Politechnika Warszawska

Wydział Elektryczny

Ćw. 1. Przemiana energii w ciele stałym

1. Wstęp
Jeśli przewód zasilany jest prądem stałym, to działa jak rezystor, którego wartość jest
równa stosunkowi przyłożonego napięcia do natężenia prądu, lub wynika z oporu materiału i
jego geometrii. Jednak, podłączając przewód do źródła napięcia przemiennego o
sinusoidalnym przebiegu czasowym, sytuacja wygląda inaczej. Prócz rezystancji, pojawia się
również reaktancja spowodowana indukcyjnością i pojemnością, która razem tworzy
impedancję przewodu. Reaktancja nie występuje tylko przy zerowej częstotliwości. Wartość
oporu wzrasta wraz ze wzrostem częstotliwości, ze względu na wnikanie i tłumienie pola
magnetycznego w przewodniku, spowodowane zmiennym źródłem zasilania. Przy wysokich
częstotliwościach, pole występuje praktycznie tylko przy powierzchni przewodnika, a prąd
płynie tylko w tej powierzchni, co jest tym bardziej prawdopodobne, im wyższa jest
częstotliwość.

2. Cel ćwiczenia
Celem ćwiczenia jest zwrócenie uwagi na aspekty przetwarzania energii elektrycznej
prądu przemiennego w energię cieplną w ciele stałym stanowiącym przewodnik wykonany z
ferromagnetyka – Kanthalu.

3. Przebieg ćwiczenia
Podczas ćwiczenia wykonywaliśmy serie pomiarowe, przy wymuszeniu napięciowym
(U ≈ 4 [V]) oraz prądowym (I ≈ 2,55 [A]). Dla serii była zmieniana częstotliwość do 6,8 kHz.
Następnie z ekranu monitora odczytywaliśmy wartości skuteczne prądu, napięcia, mocy
czynnej, mocy biernej, mocy pozornej oraz współczynnika mocy by na ich podstawie obliczyć
rezystancję, reaktancję i impedancję dla poszczególnych częstotliwości.

a) Schemat układu pomiarowego

b) Tabele pomiarów
P (na f [Hz] Izak/Uzak I [A] P1 [W] P2 [W] U [V] cos(φ) S [VA] Q [VAr]
generatorze
552 106 2/2 5,13 19,76 19,68 4,02 0,956 20,63 6,08
500 600 2/2 4,93 18,68 18,59 4,02 0,940 19,83 6,78
475 1000 4/2 4,10 15,50 15,32 4,04 0,931 16,56 6,07
445 1400 4/2 3,95 14,05 13,90 4,03 0,877 15,93 7,65
409 1800 4/2 3,74 12,57 12,45 4,02 0,830 15,07 8,41
350 2200 4/2 3,52 11,36 11,28 4,05 0,794 14,25 8,65
325 3000 4/2 2,99 8,84 8,82 4,04 0,731 12,07 8,24
299 3600 4/2 2,66 7,37 7,39 4,03 0,689 10,71 7,76
275 4200 4/2 2,37 6,28 6,33 4,05 0,658 9,59 7,22
250 5000 4/2 2,07 5,10 5,18 4,02 0,619 8,30 6,52
238 5600 8/2 1,84 3,89 3,91 4,03 0,526 7,41 6,30
230 6200 8/2 1,73 3,48 3,50 4,05 0,499 6,99 6,06
222 6800 8/2 1,62 3,10 3,13 4,05 0,475 6,36 5,77
 wymuszenie napięciowe (stałe U ≈ 4 [V])

 wymuszenie prądowe (stałe I ≈ 2,55 [A])

P (na f [Hz] Izak/Uzak I [A] P [W] P [W] U [V] cos(φ) S [VA] Q [VAr]
Generatorze
)
268 118 4/4 2,52 9,43 9,57 3,77 0,999 9,51 0,41
276 600 4/2 2,57 5,41 5,34 2,53 0,827 6,58 3,65
270 1000 4/2 2,52 5,39 5,33 2,61 0,816 6,97 3,79
270 1400 4/2 2,59 5,88 5,83 2,81 0,806 7,26 4,29
280 1800 4/2 2,59 6,16 6,11 2,98 0,793 7,74 4,72
280 2200 4/2 2,57 6,23 6,21 3,15 0,768 8,10 5,18
287 3000 4/2 2,60 6,80 6,80 3,61 0,724 9,39 6,48
288 3600 4/2 2,55 6,81 6,83 3,89 0,687 9,92 7,21
300 4200 4/2 2,59 7,44 7,47 4,36 0,639 11,31 8,50
310 5000 4/2 2,59 7,99 8,10 4,96 0,626 12,85 10,02
312 5600 4/1 2,59 16,63 16,93 10,73 0,604 27,83 22,19
321 6200 4/1 2,58 17,40 17,83 11,62 0,586 30,03 24,33
328 6800 4/1 2,57 18,21 18,79 12,49 0,575 33,16 26,31

4. Obliczenia
a) Potrzebne wzory
 rezystancja
P 1+ P 2
2
R= 2
[Ω]
I

gdzie:
 R – rezystancja przewodu
P1, P2 – moc czynna przewodu, mierzona na dwa sposoby [W]
I – prąd pobierany przez przewód [A]

 reaktancja
Q
X= 2
[Ω]
I
gdzie:

X – reaktancja przewodu
Q – moc bierna przewodu [VAr]
I – prąd pobierany przez przewód [A]

 impedancja
U
Z= [Ω]
I
gdzie:

Z – impedancja przewodu
U – napięcie zasilające przewód [V]
I – prąd pobierany przez przewód [A]
 składowa rezystancyjna
R
k r=
R0
gdzie:
R – rezystancja przewodu przy danej częstotliwości [Ω],
R0 – rezystancja przewodu przy zerowej częstotliwości (najmniejszej f) [Ω]

 składowa reaktancyjna
X
k x=
R0
gdzie:
X – reaktancja przewodu przy danej częstotliwości [Ω],
R0 – rezystancja przewodu przy zerowej częstotliwości (najmniejszej f) [Ω].
b) Tabela i wykresy wyników dla wymuszenia napięciowego (stałe U ≈ 4 [V])

Pczynna [W] R [Ω ] X [Ω ] Z [Ω ] kr kx
19,72 0,749 0 0,784 1 0
18,64 0,767 0,279 0,815 1,024 0,372
15,41 0,917 0,361 0,985 1,224 0,482
13,98 0,896 0,490 1,020 1,196 0,655
12,51 0,894 0,601 1,075 1,194 0,803
11,32 0,914 0,698 1,151 1,220 0,932
8,83 0,988 0,922 1,351 1,319 1,231
7,38 1,043 1,097 1,515 1,393 1,464
6,31 1,123 1,285 1,709 1,499 1,716
5,14 1,200 1,522 1,942 1,602 2,032
3,90 1,152 1,861 2,190 1,538 2,484
3,49 1,166 2,025 2,341 1,557 2,703
3,12 1,187 2,199 2,500 1,585 2,935

Wartości składowych oporu przy stałym napięciu

U ≈ 4 [V]
3

2.5

1.5

0.5

0
106 600 1000 1400 1800 2200 3000 3600 4200 5000 5600 6200 6800
Częstotliwość [Hz]

R X Z
 Współczynniki kształtu dla stałego napięcia
U ≈ 4 [V]
3.5

2.5

1.5

0.5

0
106 600 1000 1400 1800 2200 3000 3600 4200 5000 5600 6200 6800
Częstotliwość [Hz]

kr kx

c) Tabela i wykresy wyników dla wymuszenia prądowego (stałe I ≈ 2,55 [A])

Pczynna [W] R X Z kr kx
9,50 1,496 0,065 1,496 1 0,043
5,38 0,814 0,553 0,984 0,544 0,369
5,36 0,844 0,597 1,036 0,564 0,399
5,86 0,873 0,640 1,085 0,583 0,427
6,14 0,915 0,704 1,151 0,611 0,470
6,22 0,942 0,784 1,226 0,630 0,524
6,80 1,006 0,959 1,388 0,672 0,641
6,82 1,049 1,109 1,525 0,701 0,741
7,46 1,111 1,267 1,683 0,743 0,847
8,05 1,199 1,494 1,915 0,802 0,998
16,78 2,501 3,308 4,143 1,672 2,211
17,62 2,646 3,655 4,504 1,769 2,443
18,50 2,801 3,983 4,860 1,872 2,663
 Wartości składowych oporu przy stałym prądzie
I ≈ 2,55 [A]
6

0
118 600 1000 1400 1800 2200 3000 3600 4200 5000 5600 6200 6800
Częstotliwość [Hz]

R X Z

Współczynniki kształtu dla stałego prądu

I ≈ 2,55 [A]
3

2.5

1.5

0.5

0
118 600 1000 1400 1800 2200 3000 3600 4200 5000 5600 6200 6800
Częstotliwość [Hz]

kr kx
d) Wykres zależności mocy czynnej od częstotliwości przy stałym napięciu i
prądzie

Moc czynna zależna od częstotliwości

25

20

15

10

0
118 600 1000 1400 1800 2200 3000 3600 4200 5000 5600 6200 6800
Częstotliwość [Hz]

Pczynna [W] U=const. Pczynna [W] I=const.

e) Przebiegi czasowe napięcia i prądu dla najniższej i najwyższej

częstotliwości

 Najniższa częstotliwość
  Najwyższa częstoliwość

5. Wnioski
Przy wymuszeniu napięciowym jak i prądowym można było zaobserwować, że wraz
ze wzrostem częstotliwości wzrastały takie wartości jak rezystancja, reaktancja i impedancja.
W przypadku wymuszenia napięciowego wartość mocy czynnej użytego przewodnika
spadała, co przekłada się spadek zdolności do nagrzewania się. Natomiast w przypadku
stałego prądu moc czynna rosła co za tym idzie, wzrost zdolności do nagrzewania się.
Wraz ze wzrostem częstotliwości rosną również współczynniki kształtu przewodów,
co za tym idzie wzrost rezystancji przewodu. Jest to wynik wnikania i tłumienia silnego pola
magnetycznego w objętości przewodnika. Warto zauważyć, że im wyższa jest częstotliwość,
tym bardziej prąd jest skłonny do płynięcia po powierzchni przewodu.
Na wykresie przy wymuszeniu napięciowym składowa reaktancyjna kx przechodzi
przez początek układu współrzędnych, ponieważ reaktancja nie występuje tylko przy zerowej
częstotliwości. Układ działa jak dla prądu stałego.
Zarejestrowane przebiegi czasowe napięcia i prądu na zdjęciu pokazują, że dla
najniższych częstotliwości, prąd i napięcie są w fazie, co oznacza, że ich sinusoidy występują
jednocześnie. Jednakże, dla najwyższych częstotliwości, obserwuje się przesunięcie fazowe, a
sinusoida jest zniekształcona z powodu samoindukcji, która wpływa na układ i powoduje
zmianę fazową między napięciem i prądem.
6. Skany