinlik
ohJll ernıasaydi, heç zaman Mıkkı Maus yaranmazdı-multıplıkator dovşanı başqa personaj ila
ı,aş_vmak macburiyyatinda qalır va dayişiklik ona görünmamiş uğur qazandırır. IV. Maşhur
~şasi a filmlari istehsalçısının qabul etdiyi qararlar na daracada düzgün idi, onun risklari na
anım d~asaslı idi va özünü na daracada doğruldurdu? Bu sualın an layiqli cavabını Disneyin alda
etdi. uğurları sadalamaqla vermak olar. Onun tarafından yaradılmış fılmlar 25 "Oskar" mukafatı
daraca ..
alı/Bütün hayatı boyu o, 11 film çakib. Takca Kaliforniyada yerlaşan "Disneyland"-a ilda 13
milyondan artıq qonaq baş çakir. Bas dünyada Disneyin çakdiyi "Su parisi", "aladdin" kimi cizgi,
filmlarinin qahramanlarına vurğun olan uşaqların sayı na qadardir? Sevgini raqamlar ila ölçmak
çatindir,
heçbuna ehtiyac da yoxdur.
21.Matnaasasanmüayyan edin.
Matna asasanehtimal etmakolar
f Matnaasasanfaktdır
4. Marqaret sonralar tutduğu işdan peşman
ı. Uoltbütün işlarinda uğurlu olmuşdur.
2.Disneyin asarlari auksionlarda satılırdı. olur.
5. Ailanin çatin vaziyyati sonra yaxşı olur.
3.Bütünistedadlı insanların taleyi
acınacaolı olur. O) 2,4,5 E) 1,3,4
A) 1,2,4 B) 2,3,4 C) 1,3,5
8)
C)
22,Matndahansı suala cavab tapmaq mümkün deyil?
A)'MikkiMaus"brendinin yaranmasına na sabah olmuşdur?
neçayaşında qonşulara öz asarlarini satırdı?
8) Disney
C)Disneystudiyanı kimla açır?
D)o· · karyerasını uğurlu hesab etmak olarını?
ısneyın
E)'0svaldo"obrazı neca yarandı?
23.Verilm·
a.ıaı ış başlıqları abzaslara uyğunlaşdırın.
ant
b.ın;ıcbu •
c.na·ı· rıyyatdan doğan uğur
1lyY;ıt
d.zah
A)I matsevarlik C) ı-a; 11-d;111-b;ıv-c
D)I·a; II-d·
• 111 -c; IV-b B) ı-d; 11-a;Ill-b; IV-c
·b;11-d·' ili·a; IV-c E) 1-a; 11-c;111-b;IV-d
ı~
ı. ·u
o/tDisne . ·• . i tasdiq edan fakt hansı abzas va ya
"ı.slarct . Y pul qazanmaq üçün yalnız rasm çakmırdı fıkrtn
A)I a ozaks·
ını• tapmışdır? (Tam cavabı seçin) E) 11va JV
~il C) ıı va ili D) ıv
'-1 - ~1
UncayAb
dulla oğlu
• ın üddaanı tasdiq edan faktı müayy,m edin.
26 Matnaasasan ven•1ınış
~üddaa: İnsanlara har zaman etibar etmak olmaz.
Fakt:
27. Matnaasasan cadvali tamamlayın.

Problemla tal n obnu Problem/ar
1. 1.
2. 2.
28. Altından xatt çakilmiş cümlanin üslubunu dayişarak yenidan yazın.
29. iJzmkarlıq va inad qalabaya aparan asas si/ahdır fikrini matnla alaqalandirin.
30. Matnda üzarinda raqam yazılmış sözlara asasan müayyan edin.
lnformattv Sözünmatndanrarqlifunkslyada( Poe~=

fuııkılya daşıyır. lnformattv: tnformativdirsa, poetik) işi-
1
2
3
~------ ______________
302
----; Abdulla0
Nadirov Tuncay
11
(kurikulum) üzra RM Naşriyyatı
·1proqran~~----'--------------------------''--"-"----
. taJıSI .. .
yen• BURAXILIŞ UMUMi SINAQİMTAHANI - 42
. aki saıniti qarşılı~ı il;:ı ;:ıvaz etdikd;:ı nitq hiss.ısina _aidliyi dayişan sözü müayyan edin.
a1,vahnd B) dag C) tars O) damır E) göz
ı. A)sanıan
. öra tahlili ham rı/\ ham da rır--- sxemina uyğun galan sözlari seçin.
2. rarkibına f
usqu, 11q
ilahi B) bixabar, izla
E) d.. d.. . .
C) madani, yumşaq
A) P bilik uz ur, tarıxı
Dldayaq,
in birinda nöqtalarin yerina "yuxarı" sözü alava edildikda nitq hissalarinin sayı dayişsa
N"n,una1ar .
3- u .. vlarinin sayı dayışmaz:
a cüıııla uz .
d ' orduya tapşırıldı k\ .......san garlara da_ataş aç~ın.
A) ox soyuq oldugundan har kas dagın atayında çadır qurmuşdu.
B).........
ç .
C).........qadim Oguz yurdudur.
Siıa deyiram ki, ......na zaman qalxdınız?
D) Taassüfki, bizi da sızın
E) • • 1a b'ırga .........çagır
• d ı 1ar.
4. 1 2 3 4 5
Mülayimcasina sözünda üzarinda raqam yazılmış hansı saita aid fıkirlar verilmişdir?
•Qapalıdır. *Vur§usuz hecadır. *Sözdüzaldicişaki/çinin tarkibindadir.
A)l B)3, 4 C) 2, 5 O) 5 E) 3
s."Kandinbaşbilanlari" söz birlaşmasinin tahlili na aiddir:

A)asas tarafı feili sifatla ifada olunmuşdur.
B)Asılı tarafı omonim sözdür.
C)Asılı tarafı mansubiyyat şakilçisi ila işlanibdir.
D)İsmi birlaşmadir.
E)Har iki taraf quruluşca eynidir.
6.Sözbirlaşmalarindan birinin asılı tarafı isim deyi/:

A)ipak parça B) alaçı şagird C) rezin takar
D)insanların yaxşısı E) maktabaqadar tahsil
7•Birindasay isma aid şakilçi qabul etmişdir.

A)Azlıq çoxluğa ta bedir. B) Bu, çoxdankı söhbatdir.
~)Manbu işlari azdan-çoxdan biliram. O) Çoxdan sani görmüram.
) Beşlar mani tanga gatirib.
8,Vergült I b
a a etmayan moda! sözlari seçin.
l. sanki 2• haqıqatan
.
ı\) 3. tabii ki 4. guya 5. qaraz 6. taassüf
14
' B) 3, 5 C) 2, 6 O) 1, 5 E)3, 4
9,Buf
razeoı ••b"
ı\) ağı, oıı ırlaşmalardan birinin manası "yemak"dir:
C)dil na çullu dovşan sığmamaq B) yaxın yola yük daşımaq
a galınak
E)dilot O) zancir çeynamak
u Yeınak
~-------------------------------
0V1'un
cay Abdulla oğlu 303
Yeni tahsil proqrarnı (k .
RMNaşriyyatı . .. Urıkuıuıııı u
.. 1 . arasında tabelilik alaqası, 1va II sozlar arasında tabe . ı· ır.
.. lada il va 111soz aı sız ık tıl
ıo. Hansı curn f tbolçuları ila yaxından maraqlanır. aqasiva
A) Qurban Qurbanlov ~- kişi ila görüşanda artıq asabi halda idi. t.
B) Qılınc Qurban sfan ıyar
C)Yağış yağdı mı, atraf palçıq olacaqdır. . . .
D) Hündür,gözal kitabxana şa_h~ri~ dü~ ~arkazında ıdı.
E) ali, Murad,tez bura galin, sızı gozlayırık.
Matnidiqqatlaoxuyunva 11-20-citapşırıqları matn asasında cavablandırın.
ViCDAN
Müharibabaşlayanda Luiciadlı bir adam peyda olmuşdur, könüllü yazılmaq istayirdi.H
tariflayibgöylara qaldırırdı. Luicisilah payl~nılan y:ra gedib birini g~tü.:dü va dedi: "indige:i~ı nu
0
Albertonuöldüracam".Ondan Albertonun kını oldugunu soruşdular. Duşmandir, Alberto,rna .

düşmanim", _ deya cavab verdi. Ona istadiyi har adamı öldürmaya icaza verilmadiyini,yalnız ; ~
1
-
düşmanlari öldürmali oldugunu başa salmaq •ıstayan d a, "Na d'? • maniaxmaallı
ı.. " d eyı'b bozar d ı: "Sız
1
hesabelayirsiz?Alberto ela an böyük düşmandir. Onlara qarşı müharibaya başladığınızı eşidan~:ı

darhal siza qoşulmalı olduğumu düşündüm, çünki yalnız bu halda Albertonu öldüra bilardirn.Ela'
buna göra indi yanınızdayam. Onu yaxşı tamyıram, Mania xaincasina davrandı, qadının yanında
üzüqara oldum, alçaldım ... Köhna söhbatdi, istayirsizsa siza danışım".
- Yox,lazım deyil, sani başa düşürük, - yoldaşları dedi.
- Yaxşı, onda mana Albertonun harda gizlandiyini deyin.
- Bilmirik.
- Eybi yox, onun yerini bilan birini taparam. Onsuz da avval-axır alima keçacak. Luicinin
qandırmağa çalışdılar ki, bunu elamaya ixtiyarı yoxdur, hara yollasalar ora getmali, yalnız
ordakılan öldürmalidir. Alberto haqqında isa heç kimin malumatı yox idi. "Mana baxın", - Luici yena
israr eladi: "Görüramsiza baş veranlari danışmalıyam. Bu Alberto haqiqatan pis adamdır, onaqarşı
döyüşmakla yaxşı iş görürsüz". Amma yoldaşları onu dinlamak istamadi. Luici da söz qananadam
deyildl, diraşdi: "Üzr istayiram, hansı düşmani öldürmayim sizin veciniza olmaya bilar, amma
Albertonu yox, bir başqasını öldürsam, çox pis olaram". Yoldaşlarının sabri tükandi. Onlardanbiri
Luiciyamüharib;min na olduğunu, kefi istadiyi adamı öldürmak ixtiyarının olmadığını uzun-uzun
başa saldı. Luici etiraz eladi: ..................................."Varsan va olacaqsan!" - yoldaşları üstüna
qışqırdı. "lrali marş! Bir-iki, bir-iki ...", - belalikla Luicini müharibaya yolladılar. Xoşbaxt deyildi
Luici,Albertoyaya da ailasindan kimasa tuş galar deya qabağına çıxanı güllalayirdi. Öldürdüyühar
adama göra ona medal verirdilar, amma Luiciyena da xoşbaxt ola bilmirdi. •agar Albertonuöldün
bUmasam•,- düşünürdü: "bu qadar adamı boş yera öldürmüş olacam". Özünü pis hiss edirdi.Hala
da ona növbanöv medallar verirdilar. Luici götür-qoy edirdi: "Bu gün bir-ikisini öldüraram,sa~~
bir neçasinl, an axırda saylan azalar va bu aclafın da növbasi mütlaq galib çatar•. AmmaLuıcı
Albertonu tapa bllmamiş düşman taslim oldu. Luici heç nadan o qadar insanı öldürdüyünagöra
6zilnQ çox pis hiss edirdl. indi sülh dövrüydü. Aldığı bütün medalları çantasına doldurub düşman
ölbda 6lanlartn arvad-uşağına, yaxmlanna paylayırdı. Bela günlarin birinda AlbertoylaqarşılaŞdı,
~• mr ki. alima keçdln, gec olsun, güc olsun•, - deyib Albertonu öldürdü. LuiclnldarhalbalıS
bı etdllar. Clnayatl sübuta yetirildi va onu edam eladllar ... Mahkamada vicdanının sasJlll
~ defelarlatekraretmişdlsa da,heçkimonalnanmamışdı.
11. Tünd-qara harflarla ve ·ı · .. .. •
rı mış sozu ışlanma yerina göra avaz eda bilar·
1. aldat maq
2b • aşa salmaq 3a It
•
4. başını tovlamaq 5 d • n a maq
A) •yayın ırmaq
14
' B) 2,3 C) 2,5
D) 1,3 E) 4,5
~----------------------------:;:
304
Nadirov Tuncay
Abduilaor;
·aı'.;;,ı'..'...ı.l:(k:::u:.:r..:..ik_u_l_u_m..:.)_u_z_r_a
__________________ ~R~M~N~aş~r~iyyu:.'.a~tı
, r;ıhsil proqr~
yeııı
;ın duzgun 11kırlari nıuayyan celin.
r,ıatıı.ı ;ısas
t2• 1 ____ ...,M.'"'a_tn_a_a-sa_sa_n_lıı_lctd
-as-asa_n_e-:h-:ti;:m::-a'.:'.ti"'.e::-=tm=a:..k::o:-;la=~:'.':_ __ ı~-:-----
~':"!~abaniıı
qa , .
qawnılmasıncla höyük 3. Luici yoldaşlarına /\lbcıtonu onların deyi!,
J• LUICIsarfctrnışdır. yalnız onun öldur.> bilac.>yini söylayir.
1aıııa~ . . ;ısl xoşb.>xtliyi /\lbertonu 4. Luicinin nıuharib;ıy;ı qatılmaqda asi maqsacli
2• Luıcıııın
... ;ıkla olacaqclır. Albcrtonu oldurmak idi.
1öldıırın 5. Luici duşmani il.>cyni olkacla yaşayırdı. J
B) 2,4 C) 2,3,5 D) 1,3,4 E) 4,5
Matnaasasannıunıkun olan hansı haclis;ı Luicinı olumdan xilas eda bilardi?

13
') Albertoila dost olnıaq B) Müharib da iştirak etmamak
~)AlbertoiJ;ı nıuhariba zamanı rastlaşm,ıq D) Yaxşılıq ctnıaya davam etmak
E)Döyüş yoldaşlarından yardım almaq
14, Matninideyası ila bağlı olan hansı 11kirila natica hissani qüvvatlandira bilarik?
A)Pisişlarimizi an güclü şahidi vicdanımızdır.
B)Pislikedarkan vicdan azabı duyursansa, demali san hala da yaxşı insansan.
C)Manyalnız bir zülmkar tanıyıaın, o da vicdanın sakit sasidir.
D)insanaan böyük mükafatı da vicdanı verar, an höyük cazanı da.
E)Müharibainsanların içindaki asi insanı üza çıxarır.
15.Yerilmiş fıkirlardan hansı matnin asas mazmunu ila bağlı deyi/?

A)Müharibazamanı yalnız düşmani öldürmak olar.
B)Luicininasasmaqsadi Albertonu öldürmak idi.
C)Vicdanın sasini dinlamak ölüm la naticalanir.
D)Luicimüharibaya könüllü yazılmışdır.
E)Albertova Luicini qarşı-qarşıya galir.
•Nöqtalarinyerina uyğun fıkirlar yazın.

16
l. Luicivicdanlıdır, çünki __________________________ _
2, Luici____________________ _, çünki öz intiqamını almağı bacardı.
-Luicişöhratparast deyi/, çünki ________________________
3
_
17N..
• oqtalarinyerina uyğun galan fikri müayyan edin.
18"
'"Sardaha . . . .. . .. .
1. ş veran hadısalarin Azarbaycanda baş vermadıyını ıkı faktla subut edın.
2.
~---------------------------
"l'un
cay Abdulla oğlu 305
Yeni lahsil programı (k ,
~~~~~~----------~~====~::::~-!....:.:.:.:.:_~urıkuıu
RMNaşriyyatı
.. .. yan
.
va ma
tnclan nümunolarla
edın
ll'ı) Uzr,
asaslandırın.
19 • Matnin uslubunu nıuay ..
Numumalar
Matnlnüslubu
1.
2.
------
3.
d ld an böyiik sifcı/ıdır" cüınlasinin malna osasan doğrudurınu? F'

20. "Vicdan qalabaya ge an yo a • 1 krın 121
asaslandırın.
---
Bali, çünki --~--------~--------------
Xeyr, çünki
QARABA(;XANaNDaLaRi
ı Qarabağın muğam ifaçılığı sanatinin inkişafında XIX asrda faaliyyat göstaran musiqi
maclislarinin höyük rotu olmuşdur. Dövrün tanınmış muğam ifaçılarının hamısı, demak olar ki,
mahz bu maclislarda iştirak etmiş, orada ustad sanatkarların çıxışlarını görmüş va bu gözal anana
sayasinda püxtalaşmişlar. Musiqi maclislari ziyafatlardan va toy şanliklarindan farqlanirdi. Bu
maclislarda adabiyyata, rassamlığa va musiqi sanatina dair maraqlı söhbatlar aparılırdı.
II Musiqi maclislarinda birinci növbada muğam ifaçılığına diqqat yetirilirdi. Muğam dastgahlan
takmillaşdirilir, müxtalif şöba va guşalarla zanginlaşdirilir, yeni yaradılan tasnif va ranglar
saslandirilirdi.
ili Hazan musiqi maclislarinda muğamı bir neça xananda oxuyar, muğam bilicilari onlann
haqqında raylarini söylayardilar. ◊ Buna göra da har bir xananda va çalğıçı öz sanatini daha
darindan öyranmaya va takmillaşdirmaya say göstarirdi. Çox zaman isa yaradıcılığa yeni başlayan
musiqiçilar burada ustad sanatkarlardan xeyir-dua alırdılar. ■ Bu maclislar muğam sanatinin
inkişafı üçün çox önamli idi va muğam ifaçıları üçün asi ustadlıq maktabina çevrilmişdi. Bu
maclislarda Şarq musiqisinin incaliklarina darindan balad olan görkamli musiqişünaslar
xanandalarin düzgün oxumasına va ustalığına xüsusi qayğı göstarirdilar. ♦
iV Maraqlısı budur ki, maclislarda bütün muğamları düzgün va tamam-dastgah oxumağı
öyranan xanandalar har hansı bir muğamı daha kamil öyranir, ixtisaslaşmağa çalışırdılar. Bazan
musiql macli5larinda xanandani dinlayan tamaşaçılar, peşakar va havaskar xanandalar isa dast~
oxuyan xanandanin sahv cahatlarini tanqid edardilar ............................... Mübahisa kaskin şakil
aldıqda müayyan bir muğamı tamam-dastgah oxumaq üçün müsabiqa elan edilirdi. •
Y O dövrün musıqıçı · · xatiralarinda deyildiyi kimi, müsabiqa üçün an yaxşı sazaodalar
• • ·ı arının ..
çağırılırdılar. Hala musıq·1 ı· • b. d I va raısı·
mac ısına ır hafta qalmış an yaxşı xananda elaca da sazan a ar . ·
maclis seçilirdi Rai i-
•
r '
• s mac ıs xananda va sazandalarin ifa edacaklari musiqi programını tartı
·b edırdL
YI Tamaşaçılar maclisln d •• tara qula'I

,..,_ ..q . ..n.. qay a-qanunlarına tabe olaraq xanandanin oxuduğu soz d va
- u,...., tam sakitliyi •• ı
nıuııqı..ıı- üka
ıI . . nan a
goz ama ldllar. Raısl-maclis va xalq taraflndan bayanilan xa al.,.,cı,
""'"°r m fat alırdılar Pr . 1st hza ....
IUd1ıt terk ed,lrdUer. • oqramın öhdaslndan gala bil mayan ifaçılar ısa e
lşlandlfl I ada
işlayurak yeıkiıılaşmak
Alııı ıari il.ı qazcınıııacı
Xalqııı usıcıla}nwsı
Tacrııbalaıııııuyııı naııcasi
Yarodıcı/19111 bııkmlıyı
C) 2,4,5 D) 1,2,4 E) 2,3,5
s.
A)L3,5
asasan aşa g '

"ıdakı suallardan hansınJ cavab Lapa bilmarik?
ı Matıı 3
ı • andatarın n ,Lısıqi IJroqraınını kim LJrlib cdirdi?
A)Xan. ·k dan xanandolor ycnidon geri döno bilirdi mı?
Maclısı taı e . . ?
B) • oxumasında kımlar noqsan tuturdular.
X ııadaların . . . . • •
C) a dalar naya göra özlarını tokmıloşdırmakda nıaraqlı ıdılar?
D)Xanan. clislarinda sanatın · 11ansı sa t1a1arı• uzr.ı
.. .. k'ıra 1ar gect·
muza
7
ır d'ı.
E)Mugam ına
~n klasteri tamamlayan fıkirlari muayyan edin.

aSas
23,Matna 0
Muğam maclislarinda
J l
... •••
l.Xalqtarafından seçilan xanadalar çıxış edirdilar.

2.Toymaclislarindanfarqli ifalar oxunmurdu.
3.Yalnız muğam haqqında danışılır va müzakiralar aparılırdı.
4.Saslanan bazi ifalar bayanilmirdi.
S.Muğam sanatinin inkişafına böyük töhfalar verilirdi.
A)l,2,3 B) 4,5 C) 2,3,4 D) 1,5 E) 3,4,5
24-Sonuna
A)l;! •ışaralar qoyulmuş hansı cümlada macazi manalı söz daha çoxdur?
B) ■ C) ♦ D) • E) •
ıs N·
• oqtalarinye . ~
A)Butanqidi rına uygun galan fikri müayy.ın edin. .
8lSağlarn qeydlar çox zaman ciddi mübahisalara çevrilardı.
tanqid. ha r kas tarafindan normal qarşılanırdı.
C)yaıcş cah
1
D)ciddirn·bat1arıni
. ısa• a 1qışlayırdılar.
E)r nqidlu ahısal ara sabab olan tanqidlar bir daha maclısda
3
• • d'1•
saslanmır
ilrtezlikl3 .. ..
oz musbat naticasini verirdi.
~--------------------------=
Unca
oğlu Y Abdulla 307
Yeni t.:ıhsil proqrarrıı (kt
~
RMNaşriyyatı
llı)u.l
t ,ı
26. Cadvalauyğun fikirlar yazın.
Natlca
Salıab
Muğam ustadları xanandalar haqqında

fikir söylayirdilar.
27. V abzasla bağlı tezis yazın.
---
28. asas matnla çarçivadaki matnin üslubi xüsusiyyatlarinı nazara alaraq müqayisa cadv.ı\ını
tamamlay'ln.
Muslqişünaslıq - musfqfhaqqında elmdir,sanatşünaslığın bir sahasidir.Mustqlnln taıixi ._
nazarlyyasl,musiqiestetikası, musiqltanqtdi va folklorşünaslıq - etnomusiqişünaslıq saha/irini
özündacamlmtrtr
a.ıcuınatn Çarçlvadalcl
matn
1. 5.
2. 6.
3.
4.
29. Boş xanalara uyğun tarkib hissalari yazın.

........-- .,._• c' ~lılıaiiJ:.., ; .~..,.~....' 'AJ,za
1. 1 abzas
2. il abzas
3. ili abzas
4.
IVabzas
5.
Vabzas
6.
VI abzas
30 "M •• • d.. d • • atola

• ua~ı~ ovr a mugamın inkişaf etmasi qadim dövrdan galan anana ila bağlıdır" fıkrinı rn
alaqalandırıb an azı 2-3 cümla ila yazın.
-;----------
308
__________ .-----: AbdullaOıY
Nadirov TuncaY
,aıısıl pro
qrarn1 J~~u:.,:ıi.:;.k:.ul:.:..u:.:..ıı~ı)~t-ız_r_a_________________
O 1
~R~M~N~,>~t.:.r..:.,ı~y~a:..::.ll
'
yeı11 UURAXILIŞ MUM SINAQ IMTMIANI - 43

hansı soz yazılsa, cunıl,> uzvl.ıı ı ıl.l sınt.ıktık ;,laquy.l gırm.>y.ln sın taktık vahıd
110
tJların yrı ı
ı. ~oq
Jranar? ... şafıiJr mcydarııııcla xcylı adam topla}mtşdı
y B) ;ılq,>raz C) dun;,n D) mitınqa E) hazırda
. >ozulduğu variantı ~eçın.

z,UYğu (f ·ı qoşma)
nlugun1 C) kim? (,ıvazlık, ısım)
B) bıı gJ (!>ıf,>l, ZJrf)
sarı ,cı .
A) ( fat ısım) •~ı cJld (sıf.ıt, z,ıı f)
D)aylıQ sı ,
sözııı
3••Jgid
dcınak uçıııı atdaıı dıışdııH umlJsının morfoloıı tJhlılı ıla bağlı sahv fıkrı muayyan edın.
ılı
yalnız qoşnıa kımı ışlJnJ bılJn Soldur.
A)Uçıın -
B)Dıışdl/ - Ş
uiıudı kcçmış zamanda olan sada fcildlr.
C)Atdan_ çıxışlıq halda olan omonim sozdur.
D)/gid- sozusıfatdır, yıyalık haldadır.
E)Demak-ıkı nıtq hissasının xususiyyatıni daşıyan sözdür.
, Mansubiyyat şakılçıli sözlardan birı ozundan avval yiyalik hallı isim talab etmir:
4
A)Maşının carima meydançasında idi.
B)Kitabı bizim sinifda qalmışdı.
C)Mazmunundaböyuk hikmatlar var idi.
D)Hakimlaribiza daha .ıtraflı malumat verdilar.
E)Dilindaxeyli alınma manşali sözlar var.
5.Mötarizadaxilinda farqlandirilmiş ünsürlardan biri defıs işarasi deyll:

A)Budöyüşda avval (-) axır qal.ıba bizim olacaqdır.
B)DIM(-) in yeni model sualları maraqlıdır.
CJUşaqlar, "ki(-) tab" dey.ı hecaya bölmak lazımdır.
D)31Mart soyqırımı 20 (-) ci asrin avvallarinda baş vermişdi.
E)'Oğul, tez gal, (-) dedi, - bayaqdan sani gözl.ıyiram".
çıxanda kandin ayağında maktab direktoru ali müal/imla qarşılaşdıH cümlasinda feili
:· 'E~dan birl.ışm.ı
sas arakatihansı baxımdan izah edir?
A)ınaqsad B) miqdar C) tarz D) zaman E) sabab
7 ••, .
• " ırıı/ar. fik . .. .. •
hıiar a .. n qabu/ etmadilar" nöqtalarin yerina hansı ifada yazılsa, cumla uzvlarınln sayı arta da
' rtınaya da?
A)da •
B) deyasan D) sübutu vacib olan E) bela
C) bu
8 .,
• şyer; b
urada - k.. . • •
A)taına uçanın aşağısında idr cümlasinda alava aıddır:
ın Iığa E) mübtadaya
~ B) zarfliya C) xabara D) tayina
dırov 1'
Yeni lohsil proqramı (kur'k
ı ulunıı
RMN.ışriyyatı . . . ~
. 1 rd.ııı birinin bağlanma vasilosı forqlıdır:
9 Tabelı nıurakkab cunıla .ı d
• 'di adamı iliyin.ıcon dondurur u.
1
A) Havacl.ı soyuq •' .. .
B) Evlar gordi.irn,kula donmuş.
C) Neçail idi, onu görnıürduın.
D) aldan duşüb, ağır günlari çox ol~b. . . .
E) Yorğun görünsa bela, ahvali-ruhıyyası yaxşı ıclı.
10. Hansı variantda uyğunluq pozulınuşdur?

B) 2 = inco, açıq, clodaqlanmayc1nsaillar
A) 2 < açıq, inca saitlar
C) 3 > açıq, dodaqlanınayan saitl.ır
O) 2 > inca, açıq, clodaqlanan saillar
E) 1 = qalın, qapalı, dodaqlanmayan sait
Matnidiqqatlaoxııyun ViJ 1J-20-ci tapşırıqlan matn asasında cavablandırın.
BABilKINANDI
Ana-bala buxarı qabağında üz-üza oturmuşdular. Ana hasratli va mehriban baxışlarını oğlunun
üzündan ayırmırdı. Ela bil ki ondan ayrılacağından, bu ala gözlara yena hasrat qalacağından
qorxurdu.
Neca da qorxmayaydı. indi yeddi-sakkiz il idi ki, balasını doyunca görmamişdi. O,sarbana
nökarçiliya verilanda doqquz-on yaşında idi.
indi on yeddi-on sakkiz yaşlı bir igid olmuşdu. Karvanla birga şaharlari, ölkalari qarış-qarış
gazmiş, qışın şaxtasından, yayın qızmarından üzünün darisi barkiyib sartlaşmişdi.
ı Ana çoxdan bari ürayinda basladiyi xayal va arzularını oğluna bildirmak istayirdi. Onurazı
salıb yanında saxlamağı, azab-aziyyatlarla dolu olan ömrünün son günlarini oğlu ila birga keçirmayi
arzu edirdi. Bu ümidla oğluna dedi:
-Na yaxşı oldu ki, galdin, oğul... Gözümyollarda qalmışdı. Deyiram ki, daha heç yera getma.Ac-
yalavac da olsa, bu kasıb daxmamızda birtahar dolanarıq...
2 Babak anasının ürayindan keçanlari duydu. Onu boş xayallarla yormamaq üçün sözünü
yarımçıq qoyub dillandi:
3 -Yox,ana, man burada qala bilmaram. Ela bu "birtahar, ac-yalavac dolanmağa" qatlaşmaq
bizim evimizi yıxıb. Daha basdir!...
O sanki anasına yox, minlarla adama deyirmiş kimi sözüna davam etdi:
-Daha basdir, ana ...Man lrandan, arabistandan Hindistana qadar har yeri qarış-qanş
gazmişam. Azarbaycan torpağı har yerdan barakatli, hamıdan qeyratlidir Azarbaycan
oiuJlan ... Biz niya Nbirtahar, ac-yalavac dolanmağaH qatlaşaq?! Vox, man gedacayam, ana!.. Bu
vatani ağ güna çıxarmaq lazımdır!
Babak ist amadan sözlari ila ananın yaralı qalbinj qanatmışdı. Dardli ana mahzun bir sasla dedi:
4 - Oğul, bas mana yazığın galmirmi? Mani qoyub hara gedirsan? Babak anası ita sart
danışdığını indi başa düşüb yumşaq, lakin inamlı bir sasla dedi:
-~l~ d~ma, anacan. Anasına kam baxan oğulun gözlarina qan damar! Man sani sevdiyim üçün
bela!uşunuram, anacan! Man karvanda yeddi-sakkiz il çarvadarlıq etdim Tabrizda
eki~ ~txainahlardaişladi~ Azdan-çoxdan qazancım var. Bir inak, beş-on qo~un-keçi alıb san deyan
mı rta a~ dolana bılarik. Bas 1 s k takca
xz0 ü ö k sonra.... onra neca olsun?! @ Yox anacan yaxşı oğul gara
u n , z omasını düşünma ı Bi 1 . ' ' b·yu·k
blr anamız var - Vatan! & Anacan sn... z m elımlz, yurdumuz var anacanı • s.mln da manim da 0
. ' • ' . • b
ı ..ıı..ı...ı~- il"'l h ki ' man sanı sevıram, ancaq Vatanlmi da seviram. ♦ (Bıl ki, ara
.,..._, .. ran a m1arı Vatandan 1
iflalçıiara qıırc 1 übarlz qovu madıqca ...) Man va silahdaşlarım silaha sanlaraq
- -r m aya hazırlaşınq
1 Ele bu zamandaxınanın • aıeri
qapısı şiddetle döyüldü, bayırdan at kişnemalerl, lt hilrilŞID
310
bdullaoğlu
Nadirov Tuncay A
oqrLıını ~k~u~r~ık:,:u;;..lt;;..ıı_1ı.,__u_1,_ı•-'------------------~H!:M~N~,ıı!r~ıt'.i'!"~u
ıaıısıl 1r
ye01 nd•qLıı d h,ırOJr l,ı ver ılnw, '>07 ;J'>J'>ınd.ı uygunluğu ınu,ıyyJn cdın
. ~1a
11
11
ıdJ tll
söıiiıı ,ııarıosı ° ,ı; 1111
K 11Leksl i1 11Yıı l~liJdllıııdslııiJ ald ııümuııd
yol,ı gctııı.>k 1 Onlar hır y!'rd,ı dcıl,ırıt1 hılmırl,ır
Alt
B)
C)
cıovr clJnıJk
kcçınnı,ık
1 ı,~ın.Jk
l
~ llu hın,ının ,ılı Jlırıı on d,ıqıq,ıy,ı dcılt1rımc1q ol,ır
Onl,ır ındı ~oxy,ıx~ı dol,ınıı iM
Yerıy,ınd,ı ,ıyc1ql,ırı hır hır in,ı dol,ınırdı.
D) yaxın g.Jlnıak indi lıcç k,ı'> onun q,ıpı'>ın.ı dol,ın,ı bılm,Mdı

E)
da ı dcy '
anııı ,ıçılnı,ı'>ırıd,ı h,111\1
cıınıl,ıl,ır ,,.,,,.,ı ol oyııJyıı ı
12•
Matn akanı bLıx.ın ogulıııı go1,l,ır ııı.ı q,ırı d.ını,ır'
Aıarbaycan
1 Anasın, ıorp.ıgı hJr ycrd,ın b,ır ,ıkatll, fız,ır bayc,ın oğulları hamıdan qcyr;ıtlidır
2•S d" manını da hoyuk bır ,ın.ınıı1, v.ıı VJlJn!
3, anır1 "•
_Anacan,,nJn sanı '>cvıı ,rnı, .ınc.ıq V.Jt,rnınıı dJ scvır am.
4S.Yox,anacan,yaxşı ogul gaı ak takcJ ozunu, 01, koma~ını du~unm,>'>ln ...
A)l.3,4 B)3,4,5 C)2,3,4 D)1,4,5 E)l,2,5
J3.MatndaBabakobrazının nıtqına .>sasanonun xarakterık xususıyyatları gostarılmişdır. Duzgun

fıkırları muayyanedın.
ı. Mankarvandayeddı-sakkız il çarvadarlıq etdım. Tabrizda emalatxanalarda ışladım. -
zahmatkeşlik
2.Saninda, manım da boyuk bır anamız var - Vatan! - vatanparvarlik
3.Yox,anacan,man burada qala bilmaram. - Jaqeydlik
4. Bıı niya"birtahar, ac-yalavac dolanmağa" qatlaşaq? - barışmazlıq
S.Azdan-çoxdan qaıancım var. - mağrurluq
A)1,2, 3 B) 1, 2, 4 C) 3, 4 D) 1, 3, 5 E)3, 4, 5
14· "Ancaq
sabahxalifanin amirlari, lranın noiblari onu da tutııb alimizdan alacaqlarNcumlasini matnda
ışara qoyulrnuş hansı boşluğa artırmaq olar?
A)® B) ■ C) • D) A E) •
\~;:~a ~arçivada~il_lndaverilmiş cümladaki fikri qü.~atla~d_i_rir:

1
B) . n ınsanlar kıçık yaşlarından çiyinlarina ağır yuklar goturmaya macbur qalırlar.

Çat~nl~klar zamanında etmadiyimiz asan şeylarin yığılması ila meydana çıxır.
C)Çatınlıya d ..
D)z h uşmayan rahatlığın qadrini bilmaz.
a nıata qatiaşsan, muradına da çatarsan.
E)B~
a I eynlar uşaqlarını çatin işlar görmaya macbur edirlar.
uZanvı-d
lf,ı,ı
Poıuırn
• atnctanı.. otarıza
. daxilinda verilmiş cümlani mazmuna uyğun ela tamamlayın kı,• mantıqı
• • ardıcıllıq
asın.
~----------------------:-
oğlu
rovl'un
cayAbdulla 311
RMNaşriyyatı Yeni tahsil proqramı (k .
~) U1,,
17. a as malni va nümunadaki matni lislubi xüsusiyyatlarino göra muqayisa edin. ~
836-cı i/da Haştadsar dağı yaxınlığındakı növbati döyıişda xürramilar yenidan
qazandılar. Düşmanin çoxlu canlı qüvvasi malıv edildi. Xalifa Afşinin kömayina daha ;f,arı~q qaıaba
göndardi. Düşman qüwalari 837-ci ilin yayında Bazı qalasını mülıasiraya aldılar. /far ikı taboyukordu
döyüşa hazır idi. Bela bir vaxtda Afşin Babakasüllı taklif etdi. raf ha//edıc;
asasmatn Nümunamatn
Oıqar cahatlar
=ı
.....,
18. Matnda altından xatt çakilmiş sözün iki qarşılığmı yazın.
ı,il~.,"• -,. ·-
ti:' Jlla'l Prolılıtın- Probleminhalli iJçilnatılan addım
~---· -
20. Tünd-qara harflarla verilmiş hissaya asasan cadvali tamamlayın.
.......
:::------------------------
312
Nadirov TuncaYAb
dullaoğ!U
(kurikulum) uzra
roqr,11111
ahSI 1P
\'en1ı
RMN.ışrıy atı
•fJUII dıqqJtla oxııyıııı va 21-30-cıı ıapşırıqfarı mJt 11 d
•· Jscısııı a ccıvablandırııı.
NaSiRaoolN
TUSI
ddın Tusı 1201-cı ılda Tus şaharında anadan olm d d
r,ıasıra d l.ıhsıl almışdır uş ur. O' ovrunun tanınmış elm
)arının yanın a . .. •
3dartl dd·n ganclık ıll.ırıııda bılıyını artırmaq m.ıqs.Jdıl;:ı Yaxın va O l Ş b
ı.ı 3sira 1 .. r a arqın ır sıra şaharların.ı
l ı• ·şdi Sonralar o yazırdı: 1lansı fanıı.ı aıd muallım l ıpdımsa d h
faretrnı • . . d . . ' • , on an amın e1mı oyrandım".
sa d rı'ıı bilıklar onu qısa. vaxl a maşhuı
Aldığı a . la~dıı ır. Oluz yaşında olark--n h .k d
, ., o m ar onu sarayına
davate d·r va axlaq bar.ıda kıtab yazmagı Lapşınr. Bclalıkl.ı sonrıl 11 ona b k ..h
ı . . . . • ' ' oyu şo rat qazan ıran d
"axlaqi-N<1s1 rı" as.ın nı yazı r.
nıaşhur . 1 "i d
ıı obu as.ırıncla ~a~ırc ı: nsan çox anışmanıalı, başqasının sözünü yarımçıq kasmamali,
asının nağıl ctdıyı hekayat va ya ravayati bilirsa, bunu üza vurmamalı va onun danışıb
~rmasına iınkan yaratmalıdır. Biri cavab verirsa, daha qabil cavab vermaya qadir olsa
qusabiretınali, o, sözünü qurtardıqdan sonra öz cavabını vermalidir".
da, ili Bir muddal sonra hökmclar ganc alimi habs cldırarak aıamut qalasına gondarir. o,buradd
,napqqatlisurgun hayatı kcçırir. ~o~baxtlikdan qalada zongin kıtabxana var ıdi. N.Tusı habsda
olduğu muddatda bu kıtabxanadan ıstıfada edarok elmı yaradıcılığını daha da darınlaşdırmişdır o,
buradahamçininbır sıra qıymatli asarlar da yazmışclır.
Çingizxanın navası Hulaku xanın Yaxın Şarqa yuruşu ıla Tusının mahbus hayatı sona çatır. Xan
Nasiraddini va digar alimlari azad edir. Nasiraddin Hulaku xanın şaxsı maslahatçisi tayın olunur.
Elmiaraşdırmalarını davam etdirmak maqsadila Tusi Hülaku xanın dastayi ila Marağada rasadxana
qurur.Burasadxana bütün dünyada astronomiya elminin inkişafında böyük rol oynamışdır.
ıv N.Tusininyaradıcılığında astronomiya va riyaziyyat üzra tadqiqatlar xüsusi yer tul11r.Onun
riyaziyyatsahasinda tadqiqatları dafalarla naşr olunmuşdur. Tusinin 1594-cü ilda Romada çap
olunmuş "Evklidhandasasinin şarhi" kitabı matbaa üsulu ila çap olunmuş ilk Azarbaycan kitabıdır.
Ovaxtakimikitablar xattatlar tarafından üzündan köçürülarak arsaya galirdi.
VTusininirsi dünya cim tarixinin an parlaq sahifalarindandir. asarlari ingilis, rus, latın va digar
dünyadillarina tarcüma edilmiş va daim dünya alimlari tarafından araşdırılmışdır. Onun fıkirlari
elminsonrakı inkişafına mühüm tasir göstarmişdir. Tusinin yazdığı yüza yaxın asar astronomiya,
riyaziyyat,fızika, tibb, falsafa, etika, mantiq va digar sahalara hasr olunmuş va üstündan yüz illar
keçsada,bu gün da aktuallığını qorumaqdadır.
(Bütünbunlara baxmayaraq, böyük alim hayatının 12 ilini habsxanada manasız keçirmişdir.)
N.Tusi1274-cü ilda Bağdadda vafat etmiş va Came mascidinda torpağa tapşınlmışdır.
Qabrininüstünda "Elmin kömakçisi, cim ölkasinin padşahı. Bela oğul hala doğulmamışdır•
Yazılmışdır.
zı. lı1atnda hansı suallara cavab tapınaq mümkündür?

1.N.Tusini hansı hökmdar habs etdirınişdir?
2-N.Tus·• h ..
ının ansı badıı asarlari var?
3
•N.Tusi axlaq barasinda kitab yazmaq taklifini neçanci ilda almışdır?
4.N.Tus· 1 ..
5 .,1 oz asarlarini hansı dilda yazırdı?
ı\)• " atbaaüsuı u • · hansı d ır7•
ıla çap olunmuş ilk Azarbaycan kıtabı
12 5
' • 8)2,3,S C)3,S D)3,4 E)l,Z, 4
22M
• atrıın h b·
ı\) lia .. eç ır abzasına aid tezis ola bi/maz?
B) Naqıqı
. sanat asarlarının· • qarşısında zaman acız · ct·ır.
sıractctin T . • d I uşdur
C)Muhi. usı müxtalif xalqların ınaraq obyektın a O m •
D)Bat t ınsanın ın• k'ışafında aparıcı rol oynaya b'l'
ı ır.
E) aqlıqcta •
~111in dünv~~an çabaladıqca daha tez batar.
Nadı,_~a sarhadlari yoxdur.
ıtovl' 313
UncaYAb
dulla oğlu
Yenı l,ıhsil pı oqr,ımı (k
Urıkt 1
RMNaşnyyall ~
.1 . hissJdaki 11kırları lıan<,ı ,ıfoı ızmlJ quvvnllandırm,ık~/ıntr.
23 Tund-qara harOnrla ven mış . az?

• ı ana ancaq lal hasad aparır. (Cubran)
A) Çoxdan ş • da susmaq buyuk qabılıyynl lJlvb edır. (Sokral)
B)Yerinda danışmaq va yerın
. b şqasının ozunu kJ mnnıJyJ, danışm,ıq rıovb.>51 g;ıl.>ndJ '>usm
C) Danışarkan uç şeya. a anı.ıgd v
qol atmanıağa diqqalyetirmak lazınıclır. (Konfuslı) •dl
D) adab sayılsa da maclisda susmaq,
Maslahat zamanı darıışınaq garak.
İki şey ağıla noqsan sayılır:
Yersiz susmaq ifa yersız soz deınJk. (SJdı Şır.ızı)
E) Garak söz meydanı geıı olsun mııdam, .
Atını dördnala sayirtsiıı ilham. (Nizamı Gancnvı)
24. "Ensiklopedik bilik/ara malik alimin alyazmalarına dııııyaııın ınııxtalıf ınuzey va

kitabxanalarında rastgalmak mıımkundur" cunılasini qarşısırıda Roma raqamları qoyulmu~hansı
hissaya artırmaqla matni genışlarıdirmak olar?
A) 1 B) 11 C) ili D) iV E) V
25. Matnin iıslubi xüsusiyyatlarirıa uyğun olan numunani muayyan edin.

A) Astronomiyanın bir qolu da sama cisimlarinin orbitlarinin müayyan edilmasi istıqamatındakı
metodları öyranir.
B) Har saxavat çeşmasi yaranıbdır aliyla,
Kainatı qurubdur öz qadir amaliyla. (N.Gancavi)
C) DNT-ninasas rolu hüceyrada uzunmiıddatli informasiyanın saxlanılmasıdır.
D) Madda 16. Vatandaşlar va taşkilatlar öz alyazmalarını va digar materialları öz hesablarına va
müallif redaktasi ila çap etdira bilarlar.
E) Azarbaycanda ilk matbaalar XIXasrin avvallarinda Tabrizda meydana galmişdir.
Sabab Natlca
N. Tusi "ax/aqi-Nasiri" asarini yazmışdır.
N. Tusi elmi araşdırmalarını davam

etdirmak qararına galir.
27. Matna asasan mötariza d T d . .

axı 111 a verılmış fikrin doğru olmadığını sübut edan iki fakt yazın.
--------
-31~4
_____________________ ____-;.,
31 Abduııaor,
Nadirov Tuncay
( kurikulum) uzro
•0 qranıı RM Naşrıyyatı
caıısil pı 1 -·ı -·... 1
. -
,•cııı , ·a tıornar o
---veı ı mış sozu ıansı sozla avaz ctmak olar.7
d:ı [U l
ıd-q,ıı,
Sö •• , ....
8 ~ıatıı a,-şılıA• zun qarşı ı,,ının farqll cümladalşladllmaslna ald nümuna
ı • ~ıü" q
--
bir boş hissasini tamamlamaq mumkundur. Hamin hissani
Problem Probleminhail edllmasl
Nasiraddin Tusinin habs

edilmasi
Matnaasasancadvarı t am anılayan fikirlar yazın

JO.
___. Müddaa Müddaanı asaslandıran falctlar
1.
Hülakü
xanelma,elm adamlanna
dayarveranhökmdarolmuşdur. 2.
~-------------
adırov T
uncay Abdulla oğlu
315
ı. Klasterı taın;ırnlayın.
Nahardan sonra dostları yuxu
tutdu.
Cablıada xeyll sakitlıkdlr.
2.
A) 1 . şaxssiz cumla; 2. Arıf, hırca ı~,11.ı b,ı,uıı

B) 1 . umumi şaxslı cumla; 2. D.ıl.ış.ıııd,ı b,ırı}nı,ıg,ı uı -,,ı,l,ı
.. axslı cunıl;l' 2 B,ıy nı,ılı p,ı l.ıy,ınd ı rıok,ıı ııı ı ,ıııgı q,ı~ıı
C) 1 - ınuayyan ş •
D) . qeyri-muayyan şax lı cumla; 2 - Agrıııı,ıyJn h,ı},ı d,ı\m,ıl b,ıgl,ıınJıl,ıı.
1
E) ı. şaxssiz cümla; 2. Yazın sarın gunl,Hınd,ın bırı ıdı
2. Biri düzaltma sifat deyi/:

A) atirli B) irsi C) ındıkı D) guldakı E) aıl,rninkı
3. "BirinciQarabağ muharibasınin veteran/an ...goruşdular· cuml;Jsınd;:ı noqt;:ıl;mn ycrında zarflık kımı

işlanabilan ifada hansıdır?
A) Vazir va Ülfat B) sizınla C) qahraman doyuşçular
D) bizda E) Raşadatla
4. Taraflari verilanlara uyğun galmayan soz birlaşmasıni muayyanlaşdirın.

isim+isim, avazlik+sifat, zarf+feili si/at, sifat+sifat
A) kanda gedan B) torpaq yol C) sizin ağıllınız
D) ağır xasta E) yuxarı yazdıqlarım
S. Tarkibinda "ov• va "öv"harf birlaşmalari olan sözlardan neçasinin yazılışı va talaffuzu

arasında heç bir farqyoxdur?
yavşan, mövcud, Novruz, dövriyya, ovxalamaq, çovğun, lovğa, mövsüm
A) S B) 2 C) 3 D) 4 E) 1
6. Hansı ifadadan ·kr unsürü .. •ı k h . .. . ı

b'ld' . . nu sı sa , amın cumlada danışanın ifada etdiyi fıkra munasıbatın
ı ıran sıntaktık vahid olmaz?
A) Olsun ki, bu işdan xabari yoxdur.
B) Şübhasiz ki, o da bizimla eyni fikirdad·
C) Heyıf ki, bu döyüşda çox itki verdik. ır.
D) Yaqın ki, giıclanıb, malız buna ö
E)Garak lo, san da tiırksan. g ra çağırışlara cavab vermir.
--;;__;,,;,_;;..:.:....=!..:~~~-----------------
316 dulla0ğlU
Nadirov Tuncay Ab
·al11t(kurıkulum) uzra
sıl proqı,
,111tJh . . . . RMN.ı~rıyyatı
\t d ıışoqların şaıı sası eşıdılırdı cümlosindv
ba''" o yer zorOıyıno <>I 1
7.) ·ofıJII dın-
r ava o a bılacak soz, bırla~m.ıs
, ını
ııJı1•a 11 c B) bu sabah C)
oı ).kuçadan . d E) obada uşaqların addıın saslarından
A b hay.>tın o
D)nıakta
. aınnıalik manasına göra farqlonan sozü mu,>yya ct·

, nııııı qr, n c ın.
s.uıı1 . 8) çağdaş C) gal mo .
A)yerlı D)sırdaş EJsalqın
.k. nüxtalif cuınla üzvünün sualı deyi/?
H ıısı ı ı ı
9- a _ ün? B) na? C) kim? D) hara?
A)nauç • E) neça?
,nansangaraçatanda çatdı" cuınlasinda sin taktik alaqay"'gı·rm· .

''Xuda!Yar .
JO. " ış sozu seçın.
A)Xudayar-+çatan da B) sang<>ra~ çaldı C) ınan ~ çatdı
D)sangara-+çatan da E) Xudayar man
Matnidiqqatla oxuyun va 11-20-ci tapşırıq/arı matn asasında cavablandırın.

FAYDALI MasumaT
Birkandda ahına~ adlı ~ğla~ var id_i.i3hmad on sakkiz yaşına çatır va tahsil almaq istayir. o,
uzaqbir şahara oxumaga gedır. Bır neça ıl oxuduqdan sonra evlarina yola düşür. o,yolda bir kişiya
rastgalir,onunla söhbat eda-eda bir kanda çatır. Kişi i3hmada deyir ki, bir il yanımda qal, mana
kömakela, gedanda zahmat haqqı kimi min manat pul veracayam. İlin axırında kişi deyir ki, san
işladiyin müddatda galirim gündan-güna artırdı. İstayiram ki, bir il da yanımda işlayasan, bu dafa iki
minmanatveracayam. i3hmad razılaşır.
Vaxttamamlanır. Kişi deyir:
-İstasan, sana iki qiymatli söz öyradaram. Birinci sözün qiymati min manat, ikincinin qiymat
isaikiminmanatdır. clhmad razılaşır. Kişi deyir:
- Qazablanibbir iş görmak istasan, avvalca bir az sabir ela, sonra gör. Sabirli olsan, hamişa
xeyirtapacaqsan. İkinci isa budur ki, tanımadığın adamla yol getsan, karvan yolundan kanara çıxma.
ahmadbu söza lap part oldu, öz-özüna gileylanarak dedi: "Burada na var ki, man iki min manatımı
verdim?" Kişi gatirib i3hmada iki çörak verdi. Birini yaylıqla bağlayıb cibina qoydu, o birini açıq
verdi.Tapşırdı ki, yolda acsan, alindaki çörayi ye, yaylığa bağladığımı isa eva apar. clhmad kişi ila
halallaşıb yola düşür.
Yoldabir darviş va zavvarla rastlaşır. Onlar söhbat eda-eda galib iki yolun ayrıcına çatdılar.
Yolun biri karvan yolu idi, digari meşanin içina gedan kölgali yol idi. Darviş onlara kölgali yol ila
getınayi taklif edir. Kişinin sözü ahmadin yadına düşdü, onlardan ayrılıb karvan yolu ila getdi.
Sah.ıri gün i3hmad gördü ki, yolun kanarında zavvar ağlayır. ahmad sababini soruşdu. Zavvar
ahvalatı danışdı:
- ~ünankidarviş meşada mani soydu, pulumu, paltarımı alimdan aldı, özümü da bark döydü.
a~~ın zavvarayazığı galir va alindaki çörayi ona verir. O öz-özüna düşünür ki, agar pulu veri~ 0
:nranmasaydim, indi man da zavvarın gününa düşardim. ahmad zavvardan ayrılıb evına
Pııı O,kışının Verdiyiçörayi kasarkan çörayin içindan çoxlu pul töküldü. Sayıb görd ü ki, ................
'" •
Yıııt~...Yatıından yazılı bir kağız da tapdı Kağızı oxudu. Gördü, kişi yazıb ki, •oğul, naslhatla~I
:~
~ °""-
~ı.ına•. ahmad kişidan
• . yl ull la allaslni dolandınb xoş ... n
çox razı qalıb gattrdi P ar
-
uncayAbdulla oğlu
_--=-=-=-=-=-
;:---=::::_---==-=-=-=--=--=--=-=-=--=-=-=-=-
adırovr 317
Ycnı tahsıl proqran, 1 (k .
RMNaşriyyatı urıkuıu tııj ~tt~
dan çıxan naticadir:
11 Matnin mazmunun h kasa ın;:ıslahat verma.
•ı. Sandan xahiş etmayana qadar eç
1d g
2. Maslahat i on en olar • k k üçün şaın yandırınaq k'ıını· b'ır şey d'ır.
lahat verına or .
3. Nadan adama mas .. .. atinliklari takbaşına daf ed;:ı bılar.
4 Tahsil almış insan butun ç ı·d·
• ld daha dayar ı ır.
5. Ağıllı maslahat qızı an C 1 2 3 O) 3, 4 E) 1. 4, 5
A) 2, 5 8) 2, 4, 5 ) ' '
• • • ah ına di iki il yanında

12. Matna asasan kışının . . . saxlanıasının ababini ınuayyan edin.
A) ahmadi zahmatkeşliya alışdırmaq ıstayıı. . .
8 ahmadin sabirli olub-olmadığını yoxlamaq ıstayır. . .
) • k
C) Tasarrüfatını ıdara etma u "çün ondan faydalanmaq
. . ıstayır.
D) Tahsilini artırmaq üçün ona kömak etm~k ıs~ayır.
E) ahmadi tahlükali insanlardan qorumaq ıstayır.
13. Uyğunluğu müayyan edin.

1 giriş hissa
il asas hissa
ili natica hissa
a. ahmadin alindaki çörayi zavvara vermasi
b. ahmadin yolda kişi ila rastlaşması
c. Kişinin ahmaddan razı qalması
d. Darvişin zavvarı qarat etmasi
e. ahmadin ailasi ila xoş gün keçirmasi
A) 1-b,c;11-a,d;111-e 8) 1-a,b; 11-c,d;III-e
C) 1-e; 11-a,d;III-a,c
D) 1-b,c;11-e;III-a,d E) 1-b; 11-a,d;111-c,e
14. Matna asasan hadisalarin baş verdiyi ölka haqqında nayi aminlikla demak olmaz?
1. Naqliyyatvasitasi kimi karvandan istifada edilir.
2. Tahsil almaq üçün mütlaq uzaq diyarlara getmak lazımdır.
3. Tamannasız yaxşılıq edan insanlar da var.
4. Zahmati dayarlandirmayi bacarmayan insanlara rast galinir.
A) 1, 2 8) 1, 3 C) 3, 4 D) 2, 4 E) 2, 3
15
verilmiş uyğun hansı sözlarla avaz etmakolar?
d nd
1. deyinmak .qara harflarla2 ğl
• Matn a tü sözü konteksta · olaraq
4. qaharlanmak • a amaq 3. şıkayatlanmak
A) 1, 3, 5 5. hiddatlanmak
8) 1, 3 C) 2, 4, s
D) 2, 4 E) 1, 2, 3
16. Sonunda nöqtalar qoyulm .. .
318
uş cum1anı matnin mazmununa uyğun olaraq tamamlayın.
-
A(U
Nadirov Tuncay AbdullaO&
Dhmadkarvanyolu ılt1 yoluna davamedır
ahmadtahsıl almaq qaranna galır
19.M.ıtna asas;ın ahm;ıd;ı m;ısl;ıh t vcr..ın kı~ının bır ncça xarakterık xususıyy.ıtını yazın
ıo. ·Maslahat
dınlamak doğru yol tapmağın açarı ola bılar. Har zamanyalnız ozfikrı ıliJ har.1kated;m
tahlükayaatar" fıkrıni matnın mazmunu ıla alaqalandırın. Fıkırlarinizı uç-dord cumla ıla
IIISanözunü
ıfad;ı edin.
-------
---- ------ ------
nda cavablandırın.
Matni diqqatla oxuyun va 21-30-cu tapşırıqları matn asaSı
Ycnı t.ıhsıl proqra (
RM Naşrıyyatı mı kurı'-Y.IJı IJ,r)
~r.
Koala möhkam badan quruluşuna malık kıçık hcyvandıı B,Jdanının uzunlugu 60 82 5d --.
çakisi 5 kiloqramdan 16 kiloqrama qadardır. Quyrugu çox qısadır, k,rnardan hılınmır Ha ıntırnetr,
. kdu'r Qalın tuklu qulaqları ırı va yumrudur Gozl.ıı ı kıçıkd ır Koalalar, ,ıd,>tiJn
b oyu k 5 en1ı v:ı
• _ . , sa ıt eıl
saslarini tahluka dovrunda çıxarırlaı. ur v;,
Koalalar Avstralıyanın şarqında - Adl•laıdanın c.ınubundan Keyp York Yarımdd
şimalınadak yayılmışlar. Avstraliyanın canubund,ı ıs,> onl,ır h,ıl,ı XX ,ı<,rın 20 u ıll,mnd.ı d\ınııı
edılmişdır, ancaq sonralar buraya Vıktorıya ştatındaıı ycnıl,ırı g,ıtır ılıh ycrl.ışdırılmı 5 dır. rtı.,h.,,
Koalalar evkalipt meşalarinda yaşayır va h,ıy,ıtl,ırını, dem.ık olaı kı, bu d"Jtla
• . ' k 1 . 1 . ,., rın dra~ı
keçirırlar. Koalalar nadır hallarda su ıçır. vsasan, ev a ıpt y.ıı paq aı ı ycm,ıkl,J qıdalan k n-..ı "·
1 1 1 1 an -Oalal
suya olan talabatlarını da bu yarpaq ar v.ı~ıt..ısı ı ,ı oc ,ıyıı ,ıı Q uraqlıcı drıvnınd ar
. •J r•vkalı
yarpaqlarında su ehtıyatı olmur. Bela olan halda onl,ıı çay k,ın.ırlarına galur.ık \U ırırl E Pi
- k · k I b ır çox h eyvanlar uçun ,.oldunıcu
ijf, Vkalıı>t
yarpaqları efır yağı ila zangindır. Bu yagın ımy.ıvı lJr ı Jt
zaharlidir. Koalanın qaracıyari bu maddanın zaharını ı.;ırarsızl,ışdırJn xususı sıstem;ı malıkd• Y.ınl
heyvanlar digar canlılardan farqli olaraq bu zararlı bıtkını rahatlıqla qıda kımı ıstıfad;ı edırl .ır, ır. Bu
Günduzlar koala ağac budaqlarında yerlaşarak yatır (sutkada 12-22 saat) gecJI·
•.ır qıda
0
axtararaq ağaca dırmaşır. Zaharlanmamak uçun koalalar tarkıbında azfenol bırlaşmi3si olan evka1ı
növlarindan istifada edirlar. Pl
Dişi koalalar tak hayat tarzi keçlrir va seçdiklari arazilan nadır hallarda tark edirlar Erkakla
isa ünsiyyatcil deyillar, görüş zamanı hucum edarak bir -bırını şikast edirlar r
Koalaların bir, nadir hallarda iki balası doğulur. Balanın uzunluğu 15-18 mm, çakısı 5.5 qrolur.
6 aya qadar bala kisada qalaraq ana sudu ila qidalanır, sonra isa daha 6 ay ananın belında va ya
qarnında onun xazindan yapışaraq sayahat edir. Koalalar 12-13 il yaşayırlar, ancaq bazı hallarda 20
il da yaşayanı olur.
21. Çarçivada verilmiş hissa, aslinda, matnin neçanci abzasına maxsusdur?

A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
22. Matna görayanlışdır.

A) Efır yağı zaharlidir.
B) Koalalar bir haldan başqa hallarda sas çıxarmırlar.
C) Başqaları üçün zaharli olanı koala yeya bilar.
D) Koala tam bir il anasından heç ayrılmır.
E) Koalaların Avstraliyada bütünlük.la mahv edildiyi illarda O.Tomas Kvinslendda koalaya rast
galmişdi.
23. Matnda tünd-qara harflarla verilmiş sözü aşağıdakılardan hansılar avaz eda bilar?
1. sürür 2. davam edir 3. yaşayır 4. yönlandirir 5. bacarır
A)2,3 8)1,3 C)l-5 0)2,4 E)3,5
24. Hansı sualın cavabını matnda tapmaq olmaz?

A) Koalalar fasilasinin neça növü var?
B) Avstraliyaya koalalar haradan gatirildi?
C) Dişi ko_al~la~laerkak koalaların hayat tarzinda hansı farqlari vardır?
D) Koala ozunu hansı xastaliklardan qoruya bilir?
E) Koala suya olan ehtiyacını neca ödayir?
:32::0:----------------------------:bdullJ 0ğ!u
Nadirov Tuncay A
ranıı (kuııkulunı) uzra
ıah ıl proQ~:.:.;...:~---~-------------------2R~M~~a5~r~ıyy~a~tı
,~ 1 -
uçun qıda axtarınaga gunun yarısından az vaxt f d'
ı.ır na ' 5.>r e ır?
•S ~oa1'1 • ·crın rclyeli buna ımkan verrnir.
•• adıgı y -
Al\J cvkalıpl agacları ıla ahata olunub.
ı-ıar tara I1
B) 12 aat yatır.
C)an aık çık olduğu uçun çox yemaya ehtıyacı yoxdur.
Bo)'U ı
Dl d kda ço suya ehtiyacı olur.
Elço~ ye ı
sasaıı cadvali tamamlayın.

z6.Matn-:.a.:.a----:-;-::--:-------,--------------
Müddaa Fakt
Erkaklar isa unsiyyatcıl deyıllar, Bôruş
zamanı hucum edarak bır-bırını şıkast
edır/ar.
C
Gunduzlar koala a9ac budaqlarında
yer/aşarak yatır (sutkada 12-22 saat),
IJecalarqıda axtararaq_aAacadır"!Elır
27. Matndahansı cüınlalar manaca bir-birini takzib edir?
---------------~
28.Altından xatt çakilmiş cümlada matnin üslubundan farqli hansı üslubun alamati var?
Farqliüslub: xüsusiyyat:
.........
29,Matnaasasan müqayisa cadvalini tamamlayın.
Eıbk koalalar
3o.Matna
,::ta~m~am~la~y~ı~n:,_.---~...-----""""."~-""ü.~=-"""'.'"----:-~r,:-7
__ a:.:;s,::as::,:a:,::n~c;:a~d~v!al~i
......, N8llca
Avstra/iyanın canubunaViktoriy~!ta tından yenı
---___
Qu,oqJ,q
d6vrlJndaevkalipt yarpaqlannda kaala/a, g.ı;ri/;bye,l•ş_d_,nlm~şd,r. 1
su ehtiyatı olmur. __J
~--=======-----------;;;
o,..Tun
cayAbdullaoğlu
321
K~M~a~ş'.-1.:r~iYJ...'.:at~ı__________________
R
_ t_a_h_s_il..!.p_r..:..oq:::ı;r:...:a:_::m:.:,:ı'.j(~ku k
Y_e_n_i
rı uıullı)
. ~ Uzra
BURAXILIŞ ÜMUMİ SINAQIMTAHANI- 45 ---...;,::_
ı. Bu ifatlardan biri umu mı mana qrupundan kanara çıxır:
A) xurrnayı B) badarnı C) çahrayı D) sürm.:ıyi E) q.:ıhvayi
2. Söz sonurıda b, d, g, c samitlarind;m sonra samit/a başlayan şakilçi artırdıqda b, d, g, c samıtlar; .

qarşılığına keçir. Aşağıdakı sözlardan biri bu qaydaya tabe olmur:
02
kar
A) çakic B) tufang C) qab D) qılınc E) bulud
f.
3. Hansı feil cümlanin xabari olduqda hamin cümlanin mübtadası olmaz?

A) inanıldı B) çakildi C) geyindi D) bildirdi E) baxındı

A) tasdiq bildiran: düzü, a/batta
B) güman, şübha bildiran: olsun ki, ba/ka
C) natica va sıra bildiran: ravayatagöra, birincisi
D) taassüf bildiran: heyi[,afsus
E) fikrin manbayini bildiran: manca,sizca
5. Altından xatt çakilmiş sözün !eksik manası hansı variantda verilrnişdir?
Duınaıılı dagların başında durdum,

Dumaıuiarı özüma bır ~ qurdum,
Keçdı xaya/ımdan ôz gözal yurdum,
Duınaıılar ıçııui.ı duman örünür.
A) çadır, alaçıq B) ordu, qoşun C) vatan, torpaq

D) şahar, yurd E) rnaclis, yığıncaq
6. Hamcıns uzvlar arasında hansı bağlayıcıdan istifada etrnak olmaz?

1. va 2. ila 3. lakin 4. agar 5. hargah 6.gah
A) 4, 5 B) 3, 6 C) 2, 4 D) 1, 5 E) 3, 5
7. #Bu il gedib Bakıda ali tahsil a/ar, ..." Nöqtalarin yeri na hansı cümla alava olunsa, tabesiı nıürakkab
cumla alınar?
A) yaxşı bir ixtisasa yiyalanar.
B) çünki asas universitetlar oradadır.
C) özüna ış da tapar. ı şar
D) sonra isa galib dövlat qulluğunda ça 1 •
E) atamgil da sevinar.
--::------------------------
322
Nadirov TuncayA
bdulla oğlU
ramı (kurıkulum) uzra
~,ıl bura,ılınış durğu ışaralarinı nıuayyan edı
tf':~ proQ~:,::;::::::::-::----------~~~~~ R~i-..a~nyya ı
,Jil.ı ı n
ı; ... . anda/ısı bır sozla Şarq olkalarıni gazıb-dolaş d1
, • ~Jr711 . mış (C.Cabbarlı)
-ul bir tıre B) ıkı vergul, bır tire
ı ,e,., ·
\ ı.~ rgul,ıki tire
O )\ı ,e
E) ıkı vergul, qoşa noqt;ı
C)dord 1
ver u
C) galdı•gedar
,·ıasıerı tamamlaya bilmaz:

ıo."
Sabuhi
Saıtlardan
bırı uzun
tal.ıffuz
edılır:
kuza
8) xassa C) hovuz D) sukunat E) rayıha

\) mı nara
Matnı dıqqatla oxııyun ıa 11-20-ci tapşırıq/arı matn asasında cavab/andırın.

r----- --~--
QOZASIŞAM
Qadım zamanlarda şanı ağadan çox olan bir kandda bırı ka ıb, bırı varlı ıkı qardaş yaşayırdı.
ıı.ı ıb qardaş alın tarı ıla qaz.ınır va gucla dolanırdı Varlı qardaş ısa kandlil.lrd.ın ucuzqıym.lt.>
ııdı~ı malları ş.>hara aparıb baha qıynıata atırdı sat
Bır gunvarlı qaradaş kanddan aldığı qoyunları şahara satmağa apardı. Ancaqheç bırını a
ıın.yıb kandaqayıtdı Kasıb qardaş ondan oruşdu:
•~harda ışlar necadir?
Çoxpıs bu gun heç na sata bılnıadını ...
•Xeyı rctır? Basonlar na ıstayırlar?
•ı.J Varlı qardaş kasıb qardaşın bu sadalovhluyuna ço, qazablandı va onu ala almaquçunbu
·ı•i~ .ıl atdı
. Hamı ma d d d azası yox ıdı ••• ğ başladı Gunlarl~
__ n an şanı qozası istadı. Ancaq nıan a a şam q •
11
"4lilb qard b b da şam qoıası yığma a •
~q aş u sazlara ınanıb hayat yoldaşı ıla ır yer b b uk meydan~rdan
ı.,_
""llld
Olası }'l~a
ı. ndan sonra onları bır arabaya yukla d 1• Sonra da şahar3 aparıd oy •ıdı Ba~l~nd~
i satma~ab I il • uzuna heç baxan a yox1 •
~u ı. aş adı. Ancaq nadans.J onun "ma arının k" 1uı ,...v rıb gedırdL
ÇUnond cavabını alan ım .- b
Buv an na satdığını soruş ur, ancaq şam qoıası . h gaımaya çıxmışdı. ~•
~ iXt olkanın hoknıdarı tanınmamaq uçun paltarını dayışıb şa ara
&oı.n ki ·
•Aı,~. mı yanına getdı va:
·-vcıa ~ satı
$ıııı CIOıas rson?-deya soruşdu. .
• kasıb qardaş cavab verdı.
1• • deya
~ 'loıas, 7 Belabır kir haradan aAlına galdı? 323
ırov l'Utı
cayAbdulla o~lu
RM aşrıyy,ıtı Y!•nı t,ıht.ıl pı oqı ,ıını nk
.l..'.'uııkıııu
lfıJ u,,
- Mana qardaşım dedı. O çox varlı tacırdır llamışa ş,ıh.JrJ mJI g,ıtıı ıb s.ıtır lkı" ~
r,llll ,)\fVı:11 d
şaharda hamı şam qozası axtarır. '-'dı kı,
Hökmdar qarşısındakı adamın çox lamız va durust, qJrd,ışınııı lsa hlylagar v,.
adam olduğunu başa düşdü. Va kasıb kandllya bela dedi: Yalaııçı bir
- San bu qozalan satmaqda davam et. ı\ncaq n.> olur ol~un, birini bir gurnu ..d
., ,}n aşağı
venna.
Hökmdar saraya qayıtdıqdan sonra bu ,mut verdi:
- Bu hafb hamı yüz şam toxumu aksin.
Bunu eşld,m bütün saray ahll dükan-dukan gJzlb şanı qo1.Js1 JXtJrrnJğa b
a~1adı. Şanı
qozasından toxumlan çıxarıb akacakdlldr. ı\nc.ıq hcç bir yerda şam qozaM tapa bil
madllar
Axırda bir nafarin meydanda şam qozası saldığını eşlldllar. Va hamısı axın- axın O •
üz tutdu. meydana
Kasıb
kandli bırı bir gumuşdan qoz.11.ırı sc1t.ıraq çoxlu pull.ı kand.> qc1yıtdı. Bunu oor·
,, .ın varlı
qardaş na qadar pulu varsa, şam qozası alıb şahara satmağc1 ,ıpardı. Ancaq heç bır d.ın;ı da 1
o sun
şam qozası sata bilmadı. Belaca, but\in var- dovlatını ıtırib (munıs) oldu.
11. Matna uyğun atalar sozu deyi/:

A) Na akarsan, onu da bıçarsan.
B) Na takarsan aşına, o da çıxar qaşığına.
C) Özgasina quyu qazan ozu duşar.
O) Etdıyın bir pislık bir gun geri donar.
E) Saxla samanı, galar zamanı.
F)
G)
12. Matna göra demak olmaz:
A) Şah varlı qardaş kasıb qardaşı aldatdığı uçun ona komak edir.
B) Şahın asas maqsadi kasıb qardaşı pıs vaziyyatdan çıxarmaq ıdi.
C) Varlı qardaşın tamahkarlığı onun var-yoxunu alindan çıxardı.
D) Kasıb qardaş şahın etdiyi qarşısında masalanin na yerda olduğunu anlayır.
E) Varlı qardaş özüm.in qazdığı quyuya duşür.
F)
G)
13. Hansı cümla giriş va asas hissani alaqalandira bilar?
A) Bir nafar bela şam qozası almır.
B) Heç kas öz taaccübünü gizlatmirdi.
C) Belalikla, öz sarvatini daha da çoxaltmağa nail olur.
D) Buna göra da mani bu işa öyratdi.
E) Çünkı hamin meydanda kasıb qardaş şam qozası satırdı.
14. Matna asasan uyğunluğu müayyan edin.

1. Doğrudur:
2. Yanlışdır:
3. Ehtimaldır:
a. Har ikı qardaş ticarati yaxşı bacarmırdı.
b. Boyük qardaş kiçik qardaşın yaxşılığını istamirdi.
c. Tasaduf naticasinda kasıb qardaşın baxti gatirdi.
A) 1-a, 2- b, 3- c B) 1- c, 2- a, 3-b C) 1- b, 2- a, 3- c
0)1- c, 2- b, 3- a E) 1- a, 2- b, 3- c ___.
- ------------------------~----- Abdullaoğıu
324 Nadlrov Tuncay
Varlı qardaı
. .ıdJlovh ıdı. 4 1· 3. Tıt,ıı Jtl.ı nıJ5gul olur
1 icar..ıtı y •
' Hiyl:ıYJ hıyla ılJ cav,ı 1J vcrır. • ' JXŞı gctın:ıdılyı uçun kıçık qardc1şı ,ıl;ı
~ \a ı~
5. Dolcınışıql.ırınd.ı korluq çJknı,mıişdırl.:ıı.
B) 1, 4 C) 1,4, 5 D) 2, 4 E) 2, S
da
. n ı.,Jll çJkilınış cuınlJııın nıJlnıununu \axlam.ıql-ı
altılıda • • b.:ı d ıı us1ubun xususıyy;ıtl.:ırın;ı
16,~ıatıı . 1 şdırıb ycnıclJn yazın.
~nıangın a
Ulr
...cadvalın.ı asas.>nmu.>yyan edin.

ı,ıuqayıso
17• Şamaxı! Ey manim sevimli yurdum!
Man sanın qoyıwnda xaniman qurduın. [a.Xaqani)
asas
matnlnüslubl xüsusimda'rl Verllml_ı nümunanlnüslubl xüsu~adart
daxilinda verilmiş sözün manasını konteksta uyğun şarh edin.

18.Mötariza
19,'Kursivdaverilmiş sual/ar ritorik sual/ar deyil".

Çünk/
20.Ca<!vaı·1
ta:_m'.!!!_a~m~la~y~ın~-~----------r-------=:-::--:------::---7
;:::_:
Netice
S.beb
Kasıb qardaş bütün qozaları sata bildi.
Varlı Qarct
aş da kasıb qardaş kimi şahara şanı
Qozasıap arı b pul qazanmaq istayirdı.
•
~dl -~--------1----- 325

to,q
uncayAbdulla oğlu
Yeni tolısil proqramı (k .k
n~~~~~---------------~-~~~~~~~~~i'.
~M Naşrıyyatı ~ urı
ul Uzra
21 .Jo-cu wpşırıq/arı matn asasında cavab/andırın ---.;;z
Matııi dıqqatla oxuyuıı va •
AZaRBAYCAN
RADiOSU
. 'di Hamin gün respublika paytaxtının küça va meydanlarında q
ı 6 noyabr 1926 -cı ı 1 ı • . ld A b uruııı,
·ık d f "Danışır Bakı!" sözları atrafa yayı ı. 8 u, zar aycan radiosunu uş.
reproduktorlardan ı aa . d d 1 .. n • sas
. k B k d deyil atraf yaşayış mantaqaların a a qu aq asa bılırdilar Bu h ı
idi. Radıoya ta ca a I a • .. .. . . . .k .d. • adisa
. . madani hayatında hoyuk b11yenı 1ı ı ı.
Azarbaycan xalqının sıyası va .. .. .. . ...
. lca "İsmailiyya" binasının uçuncu martabasında camı uç otaqda f 1•
ıı Bakı stu d ıyası avva .ıa lyYaı
göstarirdi. . . . _
111İlk vaxtlar öz verilişlarini günda bır saat_ arzında yayan Bakı studıyası bır aydan sonra
verilişlarin hacmini 3 saata çatdırmışdıt. Haft~d_a~ı~.dafa ~xşam saat ~-da ~n:.nmı~ şairlar mikrofon
qarşısında çıxış edirdilar. Efırda "Satira ataşı ıla , adabıyyatın vazıfaları ' Yenı h.ıyat uğrunda·
"Radio saatı" kimi verilişlar saslandirilirdi 2• '
iV İlk verilişlarin hazırlanmasında Azarbaycan adabiyyatı va incasanatinin görkarnli xadimlari
faal iştirak edirdilar. Verilişlarin saslandiyi vaxt hamişa qalabalik olan Sabir bağında iyna atsan,yera
düşmazdi. Skamyalarda yer tapa bilmayanlar ayaq üsta dayanıb qulaq asırdılar 3 •
v 1988-ci ilda başlanan Dağlıq Qarabağ münaqişasi zamanı radio Azarbaycan xalqının
maraqlarından çıxış etdi. Bu, 1990-cı ilin yanvarında özünü daha qabarıq şakilda göstardi. Harbi
senzor radionun bütün faaliyyatina nazarat edirdi.
vı Lakin hamin faciali günlarda Azarbaycan radiosunun xarica yayım redaksiyası 20 Yanvar
faciasinin baş vermasini bütün tafarrüatı ila dünyaya çatdıra bildi. Yanvarın 20-da körn.ıkçisi ila
qafıldan radioya galan Azarbaycan SSRİ Ali Sovetinin sadri Elmira Qafarova birbaşa efırda çıxış etdi.
Bildirdi ki, tökülan günahsız qanlara göra bütün masuliyyat SSRİ orqanlarının va onların vazifali
şaxslarinin üzarina düşür4 .
Hamin bayanata istinadan hazırlanan malumat yanvarın 21-da efıra verilanda texniki işçilar
onu lenta yazdılar va gün arzinda bir neça <lafa saslandirmaya nail oldular. Beialik!a.20 Yanvar
facjasihaQQmdabildiriş bütün dünyaya dağıldı. Bundan sonra dünyanın aparıcı xabar kanalları,
qazetlar bu facia haqqında danışdılar. Bakıdakı harbi komendantlıq Azarbaycan radiosunun
beynalxalq yayım imkanına malik olduğunu tamam unutmuşdus.
21. Matna asasan bela hökm vermak olmaz:

A) XX asrin 20-ci illarinda Bakıda radio verilişlarina höyük maraq var idi.
B) Elmira Qafarovanın casarati 20 Yanvar faciasinin dünya ictimaiyyatina çatdırılmasında rnühüm
rol oynadı.
C) Bakıdakı harbi komendantlıq maqsadina tam nail ola bilmişdi.
D) XX asr boyu xalqımızın hayatında mühüm siyasi hadisalar baş vermişdi.
E) Dünyanın aparıcı xabar kanallarında 20 Yanvar faciasi işıqlandırılmışdı.
22. Hansı ~andlar ~atnin asas hissasinin planında yer ala bilmaz?
1. Radıomuzun ılk verilişlari
2. 20 Yanvar faciasi dünya matbuatında
3. Azarbaycan radiosunun ilk sasi
4. Sabir bağında qalabalik
5. Tanınmış şairlarin radioda çıxışları
A)l,4 8)2,S C)l,S
D) 3, 4 E) 2, 3
23. Qarşısında Roma raqamlari verilmi h' . . . haırıin

abzasları müayyan edin. ş ıssalardan ıkısı aslinda bir abzas şaklinda olmalıdır,
A) 1-ll B) il-ili
~32;6_______
C) IV-V
_:__ __ 2=-~~:_
D) V-Vl E) III-VI
___ ____ bdullaoğlU
Nadirov Tuncay A
E) 1, 2, 5
S,ıbıı btıl-(ınd,ı q,ılab,ılık olurdu
3. 11 rbi komcndantlıq radıonun

R,ıdıo 20Y.ınvJr f,ıcı,l'>I haqqınd.ı beyn.ılxalq yayım ımkanına malık
ınalum,1t vrrır. olduğunu unudur.
4. Dunya bu facıadan xabardar olur.
8) 2, 4 C)2,3 0)1,2 E)3,4
A)1,4
16.Qarşı ında • ışarası qoyulmuş söz asasında sxemi tamamlayın. Hamin sozu farqli funksıyada
n.mladaxılında ışladın.
Poetık
lnfornıativ
2 -Altından xatt çakilmiş cümlani üslubi baxımdan düzaliş etmakla yenidan yazın.
~a:baycan radiosununfealiyyatina
dıb/arimiz da töhfelarini veriblar.
Radioictiamı-sıyasi
. . hadisalaralaqeyd
~ :qa:l:m:a:m~ış:d~,r~.____ j _______________ -
~----------------------------~3~27
Utıcay Abdull
Yenı L.>hsilproq,.amı (k
RM Naşriyyatı uı ıkuluın)
~ Uzra
daxilinda verilmiş ınotnin uslubı xususıyyı:1tları asıs ., ~
29. asas matnin va çarçiva , ınu.ı ınu
cadvalinın har xanasına uyğun fıkirlar yazın. . qayısa
Gülla saslari, ta,;;;-,_ığultuları, iııs~~ qışqırıqları, ~trofı burııyaıı qan va bant qoxusu Tankd
.. t" d da soldat/ar var ıdı Yerda da alırdı/ar. Kıma alırdı/ar, na uçun atı d arı
atırdı Iar, us un a • r ı Iar bı/
olurki?! _______________ _ ' rrıak
asasmabl (1) Çerçlvedekl matn (l)
(2)
30. Verilmiş hissa ila hansı abzası genişlandirmak olar?

Şahar yayım şabakasinin markazi mantaqasi sayılan birinci otaqda bütun divar boyu bo uk
lampalarla tachiz olunmuş aparatlar qoyulmuşdu. ikinci otaq studiyaya giriş idi. Efıra çıxmaq uçün/
~
olunanlar bu otaqda göz/ayirdilar. Üçüncü otaqda isa müdir, hesabdar va makinasında iş/ayan katıba
otururdu.
;32;8~-----------------------------------:---- dullaojlll
NadirovTuncayAb
(kurikulurn) uzra
·ı nroqranıı~~~::::~=:~=~:~---------.!!~~!:2'.~
ıısı r O HM Naşriy atı
BURAXILIŞ ~UMI SINAQIMTAHANI_
3
1
1101
46
.ı0 ,,ıııZ
saJıar Y q curnlanın. sıntaktık
oğıyo hucum edarıd;; sa9a-solo qaçışarı qo
. .
tolılıl sxcıni daııişrn
rxoq as9arlarimiı<oh 1'd d"'
, c1et ı cumlasind.ın
~ n 7
50zJarı. qorxaq
-~~· J
l· ç B) ordumuz; asgari ri C) .
ı,ın 1 yagıya; qorxaq
AJ5 3 JıM, ğ. ola E) ordumuz; hu um edond,:J
Dlyağıya;sa a
kar-cingiltilı sam it cutlüyü işlvnmişdir?

soıda .. k lb
ı.Neça goyça , a atta, qolıq, flrcıvon, ııfuq
B) 2 C) 1 D) S E) 3
la üzvüdaha çox nitq lıissosindon ibdr,ıtdir7

Hansı cum
3, raıfi ag·acakmayasarı balıqçı dostumuz l!Jişlamı galacaksan7
ııxşamta . •
m
A)tama
lıq B) zarflık C) mubtada D) x.ıbar E) tayin
. rdanbirixabarlik şakilçisi qobul

13 etnıişdir:
4,soz
A)şaharim B) çiyinin C) ailan D) alimarn E) ustam
s.Hansı sözlardavurğu sonuncu hecadadır?

ı.remarka 2. piramida 3. nıonoloq 4. taktika
5.traktor 6. plyonka 7. teleqraf 8. dramaturgiya
A)2,3,5 B) 1, 4, 8 C) 3, 6, 7 D) 3, 4, 6 E) 4, 5, 7
6.Hansı nümunalardao sözünü ham şaxs, ham da işara avazliyi kimi düşünmak olar? (vergül işarasi
m;ıqsadli olaraqburaxılmışdır)
1.0nıeşanin ağadan yamyaşıldır. 2. O kandin baladiyya S,:Jdridir.
3.Onıeşaya gedirdi. 4. O da haqlıdır, rais.
5.Man hadisanibilanda o çoxdan getmişdi.
A)l, 5 8) 3, 5 C) 2, 3 D) 1, 3 D) 2, 4
7
-Hansıc"um1ada hamcins üzv yoxdur?
A)Torpaq d . .
B) . aza etmak har mıllata, xalqa nasıb olmur.
Bızgald'k
1
C) .. , amma hala da gözladirdilar.
D)v·
Guh kül.ık •
gah da yagan
- qar suratımızı
.. . . . aza ld ır d ı.
uqarla
l.'1I .
A 5 I b'
anı ır sangara göndardilar.
-ı n,qara .. 1 .
gaz arı dolmuşdu, sanki ağlayacaqdı.
8,Nö
qt.ıl.ırin y • • l'k 1 • aid nümuna olar?
erına hansı söz alava olunsa, cümlanin tarkibinda tabesız I a aqasına
A)birg;ı Gizirla ... amrlari voxtında yeri nayetirdik.
D)ltıan B) dünan C) döyüşda
~ E) taraddüt etmadan
~lto,,,l'
329
tırıcay Ahdullaoğlu
Y(•ııı ı,,h\ll pı oq, ,ıııı, (ku, k
~ıJuı..
·/ ,,qalıııdaıı ıucıd olııııdıı" Cıııııl;ıc,ınd,ı lxliı,,ır olunu!,• ~
9 'iıırn Laçın ıl,ı)ı/cım ~.11ı,ıı ,n ı ı 1ıı 111111
• •·
• ' • • , il} ıc,I11I bırlJ>n1tının ..ısılı l,ır J/ı
/\) ımıht,ıd,ıl,ırd,ı C\1111~•1 " 11çıc,ı ı ı ı
D) l,)',I1'111C 11,11)J (1 çı , 11
C) ~,)'\', ,,ıh.ıı ııı.. ~.ıkılçıl,lll .
r) ısını hırl.-ı ııı,ıııın t,ıkı.ıı oluıı.ın ,ı:.,ı., t,ırJII
ı O. Hızımı t,11•111111
oxıımııq
v,JlJıı,J :ı:eyırlı uvlad olıııaqdır cumlJsıııd;,ı ;ılavJ aıddır:
/\) t.ını,ımlıg,ı
B) er zJrniyinJ C) xabar;.ı
O) nıubt,ıd,ı a E) maqsJcl zornıyınJ
M,wıı dıqqJt/J oxuyuıı vJ J ı-20-cı wpşırıqları matıı asoçında cavablaııdırın.

~----
HEÇ KiM caZASIZ QALMAZ
Deyırlar ki, H.ırun ar-Raşidin Bağdaddakı sarayının bağçasında rangbarang, növbanov gıill
var ımış. Dunyanın har nöqlasindan an gözal çiçaklarin toxuınunu gatirib bu bağda akmışdıl:;
Amma çıçaklardan birini xalifa xüsusi sevirdi. Hamin gul kolu çiçok açanda qoca bağban onu darıb
Haruna gatirir, Harun çiçayi ta solana qadar gözünün qabağında saxlayır, atrinı qoxlamaqdan
doymurdu. Bağbana tapşırıq vermişdi ki, bütı.in güllar bir yana, bu çiçak kolundan xüsusi muğayat
olsun. Çunki bu gul kolu ilda bir dafa, özü da cami birca çiçak açırdı.
Qoca bağban xalifanin tapşırığına ciddi-cahdla amal edir, geca-gündüz çiçayin qulluğunda
dururdu. Amma qorxan göza çöp düşar, deyiblar. Bağban bir dafa gül koluna yaxınlaşanda gözlarina
inanmadı. Bağda yuva salmış bir bülbül çiçayin laçaklarini dimdiyi ila qoparıb yera tökı.irdı.i. Bağban
qorxu va kadar içinda xalifanin hüzuruna galdi, hadisani ona danışdı. Harun qazablanmadı, yalnız
bunu söyladi: "Eybi yoxdur, qoca, heç kimin amali cavabsız qalmaz. Bülbül da öz cavabını alar".
Bu hadisanin ustündan bir müddat keçdi. Bağban isa xalifasinin sevimli gülunu zay etmiş
bulbulu unutmadı, onun alamatlarini yadda saxladı. Bir sahar bağçaya galanda gördü ki, hamin
bülbulü iri bir ilan tutub. İlan quşu möhkam sıxıb öldürmüşdü. Bağban bunu göran kimi cald saraya
galdi. gordüyünü xalifaya danışdı. Xalifa yena soyuqqanlıqla dedi: "Bu iş da bela qalmaz, ilan da
cazasını alacaq".
Bağbanı fikir götürdü. Xalifanin sözünü sınamaq qararına galdi. İlanı tapıb öldürdü va bunu da
xalifaya danışdı. Harun yena onu dinladikdan sonra sakitlikla söyladi: "Sanin da bu işinin avazi
verilar. Unutma, heç kimin amali cavabsız qalmaz".
Aradan bir mı.iddat ötüb-keçdi. ayanlardan biri öz qohumunu saray bağçasına bağban tayin
etdirmak fıkrina duşdu. Qoca bağbanı şarlayib xalifanin gözündan saldılar. Xalifa farraşlara söyladi:
Aparın bunu zindana.
Farraşlar qoca bağbanı sı.irüklayarkan son anda üzünü xalifaya tutub haray çakdi:
Deyirdin ki, har kasin avazi verilar. Sözlarin doğru çıxdı. Bülbülün da , ilanın da, manim da
avazim verildi. .....................
Xalifanin başına sanki qaynar su tökdülar. Farraşlara işara etdi ki, qocanı buraxsınlar. Sonra
bağbanın könlünü alıb onu avvalki işina qaytardı, masalanl darindan araşdırıb bağbana böhtan atan
a anı cazalandırdı.
11. Hansı aforızm rnatndaki asas fıkra uyğundur?

A) Bır ınsan barasinda yol verilmiş adalatsizlik hamı üçün hadadir. (Monteskyö)
B) Zam~n ancaq dayazda olanları dayişir, darin qatlara nüfuz eda bilmir. (abu Turxan)
C) Damın aynatak parladan insan
Pası sılrnalidir oz vıcdanından. (N.Gancavi)
D) Bır hadisanın qarşısını almaq O h d. b
kd a ısa aş verandan sonra onun naticalarini aradan
goturma an daha asandır. (H.aliyev)
E) Cahanda har hökmu bır zaman verir
Dunan farman veran bu gün can ver;r (S V _ )
~;---------------...:· ~· _:u::,r~g=u~n~------------------
B) bağbanın şarl nması
D) bağbanın baş ver nları danışması
taların yerına hansı cumla yazıla bılar?

da noq
,ı.ıtn manı bagışlamagınızı xahış edıram
y y
. dan
13• dı ısa sız
~lın nılı çıçayınızı qoruya bılmadiyım uçun gunahkaram
•ıın evı
8 • .,0 11yena da xalıfanın bu masalanı araşdıracagyına m--n--b h
Arnrnanı • o tan atan ayanı
" "
Cl dıracağına ınanıram.
cazaIan
an da öz aqıbatını gozla.
Elaısa S
D) b nıızın amalı cavabsız qalmadı.
ElHeç ırı
dakı bağban obrazına tahluk.ılı v.ızıyy.ıti d.ıf etm.ıkda hansı cah.ıti komak etdi?
14Matn
.A)sadiqlık B) casarat C) sabır D) qorxu E) tadbırlı olmaq
ıs. Matnaasaslanmaqla klasteri tamamlaya bılan fikırları muayyan edın.
Matnin uslubı
xüsusiyy.ıtlarinı ahata
edan fikirlardir:
Poetikfunksiyadaşıyan
söılar işlanmişdir.
ı. Fikirlarstandart formada ifad.ı olunmuşdur. 2. Tahkiyaya asaslanır.

3.Butliıı sözlar informativ funksiya daşıyır. 4. Badii sualdan istifada edilib.
5.Macazimanalı ifad.ılardan istifad.ı edilib.
A)2, 5 B) 1, 4 C} 1, 3 D) 3, 5 E) 2, 4
16• Matnaistinad etmakla HHaqqnazi/ar, ancaq üzü/maz»fikrini asaslandırın.
17• Matn
a asasan cadvali doldurun.
Sabah Natica
~--=========-----------;:33~1
Vl'un
cay Abdulla oğlu
Yeni t.Jhsil proqramı (kur'k
1
Ulull1)..
R 1 ,:ı-rı Jl1
·
. anada
zlardan ın::ıcazı m
işlon.Jnl.Jrı mu.Jyy;rn edıb başqa c:rnlact
. •• • ~ h
a aqi ·
---
ıs. Alund.ın xalt ç..ıkılınış so q,
.
19. Matnda işlanmiş onuncu rn::ıcazı mana
lı ifadanin qarşılığının müayyan edin va onu cürnlad
a
--
işladın.
--------
•• la ila ümurnilaşdirib yazın.
20. Matnin asas hissasinin mazmununu 4 cum
---
-- ---
------ --------~-
---- --- - -------- -------
Matnidiqqatlaoxuyun va21-30-cu tapşırıqları matn asasında cavablandırın.
QALILEY
Qadim yunan alimi Ptolemey ela hesab edirdi ki, Yer kainatın markazidir, Günaş, Ay, planetlar
va ulduzlar onun başına dolanır. Bu talim keşişlarin va rahiblarin dünyanın yaranması haqqında dini
tasavvürlarina uyğun galmadiyi üçün kilsa başqa cür düşün.Jnlar.J amansız divan tuturdu. Polyak
alimi Kopernik sübüt etdi ki, Günaş sisteminin bütün planetlari, elaca da Yer Günaşin atrafında
fırlanır. O öz kaşfı haqqında kitab yazdı, amma kilsadan qorxduğu üçün kitabını çox gec, 70 yaşı
olandan sonra ortaya çıxardı. Kopernikin tarafdarı olan İtalyan alimi Cordano Bruno da bildirdi ki,
Günaş Yerin atrafında deyi!, Yer Günaşin atrafında fırlanır. Buna göra casur va üsyankar alimi 1600-
cü ilda Romada kitabları ila birlikda tonqalda yandırdılar.
(1) A Qaliley hamişa doğru bildiyini söylayardi. O, kiçik masalalardan höyük naticalar çıxarmağı
bacaran qariba adam idi. O, sama cisimlarinin harnkatini idara edan mühüm qanunlar kaşf etmişdi ...
(11) Belalikla, Qaliyey teleskop icad etdi. Ulduzlu gecalarda onu samaya tuşlayaraq bir çox
maraqlı şeylar öyrandi. Alim gördü ki, Süd Yolu qalaktikası saysız-hesabsız ulduzlardan ibaratdir.
Qaliley günd üzlar şüşani hisa vermakla Günaşa tamaşa edirdi. O, Yer kimi Günaşin da öz oxu
atrafında fırlandığını müşahida etdi. (111)Demali, Yer heç da kainatın markazi deyilmiş, Kopernik va
Bruno haqlı imişlar.
Qa~Ue~ "Uld uz müjdaçisi" adlı kitabında müasirlarini özünün zangin fıkirlarindan xabardar etdi.
O na gordusa, ~a düşündüsa, hamısını yeni kitabında yazdı. Lakin kilsa hamin kitabı qadağan etdl,
~al~e; ~ahşatlı kilsa m~hkamasina - inkvizisiyaya çağırıldı. (iV) Alimi habsxanaya saldılar, işganca
a a a ayarak Kopernıkin talimini inkar etmayi talab etd'l1
M Qallley çox flkirlaşdi Na etst , D d'kl . ar. ki · edaın
edilsin? Bas yeni ideyalan in~anl n • e I arından dönmayarak soydaşı Bruno. mı rdano
Brunoyaölüm hökmü oxunan e:rad kim ç~~dıracaq?... Hayatını xilas etmak üçün a_hm Co etdL
Y a dizi usta çökarak ona verilan imtina matnlnı ta1<rar
-;;-------==================
332
Nadirov Tuncay Ab
dulla oğlu
nı (kurikulunı) üzra
ı"'1
ıl k
ınah a
1
ı r.ıh proqro
ına
~~:::::;;;::===~~::===---
qurtarandan
. . sonra
.
alım dodağının altı::~;.d~7i·;i[·
,n a emışdı· HO
RMNaşrıyyatı
~~;:;-;ıi:":':7.:-;~=::==
;;..-ırtar, . heÇ da kılsa kıtablarında deyil, hamişa .. . . . • nsuz da o (Yer)fırlanır"
ıı-ı iqatın . .. . d ~ goz1arımızın qarş d •
~aQ inatın, tabiatın ozun a yazıldıgını deyan Qalile in öl.. .. ısın a olan höyük bir
p!Jı,da ~ ~a.boynuna aldı. -------- y umundan 350 il sonra kilsa sahva
verdiyını ~--
an uyğunluğu müayyan edin.

ına a
as
11.~ıa . h·ss" 2. asas hissa
• G·rış 1 " ~ 3. Natica hissa
1, . • inkvizisiyayaçagırılması
1
Qaiıleyın . .
a. . sahvini etıraf etması
Kilsanıı1 . .
b. nun edam edılnıası
C.sruno ·ı . . t· . .
. t"rafından verı mış ım ına matnının oxunması
d~~- 1 .
. Günaş atrafında fırlanmasının ılk dafa sübul olunması
e.•Yerın
A)ı-c,d; 2-a,e;3-b B) 1-a; 2-c,d,e; 3-e C) 1-d; 2-a,b;3-c,e
D)ı-c,e; 2-a,d;3-b E) 1-a,b; 2-d,e; 3-c
ıı. 'Böyük
fizik Qali/eoQaliley astronomiya ifa maşğul olmağa baş/ayanda vaziyyatbelaidi" cümlasi
Roma raqamiila göstarilmiş hansı hissaya artırılsa, matnin tarkib hissalari arasında alaqa harpa
~unar?
A)111 B) V C) il D)l E) iV
23.Matnaasasan
müayyan edin.
1.Faktdır:
2.Ehtimaldır:
a.Cordano Bruno Kopernikin yazdığı kitabdan bahralanmişdi.
b.Sama cisimlarimüayyan qanunauyğunluqla harakat edir.
fikirlari Ptolemeyin fıkirlari ila üst-üsta düşür.
c.Qalileyin
d.Qalaktikamızda saysız-hesabsız ulduzlar var.
e.'Ulduzmüjdaçisi"kitabı kilsanin rnaraqlarına uyğun galirdi.
A)1-b,d; 2-a B) 1-a, b, e; 2-c C) 1-a, e; 2-b
D)1-d;2-a,b, e E) 1-b, e; 2-c, d
2tMatnd •• d k'
. ;ı tund-qara harflarla verilmiş sözün kontekst a I man
asını va hamin manayauyğun
nuınun-. 111
· ..
" muayyan edin.
A)dolu· c·· I . .
' un arımız keçaydi qızğın ferahlar kımı
. .
B) Doluqadah/arkimi.
Yetkin• • öz hayatyolunuseçmaküçünyetkın • şdadır.•
· bırya . d'
C)dol~un• Şifi . mat aldaetmış ır.
D)d . ' ahı xalqyaradıcılığı haqqında dolgun ma1u
1
ann•s ı 1
E)t ' u saat danizdaan darin buruq harada qazı ır. d
anıt.ıra J1• aı . • t kimi uca/mış 1•
q • •rıadaniyyat sarayı tamtaraqlı bır ımara
~--------------------~333
llrıcay Abdullaoğlu
Yeni tohsil proqramı (ku 'k
OR~M~N~a~ş~r1iY2'.Y~a~tı----------------------=----.!....:...:.:~~rı ulum) •
:.: ~
25. Matna asasan birinin sababi aydın o/mur:
A) Kopernikin kitabını çox gec ortaya çıxarmasının
B) Kilsanin sahvinı boynuna almasının
C) Qalileyin kilsanin imtina matnini oxumasının
D) Qalileyin inkvizisiyaya çağırılmasının
E) Cornado Bnınonun edam edilmasinin
26 . Hansı abzasda matnin üslubunun saciyyavi xüsusiyyatlarindan farqli olaraq, obrazlılıq daha
güdüdür?
-----
27. Qarşısında • işarasi qoyulmuş cümla ita hansı cümlanin mantiqi alaqasi pozulmuşdur? Hamin
cumlani müayyan edarak yazın.
28. Matndaki sabab-natica alaqasi ita bağlı fikir yazmaqla cadvali tamamlayın.
Sabab Natlca
Qalileyteleskopdanistifadaedir.
Qalileyhabsxanayasalınır, işganca/ara maruz

qalır.
29. Ma_tn~asasan sillogizm qurmaqla Qalileyin milliyyatini müayyan edin.

1-cı hokm:
2-ci hökm:
Natica:
30.Matna asasan müqayisa cadvalinı· tam am 1ayın.
;33~.~----------------------------
Nadirov Tuncay Abdulla oğlu
. roqra1111(_!s~u~ri_::k;:.ul:.:..u_n_.ı)'--u_·z_r_a_~-~-------------~~~~~~
RM Naşriyyatı
~sıl R Ü t
,•eııir:ı BURAXILIŞ MUM SINAQlMTAHANI_ 47
. rkibind.ı sual talab etmayan zarflik va xab;ır var?
ıanın ta •
.. t nak üçün usta lazımdır?
1
51,011
~an taınıı e ı .
l· ~ 0 raı
11
.. •ınak istayir, desın, apara ram.
Al ııı goı . .. d h b. ·ı
S)
~.ra ııarının ... abadi ığı üçun a a ır mı yon manat pul garakdir •
C)sak1 şa ikanın g.ıtirilmasi na vaxt mümkündür?
vatexn d 1 ?
0ıaıa dadır b"ızı•mıa galan ost arımız.
El~ara
ifatlardan birinin kökü zarfdir:

2,ouıalt~~ ~ B) inqilabi C) şahardaki D) zarafatcıl E) kasici
A)bildııkı
. erina uyğun sözlari müayyan edin.

öqtaların Y
~
3
3....
• qamli cad islaq
Jı
U
~ 2.... quru
\
A)!-orijinal;
2-hazin; 3-sulu B) 1-qondarma; 2-kadar; 3-rütubat
C)l-qalp;2-kadarli;3-nam D) 1-qeyri-haqiqi; 2-xürrarn; 3-namlik
E)l-qalp;2-qamgin;3-rütubat
sözünün fonetik tahlilindaki sahv fikri rnüayyan edin.

4.'Müallim"
A)Yazılışı va deyilişindaeynicinsli samit qoşalığı var.
B)Bütünsamitlarinqarşılığı yoxdur.
C)Sasdüşümü va sas uzanması hadisasi var.
D)İki qapah,bir açıq sait işlanmişdir.
E)Vurğusu sonuncu hecadadır.
zarfliyiişlanmiş cüml.ıni seçin.

S,Maqsad
A)Oxumaq üçün Bakıya galanda çox ganc idi.
B)Tellininah-nalasindan hamı kövraldi.
~ Düzdanışmaqdan gözal bir şey yoxdur.
Meyv;ıların yetişmasi üçün bütün çiçaklar solar.
E))
Tezsağaldıg" ın uçun
•• •· çox sevindik.
6.Bitin•
A)c·cı tarafı
.. asas, 1·k·ınci tarafı asılı olan ismi birlaşmanin işlan ct· • •• ı • •• an edin •
ıyı cum anı muayy
oyuzüd
B)•• . amar-damar.
Urayın at . ...
qO . aşı, kozu qocalmır (8.V)
eyırlar · ,
D)Harabu'!'._rı nd ir dadı dünyanın. (8.V)
E)Düny unyanı bir cüra anlar.
anın an d
sa a adamıyam man.
~-------------------:::
UncayAb
dulla oğlu
335
".'..:.M:...:N~a~şt.r..'..liy~y~a~tı~__________________
R .,_p_ro:;.:q:!..:.r.:a.:.:ın::.ı1k~ .k
Y_en_i_L_a_h_si_l
- urı ulunı)
7. isimlardan biri mansubiyyata göra dayişarkan digarlarından farqlonır: ~
A) ata B) manba C) bibi D) Lava E) natico
8. Hansı sual ham amr, ham da naqli cumlanin xobarinin sualı ola bilar?
A) na edak? B) na et? C) na olub? D) na etdin? E) nadir?
9. Fatma xala gümüş... qablara ayran süzdu cumlasindo noqtalarin yerina "ü" şakilçisinı artırsa
aşağıdakı fıkirlardan hansı doğru olar? q,
1. Farqli suala cavab verar.
2. Umumi qrammatik manası dayişar.
3. Sin taktik vazifasi dayişib cümla üzvü kimi tayin olar.
4. Quruluşca növü dayişmaz.
5. aşyanın adını bildirmaz.
A) 1, 3, 4 B) 2, 3 C) 2, 3, 4 D) 2, 5 E) 1, 4, 5
10. Hansı sözün orfoqrafıyası yanlışdır?

A) meyi B) qayınata C) ipoteka O) profilaklika E) macara
Matni diqqatfaoxuyun va 11-20-citapşırıqları matn asasında cavablandırın.
USTADaMANaTI
Xeyli vaxt idi ki, Sabir Şamaxıda xasta yatırdı. Artıq anlayırdı ki, bir daha yataqdan qalxa
bilmayacak. Lakin yena özünü sındırmır, arabir arvadı Büllurnisa ila zarafat edarak onu güldürmaya
çalışırdı. Büllurnisa üzda gülsa da, taklikda göz yaşları sel olur, bunu Sabirdan gizlatmaya
çalışırdı.
Büllurnisanin dardi çox idi. Sabirin xastaliyi bir yana, evda yemaya da bir şey yox idi.
Pula gedan na var idisa, sabb xarclamişdi. Na edacayini bilmirdi. Bu zaman qonşudan onu
sasladilar. Sabira tez qayıdacağını söylayib çıxdı.
Sabir raftndan Nizaminin ·xamsaHsini götürüb varaqlamaya başladı. Sabir uşaqtıqdan
Nizamini çox oxumuşdu. Bu kitabı da ona ustada Seyid azim Şirvani bağışlamışdı. lllardirki,
azizlayarak saxlayırdı.
Birdan qapı döyüldü. Sabir gözlarini qapıya dikdi:
- Galin, açıqdır. Astanada asabi halda başmaqlarını çıxaran dallal qoltuğundakı bağlamam yera
atdı, narazı bir halda başladı:
• ····················--···················································································
-Dedilar ki, bunlar yaxşı kitab olsaydı, Sabir satdırmazdı. .
Sabir danışmadı. Dallal yena eva nazar saldı. Lakin dayarli bir şey görmadiyindan alava etdı'. ;ıt
- Mirza,gizlinda qiymatli bir şey varsa, indi nağd pula ala bilaram. Yoxdursa, daha mana azıyY
verma.
- Xeyr! Kasıbın malı göz qabağında olar. 1 Çox heyif ki, başqa heç na yoxdur. . atıat
- 0nd a xudahafiz, Mirza! Xahiş ediram, daha bela lazımsız şeylari satmaq üçün rnanı n:: eır
etmayasan. O getmak lstayanda cildina çırağın lşığı düşmüş •xamsa" ni gördü. Oarhal dayan • ı•-
n •• •~ ı .,,,. ·ı ver.ır.ıın
eça muş ... r ona: ..,gar Nizaminin "Xamsa"sinl tapsan, gatir, haqqını artıqlaması I a. ötüf'dıl.
demişdL Bu dir qazancı aldan vermak lstamirdi. Buna göra da razıhq almadan •xamsa O1:edl'
Kitabı veraqlayarak şakillarina tamaşa eledi, özlüyünda qiymatini qoyduqdan sonra Sa~
-------------------==-==----- AbdullaOf,;l(ıJ
336 Nadırov Tuncay
Jnll (kurikulum) uzra
hsıl proqr, RMNaşrıyyatı
ıenıtJ . . h . h 1· l"k
_ deya sasının a angına a ım ı qataraq dilland·1 b·ı· . . .
r,tirıa, .. •- 1 ıram kı, ındı sana pul lazımdır
- il bir adamam. Ona gora da sana al tutmaq istayiram De örü " " . . :
,,_ phına qını bu daqiqa veracayam. • g m, Xamsa nın qıymati
-...,,ılir?H q 1 ., • d •· ıı·rı
,w- d"kalarak ilk sa ıı,asın a mua ı ın onun üçün yazdıg·ı ü k .. . .
reı 1 .. ra soz1arı olan kıtaba baxdı. Sonra
dallalı suzdu:
,,,_ı,ıa(<itabın qiyınati..yoxdur. agar olsa da, sanin vücudunun qiymatindan qat- t b h d
qa a a ır.
"'11.811 belacavab goz 1amayan d a ila 1ın sası. titradi:
$11ıifd
3
,.t(trı3•
"niya ela danışırsan? Man ki pulsuz istamiram. Haqqını alacaqsan da. Sab.ır yena uzunu .. .. ..
ona
ıııtdu: o~ııaı çıx get! 111Bundan sonra

_ a , . . .
bir daha evima ayaq basmaı iV Onu an Ia k.
• ı,
Sa b"ır ac-susuz
. r ancaq Nizamısız yaşaya bılmaz!
f.!!b•~3!!_,:,:.:;;;.:!.----"'--'---'-------
1
ıı. Matnın uslubı xususiyyatla~i-nauyğun ~laraq tund-qara harnarla verilmiş hissada ışlanmışdir:
ı. ııadiı cazad 2. mubalıga 3. epıtet 4. metonimiya 5. takrir
A)ı, 2, 3 B) 3, 4, 5 C) 1, 3, 4 D) 1, 2, 4 E) 2, 4, 5
ız. Matna
asasan hansı fikir doğru deyi/?
A)HadisalarŞamaxı şaharinda baş verir.
B)Nitqinava amallarina göra bütün obrazların xarakterik xüsusiyyatlari malum olur.
C)Dalla!obrazı "Xamsa" ni istamakla öz manfaatini düşünür.
D)S.a.Şirvani M.3.Sabirin nıüallimi olmuşdur.
E)'Xamsa"kitabı çoxlarının marağına sabab olmuşdur.
13.Bandlardanbiri matna aid plan maddasi ola bilmaz:

A)ehtiyaciçinda boğulan sanatkar B) geri qayıdan kitablar
C)qayğıkeş dalla! D) müallimdan qalan amanat
E)qapıdan qovulan dalla(
14.Qarşısında Roma raqamlari yazılmış hansı cümlalar matndaki asas fıkra uyğundur?
A)1,il 8) ili, iV C) il, iV D) 1,ili E) il, ili
•'Kitabın içind;mxabardar olmasa da, tarifini çox eşitmişdi" hansı hissaya artırılsa, matnin
15
mazmununa
xalalgalmaz?
A)1 8) V C) n D) O E) .1
16 1
• •1atnin
mazmununu nazara alaraq dalla! obrazının iki xara k terı·k xususıyya
•• • r·ını•yazın.
17 ı.,
• atndaq d . .. .. I b ·ı 1
ey olunan hansı hadisanin baş verması mumkun o a I maz.
~----------------=
~ro\'Tu
ncayAbdulla oğlu 337
Yeni tahsil proqramı (kurk
RM aşriyyatı ~d
nöqtalarin yerina uyğun cümlani yazın.
18. Matnin mazmununu nazara a 1araq
19. Matna asasan cadvalin uyğun galan hissasina fıkirlarinizi y~zı n •.

---
Bahs olunan dövrda sanat adamlarına haqıql qıymat verllmlrdi.
Doğrudur, çünki Yanlışdır, çünki
-
_J
20. "ı3manata xayanat olmaz" atalar sözünü matnin mazmunu ita alaqalandirin. Fikirlarinizı ıki-uç
cüm\a ila ifada edin.
------------ --
--
Matni diqqatla oxuyun va 21-30-cu tapşırıqları matn asasında cavab/andırın.
EKOLOJiPROBLEMLaR
Müasir dövrda ekoloji tarazlığın qorunması, tabii ehtiyatlardan samarali istifada, suyun,
torpağın va atmosfer havasının çirklanmadan mühafiza edilmasi qlobal problema çevrilmişdir.
Hazırda beynalxalq alamda atraf mühit komponentlarinin mühafızasi, ekoloji problemlarin hallinda
mütaraqql metodların tatbiqi hayata keçirilir.
Atmosfer havasının çirklanmasi va onun fasadları bütün başariyyati narahat edan problemlar
arasında ön sırada dayanır. Dünya Sağlamlıq Assambleyası atmosfer havasının çirklanmasinin manfi
tasirlarinin azaldılması istiqamatinda yol xaritasini tasdiq etmişdir. V Bu strategiyanın asas
maqsadi atmosferin çirklanmasinin qarşısınını almaqdır.
Qeyd etmak lazımdır ki, atmosfer havasını çirklandiran asas manbalar neftçıxarma, neft emalı,
energetika müassisalari va avtonaqliyyatdır. Har il dünya üzra sanaye müasissalari bir milyon ton
toz va digar zararli maddalar "istehsal" edir. ■ Çox sayda şahar dam qazından va ağır havadan
aziyyat çakir. il Tabiatda oksigen balansı pozulur. Bunların naticasinda heyvanların va quşların
bazi növlarinin nasli kasilir. Bitkilarin nadir növlari tükanir. o Bir çox göllar va çaylar quruyur._n
Mütaxassislar hesab edirlar ki, bütün bunlar galacakda başariyyati daha ciddi su qıtlığı problemi ıla
üzlaşdira bilar.
~tmosfer hav.~sının çirklanmasinin asas manbalarindan biri da naqliyyat vasitalardir. Artıq ~i:
çox olkalarda tabu resursların qanaatla istifada edilmasi, habela atraf mühitin qorunması maqsadıl ..
Avro standartlarına ke?il~iş~ir. Atmosfer havasının çirklanmasinin qarşısının alınması va t_"bıı
sarvatlardan samaralı ıstıfada edilmasi maqsadila enerji effektivliyini takmillaşdıran
texnologiyalardan, habela altemativ enerı'idan (kül k .. b' b'okütla geoterınal.
hld 1 ktrik) a , gunaş, ıoqaz, ı , va
roe e lstifa a geniş mlqyas almışdır. Qeyd etmak lazımdır ki plastik qabların toplanması
d
takraremalı atmosferin tamlzllyt isti ti d .. '
qama n a aparılan onamli işlardandlr.
338
~ • proqra::.,m~ı~(~k~u~r~ik~u~lu=ı=,ı~)~u~z_ra~-::-~---------------~~~!..2'.:~
1
RMN.ışı ıyyau
.,.nıt3~
__,---:_.., . ..
Atıtlos
fera manfı tasır gostaran aınillardan biri da P1astı'k rnaışat . tulla t ı d
" "h•ti çirklandiran asas faktorlardan biridir 8 n I arı ır. Plastik tullantılar
f 111u1 • u sah;}da va • • •
atr8 stik tullantıların ıniqdarıııın ilbail artınasıd 8 zıyyatı murakkablaşdiran asas
ırıacıaıtl p a t"krar emalı prosesi h--yata k . ~lr.' u problemin qarşısını almaq uçiın plastik
1
tuııantıtarın I rdan
"'
imtina edir.
"' cçırı ır. B • "I
azı o kalar ısa •
tamamila plastik
blaşdırma a . . . . . ..
qaHa!-hazırda ıqtısadı, sıyası, ..texnotoıı .· . . va digar sababl ar d an dunya .. . ..
ahalısının 5O%-dan çoxu
dhar1arda maskunlaşıb d..va bu"lk gostaı ıcının 2O5O-ciita qad 7007,
. ar 0-a qadar artacagı • ehtımal
. olunur
r u sababdan qabaqcı I unya fık o a
d"
1arı beynalxalq taşkilatların da d t ••1
as ayı ı a artan şaharlaşmanın • yol•
B ı
açacağı eko 0 11•.. demoqra
• ı va ıgar probl ı •
. e~ arın qarşısını almaq uçun iqtisadi inkişafı va atraf
·h·t
ırıu ı arasında tarazlıgı qoruyan
. dayaıııqlı
. . ınkışaf. modellarini tatbiq et maya ça1ışır.
d
(Qeydetmak lazım ır kı, har bır ınsan fordı olaraq atmosferin qorunmasına töhfa vera bilmasa
da,dövlatsaviyyasinda tadbirlarin görülnıasi zaruridir.)
------------~
_Hansı cümla matn_ingir!ş va a_sashis_~alar'.nial~qal.ındira bilar?

21A)Buda öz növbasında umunıı ekolo]! vazıyyatın gargin olmasını tayin edir.
B)Atmosferbiosferin va onun bütün canlı alanıinin faaliyyati üçün asas atraf muhit amili sayılır.
C)İri şaharlarda havanın yüksak çirklaııma daracasi qeyda alınıb.
D)Atmosferiçirklandiran asas nıanbalar tabii va antropogen olaraq qruplaşdırılır.
E)Ölkamizdaatmosfer havasının çirklannıasina qarşı tadbirlar daim diqqat markazinda olmuşdur.
ıı. "Böyükarazili meşalar küt/avi suratda mahvedilir vayandırılır'' cümlasini işara qoyulmuş hansı
hissayaartırmaqla matni genişlandirnıak olar?
A)■ B) V C) n O) O E) ô.
23.Matninüslubunun saciyyavi xüsusiyyatidir:

1.Macazimanalı sözlara heç bir halda rast galinmir.
2.Terminlardan geniş istifada edilir.
3.Aydın va anlaşıqlı dildadir.
4.Kütlaviinformasiya vasitalarinin dilidir.
5.Standart formalardan istifada edilir. E) 2, 5
A)1, 2, S B) 3, 4 C) 1, 2 D) 1, 3, 4
24, Matnaasasan uyğuııluğu müayyan edin.

1.Proqnozdur.
2.Faktdır.
a.atmosferin çirklanmasi
b.Avrostandartların tatbiqi
c.dahaciddi su qıtlığının yaranması
d.Plastiktullantıların miqdarının artması
e.şaharlarda maskunlaşmanın 70 %-a qadar artması C) 1-c, d; 2-a, b
A)1-a; 2-b, c B) 1-c, e; 2-a, b, d
D)1-c,e; 2-a, b E) ı-c; 2-a, d
339
Nadır
ovTunJ:av..AbdııJl olzlu_
Ycnı lJh<,ıl pı oqı .ıını (ku, ıkuluın
RM Naşrıyyall ~
25. M.>tnaa asan hansı fikıryanlışdır? k l.ı'-nı,ısı ckoloıı problcınlJr.ı <;,>bJbolc1bıl,ıı
1 d daha çox mas un .,
A) insanların şahar ar a . ki dıran Js.ıs f<ıkloıl<ııd<ın bırıdıı
1 t •af nıuhıtı çır Jn
B) Pla tık tullantı ara ı l d;ı bıı sıı <Iışl.ır goı ulur
1 • roblemların hallı ıstıqc1nı ın
C) Eko oıı P • f d"' edılnı ısı v<ıcıb .ınııldıı.
. ı dan q;ınaal 1a ıslı a v '
D) Tabıı rcsurs ar k loıı nroblcnılJıl,ı nJlıc,ıl,ııınııı
E) ahalının demoqrafik artımı c o ,,
26. Matnda tüııd-qara h;ırn.ırla veril mi~ sozun q<ıı ~ılıgıııı Y<ı1.ııı.
• nd"'., ı,-." 111111 ...

27. Matnda abzasIarın bırı •bza 111mJ1nıunu ılJ b<ıglı olm,ıyaıı cuml,ı l}IJnnıı}dır.11,ımın
cumlani aşağıdan yazın va hansı abzasaartırılmalı oldugunu qcyd edın.
28. Matna asasancadvali tamamlayın.

Sabalı Natlca
Plastik qabların
takrar emalı uçun
mexanizınlar tatbiq edilir.
7
Har il dünya üzra sanaye müasissalari bir
milyon ton toz va digar zararli maddalar
..istehsar edir.
29. Şaxsi qanaatlariniza va tacrübalariniza asasan matnin sonuncu cümlasinda verilmiş fikrin yanlış
olduğunu iki faktla asaslandırın.
30. Matna asasancadvali tamamlayın
1.
Tabii sarvatlar tükanmaz deyi/.
2.
. "ınılani mü yyan edin:
barı1 et
z_Feıh_xa. bayaqaşıb bağlar arasında yox oldu.
Aloıvaı ~a I san in bildiyin kimi insan deyi!.
Bl avaı y d • ·ı· b d •
i asiı bir uşaq ol ugu ı ın u vaxtın a aynındaki qad.ık paltardan halli idi.
ClyY b ynunda hardansa ald ctdiyi bir şal yaylıq var idi.
Dlonun o . .
.. .. "lar çoxyorgun deyıllar.
Elooyuşçu
. /arhavalı ağalar, baylar,

3• Gazır ..
alı ırqan-tarda ııaxırçı, ııokar. (A. aıasgar)
Ç ş ~d~ hansı cümla üzvü hamcinsdir?
Nümuna"
A)tamamlıq B) mübtada C) xabar D) tayin E) zarflik
.Verilmiş nümunadaki ta beli mürakkab cümlani sadalaşdirdikda budaq cümla hansı cümla üzvü
4
v.ızifasinda çıxış edar?
Buqala,bizim qala,
Hamişa bizim qala.
Tikmadimözüm qalam,
Tikdimki, izim qala.
Altamamlıq 8) sabah zarfliyi C) maqsad zarfliyi
D)xabar E) zaman zarfliyi
5.Altından xatt çakilmiş sözlar niya omonim deyi/?

Nicııtz.. imtahandan yüksak bal topladı.
Aydananasına llH.Sliz.
gülü aldı.
Aldeyilişi müxtalif olduğu üçün
B)müxtalifmanalar ifada etdiyi üçün
C)sinonimsözlar olduğu üçün
D)vurğuları farqli olduğu üçün
E)eynimana ifada etdiklari üçün
6,Verilrni.. . d il ·ını müayyan edin

ş sozlarda nöqtalarin ye rina yazılacaq hartların ar ıcı ıg
m ...c...ra, ki ... .../k, sah ...an, /a...ı...a. 7-a
A)3,7 6 1-v; 2-h 3-a; 4-y; 5-r; 6-p~ 6 1 4 2
3
Dl3 ' 'S, l, 2, 4 8)7, 3, 6, 5, 1, 2, 4 C) 7, • ' ' ' '
, 7, S,6, 1, 4, 2
E) 7, 3, 5, 6, 1, 2, 4
;:::--___ ____ ~~~~~--------------;3~41
..,.ırov 1'
ııncay Abdulla oğlu
Yeni tdh ıl proqramı (kurı ·uı
~~:__~~----------~-.:=:-:::::~
J,.\1 \ ti
b-0 luga • tı--r
., I v.ızıl a, ozun yazılışı do· ru olarJ.
C) ehtı Y t
~
B)
E)
. zl n han'1, .. q upuna aıddır?

8 • Jzir, tamu ~ C) neologızmlara
B d alektlar.:ı
.\) rm n 1 r;}
L) al nma sozlara
D) un 1 r;} •
d k, cıngıltılı samıtla başlayıb kar amitla bıtan soz ahnar'

9 il nsı vanantda h rfl nn vennı yışsa O) aRZaRG E) aKIP
A) p ·O B R FZI C) O ABI
. d h 1-.verılmış sozun mubtada olduğunu amınlıkla demak olar?

1 O il r lu tun -qara ar 11ar"'
,J.ı
A) H ron ıdu u m,ıkanı bır da gozdan keçırdı
B) odır t.ır ntılan gıılatmışdı
l) Mehnbon n .rnlaı la unsıyyat qura bılırdı.
D Bızım H.l ı qalıb
ı Jr d k Kamı/ adaml,ırdan uzaq gazır.
MJtnı dıqqat/.ı oxuyun va 11-20-cı tapşınqları matn a asında cavablandırın.
aDALiHLI SEÇiM
Q~dırn z.arnanlarda bır padşah var ıdı. Onun bır oğlu olsa da, olmuşdu. Padşah artıq qocalmışdı,
,mcaq oz yerına qoymağa varı ı yox ıdı. Bu da padşahı çox narahat edırdı. Bır gun padşah vaı.ırına
t p~ınr ki. halallığı ıla tanınan 40 nafarı saraya yığ ın. Onlardan bırıni ozuna varıs seçacak. Yazır çox
axunr. nJh.ıyJt, 40 naforı ç.ığırır Padşah onlara deyır·
- Sı:un h,ffJnıza bır gut toxumu veracayam Kını qırx guna o toxumu akıb gözal gullar yetışdırsa,
m~nırn v.arı ırn olacaq Bunu deyıb padşah vazırına tapşırır kı, toxumları paylasın. Hara oı toxum
pilyını ;ılıb t'\'lllJ rollanır
Bu ad.ı.ml.ırın ar.ı ında çox k.ı·ıb bır oğlan var ıdı. Kandda hamının hörmatıni qazanmışdı. Heç
kımın ınalııı.1 ıoz dıkm()t. hamışa zahmatla ruzısını qazanardı O qadar yaxşı adam idı kı, tacırl.ır
JIJı J gt'd,mdJ pull.ıı mı gatırıb onun evinda amanat qoyurdular.
Oil.ın evJ galıb JhvJIJtı Jna ına danışır va gut toxumunu dibçaya basdırıb su tokur. Beş gun
kt'f,-ır. oıı gun kt'f,ır. bır .ıy keçır to,um cucarmır kı, cucarmır. Nahayat, vaxt tamam olur. Vazınn
"('dıyı ;ıd.ı.ml.ı.r hara ı qoltuğunda bır dıbçak gul saraya uz tuturlar.
Oğlan \·o mayus halda oı dıbçayına baxıb anasına deyir:
- Ay .ın.a. mandan p.ıdş.ıh olmadı Padşahın huzuruna gedib biabır olmaqdansa, heç getmas.ım,
ıu~ yuşıdır.
Anası d~yır.
- Qam y~ma, otlum. All.ıhın hokmu bela ımış. Amma saraya getmayin maslahatdir. Yoxsa
:::: bun~ ho~ıatsızlık kimi başa duşar. Ham da getsan, heç olmasa, bilarlk ki, galacak
ımız m o ac.1q.Ananın sozlari oğlanın ağlına batır
l O, dtbçayt g()turub saraya dna.., il • ·· d
&6z.al -•ı dt..,_ld , ... yo anır. 11Galib saraya giranda görür ki, 39 nafar bir-bınn an
... il\-• art lla artıq buradadır ili 0-'I b t,aşını
1fatı salır Her kas ozıül dlbça • 6 an camaatdan utandığından lap arxada dayanı
Padşah ı.... dt..._uı"" b ytnl növba lla padşaha göstarlr. iV Nahayat növba çatır oğlana. V
uut U\-•.1• ... ru soruşur: '
·hı sanın &(lllann hanı?
- $alı sa&
olsun.mannaqadarçalJfCl
Pıdfah rıbat nafas• ıbb deylr: ıın. ammaıüllar bltmadt.
~34~2 =======-=-=-=-=====-=--=-=-=--=-= l'J ..l,r-u T"n""\I Ah dJU

(la oğlıı
ıııı (kuı ıkulunı) uzrJ
roqra
tahsilp RMN,ışrıyyatı
ye01
at ,nan artıq varisimi tapdım. Bax o boş dibçakli ,.
A.ı caına ' 0ıs1an manim varisi dl ..
, N . rarkan ·········•••••••••••••••••••••••
.... Takca o, yalana al t d .. m r. l"lan
sıza ve a ma ı, o, durüst va h ı ı d
ıoıııpıları "b içinda oğlana taraf boylandı. aııarinda güllar olanı b a a a amdır.
kastaaccu ar Isa aşlarını aşağı salmışdılar
~ .
. yg·unluğu mu.ıyyon edin.
dvaıd.ıkı u
1 ı.C
3
Doğru
Yanlış
alı sonda maqsadiııa çatır.
J. podş 3. O,ğloıı oııo\·ının mas/ahali/la boş dibçakla
Qırx ııafariıı /ıcımısı gozal 9ullar rnrayo 9edır.
2
• yetışclimıışdi. 1-.~ğlon padşahııı qazabindançox qorxduğu
\ uçun padşalıın yanına 9etmak isramır.
B) 2, 3 C) 3, 4 O) 1, 4 E) 2, 4
A)1.2
dakiobrazların ziddiyyat taşkil edan xüsusiyyatlarini muayyanlaşdirib yazın

12.Matn . .. . .. •
ı. zahnıatkeşlik 2. tan ballık 3. duzgunluk
4_yalançılıq 5. azmkarlıq
A)I,2 8)3, 4 C)3, 5 D) 2, 5 E) 1, 4
mazmununu nazara alaraq cadvaldaki uyğunsuzluğu müayyan edin.

13.Matnin
1 Padşah Oğlan 39 nafar l
ı. Müdrikadam çatin anlarda 3. Dürüstlük insanda an 5.Dünyadainsanıançox
doğru seçim etmayi yaxşı sanatdir. utandıran şey yalanın uza
bacarandır. 4. Özüna qarşı dürüst çıxmasıdır.
2.Ağıllı adam öz sahvindan olmayan başqasına qarşı da 6. Yalanayaq tutar, ancaq
\ naticaçıxarmağı bacarandır. ola bilmaz. yerimaz.
1 1
A)2,4, 5 B) 1, 3, 4 C) 2, 4 O) 1, 4 E) 3, 4, 5
14.'Harkasmeydanayığılıb baş veranlara ta maşa edirdi" cümlasi matnda Roma raqamlari qoyulan
hansı hissayaartırılsa, matnin tarkib hissalari arasında alaqa pozulmaz?
A)1 B) il C) lll O) iV E) V
15
• Matninasashissasina aid olmayan fikri müayyan edin.
A)Padşah öz varisini seçir.
B)Anaoğluna maslahat verir
C)8 •
D :ş qahramanın xarakterik xüsusiyyatlari açılır.
E))Oglangüllar yetişmadiyina göra taassüflanir.
VazirinseÇd'ıyı• adamlar saraya yollanırlar.
16• Matnaas
asan klasteri tamamlayın.
~~
- _[ - L -~~\J I .....J
ı
... ...
343
-
--~--------------Y_,•r_ıı_t_.ı_h_ı_lı~ıı-o~q~•u_ı~ıı~ı(~k:.::.:,urkı
RMN,ı~rıyy.ıll - - ~
1 c noqt 1.11qoyulnnı) hı ,1111 t,ını ııııl ıyırı tr
J 7. Mıtnın nı,ıımununıı n,ıı,ır,ı ,ı JrJ l
18. Matn,ı • <,a\,ın r,ıdv,ılı tJnı,ımlayııı

s-ı, Probl~m Prnhlmıln h.ılll
19. Qarşısında ■ ı~ar,1\1 qnyulııııış o:ı :ı, ı ınıl 1 ch.ıll t,ını 11111.ıyııı (C ,dv,,I ıı rnııv ıflq n,ı ınl
ışar.:ısını qoyun)
Heqlqlmanada MiKJZI man.ad.a Farqll m.111,ıd.ı
lşlenmlşdlr. lşlanmlşdlr. (H~lqidlrsa, macazı; macJııdır,;,ı, h.>qlql)cuml,,d., 1$1.ıdın.
ıo. HDurustlukhar hansı bır uğurun t.lmal daşıdır, onsut 9uvJn vJ ışları normJk bcıccırı/ıı movcuıl d1J1l·
aforizmini matnııı mazmunu ıla alaqalandırın Fıkırl rınııı ıkı-uç cumlJ IIJ ıf,ıd.ı t'dın
Matnı diqqatla oxuyun va 21-30-cu wpşınqları matn asasında cavablandırın
TARİXI PAKT
iNANILMAZ
XIXasrin avvallarinda kasıb bir şodand fenneri bataqlığın yanından keçarak eva qayıdırdı.
1 Blrdan o kimlnsa kömak çağırışlannı eşidir. Fenner darhal kömak üçiJn sas galan tarafa qaçır
va batanbir <>ilanuşağını görür. Oğlan bataqlığın ölüm saçan ağırlığından ıcilas olmağa çalışır, lakin
bu çabalama onu ölüma daha çox yaxınlaşdınrdı. Oğlan qorxu va ümidsizllk içinda qışqınrdı. Fenner
tez bir qalın apc budağı tapıb ehtiyatla ora yaxınlaşır va ağacı batan oğlana uzadır. Oğlan tahlukasll
yera çıxır. O, soyuqdan va hayacandan itllr, göz yaşlannı saxlaya bllmlrdi. Lakin asas bu idi ki,0 xiJal
olmllfdul
-Blza pdek. - deya fermer ona takllf etdl.
D - Sen~ plmelt. paltannı qunıtmaıı, lsinmallAn. ecıı,
- Yoı. Y9X.- ollaıı dedt.- atanı meniıödeytr. O,y&qln, çox narahatdır. Mlnnatdarlıq ifad•
,ııa.Aı lıxllaılıanaa Nan oıı- ıı, l:'aeıhb..,..,_ ııdlr- s.ıı.-tımaıı r.naer oıııa ~
344 bdullaoglu
Nadırov Tuncay A
ocıı,ııııı ( l<ııı ıl<ııluııı) ııı.ı .ı
1 ,.,,ıt·'~ 111111 y,ıxıııl,ı~dıgını ,:oıdu. 1{,ıı l'l,ıd.ın çox '"'<Ivı b h HM N.ı~ı !}'yatı
JI bir k,ıı Jl cll ı ••

·cl,
ı.
' ' "Cyırnll hlr (cntlmen çıxıb ona
a a11 ,,
fıJ I1•, 1 nıl(c1CI ;ıııı 111oı•luımı
, sıı.ını xıı,ı.., ctmı<;ıniz/
.
111
, ourıJll I clcy,, fcı 111('1 (',IV,lh V('I clı.
11
s
Balı, ınJ .:. horrunı ıı,ı q,ıd,ır olattılf/
1
1 nı sız,ı . .. S. ,
_t,1aıı • ;ı cloyınJyın, t ,rn,ı 1ı. ız 111,ınv boı clu dcyil\ınız , k
il i .- X:>trım .. ıııı •
:>k:>llctnıı,, ., ,.un ı ınan h;ır bır normal ınsanın
edaeaY' 1ıa~11in,iııı1., ogluın ın.ın,ı ~ox ,ızızdıı. l?,>dıyınız ınnbl.ıği dcyın.
_yox, d 11•1 bu nıovzu b,ıı ,ıcl,> danı~ın.ıq ıstaınırJm. Scığ olun Fe m k
•1 ,,rııı onun
- r• • ıı
a ' oglu eve1,ıı1 çıxc . • 1 er gelm;ı uçun gcrı dondu.
B uzanıa_ IJusız • 1•11og·ıunuzduı ! qoııaq '>Oı. u>du.
1
V li ferıııcr f.ır.ılıl;ı oglunun b,ışını oxş.ıdı.
M,ııı sızın aparım
8
V- 1~ 'bela cdJk. oglunuzu ozumla Londona onun l"'hs h d
Gaın , ., ı I aqqını o ayım.
- tası kinıı JlicJnahdıı '>,1,oııdc1 bız hugunku hor.>k,ıtl;:ırımız uçun heyıfsilanmnyacak, e man
agaro,aağı . NahJyal, fcrıncr ra1.ıl,ışıı. Pş
oıınaı~cneç~ il kcçdi. Fcrıııcrııı oglu av_v;ıl maktabi, sonra Tibb Unıversıtetinı bıtirdı. Bır muddatdan
enisilinı koşf edan ınsan kıını bu tun dun yada tanındı. Pcnısillın mıkroorqanızmların hayat
~m.ıhsulları asasında işlanib hazırlanmış ilk antıınıkrob d.ırman qrupudur
0
son~a•
raaııyyatı •
(Müharibabaşlamaıdan
·· b h ı · · hamın· varlı
a a ı London
klınıkalarından
ovvol bırına · canabın ağır
satalcamolmuş oğlunu golirmişdilar. Bu dafa hamin ganci xilas edan Fleminqin kaşf etdıyi
rmada
fonisillinoldu. Galacakda "Nobel" mükafatına layiq görülmuş Fleminqin tahsil xarclarıni ödayan
:min varlı kişinin adı
Randolf Çörçill idi. Onun oğlu
isa iki d.lfa Fleminqlar ailasi tarafından
xilas edilmişdi. Bu şaxs sonradan lngiltaranin Baş naziri olmuş Vinston Çörçill idi.
ölumdan o bu
özxatiralarinda da qeyd etmişdi.)
hadisani
zı. Matna
göra hansı fikir doğrudur?
A)İlk abzasdaasasında har iki obrazın xaraktcr va .lmallari bar;ıd;ı t.ısavvur yaranır.
8)Penisillinmüharibadan avval kaşf edilmişdir.
C)Bütünobrazlar yüksak tabaqanin nümayandalaridir.
D)AleksandrFleminq iki dafa Çörçilli ölümdan xilas etmişdir.
E)Fermerinasasmaqsadi oğlunu tahsil almağa göndarmak idi.
• Obrazların nitqina asasan onların uyğun xarakterik xüsusiyyatlarini müayyanlaşdirin.

22
1.-Bizagedak, - deya fermer ona takl if etd i.

- Sansakitlaşmali, pal tarını qurutmalı, isinmalisan. - qayğıkeşlik
ıv
• ox,bilirsiniz, oğlum mana çox azizdir. İstadiyiniz mablaği deyin. -
takbb··rrk
a uru u_ .
h.ır ınsanın ed.ıcayı
3
•Xatrimadaymayin, canab. Siz mana borclu deyilsiniz, çünki man bir normal
harakatiyerina yetirdim. - tamannasızlıq
danışmaq Sağ etinasızlıq
4
·- Mandaha bu mövzu barada istamiram. olun. - .. .
. beIa edak. Man sizin oğlunuzu özüm la Londona aparım, 0 nun tahsil haqqını odayım. -
S.Galin
mınnatdar/ıq
A)l, 3, 5 .
E) 1, 3, 4
8) 2,3,5 C) 2, 3, 4 D) 3, 4
23.Matndam.. • . . .
ırada ilab otarız;:ı daxilinda verilmiş hissa, aslında, ıkı abzas 0
imalıdır. İkinci abzashansı sôz va ya
A) aşlanıalıdır"> B
Budara •8 . . D) Galacakda E) u
) Flemınqın C) Onun
2•·Qa..,.
•-ıısıııcta R0 ..
. i
bütün sözlar haqıq man
ada işl.ınmişdir?
A)il, Ilı ına raqamlari qoyulmuş hansı cumlal.ırd a iV
B) 1 iV V D) ili V E) I, ili,
~ '·•~ , C) 1,iV ,
~adır0\ı~
345
ııııcay Ab
dulla oğlu
RM aşrıyyall Ycnı Lahsil proqram (k .
ı urıkuıu
Ilı) ut.r,ı
25. Cadvala asasan uyğunsuzluğu muayyan edin.
Ehtlmaldır
-~----~- Faktdır
1. Fleminq Londonda tahsıl almışdır. 4. Penısillinin k.l5fı Fleminqin l"I· b
";ı ;ılık
2. V.Çorçıll xastalanarkan İngiltaranin Baş illarind.ln sonra baş vermi5dir.
nazirı idi. 5. Hadis.ılar XIX asrda ba5 vcrmi d.ır.
5
3. Fleminq penisillini kaşf etdiyi üçun
"Nobel" mukafatına layiq görülmüşdür.
A)l,2 8)2,4 C)1,4 D) yalnız 1 E) 1, 3
26. Klasleri tamamlayan iki fakt yazın.
1 Aleksandr Fleminq
1 1
aslan şotland olmuşdur.
27. Matnda işlanmiş cümlalardan birinin matnla mazmun va üslubca alaqasi zaifdir. Hamin cümlani
müayyanlaşdirib aşağıdan yazın.
28. "Hadisalarin baş verdiyi dövrda mövcud camiyyatda hala müasir avtomobillardan istifada edilmirdi"
fikrini asaslandırın.
----
MQddaa MQddaanı dastaklayan

/alet
1. Bahs olunan camiyyatda döv/at bütün tahsil

xarclarini qarşılamırdı.
2. Randa/[ öv/adına edilanyaxşılığı unutmur.
------------------------------~
----;
Abdullao
346 Nadirov Tuncay
( kur ıkuluın) u1r.>
roqı,ım~•~~----------------------
..,,r.ı~ RM ,l)rıyy.ııı
~
ecdı 1 bııtıın JmJI/Jı 9cc Lc7 galıb oıunu
tapır· aforıLmlnı mJtnın mt11munu ıl
·/ıı oııın ır1Jrını7l J7t ıkı uç rnml ılJ ıfJd,ı cdın
JO· dırın Fık
1IJqJl.ın
=-----oıtu - -------------------------~3~4~7
'T1111cay Abdulla
~R~M~N~a~ş~rı~·yy~at~ı__________________ Y_e_n_i ..:..p_ro_q..!..r...::.a~m.:.:ı~(::_:kurikulumı .
t_a_h_s_il
.
BURAXILIŞ ÜMUMİ SINAQIMTAHANI- 49
~
1. Nümunada hansı norma(lar) pozulmuşdur?
Nadir 9özallarda bu parda, bu rang,
Can dustaq olanda gular mi iirak?
A) leksik norma 8) qrammalik norma
C) fonetik va qrammatik norma D) leksik va qrammatik norma
E) fonetik va \eksik norma
2. Tarkibinda bağlayıcı
olan cümlalari seçin:
ı. Qıza qarşı xoş davranır, har gün an \aziz yemaklari bişırir, o cümladan har dafa onun ycmayina
bir damcı zahar qatır.
2. Niya çölda gazirsan ki, geca deyi\?
3. İbrahim bay Mirza Kazım bayla dost olmuşdur.
4. 8azan insanlar haqiqati eşitmayi sevmirlar, odur ki qaranquşun son sözü adamı ozundan çıxardı.
5. Qonşunun birinda xasta qoca, körpa uşaqlar, o birinda isa özlarini xilas ctmaya fiziki gucu olanlar
var idi.
A) 2, 3, 4 8) 1, 3, 5 C) 2, 4, 5 D) 1, 2, 4 E) 1, 4, 5
3. Hansı nümunada heç bir sintaktik alaqa yoxdur?

A) Uşaqlar, fikrimca, artıq gecdir. 8) Uşaqlar, getmak vaxtıdır.
C) Yaqin ki, uşaqlara malumat verilib. O) Uşaqlar, galin tapşırıqları birlikda edak.
E) Yaqin ki, bu gün galmayacaklar.
4. Feillarla bağlı cadvaldaki fıkirlardan doğru olanın qarşısındakı xana qara, yanlış olanın qarşısındakı
xana ağ rangda olmalıdır. Hansı variantda uyğunluq pozulub?
A) Eyni söz cümla daxilinda ham subyekt, ham da obyekt ola bilmaz.
8) Kökü başqa nitq hissasi olan istanilan feil malum növda olur.
C) "Oxunmaq" va "oxunulmaq" sözlarinin har ikisi machul növdadir.
D) "Deyi/" sözü tasriflanan feillarla da işlana bilar.
E) "İdi", "imiş", "isa" hissaciklari üçün feili bağlama ila işlana bilma ortaq cahatdir.
5. Hansı cümlada ilk söz yalnız isim kimi düşünüla bilar?

A) Azad yaşamağa çalışırdı. 8) Karpici maşının üstüna qoyub?
C) Aqil adamlardan uzaq gazirdi? D) Elektrik haqda malumatın varını?
E) Gözaldirmi galan?
6. Cadvaldaki birlaşmalar Hismi-felli-lsmi-feili-ismi" kimi sıralanmalıdır. Neça maqamda şart

pozulub?
a. usaqlannoxuyanı
b. sanın edacaklarln
C. onlann w
~
d. qallbindedUdarl
~
e. wtannamina
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
348 dulla oğlu

Nadirov Tuncay Ab
() qıııq, baLaııq
, t olub olm.ıtlıgını Jınınlıkl ı d •n1 k 1

nı 1•d·1 7 11 • o arı
l
v. 1,ıııı •10 ,ıı.v,ıl ,.ını ,onı~dum B) 1şd.ın \on d
~ ._ rd,ın ~ııııı ,ı
:ı .v.ı
l'>l ı ·.ınk O) 0
l
ra anışJr an.
qdan dvval ı
d,n J\/ .ıl -...ını .ıb,ır aldım. ı çı. dı.
~ 1ı. 1 h,ıqtl,ı tl,ıh,ı ço fıkıı· V rılıb?

~ 13 rji ;nJ.r. edJ bılır
' l
~nı/u camurJkk,1bdır
,rum/,mın xJb,m olarsa, mubtoda ifa şaxsagora uzlaş maya bı 1,Jr'.
daı·ışık/ıya maruz qalmır
JIOJI •
Abutun B) h r kas C) ncc;ı? D) na cur? E) iZ
ıo Hanı cuml da ısıııı bırl.ışm.> ıkıncı d r alı uzv yerınd ışl nıb?
A} ı hıtm yan çollardJ tadqıqal işları aparılırdı.
B , duşm.:ının lorp,ıqlarımıza yuruşu cavabsız qalmadı
M~h.ımm.ıd qapını bagladıgına Jmın olduqdan onra ışJ başladı
D lmtJhann.ıtıc.>l.ıı ını açıqlamaq uçun bızı zala topladılar
E) gırdl.ırın bu cur hJvJ l.1çalışma ına urakd n eı,ındık
1Jtrıı dıqq,ıt/J oxııyıın va 1 J-20-cı capşırıqlan m,ıtn .ı~mında cavablandınn.
asLxoşeaxTıJK
Gılnlann bırında bir biznesmenin yolu kiçik bir qasab.ıya duşdu Sahllda dayanar.ıq kohn;,,
'1lqdaoturmuş balıqçını seyr etmaya başladı. ı Balıqçı ısa qayıqda oturub bahq ovu ıl.> m.>şğul ıdı.
flıbu vut balıqçı okean ularından çox boyuk bir tunes balığını ovlayır. Tunes balıq sanayesınd.ı
ıım rol oynayır. Balıqçı daha sonra ovu yekunlaşdıraraq eva getmaya hazırlaşır Bizne men
)'i yax.ınlaşıb bu uğur munasıbatila onu tahrik edir va soruşur kı, bela bır balığı tutmaq uçun
~n~q·-..ı
""_.rvaxt lazım oldu?
• Bır-ıki saat, - deya b.ılıqçı cavab verdi.
8llll'Smentaacublandı:
R..ıı,-~iya burada bir az da
·B~ qalıb daha çox balıq tutmağa çalışmadın.'
--f\l cavabverdi:
il- Bumana va aılama bugunlük bas edar, senyor •
8tznts
. ~ menyena sual verdi:
-~" qalan bütun gunü na ila maşğul olursan?
-n-.L a ~ 6ıuma vaxt ayınram - deya bahqçı cavabverclL ..t diiZ etmil'PI\· Man
'"""lOIada '
ı..~aın balıq 6ııiffla
-......._ d yt m ki. san heç na,•
msan, man bunu sana ona göra e ra _ n ...,nü tutar va dahi
~- ~ har şeyim var. Sanın yerinda olsaydım, butil •-·
. lıı Cllyıq alardım.
~ra? - deya balıqçı dedi. ~ ~ tıb blrDIP.,..., m
--!!_buqayıqla daha çoxbalıq tuta bll,:ers8ft.:::;:.:.---~- -----------=-::
'---..._
~~ ~
Yeni t;>hsıl proqra
RM NJ}rıyy,ıt ı mı (kurıkuıu
nıı u~.
"'rs"'n ozuna Sonra özüna böyük balıq fabriki açarsan. Oirektor ola -t,
hatta gam1a1a bll" • " • . . . . rsan. So
.. , .1.,0 an galib yetişacak. Fabrıkı bır neça mılyon dollara satıb zangin ol b nraİsa
an çox goz1anı " a ilarsa
Belallkla, ağ güna çıxmış olarsan. n.I\'
_ Bas sonra?_ deya balıqçı sual verdi.
v - Sonra ısa daha işlamak lazım. olmayacaq. Taqaüda .
çıxarsan. Günortaya qad
ar Yatars
ürayin istayanda balıqçılıq edarsan, aılanla vaxt ~eçır~rsa~. Axşamlar dostlarınla gazar, otu arı,
gitara çalarsınız. Balıqçı onu dinladikdan sonra bu sozları dedı: l'tıb
_ Sanin dediyin bu xoşbaxt hayatı man indi, yani gancliyimda yaşayıram, senyor. Bunun üçu
illarlagözlamak naya lazımdır? n
11. Matna a a an han ı fikir doğru deyil?

A) 8alıqçı ozunu xoşbaxt hiss edirdi.
8) 8iznesmenin maslahatlari balıqçı üçün faydalı olur.
C) 8alıqçı sada hayat tarzi keçirirdi.
D) 8alıqçı öz hayatından şikayatlanmirdi.
E) 8iznesmen balıqçıya işini böyütmayi maslahat görür.
12. Matnin mazmunu ila bağlı olan aforizmlari müayyan edin.

1. ası xoşbaxtlik insanın hayata baxışı va düşüncalari ila bağlıdır.
2. Xoşbaxtliyi dadmağın an yaxşı yolu onu paylaşmaqdır.
3. insanın xoşbaxtliyi üçün içindaki işıq yetarli deyil, yaşadığı mühit da işıqlı olmalıdır.
4. Xoşbaxt adamın badbaxta ağıl vermasindan asan na ola bilar.
5. Xoşbaxt adam özünü xoşbaxt hesab edan adamdır.
6. Xoşbaxtliyin asas sirri sahib olduğun işi sevmakdir.
A) 1, 2, 4 8)3, 5, 6 C) 1, 5, 6 D) 2, 3, 4 E) 1, 3, 5
13. Matna asasan balıqçı obrazının xarakterik xüsusiyyatlarini müayyan edin.

1. azmkarlıq 2. gözütoxluq 3. zahmatkeşlik 4. xasislik 5. biganalik
A) 2, 3, 4 B) 2, 3 C) 1, 4, 5 D) 1, 4 E) 2, 3, 5
14. Aşağıdakı cümlalardan hansı ila matnin heç bir tarkib hissasini genişlandirmak olmaz?
A) Na qadar çox çalışsan, galacayin üçün bir o qadar yaxşı olar.
B) Biznesmenin rangi qızardı, o, indi asi xoşbaxtliyin na olduğunu anlamışdı.
C) Bu qadar aziyyat çakmadan daha rahat yaşaya bilarsan.
D) Balıqçı qazabla biznesmena nazar yetirir.
E) O, burada bir balıqçıya rast galir.
15. Matnda qarşısında Roma raqamlari qoyulmuş hansı cümlalarda badii üslubun göstaricisi
işlanmişdir?
A) 1,il B) il, 111 C)IV,V D) il, 111 E) 111,iV
,..
d lla oğlu
laqi)'il 7.i)ırdır. 11;:ımin (.um)·iJnl muayy;m
asan cadvali tamamlayın.

18,~1J
103 3
dİddi,1a;--:=7~--:===--""""iiüciidaaiii~:sia~;;,:-;;;::i::"-----
....---;,..~u·~
. Müddaanı dastaklayanfakt
l
Aıarbaycan
Hadisa/ar
araıisinda baş vermamişdir. ı.
---asasank]asteri tamamlayın.
19.Matna
Biznesmen
Lovğadır.
a o çu mur aforızmını matnin mazmunu ila alaqalandirin.

20.·xoşbaxtrk
1
pulla, var-dövlatl ··ı ··ı - ,. • ••
----~----
-----------
---------------
qq ta oxuyun va 21-30-,u ıopş,,,q/a,o ma1"asosmdoco,mb/ond,c•n
Matni di at
···'
hiqFinlandl
mlarim,,· 'ann anFINLANDIY Uğurlann.,,n
.. TaHSIL
slrri slsTEMI
nadadlr?" - dey• son>ıd•qd• oıarao
ilk
~ !t edbarhdır- ,ıu,ııımıar
Uilli ya maktabl'l •
...,"'"'"""• pe ::"hm,
d
verirlar.
M
Haqiqatan da, burada mii.Ulmllk ,,.,.., hakimlik va
¼ """' diişiin yanaşan ş.,,,ıyyadardlr. ş,g;rdlarl

haqbno, qadar çox niilu,JU. miiqaddas va samimi. iinSlyyatdL
~ ..ıı':."'dan rormaıa,d,nr, ,,.ınd• şagırdlarin g<ındaUk ıu,s,naraqianır,

tiramra
'4on ,..,. "" "'"'"'
iki saat alava vaxt
il• yetkin insaD kimi davrana,
hamçinin onlara çox govandiklarlni
nat1<alariil•
etdlrtriar-
lı,. ltoı, :.,

~-
:,.:,:_,:....a-...:....--,:_.---.--...----------------'
onlarla mwrtallf movzuda söhbad•r t<eç1riri8'• 351
HM N,ı)ı lyy,111 ---~-- Yı•ııl 1 ,lı•,11111 ıııp .ıı,II (I•
111I1-ı,1
ıı,,,J ,,,,
ıı Flnl,ıııdly,ııl.ı tııh•,11,ı xıı·,ıı•,11,, ılıı ııxıııııııjl,ı ı,oyıık ıırı.1111 v,,, 111, ıı,1 ,ıql,ıı 1
' il ı,,Jı,ıı
olk ınln nııılyyııtlıı v,, ,ıll,ııılıı ı,ı•lorltı•t 11111•,,ıl,ılııı lııclıııııllı llıı •ııılı,ılııl,,ıııllı 1,1 "' I ' ••lı,ı.,\
' f ' ı ıııq ,jf lif J
pnı-ıe:,lıı,ı lı,l'l,ıı'l,ııını,N lı,ıl,ı ııı,ıl<t.ılıııq"ıl ıı cllıvı ıl,ııı ıılı,ıııılı 1,,ı1,ııı1., ,ıp,ıı ılıı /Jxıı, ııl.ı, ı,ıı,. 1ırl, I
Flııl,ıııdly.ıd,ı ıılı.ıllıılıı hOyıık lıl•,•,.ı•,I kll,ılıx,111,ıl.11 ,ı ,ılıııııı,ıllı 11111 ,ııl., ,,, 1,ı J11.. .,,1,l,ı il ,t ,,ı,,,,
1
1 1111
,ıdamb,1~111,1 oxıııı,ııı l<lt.ılıl.11111 •..ıyı 'i7 dlı. l)ııııy,ıy.ı g,ılıııı lı,ıı ııı,.ıfı,ı ılııvl,,ı ı. 11 ,lııııl ' 11.,
lı,Hllyy,ı p,ıkeılıılıı l~·lııcl,ı 111111I,ıq lılı idi.ıh olııı.
'" v,,,11.,,,
111 Flııl,ıııdiy.ıcl,ı lıııtuıı u~,ıql.ıı ,ı lı,ıı .ılı,ıı l,ıll',11 vı•ı 111, Jllııl.ıı 111,1111 ''lı,ı, ,11 ııı•,ıı, ıl•
" 1 1 1 1 1
.ıııl,ıyışı yuxdııı. "I 1.ır bir ll),ıq cl.ıy,ırllıllı pı lıı•, p "" .ı• ..ı•, .ııı.ıı .ıq ıııı "' ,ı ,ıı dl y,,11 .,, ılı, It• ' ı••v.ıııı··
'
' ıı,1I
,,11.,lf
ş,ıglrdlori uçuıı ııı.ıı\ıqlı doı \ ın\1111111111:ıı I h,1·1.11 l.1111,ıqcl.ı pı ..,.,lı.ıı dıı l,ıı l Lıı.ıııl 1 1,1 1 .,,
• il ,ııı,ıı, ıı
clJr\I11<1,ırd,ııı htıf.ıd,ıd,ı y('ııl y,ııı,ı~ııı,ıl,ıı ııı t.ıılılq olııııııı.l'.ı lı,ıı .,cl,ı 111I11.ıHı .ıl. 11 ,,,ıJı, / I '' .,
' . 1• )ı •ıııııı
cvlJrınd,>kl kııııl lılı,:, L'd,111 ~:ıgıı cll,ıı lııı,H 1111<, lı.ı,:ı,.ı l,ıııılı.liyl v.ı l<lt,dıx,ııı,, I•11.111 yı•ı ,.
• 11,ı, 1.,,,,1
paylanm,ı:,ı kimi bazl olıd,ıllkl;ıı ı ozl,ııl yı•ı lıı., yı·t lı lı l,ıı llı-I,ılll<l.ı, ıı•1 ,ıql.ır d,ı ırı.,lıı.ılı,ı lı,ılılıfır
r, J ,ıı lrııı•
olur. '
iV FlnlandiyJnın olda •ldlyl ınııv,ılf,ıqlyy.ıtlıı ,ır ı<,ı·.ıııd,ı dııı ,,ıı dlJ:,ıı .ılı,ırıııyy.,ılı ,ırrııl ıl.ı l,ılı,ı
si~lcmind::ıkl "Slsu" sııılayı~ıdır.
I
llıı ollwıılıı ııı,Hl.ıııl xıı•,ıı•,lyy,ıtl ",ızrıı, ı .ı•,.ıı ,ıl v.. ' ,·• 1ı ı 1(r, 1lf/4I
clmam;,k" manal,ırııı,ı g,ıl;ııı "Sl\u" ,ozuııd,ı lf.ıd,ı ı•dllıııl,dlı. M,111 I ,ılıl,ıı d,ı •,,ııı,ıııll,,r .1 ııv,ıır
qazanmağııı çalışq.ınlıij.ı v;ı ,ıznı;ı h,ıglı oldu~u du~unrn,I.ı~ıl,ııııı.
V Fin t;,hsll sisteminin l;ırqli c;ıhullarlııd;ın biri d:ı odur kı, l,ılı•,ılırı ııı, r, ılı ,ıııırııl.,
moktoblordo uşaqların hlllkl->rlnln qlyııı;ıtlnndlrllnıasl, ümumlyy:ıtl.ı, lı,ıy;ıL,ı h•ı,ırılrnır Y,ılnıı hır
mi.itlaq test vardır ki, bi.ıti.in uşaqlar 16 yaşın,, çatanda bu ımtahandan k(•r,ırl:ır. IJ,ıy,ırl,ırıdırrn.,~
i.içi.in ilin sonunda lmtahan vcrllmlr. Şaglrdl;ır mu;ılllmlarln hazırladıqları ~u;ıll,ırla rJ:ıy:ırl.ırıdırılır
Burada isa uşaqları test imtahanıııa hazırlamaqdan daha çox tamamlla oyr:ıtm:ı prın•,ıpı holıırndır
lmtahan zamanı isa uşaqlar ist->nilon manb->d->nlstlfad.i eda bll;ırl.ır. M.ıqsad ç:ıtlnlıyın ohd.,·,ınd:,n
galmak üçün doğru manbad;,n istifada ctmoyl öyrntm;ıkdlr. Flnland lyada m(wlllmlar u~aqları
doğru tahlil edarak onların fordi qabiliyyatlarlni görür v;ı bu fardillkl;ıri daha da inkl~af c:tdır:,n
tahsil verirlar. Yaradıcılıq qabiliyy;ıtl;ırlni va bacarıqlarını nümayi5 ctdirm->k uçun d,ıst.ıkl;,n;,n
şaglrdlar öyranlr, araşdırır, düşünür, yazır va taqdim edlrlor. Bel;ı ki, n->zariyy;ıya v,ı ;ızb:ırçilıya
söykanan bir tahsil yerina, tarnarnila sarbast düşün maya lstlqamatlanan tahsil verilir.
21. Hansı fikir matnin ilk abzasındakı

fikirlari ümumilaşdira bilmaz?
A) Müallimlardan işganca
görmayan hayatda zülm çak.:ır.
B) Müallim bir şama banzar, özünü aridarak başqalarına işıq vcr->r.
C) Yaxşı müallim olmaq üçün öyratdiklarinizi sevmalisiniz.
D) ası müallim qarşısındakı şagirdlara hörmatla yanaşan va asi şaxsiyyat yetişdiran 5axslardir.
E) Müallim bir memar va ya mühandisdir ki, insanların düşüncalarini, ağlını düzaldir.
22. Matna asasan hansı fikir doğru deyi/?

A) Fin tahsil sisteminda şagirdlara fardi yanaşılır.
B) Şagirdlar müstaqil düşünmaya istiqamatlandirilir.
C) Şagirdlar müallimlarin hazırladıqları suallarla dayarlandirillr.
D) Müallimlarin asas vazifasi şagirdlari test imtahanına hazırlamaqdır.
E) Şagirdlar doğru manbalardan istifadaya yönlandirilir.
bdulla oğlu
352 Nadlrov Tuncay A
.,
I pıııtl 1.·11 111 ll-.ıırıkııhıııı) IIZI\) RM Naşrıyyatı
.,,ı ,.,ıı~ı 1 .
\' l ıı.ı 111,ğıııı gJ aıı ıııınııın, nı muay an cclın.
u,hı ııı •
ı.,11 1111
! J•
1111 ı1.,,ııı
• ııır ,·a • v
ı,ıhsıl .ılnı,ıq huqııqıı v,ırdır.
ı} 11 •' ,·r Respııblık,1 sıııd.ı ıınıJ Jn cdilıııış l hsilJlnıa forııı.1ları rarrıvasında evda whsıl va
1
ı ,r1ı.ı •111 ' ,
~l11 ' I ·ıl 1 ,,,kıl olıııı,1 bılar
rıh ı.ı ,~ ' . . .
. ';',,ı-ı,,hlılJl'IIIIIL ile •ııJl:-..ılq Uııı Olııııpı,ıdasıııda iştirak uçun yol.ı duşdular.
,ıh ,•ı' ıı~ 11 " • •

ll . ,,/ıı'ıııı qıız,ıl gııııları,
• . . .
Ol· ı//ıırı 1111Jııırdnsıııız ız? (M.Dılb.ızı)
a:ır ,ıJI/. L ' • . •
'l. Respublıka ınd.ı t.>h ıl sıstcnıı duny.>vixarakter daşıyır
ElA1,ır1ı.1 '111 •
oradafiıı ıışnqlnrı nıııallımlarıııı ata-anaları kimı çox sevirlar•cumlası ila matnın hansı
zı sııııo g .
ge nışlandırm.>k olar.
1
bı.ısıııı
J B)ll C)lll D)IV E)V
Al1
tııda altından
xatt çakilmiş cümladaki fikri ümumilaşdira bi/m;ız?
25, 1a
A)casarat heç bir halın sar ıda bilmayacayi enerji manbayi, mukam mal irada quvvasidir.
B)Sahiligozdan itirmaya casarat etmadikca insan yeni okeanlar kaşf eda bilmaz.
C)Xoşbaxtliyin yolu casarat va qatiyyatdan keçir.
D)Casaratva irada insanı zafara aparır.
E)insanın haqiqi casarat fala kat vaxtı ı'iza çıxır.
26.Matninson abzası iki abzas şaklinda ayrılsa, ikinci abzas hansı sözla başlamalıdır?
27.Matndatünd-qara harflarla verilmiş sözün qarşıhğını yazın.
28•Matn;ı asasan cadvali tamamlayın.

Natiaı
Sabab
Finlandiyada ahalinin höyük hissasi

kitabxanalara abunadir.
Uşaqlarda maktaba bağlıhq yaranır.
~-------------~ '!unca
YAbdullaoAlu
353
:R...:'-i:...'-.:.::.:::.:.":.!1.:..1l~ı
.:. __________________ e_n_ı_ta_h_ıl..!..p_r___
\_' oq~r:..:a:.:.:m::ı~(~ku~
n rulıun) ~
alannı n dord banddan ıb.:ırat plan yazın. ~
-
29 "1 tn n bôtun ta bh hata ed
30. Maı n a.sas.)n·o.,rs/,m -oxşı oxumayan va zaıf natıca gostaran şagirdlar maktablcmian
----
U/oqlosdın/ır· fi 'nnın anlış olduğunu ubut edın.
Nadirov TuncayAb(lullaoıtıı
,ıı_ı(~kt~ıı..:;·ık:,:.;t::..ıl_u_ın.,_)_u_7 _ı,_>
_________________ ....'.:R~M'.'.....'...:N~,>1."r'...'.ılz.:'~ıtı
.0qı,ın~ ,
Jıısıl pı
ı-eııı 1 UURAXILIŞ ÜMUMISINAQIMTAHANI
- 50
f nctik t,ılılılınJ ,ıiddir:
•fcılıJllll O
•ç~ıJır 'k 1ıcc,ıd,ı duşunıııvk ol,ır.
1· •ğusıınu ı ı
vııı tJlaffuz olunur.
{il d J kııttı ,okilçisi t.JIJffuzdJ dJyi~mır.
e)/Çıı 1 1
kı ı,ını,ın y . . •
C)lıı dI fıyyJt d,ıyişıklıyı b,ış vcrmır.
ta keY 1 •
D) otc . cingiltili q.ırşılıgı ışl;:ınıb.
aınıııııın
E)CS•
odo halı d;ıqiq o/mayaıı ı,;1111 vM'l

sı ıııınıuıı
ı. H311 dan barı yagan qar yeri-yurdu ag ortuy,ı hurıııııu~du
A)oıınan . ,
8)uıgos" t ~rirsaıı • astaı ıst,ıyır.
·IJ~nuşaq!arla dostlaşdı.
C)Mchrı " . .
. ctdan Qarabaga daır xcyh matcrı,ıl tapdım.
D)ınıerıı
E)it sıınıuyü tapıb.
_Hansı sozünkökunuıı avazlik olduğunu d;,qiqlikl;ı dem.ık olmur?

3 A)nıanan B) sansız C) kims;,sız D) bizlar E) fılanıncı
4.Sualiarasinin
tg_puıutmaq
aCI • I l]!E!I.!!!J..
ı. Macazi manalıdır.
2.Sözbirlaşm.ısidir.
3.Tarafüıri birlikda cümla üzvü olur.
4.clsastarafı masdarla ifada olunub.
5.Feilibirlaşmad ir.
A)l,4 B) 2, 3, 5 C) yalnız 3 D) 2, 3 E) 3, 4
S.'Vaqifdanışarkan onun nitqini tarcüman taxtınyanında durmuş po/kovnik Burnaşova tarcuma edırdıH
(Y.V.Çamanzaminli) cümlasinin sin taktik tahlili hansı sxema uyğun galir?
A)mübtada,zarflik, tamamlıq, tayin, tayin, tamamlıq, xabar
B)zarflik,tamamlıq, mübtada, tayin, tayin, tamamlıq, xabar
C)
D)mu"btada, zarflik, tamamlıq, tayin, tayin, mübtada, xabar
E)zarflik,tamamlıq, tayin, tayin, mübtada, xabar
tamamlıq, tamamlıq, tayin, tayin, mübtada, xabar
6,Baş vabudaq cüml .

A)çlXd. ası yanlış göstarilmiş ta beli mürakka b cum
.. 1anı• muayyan
..
ect·ın.
B)lnsa~gın dağ uca olsa, atdığın daş uzaq gedar. Budaq cümla -+ baş cümla.
ciim/azaharli ağac akdiyini O zaman bilar ki, onun meyvasini özüna yedirirlar. Baş cümla +- budaq
~)"1asal~
'-lan bundad
. ır k'ı, b iz bu tadbira uzun müddat hazırlaşmışıq. Baş cum
.. /a +- b ud aq cum
.. Ia.
1
·ı Attıq stayıram
p.,
ne -
• uşaqlar aglamasın. ..
Baş cümla +- budaq cumla.
~atdır ki, biz kömak istayirik. Budaq cümla -+ baş cümla.
idirovr
K!:M~a~ş~r]iyy~a~tı~_________________
R _ta_h_s_il..,_p_r_oq_,_r...:.a...:.m:.:.:ı~(~kurikulun-ıı
Y_e_n_i
- ~
7. Niımunada uzlaşma alaqasi hansı sözlar arasındadır?
Fa/ıla daşıyan dörd maşın süratla uzaqlaşıb ııövbati daya nacağa çatmaq üçün sıx meşaliyin
kanarında gözdaıı itdi.
A) fahla +- gözdan itdi B) dord +-maşın C) maşın gözdan itdi
D) fahla +- daşıyan E) maşın ➔ itdi
8. Cümladan hansı söz çıxarılsa, cümla üzvlarinin sayı artar?

Bu onun yaradıcılığında müstasııa yer tutan tarixi romanlarında da xüsusi qeyd olunmuşdur.
A) Bu B) tarixi C) yaradıcılığında D) onun E) xüsusi
9. Klasterdaki sahvi müayyan edin.
A) ayan
8) servis
Vurğusu birinci C) mimika

hecadadır.
D) qlobus
E) ilbail
10. Nöqtalarin yerina hansılar yazıla bilar?

Müayyan miqdar saylarını .... ifada etmak olar.
1. arab raqamlari ila
2. harflarla
3. roma raqamlari ila
4. nöqta (.) işarasi ila
A)l,4 B}l,2 C) 3, 4 D) 2, 4 E) 1, 3
PADŞAHIN SUALi.ARi
Qadim zamanlarda bir padşah var idi. O, heç vaxt nahaq bir iş tutmamış, kimi isa incitmamişdi.
Bir gün padşah öz-özüna düşünür: "Bir işa na vaxt başlayacağımı, kimlarla işlayib kimlarla
işlamayacayimi, hansı işin daha önamli olduğunu bilsaydim, heç uğursuzluğa düçar olmazdım".
Belalikla, padşah bu üç sualın cavabını tapmaq üçün bütün bilicilari, alimlari saraya toplayaraq suah
onlara verdi. Cavab veranlar çox olsalar da, aldığı cavablar padşahı qane etmadl. Sonra başqa ~ır
kandda qoca bir zahidin yaşadığını eşitdi, amma bu zahid saraya galmaz. Saray adamları ıla
danışmazdı.
Padşah sualların cavabını öyranmak üçün sahar açılar-açılmaz kandil geyiınln~a
saraydan çıxaraq zahidin kandina gedir. Padşah galanda zahid bağı bellayirmiş. Padşah gal'.b
na galır,
on dan sua ilannı soruşur, amma zahid ona cavab vermir. Padşah zahida kömak etmak qararı
qollannı çırmalayır va işa başlayır. Bir qadar bağçanı belladikdan sonra suallarını yenidan soruşur.
bdulla oğlU
356 Nadirov Tuncay A
ıı. Matnaaid fikirlardan hansı doğru deyi/?
A)Padşah yaralı adamı ölümdan xilas edir.
B)Yaralı adamın niyyati padşahı öldürmak idi.
C)Saraydaverilan cavabların heç biri padşahı qane etmir.
D)Zahidavvalsualların cavabını bilmadiyi üçün cavablandıra bilmir.
E)Padşah yaralı adamın qardaşını edam etdirmişdi.
iZ.Hansı cümlaila matnin natica hissasini genişlandirmak olar?

A)Padşah işlamakdan yorulub aldan düşmüşdü.
B)Zahidbaşını aşağı salıb işi ila maşğul olmağa davam etdi.
C)Kandinkanarında bir evi görüb dayanır.
D)Yaralı adam zahida va padşaha taşakkür edarak oradan ayrılır.
E)Padşah zahidin ağlına heyran qalır.
13.Hansı atorızmlar
. matndaki asas fıkra uyğundur. • gatırar.
•
1ı •Yaxşıl..ıq etmak insanda an yaxşı keyfıyyatdır,
. . h mişa xeyır
o, ınsana a
3..un
~ugunün .. bil, o bir daha geri qayıtmayacaq.
Yaxş . qadrini •
. 1 • ila yaşayan ınsand ır.
4.1 1 ınsan oz düşüncalari va başqalarının hıss arı
5.;sa~ ~kirlaşmadan öz içinda yaşayanları aşkar eda bilmaz.
A)ı,npısıns an yaxşılığa pislikla qarşılıq veran d'ır. E) 1 4 5
2 B) 3, S C) 1, 2, 3 D) 2, 4 ' '
~-------------------;-;
~ltov'f 357
Unca
YAhdulla oğlu
14-. Matndakı faktlara a .ı an klc1 teri tamamlayın.
Hadisalar baş veran ölkada:
l 1
I
1. 8azan gunahkar olan şaxslar bağışlanıla bilir.

2. Padşah bazan araydan çıxaraq kandlilarin problenılari ila maraqlanır.
3. Gunah ız ın anlara qarşı haqsızlıq edila bilir.
4. Padşah ada ınsanların qarşısında aciz qala bilir.
A)l,4 8)1,3 C)2,4 0)2,3 E}3,4
15. Matna asasan hansı xüsusiyyat zahid obrazına aid edila bilmaz?
A) zahmatkeş 8) müdrik C) dünyagörmüş D) laqeyd E) ağıllı
16. Matnda altından xatt çakilmiş cümla ila ziddiyyat taşkil edan cümlani aşağıdan yazın.
17. Matnda tünd-qara harflarla verilmiş sözü hansı söz va ya ifadalarla avaz etmak olar?
18. Matnda padşahın zahida kömak etmasi maqamında onun xarakterindaki hansı xüsusiyyatlar uz.ı
çıxır?
Padah yaralı adama kömak edir.
Yaralı adam padşahı öldürmak istayirdi.
d lla oğlu
nı (kurikuluın) üzra
roqraı
ıJtı ıl p . RM aşrıyyatı
,en' d-qara harflarla verılıniş cüınlani badii üsl b
,ıatnda tun u un xususıyyatlarına uyğun takmıllaşdırıb
zO·' ,aıın-
Jan)
----
l
,tn -- ---
------- ----
t,fatnı dıqqat/a oxuyun va 21-30-cu tapşırıqları m tn
a asasında cavablandırın.
LÜDVtKVANBETHOVEN
. alman bastakarı Bethoven dünyanın ,m höyük bastakarla d b" ·ct· .
oah1 • . . rın an ırı ır. Hala 1787-cı ılda
serhove 11Vyanadaolarkanbonundımprov1zasıyasını
k.
dinlayan Motsart d . d"· • b- .
emış ı. 0 utun dunyanı ozu
_
danışmağa mac ur e aca Bethoven öz yaradıcılıgı- nd .
haqqın da .. . . . a, asasan, ınsanın qahramanlıq
ubarizlikazmini tarannum etmışdır. l.V.Hötenin "Eqmont'' faciasina yazdığ1 musiqi, "Kreyster~
tası, "Fidelio" operası Bethoven yaradıcılığının qahramanlıq, azadlıq "'
111
sona --hva1ı-ru
. h.ıyyasını
.
·cilaramaharatla çatdırır.
dın1ayı - ı ı - ·1 b - 1 • rkl ·
Bethoveninsag a~ ı_gı I a a_g'. ~~tı~ 1 arı onun dünyagörüşüna ciddı tasir göstarmişdır. ı O,
1796-cı ildaağır xastalıyın - musıqıçı uçun asi facia olan karlığın ilk alamatlarinı hissedir. Bu zaman
onuncami26 yaşı var idi. Qulaqlarındakı kaskin cingiltili saslar ona musiqi saslarini ayırd etmakda
v.ınsanları anlamaqda maneaçilik töratmaya başlayır. il Bethoven tadrican insanlarla ünsıyyatdan
dayayınmağa başlayır. O bir müddat yaşadığı Vyana şaharini tark edib Heylingestadadlı şaharcikda
yaşayır. Xastalikşiddatl;mdikca Bethoven pianoda çalmaq, sonra diriıorluq etmak qabiliyyatını da
ıtirir. an dahşatlisi isa bu idi ki, bastakar yaratdığı musiqini daha eşitmirdi. Lakin xastalik va
mnhalıq onun matin iradasini qıra bilmir. Bastakarın bu dövrda yazdığı asarlarda qorxu v;ı
umıdsizlik hisslarina rast galmak mümkün deyil. ili Onun asarlarinda ruh yüksakliyi, insanın
mubarizasinin qalaba ila naticalanacayina va galacaya inam duyulur.
Bethovencami doqquz simfoniya yazmışdır. Bu, Haydn va Motsart irsi ila müqayisada çox deyi!,
ancaqBethovenHaydnın müayyanlaşdirdiyi orkestr tarkibina yeni alatlar daxil etmiş va belalikla,
onundahaqüvvatli saslanmasina nail olmuşdur.
Bethoveninan maşhur asarlarindan biri olan 3-cü simfoniyanı avvalca Napoleona hasr etmayi
nazardatutubmuş, lakin Napoleonun özünü imperator elan etmasini bastakar olduqca manfı
qarşılayır va simfoniyanı "Qahramanlıq" adlandırır. iV 9-cu simfoniyada isa bastakar başqa bir
yenilik tatbiq edir. V asarin sonunda F.Şillerin "Sevinca doğru" şeiri asasında nahang xor sahnasi
verir.Buölmaz musiqi indiyadak xoşbaxtliya, saadata, dostluğa, qardaşlığa saslayan alovlu çağırış
olaraqdünya xalqlarının birlik ramzi kimi qavranılır. Bu ham da onun hamişa işğallara,
Dliılıaribaiara nifratetmasi ita bağlı idi.
Bethovenin asarlarinda inca lirika, falsafi düşüncalar da xüsusi yer tutur. Dahibastakarın dafn
ıııarasımina otuz mindan artıq insan yığlşıbmış. Bethoveni son manzilayola salanların içlnda Frans
Şııbert davarimiş. Bu çox simvolik bir hadisa idi. ilk romantiksonuncuklassiklavidalaşırdı.
21.Matna
A) asasan hansı qanaata galmak olmaz?
Bethove
B)M • • · d
nın ırsı Motsart va Haydn irsindan az ır.
C) otsart Bethoveni yüksak qiymatlandirmişdir.
8ethovenV
D)in yanada anadan olmuşdur. . dl
E)S sanın qahramanlıq va mübariza azmi onun yaradıcılığının a~as_ını taşla 1e r.
ağlanılığı ila bağlı problemlar dünyagörüşüna ciddi tasir etmışdır.
~d
i ~OVT -------------------:;; 359
UncayAbdulla oğlu
RMNaşriyyatı Yeni tahsil proqram 1 (ku 'k
rı uluın)
_ . ~Juzra
22. Matna asasan Bethovcnin insanlara aşıladıgı keyfıyyatlardan deyıl? ~
A) mubarizlik B) matinlik C) qatiyyatlilik
D) nikbinlik E) qürurluluq
23. Qarşı ında Roma raqamlari qoyulmuş cümlalarin birinda hadisanin ham sababi, ham da .
göstarilmişdir. Hamin ciımlani müayyan edin. o.ıtıc.ısi
A) 1 B) 11 C) 111 D) iV E) V
24. Matnin sonuncu abzasından çıxan tezisi müayyan edin.

A) Bethoven darin folsafı düşüncalara sahih bir bastakar olmuşdur.
B) Frans Şubert va Bethoven yaxın dost olmuşdular.
C) Bethovenin vafatı Avropa musiqisini tanazzüla gatirib çıxarır.
D) Avropa musiqisinda klassizm carayanı romantizmla avaz olunur.
E) Haqiqi sanatkara ölandan sonra da qiymat verilir.
25. Cümlalardan biri ila matnin heç bir tarkib hissasini genişlandirmak olmaz:
A) Bethoven musiqisi özündan sonra galan bastakarlar nas linin formalaşmasında misilsiz rol
oynamışdır.
8) O, 1814-cü ilda eşitma qabiliyyatini tamamila itirir.

C) Bethoven vafat edan qardaşının oğluna qayyumluq etmak hüququndan mahrum edilir.
D) Bastakarın eşitma qabiliyyati vaxtaşırı kaskin pislaşirdi.
E) Bethovenin musiqi istedadı özünü çox erkan yaşlarından göstarmaya başlayır.

Sabab Natlca
Bethoven eşitma qabiliyyatini itirir.
Üçüncü simfoniyası "Qahramanlıq" ad/anır.
27. Matndaki faktlardan istifada edarak sillogizm qurun va Bethovenin neçanci ilda anadan olduğunu
müayyanlaşdirin.
1 hökm:
il hökm:
Natica:
28. Matnda işlanmlş cümlalardan birinin matnin ümumi mazmunu ila bağlılığı olsa da, aid olduğu
abzasın mazmununa uyğun deyi!. Hamin cümlani müayyanlaşdirib yazın.
bd lla oğlu
360 Nadirov Tuncay A u
kurikulum) uzra
söz asasında cadvali tamamlayın. Cadv31ın muvafıq
Farqll manada (haqlqldlrA, macazl;

macazldlrsa, haqlql manada lşladln.
L--
<~~n~c~a:::d.:.va::.:l::.i
1atnaa~sa 1_____
=ta:.:.m:.:.a_m_la.:..y_ın_. -:-::-::--:-:-----:---:-:------::-=--------,
30.~ r,tüddaa Müddaanı dast.aldayan/alet
en bütün xa/q/arın sülh

Bethov . . d"
şaraitindayaşamasını ıstayır ı.
!...
~~--------------------------

RM 52 Sinaq PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

RM 52 Sinaq PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Qabul iıntahanının

birinci marhalasi va tam

2. Hansı sözda t harfi {d} samitinin kar qarşılığını ifada edir?

3, "Danlamak" sözünün fonetik talılilindaki sahvi ınüayyan edin.

4. Klasteri tamamlayan doğru fıkirlari müayyan edin.

1. Maneasiz talaffüz olunur.

S."Brilyantdır" sözünda sayı bir vahid azalır:

• Vurğunun yerini dayişmakla manası dayişan sözlar cargasini müayyan edin.

A) dimdik, yalın, baxın, galma 8) çakma, galin, atım, organ

\) ~ılı .ı ılı•ıh I I' tı•, I'·'' ,1\ h,ıl,ı

9. 11,ııı,ı, .ıı ı.ıııtd.ı .ıı-ılı 1-1111111soıı k.ıı

ı\) ,.Hlıq 1111-,111 il) ,·oı ,ık ,ıı 11 k ,ı,1:,11 i

ı O. Ç,1111,111/ık • ,oı ıın 1111

Matııi oxuyım, 11-20-ci tapşırıqları matıı ;,s(IStııda cavllblaııdırııı.

18 Nadirov Tuncay Abdulla oğlu

12. Matna asasan klasteri doğru tamamlayan fıkirlari müayyan edin.

Heııdorsoıı ııaııaııin navasina

1. qürur 2. qayğıkeşlik 3. şikayatlanmama

NadirovTuncay Abdulla oğlu 19

15. Matnin u lubuna uyğun olmayan cümlalari müayyan celin.

17. Matnda nöqtalarin yeri na uyğun galan fikir yazın.

18. "Hayat sani güldü randa gülmüsan,

Farqll(hoqlqldlrs.ı, mocıızl; m.ıc zl•

M,Jtııl oxııyıııı, 1.1•JO cıı tav~ınııtrıı·ı ıııJtıı J\ıı~ıııdıı uıvcıbluııclıı ,,,

21. Matna asasan hansı fikir sahvdir?

22 Nadırov Tuncay Abdullaoğlu

28. Matnin avvalinda nöqtalarin yerina uyğun galan cümla yazın.

NadirovTuncay Abdulla oğlu 23

29 Matna asasan cadvali tamamlayın

Maqna Karta ölkanin idar;,sini azad ins

30. Matnin xülasasini alava 4 (dörd) cümla ila tamamlayın.

A) har üçüna aid sözlarin eyni nitq hissasina aid olması

z.Aşağıdakı frazeoloji biri aşmalardan hansı omonimlik xüsusiyyatina malikdir?

Sol 2) Diatonik qammanın beşinci notu

4• Leksikmanası izah olunmuş sözü müayyanlaşdirarak anaqramı tamamlayın.

5. özlardan hansının qrammatik manasını iki cür düşünmak mümkün deyi/? ~

6. Hansı varianta sözün \eksik tahlilinda sahva yol verilmişdir?

8) nadan Karba\ayı Qasım qanmır, avamdır.

C) comard Onun simic adamlardan zahlasi gedir.

D) eqoizın Vay cahalat, vay xudbinlik, siz neça-neça ınüsibatlara baissiniz!

8. Birinda arxaizm işlanmamişdir:

9. Hansı birlaşmani ham haqiqi, ham da macazi manada düşünmak olar?

ADI BILINMavaN XADIMa

NactirovTuncay Abdulla oglu

13. Matnda tünd-qara harflarla verilmiş sözün şarhina uyğundur:

14. Matnin üslubunu va bu üsluba aid sxemdaki xüsusiyyatlari müayyan edin.

7• 3. Standart formada olur.

A}elmi üslub: 2.4 8) publisistik üslub: 2,5 C) badii üslub:1,6

lmtahandan sonra ta/abalar xadimani tanıdı.

16_Matnin mazmununu nazara alıb nöqtalarin yerina "İmtahan sua/ı"nı yazın.

18. Matna asasan uyğun sinkveyn tartib edin.

19. Matnda "imtahan sualı"nın ritorik sual cümlasi olub-olmadığını asaslandırın.

o Ritorik sualdır, çünki

o Ritorik sual deyil, çünki

20. M;ıtnd,ın çı>.,ın n;ıtıc.ını hır cuml,ı ıl,ı y.ıwı

Matnı dlqqatla oxııyıın va 21-30-cıı tapşırıqları matıı asasında cavablaııdırııı.

TARIXDaN BU GÜNa IPaK

21. Matnda nadan bahs edilmir?

30 Nadirov Tuncay Abdulla oğlu

3. Matnd.ı hansı suala cavab tapmaq mümkün deyi/?

B) Orta asrlarda Çinin hansı şaharlarindo ipakçilik geniş yayılmışdı?

Z4.Verilmiş cümlalardan hansıları nöqtalarin yeri na yazmaq olmaz?

25. Hansı fıkirlar matnin üslubu ila bağlı deyi/?