1.

Cel üwiczenia

Celem üwiczenia jest zapoznanie siĊ w podstawową aparaturą pomiarową

Laboratoriów Podstaw Fizyki 1 (suwmiarka, Ğruba mikrometryczna), sposobem
wykonywania przy ich uĪyciu pomiarów oraz analizą niepewnoĞci tych pomiarów.

2. Wprowadzenie

AnalizĊ niepewnoĞci wykonamy na podstawie pomiarów bezpoĞrednich Ğrednicy d

elementu nr 21 wykonywanych w niezmiennych warunkach laboratoryjnych. Pomiary zostały
wykonane Ğrubą mikrometryczną Zakładamy tu, Īe nasz miernik analogowy nie podaje
zafałszowanych wyników, tzn. jest odpowiednio wyregulowany. Oznacza to, Īe nasze
pomiary bĊdą wolne od błĊdów systematycznych. Istnieją dwie metody analizy niepewnoĞci
pomiaru. Metoda A wykorzystująca analizĊ statystyczną oraz metoda B, która bĊdzie tu
właĞciwą metodą pomiaru niepewnoĞci, poniewaĪ nasze dane nie wykazują rozrzutu.
Schemat oraz miejsce elementu nr 21, w którym Ğrednica była mierzona, przedstawia
rysunek zamieszczony poniĪej. Wyniki pomiarów umieszczone zostały w protokole.

Rys. 1. Schemat elementu nr 21  

3. Szacowanie niepewnoĞci pomiaru metodą B

W tej metodzie wartoĞü niepewnoĞci pomiaru δx oceniamy wykorzystując dodatkowe

niestatystyczne informacje. W naszym przypadku bĊdzie to wartoĞü działki elementarnej ∆d.e.,
która wynosi w naszej Ğrubie mikrometrycznej 0,01mm.
Za niepewnoĞü wartoĞci Ğredniej bierzemy tutaj:

∆ d .e.
sx =
3

 
 Natomiast chcąc uwzglĊdniü niepewnoĞü statystyczną oraz niepewnoĞü przyrządu
pomiarowego, skorzystamy ze wzoru:
1
s x( c ) = (s x ) 2 + ( ∆ d .e . ) 2
3
Aby z niego skorzystaü naleĪy zaangaĪowaü statystyczną metodĊ A: najpierw
wyznaczyü s x wg wzoru:
s x2 1 n
s x2 = = ¦
n n(n − 1) i =1
( xi − x ) 2

n
sx 1
sx =
n
= ¦ ( xi − x ) 2
n(n − 1) i =1
2
LiczbĊ s nazywamy wariancją (z próby), a liczbĊ s x odchyleniem standardowym (z
x
próby) Ğredniej arytmetycznej.
Wariancją z próby pojedynczego pomiaru, którą wykorzystujemy przy obliczaniu
wariancji Ğredniej nazywamy kwadrat z odchylenia standardowego pojedynczego pomiaru:
ª § n · º
2

« ¨ ¦ xi ¸ »
1 n
xi − © ¹ »
1 «
2
sx = ¦
n − 1 i =1
2
( xi − x ) =
« ¦
n − 1 i =1
2 i =1

n »
« »
¬« ¼»
ZaleĪnoĞü miĊdzy wariancją z próby a odchyleniem standardowym z próby
pojedynczego pomiaru jest analogiczna jak w przypadku Ğredniej arytmetycznej, tj.
ª § n · º
2

« ¨ ¦ xi ¸ »
1 n
xi − © ¹ »
1 «
sx = ¦ ( x i − x ) = n − 1 «¦
n − 1 i =1
2

i =1
2 i =1

n »
« »
«¬ »¼
Aby obliczyü podane wskaĨniki charakteryzujące wyniki pomiarów, wykorzystamy
sumĊ ¦xi oraz sumĊ kwadratów ¦ xi2. Sumy przedstawiono poniĪej.

i xi [mm] xi2 [mm2]
1. 17,92 321,1264
2. 17,93 321,4849
3. 17,91 320,7681
4. 17,92 321,1264
5. 17,93 321,4849
6. 17,91 320,7681
7. 17,92 321,1264
8. 17,92 321,1264
9. 17,91 320,7681
10. 17,90 320,4100
Suma: 179,17 3210,1897
Tab. 1. Suma i suma kwadratów pomiarów

 
Obliczenia:
179,17 mm
x= = 17,917 mm
10
1ª (179,17 mm) 2 º
s x2 = «3210,1897 mm 2 − » = 0,00009mm
2

9¬ 10 ¼
s x = 0,00009mm 2 = 0,00948683297784977 mm
s 0,00948683297784977 mm
sx = x = = 0,003mm
10 10
0,01mm
sx = = 0,00577350269189626mm
3
1
s x( c ) = (0,00577350269189626mm) 2 + (0,001mm) 2 = 0,00816496580927726mm
3

4. Analiza i opracowanie wyników

Wynik zaokrąglamy zgodnie z obowiązującymi zasadami. Dla ułatwienia obliczeĔ

bĊdziemy porównywaü błąd zaokrąglony do jednego i dwóch miejsc znaczących po
przecinku:
0,0058mm − 0,006mm
dla s x : × 100% ≈ 3,45%
0,0058mm
0,0082mm − 0,009mm
dla s x(c ) : × 100% ≈ 9,76%
0,0082mm
PoniewaĪ w naszym przypadku zaokrąglenie nie powoduje wzrostu wartoĞci
niepewnoĞci o wiĊcej niĪ 10%, wynik zaokrąglimy do jednego miejsca znaczącego po
przecinku.
Na podstawie powyĪszych obliczeĔ moĪemy podaü trzy wartoĞci Ğredniej
skorygowanej o odchylenie standardowe Ğredniej. BĊdzie to odpowiednio:
a. Ğrednia wartoĞü Ğrednicy skorygowana o błąd pomiaru wyznaczony
statystycznie:
17,917 ± 0,003 mm
b. Ğrednia wartoĞü Ğrednicy skorygowana o niepewnoĞü przyrządu pomiarowego:
17,917 ± 0,006 mm
c. Ğrednia wartoĞü Ğrednicy skorygowana o niepewnoĞü statystyczną oraz
niepewnoĞü przyrządu pomiarowego:
17,917 ± 0,009 mm

5. Wnioski koĔcowe

Nasze pomiary charakteryzują siĊ niewielkimi odchyleniami standardowymi zarówno

dla serii pojedynczych pomiarów jak i dla wartoĞci Ğredniej, wyznaczonej z tych pomiarów.
ĝwiadczy to o duĪej dokładnoĞci przyrządu pomiarowego. Błąd przyrządu okazał siĊ jednak
2x wiĊkszy niĪ błąd losowy. Znaczący wpływ na wyniki miał równieĪ fakt niewystĊpowania
błĊdu systematycznego. Mimo, Īe wyniki odzwierciedlają rzeczywistoĞü z doĞü duĪą
dokładnoĞcią, mógłby byü one jeszcze lepsze gdyby liczba pomiarów Ğrednicy była wiĊksza.

 
Załącznik nr 1

Tabela danych zawierająca pomiary Ğrednicy elementu nr 21, wykonanych Ğrubą

mikrometryczną.

i Wynik pomiaru Ğrednicy d [mm]

1. 17,92
2. 17,93
3. 17,91
4. 17,92
5. 17,93
6. 17,91
7. 17,92
8. 17,92
9. 17,91
10. 17,90