Cel üwiczenia

Celem üwiczenia było zapoznanie siĊ z działaniem busoli stycznych oraz wyznaczenie za jej pomocą
składowej poziomej natĊĪenia ziemskiego pola magnetycznego.

Układ i metody pomiarowe

Przy wykonywaniu üwiczenia korzystaliĞmy z układu pomiarowego, który składał siĊ z regulowanego
zasilacza prądu, amperomierza oraz busoli stycznych. Układ prezentuje poniĪszy schemat:

gdzie:
Hz – pole magnetyczne Ziemi
Hb – pole magnetyczne cewki
Hw – pole magnetyczne wypadkowe

Aby wyznaczyü poziomą składową natĊĪenia pola ziemskiego zmieniano natĊĪenie prądu, notując jego
wartoĞci dla wychyleĔ igły magnetycznej z zakresu 0÷70˚ stopni co 5˚. NastĊpnie korzystając ze wzoru:
Icn
Hz = , który po odpowiednich przekształceniach okazuje siĊ byü zaleĪnoĞü liniową y = ax + b,
2r ⋅ tgα
n
gdzie y = tg Į, a = , x = Ic. WykreĞlono tą zaleĪnoĞü, a nastĊpnie z regresji liniowej obliczono Hz.
H z ⋅ 2r

Pomiary i obliczenia
Pomiary zostały dokonane przy pomocy przyrządów: Zasilacz Stabilizowany ZSC–05012 oraz
Multimetru MASTER M890G. Jako, Īe odczytywaliĞmy tylko natĊĪenie prądu płynącego w obwodzie, do
obliczeĔ bĊdzie nam potrzebna dokładnoĞü pomiaru w/w Multimetru na zakresie 200 mA dla prądu stałego.
DokładnoĞü ta wynosi:
± 1,2 % rdg + 1 dgt , gdzie dgt – cyfra , rdg – wartoĞü pomiaru
Parametry charakteryzujące busolĊ stycznych: liczba zwoi – 200, Ğrednica cewki – 0,134 m.
Pierwsza seria pomiarów była niezadowalająca, nie było widaü symetrii przy wychyleniu igły busoli w
zaleĪnoĞci od tego, w którą stronĊ płynął prąd. Oznacza to, Īe oprócz pola magnetycznego Ziemi na busolĊ
wpływało jakieĞ inne lokalne pole magnetyczne. Pomiary zostały powtórzone w innym miejscu na blacie stołu.
Zabieg ten jednak nieznacznie wpłynął na otrzymane wyniki (były one bardzo zbliĪone do tych otrzymanych
poprzednio). Postanowiono nie podejmowaü trzeciej serii pomiarów, tylko opracowaü do tej pory otrzymane
wartoĞci. Zostały one zaprezentowane w tabelach:

 
 Tabela 1. Pomiary
Hz
Lp. Į [°] ǻĮ [°] tg Į Ic [mA] Ic [A] ǻIc [mA] ǻIc [A]
[A/m]
1 5 0,08749 0,5 0,0005 0,0140 0,0000140
2 10 0,17633 1,1 0,0011 0,0188 0,0000188
3 15 0,26795 1,9 0,0019 0,0252 0,0000252
4 20 0,36397 2,7 0,0027 0,0316 0,0000316
5 25 0,46631 3,7 0,0037 0,0396 0,0000396
6 30 0,57735 4,9 0,0049 0,0492 0,0000492
7 35 0,70021 6,1 0,0061 0,0588 0,0000588 18,889
1
8 40 0,83910 7,8 0,0078 0,0724 0,0000724 ± 0,464
9 45 1,00000 10 0,0100 0,0900 0,0000900
10 50 1,19175 12,5 0,0125 0,1100 0,0001100
11 55 1,42815 15,5 0,0155 0,1340 0,0001340
12 60 1,73205 19,9 0,0199 0,1692 0,0001692
13 65 2,14451 25,6 0,0256 0,2148 0,0002148
14 70 2,74748 34,2 0,0342 0,2836 0,0002836

Oraz po zmianie kierunku prądu:

Tabela 2. Pomiary po zmianie kierunku prądu

Hz
Lp. Į [°] ǻĮ [°] tg Į Ic [mA] Ic [A] ǻIc [mA] ǻIc [A]
[A/m]
1 5 0,08749 0,7 0,0007 0,0156 0,0000156
2 10 0,17633 1,4 0,0014 0,0212 0,0000212
3 15 0,26795 1,9 0,0019 0,0252 0,0000252
4 20 0,36397 2,7 0,0027 0,0316 0,0000316
5 25 0,46631 3,5 0,0035 0,0380 0,0000380
6 30 0,57735 4,4 0,0044 0,0452 0,0000452
7 35 0,70021 5,5 0,0055 0,0540 0,0000540 14,568
1
8 40 0,83910 6,7 0,0067 0,0636 0,0000636 ± 0,245
9 45 1,00000 8,5 0,0085 0,0780 0,0000780
10 50 1,19175 10,4 0,0104 0,0932 0,0000932
11 55 1,42815 12,9 0,0129 0,1132 0,0001132
12 60 1,73205 16,3 0,0163 0,1404 0,0001404
13 65 2,14451 20,0 0,0200 0,1700 0,0001700
14 70 2,74748 26,6 0,0266 0,2228 0,0002228

Wzory i przykładowe obliczenia

Przykładowe obliczenia zostały wykonane dla pomiaru nr 1 z tabeli pomiarowej nr 1.

∆I c = 0,8% ⋅ 0,0005 + 0,01 = 0,0000140 A

WartoĞü Dodczytujemy z linii regresji naniesionej na wykres zaleĪnoĞci tgĮ=f(Ic) dla danych z tabeli nr 1.
Wykres ten jest zamieszczony w dalszej czĊĞci sprawozdania.
n 200 A
Hz = = ≈ 18,889
2r ⋅ a 0,134 ⋅ 79,019 m
WartoĞü ǻD została otrzymana przy pomocy programu Regresja.pas. Natomiast ǻHz z róĪniczki
całkowitej:
∂H z n 200 A
∆H z = ⋅ ∆a = ⋅ ∆a = ⋅1,941 = 0,463968 ≈ 0,464
∂a 2r ⋅ a 2 0,134 ⋅ 79,019 2 m

 
 3,0

2,5
y = 79,019x + 0,1436
2
R = 0,9922
2,0

1,5

tg Į

1,0

0,5

0,0
0,000 0,005 0,010 0,015 0,020 0,025 0,030 0,035
Ic [A]

ZaleĪnoĞü tg Į = f(Ic) dla danych z tabeli nr 1

 
 3,0

2,5
y = 102,59x + 0,0839
2
R = 0,9963
2,0

tg Į 1,5

1,0

0,5

0,0
0,000 0,005 0,010 0,015 0,020 0,025 0,030
Ic [A]

ZaleĪnoĞü tg Į = f(Ic) dla danych z tabeli nr 2

 
Wnioski koĔcowe
Pomimo faktu, Īe w miejscu w którym pomiary zostały wykonane, igła busoli nie wychylała siĊ
symetrycznie otrzymano nastĊpujące wyniki:
- dla wychylenia igły busoli na lewo od kierunku północnego:
Hz= 18,889 ± 0,464 A/m
- dla wychylenia igły busoli na prawo od kierunku północnego:
Hz= 14,568 ± 0,245 A/m
Na róĪnice miało wpływ, jak zauwaĪono juĪ wczeĞniej, lokalne pole magnetyczne. Mogło ono byü
wywołane przez przedmioty uĪytku codziennego wytworzone z ferromagnetyków, jak równieĪ poprzez
wykonywane na innych stanowiskach üwiczenia związane z magnetyzmem.
Mimo to wyniki nie odbiegają znacząco od wartoĞci ziemskiego natĊĪenia pola, które w Polsce waha siĊ
od 15 - 20 A/m, co prezentuje poniĪszy rysunek1:

Wynika z niego jasno, Īe nie ma podstaw do odrzucenia wyĪszego z otrzymanych wyników.

ZastanawialibyĞmy siĊ jednak nad słusznoĞcią niĪszego. Korzystając jednak z innych Ĩródeł dowiemy siĊ, Īe
natĊĪenia pola ziemskiego systematycznie spada, a wiĊc jego składowe równieĪ. W naszym przypadku błąd
bezwzglĊdny przekracza niewiele ponad 3%. Jest to wartoĞü na tyle niewielka, Īe mając na uwadze w/w fakt
spadku natĊĪenia pola ziemskiego (w naszym przypadku na przestrzeni 4 lat: 2006-2010), niĪszy z wyników
moĪna równieĪ uznaü za poprawny. Prawdopodobnie jest on nawet bliĪszy rzeczywistej składowej natĊĪenia
pola Ziemi we Wrocławiu, poniewaĪ charakteryzuj siĊ mniejszymi niepewnoĞciami.



Rysunek pochodzi z instrukcji laboratoryjnej Politechniki Warszawskiej z 2006 roku do üw. o takim samym
tytule, jak to przez nas wykonywane.