I T HÙNG

NHÀ XU T B N GIÁO D C VI T NAM

 VI T HÙNG

GIÁO TRÌNH

TÌÍHNIÍ HOC

NHÀ XU T B N GIÁO D C VI T NAM

 B n quy n © 2011 Công ty c ph n Sách d ch
và T i n Giáo d c - Nhà xu t b n Giáo d c Vi t Nam

4 5 3 - 2 0 1 1 / C XB / 3 4 - 5 6 0 / GD M ã s : 8 X 0 0 1 Z 1 -S B Q
 n ói đ đ u

H i n ã c ó n hi u giá o trìn h và c h u y ê n lu n v T
v ng h c n ó i c h un g và T v ng h c ti n g Vi t n ó i r iê n g
v i tên t u i c a c á c n hà k h o a h c hà n g u t ro n g n c
n h : N guy n V n Tu, H o à n g Phê, H o à n g V n H à n h,
H u Châ u , N gu y n Thi n Giáp, v.v... M i giá o trìn h u
ã trìn h b ày n h n g q u a n i m c h un g à q u a n i m r iê n g
c a t ùn g n hà n ghi ê n c u.
T ro n g n h n g n m g n ây, vi c n ghiê n c u t vimg
c a c á c n g ô n n g c n g c ó n h n g b i n i n h t n h, n h t
là d i s n h h n g c a c á c c h u y ê n n gà n h N gôn n g
h c m i n h : N g d n g h c , N gôn n g h c tri n h n , N gôn
n g n hâ n h c v.v... C ó n hi u v n c a N gôn n g h c
t ru y n t h n g c n hì n n h n và x e m x é t l i. Tr c tìn h
hì n h ó , t ra v n b i ê n s o n l i c á c giá o trìn h truy n
t h n g c ó l c n g là c n thi t.
M t k há c , d o n h u c u và n hi m v à o t o c a c á c c
s k h á c n ha u , vi c b i ê n s o n giá o trìn h c h u y ê n c h o i
t n g n à o ó là c n thi t. T ron g n h n g n m u c a th
k 21, n i d un g c h o n g trìn h d y h c ph n t i n g Vi t
t r o n g n hà tr n g p h t h ô n g có n h n g t hay i á n g k .
N hi u n i d un g m i v T v ng h c t ro n g n hà tr n g p h
th ô n g c a và o gi n g d y, n h c á c v n v tr n g
n gh a, s p h á t tri n t v ng, b i t n g xã h i V . ... N h n g

-*Pd 3 g^-
v n ó c n c c h ú t r n g và n h n m n h t h ê m trong
vi c à o t o giá o viên N g v n c á c tr n g i h c , c a o
n g s ph m .
T n h n g lí d o trên, c h ún g t ô i m n h d n b i ê n s o n
giá o trìn h T v ng h c dà n h c h o à o t o c n hâ n s
p h m N g v n. Giá o trìn h này, n g o ài n h n g n i d un g
truy n th n g, c b s un g n h n g v n m ói nh : s
d ng quan h n g n h t và i l p xá c n h c i m
c u t o t , c á c ph n g p h áp phâ n t íc h n é t n gh a, h o t
n g c a c á c n é t n gh a t r o n g t h c t gia o t i p, hi n t n g
n g n gh a và hi n t n g n g c hi u v t. B ê n c n h ó ,
v i q u a n n i m ây là giá o t rìn h t i p n i c á c giá o t r ìn h ã
c ó, c u n sá c h n ày c b iê n s o n ng n g n n h n g v n
ã c c o i là c ó t ín h truy n t h n g si n h viê n c ó i u
k i n t ham k h o t h ê m n h n g n i d un g c n t hi t c á c giá o
trìn h k há c .
H i v ng, v i c á c h b i ê n s o n n h v y, giá o t r ì n h n ày s
p h á t h u y t t n hi m v à o t o giá o viên N g v n t r o n g
t ìn h hì n h hi n nay. n g th i, c ó t h c s d n g làm
t ài li u t ham k h o c h o si n h viên, h c viên c a o h c , n ghi ê n
c u sin h n h n g n gà n h à o t o k h á c n h N g o i ng ,
N g ôn n g h c , V n h c và ô n g o b n c q u a n t âm
n các v n T v ng h c.
N hâ n d p c u n sá c h c x u t b n , c h ún g t ô i xin
c b ày t s c m o n sâ u s c n GS.TS. N g u y n N h
ã c b n t h o và c h o n h n g k i n xá c á n g, c m n
c á c n g n ghi p ã n g viên, k hí c h l , c á c b i ê n t p viên
ã t o n h n g i u k i n h t s c t h u n l i c h o giá o trìn h này.
T C GI

4
^ ìễ h ư ơ n ọ m ộ t :

M u v Tùì tig h c

I. TỪ VỤNG VÀ TỪ VỰNG HỌC

1.Từ vụng
T v ng là t p h p t và các on v t ng ng vói
t c a m t ngôn ng . Các n v t ng ng vói t là
các ng c nh nên có th nói t v ng là t p h p các t
và ng c nh c a ngôn ng .
2. Từ vụng học
T v ng h c là m t b môn c a Ngôn ng h c
nghiên c u v t v ng, t c nghiên c u v t và ng c
nh c a ngôn ng .
T và ng c nh c a ngôn ng c nghiên c u
trong T v ng h c, tr c h t, v i t cách là các tín hi u
g m hai m t: hình th c và ngh a.
M t khác, t và ng c nh c a ngôn ng là m t t p
h p nh ng không ph i là m t t p h p ng u nhiên mà là
m t h th ng. Cho nên, t v ng c a ngôn ng còn c
nghiên c u trong T v ng h c vói t cách là m t h
th ng, t c c tìm hi u theo các m i quan h ch y u,
nh quan h tr ng ngh a, quan h ngu n g c, quan h
ch c n ng, v.v...
 Nh v y, có th th y t v ng c a m t ngôn ng là
m t h th ng tín hi u và c hai tính ch t - túi hi u và h
th ng c a t v ng - u c n c làm sáng t trong T
v ng h c.
3. Phuong pháp nghiên cúu và các bình diện nghiên cúu từ vụng
Ngôn ng h c c phân chia thành Ngôn ng h c
i c ng và Ngôn ng h c c th , thành Ngôn ng h c
l ch i và Ngôn ng h c ng i. C ng t ng t nh
v y, T v ng h c c ng có T v ng h c i c ng và T
v ng h c c th ; có T v ng h c l ch s và T v ng h c
miêu t (t v ng h c ng i).
3.1. T v n g h c ic n g và T v n g h c c t h
3.1.1. T ng h c ic ng
T v ng h c i c ng có nhi m v nghiên c u và
xây d ng các lí thuy t, nh ra các ph m trù, các khái
ni m và các ph ng pháp có th s d ng nghiên c u t
v ng cho t t c các ngôn ng trên th gi i.
3.1.2. T v n g h c c t h
Tù v ng h c c th nghiên c u c i m hình th c,
c i m ng ngh a... c a t v ng và các m i quan h
trong t v ng m t ngôn ng c th nào ó, nh : T v ng
h c ti ng Vi t, Tù v ng h c ti ng Anh,...
3.2. T v n g h c li c h s và T v n g h c m i ê u t
Nghiên c u t v ng c a ngôn ng có th xu t phát t
các c i m l ch s ho c t i m t thòi i m nào ó, do
ó có T v ng h c l ch s và T v ng h c miêu t .
3.2.1. T v n g h c l c h s
T v ng h c l ch s nghiên c u các quy lu t bi n i
trong t v ng theo thòi gian l ch s .
 3.2.2. T v ng h c mi ê u t
T v ng h c miêu t nghiên c u các quan h và quy
lu t t v ng c a ngôn ng t i th i i m hi n nay.
4. Các phân môn của Từ vụng học
M t s ph ng di n c a t v ng c nghiên c u
riêng và tr thành các phân môn riêng.
4.1. T n g u y ê n h c
T nguyên h c là b môn tìm hi u, gi i thích, xác
nh các hình th c, các ngh a ban u có tính ch t c i
ngu n c a t .
Ví d : T L i ê m là k t qu c a s âm ti t hóa tlem.
Ho c s ô n g M ã c gi i thích khoa h c là do l i nói tr i
i c a s ô n g M (m ngh a là m ), cách gi i thích này ph i
c ch ng minh và c ng c nh h th ng tên các con
sông c t ông Nam Á. Vùng này nh ng con sông
l n th ng c t là sông m (v i ngh a là l n):
Ví d : sông Cái=sông m (ti ng Vi t)
Menam=sông m (ti ng Thái Lan)
Mêklong= sông m (ti ng Môn c )
Khoa h c v t nguyên ch y u s d ng các ph ng
pháp so sánh - l ch s , ng th i có m i liên quan ch t
ch v i các ngành s h c, dân t c h c, v n hoá, chính
tr ... ây là m t ngành khó nh ng y h p d n và thú v .
4.2. D a n h h c
Danh h c là khoa h c nghiên c u v các quy lu t t
tên: tên ng i, tên sông, tên núi, vùng t... Ngành này
có hai b ph n là Nhân danh h c và a danh h c.
- Nhân danh h c nghiên cún các quy lu t t tên ng i
các dân t c khác nhau, c th , Nhân danh h c xác nh:
 Tên ng i g m nh ng y u t nào? Có y u t gi i tính
hay không? V ch ng sau khi l y nhau có nh h ng gì
n tên g i c a nhau hay không? Các y u t truy n th ng
nh kiêng k ... tác ng nh th nào i v i vi c t và
g i tên?
Ví d , tên riêng ng i Vi t, nhìn qua m t giai o n
bi n i, có th th y m t s c i m nh :
Tên n tr c ây th ng b t bu c ph i có t h là y u
t ch gi i tính. Sau khi l y ch ng, ph n c g i
theo tên ch ng.
Trong giai o n hi n nay, tên n không b t bu c ph i
có th . Và xu t hi n nhi u tên kép nh : K i u O a n h, T u n
A n h,... th m chí m t s tên xa l v i tên ng i Vi t tr c
ây nh : N o - e n , L i Li...
Tên ng i n c ngoài, ng i Nga ch ng h n, h c a
n k t thúc b ng a, sau khi l y ch ng mang h ch ng.
v.v...
- a danh h c nghiên c u cách t tên các con sông,
núi, các vùng t...
Ch ng h n, tên g i các con sông thu c vùng ngôn
ng Tày-Thái th ng b t u b ng y u t n m/n m:
N m Tà (sông H ng), N m Tè (sông à), N m M á (sông
Mã), N m K h o á n g (sông Mê Kông) ho c các con sông
khác nh : N m Le, N m N a, N m R n...
Vùng ngôn ng thu c nhóm Môn-Kha me (Ba Na,
Hrê, Xê ãng...) th ng dùng y u t ak: s ô n g a k R ôn g,
s ô n g a k Min, h a k L a k ...
4.3. N g n gh i h c
Ng ngh a h c là b môn nghiên c u các v n v
ngh a c a các n v ngôn ng , trong ó có t và ng c

-lv b 8 ( S t * -
 nh. Ng ngh a h c liên quan ch t ch n t v ng h c
nên nhi u khi ng i ta g i chung b môn này là T v ng -
Ng ngh a h c. Bên c nh vi c nghiên c u v ngh a c a
t , ng ngh a h c hi n nay phát tri n ph m vi nghiên c u
c a mình sang nhi u l nh v c khác nh ; Ng ngh a h c
câu, Ng ngh a h c phát ngôn, Ng ngh a h c di n ngôn.
4.4. T i nh c
T i n h c nghiên c u lí thuy t và k thu t xây d ng
các t i n.
Hi n có th phân chia t i n thành hai lo i l n:
- T i n Bách khoa: Lo i t i n không nh m vào
các t mà nh m vào khái ni m. Gi i thích các khái ni m
t l ch s hình thành, nh ng thay i n i dung c a nó
trong th c t , các quan i m khác nhau v khái ni m v.v...
Có t i n bách khoa toàn th (chung cho t t c các
l nh v c) và t i n bách khoa chuyên ngành (dùng cho
m t ngành nào ó).
- T i n Ngôn ng : Lo i t i n nh m gi i thích
ngh a, gi i thích cách vi t, cách s d ng... c a các t
trong ngôn ng .
+) Có t i n m t ngôn ng nh các t i n gi i
thích, t i n chính t ...
+) Có t i n song ng (ho c t i n nhi u ngôn ng )
nh các t i n i chi u: Anh-Vi t, Nga-Vi t v.v...
Vi c xây d ng các t i n ph thu c r t nhi u vào
m c ích ng d ng c a nó. Có t i n s p x p các m c
t theo tr t t ch cái d tra c u khi l nh h i di n
ngôn, nh ng c ng có nh ng t i n s p x p các m c t
d a theo các ph m trù ngh a d s d ng trong quá
trình t o l p di n ngôn.
 T i n còn c xây d ng ph c v các i t ng
khác nhau nhir t i n h c sinh, các t i n chuyên
ngành nh : t i n toán h c, t i n v t lí h c v.v...
II- Từ VỰNG HỆ THỐNG VÀ TỪ VỰNG HOẠT ĐỘNG
S phân bi t t v ng h th ng và t v ng ho t ng
có c s t s phân bi t ngôn ng và l i nói c a F. de
Saussure. Theo ó, các n v ngôn ng , trong ó t là
m t bi u hi n khá i n hình, t n t i hai tr ng thái:
tr ng thái t nh (t v ng h th ng) và tr ng thái ng (t
v ng ho t ng).
tr ng thái t nh, t v ng là m t h th ng. Vi c
nghiên c u t v ng, tr c h t, là nhàm phát hi n ra
nh ng c tr ng t nh c a t và các n v t ng ng
v i t cùng nh ng quan h n i t i c a h th ng. Nh ng
c tr ng và quan h c phát hi n là c s ng i s
d ng có th v n d ng trong quá trình giao ti p sao cho
có hi u qu cao nh t.
tr ng thái ng, các c tr ng và quan h ti m n
c a h th ng t v ng c hi n th c hóa.
Có th hình dung hai tr ng thái c a t v ng nh sau:
H o a h n g tr ng thái t nh ch a rõ c v ngh a và c u
t o, nh ng trong s d ng c th , c i m c u t o và
ngh a c a h o a h n g tr nên c xác nh. Ch ng h n,
trong câu: V n n hà e m n g r t n hi u l o i h o a, t r o n g
ó c ó h o a h n g., thì h o a h n g có ngh a ch m t lo i hoa
và là m t t ghép; còn trong câu: B ô n g h o a h n g q u á., thì
h o a h n g có ngh a ch hoa màu h ng và là m t c m t .
c i m c u t o và ngh a c a t tr ng thái t nh
t n t i d ng ti m n ng nên chúng c trình bày khá
V d 10 c5^
 y . Có th th y nh ng k t qu kh o sát v tr ng thái
t nh c a t trong các t i n.
Ví d :
da^I d. 1. Ch t r n c u t o nên v Trái t, th ng
thành t ng t ng, t ng hòn. 2. (kng). N c á (nói t t). II t.
(thgt.) Keo ki t quá m c.
á2: g. 1. a nhanh chân và h t m nh nh m làm
cho xa ra ho c b t n th ng. 2. (ph.) (M t s loài v t
cùng lo i) ch i nhau, th ng b ng chân. 3. (kng.) c t t
quan h yêu ng m t cách ít nhi u thô b o. 4. Xen l n
vào cái có tính ch t ho c n i dung ít nhi u xa l (th ng
v cách nói n ng).
(d.: danh t , g.: ng t , t.: tính t , kng.: kh u ng ,
thgt.: thông t c, ph.: ph ng ng )
(Vi n Ngôn ng h c. T i n ti ng Vi t)
Nh ng khi s d ng, không ph i t t c các c i m
ti m n ng u c hi n th c hóa. Chúng hi n th c hóa
ch m t khía c nh nào ó d ng ti m n ng.
Ví d : H g i c à p h ê á. á trong câu này hi n th c
hóa ngh a 2 c a t á .
Hai tr ng thái c a t v ng có m i quan h ch t ch
v i nhau. Các c tr ng và các m i quan h trong h
th ng t v ng là c s t v ng hi n th c hóa ch c
n ng c a mình trong ho t ng.
Ng c l i, ho t ng c a t v ng ong s hi n th c hóa
ch c n ng l i là c s nghiên c u và phát hi n thêm
các c tr ng và các m i quan h c a h th ng t v ng.
N u coi t c tr u t ng hóa kh i các tình hu ng
s d ng c th (trong t i n khi ngôn ng tr ng thái
t nh) là h ng th , thì t trong các tình hu ng s d ng c

V d 11
th khi ngôn ng hành ch c c g i là các bi n th c a
t . Xem xét hình th c c a t trong s d ng c th , ta có
các bi n th ng âm - hình thái c a t ; xem xét m t n i
dung, ngh a c a t trong s d ng c th , ta có các bi n
th n i dung (hay còn g i là các bi n th t v ng ng nghía).
Ill- QUAN HỆ GIỮA TỪ VỤNG HỌC VÓI CÁC BỘ MÔN NGÔN NGŨ
HỌC VAI TRÒ CỦA TỪ VỰNG HỌC
Ngôn ng h c truy n th ng có các b môn: Ng âm-
âm v h c, T v ng h c, Ng pháp h c (g m T pháp h c
(hay hlnh thái h c) và Cú pháp h c)1. T v ng h c
nghiên c u các c i m c a t trong ó bao g m c các
c i m ng âm-âm v , c i m c u t o, c i m
ngh a trong ho t ng... do ó nó có liên quan ch t ch
v i t t c các b môn c a Ngôn ng h c.
T v ng h c trong giai o n hi n nay gi m t vai trò
quan tr ng trong nghiên c u ngôn ng . T c coi là
n v trung tâm c a ngôn ng , nên nh ng hi u bi t v
c u t o, v ng ngh a c a t c ng nh nh ng hi u bi t v
các quan h ch y u trong t v ng c a ngôn ng là c s
quan tr ng tìm hi u các n v khác trong ng n ng
nh âm v , hình v , câu. Có th th y, các c i m t
v ng có t m quan tr ng nh t nh trong vi c mô t các
mô hình câu ho c nh d a vào các bi u hi n c th c a
t , ng i ta m i phân xu t c các hình v , r i t ó là
các âm v trong m t ngôn ng c th , V.V..
M t khác, nghiên c u t v ng còn có giá tr th c ti n
l n i v i vi c s d ng ngôn ng c ng nh giáo d c
ngôn ng .

'Hi n nay, trong s các b môn c a Ngôn ng h c còn có thêm P h o n g

c á c h h c, N g d n g h c.

4vb 12 (5**-
 Vi c n m v ng các c i m c a t và các n v
t ng ng v i t là c s quan tr ng cho vi c ti p nh n
và t o l p v n b n ph c v cho nhu c u giao ti p các
l nh v c khác nhau. Các quy lu t t v ng còn có tác d ng
l n trong vi c ho ch nh chính sách ngôn ng c a m t
qu c gia. Nó giúp các nhà ho ch nh chính sách th y
c nh ng khuynh h ng t v ng c n c ng h hay
h n ch . Có th th y, vi c b o v và phát tri n ngôn ng
có óng góp to l n c a nh ng hi u bi t v t v ng c ng
nh các quy lu t t v ng. Nghiên c u t v ng là c s
cho vi c d y - h c ngôn ng và v n h c trong nhà tr ng.
Các ki n th c t v ng h c c l nh h i trong nhà
tr ng, m t m t là c s h c sinh t s d ng ngôn
ng chu n m c, m t khác giúp h c sinh có th l nh h i
và phân tích c cái hay, cái p trong các v n b n v n h c.

Vb13
^ìễ h tế ơ n ọ h a i :

T và ngã’c nh
I- TỪ
1. Vai trò cùa từ trong ngôn ngữ và trong đòi sống cùa con nguòi
Tù có vai trò quan tr ng i v i òi s ng c a ngôn
ng và i s ng c a con ng i. S t n t i c a t là bi u
hi n c a s t n t i c a ngôn ng . Khó có th t ng t ng
c m t ngôn ng không có t . s l ng t trong m t
ngôn ng c ng quan tr ng trong vi c ánh giá s a
d ng, phong phú c a ngôn ng . Ngôn ng càng có nhi u
t thì kh n ng di n t c a ngôn ng ó càng a d ng,
càng d bi u hi n nh n th c, tình c m tinh t c a con
ng i. Con ng i s d ng ngôn ng làm ph ng ti n t
duy và ph ng ti n giao ti p c ng không th thi u v n
t . S l ng t trong m i con ng i là bi u hi n c a kh
n ng s d ng ngôn ng t duy và giao ti p. Kh n ng
t duy và giao ti p c a con ng i s r t h n ch n u s
l ng t c a con ng i quá ít.
2. Khái niệm từ
T có vai trò quan tr ng nh v y i vói i s ng
ngôn ng và òi s ng con ng i nên t u c các nhà
nghiên c u ngôn ng quan tâm t r t s m. Cho n nay
ã có r t nhi u nh ngh a v t . Theo Nguv n Thiên
Giáp, hi n có kho ng 300 nh ngh a v tù. [Nguy n
Thi n Giáp, oàn Thi n Thu t, Nguy n Minh Thuy t
(1996), trang 61].
M c dù có nhi u nh ngh a v t , nh ng ch a có
m t nh ngh a nào có th th a mãn c yêu c u
nghiên c u c a t t c các nhà t v ng h c. Th m chí có
nh ng nhà khoa h c c c oan cho r ng không th có
c nh ngh a v t . S khó kh n trong nh ngh a t là
do t trong các ngôn ng khác nhau có nh ng c i m
khác nhau. Ch ng h n, các t trong các ngôn ng châu
Âu th ng là các t a âm ti t nh ng có c i m th
hi n m t ch vi t r t rõ ràng, các âm ti t c a m t t
vi t li n nhau - nên vi c xác nh ranh gi i t tr nên d
dàng. Trong khi ó, ti ng Vi t c ng có các t a âm ti t
nh ng chúng không có d u hi u khác bi t riêng v m t
ch vi t (các âm ti t u vi t r i nhau nh các t on).
So sánh hai câu sau:
(ì) X e p n h q u á. C ó t h n h c m t tay c n g c.
(2) X e p n h q u á. K h ô n g m t n hi u s c k hi lên d c .
Xe p trong hai câu trên có hình th c vi t gi ng
nhau nh ng chúng có hai cách hi u khác nhau: x e p
trong (1) là m t t ghép, x e p trong (2) là m t c m ch v .
Th m chí trong m t ngôn ng , bi u hi n hình th c và
ngh a c a các t khác nhau c ng r t khác nhau.
So sánh 2 t sau trong ti ng Vi t:
-x e p j J j.( í. i '
- ái - ^1$
Ta d dàng nh n th y c u t o hình th c (s l ng âm
ti t) c a hai tù là khác nhau, ngh a và ch c n ng c a
chúng c ng r t khác nhau: t x e p có th dùng làm tên

15cS^
g i cho s v t có trong th gi i ngoài ngôn ng , còn t á i
thì không; v m t ngh a, t x e p c ó th dùng bi u
t nh ng cái xe c th c ng nh hi u bi t c a con ng i
v lo i “xe p", t á i không có các ki u ngh a ó; v
ch c n ng s d ng, t á i c dùng khi có kích thích tr c
ti p vào c th (b nóng, b au v.v...), trong khi ó, t x e
p có th c dùng vào b t c tr ng h p nào, k c
khi có m t cái xe p c th l n khi không có.
Do có nh ng s khác bi t gi a các t trong các ngôn
ng khác nhau và gi a các t trong m t ngôn ng nên
không th có c m t nh ngh a chi ti t áp ng c
t t c các c i m c a t trong các ngôn ng trên th
gi i. Khi c p n khái ni m t , ng i ta ch nh c n
m t s tính ch t khái quát. Có th nh c n m t s tính
ch t sau c a t
T là m t n v c a ngôn ng có tính ch t tín hi u,
t có m t bi u t (hình th c ng âm) và c bi u t
(ngh a, ngh a)2;
Khi ngôn ng tr ng thái t nh, t c xét nh m t h
th ng3, so vói các n v ngôn ng khác nh âm v , hình
v và câu thì t là m t n v ngôn ng t n t i hi n nhiên,
s n có. Âm v , hình v c a ngôn ng là nh ng n v siêu
ngôn ng c phân xu t t t theo các ph ng pháp
nghiên c u ngôn ng h c, b n thân chúng không luôn
luôn t n t i trong nh n th c nh ng ng i s d ng ngôn
ng t nhiên; câu là n v không t n t i s n có nh t vì

2 Thu t n 2 “ngh a" và “ ngh a" c dùng trong nhi u tni no h p

ây nh các thu t n 2 ng ngh a.
T ây v sau. thu t na “t trong h th ng” c dùna bi u thi
t tr n thái t nh, tr ng thái ch a c s d ng.
chúng c s n sinh khi ngôn ng tr ng thái hành
ch c4, ch có trong ho t ng hành ch c câu mói c
t o l p. Nh v y, khi ngôn ng ch a c s d ng, ch a
trong ho t ng hành ch c, ch có t là n v t n t i.
Khi ngôn ng th c hi n ho t ng hành ch c, t th c
hi n ch c n ng là n v nh nh t có th c u t o nên
câu. Ng i ta không giao ti p b ng các t n l , riêng
bi t mà k t h p các t v i nhau t o câu. n v giao
ti p nh nh t là câu.
Qua nh ng i m trình bày trên ây, có th i n
m t nh ngh a v t nh sau: T là n v có tính ch t
tín hi u t n t i hi n nhiên trong ngôn ng tr ng thái
t nh và th c hi n ch c n ng làm n v nh nh t t o
câu khi ngôn ng hành ch c.
II- CẤU TẠO TỪ
1. Dơn vị C u tạo từ
Nhìn vào t t e a c h e r trong ti ng Anh, ta d dàng nh n
xét: c u t o âm thanh c a t t e a c h e r g m các âm (âm v ).
Nh ng, t góc Ngôn ng h c, các âm v không tr c
ti p t o thành t . Các âm v k t h p vói nhau t o thành
các n v có ngh a, r i t các n v có ngh a ó chúng
ta mói c u t o thành t . n v có ngh a dùng c ut o
t c g i là hình v .
Hình v do âm v t o nên là on v nh nh t có ngh a th c
hi n ch c n ng c u t o t và bi n i d ng th c c a t 5.

4 Ngôn ng tr ng thái hành ch c c hi u là ngôn ng trong ho t

ng th c hi n ch c n ng c a mình.
5 Hình v v a có ch c nãng t v ng v a có ch c n ng ng pháp. Trong
ph n này, hình v ch c xem xét t góc t v ng. Khi th t c n
thi t, chúng m i c nh c n t góc ng pháp.
 Hình v là m t n v c a ng pháp. Do ó, nó s
c trình bày ch y u ph n Ng pháp. ây, chúng
ta ch c p nm ts c i m c a hinh v ph c v
cho nghiên c u t v ng. Hình v c chia thành hình v
g c (c n t , chính t ) và hình v ph (ph t ). C n t là
hình v mang ngh a t ng i c l p, có kh n ng t
mình t o ra t nên chúng có hình th c trùng v i các t
(t n). Ph t là các hình v mang ngh a t v ng b
sung ho c ngh a ng pháp, chúng không t mình t o ra
các t mà luôn ph i k t h p v i các c n t .
Xét v m t ch c n ng, các ph tô c chia thành:
Ph t c u t o t : hình v c s d ng t o ra các
t m i.
Ph t bi n i t : hình v c s d ng không nh m
t o ra t m i mà nh m thay i d ng th c c a t cho
phù h p v i ngh a ng pháp c n bi u th và ch c n ng
ng pháp mà t m nhi m.
Ví d :
T e a c h e r = t e a c h + er. Ph tô e r k t h p v i c n t t e a c h
t o ra t m i t e a c h e r . Do ó, e r là ph t c u t o t
B o ys - b o y + s. Ph t 5 k t h p vói c n t b o y nh ng
b o ys không ph i là t mói mà ch là d ng th c ng pháp
bi u th s nhi u c a t bo y. Do ó, s là ph t bi n it
mà không ph i là ph tô c u t o t .
Ng i ta còn có th ti p t c chia các ph t thành các
lo i nh hon tùy thu c vào v trí c a ph t trong t .
Trong ó có hai lo i c b n là:
Ti n t : ph t ng tr c c n t . Ví d : ph t im
trong imp o ssi b l e , V.V..

18c^
 H u t : ph t ng sau c n t . Ví d : ph t e r trong
w o r k e r , v.v...
Trong m t s ngôn ng , có m t lo i hình v c u t o t
c bi t c g i là các bán ph t . Bán ph t là các
hình v có ngh a t v ng nh các c n t nh ng khi c u
t o t , chúng th c hi n ch c n ng c a các ph t . Ví d ,
bán ph t viên trong ti ng Vi t: n g viên, o à n viên,
i viên, t viên, n hâ n viên, t hà n h viên, h i viên, y viên,
x ã viên, t n h y viên, c n g t á c iên, v.v...
Có th t ng h p v các lo i hình v nh sau:
Hình v
C n Bán Ph t
t ph t Ph t c u t o t Ph t bi n
Ti n t H ut it

2. Các phuong thúc cấu tạo từ

Ph ng th c c u t o t là cách th c bi n các hình
v thành t . Có th hình dung nh sau:
Ph ng th c
Hình v T
c ut ot
a) T h ó a hì n h v f
Ph ng th c t hóa hình v là ph ng th c làm cho
hình v có t cách là t mà không có s thay i nào. Ch
có th t hóa các c n t , còn ph t không th b t hóa.

6 T hóa hình v là ph ng th c c nhìn nh n d i góc nghiên

c u. Trong th c t , ng i b n ng s d ng t tr c ti p nh các n v
có s n,hi n nhiên.
 ây là s khác bi t c b n gi a c n t và ph t . Ph ng
th c t hóa hình v có th c hình dung nh sau:

b ) Gh é p hì n h v
Ph ng th c ghép hình v là ph ng th c k t h p các
hình v vói nhau t o thành t . Có th hình dung nh
sau:

c) L áy hì n h v
Ph ng th c láy h nh v là ph ng th c tác ng vào
m t hình v v m t âm thanh t o nên m t hình v láy
r i k t h p chúng l i vói nhau t o thành t . Có th
hình dung nh sau:
Láy hình v T
A —>A’; A + A’
3. Phân loại từ theo phuong thúc cấu tạo
Theo ph ng th c c u t o t , có th phân lo i t
thành các ki u sau:
3.1. T on
T on là nh ng t c t o ra theo ph ng th c t
hóa hình v , do ó, trong c u t o c a t n ch có m t
hình v .
Ví d : các t w ork, love, ma n ,... trong ti ng Anh các
t : n hà, y êu, là m ,... trong ti ng Vi t.

-‘Po20c5^
3.2. T ph c
i l p v i t crn, t ph c là nh ng t mà trong c u
t o c a nó g m hai ho c h n hai hình v . C n c vào
ph ng th c c u t o t , ta có các ki u t ph c sau:
3.2.1. T p h á i sin h
T phái sinh là t ph c c t o ra theo ph ng th c
ghép c n t vói ph t .
Ví d : Các t player, h o m e le ss, un d o ,... ong ti ng Anh.
3.2.2. T gh é p
T ghép là nh ng t c t o ra theo ph ng th c
ghép c n t v i c n t .
Ví d : Các t c lass r oo m, b ook c as e , ... trong ti ng Anh,
các t q u n á o , x e p ,... trong ti ng Vi t.
C n c vào quan h ng pháp gi a các hình v và ki u
ngh a c a t ghép, ng òi ta còn chia t ghép thành các lo i:
T ghép chính ph (t ghép phân ngh a): x e máy, c á
c h é p, c him s ,...
T ghép ng l p (t ghép h p ngh a): b m , là n g
x ó m, t t p ,...
3.2.3. T láy
T láy là nh ng t c t o ra theo ph ng th c láy.
Ví d : Xa n h xa n h, t r n g t r n g, k ha n g k h á c ,...
C n c vào s gi ng nhau gi a hình v g c và hình v
láy, ng i ta chia t láy thành:
T láy toàn b : và n g vàng, xi n h xin h,...
T láy b ph n: v i vã, l o n g la n h, b i r i,...
Ph ng th c láy ít c s d ng trong các ngôn ng
châu Âu, do ó, trong các ngôn ng này th ng không có

Vd 21
t láy, ho c n u có thì r t ít. Ví d , trong ti ng Nga
nh n m nh có th có hình th c láy nh : dav m a n - dav n o
(ngày x a ngày x a)...
4. Một số vấn đế vế cấu tạo từ tiếng Việt
4.2. on v c u t o t tro n g ti n g Vi t
Vi c xác nh n v c u t o t có vai trò quan tr ng
trong xác nh ki u c u t o c a t . Ng i ta có th c n c
thu n túy vào các d u hi u hình th c nh s l ng âm
ti t. Theo ó s có các t m t âm ti t và t nhi u âm ti t.
Tuy nhiên, vi c phân lo i t d a vào s l ng âm ti t
không ph n ánh úng b n ch t c a vi c c u t o t . Vi c
c u t o t không hoàn toàn nh m áp ng các nhu c u
hình th c (tuy t o nh ng cách nói m i, l hóa v n có
s c u t o nh m vào nhu c u hình th c nh ng nh ng
cách c u t o này ph n nhi u mang tính cá nhân nh m
áp ng nhu c u c a cá nhân ho c c a nhóm ng i nào
ó. R t ít nh ng tr ng h p nh v y tr thành các t ng
toàn dân) mà áp ng nhu c u g i tên, t c nhu c u v
ngh a. Nên n v c u t o t ph i c xác nh trên c
s ngh a ch không ph i c s hình th c.
n v c u t o t trong ngôn ng c xác nh là
hình v 7, v hình v trong ti ng Vi t có m t s i m sau
c n chú :
Th nh t, hình v trong ti ng Vi t, v i c i m là
m t ngôn ng không bi n hình, ch th c hi n ch c n ng
c u t o t mà không có ch c n ng bi n i t nh trong
các ngôn ng châu Âu.

7 n v c u t o t c a ti ng Vi t trong các tài li u khác nhau có th có

nh ng tên g i khác nhau.
 Th hai, ranh gi i c a hình v trong ti ng Vi t trong
ph n l n tr ng h p trùng v i ranh gi i c a âm ti t. Nói
cách khác, i b ph n âm ti t trong ti ng Vi t u có t
cách hình v (t c u có ngh a). Có m t s tr ng h p
c n bàn thêm v tính có ngh a c a h nh v ti ng Vi t. ó
là, các hình v láy và các hình v ã b m ngh a nh : o
trong o , h u trong d a h u , c trong x e c v.v... (Các
hình v , d a, x e trong các t trên u có ngh a, và t
cách hình v c a chúng là rõ ràng, không có gi ph i nói
thêm). ch ng minh t cách h nh v các âm ti t trên,
ph i ch ra c tính có ngh a c a chúng. Vi c xác nh
chính xác ngh a ( a ra lòi gi i ngh a chính xác) c a các
âm ti t ó g p không ít khó kh n, nh ng kh ng nh
chúng là các n v có ngh a thì có th s d ng m t cách
chúng minh n gi n, t m t công th c toán h c:
N uA + x * A th ìx * 0 .
Áp d ng vào các t trên, d dàng nh n th y: o có
ngh a khác , d a h u có ngh a khác vói d a, x e c có ngh a
khác v i x e ( o * , d a h u * d a, x e c * xe), t ó, suy
ra, o , h u và c * 0, t c chúng có giá tr v ngh a. i u ó
kh ng nh t cách hình v c a nh ng on v trên.
Th ba, n u coi hình v là n v nh nh t có ngh a
thì có nh ng hình v trong ti ng Vi t l n h n m t âm ti t,
t c trong ti ng Vi t t n t i nh ng hình v a âm ti t, ví
d , các hình v m n t các ngôn ng châu Âu, nh : c à
ph ê , xi m n g, c á t t ú t và các hình v thu n Vi t nh : b
h ó n g, m h ô i, t c k è , u ( q u ), s u r iê n g ( q u ) v.v...
4.2. Cá c ph o n g t h c c u t o t t r o n g t i n g V i t
C ng nh nhi u ngôn ng trên th giói, ti ng Vi t s
d ng các ph ng th c c u t o t nh : t hóa hình v ,

V d 23 c^ -
ghép hình v và láy hình v . phát tri n t v ng ph c v
nhu c u g i tên s v t, hi n t ng trong giao ti p, ng i
Vi t còn làm t ng ngh a cho t ng thông qua các
ph ng th c chuy n ngh a. Nh v y, góc nào ó
( áp ng nhu c u g i tên s v t, hi n t ng) các ph ng
th c chuy n ngh a c ng có th c coi là các ph ng
th c c u t o t , nh ng t góc k t qu thì ph ng th c
chuy n ngh a không cho k t qu là m t t m i c v m t
âm thanh, trong khi ó, k t qu s d ng các ph ng th c
c u t o t là các t m i c v m t âm thanh l n m t
ngh a. Và vì th , các ph ng th c chuy n ngh a không
c li t vào danh sách các ph ng th c c u t o t .
4.3. Cá c k i u c u t o t t i n g V i t
Trong nhi u tài li u nghiên c u, các nhà khoa h c
Vi t Nam kh ng nh ti ng Vi t có các ki u t c phân
lo i theo c u t o nh sau:
-T n là nh ng t c c u t o theo ph ng th c
t hóa hình v , và nh v y, t n bao g m 1 hình v . (Vì
có hình v m t âm ti t và hình v nhi u âm ti t, nên c ng
có các t n m t âm ti t g i là t n n âm và các t
n nhi u âm ti t g i là các t n a âm).
- T ghép là nh ng t c t o ra theo ph ng th c
ghép hình v . C n c vào quan h ng pháp gi a các hình
v , ng i ta chia các t ghép thành: t ghép chính ph (t
ghép có các hình v không bình ng vói nhau v ng
pháp - có hình v chính và hình v ph ) và t ghép ng
l p (tù ghép có các hình v bình ng v i nhau v ng
pháp, không có hình v chính, không có hình v ph )

4vb24
 - T láy là nh ng t c t o ra theo ph ng th c láy
hình v , t c tác ng vào m t hình v g c v m t âm
thanh t o ra hình v (m t s hình v ) láy và k t h p
chúng l i v i nhau t o thành t . D a vào s gi ng
nhau gi a hình v g c và hình v láy, ng i ta chia t láy
thành: t láy toàn b (t láy có các hình v gi ng nhau
toàn b , ho c khác nhau v thanh i u, ho c khác nhau
v các ph âm cu i: p - m, t - n, c - ng, c h - n h và thanh
i u), t láy b ph n (t láy có các hình v gi ng nhau
ph âm u ho c ph n v n).
4.4. M t s l u v c á c h xá c nh c i m c u t o t
t i n g Vi t
Nh ng nh ngh a nêu m c trên là nh ng c n c
c n thi t xác nh ki u c u t o t ti ng Vi t. Tuy
nhiên, vì thu n tu d a vào hình th c nên vi c v n d ng
các tiêu chí ó trong nhi u tr ng h p g p nh ng khó
kh n nh t nh, và không ph i lúc nào c ng d gi i
quy t.
M t trong nh ng quan h c b n c a ngôn ng là
quan h ng nh t và i l p, nên vi c xác nh c i m
c a b t kì n v nào c a ngôn ng c ng ph i d a theo
quan h ó. v n là l a ch n s ng nh t theo tiêu chí
nào v n d ng. Nh ng i m nêu trong các nh ngh a
trên c ng là nh ng tiêu chí tìm ra s ng nh t gi a
các t , v m t c u t o. Tuy nhiên, nh ã nói, ó là các
tiêu chí thiên v hình th c, mà ti ng Vi t là ngôn ng
không bi n hình vói c i m âm ti t tính (các âm ti t
c phát âm tách r i nhau, vi t r i nhau và i b ph n
các âm ti t u có ngh a) nên trong nhi u tr ng h p các

Vd 25 c^*-
 n v có c u t o khác nhau c nói, vi t gi ng nhau, ví
d , A n h e m c ó n hà k h ô n g ? và Ch ún g t ô i c o i n ha u nhu
a n h e m. Nh ng tr ng h p nh v y (và trong ti ng Vi t
không ít), n u ch v n d ng các tiêu chí hình th c s khó
có th xác nh c c i m c u t o c a chúng.
có th có c nh ng k t qu phân lo i t ti ng
Vi t theo c u t o m t cách chính xác h n c n d a thêm
vào cách l nh h i ngh a c a t ng ki u c u t o. C th , có
th d a vào nh ng cách l nh h i theo các mô hình ngh a
sau:
a) i v i t ghép
a.l. Ngh a c a t ghép chính ph (kí hi u các hình v
là AB: A là hình v chính, B là hình v ph ) có tính phân
ngh a. T ghép chính ph có hai mô hình ngh a chính
sau:
- M ô h ì n h I: AB là t ghép chính ph phân ngh a
ch lo i.
AB có ki u ngh a: là m t lo i A + m t sô c i mc
th nào ó. Ví d , x e p, c á c h é p, c him s , h o a h n g...
Trong lo i này có m t ti u lo i ngh a khá c bi t.
So sánh ngh a c a x e p và c á c h é p, c ó th th y chúng
cùng m t ki u c u t o (theo mô hình I), nh ng n u
ngh a c a các hình v x e và p tách r i nhau, cl pv i
nhau (không t n t i ngh a c a hình v này trong hình v
kia) thì i v i tr ng h p c á c h é p trong ngh a c a hình
v c h é p có ch a ngh a c a hình v c á, vì th ta có th s
d ng rút g n: M t c â n c h é p, m t c o n c h é p là ã ngh a
c a m t c â n c á c h é p, m t c o n c á c h é p.

26
 Trong m t s tài li u nghiên c u, nh ng tr ng h p
nh x e p c g i là t ghép phân ngh a bi t ngh a,
còn nh ng tr ng h p nh c á c h é p c g i là t ghép
phân ngh a ng ngh a (xem H u Châu, 1996).
- M ô hì n h II: AB là t ghép chính ph phân ngh a s c thái
AB có ki u ngh a: là A v i s c thái nào ó. Ví d , xa n h
rì, h n , t r n g b p...
a.2. Ngh a c a t ghép ng l p (kí hi u các hình v là
AB) có tính h p ngh a. T ghép ng l p có ba mô hình
ngh a chính nh sau:
- M ô hì n h I: AB là t ghép h p ngh a t ng lo i
AB có ki u ngh a: là s nói chung (S là ph m trù mà c
A và B u thu c vào), ví d : q u n á o , c h n h á i...
- M ô hì n h II: AB là t ghép h p ngh a ch lo i
AB có ki u ngh a: là A ho c B nói chung, ví d : c h
b ú a, làm n , n m c , á n n ói...
- M ô hì n h III : AB là t ghép bao g p
AB có ki u ngh a: A và B nói chung, ví d : i n n c ,...
b) i v i t n - không t n t i mô hình ngh a
chung. Vi c l nh h i ngh a c a t n mang tính ch t
riêng bi t cho t ng t . Nh v y, các t nhi u âm ti t
nh ng không n m trong các mô hình ngh a chung nh
ã nêu trên s là các t n, so sánh cách tìm hi u ngh a
c a các t b à n , n , c h y, xa n h v i u , ch ô m chôm , b
h ó n g s th y chúng có cùng m t cách l nh h i ngh a
(ph i l nh h i c a t ng t riêng bi t).
Nh v y, xác nh c u t o cho m t n v ngôn
ng nào ó, không nên d a thu n túy vào hình th c mà

-‘Po 27 g<^-
c n xu t phát t c i m ngh a c a chúng. So sánh hai
n v sau: h t d a và h t t h ó c . Nhìn v m t hình th c,
hai n v ó, v c b n, r t gi ng nhau. Nh ng chúng
thu c v các ki u ngh a khác nhau nên chúng thu c v
các ki u c u t o khác nhau.
N u h t d a có ki u ngh a mô hình I c a t ghép
chính ph (AB là m t lo i A + c i m riêng nào ó h t
d a là m t lo i h t);
Thì h t t h ó c không có ki u ngh a ó (h t t h ó c là
t h ó c t n t i d ng h t - h t là lo i t khi k t h p v i thóc,
t ng t nh các tr ng h p c o n gà, c ái á o . ó là c m t ,
do hai t k t h p v i nhau không ph i t ghép chính ph .
T ng t , m t s tr ng h p nhir b n g c ó c , n ga n g
c à n h b a, có hình th c c u t o r t gi ng v i các t ghép
chính ph nh ng chúng không thu c các ki u ngh a c a
t ghép chính ph nh <fã nêu mà thu c v ki u ngh a
khác, có tính so sánh: AB c ó n gh i : A n h B. (r b è o = r
n h b è o ). ây là các thành ng so sánh.
Qua ó, có th th y vai trò quan tr ng xác nh
ki u c u t o c a m t n v ngôn ng nào ó là ki u
ngh a c a chúng.
I l l - NGỮ Cố ĐỊNH
1. Khái quát vể ngữ cố định
Ng c nh là n v t ng ng vói t . Tính t ng
ng v i t c a ng c nh c th hi n nh ng c
tr ng sau:
Ng c nh và t u là n v t n t i hi n nhiên
s n có c a ngôn ng tr ng thái t nh.
Khi ngôn ng hành ch c, ng c nh có ch c n ng
t o câu gi ng nh t .
•Vd 2 8 g^ -
1.1. P hâ n b i t n g c n h vói c m t t d o
Ng c nh và c m t t do u là n v l n hon t ,
do các t t o nên. So sánh: (1) n hã n n h b và (2) n h n
n h c ái è n x p. Trong ó, (1) là ng c nh, (2) là c m
t t do.
S khác bi t th nh t gi a c m t t do và ng c
nh là kh n ng t n t i tr ng thái t nh. C m t t do
c t o ra do nhu c u giao ti p. Tùy tình hu ng giao
ti p c th mà ng i giao ti p t o ra các c m t t do
khác nhau. K t thúc ho t ng giao ti p, các t trong
c m t t do l i tr v tr ng thái t nh là các t riêng bi t,
chúng không g n k t vói nhau thành kh i ch t ch .
Trong khi ó, ng c nh g m các t cg nk tv i
nhau ch t ch ngay c khi ngôn ng tr ng thái t nh,
ch a hành ch c. Nh v y, ch có ng c nh là t n t i
tr ng thái t nh còn c m t t do không t n t i khi ngôn
ng ch a ho t ng.
Th hai, c u t o c a ng c nh có tính n nh,
ch t ch . Mu n dùng ng c nh trong giao ti p ta ph i
dùng úng v i c u t o c a nó (n h n n h b f , trong khi
ó, tùy m c ích di n t mà các c m t t do có th có
c u t o dài ng n khác nhau. So sánh: n h n n h c ái è n
x p, n h n n h c ái è n x p tr c o n t h n g c h o i t r o n g d p
r m t run g thu.
S khác bi t th ba gi a ng c nh và c m t t do
là c ch t o ngh a. ⌥ ngh a c a c m t t do là do c u
trúc và ngh a c a các t trong nó t o nên. Trong khi ó,

8Khi s d ng, các ng c nh c ng có th b bi n i ôi chút ê

nh m các m c ích di n t khác nhau. Song, tính c nh, tính khó
thay i c a ng cô' nh là c n b n.

% 29
ngh a c a ng c nh c suy ra qua các bi n pháp
t ng tr ng, n d , hoán d v.v... Nhi u ng cô nh có
ngh a khác h n v i ngh a t ng minh c a các t trong
nó t o nên.
M t c m t mà ngh a c a nó không ph i thu n túy
do t ng ngh a c a các t theo c u trúc c a nó t o nên là
c m t có tính thành ng . Do ó, s khác bi t gi a c m
t t do và ng c nh là s khác bi t v tính thành ng .
Ví d , c h h t n c h t c ái thì h t n c h t c ái c ó ngh a
khác h n vói ngh a c a các t t o nên nó. Và, ta nói: h t
n c h t c ái có tính thành ng .
1.2. P hâ n b i t n g c n h và t c n g
Ng c nh và t c ng gi ng nhau ch chúng u
do các t t o nên và có tính n nh cao.
S khác bi t gi a ng c nh và t c ng , tr c h t là
s khác bi t v t cách ng pháp. Ng c nh có ch c
n ng t ng ng t và th c hi n ch c n ng ng pháp là
b ph n, thành ph n câu. Trong khi ó, t c ng có t
cách ng pháp là câu.
Vì s khác bi t v t cách ng pháp gi a ng c nh
và t c ng d n n s khác bi t gi a chúng v kh n ng
s d ng. T c ng bi u th nh ng phán oán th hi n
kinh nghi m s ng, kinh nghi m ng x . T c ng có th
dùng t ng i c l p. Trong khi ó, ng c nh th c
hi n ch c n ng nh danh ho c miêu t m t cách hình
nh và c dùng ph thu c trong câu.
Nh v y, ng c nh c hi u nh sau:
N g c ô n h là o n v d o c á c t t o n ên , c ó c u t o n
n h và c ó tín h t hà n h ng . N g cô' n h t o n g ng v i
 t t ín h hi n n hi ê n t n t i t ro n g h t h n g n gôn n g và
t h c hi n c h c n n g t o c â u t ro n g h o t ng.
Ị 2. Phân loại ngữ CỐ định
C n c vào m c c a tính thành ng mà ng c
nh c phân chia thành: quán ng và thành ng .
2.1. Q u á n n g
Quán ng là cách nói quen thu c (c u t o có tính n
nh c a ng c nh) dùng a y, rào ón, liên k t.
Ví d : t r m vía, k h í k h ô n g ph i, n ó i t ó m l i, t u t run g
là...
2.2. Thà n h n g
2.2.1. K hái n i m t hà n h n g
Thành ng là n v c tr ng c a ng c nh v
tính n nh trong c u t o và tính thành ng v m t ngh a.
2.2.2. M t s c i m v n gh a c a t hà n h n g
- Tính t ng th , tính ch t m i
M t c i m quan tr ng v ngh a c a thành ng là
tính thành ng . Vì không thu n túy c suy ra t t ng
ngh a các t t o nên, thành ng c n c thu th p và gi i
ngh a gi ng nh các t trong ngôn ng . Vi c tìm hi u
ngh a c a thành ng trong nhi u tr ng h p gi ng nh
tìm hi u ngh a c a t , t c tìm hi u ngh a c a thành ng
trong t ng th mà không suy m t cách máy móc t
ngh a c a các t t o nên.
- Tính bi u tr ng
Tính bi u tr ng c a thành ng có c là do tính
thành ng em l i. Quá trình suy lu n ngh a c a thành
ng thông qua các phép chuy n ngh a làm cho thành

-Vd 31
ng có tính bi u tr ng. Và, theo ó, là tính hình t ng
c a thành ng .
- Tính dân t c
Vi c bi u tr ng hóa các c i m miêu t c th cho
các tình hu ng khái quát c th c hi n m i dân t c
m i khác. Nói cách khác, tính bi u tr ng c a thành ng
g n li n v i tính dân t c, tính c ng ng. Ng i Vi t nói:
r n h b è o , nh ng ng i Nga nói: r n h c c i h m.
Ng i Vi t nói: c ay n h t, nh ng ng i Anh nói: c ay n h
m ù t t v.v..
- Tính c th
Thành ng có tính c th , g i hình t ng'h n so v i
các t ng ngh a v i chúng. So sánh: l ún g t ún g v i các
thành ng : lún g t ún g n h t h v n g m t k im, l ún g túng
n h gà m c tóc, l ún g t ún g n h c h ó n v n g b t d dàng
nh n th y ngh a c a các thành ng c th h n so v i t .
C ba thành ng tuy cùng có n i dung bi u th tính ch t
"lúng túng” nh ng m i m t thành ng bi u t h tính ch t
này nh ng góc , nh ng khía c nh khác nhau ( i u
mà không có t l ún g t ún g).
- Tính bi u c m
Thành ng có s c thái bi u c m rõ r t. S d ng thành
ng , ng i giao ti p th hi n rõ thái , t nh c m c a mình.
Vì nh ng c i m ng ngh a nh v y, nên m c dù là
n v t ng ng v i t , ng c nh, nh t là thành
ng v n c s d ng r ng rãi áp ng nhu c u di n
t mà n u ch dùng t s không th hi n c.

V d 3 2 g^
^ h ư ơ n g ba:

¥ ngh a cua tù'

I- PHÀN BIỆT Ý, NGHỈA VÀ Ý NGHÍA
C ng nh các tín hi u khác, tín hi u ngôn ng có hai
m t: m t bi u hi n, t c m t hình th c âm thanh c a t
và m t c bi u hi n, t c m t n i dung c a t . g i
tên m t c bi u t c a t có khá nhi u thu t ng :
n gh a, , n gh a. i u này òi h i ph i có s phân bi t.
T i n ti ng Vi t nh ngh a v các t n gh a, n gh a
và nh sau:
- N gh a : N i dung di n t c a m t kí hi u, c bi t
c a kí hi u ngôn ng .
- ⌥: 1. i u suy ngh , ngh (nói khái quát). 2. N i
dung nh ng gì c nói ra b ng l i. [...] 3. ⌥ mu n ho c
nh, th ng không nói ra.
- ⌥ n gh a : N i dung c ch a ng trong hình th c
bi u bi u hi n b ng ngôn ng , v n t ho c b ng m t kí
hi u nào ó.
(Vi n Ngôn ng h c. T i n ti ng Vi t)
Tr c h t, c n làm rõ s khác bi t gi a hai t và ngh a.
N gh a và là các ph m trù thu c v tinh th n, chúng
c th hi n ra nh các v v t ch t (có thu c tính v t ch t).
 Xét v v v t ch t có th truy n t i n i dung, các nhà
khoa h c th ng c p n ba lo i hình c b n. ó là:
- Các tín hi u ngôn ng : t , c â u , l i n ói, th ...
- Các s v t t nhiên: m t tròi, t hiê n n hi ê n , gi c m ...
- Các s v t nhân t o: n , c h ù a...
Trong ba lo i v v t ch t có th truy n t i n i dung
ó, có th c di n t b ng các v v t ch t thu c b t
kì lo i hình nào. Trong khi ó, n gh a ch có th có v
thông tin là các tín hi u. Ví d :
- Dùng t này v i gì? / Ngh a c a t này là gì?
- Nó l y hình nh M t tr i th kia là gì?
- Thi t k ngôi nhà ( n) nh th là có gì?
N u g p t n gh a v i các hi n t ng t nhiên, thì các
hi n t ng t nhiên c chuy n thành nhóm tín hi u.
Ch ng h n, Cô y lo s vì gi c m . K h ô n g b i t p h i hi u
n ó t h n à o ? N gh a c a n ó r a sa o ? Khi ó, gi c m c
coi là m t v n b n b ng m t ngôn ng nào ó-có th c
c thông qua t i n các gi c m . (Ví d nh m t s
ng i thông qua gi c m , gi i ngh a các gi c m tìm n
nh ng con s nh t nh choi lô tô).
T ó có th th y, n gh a, tr c h t là t n t i v i h
th ng tín hi u. Trong khi ó, có th thích ng v i c ba
lo i hình v v t ch t ã nêu.
N gh a và , nh trên ã nói, có th t n t i trong cùng
m t lo i hình v v t ch t - h th ng tín hi u ngôn ng .
Song, trong lo i hình v v t ch t này, chúng có ng
ngh a v i nhau không? N u không, chúng khác nhau nh
th nào?
V3 3 4 c<^
 Khi nói n n gh a c a t là nói n ngh a t i nc a
t ó. Ví d :
(3) N gh a c a h ai t i m y u và y u i m r t k há c
n ha u .
(4) T n c ó r t n hi u n gh a k h á c n ha u .
(5) A n h ta n gh e t h y c m t k iss m e n h n g k h ô n g
hi u n gh a c a n h n g t này.
Còn khi nói n c a m t t là chúng ta nói n cái
khác, không ph i ngh a t i n. Ví d :
(6) M i n g i u n ó i n tín h c l p c a n hà máy.
T c h có m t- c l p n h n g thì r t k há c n ha u .
ây rõ ràng không c p n các ngh a t i n
khác nhau c a t c l p mà nói v quy n l i và ngh v
khác nhau trong t duy, trong cách hi u c a nh ng
ng i nói c coi là c n và s d ng t này.
Ngoài ra, có th th y s khác nhau gi a n gh a và
n m ngay trong kh n ng k t h p c a nh ng t này.
- N gh a có tính n nh cao h n, nó g n ch t v i tín
hi u, do v y có th xá c n h, ghi n h , h c th u c... n gh a.
- Còn luôn thay i trong các tr ng h p khác
nhau, do v y không th ghi n h , h c t h u c c mà ph i
tìm, o á n ... .
Tóm l i, có th k t lu n v s khác nhau gi a n gh a và
nh sau:
- N gh a c a m t n v ngôn ng X là thông tin
liên quan n X. D a vào các quy t c c c ng ng
ch p nh n có th s d ng X là ph ng ti n truy n t
thông tin.

35
 - c a n v ngôn ng X i v i ng i Y trong th i
gian T là thông tin liên quan n X trong suy ngh c a Y
t i thòi i m T khi Y s n sinh ho c ti p nh n X v i t
cách là ph ng ti n truy n t thông tin.
v t n gh a, Hoàng Phê cho ràng: “S th ng nh t
gi a ngh a và làm thành toàn b ngh a c a phát ngôn
[Hoàng Phê, 1989, tr. 33]. Nh v y, n gh a có ngh a bao
trùm c n gh a và . Song trong th c t s d ng, t n gh a
khi ng ngh a v i n gh a, khi ng ngh a v i .
làm rõ s gi ng nhau gi a n gh a và n gh a và
c n ph i nói n c nh hu ng s d ng có tính thông tin.
Tính thông tin c coi là kh n ng thay th c
b ng t h p miêu t : c ái m à X b i u t h / t h hi n / có
n gh a mà không làm cho câu sai i.
Ví d :
(1) N gh a c a c h n ày k h ô n g rõ I n gh a c a c h này
k h ô n g rõ.
T n gh a / n gh a trong câu trên c dùng có tính
thông tin, b i l có th thay th nó b ng t h p miêu t :
( V ) Cái m à c h n ày b i u t h k h ô n g rõ. ( K h ô n g rõ c h
n ày b i u t h c ái gì)
Trong khi ó, t n gh a trong câu sau ây c dùng
không có tính thông tin.
(2) ⌥ n gh a c a s k i n n ày r t l n.
Không th thay t n gh a b ng c u trúc miêu t nh
trong ví d (1). Không th nói:
(2’) * Cái m à s k i n n ày b i u t h r t l n.
Nh v y, t n gh a có th s d ng trong c nh hu ng
không có tính thông tin, còn t n gh a không s d ng c
V d 36 cS *"
B qua s khác rihau v c nh hu ng không có tính thông
tin, d dàng nh n th y, c nh hu ng có tính thông tin
(ví d 1), t n gh a và n gh a c coi là ng ngh a.
Gi a t n gh a và có th th y c s t ng ng
nh s thay th chúng cho nhau trong các ví d ãd n
có dùng trên.
- N ó l y hì n h n h M t t r ò i t h k ia là n gh a g ?
- Thi t k n g ô i n hà ( n ) n h t h c ó n gh a gi?
- M i n g i u n ó i n t ín h c l p c a n hà máy. T
c h c ó m t - c l p n h n g n gh a thì r t k há c n ha u .
Nh v y, n gh a v a ng ngh a v i n gh a, v a ng
ngh a v i , tu thu c vào vi c s d ng nó thay th cho
t nào.
V i s phân bi t , n gh a và n gh a nh trên, giáo
trình này quan ni m n gh a c a t là m t th c th tinh
th n có quan h n nh vói hình th c t . Còn c ng là
m t th c th tinh th n nh ng xu t hi n lâm th i trong
m t hoàn c nh s d ng c th . Do v y, khi nghiên c u t
trong h th ng t v ng, ta ch có th c p n n gh a
c a t mà không th c p n c a t 9.
II- CÁC THÀNH PHẨN NGHỈA CỦA TỪ
1. Từđịnh danh và từ phi đjnh danh
Trong ngôn ng có nh ng t có kh n ng dùng làm
tên g i cho các s v t, hi n t ng, ho t ng, tính ch t,
quan h v.v... trong th gi i. ó là các t nh danh. Ví
d : bà n , gh , á n , ch y , x a n h , v à n g , V . ..

9 “⌥ ngh a” c dùng ng ngh a v i “ngh a” ho c “ ” tùy t ng

tr ng h p. Trong giáo trình này nó c dùng ng ngh a v i “ngh a”

Vd 37 cS**-
 Bên c nh các t ó, có nh ng t không có kh n ng
dùng làm tên g i cho các s v t, hi n t ng, ho t ng,
tính ch t, quan h v.v... trong th giói. ó là các t phi
nh danh. Các t phi nh danh th c hi n các ch c
n ng ng pháp khác nhau khi t o câu, t o v n b n. Ví d :
vì, n ên , h o c , v.v...
Ch ng này c p n ngh a c a các t nh danh.
2. Các nhân tô t o nên ngh a c a t
M i liên h gi a các y u t t o nên ngh a c a t c
Ogden và Richard s hoá d i d ng tam giác. Sau này
Iu. X. Stepanov s d ng nh sau:

S v t ⌥ ngh a
(Cái bi u v t) (Cái bi u ni m)
M c dù còn có nhi u i m c n bàn v tam giác ng
ngh a c a Ogden và Richard. Song, qua tam giác này có
th th y hai nhân t c b n ngoài ng n ng góp ph n
làm nên ngh a c a t . C th , ó là:
i) S v t, hi n t ng thu c th gi i khách quan ho c
thê giói o t ng.
ii) Hi u bi t v nh ng s v t, hi n t ng thu c nhân t (i).
i v i nhân t ii (nh n th c, hi u bi t) c n phân bi t
nh ng y u t c kí c hoá v i ch a c kí c hoá và
c n làm rõ tính i n hình c a khái ni m trong nh n th c

V b 3 8 (5 ^
 Ví d : Các y u t Chim, gia c m... ã c kí c hoá.
C on c him m à u e n , c u trên c à n h c ây k ia là
ch a c kí c hoá.
i n hình c a khái ni m là n i dung miêu t d ng
xu t hi n tiêu bi u nh t c a lóp s v t, hi n t ng. Ví d :
khái ni m chim miêu t nh ng con chim tiêu bi u nh t
trong loài chim. (D n theo H u Châu (1998))
Tuy nhiên, bên c nh các y u t ngoài ngôn ng , còn
có các y u t n i b h th ng ngôn ng c ng góp ph n
áng k t o nên ngh a c a t .
Y u t trong ngôn ng là toàn b h th ng ngôn ng .
Theo F. Saussure thì giá tr c a y u t này ch là h qu
c a s t n t i ng thòi c a nh ng y u t khác. Kh ng
nh vai trò c a h th ng ngôn ng i v i vi c hình
thành ngh a c a t , V.V.. Vinagradov cho r ng t , trong
t cách là h th ng on nh t nh ng ngh a có quan h
n i t i v i nhau ch c hi u trong khuôn kh toàn b
h th ng c a m t ngôn ng .
T quan i m h th ng ngôn ng , V.A. Zvenghinsev,
ã s a i tam giác ng ngh a nh sau, ay ut h
th ng ngôn ng vào:
H th ng ngôn ng

^o39c<^
 Trên ây là nh ng y u t c b n t o nên ngh a c a t .
Trong th c t , còn y u tô khác nh : l ch s , xã h i, th i
i, t p th xã h i, ngh nghi p, tôn giáo, a ph ng...
c ng nh h ng n ngh a c a t .
3. Các thành phán nghĩa cùa các từ

3.1. ⌥ n gh a t v n g và n gh a n g p h á p
Trong t 10 có hai lo i ngh a l n là ngh a t v ng và
ngh a ng pháp. ⌥ ngh a t v ng là ngh a c a riêng t ng
t , còn ngh a ng pháp là ngh a mang tính ng lo t,
chung cho nhi u t . Ví d , các lo i ngh a nh : danh t ,
ng t , V.V.. là các lo i ngh a ng pháp. ⌥ ngh a ng
pháp liên quan n kh n ng k t h p c a t v i nh ng t
khác, c ng nh kh n ng m nhi m các ch c n ng ng
pháp trong câu (g i chung là ho t ng ng pháp c a t ).
Tuy có s phân bi t ngh a t v ng và ngh a ng
pháp c a t , nh ng chúng có m i quan h v i nhau r t
ch t ch . Ch có th bi t c kh n ng ho t ng ng
pháp c a t khi bi t c ngh a t v ng c a t , ng c
l i, nh vào ho t ng ng pháp c a t trong câu c th ,
ta có th xác nh c c i m ngh a t v ng c a t .
Ví d : Xem xét t c h y trong các câu sau:
- N ó c h y n ha n h t n hà r a b b i n , (t c h y k t h p
c v i các t ch v n t c và a i m).
- n g h c h y n ha n h, (t c h y không k t h p vói các
t ch a i m).

10 T ây v sau, nói n ngh a c a t c hi u là ngh a cùa t nh

danh.

Vd 40
 - C on n g c h y t n hà r a b b i n , (t c h y không
k t h p v i các t ch v n t c).
Qua kh n ng k t h p c a t c h y trong các câu trên,
ta có th xác nh c các ngh a khác nhau c a nó.
3.2. Cá c t hà n h p h n n ghía t v n g c a t
Trong ngh a t v ng c a t có các thành ph n sau:
- ⌥ ngh a bi u v t
- ⌥ ngh a bi u ni m
- ⌥ ngh a bi u thái
3.2.1. ⌥ n gh a b i u v t
a) Khái ni m ngh a bi u v t
⌥ ngh a bi u v t là ph n ngh a c a t liên quan n
s v t ho c ph m vi s v t trong th giói mà t g i ra khi
ta ti p xúc v i nó.
b) ⌥ ngh a bi u v t và s v t trong th giói
⌥ ngh a bi u v t liên quan n các s v t trong th
gi i bên ngoài. Song, c n l u r ng ngh a bi u v t c a
t không ph i là chính các s v t trong th gi i mà ch
b t ngu n t các s v t ó. S v t t n t i trong th giói
nh ng d ng khác nhau, trong ó d ng c b n là v t ch t,
trong khi ó, ngh a bi u v t c a t thu c v ph m trù
tinh th n c a ngôn ng . M t khác, s chia c t th gi i
thành các m u s v t ng v i ngh a c a t các dân t c
khác nhau là khác nhau.
Ví d : ti ng Nga ch có m t t t jo t jo ch chung cho cô,
dì, thím-, m t t d jad ja ch chung cho b á c , c h ú , c u ...

-^b41 c^-
Ho c ti ng Anh ch có m t t r ic e ch chung cho lúa,
thóc, g o , c m. Nói cách khác, ngh a bi u v t c a t là
hi n t ng c a ngôn ng , nó mang tính dân t c, c thù
cho t duy ngôn ng c a c ng ng.
⌥ ngh a bi u v t c a t là c s các t th c hi n
ch c n ng chi u v t c a mình khi ngôn ng trong ho t
ng hành ch c, các t ng c s d ng ph c v
cho giao ti p.
Ví d :
Cái b à n n ày r t ti n l i.
Nh vào ngh a bi u v t c a t b à n , khi i vào s
d ng, trong t h p c ái b à n này, t b à n cùng v i các t
khác quy chi u vào m t cái bàn c th trong th gi i bên
ngoài. Ngh a s v t c th c a t trong ho t ng c th
là ngh a chi u v t11.
3.2.2. ⌥ n gh a b i u n i m
a) Khái ni m ngh a bi u ni m
⌥ ngh a bi u ni m là ph n ngh a c a t liên quan n
hi u bi t v ngh a bi u v t c a t .

b) ⌥ ngh a bi u ni m và khái ni m
S phân bi t ngh a bi u v t và ngh a bi u ni m
trong ngôn ng t ng ng v i s phân bi t s v t, hi n
t ng trong th c t v i khái ni m trong t duy v chúng.

11 N gh a ch i u v t c a l trong m t s tài li u khác c g i là n gh a s chi S

v t c t ng quy ch i u d c g i là cái ch i u v t hay cá i s ch i. C n l u
c ó Ih th c hi n v i c ch i u v t thòng qua n gh ía biêu v t c a t . nh ng c n g
c ó thê chi u v t thông qua c á c ph ng Ih c k hác.

-Vo42cSt*-
 T DUY NGÔN NG

Khái ni m v HTKQ ⌥ ngh a bi u ni m

Hi n th c khách quan (HTKQ) ⌥ ngh a bi u v t

Khái ni m và ngh a bi u ni m th ng nh t vói nhau

nh ng không ng nh t v i nhau.
Chúng th ng nh t vói nhau vì chúng u s d ng
nh ng v t li u tinh th n c a t duy. Khái ni m có vai trò
quy t nh i v i ngh a bi u ni m, không có khái ni m
thì không có ngh a bi u ni m.
Khái ni m và ngh a bi u ni m không ng nh t v i
nhau, vì:
Khái ni m có ch c n ng nh n th c, ph n ánh nh ng
thu c tính b n ch t c a s v t, hi n t ng khách quan. ⌥
ngh a bi u ni m có ch c n ng công c , t ch c l i nói,
cho nên ch c n d a vào kinh nghi m th c ti n dùng
t cho úng.
Khái ni m có tính ch t chân lí, chung cho nhân lo i.
⌥ ngh a bi u ni m có tính dân t c. Có nh ng ngh a bi u
ni m có m t ngôn ng này mà không có ngôn ng
khác. Ví d : c h b ú a, k h p k h n h, h c hi c ... có ngh a
bi u ni m c trung trong ti ng Vi t; ho c n ó i trong
ti ng Vi t có ngh a bi u ni m (ho t ng) (dùng ngôn
ng ) (phê phán, chê trách) nh ng không có t pa r l e r
c a ti ng Pháp, c u trúc ngh a bi u ni m c a các t
t ng ng trong các ngôn ng khác nhau c ng khác
nhau. Ví d : c h é m : không có nét ngh a k t qu (có th t

^o43c^*-
ho c không t); trong khi ó t c o u p e r c a ti ng Pháp
b t bu c có nét ngh a k t qu .
c) C u trúc ngh a bi u ni m
c.l. Khái ni m nét ngh a
Ngôn ng là m t h th ng ph c t p. M t trong nh ng
c i m th hi n s ph c t p c a ngôn ng là tính phân
o n hai b c. K t qu phân o n b c m t cho các n
v có tính hai m t (v a có m t hình th c v a có m t n i
dung - còn c g i là b c phân o n tín hi u), phân
o n ti p theo b c hai cho k t qu là các nv m t
m t (ho c ch có m t hình th c ho c ch có m t n i
dung). Phân o n b c hai không áp d ng cho tín hi u
nói chung, mà áp d ng cho t ng m t riêng bi t c a tín
hi u, t c phân tích t ng m t bi u t và c bi u t
thành các thành t t i thi u có ch c n ng khu bi t. óng
góp quan tr ng cho b c phân tích này là lí lu n v ng
hình (figures) c a L. Hjemslev. Ng hình là thành t có
tính ch t m t m t nh nh t. Ng hình m t hình th c là
các âm v . Âm v không có m t c bi u t c a riêng
mình nh ng có kh n ng khu bi t ngh a c a h nh v và
t . M t n i dung, hay m t c bi u t c ng có th
c miêu t nh vào m t t p h p các ng hình. Các ng
hình c a m t n i dung không có m t hình th c th hi n,
nh ng nh chúng, ta phân bi t c các hình th c hình
v và t khác nhau.12
Nét ngh a c phân xu t trên c s phân tích thành
t ngh a. làm rõ b n ch t c a lí thuy t phân tích

12 Ví d v phán xu t ng hình có th xem : H u Cháu. Bùi Minh

Toán. i c n g N g ón n g h c. T p II. N X B Giáo d c. 1993. Trano
1 40-141. Ho c: Nguy n Thi n Giáp. D n lu n N g ón n g h c. \ X B
Giáo d c. 1995. Trang 9 2 -9 3 .

-*>*0 44 (<&
thành t ngh a, có th dùng cách so sánh v i các s nh
J. Lyons ã làm:
N u ta có: [a: b =c : d
Ta có th t m i quan h trên thành các th a s . Các
th a s này trong so sánh v i quan h ng ngh a cg i
là các thành t ngh a (nét ngh a). Trong m t s công
trình nó còn c g i là th a s ng ngh a.
Phép phân tích th a s c hình dung nh sau:
Ví d , ta có: 2 : 6 = 10 : 30
Ta có th tìm th y các th a s sau: 1,2,3 và 10, t c:
(2xl):(2x3)=(10xl):(10x3)
Trong bi u th c trên có 3 s là s nguyên t (1, 2, 3)
không th phân tích ti p thành các th a s nh h n nó
c (ngoài 1 và chính nó). Nh ng thành t ó cg i
là thành t t i thi u ho c cu i cùng, s 10 không ph i là
s nguyên t , nó có th c phân chia ti p t c: 10 =2 X 5
Suy ra, (2xl):(2x3)=((2x5)xl):((2x5)x3) là bi u th c
toàn thành t t i thi u ho c thành t cu i cùng.
n v này trong ng ngh a là: nét ngh a, ngh a t ,
ngh a c s , d u hi u khu bi t ng ngh a, th a s ng
ngh a, nguyên s ng ngh a, h t nhân ng ngh a, ng
hình n i dung13.
Tuy nhiên, quan ni m này có ch ch a c nhi u
ng i th a nh n.
Th nh t, nét ngh a dù n gi n n âu c ng không
th không phân chia c n a do v y, phân chia n âu
thì c coi là t i gi n.

13 Giáo trình này ch n thu t ng “nét ngh a” .

-vb 45
ch y u c a các b c này là tính ng u h ng, mà h u qu
c a nó là chúng ta luôn b n kho n: Li u 1) ã nh n bi t
c h t các nét ngh a ch a? 2) Các nét ngh a nh n c
có t ng thích không?
Quan ni m v tính ng nh t và il p c a H u
Châu ã g i n vi c so sánh các nét ngh a trong c u trúc
ngh a c a m t t v i mô hình phân lo i ngh a t v ng
(phân lo i t v ng-ng ngh a) trong m t ngôn ng theo
ch (khái ni m). Gi a c u trúc các nét ngh a trong m t
t và mô hình phân lo i t v ng thành các nhóm t v ng
- ng ngh a có m t s t ng ng rõ r t. Có th hình dung
cách phân lo i ngh a t v ng c a ngôn ng nh sau:
S v t
^ \^ G z h n trên

Ph on ^ti n/£Ìixhuy n

trên m t t

A \
..... - Gi i h n d i
- Gi i h n trên c a s phân chia nh v y th ng là
m t ph m trù l n nh t, bao trùm, không nàm trong m t
ph m trù nào khác l n hon.
- Giói h n du i là m t m nh (m u ngh a) do 1 t bi u thi
- Gi a hai gi i h n này là m t s di n d ch nh vào
quá trình phân hoá d n các ch cho n khi có môt
lóp ng v i m t t .

Vd 4 8 c<^
 m t t có th thu c vào m t nhóm nào ó, nó
ph i có c i m, mà d a vào ó, ta có th x p nó vào
nhóm ó. D c i m này chính là nét ngh a trong c u trúc
ngh a bi u ni m c a t .
Nh v y, n é t n gh a c ó th c nh ngh a là n h n g
ph n ngh a th h i n th u c tín h s v t mà t b i u th , d a
vào ó mà t có t h th u c vào m t tro n g cá c n h ó m t
ng-ng n gh a c phâ n c hia t h e o c h .
Theo ó, t l u gi trong ngh a c a mình nh ng
thông tin v các nhóm t v ng - ng ngh a các c p
khác nhau mà nó thu c vào. Trong ó, thông tin v m i
nhóm là m t nét ngh a. Lí t ng nh t là s l ng nét
ngh a trong c u trúc ngh a bi u ni m c a m t t b ng
úng s nhóm t v ng - ng ngh a mà nó thu c vào.
c.1.2. c tr ng v trí c a n é t n gh a
Trên ây là c tr ng c a nét ngh a liên quan n
thu c tính b n ch t s v t, hi n t ng... c t bi u t.
Ngoài c tr ng b n ch t, nét ngh a còn có c tr ng v
trí. M i nét ngh a ph i chi m m t v trí xác nh trong
c u trúc bi u ni m c a t . Tr t t c a các nét ngh a thay
i có th làm thay i ngh a c a t . V trí c a nét ngh a
trong c u trúc bi u ni m quy nh giá tr , tính ch t c a
nét ngh a14. c tính v trí c a các nét ngh a là ph n ánh
các giá tr h th ng và ch c n ng c a chúng.
Giá tr h th ng-, là ch s v l c t o h th ng, l c liên
k t c a nét ngh a i v i các t khác nhau. Nét ngh a có
v trí càng cao thì giá tr h th ng càng l n.

14 Tính ch t cùa các nét ngh a c phân bi t khác nhau các tác gi
khác nhau. Xem : H u Châu. C s n g Iigl a h c t v n g. N XB
Giáo d c, 1998. Trang 181-183.

-Vo 49 cSé*-
 Giá tr c h c n ng-, là ch sô v l c khu bi t, phân bi t
ngh a gi a các t khác nhau. Nét ngh a có v trí càng
th p, càng c th thì giá tr ch c n ng càng l n15.
c. 2. M t s ph ong pháp xây d ng c u trúc ngh a bi u ni m
c.2.1. P h n g p h áp phâ n t íc h d c - n ga n g (th ng
d ùn g c h o da n h t )
D c: là so sánh ngh a c a nh ng t bi u th các s v t
nh ng b c khác nhau theo quan h lóp-lo i.
Ngang: là so sánh ngh a c a nh ng t bi u th các s
v t cùng m t b c phân lo i.
D
Ngang

c
Quy trình phân tích d c-ngang g m 5 b c nh sau:
Ví d : phân tích t thành t ngh a c a t magazine
(t p chí).
B c 1: Tìm n v ngh a mà s v t ct ang xét
thu c vào (lo i).
Magazine thu c vào Periodical (xu t b n ph m nh kì).
B c 2: Tìm các n v ngh a thu c vào nhóm s v t
ct ang xét bi u th
Ví d : Tên các t p chí c th .
B c 3: Tìm và so sánh các s v t cùng b c phân lo i
v i s v t c t ang xét bi u th theo quan h giao
nhau ho c ngoài nhau.

15 Ho t ng cùa nét ngh a c t c tr ng b n ch t c t c tr ng vi

trí s c trình bàv sau (m c d)

50 cSt*-
 Ví d : newspaper (báo) và journal (chuyên khoa h c).
Book (sách)
So sánh chúng v i nhau: magazine khác book tính
nh kì; khác newspaper ch có bìa; khác journal ch
journal có tính chuyên khoa h c (VD: T p chí Ngôn ng ).
B c 4: Hình thành danh m c các thành t ngh a.
B c 5: s p x p các thành t ngh a thành nh ngh a
(kèm các ví d c th ).
c.2.2. P h n g p h áp phâ n tích c á c n gh a gia o n ha u
( th n g d ùn g c h o v t ).
Quy trình phân tích các ngh a giao nhau c ng g m 5
b c nh sau:
Ví d : Phân tích thành t ngh a c a t beautiful ( p).
B c 1: Tìm nh ng t có ngh a g n v i ngh a c a t
ang xét. Ví d : beautiful ( p tuy t vòi); prety ( p h p
d n); lovely ( p áng yêu, quy n r ); handsome ( p
cân i).
B c 2 : Xác nh các s v t có th c các t g n
ngh a ã tìm c miêu t . B c này ph i t o ra các c m
t , nh ng l u không ph i tìm toàn b hàng tr m c m
t mà ch c n tìm nh ng c m t mà chúng không th
tham gia c ho c các c m t c m giác không bình
th ng.
B c 3 : Tìm các bình di n ngh a gi ng nhau mà
chúng có th i l p vói nhau. t các c m t trong các
ngôn c nh.
B e a u t i f u l w o m a n (ng i àn bà p tuy t v i)
P rety w o m a n (ng i àn bà h p d n)
Khác nhau m c p (tuy t v i-h p d n)

Vt>51 c<«*-
 B e a u t i f u l o ld lady - p b ngoài, không tính nt l
gi a các ph n có th
L o v e ly o ld lady - không nh t thi t ph i b ngoài
H a n ds o m e lady - p cân i
V.V..

B óc 4: Th ng kê các nét ngh a quan tr ng trong so sánh.

B c 5: Hình thành nh ngh a.
d) H o t n g c a c á c n é t n gh a t r o n g k t h p t
d. 1. Các nhà ng ngh a h c hi n i u th ng nh t
r ng ngh a t v ng c a t , c th là thành ph n ngh a
bi u ni m có quan h qua l i ch t ch v i ho t ng ng
pháp c a t .
S nh h ng c a c tr ng b n ch t trong các nét
ngh a i vói ho t ng ng pháp c a t ã c kh ng
nh nhi u công trình nghiên c u. làm rõ m i quan
h gi a c tr ng b n ch t c a nét ngh a v i ho t ng
ng pháp c a t , có th s d ng các ví d c a J. Lyons.
J. Lyons a ra danh sách 9 câu:
(1) Th e d o g b i t e s The ma n . (Con chó c n ng i)
(2) Th e c him pa n z ee e a t s t h e b a n a n a. ( i i n
chu i)
(3) Th e wi n d o p e n s t h e d oo r . (Gió m c a)
(4) Th e lin g u ist r e c o g n iz e s t h e f a c t . (Nhà ngôn ng
h c th a nh n s ki n)
(5) Th e m e a n i n g d e t e r mi n e s t h e stru ctu re. (Ngh a quy
nh c u trúc)
(6) Th e w o m a n un d re ss es t h e c hild. (Ng i àn bà c i
áo cho con)
-V-3 5 2
 (7) Th e wi n d f r igh t e n s t h e c hild. (Gió làm a bé s )
(8) Th e c hild d r i n k s t h e mil k . ( a bé u ng s a)
(9) Th e d o gs ee s t h e m e a t . (Con chó th y th t)
(xem Lyons J. 1997, trang 240-244)
Trên c s nh ng câu trong các ví d trên, J. Lyons
phân tích thành công th c:
2 1:T + N + V + T + N
Trong ó, kí hi u thay cho câu, s 1 ch ra r ng quy
t c này ch trình bày m t lóp câu. Vi c ch n s là võ
oán. T là kí hi u c a lóp m o t (ch a m t thành viên-
t h e ), N và V là kí hi u cho lóp danh t và ng t ch a
ng hàng ngàn thành viên, bao g m c nh ng t xu t
hi n trong 9 ví d ã nêu:
N = dog, m a n A c him pa n z ee , b a n a n a, win d, d o o r ,
linguist, f a c t , m e a n i n g, s tru ctu re, c hild, milk , m e a t ...}
V = {bites, e a ts, o p e n s, r e c o g n iz es, d e t e r min e s,
un d resses, f r igh t e n s, d r in k s, sees...}
Quy t c này, theo J. Lyons, c c nh sau: “B t kì
t h p t nào mà có c do thay th m t thành viên c a
lóp t thích h p, c ch n l y m t cách ng u nhiên
nh ng b ng kê t trong b t v ng c a ngôn ng , thay
th các kí hi u T, N và V m i v trí trên công th c hình
tuy n T + N + V + T + Nthì u là m t câu thu c lo i hình 1”.
ây là m t quy t c r t khái quát, t c là nó có th t o
ra m t s l ng câu kh ng l úng quy t c. Nh ng, c ng
vì nó quá khái quát, nên s có r t nhi u câu không c
ki m nghi m b i tính [± ch p nh n c] trong th c t
s d ng bình th ng. tránh c tình tr ng ó, J.
Lyons ngh chia nh các lóp N và V, và thi t l p không

53 c^-
ph i m t quy t c m i mà m t t ng th các quy t c khác
nhau. C th , v n t có th c phân lo i nh sau:
Na = { d og, ma n , c him pa n z ee , lin gu ist, c hild, win d...}
Nb = { b a n a n a, d oo r , milk , m e a t ...}
Nc = { f a c t , m e a n i n g, s tru ctu re...}
Vd = {eats, bites, fr igh t e n s, un d re ss es, s ee s...}
Ve = { re c o g n iz e s, d e t e r mi n e s, sees, e a ts...}
vf = { d e t e r mi n e s...}
Trên c s s phân lo i N và V thành các nhóm nh
nh v y, J. Lyons xu t m t t p h p các quy t c:
(a) E 1: T + Na + Vd + T + Na (Th e d o g b i t e s t h e m a n )
(b) E 2: T + Na + Vd + T + Nb (Th e c him pa n z ee e a t s the
b a n a n a)
(c) I 3: T + Na + Vc+ T + Nc (Th e li n g u is t r e c o g n iz e s
th e fa c t)
(d) I 4: T + Nc + Vf + T + Nc (Th e m e a n i n g d e t e r m i n e s
t h e s tr u c t u r e )
Cách xây d ng nh ng quy t c nh v y có th cho hi
v ng v s t o sinh t i a nh ng câu c ch p nh n
trong th c ti n giao ti p.
Th c ch t, theo nguyên t c nh J. Lyons xu t,
mu n có c nh ng câu úng ng pháp, ch p nh n
c trong th c ti n giao ti p h ng ngày, ph i có s phân
lo i t v ng d a trên quan h ng ngh a. Ví d , k t
h p v i ng t c , v trí ch th , ph i có m t danh
sách các t có ch a nét ngh a [ng i] nhir n g i à n
ông, à n b à, ph n , h c sin h, si n h viên, t h y g ío, b á c s ,
v.v... và v trí i th , ph i có m t danh sách các t có

-‘vb 54 cSé'-
ch a nét ngh a [s n ph m vi t] ho c [xu t b n ph m]
nh : th , c ô n g v n, n gh qu y t, b i ê n b n ... b á o , t p c hí,
tru y n, v.v... Và, nh trên ã nói, th c ch t c a vi c xác
nh nét ngh a cho c u trúc ngh a c a t là vi c i tìm
các nhóm t v ng - ng ngh a mà t thu c vào. Do ó, có
th nói, c tr ng b n ch t c a nét ngh a (nét ngh a nêu
thu c tính c a s v t, ho t ng... mà t g i tên) gi m t
vai trò quan tr ng i vói ho t ng k t h p c a t t o
ra các t h p l n h n ph c v cho giao ti p. S k t h p
c a các t trong c m t và câu ch có th c ch p
nh n n u gi a chúng có s t ng h p v nét ngh a, nh
IU. D. Aprexjan ã vi t: “H n ch v k t h p c a nh ng
t khác nhau trong l i nói là s v ng m t trong ngh a
c a chúng nh ng thành t ngh a chung ho c là s có m t
c a các thành t ngh a không dung hoà c nhau
(Aprexjan IU. D, 1974).
D i m t góc khác, Hoàng Phê c ng nh n m nh
vào s ho t ng c a các nét ngh a d i tên g i ti n gi
nh n i t i và ti n gi nh t h p. S a là nói v c h ó , c ùn
là nói v l i c t, b n là nói v (b n) n ho c tên, và
(dùng) s ún g ho c c un g (Hoàng Phê, 1975). Nh v y,
trong c u trúc ngh a c a t , nét ngh a h n ch bi u v t
c ng có nh h ng l n n ho t ng k t h p t .
H u Châu trong các công trình nghiên c u v T
v ng-ng ngh a ti ng Vi t c ng ã nh n m nh vào quan
h gi a nét ngh a vói ngh a ng pháp hay ho t ng
ng pháp c a t . Ông vi t: “Tr c h t các ngh a t lo i
(nh s v t, ho t ng, tính ch t) v n c xem là
ngh a ng pháp c a t thì trong th c t c ng là nh ng
nét ngh a khái quát trong các ngh a bi u ni m. [...]

Vd 55
Nh ng nét ngh a trong ngh a bi u ni m chung cho
nhi u t không ch có tính ch t t v ng mà c ng có tính
ng pháp [...] b n thân nh ng nét ngh a trong ngh a
bi u ni m và quan h gi a chúng có tác d ng quy nh
cách dùng t , quy nh cách th c k t h p nó v i các t
khác trong câu” ( H u Châu, 1998, trang 181).
d.2. Ngoài c tr ng b n ch t c a nét ngh a nh
h ng n ho t ng ng pháp c a t , c tr ng v trí
trong c u trúc ngh a c a t c ng có nh h ng n ho t
ng ng pháp, ho t ng k t h p t . Phân tích c
tr ng v trí c a nét ngh a, xét v giá tr thông báo, trong
c u trúc ngh a c a t m (ph n - ã có con - trong
quan h vói con), Hoàng Phê ã i n nh n xét: có
nhi u tr ng h p, khi m th c hi n ch c n ng thông
báo, ch có hai, th m chí m t trong ba nét ngh a c a nó
c th c t i hoá... (Hoàng Phê, 1975). Trên c s ó,
ông k t lu n:
“Nói tóm l i, ngh a c a t nói chung:
- Là m t t p h p nh ng nét ngh a có quan h quy
nh l n nhau;
- Giá tr c a các nét ngh a không nh nhau (gi a các
nét ngh a có quan h c p b c), bi u hi n kh n ng
tham gia khác nhau vào vi c th c hi n ch c n ng thông báo;
- Các nét ngh a có tính c l p t ng i, bi u hi n
kh n ng c l p t h p và tác ng qua l i v i nh ng
nét ngh a c a nh ng t khác khi t t h p V I nhau.
(Hoàng Phê, 1975).
Trên quan i m nh v y, có th xem xét ho t ng
c a c tr ng v trí trong c u trúc ngh a c a t i vói
kh n ng xu t hi n c a t h p trong th c ti n giao ti p.

-‘V'D56
 Xem xét hai t h p t sau:
(1) N g i trên (x u n g) gh . ( N hà s n g t u, kh ép
n é p n g i x u n g g h - Nguyên H ngJ
(2) N g i trên (x u n g) gi n g. (-Ô n g n g i t m x u n g
gi n g n ày - Nguyên H ng;
So sánh (1) và (2), có th d dàng nh n th y, kh n ng
xu t hi n c a t n g i v i t g h c ao hon so v i t gi n g.
Có th coi c m t (1) là c m t c tr ng cho quan h k t
h p c a t gh . Tuy nhiên t h p (2) hoàn toàn v n ch p
nh n c.
làm rõ s chi ph i c a c tr ng v trí i v i t n s
xu t hi n c a c m t , ta t kh n ng xu t hi n c a hai
c m t ang xét trong m i quan h vói v trí c a nét ngh a
c hi n th c hoá cho phù h p v i ngh a c a t i kèm
trong c m t . Trong (1) phù h p v i ngh a c a t n g i,
nét ngh a [dùng ng i] c a t g h c hi n th c hoá.
Còn trong (2) hi n th c hoá nét ngh a [có m t c ng], nét
ngh a [dùng n m] c a t gi n g b trung hoà hoá.
So sánh v trí trong c u trúc bi u ni m c a các nét
ngh a c hi n th c hoá trong hai c m t trên, có th
th y, (1) nét ngh a [dùng ng i] là nét ngh a c th
h n, có giá tr ch c n ng cao h n và ng nhiên giá tr
h th ng th p h n so v i nét ngh a [có m t c ng] (2)
(nét ngh a [dùng n m] c a t gi n g mói có m c
c th ngang v i nét ngh a [dùng ng i] c a t gh ê ).
Có th k t lu n: trong m t t h p t , nét ngh a c a
m tt c hi n th c hoá cho phù h p v i ngh a c a t
khác càng c th bao nhiêu, có giá tr h th ng càng th p
bao nhiêu, giá tr ch c n ng càng cao bao nhiêu, thì t
h p t ó có t n s xu t hi n càng l n, càng c tr ng

57 d + íh
cho t b y nhiêu. Chính vì v y, mà cách nói: k é o gh ê m i
n g i là cách nói bình th ng, có t n sô xu t hi n cao.
- B í n h c h a n ó i xon g, h n ã v n vã m i B í n h và o
n hà, k é o g h gi c B í n h ng i. (Nguyên H ng)
Và cách nói: * k é o gi n g m i n g i. Là không bình
th ng và không c ch p nh n.
Có th làm rõ h n i u v a nêu b ng m t ví d sau ây.
Ch ng h n, có c u trúc bi u ni m c a t b á c s nh sau:
Bác s : [ng i] [có trình i h c] [ngành y] [làm
ngh ch a b nh]
Xét các t h p t sau:
(3) B á c s c h a b n h c h o t r e m n gh è o . B á c s m c h o
b n h n hâ n .
(4) B á c s k i n h n ghi m, t v n b á c s ...
Trong các t h p t (3), nét ngh a c hi n th c
hoá [làm ngh ch a b nh] là nét ngh a c th nh t, có giá
tr ch c n ng cao. Trong khi ó, các t h p t (4), nét
ngh a c hi n th c hoá [có trình i h c] khái quát
h n. V trí c a t bác s trong t h p d dàng thay c
b ng nh ng n v t v ng-ng ngh a khác có nét ngh a
ã nêu, nhir c h u y ê n g i k i n h n ghi m, k s k i n h n ghi m,
gi n g viên k i n h n ghi m,... ho c t v n c h u y ê n gia, t v n
k s , t v n t h y giá o ...
Nh v y, các t h p t (3) là các t h p c tr ng
cho t b á c s , trong nó hi n th c hoá nét ngh a c th
nh t. Còn các t h p t (4) không ch c tr ng cho t
b á c s , trong nó hi n th c hoá nét ngh a th hi n các khía
c nh, các thu c tính không c th nh t mà chung cho
m t s s v t, t c hi n th c hoá nét ngh a có giá tr h
th ng cao.
58
 Nh v y, v trí và b n ch t c a nét ngh a c hi n
th c hoá trong k t h p t là tiêu chí quan tr ng xác
nh nh ng t ng có quan h i v trong ngôn ng . s
l ng t có th thay th nhau trong chu i lòi nói ph
thu c vào v trí c a nét ngh a c hi n th c ho á trong
chu i lòi nói ó. Nét ngh a c hi n th c hoá có giá tr
h th ng càng cao thì s l ng t có kh n ng thay th
nó càng l n; và ng c l i, nét ngh a c hi n th c hoá
có giá tr ch c n ng càng cao thì s l ng t có kh n ng
thay th cho nó càng ít.
3.2.3. ⌥ n gh a b i u t hái
⌥ ngh a bi u thái là ph n ngh a c a t liên quan n
thái , c m xúc, cách ánh giá.
⌥ ngh a bi u thái có vai trò quan tr ng trong h ng
d n cách dùng t (so sánh các t hi sin h, b m n g có
ph n ngh a bi u thái khác nhau) nên ngh a bi u thái
là m t nét ngh a trong c u trúc bi u ni m c a t .
3.2.4. Cá c t hà n h p h n n gh a k h á c
⌥ ngh a t v ng và ngh a ng pháp c a t trong h
th ng có tính c nh, b n v ng, nh ng c ng có nh ng
ngh a ch a c nh, bi n ng, mang tính ch t xã h i-
l ch s -cá nhân c th . Ví d : ngh a c a t p h a o trong
h c sinh, ngh a c a t lá [lá k o c a o su) v.v... M t trong
nh ng lo i ngh a ch a n nh nh ng có vai trò quan
tr ng i v i hi u qu dùng t là ngh a liên h i.
Ví d : t c h u t th ng g i ra nh ng ngh a nh
c ng rãnh, b n th u, c nh n v ng, c nh b nh t t, ghê
s ... ó là ngh a liên h i c a t c h u t .
S d có ngh a liên h i vì t trong ho t ng giao
ti p, theo thói quen s d ng, th ng cl p il p l i

-Vo 59
g n v i nh ng s v t, ho t ng, tính ch t... nh t nh.
Do ó, khi g p m t t nào ó, ng i s d ng th ng liên
t ng n nh ng c tính c a s v t, hi n t ng mà t
g i tên. Khi nghe th y m t t nào ó, tr c m t chúng ta
hi n ra tr c tiên hình th c, v bên ngoài, b c anh th
hi n hình nh khái quát nh t, chung nh t v s v t, hi n
t ng... Ngoài các n t ng th giác, còn có n t ng c a
nh ng giác quan khác, nh c a kh u giác (mùi th m c a
hoa h ng, bánh rán,...), v giác (v chua c a chanh...),
thính giác (ti ng gáy c a gà tr ng...).
Th c nghi m o c ng ngh a c a Ch. Osgood-nhà
tâm lí h c ng i M có ngh a quan tr ng trong vi c phát
hi n ra ngh a liên h i c a t . Ch. Osgood cho r ng,
ngh a c a t là m t quá trình ph n x - kích thích bên
trong khi chúng ta ti p nh n m t t nào ó. Ví d , khi
h i: Cái c ây k há c v i h ò n á c h n à o ? Có th nh n c
nh ng câu tr l i i lo i nhir cây m m, hòn á c ng...
B k h á c m n h t h n à o ? B hay ánh, nghiêm kh c; m
hi n, hay mua quà. B nóng tín h ,...
M c dù ngh a liên h i c a t có tính không n inh,
mang n ng tính cá nhân (do thói quen s d ng c a c ng
ng và nh ng liên t ng c a cá nhân, nhóm ng i gây
ra) nh ng vi c n m c ngh a liên h i c a t là r t
quan ng trong s d ng t . Nh ng t gây ra nh ng
ngh a không p, không t t không nên dùng nh ng
ch không phù h p. Truy n th ng sinh ho t c a ng i
Vi t Nam r t k nghe th y nh ng t nh ph n , gio ... trong
khi n u ng c ng là bi u hi n c a vi c c n ph i bi t
ngh a liên h i c a t dùng t cho phù h p.

"P d 60 c5**"
 ^ ìễ h tế ơ n ọ b ô n :

Hi n t ìig nhi u ngh a

__ Hi n tu ig ng âm
I- KHÁI QUÁT VỂ HIỆN TƯỢNG NHIÊU NGHlA VÀ HIỆN TƯỢNG
ĐỐNG ÂM
M t trong nh ng c i m c a tín hi u ngôn ng ,
khác v i các tín hi u khác, là tính a tr . Bi u hi n quan
tr ng c a tính a tr là m t cái bi u t (m t hình th c
tín hi u) có th có nhi u cái bi u t ( ng v i nhi u n i
dung). ó chính là hi n t ng nhi u ngh a và hi n t ng
ng âm.
S phân bi t ban u gi a hi n t ng nhi u ngh a và
hi n t ng ng âm là s phân bi t gi a hi n t ng x y
ra trong n i b m t t v i hi n t ng x y ra gi a các t
khác nhau.
Nh v y, hi n t ng nhi u ngh a là hi n t ng m t t
có nhi u ngh a. Còn hi n t ng ng âm là hi n t ng
các t khác nhau có hình th c âm thanh trùng nhau m t
cách ng u nhiên.
II- HIỆN TƯỢNG NHIỂU NGHĨA
1. Sự chuyển biến ý nghĩa
Hi n t ng nhi u ngh a c a t là k t qu c a s
chuy n bi n ngh a c a t .

-*vb61
 Có th xem s chuy n bi n ngh a c a t nh
ph ng th c c u t o t (bên c nh các ph ng th c ghép
và láy). ng l c chính là do nhu c u giao ưếp c a con
ng i, nhu c u g i tên nh ng s v t, ho t ng, tính
ch t... m i. Tuy nhiên, so v i các ph ng th c c u t o t
thì s chuy n bi n ngh a c a t cho ta k t qu không
ph i là m t t m i c v hình th c l n ngh a nên s
chuy n bi n ngh a, trong nhi u giáo trình không c
xem xét nh m t ph ng th c c u t o t .
M t khác, s chuy n bi n ngh a còn có tác d ng a
d ng hóa cách di n t, t c làm cho m t t có ngh a c a
m t t khác ã có. Ví d : C on x e n ày c ò n n gon . T c o n có
thêm ngh a c a t c ái. T n g o n có thêm ngh a c a t t t
(trong cách dùng toàn dân).
S chuy n bi n ngh a c a t ch u s nh h ng c a
khá nhi u y u t tâm lí, xã h i. T có th chuy n ngh a
do các nguyên nhân kiêng k , do nói gi m nói tránh
m b o ph ng châm l ch s . Ví d : i, k h u t nú i v.v...
có ngh a là “ch t”. Nhóm xã h i c ng làm cho t chuy n
bi n ngh a. Ví d nh ti ng lóng. S chuy n bi n
ngh a còn ph thu c vào t t ng ph bi n trong m i
giai o n l ch s xã h i. Trong nh ng n m chi n tranh,
các thu t ng chi n u i vào i s ng r t m nh. Ch ng
h n, n có ngh a là ti n, t n c ô n g c ó ngh a i tìm hi u
b n gái v.v...
2. Hiện tinomg nhiều nghĩa ngôn ngữ và hiện tuợng nhiều nghĩa
lời nói
Nh ã nói, ngôn ng t n t i hai tr ng thái là t nh
và ng. Kh n ng m t t có nhi u ngh a c ng t n t i
hai d ng nh v y.

4P o62c5^
 So sánh các ví d sau:
Chân: 1. B ph n d i cùng c a c th ng i hay
ng v t. Châ n ng i.
2. Chân con ng i, coi là bi u t ng c a c ng v ,
ph n s c a m t ng i v i t cách là thành viên m t t
ch c. Có c hâ n t r o n g h i n g.
3. M t ph n t con v t có b n chân khi chung nhau
s d ng ho c chia nhau th t. á n h n g m t c hâ n l n.
4. B ph n d i cùng c a m t s dùng, có tác
d ng cho các b ph n khác. Châ n è n . Châ n gi ng.
5. Ph n d i cùng c a m t s v t, ti p giáp và bám
ch t vào m t n n. Châ n núi. Châ n t ng.
M t tr i: Thiên th nóng sáng, xa Trái t, là ngu n
chi u sáng và s i m ch y u cho Trái t. M t i
m c. T rái t q u ay x un g q u a n h M t Tr i.
(Vi n Ngôn ng h c. T i n ti ng Vi t)
N gày n gày m t tròi i q u a t rê n l n g
Th y m t m t t r i2 t r o n g lá n g r t .
(Vi n Ph ng)
M t t r ò i c a b p t hì n m trên i
M t t r ò i3 c a m , c o n n m trên l ng.
(Nguy n Khoa i m)
Các ngh a c a t c hâ n trên ây là nh ng ngh a có
tính n nh c a t . Chúng t n t i ngay c khi t t n t i
trong h th ng, ch a c em ra s d ng. Trong khi ó,
các ngh a t m t tr i trong hai l n s d ng 2 và 3 không
“t n t i khi t ch a em ra s d ng. Các ngh a này ch
xu t hi n trong các câu th trên. Các tr ng h p t ng t
nh tr ng h p t c hâ n c g i là là hi n t ng nhi u

^ 6 3 g^
ngh a ngôn ng , còn hi n t ng t ng t nh t m t i
là hi n t ng nhi u ngh a l i nói.
Nh v y, hi n t ng nhi u ngh a ngôn ng là hi n
t ng m t t ong h th ng có nhi u ngh a. Hi n t ng
nhi u ngh a l i nói là hi n t ng các ngh a c a m t t
ch xu t hi n lâm th i, trong hoàn c nh s d ng c th .
3. Phuong thúc chuyển nghĩa
Ph ng th c chuy n ngh a là ph ng th c mà d a
vào ó có th th c hi n s chuy n bi n ngh a cho t ,
t ng cho t thêm ngh a m i. n d và hoán d là hai
ph ng th c chuy n ngh a ph bi n nh t trong m i
ngôn ng .
3.1. n d , h o á n d n g ô n ng . n d , h o á n d tu t
Các n d , hoán d ngôn ng là các ph ng th c
t o ra ngh a m i, ngh a c nh c a n v t v ng, t c là
các ph ng th c t o ra hi n t ng nhi u ngh a ngôn
ng . Trong khi ó, các n d , hoán d tu t c ng t o ra
ngh a m i cho các n v t v ng, nh ng nh ng ngh a
này ch a cc nh, ch a tr thành toàn dân, mà ch
là sáng t o cá nhân c a các nhà v n, nhà th , nhà ngh
thu t ngôn t , tách kh i các bài v n bài th ó, ngh a n
d ho c hoán d tu t c a t ng không còn" t c là các
ph ng th c t o ra hi n t ng nhi u ngh a l i nói.
3.2. P hâ n b i t n d và h o á n d
n d và hoán d u là ph ng th c l y tên g i A
c a s v t này (x) g i tên s v t khác (y). S khác nhau
gi a hai ph ng th c là s khác nhau v m i quan h
gi a hai s v t (x và y). Có th phân bi t hai ph ng th c
này nh sau:
-Vd 6 4 c^*-
 An d Hoán d
Gi ng L y tên g i A c a s v t , hi n t ng X
nhau g i tên cho s v t y [A(x) ch y].
Khác Gi a X v à y c ó Gi a X và y có quan h
nhau nét t ng ng, t n g c n X v à y lu ô n i
gi ng nhau ôi v i nhau, luôn có
theo m t khía m t cùng nhau, khó có
c nh nào ó. th hình dung y mà
không có X.

Vì n d d a trên quan h t ng ng (ph thu c vào

nh n th c c a ng i s d ng), còn hoán d d a trên
quan h t ng c n, i ôi khách quan nên hoán d có
tính khách quan h n nd .
3.2.1. Cá c l o i n d
Có nhi u cách phân lo i n d :
- D a vào tính c th / tr u t ng c a X và y, ng i ta
chia n d thành n d c th - c th (x và y u c th :
c hâ n núi, c hâ n b à n ); c th - tr u t ng (x c th , còn y
tr u t ng: trìn h t h p, lùn ...).
- D a theo các nét ngh a ph m trù làm c s cho n
d , ng i ta chia n d thành:
- n d h ì n h th c: n d d a trên s gi ng nhau v
hình th c gi a các s v t, hi n t ng. Ví d : c o n b m -
b m m c á o ; r n g t g i - r n g l c, r n g b a...
- n d v trí: n d d a trên s gi ng nhau v v trí
gi a các s v t, hi n t ng. Ví d : u n g i - u làng,
n g n nú i - n g n cây, g c c ây - g c v n ...

-*vb65 (< &

 - n d c á c h th c: n d d a trên s gi ng nhau v
cách th c th c hi n gi a các ho t ng, hi n t ng. Ví
d : c t gi y - c t h k h u , v n c - v n n ha u ,...
- n d c h c n ng-, n d d a trên s gi ng nhau v
ch c n ng gi a các s v t, hi n t ng. Ví d : c a n hà -
c a sông, c a r ng...
- n d k t q u ( n d chuy n i c m giá c ) : n d
d a trên s gi ng nhau v k t qu tác ng c a các s
v t, hi n t ng. Ví d : c n ph ò n g sá n g s a - t n g lai
sá n g s a, c ha n h c h u a - gi n g n ó i c h u a...
3.2.2. Cá c l o i h o á n d
Có các lo i hoán d c b n sau:
- Hoán d d a vào quan h b ph n toàn th : N hà có
5 m i n g n . (dùng t m i n g ch b ph n g i ng i
toàn th ). ê m b i u di n , (dùng t ê m ch toàn b
ch m t ph n c a êm th ng vào bu i t i) V.V..
- Hoán d d a vào quan h gi a v t ch a và v t b ch a:
n 5 b á t . (dùng t b á t ch cái ng trong bát). C n hà
i x e m. (dùng t n hà ch các thành viên trong nhà) V.V..
- Hoán d d a vào quan h gi a s v t, hi n t ng,
ho t ng vói các c i m c a chúng. Các c i m có
th là:
+) màu s c s v t: 2 e n (dùng e n ch cà phê)
+) v s v t: c ó c h ú t c ay c ay (dùng c ay ch r u)
+) nhãn mác s v t: ( t h u c lá) Th n g L o n g
+) ch t li u s v t: m u a c ái g o n g.
+) âm thanh hành ng: b c h.
+ ) V.V..

- ^ d 6 6 g^
 Quan h gi a các ngh a trong t nhi u ngh a theo các
ph ng th c chuy n ngh a là c s quan tr ng phân
bi t hi n t ng nhi u ngh a v i hi n t ng ng âm. Do
các t ng âm có v ng âm trùng nhau ng u nhiên nên
gi a các ngh a c a chúng không có m i quan h theo
ph ng th c chuy n ngh a.
4. Các nghĩa t r o n g từ n h i u nghĩa
4.1. Q u á t r ì n h c h u y n n gh a
S chuy n bi n ngh a c a t di n ra theo nhi u
h ng khác nhau.
- Có khi, sau quá trình chuy n ngh a, ngh a ban u
c a t không còn, nh m (trái), c hi ê u (ph i: chân m
á chân chiêu) thành m c hi ê u : suy ngh ; v có ngh a
ban u là búa (cho m t v ) v.v...
- Có khi, ngh a sau trái ng c h n v i ngh a tr c
(tr thành ng ngh a v i t v n trái ngh a vói nó): Ch
c ô n g n hâ n n g 20 m áy = Ch c ô n g n hâ n c h y 20 máy.
Quá trình chuy n ngh a có th xu t phát t ngh a ban
u, nh ng c ng có th xu t phát t các ngh a khác:
s -> SI -> S2 -> S3 (SI chuy n ngh a t s, S2 chuy n
ngh a t Sl)
S^Sl
52 (C SI và S2 u chuy n ngh a tù S)
V.V..

- Ngh a mói có th c m r ng h n, có th b thu

h p h n so v i ngh a g c. Ví d , t c h c có ngh a r ng
nh ng B a o gi thì t c h c y (t ch c l thành hôn).
Ho c: Ch ún g e m xây d n g ã 8 n m r i. (xây d n g = xây
d ng gia ình).

'Vo 67 cV"
 - Khi chuy n ngh a, ngh a bi u thái c ng có th b
thay i.
4.2. P hâ n l o i n gh i t r o n g t n hi u n gh a
- C n c vào quá trình chuy n ngh a, ta có ngh a g c
và ngh a chuy n16. Ngh a g c là ngh a c s xu t hi n
ngh a m i, ngh a chuy n là ngh a xu t hi n trên c s
m t ngh a ã có. Ngh a g c có th là ngh a u tiên c a
t , nh ng c ng có th không ph i là ngh a u tiên.
Gi s m t t A (mà n) có các ngh a SI, S2, S3, S4 nh sau:
S l: V i m ng dùng che ch n. V i mà n .
S2: dùng ch ng mu i. M c mà n .
S3: Ph n v k ch. V k c h 5 mà n .
S4: C nh ngoài òi (nói hài h c). V a c ch n g
k i n m t m à n n hà b ê n c n h.
Quá trình chuy n ngh a c a các ngh a trên nh sau:
s ir S2
S3 —» S4
Trong các ngh a ó, SI c coi là ngh a g c c a t ,
các ngh a S2, S3, S4 là các ngh a chuy n. Tuy nhiên, n u
xét riêng t ng tr ng h p chuy n ngh a, ta th y: S3 là
ngh a chuy n t ngh a g c Sl, nh ng ng thòi c ng là
ngh a g c xu t hi n ngh a S4.
- C n c vào ph m vi s d ng, các ngh a c a t có th
c chia thành: ngh a ph thông, ngh a thu t ng
ngh a lóng, ngh a v n ch ng.

16 Có tài li u g i là ngh a chính và ngh a ph ; ngh a en và ngh a bóno

^)68cS>
 C n c vào tính ch t l ch s , các ngh a c a t có th
chia thành: ngh a hi n dùng, ngh a c , ngh a l ch s .
V.V..

Ill- HIỆN TƯỢNG ĐỐNG ÂM

1. Khái niệm
Hi n t ng ng âm là hi n t ng các n v ngôn
ng khác nhau có v âm thanh trùng nhau m t cách
ng u nhiên.
2. Các cấp độ đồng âm
2.1. Hi n t ng ng âm có th x y ra ph m vi các
n v ngôn ng thu c các c p khác nhau.
- ng âm gi a hình v vói hình v . Ví d : i di n -
id n g { i: thay th ; i : to, l n) v.v...
- ng âm gi a hình v v i t . Ví d : y u n hâ n - y u
{y u: quan tr ng; y u : d i m c trung bình) v.v...
- ng âm gi a t v i t . Ví d : á (hòn á) - á ( á
bóng), .V.V..
- ng âm gi a t vói c m t . Ví d : á n h c h é n ( n
u ng) - á n h c h é n (làm cho chén s ch) V.V..
Tuy nhiên, hi n t ng ng âm chân chính ch bao
g m các t ng âm.
2.2. Hi n t ng ng âm x y ra gi a các t :
- V n có trong ngôn ng v i nhau.
- V n có trong ngôn ng v i các t vay m n.
- Do rút g n mà có. Ví d : lí (lí l ) lí (v t lí)...
Bên c nh ó, hi n t ng ng âm còn có th là k t
qu c a hi n t ng nhi u ngh a. Khi các ngh a c a t
nhi u ngh a phát tri n n m c gi a chúng không còn
m i quan h nào n a, ho c trong quá trình s d ng m t
ngh a nào ó b m t i làm cho m i quan h gi a các
ngh a còn l i c ng m t i thi các ngh a ó s tr thành
ngh a c a các t khác nhau và chúng thành các t ng âm.
Ví d , t mà n ã xem xét trên ây g m 4 ngh a:
S l: V i m ng dùng che ch n. V i mà n .
S2: dùng ch ng mu i. M c mà n .
S3: Ph n v k ch. V k c h 5 mà n .
S4: C nh ngoài òi (nói hài h c). V a c ch ng

k i n m t m à n n hà b ê n c n h.
Gi s trong quá trình s d ng, ngh a S3 b m t i thì
m i quan h gi a ngh a S i, S2 và S4 không còn và ta s có
2t ng âm.
2.3. các ngôn ng có ch vi t có hi n t ng ng
âm khác t 17 - ó là hi n t ng mà-các t có cách phát
âm gi ng nhau nh ng khác nhau v m t ch vi t. Ví d :
m e a t (th t) và m ee t (g p) v.v... Ng c l i v i hi n t ng
này là hi n t ng ng t khác âm - ó là tr ng h p các
t có m t ch vi t gi ng nhau nh ng khác nhau v cách
phát âm. Ví d : t e a r [t c] và t e a r [tic ...
m t s ngôn ng ' bi n hình còn có hi n t ng ng
âm không hoàn toàn, t c các tù ng âm ch m t s
d ng th c nh t nh mà không ph i t t c các d ng
th c c a t .

1 Trong m t s tài liêu g i hi n t ng này là hi n t ns trùn° âm

(xem Nguy n Thiên Giáp. oàn Thi n Thu t. Nguy n Minh Thu v t
D n lu n n g ôn n g h c. N XB GD. 2 0 0 1 . trang 96).

vb 70
 <zỊễ h iế ơ 7 tọ n a m :

Triíòìig ngh a
Các quan h trong triâig ngh a
I- TRƯỜNG NGHlA 18
1. Khái niệm
T v ng là t p h p các t và n v t ng ng vói
t c a m t ngôn ng . Song, t v ng không ph i là m t
t p h p ng u nhiên các n v này. T v ng là m t h
th ng. Do ó, gi a các n v c a h th ng t v ng t n
t i nh ng m i quan h nh t nh. M t trong nh ng m i
quan h c b n gi a các n v t v ng là quan h ng
nh t v ngh a. Các n v t v ng ng nh t v i nhau v
ngh a t p h p thành tr ng ngh a.
M t trong nh ng ph m vi ph bi n c a ngôn ng
trong ho t ng hành ch c là làm ph ng ti n giao ti p.
Ho t ng giao ti p g m hai quá trình c b n là quá
trình t o l p (s n sinh) và quá trình ti p nh n (l nh h i)
di n ng n. t o l p di n ngôn, ng i giao ti p ph i
bi t huy ng v n t ng có liên quan n hi n th c
c nói tói, trên c s ó l a ch n các t ng ph n ánh

18 T r n g n g h a c ó nhi u cách g i khác nhau: T r n g t v n g, T r ìi g

t v ip ìg - n g n g h a .

V d 71
chính xác nh t n i dung c n di n t. Quá trình huy
ng t ng t o l p di n ngôn chính là quá trình xác
l p tr ng ngh a.
2. Các loại truòng nghĩa
2.1. T r n g n gh a b i u v t
Tr ng ngh a bi u v t là t p h p các t ng ng
nh t v i nhau v ngh a bi u v t (v ph m vi bi u v t).
xác l p tr ng ngh a bi u v t, ng i ta ch n m t
danh t bi u th s v t làm g c, r i trên c s ó thu th p
các t ng có cùng ph m vi bi u v t v i danh t c
ch n làm g c ó.
Ví d : Ch n t hoa làm g c, ta có th thu th p các t
ng nh t v ph m vi bi u v t v i h o a, nh :
- Các lo i hoa: h o a h n g, h o a h u , h o a lay on , h o a
la n ...
- Các b ph n c a hoa: ài, c á n h, n h y,...
- Tính ch t, tr ng thái c a hoa: n , tàn , t i, h é o , p,
x u ...
- Màu s c c a hoa: , h n g, vàng, t im tím...
- Mùi c a hoa: t h o m, n gát, n gà o ng t...
- Hình dáng, kích th c c a hoa: to, n h ,...
V.V..

Tùy theo m c ích c a vi c huy ng v n t mà ta có

th l a ch n s l ng các tiêu chí xác l p tr ng ngh a.
Ví d , có th ch n thêm các tiêu chí liên quan n tr ng
ngh a h o a , nh : c á c h t r n g h o a , c h m s ó c h o a , V . ..
M i m t tr ng ngh a có nh ng t ng trung tâm
c tr ng cho tr ng ngh a ó nh ng c ng có nh ng t

-‘vb 72 cSé*-
không ch thu c v m t tr ng ngh a mà thu c v nhi u
tr ng ngh a khác nhau - ó là nh ng t ng h ng biên.
Ví d , các t ng : s u y ngh , t duy, h c n h c nói, ... là
nh ng t ng trung tâm, c tr ng cho tr ng ngh a
ng i, các t ng : n , u ng, c h y, n h y, th , n g ,... m c
dù c ng thu c tr ng ngh a ng òi nh ng là nh ng t
ng h ng biên vì chúng còn thu c v c nh ng tr ng
ngh a ng v t khác.
Các tr ng ngh a khác, nhau có th có m t s l ng
t ng nh t nh chung nhau. Các tr ng ngh a ó c
g i là các tr ng ngh a giao nhau. Ví d , tr ng ngh a
c h ó và c him là hai tr ng ngh a giao nhau vì ngoài các t
ng c a riêng t ng tr ng ngh a, c hai tr ng ngh a này
u có chung m t s t ng v :
- B ph n c th : u , mì n h, m t, lông...
- Ho t ng: n , u ng...
- Kích th c: to, n h ...
V.V..

Nh v y, theo quan h v i tr ng ngh a, có th phân

chia t v ng thành các t n tr ng ngh a và các t a
tr ng ngh a.
Ho t ng c a các ng trong tr ng ngh a khi ngôn
ng hành ch c khá a d ng. Trong cách di n t bình
th ng, chúng th ng c s d ng úng v i tr ng
ngh a mà chúng thu c vào, nh ng t o ra nh ng cách
nói thú v có tính tu t , ng i ta th ng s d ng các tù
ng không úng v i tr ng ngh a mà chúng thu c vào.
Các bi n pháp tu t nhân hóa, v t hóa là m t bi u
hi n c a vi c s d ng t ng chuy n tr ng ngh a:

*Pd 7 3 c^ -
 Ví d :
T ro n g gi ó t ro n g m a
Ng n èn n g gá c
Ch o t h n g l i n i t h e o n ha u
a n g h à n h q u â n i lê n phía tr c.
(Chính H u)
Vi c s d ng các t cùng tr ng ngh a có tác d ng
quan tr ng trong di n t. Khi các t ng thu c cùng
m t tr ng ngh a c s d ng m t cách h th ng trong
di n ngôn, chúng t o ra hi n t ng c ng h ng ng
ngh a làm cho it ng c di n t tr nên t p trung
và c nh n m nh h n.
Ví d :
R u n g r y là c hi n tr ng,
C u c c ày là v k hí,
N hà n ô n g là c hi n s .
2.2. T r n g n ghm b i u n i m
Tr ng ngh a bi u ni m là t p h p các t ng có
chung m t c u trúc ngh a bi u ni m.
xác l p tr ng ngh a bi u ni m ta ch n m t c u
trúc bi u ni m làm g c, r i trên c s ó thu th p các t
ng có chung c u trúc bi u ni m g c ó.
Ví d :
Ch n c u trúc bi u ni m: (h o t n g) (A t á c n g và o
X) (X d i c h ) làm g c, ta có th thu th p c các nhóm
t ng cùng tr ng ngh a bi u ni m nh sau:

74
 (1) n é m, h t , q u n g, v t ,...
(2) á , ...
(3) k é o ,...
(4) ma n g, vác, tha, q u p, b , u , c õ n g ,...
(5) c h , c h u y n , x e ,...

Tùy m c ích xác l p tr ng ngh a bi u ni m, ng òi ta

có th b sung nét ngh a ( b n g tay), ( b n g c hâ n ), (X r a xa
A) (X l i g n A), (X t h e o A) (có s d n g ph o n g ti n ) V.V..
Ch ng h n, khi b sung nét ngh a ( b n g c hâ n ) (X ra
xa A), ta có c u trúc bi u ni m g c nh sau: (h o t n g
b n g c hâ n ) (A t á c n g và o X) (X d i c h ) (X r a xa A). Khi
ó, s l ng các t ng cùng tr ng ngh a thu c s ít
h n h n (ch còn các t ng nhóm 2), ho c n u b sung
nét ngh a (X t h e o A) thì các t ng nhóm (1) và (2) s b
lo i b . Nh v y, s l ng nét ngh a trong c u trúc bi u
ni m c ch n làm g c t l ngh ch vói s l ng t ng
thu th p c.
Các t cùng m t tr ng ngh a bi u ni m có th khác
nhau v tr ng ngh a bi u v t.
Ví d :
Các t : h ó t , s a, h í có chung m t c u trúc ngh a bi u
ni m (h o t n g) (phá t r a âm t ha n h), song, chúng thu c
v các tr ng ngh a bi u v t khác nhau: h ó t thu c v
tr ng ngh a bi u v t chim, s a thu c v tr ng ngh a
bi u v t chó, h í thu c v tr ng ngh a bi u v t ng a.
2.3. T r n g n ghm li ê n t ng

•^b75c^*-
 Các s v t, ho t ng tính ch t, c ph n ánh trong
nh n th c c a con ng i theo nh ng m i quan h nhât
nh. Các s v t, hi n t ng có quan h liên t ng v i
nhau là các s v t, hi n t ng mà t m t s v t, hi n
t ng này ng i ta ngh n các s v t, hi n t ng, ho t
ng, tính ch t khác.
Tr ng ngh a liên t ng là tr ng ngh a t p h p các
t bi u th các s v t, hi n t ng, ho t ng, tính ch t có
quan h liên t ng v i nhau.
Khác v i hai tr ng ngh a bi u v t và tr ng ngh a
bi u ni m, tr ng ngh a liên t ng có s khác bi t nh t
nh gi a các cá nhân s d ng ngôn ng . Do ó, ng i ta
có th xây d ng các t i n tr ng ngh a i v i các
tr ng ngh a bi u v t và tr ng ngh a bi u ni m nh ng
khó có th có t i n các tr ng ngh a liên t ng, vì
tr ng ngh a liên t ng có tính ch quan cao, nó ph
thu c vào i u ki n, môi tr ng s ng, th i i s ng, kinh
nghi m s ng c a m i cá nhân. Có nh ng liên t ng có
ng i này nh ng không t n t i ho c xa l i vói ng i
khác và ng c l i. Tuy nhiên, m i thòi i, m i ngành
ngh , m i a ph ng l i có th có m t i m liên t ng
chung nhau. Ví d , cùng s vi c n sáng ( i m tâm),
nh ng ng i s ng thành th th ng liên t ng n m t
s món nh t nh khác v i nh ng ng i s ng nông
thôn, nh ng ng i thòi i này liên t ng khác v i
nh ng ng i thòi i khác. Do ó, n m c nh ng
i m chung trong liên t ng cho m i th i i, m i nhóm
xã h i v.v... là i u ki n c n thi t lí gi i nh ng hi n
t ng t i ngôn ngo i, "m n mây t tr ng" hay các
bi u t ng, bi u tr ng vãn h c.
-^o76c<t*-
II- CÁC QUAN HỆ TRONG TRƯỜNG NGHỈA
1. Quan hệ thuọng - hạ nghĩa (quan hệ bao hàm - nằm trong
về nghĩa)
Các t ng trong tr ng ngh a có th có quan h c p
v ngh a v i nhau. Quan h c p v ngh a gi a các
t ng th hi n hai ph ng di n: ngh a bao hàm và
ngh a n m trong. Nh ng t có ngh a bao hàm ngh a
c a nh ng t khác là nh ng t th ng ngh a, nh ng t có
ngh a n m trong ngh a c a t khác là nh ng t h
ngh a.
Ví d :

Xe p X e m áy
7
Xe p i n

Các t ng trên có quan h ngh a bao hàm và n m

trong, c th : ph ì g ti n v n t i có ngh a khái quát, bao
hàm ngh a c a các t xe, tàu , th u y n , ng c l i ngh a c a
xe, tàu, th u y n mang tính c th , n m trong ngh a c a
ph o n g ti n v n t i. Ta nói, ph o n g ti n v n t i là
th ng ngh a i vói các t xe, tàu, t h u y n ; ng c l i, xe,
tàu , th u y n là h ngh a c a ph o n g ti n v n t i.
T ng t ta có quan h bao hàm và n m trong v
ngh a hay quan h th ng - h ngh a gi a x e và x e p, x e
máy, gi a x e p và x e p i n . Quan h th ng - h

4vb 77 cU *-
ngh a làm cho vi c nh ngh a các t h ngh a ph i thông
qua các t th ng ngh a. Ví d :
X e là m t l o i ph o n g ti n v n t i...
Xe p là m t l o i xe...
C n l u r ng, quan h th ng - h ngh a có tính
ch t t ng i, t c ph i xem xét trong m i quan h gi a
các t c th . Ta nói, x e là t th ng ngh a là so sánh vói
ngh a c a x e p, x e máy, nh ng x e l i là t h ngh a
trong quan h vói ph n g ti n v n t i.
M t l u n a c n c p n là, ngoài quan h
th ng - h ngh a, các t trong tr ng ngh a còn có quan
h b ph n - toàn th . Ví d : so sánh ngh a c a các t :
ng i, tay, c hâ n , l ng... Ta th y t n g i có ngh a toàn
th , còn các t c hâ n , tay, l ng... có ngh a b ph n (là b
ph n c a ng i). Quan h b ph n - toàn th không ph i
là quan h th ng - h ngh a. i u này bi u hi n rõ
thông qua nh ngh a các t b ph n không ph i là m t
lo i c a t toàn th mà là m t b ph n c a toàn th .
Ví d :
Tay là m t b ph n c a n g i m à k h ô n g p h i là m t
l o i ng i.
Trong th c t hành ch c c a ngôn ng , nhi u tr ng
h p có th dùng các t th ng ngh a thay th cho các
t h ngh a.
Ví d :
A n h ta a n g d t x e n {xe có th hi u là x e p ho c
x e m áy tùy tình hu ng giao ti p c th ).
2. Quan hệ đồng nghĩa và quan hệ trái nghĩa
Hi n t ng ng ngh a và trái ngh a có quan h ch t
ch v i nhau. Nh ã th y trên, các t trong ngôn ng

-Vo78c<^
có quan h ng nh t vói nhau, nh ó ta xác nh c
các tr ng ngh a. Các tr ng ngh a có th l n nh khác
nhau, tùy thu c vào vi c d a vào các nét ngh a khái quát
hay c th . Ví d , d a vào s ng nh t v nét ngh a bi u
v t NG I ta có s l ng khá l n t ng và trong tr ng
ngh a ng i, n u ta d a vào nét ngh a tính ch t trí tu ta
có s l ng t ng ít hon nhi u, c th : t h ô n g mi n h, sá n g
s u ô t, n g u , d t , n , n n , n ha n h, ngu n , v.v... Các
tr ng ngh a nh n m trong m t tr ng ngh a l n c
g i là các ti u tr ng ngh a hay các mi n ngh a.
Các t trong m t ti u tr ng ngh a có th có nh ng
nét ngh a i l p nhau. D a vào nét ngh a i l p gi a
các t trong m t ti u tr ng ngh a, ta có th phân hóa
các t c a m t ti u tr ng ngh a thành hai c c.
Ví d :
TÍNH CH T TRÍ TU (C A NG I)
(+) (-)
Th ô n g min h, Ng u , d t , n , n
n ha n h, sá n g s u t n , ngu n
Quan h gi a các t t i m t c c là quan h ng
ngh a, trong khi ó, quan h gi a các t hai c c là quan
h trái ngh a. Nh v y, b n ch t c a quan h ng ngh a
và trái ngh a là quan h gi a các t ng t i m t hay hai
c c trong n i b m t tr ng ngh a (t c ng nh t v nét
ngh a nào ó) c phân hóa thành hai c c theo nét
ngh a i l p, lo i tr nhau.
2.1. Q u a n h n g n gh a
2.1.1. Cá c q u a n n i m v hi n t ng n g n gh a
Có quan ni m cho r ng, hi n t ng ng ngh a là
hi n t ng x y ra gi a các t có ngh a gi ng nhau ho c

V d 79
g n gi ng nhau. Quan ni m này b c l m t s h n ch
trong vi c x lí hi n t ng nhi u ngh a c a t . Châng
h n, ng ngh a v i là n h có th có các t r t khác nhau:
hi n , hi n là n h, n g u y ên v n, b d ng. Do ó, n u xác
nh các t ng ngh a v i m t t nào ó nói chung thì ta
s thu c m t s l ng t khá t n m n.
Quan ni m th hai cho r ng, hi n t ng ng ngh a
là hi n t ng x y ra gi a các t có th thay th cho nhau
trong cùng m t tình hu ng s d ng mà ngh a c a tình
hu ng ó không thay i.
Ví d : Ch y c o n trai. Có th thay t b ng t
sinh mà ngh a c a câu không thay i - Ch y si n h con
trai. Do ó, và sin h là các t ng ngh a v i nhau.
Quan i m này có u i m là kh c ph c c h n ch v
tính nhi u ngh a c a t trong xác nh các t ng ngh a.
Tuy nhiên, vì g n vói i u ki n s d ng c th , nên t
không còn ngh a tr u t ng trong h th ng mà là ngh a
c th trong ho t ng ngh a bi u v t c a t ã chuy n
hóa thành ngh a chi u v t, nên ây th c ch t là hi n
t ng ng chi u v t hay còn g i là ng s ch (cùng ch
v m t s v t) mà không ph i là hi n t ng ng ngh a
trong h th ng. B ng ch ng là có nhi u t ng có th
thay th nhau nh ng không ph i là các t ng ng
ngh a trong ngôn ng .
Ví d :
Chí P h è o "con q u là n g V i" t h n g r c h m t n v
V.V.. là các t ng có th thay th cho nhau trong s d ng
nh ng không th coi chúng là các t ng ng ngh a
trong h th ng.
M t khác, các t ng ngh a trong h th ng ngôn ng
có th có nh ng ngh a bi u thái khác nhau, nên m c dù
-Svb 80 cSí*-
chúng là các t ng ng ngh a c th a nh n nh ng
l i không th thay th cho nhau trong tình hu ng s
d ng c th .
Ví d : ph n và à n b à là hai t ng ngh a trong h
th ng ngôn ng , nh ng không ph i lúc nào chúng c ng
thay th c cho nhau trong t nh hu ng s d ng. Ta có
th nói: H i L iê n hi p ph n Vi t N am mà khó thay th
t ph n b ng t à n b à, t ng t nh các t ph u n hâ n ,
v , V.V..
Do ó, quan ni m th hai không th coi là quan ni m
v hi n t ng ng ngh a mà nên x p vào quan ni m v
hi n t ng ng chi u v t. Theo ó, c n chú hi n
t ng ng hgh a là hi n t ng c a h th ng ngôn ng ,
còn hi n t ng ng chi u v t là hi n t ng c a ngôn
ng trong ho t ng hành ch c.
T nh ng phân tích trên, có th i n nh ngh a
sau v quan h ng ngh a:
Quan h ng ngh a là quan h c a h th ng ngôn
ng (ngôn ng tr ng thái t nh) x y ra gi a các t trong
cùng m t tr ng ngh a (ti u tr ng ngh a) không ch a
nét ngh a i l p nhau.
M t t có th thu c vào nhi u tr ng nghia khác
nhau. Khi xác nh quan h ng ngh a vói m t t nào
ó, ta ph i xác nh rõ tr ng ngh a c a t ó. Ví d , t
là n h (xét trong tr ng ngh a ch tính cách ng i) ng
ngh a vói hi n , hi n là n h...
2.1.2. H i n t ng n g c hi u v t
Trong quá trình t o l p di n ngôn, mã hóa b ng
ngôn ng các s v t, hi n t ng trong th gi i, ng i
phát có th s d ng các bi u th c ngôn ng khác nhau.

^ d 8 ì c<^
 Vi c s d ng các bi u th c ngôn ng ng chi u v t
th hi n cách suy ngh , nh n th c khác nhau c a ng i
phát v s v t, hi n t ng c ph n ánh ong di n ngôn.
Ví d :
L i áp c a Bác H trong h i kí T tri u ình Hu
n Chi n khu Vi t B c c a Ph m Kh c Hoè:
- Th a C , ô n g B o i v a cg p C v , c h o tô i
b i t r n g C c h o ph é p tô i t i c hà o C .
- K h ô n g! T ôi v a g p ô n g V n h Th u y c h c ó g p ông
B o i âu!
V n h Th u y và B o i cùng ch m t ng i, t c là hai
bi u th c ngôn ng ng chi u v t. Qua cách s d ng
các bi u th c ng chi u v t nh v y có th d nh n th y
s tinh nh y v chính tr c a H Ch t ch, vì nh ng tên
g i ó ng v i nh ng nh n th c, t duy khác nhau v
cùng m t con ng i.
Các bi u th c ngôn ng ng chi u v t th ng hay
c s d ng nh m t th pháp ngh thu t trong các tác
ph m v n h c b c l cách ánh giá c a tác gi . Ch ng
h n, "ch D u", "cai l " trong T t è n c Ngô T t T
g i b ng nh ng cách khác nhau:
R i c h t ú m l y c h n , n d ú i r a c a. S c l o k h o c a
a n h c hà n g n ghi n c h y k h ô n g k p v i s c x ô y c a
n g i à n b à l c i n , h n n gã c h n g q u è o trên m t t,
m i n g v n l m n h m t h é t tró i v c h n g k t hi u s u.
Ch m t o n ng n c ng có th th y cách nhìn c a
Ng T t T i v i các nhân v t c a mình: ch Dâu c
g i c h , n g i à n b à l c i n , cai c g i h n anh
c hà n g n ghi n . Trong m i cách g i tác gi l ng vào ó
nh ng cách ánh giá khác nhau. M t ng i àn bà nông

^82cSfc*-
dân ang n s u, l i dám ch ng l i ng i nhà n c l i
c g i c h - cách g i thân m t, tôn tr ng; còn ng i
nhà n c thi hành công v l i b g i là h n - cách g i coi
th ng. Qua ó th y, Ngô t t T ng v phía ng i
dân b áp b c, bóc l t, ông c m thông cho s ph n c a
h ; ng thòi t rõ thái khinh th ng i v i lóp lính
l áp b c dân. Khi miêu t s xung t gi a cai l và ch D u,
Ngô T t T ã không nhìn h t con m t quan h xã h i
n a, mà g i h theo khía c nh s c l c n i b t trong cu c
xung t gi a ng i à n b à l c i n và a n h c hà n g n ghi n .
Các bi u th c ngôn ng chi u v t, v b n ch t, thu c
v hai lo i: chi u v t b ng nh danh (b ng t là tên g i
c a s v t) và chi u v t theo l i miêu t . Chi u v t theo
l i nh danh (c h D u, c ai l ) là cách chi u v t mang
tính t ng h p, võ oán (theo nguyên t c không có tính lí
do) ó là cách gán m t hình th c âm thanh (th ng ng n
g n) cho s v t, hi n t ng. các tên g i, s v t, hi n
t ng hi n ra tr c ti p, trong t ng th c a nó, ch không
thông qua các c i m [ H u Châu, 1996, trang 98] ;
còn chi u v t theo l i miêu t là chi u v t mang tính
phân tích. ây s v t, hi n t ng hi n ra theo (nh ng)
c i m c tr ng c a nó. Chi u v t theo l i miêu t b
chi ph i b i nguyên t c có lí do, và do ó, nó ph thu c
nhi u vào nh n th c ch quan c a ng i s d ng. Vì th
mà chi u v t theo l i miêu t giúp ng i nói (vi t) th
hi n c cách nhìn c a mình v i t ng. M t khác,
do chi u v t theo l i miêu t là nêu ra (nh ng) c i m
c th c a s v t, nên cách chi u v t này có tính hình
t ng cao h n so vói chi u v t theo l i nh danh. Có l ,
ây c ng là lí do v n ch ng ngh thu t a dùng các
bi u th c ngôn ng ng chi u v t.

^83c<^
2.1.3. P hâ n l o i c á c t n g n gh a
Các t ng ngh a trong ngôn ng có m c khác
nhau. C n c vào m c ng ngh a, ng i ta chia các
t ng ngh a thành hai lo i: Các t ng ngh a hoàn
toàn (các t ng ngh a tuy t i) và các t ng ngh a
không hoàn toàn (các t ng ngh a t ng i).
a) Các t ng ngh a hoàn toàn
Các t ng ngh a hoàn toàn là các t ng ngh a có
ngh a gi ng nhau hoàn toàn. Các t ng ngh a hoàn
toàn ch khác nhau v ph m vi ho c thói quen s d ng.
Ví d : h e o - l n, m è - v ng là các t ng ngh a hoàn
toàn, chúng khác nhau v ph m vi s d ng; các t máy
b ay - tà u b ay là các t ng ngh a hoàn toàn, chúng khác
nhau v thói quen s d ng c a các cá nhân ong c ng ng.
b) Các t ng ngh a không hoàn toàn
Các t ng ngh a không hoàn toàn là các t ng
ngh a khác nhau m t nét ngh a nào ó.
Nét ngh a khác nhau gi a các t ng ngh a không
hoàn toàn có th là:
- Nét ngh a bi u thái
Ví d : c h t - hi si n h - b m n g, n - x i - h c là các t
ng ngh a không hoàn toàn.
- Nét ngh a h n ch bi u v t
Ví d : ô - m c - t hâm cùng có ngh a ch màu en,
nh ng chúng khác nhau v ph m vi bi u v t: ô dùng cho
n g a ( n g a ô), m c dùng cho c h ó ( c h ó m c), t hâm dùng
cho v i vóc, q u n á o (á o t hâm ) ; ho c xa n h xa n h và xa n h
xa o c ng là nh ng t ng ngh a nh ng chúng khác
nhau v ph m vi bi u v t. ó là hi n t ng ng ngh a
không hoàn toàn.
 2.2. Q u a n h t r ái n gh a
2.2.1. K hái n i m q u a n h t r ái n gh a
Quan h trái ngh a là quan h c a h th ng ngôn ng
x y ra gi a các t trong m t tr ng ngh a (ti u tr ng
ngh a) ch a các nét ngh a i l p, lo i tr nhau.
Trong khái ni m v hi n t ng trái ngh a có m t sô
i m c n l u nh sau :
Th nh t, c ng nh quan h ng ngh a, quan h trái
ngh a là quan h gi a các t thu c cùng m t tr ng
ngh a. Nh ng t ch a nét ngh a trái ng c, i l p nhau
nh ng không cùng m t tr ng ngh a không ph i là các
t có quan h trái ngh a.
Ví d :
T r m ch a nét ngh a nhi u (r n g r m, t ó c r m), t
v n g ch a nét ngh a ít (v n g ng i) nh ng r m và v n g
không l p thành m t c p có quan h trái ngh a. T r m
trái ngh a vói th a, còn v n g trái ngh a v i ô n g.
Tr ng ngh a: R NG, TÓC NG I
r m (nhi u) ô n g (nhi u)
A A
V , V
Th a (ít) v n g {ít)
Th hai, hi n t ng trái ngh a x y ra ch y u ph m
vi tính t (các t ch tính ch t) vì ch có tính ch t mói trái
ng c nhau. Các danh t , ng t , s t bi u th các s
v t, ho t ng, s l ng th ng ch khác nhau mà không
trái ng c nhau.
Tuy nhiên, khi ngôn ng th c hi n ho t ng hành
ch c, các t ng có th có nh ng ngh a m i, khi ó, các
danh t , ng t , s t có th có quan h trái ngh a.

^85cS ^
 Ví d :
M t c ây làm c h n g n ê n n o n
B a c ây c h m l i n ên h ò n nú i c a o .
M t và b a trong h th ng ngôn ng ch s l ng khác
nhau nh ng trong tình hu ng s d ng nh trên m t và
b a không có ngh a ch s l ng c th - m t có ngh a ít,
b a có ngh a nhi u. D a vào ngh a tính ch t ít và nhi u,
ta có th lí gi i quan h trái ngh a gi a m t và b a.
T ng t v i các danh t và ng t , khi s d ng, ta
có th gán cho các s v t, ho t ng mà chúng bi u th
nh ng tính ch t trái ng c nhau qua ó lí gi i quan h
trái ngh a gi a chúng.
Ví d : Tròi - t , n gày - ê m có th c lí gi i nh
các c p trái ngh a khi i c gán tính ch t "cao", t
c gán tính ch t "th p"; n gày c gán tính ch t
"sáng", ê m c gán tính ch t "t i" v.v...
T l u th hai, có th th y c n phân bi t quan h
trái ngh a nh m t quan h n nh gi a các t trong h
th ng ngôn ng và nh m t quan h lâm th i gi a các t
trong ho t ng.
2.2.2. P hâ n l o i c á c t t r ái n gh a
C ng nh hi n t ng ng ngh a, các t trái ngh a
c ng có m c trái ngh a khác nhau. C n c vào m c
c a tính ch t do các t bi u th , có th chia các t trái ngh a
thành: Các t trái ngh a phi m c (trái ngh a tuy t i)
và các t trái ngh a có m c (trái ngh a t ng i).
a) Các t trái ngh a phi m c
Các t trái ngh a phi m c là các t trái ngh a bi u
th tính ch t không so sánh cv m c , khi ta ph

*»>386
 nh, ngh a c a t này là ta kh ng nh ngh a c a t kia
và ng c l i.
Ch ng h n, ta có hai t A và B. Hai t này có quan h
trái ngh a phi m c khi - A = B và ng c l i - B = A.
Ví d : ún g - sai là hai t trái ngh a phi m c . Ta
nói k h ô n g ún g có ngh a là sai và k h ô n g sai có ngh a là
ún g19.
b) Các t trái ngh a có m c
Các t trái ngh a có m c là các t bi u th tính
ch t có các m c khác nhau.
Ví d :
Các t : l n h - m á t - t run g b ì n h - m - n ó n g là các t
bi u th các m c khác nhau c a cùng m t tính ch t.
Các t này l p thành m t dãy các t trái ngh a (khác v i
quan h trái ngh a phi m c là quan h gi a ch hai t ).
Hai t n m trong dãy các t trái ngh a có m c không
có tính ch t nh hai t trái ngh a phi m c , t c khi ta
ph nh ngh a c a t này không ph i là ta kh ng nh
ngh a c a t kia và ng c l i.

19 C ng c n l u , nh ng i u nói ây là nói khi ngôn ng tr ng

thái t nh, còn khi ngôn ng tr ng thái ng, vi c s d ng khôn g
ún g hay sa i bi u th cá c m c kh ng nh khác nhau.

-Vo 87 < < tb

'zỊẵ h ư ơ n ọ s đ u :

Các lóp tù trong t ì lig

I- TỪ VỤNG TOÀN DÂN VÀ TỪ VỰNG HẠN CHẾ VẾ MẶT XÀ HỘI VÀ
LẢNH THỔ
1. Từ vụng toàn dân
i b ph n các n v t v ng c a m t ngôn ng là
các n v mà m i ng i trong c ng ng ngôn ng ó
u hi u và s d ng c - ó là t v ng toàn dân.
Ngôn ng ph c v xã h i v i t cách là n v giao
ti p, nên n u t v ng toàn dân không chi m ph n l n
trong t v ng, thì con ng i trong cùng m t c ng ng
s không giao ti p c v i nhau.
2. Từ vung hạn chế về mặt xã hội và lãnh thổ
Bên c nh t v ng toàn dân, có t v ng b h n ch v
ph m vi s d ng. ó là các thu t ng , t ngh nghi p, t
a ph ng, bi t ng xã h i.
2.1. Th u t n g
Thu t ng là các n v t v ng c dùng h n ch
trong ph m vi các ngành khoa h c, k thu t và công ngh .
Khác v i các t thông th ng, thu t ng bi u th khái
ni m c a các l nh v c khoa nghiên c u và ng d ng nên
ngh a bi u ni m c a thu t ng chính là các khái ni m
c s d ng trong các ngành khoa h c, k thu t và công

"P d 88 cS**-
ngh . Do các khái ni m trong các ngành khoa h c c
nh hình và có tính n nh khá cao nên ngh a c a các
thu t ng có tính b o th , khó thay i h n r t nhi u so
v i các t ng thông th ng. S bi n hóa ngh a
(chuy n ngh a, thay i ngh a) c a các t ng thông
th ng r t a d ng, phong phú, trong khi ó ngh a c a
các thu t ng h u nh không bi n i (chúng ch có th
bi n i khi ng i ta xác l p l i các khái ni m khoa h c
t ng ng). Có th so sánh, ngh a c a t n c thông
th ng v i ngh a c a thu t ng n c (H20) th y rõ
i u ó. V i ngh a thông th ng, t n c bi u th ch t
l ng nói chung, nên n c có th dùng g i các ch t
l ng vói các thành ph n c u t o r t a d ng: n c b i n ,
n c sông, n c h , n c c h m , n c l c, n c c h è , n c
c a n h, n c k h o á n g, n c h o a q u , n c é p trái cây, n c
d a, n c b í a o , c ô c a c ô la, pha n ta, 7 u p v.v... ng c l i,
có nh ng ch t l ng khác c ng dùng u ng nh ng
không g i là n c nh bia, r u (không nói * u n g n c
b ia, * u n g n c r u ); trong khi ó, n c vói t cách là
m t thu t ng khoa h c có ngh a n nh, ch t ch .
Thu t ng có nh ng c i m sau:
a) Tính qu c t
Trong các l nh v c giao ti p thì giao ti p khoa h c k
thu t và công ngh là giao ti p mang tính xuyên qu c
gia. Nó òi h i các thu t ng ph i có tính qu c t .
Tính qu c t c a thu t ng tr c h t th hi n s
xâm nh p c a chúng vào t v ng c a các ngôn ng theo
con ng vay m n20. Vói s giao l u khoa h c k thu t

20 V hi n t ng vay m n, xem ph n sau cùa ch ng này.

^8 9 c ^
và công ngh m nh m trong th i gian v a qua, các khái
ni m khoa h c tr nên có ph m vi ph bi n r ng rãi
nhi u qu c gia. Trong ti ng Vi t xu t hi n nhi u t ng
bi u th khái ni m mói c a các ngành khoa h c k thu t,
công ngh hi n i. Các thu t ng này có th có tính
qu c t c m t ng âm và ngh a nh : i n - t - n é t , m a- k é t -
t i n h,... Ho c ch có tính qu c t m t ngh a (khái ni m
c bi u t) còn s d ng m t ng âm là các t ng b n
ng , nh : u và o (in pu t), u r a (o u tp u t)...
Tính qu c t còn th hi n ch : Thu t ng khoa h c
m i ngôn ng có th có các hình th c ng âm khác
nhau, ch ng h n, g r am m a r trong ti ng Anh, g r am m a t i k a
trong ti ng Nga, n g p h á p trong ti ng Vi t nh ng cách
hi u các thu t ng trên có tính th ng nh t cao trong gi i
khoa h c qu c t .
b) Tính h th ng
Thu t ng c a m i ngành khoa h c k thu t, công
ngh là m t ti u h th ng. Do ó, m i thu t ng là m t
thành viên c a h th ng ó. Nó ch u s nh h ng và
phát tri n theo các quan h n i t i c a h th ng thu t ng .
Ch ng h n, assim ila t i o n ( ng hóa) có quan h h
th ng v i: c o m p u ls o iy assim ila t i o n ( ng hóa c ng b c)
và n a t u r al assim ila t i o n ( ng hóa t nhiên) trong khoa
h c chính tr ; c ng nh có quan h h th ng vói
p r o g r e ssiv e assim ila t i o n ( ng hóa xuôi) và r e g r e ssiv e
assim ila t i o n ( ng hóa ng c) trong khoa h c ngôn ng .
Tính h th ng c a thu t ng còn th hi n qua vi c s
d ng các n v c u t o t trong các ngành khoa h c k
thu t, công ngh . Ví d , các khoa h c t nhiên dùng hình
v k t o ra các thu t ng g i tên các d ng c o: v ôn
k , am p e k , n hi t k . Ngôn ng h c dùng hình v v
t o ra các thu t ng g i tên các n v c a ngôn ng : âm
v , hì n h v .
c) Tính n ngh a và trung hòa v ngh a bi u thái
b o m tính chính xác trong di n t các khái
ni m khoa h c, thu t ng ph i n ngh a. Tính n
ngh a c a thu t ng òi h i s t ng ng 1 - 1 gi a khái
ni m và thu t ng , t c m i thu t ng ch bi u th m t
khái ni m trong ngành khoa h c, và ng c l i m i khái
ni m khoa h c ch bi u th b ng m t thu t ng .
Các thu t ng còn có tính trung hòa v ngh a bi u
thái. M t câu nói thông th ng, m t câu v n, câu th có
th làm xu t hi n nh ng c m giác khác nhau (vui, bu n,
gi n) ng i nh n. Nh ng khi c m t v n b n khoa
h c, ng i ti p nh n không b các thu t ng làm xu t
hi n nh ng c m giác t ng t .
Cùng là các on v c a t v ng, thu t ng và t v ng
toàn dân có m i quan h vói nhau. Thu t ng có th l y
ch t li u ng âm t các t toàn dân và ngh a thu t ng là
m t ngh a c a t toàn dân nhi u ngh a, nh : n c, m u i.
Thu t ng vay m n b nh h ng b i các c i m ng
âm, các ph ng th c c u t o t c a t v ng toàn dân,
nh : ti p th , c h t nguyên sinh, d ò n g b i n V.V.. Ng c l i, có
th có nh ng thu t ng c m r ng ph m vi s d ng
kèm theo s bi n i ngh a tr thành t toàn dân.
Song, thu t ng v n là m t ti u h th ng t v ng
riêng v i nh ng quan h và c i m phát tri n riêng,
khác v i t v ng toàn dân. Là m t v n t h n ch v
ph m vi s d ng, thu t ng không d dàng hi u c
n u không ph i là ng i am hi u v l nh v c nghiên cún
khoa h c.

-‘vb 91
2.2. T n gh n ghi p
T v ng ngh nghi p là t v ng c dùng h n chê
trong giao ti p thu c các ngành ngh truy n th ng.
Ví d :
Xa, su t, c i, h s i, g o, á n h, n g là các t ngh
nghi p c a ngh d t.
L á, m ó c , g u t, ri p, c h n g, n ó n , là các t ngh nghi p
c a ngh làm nón.
T ngh nghi p có nhi u c i m gi ng v i thu t ng .
Th nh t, c ng nh thu t ng , t ngh nghi p có
ngh a bi u ni m trùng v i khái ni m c dùng trong
ngành ngh truy n th ng.
Th hai, t ngh nghi p có ph m vi s d ng h n ch
nên t ngh nghi p khó hi u i v i nh ng ng i không
tham gia ho t ng trong ngành ngh .
Th ba, t ngh nghi p c ng có tính chính xác, n
ngh a nh ng m c th p hon so v i thu t ng ; tính
trung hòa v s c thái bi u c m c ng v y, t ngh
nghi p th p h n so vói thu t ng .
T ngh nghi p có m i quan h ch t ch v i thu t
ng . Các ngành ngh truy n th ng khi c phát tri n
tr thành ngành ngh k thu t hi n i thì các t ngh
nghi p d dàng tr thành các thu t ng c a ngành k
thu t hi n i ó. Nói cách khác, t ngh nghi p là g c
c a khá nhi u thu t ng cho các ngành khoa h c b t
ngu n t ngành ngh truy n th ng c a dân t c.
Gi ng nh thu t ng , các t ngh nghi p là v n t
thu c t v ng c a ngôn ng nên các t ngh nghi p c ng
d dàng chuy n hóa thành các t toàn dân khi ngành
'Vo 92
ngh truy n th ng tr nên ph bi n, quen thu c iv i
xã h i. Ví d , các t nghé nghi p xây d ng, ngh m c
nh : bay, trát, x o a, b t g ó c b à o , c a, b t m n g ã và ang
d n chuy n thành các t toàn dân.
2.3. Ti n g l ó n g
Ti ng lóng là t v ng c dùng h n ch trong m t
nhóm xã h i nào ó.
Ví d :
v , c rn, d t vòm là các ti ng lóng c a m t nhóm xã h i.
vào c u, trúng q u là các ti ng lóng cúa dân buôn bán.
g y, ng ng, pha o là ti ng l ng c a h c sinh, sinh viên,
v.v...
Ti ng lóng xu t hi n do r t nhi u lí do khác nhau. Có
th do nhu c u gi bí m t c a nhóm xã h i, có th do
nhu c u ánh d u nhóm xã h i, có th bông ùa, l
hóa cách di n t.
Trong m t s n m g n ây, thanh niên Vi t Nam
th ng có cách di n t m t ngh a nào ó theo l i
ng dao.
Ví d :
Dùng c m t o n:
Ch u y n n h n h u c o n t h ó
Trên c á n h d n g c
G p t h n g da ó
B n c o n th ó
B ó ào gi
di n t ngh a chuy n nh .

93 (V
 Ho c nh ng cách nói so sánh t o v n (không chú
tr ng v ngh a) nh : t n h c o n c t, s n g n h n k h o ai
nướng, n g t trên c à n h q u t , V .V ..
Nhi u l i nói xã h i c t o ra trên c s hi n t ng
ng âm, ch i ch . Ví d : S u z u ki (ki bo), hi t a c hi (chi
ti n),...
Ti ng lóng là m t hi n t ng xã h i a d ng, do nhu
c u có th c c a xã h i t o nên. Ti ng lóng th ng c
các nhóm xã h i sáng t o theo con ng phá v các
chu n ngôn ng hi n dùng.
C n phân bi t ti ng lóng và t ngh nghi p. Có th
nói hai nhóm t v ng này u dùng h n ch v m t xã
h i. Tuy nhiên, chúng có i m khác nhau c n b n ch :
t ngh nghi p c dùng g i tên các s v t, khái
ni m trong ngành ngh , chúng th ng không có t toàn
dân t ng ng; trong khi ó, ti ng lóng c sáng t o
thêm cùng ngh a vói nh ng t toàn dân ã có.
2.4. T a ph o n g
T a ph ng là t v ng c dùng h n ch ph m
vi a ph ng nào ó. ây là t v ng c dùng h n ch
v ph m vi lãnh th .
Ví d :
Mô, tê, r n g, r a là các t dùng h n ch mi n Trung
Vi t Nam.
M i quan h gi a t a ph ng và t toàn dân khá
phong phú.
a) T a ph ng không có t toàn dân t ng ng
T a ph ng bi u th các s v t, hi n t ng ch có
a ph ng ó là các t a ph ng không có t toàn dân

-‘vb 94 cSt*-
t ng ng. Nh ng t a ph ng này d dàng tr
thành t toàn dân, khi có s giao l u xã h i r ng rãi gi a
a ph ng ó v i toàn xã h i.
Ví du:
Các t c h ô m c h ô m , m n g c t, s u r iê n g v n là các t
a ph ng mi n Nam. Hi n nay chúng ã tr thành các
t toàn dân do s giao l u kinh t - xã h i c a c n c.
b) T a ph ng t ng ng v i t toàn dân
T a ph ng t ng ng v i t toàn dân theo
nh ng m c khác nhau. Có t a ph ng t ng
ng hoàn toàn vói t toàn dân, nh : h e o - l n, t h o m -
d a, d o i - m n .
Có t a ph ng t ng ng không hoàn toàn vói
t toàn dân. S t ng ng không hoàn toàn gi a t a
ph ng và t toàn dân c th hi n hai ph ng di n:
v m t ngh a, t a ph ng có th có ngh a r ng h n
ngh a c a t toàn dân nh ng c ng có th có ngh a h p
h n ngh a c a t toàn dân. Ví d : h p q u t c ó ngh a bao
g m c b t l a và b a o di ê m .
v m t ng âm, c n l u s d ng cho úng nh ng
t a ph ng có m t âm thanh gi ng v i t toàn dân
này nhung l i ng ngh a vói t toàn dân khác. Ví d :
n ó n là t a ph ng mi n Nam có ngh a là m và ng
âm v i n ó n là t toàn dân, m ô là t a ph ng mi n
Trung có ngh a là â u và ng âm vói t m ô toàn dân.
T ng t các c p t : b ô n g - h o a, c h é n - b á t, d a - a
Bên c nh các hi n t ng nh v y, trong ngôn ng ,
tùy theo c i m phát âm c a t vùng còn có s bi n
âm a ph ng. Ch ng h n, v n c nh ng ng i dân
phía Nam phát âm thành dz n . Tuy nhiên, s bi n âm
nh v y có tính quy lu t và không c coi là các t a
ph ng.
T a ph ng khó hi u i v i nh ng ng i không
sinh s ng t i a ph ng nên vi c dùng t a ph ng
c n c n tr ng, c n thi t ph i có nh ng chú thích. Tuy
nhiên, t a ph ng g n v i vãn hóa, sinh ho t c a con
ng i t i m t a ph ng c th nên tính bi u c m c a
t a ph ng khá cao. Vi c s d ng t a ph ng úng
lúc, úng ch có th có nh ng hi u qu nh t nh. Trong
các tác ph m vãn ch ng vi c s d ng t a ph ng là
c n thi t nhàm kh c ho các c i m c a nhân v t.
II- Từ VỰNG ĐA PHONG CÁCH VÀ TỪ VỤNG ĐON PHONG CÁCH
Các l nh v c giao ti p trong i s ng r t phong phú.
V n t c a ngôn ng c ng phong phú thích ng v i
nhu c u giao ti p c a con ng i. Xét t góc l nh v c
giao ti p mà t v ng c a ngôn ng có th áp ng, ng i
ta chia t v ng thành: t v ng a phong cách và t v ng
n phong cách. Vi c n m c các tính ch t n phong
cách và a phong cách c a t ng giúp ng i s d ng
chính xác và t hi u qu giao ti p d dàng h n.
1. Từ vụng đa phong cách
Ph n l n t ng trong t v ng c a m t ngôn ng có
tính a phong cách, t c có th c s d ng giao ti p
trong nhi u l nh v c khác nhau trong sinh ho t hàng
ngày, trong giao ti p hành chính, khoa h c, chính lu n
v n ch ng.
T v ng a phong cách là v n t c b n c a ngôn ng
bi u th các s v t, ho t ng, tính ch t, quan h thông

96 cSt*"
th ng trong i s ng, nh : q u n , á o , xe, b à n , gh , n ,
u ng, ch y, nh y, xa n h, , vàng, cao, th p, t hâ n thi t, V.V..
2. Từ vụng đon phong cách
T v ng n phong cách là t v ng c chuyên
dùng trong m t l nh v c giao ti p nh t nh. Ví d , các
thu t ng , các t ngh nghi p th ng ch dùng trong
giao ti p khoa h c ho c giao ti p trong l nh v c ngành
ngh nào ó.
Bên c nh nh ng t ng n phong cách c xác
nh rõ, c n chú có nh ng t v n b n ch t là a phong
cách nh ng có nh ng ngh a n phong cách. Ch ng
h n, ngh a "ng i con gái p” c a t h o a là on phong
cách vì ch dùng trong các tác ph m v n ch ng.
Vi c phân lo i các t ng a phong cách và n
phong cách có tính ch t t ng i. Ranh giói gi a hai
nhóm t ng này không th t rõ ràng và dút khoát. Khi
ngôn ng th c hi n ho t ng hành ch c, các t ng có
th có s chuy n hóa ch c n ng v phong cách nhàm
t ng c ng hi u qu giao ti p.
Ill- TỪ VỰNG TÍCH CỰC VÀ TỪ VỰNG TIÊU cực
1. Từ vụng tích cực
Các t ng trong t v ng c a m t ngôn ng có t n s
s d ng trong giao ti p không gi ng nhau. Có nh ng t
ng c s d ng th ng xuyên, l p i l p l i nhi u
trong giao ti p nhung c ng có nh ng t ng r t ít xu t
hi n trong giao ti p. Theo t n s s d ng c a t ng ,
ng i ta chia t v ng c a ngôn ng thành: T v ng tích
c c và t v ng tiêu c c.
T v ng tích c c là t v ng có t n s s d ng cao.
C n phân bi t t v ng tích c c c a ngôn ng v i t v ng
tích c c c a cá nhân. Các cá nhân khác nhau, tùy theo
các c i m xu t thân, ngh nghi p, trình , gi i tính,
V.V.. mà có th có v n tù v ng tích c c khác nhau.

2. Từvụng tiêu cục

Trong các b ph n c a ngôn ng , t v ng là b ph n
có s bi n i nhanh nh t áp ng nhu c u ph n ánh s
thay i, bi n i c a xã h i. T v ng bi n i làm xu t
hi n các t m i, làm i t i các t c bên c nh các t hi n
dùng ph bi n. C c vào s bi n i theo l ch s c a tù
v ng, ng i ta chia t v ng c a ngôn ng thành: t v ng
hi n dùng, t v ng mói, t v ng c , t v ng l ch s .
Các t ng c , t ng l ch s và các t ng m i xu t
hi n thu c v t v ng tiêu c c c a ngôn ng . ó là t
v ng ít c s d ng trong i s ng giao ti p hi n nay.
2.1.T Ù v n g m i
T v ng m i là t v ng xu t hi n trong th i gian g n
ây. T v ng m i có th có ph m vi ph bi n ch a r ng
kh p mà m i ch c dùng m t ph m vi nào ó.
Ví d : c phi u , t h tr ng, c h n g k h o á n , lê n sà n và
các t ng m i xu t hi n trong t v ng ti ng Vi t.
Vói s phát tri n c a xã h i, t v ng m i d dàng tr
thành t v ng tích c c c a ngôn ng .
T v ng m i có th c xu t hi n theo nhi u
ph ng th c khác nhau, nh :
- Vay m n: I-m e o , c há t...
- C u t o m i theo ph ng th c c u t o t c a ngôn
ng : u t c phi u , gia o d c h c phi u
- Rút g n: v n n n ...
- Chuy n ngh a: m áy s n g, sà n gia o d c h, i m sà n ..

98 cS *-
2.2. T v n g c
T v ng c bao g m các t ng có t xa x a trong l ch
s nh ng ã c thay th b ng nh ng t ng khác hi n
i. Ví d , m (có ngh a ph i), c hi ê u (có ngh a trái) hi n
gi ã ít c s d ng. Chúng ch t n t i trong m t s k t
h p nh thành ng , t c ng c . Ví d : Châ n m á c hâ n
c hiê u .
2.3. T v n g l c h s
T v ng l ch s bao g m các t ng bi u th các s
v t, hi n t ng, ho t ng, tính ch t, quan h có trong
l ch s . Các i t ng c a th giói c các t ng l ch s
bi u th nay không còn t n t i.
Ví d :
- c há n h t ng, lí tr ng, t h n g th , t u n ph , tri
hu y n à các t ng l ch s bi u th các ch c t c, ph m
hàm nay không còn t n t i trong xã h i hi n i.
- thi h ng, t hi ì n h, t hi h i, t r n g n g u y ên , p h ó b n g
là các t ng l ch s g i tên các hi n t ng thi c ngày tr c.
v.v...
IV- TỪ VỤNG BẢN NGỮ VÀ TỪ VỰNG NGOẠI LAI
T v ng c a ngôn ng không th ph n ánh h t
t t c các s v t, hi n t ng, ho t ng, tính ch t, trong
toàn b th giói bên ngoài. Nhi u s v t, hi n t ng ch
có c ng ng này mà không có c ng ng khác
nh ng nh s giao l u, ti p xúc gi a các c ng ng các
s v t, hi n t ng tr nên ph bi n các c ng ng,
khác nhau. bi u th các i t ng m i xu t hi n ho c
ch a bi t n m t c ng ng nào ó, con ng i có th
sáng t o ra các t m i t ch t li u c a ngôn ng mình,

99
nh ng c ng có th vay m n luôn các t ng t các ngón
ng khác. Do ó, trong m t ngôn ng có nh ng tù ng
v n c a ngôn ng ó - c g i là t v ng b n ng và
nh ng t ng vay m n t nh ng ngôn ng khác - c
g i là t v ng ngo i lai. Hi n t ng vay m n các t ng
t các ngôn ng khác là hi n t ng bình th ng áp
ng nhu c u giao ti p c a c ng ng.
T v ng b n ng th ng bao g m các t ng bi u th
các s v t, hi n t ng, ho t ng, tính ch t, quan h xu t
hi n lâu òi cùng v i c ng ng s d ng ngôn ng . ó là
các t ng bi u th các hi n t ng t nhiên, các công c
lao ng on gi n, sô m n gi n, dùng n gi n.
T v ng ngo i lai trong m t ngôn ng có bi u hi n a
d ng. Chúng có th c b n ng hóa v m t âm, th m
chí c m t ngh a. Ví d , các t Hán Vi t và các t nh :
x n g, s m, l p, c m n t ngôn ng châu Au trong
ti ng Vi t ã c Vi t hóa v m t ng âm. Nh ng c ng
có nh ng t ng ngo i lai v n gi l i hình th c âm thanh
c trung c a ngôn ng g c. Ví d , trong ti ng Vi t có các
t nh : oxy, axit, c á c b o n , pa r a b o l, i n t e r n e t là nh ng t
khi nh p vào ti ng Vi t v n gi nguyên các c i m
phát âm c a ti ng n c ngoài.
M t hi n t ng khá ph bi n trong các ngôn ng
c ng c coi là hi n t ng vay m n - ó là hi n t ng
sao ph ng ng ngh a. M c dù các t ng sao ph ng có
hình th c ng âm c a b n ng ’ nh ng có s vay m n v
ng ngh a c a ngo i ng . Do v y, sao ph ng c ng là m t
hi n t ng vay m n. Các t ng trong ti ng Vi t nh -
c há n b ùn , c h o i p là sao ph ng ng ngh a t ga r d e b o u e
c a ti ng Pháp và f a i r play c a ti ng Anh.

"»>0 100 f V
 T v ng b n ng và t v ng ngo i lai có m i quan h
t ng i. Các t ng ngo i lai sau quá trình b n ng hóa
m t cách sâu s c và c s d ng ph bi n có th c
coi nh ã tr thành on v c a t v ng b n ng . Các t
nh : u , ga n , b u n g, ph ò n g trong ti ng Vi t v n có
ngu n g c Hán nh ng n u không ph i là các nhà nghiên
c u ngôn ng thì khó có th xác nh chúng nh nh ng
n v ngo i lai.
Vi c xác nh t v ng b n ng và ngo i lai, do ó,
kh ng ph i là công vi c on gi n. Nó òi h i các ki n
th c v ngo i ng , v l ch s và c bi t là ki n th c v t
nguyên h c.
Vi c vay m n t ng t các ngôn ng n c ngoài
nh ã nói trên là hi n t ng bình th ng mang tính
quy lu t phát tri n t v ng b n ng . Nh ng c n chú
ch nên vay m n nh ng t ng th t c n thi t cho giao
ti p, tránh vay m n m t cách tràn lan làm nh h ng
n s giàu p c a b n ng .

-V-:11 0 1 cS**-
 TẢI LIỆU THAM KHẢO

1.Aprexjan IU. D. (1974), N g n gh a h c t v ng. Cá c

ph o n g ti n n g n gh a n g ô n ng .
2.Chafe W.L. (1995), ⌥ n gh a và c u trú c c a n g ôn
ng . NXB. Giáo d c.
3. H u Châu (1973), T r n g t v n g và hi n t ng
n g n gh a, t r ái n gh a. T p chí N g ô n ng , s 4.
4. H u Châu (1996), T v ng - N g n gh a ti n g
Vi t. NXB Giáo d c.
5. H u Châu (1998), C s n g n gh a h c t v ng.
NXB H và THCN.
6. H u Châu, Bùi Minh Toán (2001), i c ong
n g ô n n g h c . T p I. NXB Giáo d c.
7. H u Châu (2001), i c n g n g ôn n g h c. T p
II. Ng d ng h c. NXB Giáo d c.
8.Mai Ng c Ch , V c Nghiêu, Hoàng Tr ng Phi n
(1992), C s n g ô n n g h c và Ti n g Vi t. NXB H
và THCN.
9.Nguy n Thi n Giáp (1988). T v n g h c t i n g Vi t.
NXB H và THCN.
10.Nguy n Thi n Giáp (ch biên), oàn Thi n Thu t,
Nguy n Minh Thuy t (1994), D n l u n n g ô n n g
h c . NXB Giáo d c.
11.Cao Xuân H o (1998), Ti n g V i t m y v n ng
âm , n g pháp, n g n gh a. NXB Giáo d c.

-V o 1 0 2
 12.Kasevich V.B. (1998), N h n g y u t c s c a n g ô n
n g h c i c ng. NXB Giáo d c.
13.Nguy n V n Khang (1999), N gôn n g xã h i n h n g
v n c b n . NXB KHXH.
14.H Lê (1995), Quy l u t n g ô n ng . NXB KHXH.
15.Hoàng Phê (1975), P hâ n tíc h n g n gh a. T p chí
Ngôn ng , s 2.
16.Hoàng Phê (1989), L ô gic h n g ô n n g h c . NXB
KHXH.
17.Saussure F.de (1973), Giá o trìn h n g ô n n g h c i
c ng. NXB KHXH.
18.Stepanov Iu.s. (1977), N h n g c s c a n g ô n n g
h c i c ng. NXB H và THCN.
19.L Toàn Th ng (2005), N gôn n g h c tri n h n - t
lí t h u y t i c n g n t h c ti n t i n g Vi t. NXB
KHXH.
20.Nguy n c T n (2003), Tim hi u c tr n g v n
h ó a dâ n t c c a n g ô n n g và t d u y n g i Vi t
( tr o n g s s o sá n h v i n h n g dâ n t c k há c ). NXB
HQG HN.
21.Nguy n V n Tu (1976), T và v n t t i n g Vi t hi n
i. NXB H và THCN.
22.BÙ Minh Toán (1999), T tro n g h o t n g gia o
t i p t i n g Vi t. NXB Giáo d c.

^ 103
 MỤC LỤC

T ra n g
L òi n ói u 3

Ch n g m t: M V T V NG H C 5

I. T v ng và t v ng h c 5

1.T v ng 5
2. T v ng h c 5

3. Ph ng pháp nghiên c u và các bình di n 6

nghiên c u t v ng

4. Các phân môn c a T v ng h c 7

II. T v ngh th ngvà t v ngho t ng 10

III. Quan h gi a T v ng h c v i các b 12

môn Ngôn ng h c. Vai trò c a T v ng h c

C huon g h a i: T VÀ NG c NH 14

I. T 14

1. Vai trò c a t trong ngôn ng và trong i 14

s ng c a con ng i

2. Khái ni m t 14

Vd 104 cSt*"
 II.c u t ot 17

1. on v c u t o t 17

3. Các ph ng th c c u t o t 19

3. Phân lo i t theo ph ng th c c u t o 20

4. M t s v n v c u t o t ti ng Vi t 22

II. Ng cô nh 28

1. Khái quát v ng c nh 28

2. Phân lo i ng c nh 31

Cli o n g b a : ⌥ NGH A C A T 33

I. Phân bi t , ngh a và ngh a 33

II. Các thành ph n ngh a c a t 37

1. T nh danh và t phi nh danh 37

2. Các nhân t t o nên ngh a c a t 38

3. Các thành ph n ngh a c a các t 40

Ch n g b n : HI N T NG NHI U NGH A. 61
HI N T NG NG ÂM

I. Khái quát v hi n t ng nhi u ngh a 61

và hi n t ng ng âm

II. Hi n t ng nhi u ngh a 61

1. S chuy n bi n ngh a 61

105 CW-
2. Hi n t ng nhi u ngh a ngôn ng và hi n 62
t ng nhi u ngh a l i nói

3. Ph ng th c chuy n ngh a 64

4. Các ngh a trong t nhi u ngh a 67

III. Hi n t ng ng âm
1. Khái ni m 69

2. Các c p ng âm 69

Ch n g n m : TR NG NGH A. 71
CÁC QUAN H TRONG TR NG NGH A

I. Tr ng ngh a 71

1. Khái ni m 71

2. Các lo i tr ng ngh a 72

II. Các quan h trong tr ng ngh a 77

1. Quan h th ng - h ngh a (quan h bao hàm 77

- n m trong v ngh a)

2. Quan h ng ngh a và quan h trái ngh a 78

Ch n g sá u : CÁC L P T TRONG T V NG 88

I. T v ng toàn dân và t v ng h n ch 88
v m t xã h i và lãnh th
1. T v ng toàn dân 88

2. T v ng h n ch v m t xã h i và lãnh th 88

•Vd 106 cSé*-

II. T v ng a phong cách
và t v ng on phong cách

1. T v ng a phong cách

2. T v ng n phong cách

III. T v ng tích c c và t v ng tiêu c c

1. T v ng tích c c

2. T v ng tiêu c c

IV. T v ng b n ng và t v ng ngo i lai

Tài li u tham kh o

M cl c

VD107 G<^
 \
Ch u trá c h n hi m x u t b n :
Ch t ch H QT kiêm T ng Giám c NGÓ TR N ÁI
Phó T ng Giám c kiêm T ng biên t p NGIY N Qin? THAO

T c h c b á n t h o và c h u t r á c h n hi m n i d un g :
Phó T ng biên t p LÊ H l TÍNH
Giám c Công ty CP Sách d ch và T i n Giáo d c
NGUY N NH ⌥

B iê n t p n i d un g :
NGUY N TH MINH D C

T rìn h b ày b ìa :
NGUY N M NH HÙNG

Ch b n:
NGUY N TH B NH

S a b n in :
C MINH-KIM BÌNH

GIÁO TRÌNH T V NG H C
Mã s : 8X001Z1-SBQ
In 2000 b n (Q : 1484), kh 13 X 21cm t i Công ty
In Khuy n h c - 102 Hoàng c u - ng a - Hà N i
S xu t b n: 453-2011 / CXB / 34-560 / GD
In xong và n p l u chi u tháng 6 n m 2011