Professional Documents
Culture Documents
qarTuli ena da
literatura
9
maswavleblis wigni
gamomcemloba `meridiani~
Tbilisi 2012
qarTuli ena da literatura
IX klasi
maswavleblis wigni
ISBN 978-9941-10-538-8
gamomcemloba `meridiani~,
Tbilisi, al. yazbegis gamz., #47. ( 239-15-22, 214 77 11
E-mail: meridiani777@gmail.com
N. Ghonghadze, N. Maglakelidze
`Georgian Language and Literature~, the Book of the Teacher 9, in Georgian
`Meridiani~ Publishing, Tbilisi _ 2012
meToduri miTiTebani maswavleblebisaTvis:
a) moswavlis wigni,
b) maswavleblis wigni.
1. S. niSnianiZe, `zedazeni~;
2. daviT aRmaSenebeli, `anderZi~ /SemoklebiT /;
3. daviT aRmaSenebeli, `galobani sinanulisani~ /SemoklebiT /;
4. arsen iyalToeli, `daviT aRmaSeneblis epitafia~;
5. ak. wereTeli, `Tornike erisTavi~;
6. r. inaniSvili, `frTxebian yvavebi dambaCis xmaze~;
7. g. Coxeli, `TeTrCoxiani da SavCoxianebi~;
8. `xvaramzes leqsi~ (xalxuri);
3
9. SoTa rusTaveli, `vefxistyaosani~ / `wigni nestan-darejanisa sayvarelTan miwe-
rili~/;
10. Stefan cvaigi, `ucnobi qalis werili~;
11. ana kalandaZe, `broweulebi~;
12. terenti graneli, `gulidan sisxlis wveTebi~;
13. terenti graneli, `gazafxulis saRamoa mSvidi~;
14. riCard baxi, `Tolia saxelad jonaTan livingstoni~;
15. goderZi Coxeli, `marTa~;
16. muxran maWavariani, `saSvels rom aRar maZlevs~;
`moqcevY qrTlisaY~
`odesme didi yofila saqarTvelo~
`karg ymad vina vTqvaT~
`sicocxleo Cemo~
`suli sazRvars gadascdeba freniT~
`sadaursa sad waiyvan~
`brbos fsiqologia~
`qarTvelTa gasagonad~
4
aRmoCndes maswavleblisaTvis. TiToeuli scenaris bolos miTiTebuli `mosalodneli Se-
degebi~, rac saTanado kodiT aris aRniSnuli (am kodiT aRniSnuli Sedegi maswavlebels
SeuZlia ixilos IX klasis `sagnobriv standartSi~). ra Tqma unda, aq warmodgenili `sce-
narebi~ mxolod saorientacioa da ara savaldebulo. pedagogs SeuZlia Secvalos Tavi-
si Sexedulebisamebr meTodi, saaTebisa da saorientacio drois ganawileba, aqtivobebi...
aqve CavurTeT is sainformacio masalac, romelic SesaZloa, maswavlebels dasWirdes
ama Tu im teqstis damuSavebisas. SevniSnavT, rom es `damatebiTi informaciebi~ mxolod
maswavleblisaTvis aris gankuTvnili. pedagogis gadasawyvetia, ra saxiT gamoiyenebs mas
gakveTilze.
5
gakveTilis Tema: saswavlo wlis dasawyisi, ana kalandaZe `modioda nino mTebiT~
(2 sT).
miznebi:
• gabmuli metyvelebis ganviTareba;
• mxatvruli teqstis gaazreba;
• poeturi teqstis aRqma da mxatvrul saxeebze dakvirveba;
• gamometyvelebiTi kiTxvis Cvevis daufleba;
• moswavleTa mier informaciis gaziareba;
• konteqstis Sesabamisad moswavleTa sametyvelo qcevis warmarTva;
• kiTxvis strategiebis miznobrivad gamoyeneba;
• jgufTan (partniorTan) muSaoba;
• leqsis raoba (Tanabarmarcvliani da araTanabarmarcvliani saleqso sazomi;
leqsis ritmi da riTma);
• ganvlili enobrivi masalis gameoreba literaturul teqstTan kavSirSi.
6
_ vin igulisxmeba `ucxo mgzavrSi~?
_ ra misiiT modis igi saqarTveloSi? leqsis romel striqonebSi Cans es?
_ ram gaakvirva igi?
_ saqarTvelos romeli kuTxea aRwerili? ra iciT am kuTxis Sesaxeb?
_ gadmocemis mixedviT, saidan Semovida nino Cvens qveyanaSi?
_ ratom uwodebs avtori ninos `ucxo mgzavrs~?
_ `wuTiT igrZno mSoblis sevda,
magram rwmena avalebda raodens?~ _ ninos ra sulier gancdas usvams
xazs am sityvebiT poeti?
_ rogor fiqrobT, ra simboluri datvirTva aqvs sityva `mwyemss~ leqsSi?
_ Tqveni azriT, risi Tqma surs poets mTisa da baris, vardisa da Tovlis kontra-
stiT?
_ ra istoriuli movlena daedo am leqsis Seqmnas safuZvlad?
_ daakvirdiT, romeli sityviT gamoxatavs avtori Tavis damokidebulebas
am istoriuli movlenis mimarT?
_ ra datvirTva aqvs leqsSi peizaJs: a) avtoris mier bunebriv klimatze gamaxvilebis;
b) peizaJiT tkbobis gancdis; g) istoriul movlenasTan kavSiris; d) ninos rTul misiaze
miniSnebis.
(daasabuTeT Tqveni pasuxi leqsisa da istoriuli gadmocemis SejerebiT).
_ romeli mxatvruli xerxebiT aRwevs poeti emociuri ganwyobilebis Seqmnas? moZeb-
neT leqsSi Sesabamisi striqonebi. daakvirdiT, romeli sityvebi meordeba qvemoT moxmo-
bil striqonebSi da SeecadeT ganmartoT, ras emsaxureba maTi gameoreba:
`mohkioda, qari Rrublebs mohkioda
da faravnis tbasa zeda Zrwoda qari...
modioda, nino mTebiT modioda
da mohqonda sanatreli vazis jvari~.
_ gaixseneT, ras ewodeba arqaizmebi? Tqveni azriT, ratom iyenebs arqaizmebs poeti?
leqsis wakiTxvamde yuradReba gamaxvildeba faravnis tbis mokle daxasiaTebaze (sad
mdebareobs, romeli mdinareebiT sazrdoobs, riT aris mdidari, romel istoriul movle-
nas ukavSirdeba igi)?
aq maswavlebeli mokle eqskurss akeTebs wminda ninos Rvawlze. rogor aris ga-
cocxlebuli ana kalandaZis leqsSi wminda ninos xateba, misi damsaxureba qarTveli eris
winaSe.
7
aqtivoba 5. enobriv masalaze dakvirveba: Tandebulis raobis gaxseneba.
_ ras ewodeba Tandebuli? ras gviCvenebs? ramdengvaria da romel brunvebSi da-
erTvis saxels?
_ romeli Tandebuliani arsebiTi saxelebi gvxdeba leqsSi ? romel brunvebSi dgas es
arsebiTi saxelebi? romelia maTgan arqauli formiT gamoyenebuli?
Sedegebi:
IX-2, IX-3, IX-6, IX-7, IX-9, IX-10, IX-11.
8
leonti mroveli, `moqcevaY qarTlisaY~
9
`ninos cxovrebaSi~ TvalnaTliv aris warmoCenili, rogor TandaTan, nelinel ikafavs
gzas qristes rwmena qarTlis mkvidrTa cnobierebaSi. axali sarwmunoebis sulisCamdg-
melad maT evlinebaT `qadagi WeSmaritebisa¡ nino, dedufali Cueni, viTarca bnelsa Sina
mTiebi rai aRmohxdis da cis kari aRiRis da misa Semdgomad aRmovaln didi igi mflobeli
dRisa¡~.
`ninos RmerTis~ mcnebebs Tavdapirvelad nana dedofali eziara. `borotTa seniTa
Sepyrobili~, igi wm. ninos locviT gamojansaRda da `yovliTurT gankurnebuli waravlina
saxid Tvisad~.
`sityvisa RvTisa msaxurTa Tanamosagrem~ dedofals `mouTxrna Cuenda mosrulisa
RmrTisa da macxovrisa qristeis gankaceba¡, da juar-cuma¡, da aRdgoma¡, da zecad amaR-
leba¡. da daumtkicebda, viTarmed WeSmaritad igi ars RmerTi, Semoqmedi caTa da queya-
nisa¡, da zRuaTa da yovelTa, rai ars maT Sina~.
`gankvirvebulma da tkbiTa swavlaTa mier netarisa ninoisTa ganaTlebulma~ de-
dofalma mefes auwya `Zali RmrTisa¡ mis, romelsa qadagebs ucxoi igi~, rac xelmwifes
`daukvirda friad~.
nana dedofalTan erTad wm. ninos sefeqalebic daemowafnen. `da iqmoda wmida¡ nino
uricxuTa kurnebaTa da qadagebda RmerTsa WeSmaritsa~. misi qadagebis Zala irwmuna de-
doflis biZam, `mravalTa welTa vnebulma~ da mis mier gankurnebulma.
`ninos cxovrebaSi~ mkafiodaa aRbeWdili is undobloba da eWvi, romliTac mirian
mefis arsebaa moculi. Zveli rwmenis erTguleba aRmoacenebs masSi mtrul damokidebule-
bas axali sarwmunoebis mimarT, rasac gamoxatavs wm. ninosa da nana dedoflisadmi mimar-
Tuli muqariT: `Se-mo-rai viqce, Suri viZio maTgan SeuracxebisaTvis RmerTTa CemTaisa~.
am danaqadnebis pasuxad aRiqmeba TxoTis mTaze `gangebiTa zegardmoiTa~ movlenili
saswauli, romelmac mefe mirianis feriscvaleba gansazRvra.
nawarmoebSi STambeWdavad aris asaxuli sanadirod myofi mefis moqcevis scena.
zafxulis kaSkaSa mzis dabnelebis mxilveli, armazisa da zadenis amao moxmobiT imedga-
cruebuli mefe `ninos RmerTs~ SesTxovs: `RmerTo ninoiso, ganminaTle sibnele ese da
gamomibrwyinve me naTeli, ra¡Ta aRviaro saxeli Seni wmida¡ da gadidebde Sen~.
`ese ra¡ Tqua, yovlad saxierman man da mowyaleman RmerTman gamoabrwyinva naTeli mis
Soris da mswrafl sibnelisa misgan ganTavisuflda mirian~, _ vkiTxulobT nawarmoebSi.
eris sulieri cxovrebis umTavresi momentis _ mzis RmerTobis uaryofisa da wminda
sulieri naTlis aRiarebis mauwyebelia aRmosavleTisaken xelapyrobili mefis mxurvale
RaRadisi: `WeSmaritad Sen xar RmerTi WeSmariti, Sen xar RmerTi RmerTTa¡ da Tayuanis-
vscem patiosansa juarsa Sensa!~
xelmwifis saboloo feriscvalebis damadasturebelia misi sityvebi, mimarTuli wm.
ninosadmi: `mociqulo WeSmaritisa RmrTisao, romelsa Sen hqadageb, mas vesav!~
mirian mefis sulieri metamorfoza sruliad qarTlis moqcevis gadamwyveti faqtori
xdeba. aSkarad gamoxatavs samwysos ganwyobas `yoveli eri~, romelic sixaruliT egebeba
mefes da, uflis saswauliT `gankvirvebuli~, sasoebiT ganadidebs Semoqmeds.
WeSmariti sarwmunoebis ganmtkicebis surviliTaa STagonebuli mefis ganzraxva,
aagos qristianuli eklesia, `taZari RmrTisa, saxli Sesakrebeli erisa, gvami qristesi da
sZali misi wyliTa miT naTlisRebisa¡Ta ganwmendili, da patiosniTa sisxliTa misiTa pku-
rebuli, viTarca sZali aRbeWdili da Semkuli sacxebliTa miT sulisa wmidisa¡Ta~ (`didi
kurTxevani~). es iqneba `ca queyanasa zeda, romelsa Sina damkvidrebul ars caTa Sina myo-
fi RmerTi~ (iqve).
mirian mefe wminda ninos mier miTiTebuli nimuSis mixedviT agebs RvTis saxls, `ro-
mel ars eklesia¡ RmrTisa cxovelisa¡, sueti da simtkice WeSmaritisa¡~.
adgili, romelsac mirian mefe RvTis saxlis asagebad samefo baRSi (`samoTxeSi~) wm.
ninos miTiTebiT irCevs, aris siwmindis sadguri, romelmac RvTisSvilT samoTxisken mima-
vali gza unda gaunaTos.
10
gardasul dReTa mZafri sunTqva SeigrZnoba `ninos cxovrebis~ im epizodSi, romel-
Sic saswaulTmoqmedi kviparosis (sxva variantiT _ naZvis) mokveTisa da misgan `Semzade-
buli~ svetis aRmarTvis Sesaxeb aris moTxrobili. mkiTxveli TiTqos TvalnaTliv xedavs,
rogor amaod cdiloben SiSiT zardacemuli mefe da `yoveli eri~ svetis aRmarTvasa da
Tavis saZirkvelze dafuZnebas. `eneba aRmarTeba¡ da yovlad ver uZles SeZvrad~, amitom
`gankvirvebulni da gulklebulni~ wavidnen `saxid Tvisad~, _ vkiTxulobT nawarmoebSi.
eWvmiutanel faqtad aRiqvams mkiTxveli `naTliTa Semosili~ Wabukis mier sve-
ticxovlis aRmarTvisa da `xarisxsa Tvissa~ damyarebis saswaulebriv moments: `aha, vixile
sueti igi cecxlis-saxed Camovidoda da moeaxla xarisxsa mas Tvissa. da viTar daemarTa
da dadga xarisxsa mas queyaniT aRSorebulad viTar aTormet wyrTa, da neliad Camoicva-
lebda Tvissave mas zeda nakueTsa, rameTu xarisxad iyo Ziri igi misi, romlisagan mokue-
Til iyo sueti igi cxoveli~, _ gviambobs abiaTar mRvdlis asuli sidonia (`moqceva¡ qarT-
lisa¡~). es iyo sakvirvelTmoqmedi sveti, romelic `gamoscemda brwyinvalebasa da friad
sulnelebasa~. igi saswaulebs axdenda da amiT kidev ufro ganamtkicebda rwmenas imisas,
rom RvTismSoblis wilxvedr qveyanaSi WeSmariti rjulis ganvrcoba uflis neba gaxldaT.
qristianul sarwmunoebaze moqceva `ninos cxovrebaSi~ gaazrebulia, rogorc eris
sulieri arCevani, romelmac misi maradiuli arseboba unda gansazRvros. TxzulebaSi
aSkarad igrZnoba mirian mefis swrafva, mtkiced daukavSirdes qristianul samyaros,
da amiT qveynis erovnul-saxelmwifoebrivi arsebobis saZirkvlad WeSmariti sarwmunoe-
ba aRiaros. Sors aris gamiznuli misi gadawyvetileba, mociqulebi miavlinos axlad na-
TelRebul saberZneTSi da moZRvarTa da maswavlebelTa gamogzavna sTxovos konstantine
imperators, raTa erovnuli RvTismsaxureba imTaviTve msoflio eklesiis gamocdilebasa
da tradiciebze daafuZnos.
`ninos cxovrebis~ qveteqstSi garkveviT amoikiTxeba is azri, rom qarTlis mkvidrTa
qristes rjulze moqceva bizantiis interesebsac Seesabameba. ar SeiZleba SemTxveviTi
iyos, rom `ninos saqme¡ gamoiZia helene dedofalman. werilSi man dedoflobiT da moci-
qulobiT da maxareblad~ moixsenia wm. nino. `ninos helne surviliT uwoda dedoflad da
Tvissa sworad da sworad wmidaTa mociqulTa~, _ gviambobs Txzulebis avtori (`moqceva¡
qarTlisa¡~).
bizantiis eklesiis Tanadgoma xdeba winapiroba ara marto samefo saxlis, aramed
sruliad saqarTvelos mkvidrTa naTlisRebisa: `amisa Semdgomad naTel-iRes mefeman da
dedofalman SviliTurT maTiT da yovelTa mTavarTa da uricxuman simravleman erisaman~.
WeSmariti aRmsareblobiT SekavSirebul msofliosTan mWidro kavSirurTierTobisa-
ken swrafvis motivi `ninos cxovrebas gamWol nakadad gasdevs. TvalSi sacemia urTier-
Toba ara marto bizantiis, aramed ierusalimis eklesiasTanac. am kavSiris maniSnebelia
Tundac sveticxovlis taZris orgvari saxelwodeba: `sioni~ da `mociqulTa~. ase iwodeba
wm. qalaqis is eklesia, romelic konstantine didma sionis borcvze aago. gadmocemis Ta-
naxmad, aq idga is saxli, romelSic mociqulebze suliwmida gadmovida.
ierusalimur samyarosTan kavSiri nawarmoebSi gaazrebulia, rogorc uSualo gagr-
Zeleba im ZvelTuZvelesi kontaqtisa, romelic qarTlsa da palestinas Soris odiTganve
arsebobda. `qarTlis cxovrebis~ mixedviT, qarTvel ebraelebs mcxeTaSi sakuTari saekle-
sio ierarqia gaaCndaT. `saqarTvelos ebraelTa umTavresi sasuliero gamgeoba mcxeTaSi
ijda~ (z. WiWinaZe).
`ninos cxovrebidan~ aSkarad Cans, rom teritoriuli siSore xels ar uSlida mcxe-
Telebs, uwyveti kavSirurTierToba hqonodaT ierusalimTan. golgoTis misteriis kvi-
raZalze, roca dedamiwis yovel kuTxeSi gafantul ebraelebs (maT Soris mcxeTelebsac)
palestinaSi mouxmes, mcxeTelma uriebma ierusalimSi gagzavnes moxucebuli eliozi _
`kaci brZeni da mecnieri~, romelic daeswro jvarcmas da wilxvdomili kvarTi qristesi
saqarTveloSi Camoitana. swored am kvarTis samarxze aRimarTa sveticxoveli, romelmac
sulierad SeamWidrova da SeakavSira vazis jvriT kurTxeuli, wminda aizmiT naTelRebu-
11
li RvTismSoblis wilxvedri saqarTvelo.
`ninos cxovreba~ Crdilois qveynis WeSmarit sarwmunoebaze moqcevis apologiaa. na-
warmoebis yovel striqonSi ismis qebaTa qeba qarTvelTa ganmanaTleblisa, romlis qa-
dagebis ZaliTac `qarTlosianebma misces kerpni maTni cecxlsa dasawuvelad da moiqces
cTomaTa maTTagan, da moiRes naTeli da Tayuanis-cema¡ wmidisa juarisa¡.
`ninos cxovrebaSi~ aRwerili epoqa aris xana saqarTveloSi sulieri naTlis damkvi-
drebisa, romelmac mTeli misi momavali gansazRvra.
jvari vazisa
12
bibliuri simbolikis TvalTaxedviT, qriste is WeSmariti venaxia, romelmac ka-
cobriobis gamosaxsnelad sakuTari sicocxle, sakuTari sisxli (`tevani~) gawira.
ar aris SemTxveviTi, rom qristianuli sarwmunoebis udidesi saidumlo _ wminda zia-
reba _ mtevnis naJuriT xdeba. vazi erTaderTi mcenarea, romlis nayofisganac saswaul-
Tmoqmedi sasmeli miiReba. qristes sisxlad gardaqmna mxolod Rvinos SeuZlia. amitomac
Rebuloben marTlmorwmuneni ziarebisas Rvinos, niSnad macxovris daTxeul sisxlTan
ziarebisa.
amdenad, vazis jvari RvTaebrivi warmoSobisaa. igi Seqmnilia Tavad RvTismSoblis
mier da amave dros, uSualod macxovrisgan momdinareobs. am jvris saxiT wm. ninos ufali
hyavs mfarvelad da Tanamdgomad. am jvriT naTlavs igi qarTvelebs, e. i. am jvriT Seaqvs
xalxSi naTeli.
jvari vazisa wm. ninom Tavisive TmebiT Sekra. ZvelTuZvelesi warmodgeniT, Tma mzis
sxivis gansaxovnebaa, mze ki qristianuli simbolikiT, RvTaebas ganasaxierebs. vazis Tme-
biT Sekvra mzisa da vazis erTianobas moaswavebs. vazi, venaxi mziT aris aRvsili iseve,
rogorc Ze RvTisa _ RvTaebriobiT. rogorc venaxi xarobs mzis brwyinvalebiT, aseve
brwyinavs macxovari RvTaebrivi naTliT _ amgvarad SeiZleba gaviazroT vazis jvris sim-
bolika `ninos cxovrebaSi~.
ninos jvari dResac inaxeba TbilisSi, sionis sakaTedro taZarSi, rogorc uZvelesi
da uwmindesi relikvia _ simbolo RvTivkurTxeuli qarTveli eris maradiuli ukvdavebisa.
mayvlovani
13
romelsac mefe miriani am, erTi SexedviT, veluri buCqis mimarT avlens. roca aq `zemo
eklesiis~ dafuZneba gadawyda, misi moTxovniT mayvlovani xeluxleblad iqna daculi,
mayvlis erTi furcelic ki aravis dauzianebia, radgan masSi saswaulTmoqmed mcenares
xedaven da ara Cveulebriv buCqs.
`ninos cxovrebis~ mixedviT, Zveli da axali aRTqmiseuli ori siwminde _ mayvlovani
da vazi ganuyofelia. maTi simbolikis gacnobiereba SesaZleblobas gvaZlevs ganvacxa-
doT, rom wm. ninos, romelic RvTismSoblis wilxvedr qveyanas yovladwminda mariamis ne-
biT moevlina, vazis jvris saxiT win macxovari uZRoda, mayvlovanis saxiT ki dedaRvTisa
ifaravda. amitom SeZlo man SeuZlebeli. amitom mimarTaven mas marTlmorwmune qristiane-
bi: `dedisa RvTisa mier queyanasa amas Cuensa movlinebulman da wmidaTa xelTa misTa mier
jvarisa vazisa mimRebelman, viTarca mwyemsman keTilman, Sehkribe da mihgvare qarTvelni
RmerTsa WeSmaritsa, dedao, wmidao nino, evedre qristesa RmerTsa Sewyalebad sulTa
CvenTaTvis (wm. ninos tropari).
kerpebis msxvreva
14
riyvanna iesu petre da iakob da iovane, Zma¡ misi, da aRiyvanna igini mTasa maRalsa Tvisa-
gan.
da icvala maT winaSe sxuad ferad da ganbrwyinda piri misi, viTarca mze. xolo samo-
seli misi iqmna spetak, viTarca naTeli.
da aha eCuennes maT mose da elia mis Tana da Tanazraxvides~ (17, 1-3).
am imaginaciuri (warmosaxviTi) suraTis asaxviT avtori simbolurad naTelyofs, rom
feriscvalebis dRes armazze cru RmerTebis gacxadeba xdeba, ris gamoc maT WeSmariti
RmerTis sastiki risxva atydebaT da isini umowyalod nadgurdebian.
mTa
15
mxolodSobili vaJis _ isaakis _ sanacvlod tarigi mouvlina mas.
axali aRTqmis mixedviT, ufalma ieso qristem Taboris mTaze icvala feri. `da icva-
la maT winaSe sxuad ferad da gamobrwyinda piri misi, viTarca mze, xolo samoseli misi
iqmna spetak, viTarca naTeli~ (maTe 17, 2).
golgoTis mTaze aRsrulda jvarcmis misteria, romlis wyalobiTac codviT dace-
muli kacobrioba ganiwminda.
eleonis mTaze ixiles qristes mowafeebma udidesi saswauli _ mkvdreTiT aRmdgari
macxovris cad amaRleba (luka, 24, 50, 51).
aqedan gamomdinare, TxoTis mTa, sadac mirian mefem mzis dabneleba ixila, ar aris
Cveulebrivi mTa. es aris qarTvelTa sinai, sadac RvTis gamocxadeba, misi cxovelmyofeli
Zalis Secnoba, mefis sulieri feriscvaleba, mis mier WeSmariti sarwmunoebis aRiareba
xdeba. aqedan iRebs dasabams bibliuri mosesTvis RvTis mier boZebuli aTi mcnebis memkvi-
dre _ axali aRTqma, romelmac qarTlosianebs maradiul naTelTan ziarebis SesaZlebloba
unda mianiWos.
mirian mefec RvTisagan gamorCeuli pirovnebaa, radgan is, rac mas gadaxda, mxolod
madlmosils unda SemTxveoda. gangebam moaxvedra igi TxoTis mTaze mzis dabnelebis mo-
mentSi, gangebam miiyvana WeSmariti sarwmunoebis aRiarebamde, gangebam miaaxla mayvlovan-
Si mlocvel kabadokiel asuls, romelsac, TxoTis mTaze momxdari saswauli rom ara, mis
garSemo Semokrebil pirvel qristianebTan erTad mefis saSineli risxva eloda.
mzis dabneleba
mzis dabneleba xdeba 20 ivliss, roca mze lomis zodiaqoSia da maqsimalurad aris
aRvsili Tavisi ZaliTa da cxovelmyofelobiT, rac ukiduresad aZlierebs mefis daeWve-
bas mis RvTaebriobasa da ZalmosilebaSi. mefem, romlisTvisac umTavresi da upirvelesi
RvTaeba mze gaxldaT, am dRes gansakuTrebiT mZafrad SeigrZno Zala `mzeTa mzis~, `mzisa
mamzevebeli mzis~ _ WeSmariti RmerTisa, romelmac wyvdiadidan gamoiyvana da sulier
naTels aziara igi. mzis xilviT misTvis gamoCnda `mnaTobi simarTlisa igi mze ganmanaT-
leblad TvisTa dabadebulTa~, `mze simarTlisa da xati brwyinvaleba¡ RmrTisa mamisa uxi-
lavi~, `mze igi dauRamebeli~, `mze dauvsebeli, romelman gandevna bneli uRmrTovebisa¡~
(miqael modrekili). amieridan man sabolood aRiara `mzei simarTlisa¡~, `RmerTi WeSmari-
ti da RmerTi RmerTTa¡~ _ qriste da `moiRo naTeli da Tayuanis-cema¡ wmidisa juarisa¡~,
rac sruliad saqarTvelos gaqristianebis winapirobad iqca.
kidev ufro mniSvnelovania, rom 20 ivlisi (2 agvisto), roca mzis dabneleba moxda,
elia winaswarmetyvelis dRea.
winaswarmetyvelTa Soris elia Tezbiteli udidesi da upirvelesia. ufalma elia
cocxlad aitaca zecaSi da amiT maradiuli drois mkvidrad aqcia igi (IV mef., 2, 11-12).
elia macxovris winasaxea (`elia _ ufali RmerTi Cemi~ _ aseTia elia winaswarmetyve-
lis saxelis sabaseuli ganmarteba), feriscvalebis misteriis monawile da qristes RvTae-
briobis dammowmebeli (maTe, 17, 3); esqatologiuri drois _ mesiis meored mosvlis mauwye-
bladac elia winaswarmetyvelia miCneuli (malaqia, 3, 23).
elia winaswarmetyvelma Tavisi mosasxami Tavis mowafes _ elises gadaugdo maSin,
roca igi Tormeti uReli xarkameCiT iordanispira mindvrebs xnavda (III mef., 19,19). Semdeg,
cecxlovani etliT saswaulebrivad amaRlebulma, zemodan gadmougdo mas es mosasxami
da amiT gadasca gangebismieri unari, orad gaepo iordanes dineba da mSralad gasuliyo
meore napirze (IV mef., 2, 14), rogorc masze adre Tavad SeZlo am istoriuli saswaulis
moxdena (IV mef., 2,8).
16
elias xalenis saswaulebrivi Zala aris simbolo Zveli aRTqmis winaswarmetyveluri madlisa,
romelic erTi adamianisgan meoreze gadadis da Taobebs Soris memkvidreobiT kavSirs amyarebs.
`ninos cxovrebis~ mixedviT, es xaleni mcxeTaSi `sakurTxevelisa queSe~ `ulpolvelad~ aris
damarxuli da Tavis Jams elis, raTa axali saswauli moaxdinos. `ars sxua¡ca ZaliTa Semosili,
mrCobli gica, xaleni eliaisi, amas qalaqsa Sina xelTa CuenTa, sakurTxevelisa simtkicesa queSe
qvaTa Sina ulpolvelad vidre Jamadmde misa,~ _ mimarTavs abiaTar mRvdeli Tavis asuls sidonias.
elias xalenis adgilsamyofeli `ninos cxovrebaSi~ wminda miwis im adgilTanaa gaTa-
nabrebuli, sadac bibliurma iakobma zeciuri ierarqia ixila. `amas zeda ars adgili igi,
viTarca adgili iakobisi, kibed xiluli da zecad aRwevnuli amieridan da ukunisamde~, _
acxadebs abiaTar mRvdeli.
aqedan gamomdinare, `ninos cxovrebis~ gamWol motivad SeiZleba CaiTvalos molodi-
ni Jamisa, roca gangebismieri Zala, romliTac es `ulpoveli~ siwmindea aRWurvili, mcxe-
Tis miwaze yovladwminda RvTismSoblis nebiT, misi wyalobiT gadmova (movigonoT, rom
iakobis CvenebaSi kibe RvTismSobels ganasaxierebs).
am molodinis acxadebaa 20 ivliss (2 agvistos) _ elia winaswarmetyvelis dRes momxda-
ri saswauli, romlis wyalobiTac mirian mefis mier xiluli naTeli im `dauvsebeli naT-
lis~ winamorbedad iqca, romelic male sruliad saqarTvelos moefina.
kvarTi qristesi
17
momentad iqca, Zveli aRTqmidan momdinare winaswarmetyvelebis acxadebis utyuari sabuTia.
mravlismTqmelia isic, rom kvarTi uflisa iyo `ukervel, gamoqsovil yovlad~ (ioa-
ne), rac imas niSnavs, rom igi erTiani, mTliani da daunawevrebeli iyo. RvTis nebiT, aseTi
saxiT mkvidrdeba igi saqarTveloSi niSnad imisa, rom `sazepuro eri~, msgavsad mis wiaRSi
daculi siwmindisa, samaradJamod, mesiis meored mosvlamde, sarwmunoebrivad mTliani,
gauTiSavi da daunawevrebeli iqneba.
samoTxe
mcxeTaSi Camosuli wm. nino samoTxeSi mkvidrdeba. `mesamesa dResa Camoved qalaqad
mcxeTad da mivmarTe samoTxesa mas mefisasa~, _ gviambobs igi.
aq gamoecxada mas `kaci naTlisa feri~, romlis swavlebiTac Tavisi pirveli saswau-
li moaxdina: `CuenebiT vxedevd, movida kaci naTlisa feri da mrqua me: `samoTxesa Seved,
naZuTa queSe babiloTa adgili ars mcirei sayuarelad Semzadebuli. miwa¡ aRiRe adgilisa
misgan da SeaWame kacTa magaT da esuas Svili~. xolo me vyav egreiT da esxnes Zeeb da asu-
leb mravlad~, _ mogviTxrobs igi.
aqve ixila wm. ninom Cveneba, romelic winaswar moaswavebda samefo baRis qarTvelTa
embazad gardasaxvas da am baRSi amozrdili saswaulTmoqmedi xis gansakuTrebul mniSvne-
lobas eris sulier cxovrebaSi.
`da maTve dReTa Sina orgzis da samgzis vixile Cuenebasa Sina mciredsa mas miruleba-
sa Cemsa muxlTa zeda: movidian mfrinvelni cisani, STavidian mdinaresa, daibannian da mo-
vidian samoTxesa mas da babilosa mas moisTuldebian da yuavilsa mas Zovdian, da mowled
Cemdamo RaRadebed, reca Cemi ars samoTxei igi, gare momadgian JRaviliT da xmobed Cemda
momarT. da mravalgzis iyo ese~.
am CvenebaSi winaswarmetyveluradaa warmosaxuli eris istoriis umniSvnelovanesi
momenti _ qarTvelTa naTlisReba (`mfrinvelni cisani STavidian mdinaresa da daibannian~)
da wminda ziareba (`babilosa mas moisTuldebian~...), rac swored `samoTxesTan~ aris da-
kavSirebuli.
`samoTxis~ gansakuTrebuloba providenciuladaa gansazRvruli. aq aris dafluli
uflis kvarTi, romelzedac saswaulTmoqmedi kviparosi (naZvi) xarobs. es xe daedo sa-
Zirkvlad pirvel qristianul taZars, romelmac qarTvelTa axal sarwmunoebaze moqcevas
daudo dasabami. amdenad, `samoTxe~, marTlac, samoTxeSi _ zeciur sasufevelSi damkvi-
drebis gzis gamkafavad iqca da eris saukuno momavalic masTan aRmoCnda dakavSirebuli.
ekali
ekali codviT dacemis simboluri saxea. igi saTaves bibliidan iRebs. `saxed da xatad
Tvisad~ qmnili pirveli adamianebi arsTa gamrigem samoTxeSi daamkvidra. edemSi ufals
ekali ar gauCenia.
qveynad codvis gamefeba eklis aRmocenebiT aRiniSna. samoTxidan gandevnil adams
ufalma wilad xeneSi ekali arguna: `rameTu sWame xisagan, romlisa gamcen Sen misi xolo
ara Wama¡... wyeul iyavn queyana saqmeTa Sina SenTa, mwuxarebiT sWamde mas yovelTa dReTa
cxovrebisa SenisaTa. ekalsa da kuroisTavsa aRmogicenebdes Sen da sWamde Tivasa velisa-
sa~, mimarTavs ufali adams (Sesaqme, 3, 17-18).
codviT dacemuli adamis modgmas ganasaxierebs ekali axal aRTqmaSic. `ekrZaleniT
cru winaswarmetyuelTagan, romelni movidodian Tquenda samosliTa cxovarTaiTa, xolo
18
Sinagan iyvnen mgel mtacebel~, _ moZRvravs mowafeebs macxovari da dasZens: `nuukue Sekr-
bian ekalTagan yurZeni anu kuroisTavTagan _ leRvi?~ (maTe, 7, 15-16).
aq ukeTuri Zalebi _ cruwinaswarmetyvelni, cxvris tyavSi gaxveuli mglebi ekalSi
arian simbolizebulni.
maTes saxarebaSi macxovari mociqulebs uambobs igavs mTesvelze, romlis naTessac
ekali aSTobs. `da sxua¡ igi [Tesli] davarda ekalTa Soris, da aRmocendes ekalni da Se-
aSTves igi~ (13, 7).
Tavad macxovari am igavs ase ganmartavs: `romeli ege [Tesli] ekalTa Soris daeTesa,
ese ars: romelman sityua¡ igi isminos da zrunvaman amis soflisaman da sacTurman simdi-
drisaman SeaSTvis sityua¡ igi, da unayofo iqmnis~ (maTe, 13, 22).
aq Tesli qristes mcnebebia, xolo ekali _ wuTisoflis sazrunavi da simdidris
moxveWis sacduri, romelic uflis sityvas axSobs.
eklis gvirgvini macxovarma sakuTari sisxliT ganbana, rac kacobriobis codvaTagan
ganwmendas, codvis meufebis damxobas, masze gamefebas moaswavebs.
eSmakTan wilnayari murmanis saflavze amosuli ekali jojoxeTs ganasaxierebs, abe-
salomisa da eTeris saflavze aRmocenebuli ia da vardi _ sasufevels.
qristianuli gagebiT, yoveli mokvdavis codva ekalia da im eklis gvirgvins emateba,
romelsac codvili kacobrioba ufali ieso qristes Tavze dasadgmelad ganamzadebs.
saqarTveloSi Semosuli wminda nino mayvlovanSi dabinavda. mayvali, es ekliani mce-
nare, codviT damZimebul, sulieri naTlisagan ganZarcvul qveyanas ganasaxierebs. na-
warmoebis mixedviT, warmarTuli sarwmunoeba saqarTvelos ekalxlarTiviT aqvs modebu-
li. qveyana isea daburduli eSmakeuli ZalebiT, rogorc mcxeTis gareubanSi arsebuli
mayvlovani _ `brZamliTa~ da ekal-bardiT.
mcxeTaSi Semosuli wm. nino mayvlovanSi mkvidrdeba, maSasadame, IV s-is saqarTveloSi
qristianuli rwmena mayvlovanidan iwyebs aRorZinebas. qristianuli taZaric mayvlovanis
adgilze Sendeba. radgan qristianoba warmarTobis wiaRSi aRmocendeba, SeiZleba miviC-
nioT, rom ekliani mayvlovani codviT damZimebul, codvis morevSi Caflul warmarTo-
bas ganasaxierebs. aqedan gamomdinare, uflis sityvebi: `esreT iyos waryvanebaica Seni,
odes-ege ekali, romeli Sensa garemos ars, iqmnas vardis furcel da sulnel Sen mier~ _
ase SeiZleba gaviazroT: ekali, romelic wm. ninos `garemois ars~, codviT dacemul `sa-
warmarTo qveyanas~ aRniSnavs, `sulneli vardi~ ki, romladac wm. ninos mier ekali unda
gardaisaxos _ WeSmariti sarwmunoebiT naTelRebul, suliwmidis madliT mocul samwysos.
mravlismTqmelia, rom wm. ninosaTvis `Jami dRisa dalevnisa¡ da mzisa davsebisa¡~
maSin dadga, roca `srulyo qadageba¡ WeSmaritebisa¡ da aRasrula srba¡ Ruawlisa Tvi-
sisa¡~, roca qarTvelebma `moiRes naTeli da Tayuanis-cema¡ wmidisa juarisa¡~, e.i. ma-
Sin, roca `ekali, romeli iyo garemos misa, iqmna vardis furcel da sulnel mis mier~.
Tvali patiosani
armazis kerpi _ `kaci erTi spilenZisa¡~ Zvirfasi TvlebiT iyo Semkuli. `emosa tansa
missa jaWvi oqroisa¡ da Tavsa missa aqunda qva¡ bivriti da iakinTo¡~. kerpebis damxobis
Semdeg gadarCa erTaderTi Tvali bivriti, romelic kldis naprals Sefarebulma wm. ni-
nom namsxvrevebs Soris ipova da Tan waiRo: `xolo viTarca iqmna myudroeba¡ da ganwmda
haeri... wmidaman nino pova bivriti, Tuali kerpisa¡, aRdga da warmoiRo~.
armazi warmarTuli RvTaebaa. nawarmoebis mixedviT, warmarTuli saqarTvelo wyvdia-
diT moculi qveyanaa, `romlisa mTani daefarnes nislsa codvisasa da velni _ almursa
cTomisasa~. qristianuli sarwmunoebis saxiT mas upirispirdeba `naTeli WeSmariti~, `mze¡
simarTlisa¡, romelsa aqus kurneba¡ queSe frTeTa misTa~ (i. sabanisZe).
19
qristianobasTan WidilSi Zveli sarwmunoeba araraobad iqca. `axali RmerTis~ Zala
risxvad moevlina Zvel rwmenas da dalewa, daaqcia misi materialuri gansaxovneba _ war-
marTuli kerp-salocavebi. ar gawira mxolod bivrit-bivrili _ erTaderTi Tvali patio-
sani, romelic wm. ninom, viTarca RvTiuri saboZvari, mayvlovans Seafara.
bivriti bibliuri iakobis umcrosi Svilis _ iosebis Tvalia. igi moaswavebs `yudro-
ebasa da simSvidesa da siwmidesa iosebissa. Zmebis mier gayidul-gametebuli iosebi, rome-
lic faraonis karze gandidda da Tavis gamyidvel Zmebs mxsnelad moevlina, aris winasaxe
qristesi, romelmac, miuxedavad imisa, rom moZmeebma jvarcmisa da wamebisaTvis gaimetes,
maTi codvebi ido kisrad da ixsna kacTa modgma.
ninos mier napovnma Tvalma mis locvas RvTaebrivi Zala unda SesZinos, raTa qarTvel-
Ta mxsnelisa da mfarvelis roli ikisros da warwymedisagan gadaarCinos isini.
RvTiuri Tvali bivriti amave dros `moaswavebs asulTa, romelTa naTesavisagan So-
bad iyo qriste~. amdenad, igi RvTismSoblis winasaxecaa.
sayuradReboa, rom `Tuali bivriti... edgmis gvirgvinsa da samkaulsa dedaTa da
STaidgmis beWedTaca xelmwifeTasa~.
wm. nino, rogorc RvTiuri SaravandediT moculi arseba, simbolurad bivritiT
Semkuli sadedoflo gvirgvinis mflobelia. man es Tvali, viTarca iosebis gansaxovneba,
xelmwifeTa _ mefisa (mirianis) da dedoflis (nanas) sulier samkaulebad unda aqcios. am
Zvirfasi Tvlis azrobrivi datvirTva miT ufro mravalmniSvnelovania, rom igi nazareTis
maxloblad moipoveba.
evangeluri gagebiT, Zvirfasi Tvali qristes moZRvrebis simboluri gansaxovnebaa.
maTes saxarebis Tanaxmad, caTa sasufevlis Rirsi xdeba mdidari vaWari, romelmac mTeli
Tavisi qoneba gayida da erTaderTi Zvirfasi Tvali _ `margaliti mravalsasyidlisa¡~ Sei-
Zina (r. devdariani, qristianuli mwerlobis sakiTxebi _ `ninos cxovreba~, quTaisi, 2002
weli).
20
damatebiTi informacia maswavlebisaTvis:
21
V-s. patara sulxani samefo karze izrdeboda. mas mWidro kavSiri hqonda mamidaSvilebTan
_ mefe giorgi XI-sTan, arCilTan, levanTan.
sabas sulier TvisebaTa wrTobaze didi gavlena moaxdina qarTlis saxelmwifoebriv-
politikurma da kulturulma mdgomareobam, agreTve, cxadia, samefo karma, sadac igi
male dawinaurda. mTeli Semdgomi saqmianoba, politikuri Tu diplomatiuri moRvaweoba
man qarTlis keTildReobisaTvis brZolas Sealia.
aRsaniSnavia, rom, saxeldobr TbilisSi, samefo karze cxovrebisas daevala Cinebul
didaqtikoss momavali mefis, vaxtang VI-is, aRzrda.
sulxan-saba orbeliani wlebis ganmavlobaSi iRvwoda qarTlis politikur asparez-
ze. misi gamgzavreba evropaSi (1713-1716 ww.), iransa Tu ruseTSi qveynisa da mSobliuri
xalxis uangaro, gulmxurvale siyvaruliT iyo ganpirobebuli; sakuTriv mas, viTarca di-
plomatsa da sazogado moRvawes, ekuTvnis prioriteti kulturul evropul samyarosTan
gawyvetili kavSiris aRdgenis cdebisa.
im periodSi, rodesac Sahma qarTlis mefoba gamahmadianebul erekles (nazaralixans)
uboZa da 1688 wels giorgi qarTlidan gaaZeves, ukadrisi xvedri ergo sabasac – igi
umarTebulod CamoaSores saxelmwifo saqmianobas. mogvianebiT igi, 1698 wels, `monazon
iqmna da garejis mravalmTis wmidis naTlismcemlis monasters daadgra~.
1703 wels qarTlis taxtze vaxtang VI avida da sulxan-sabac politikur aspa-
rezs daubrunda. 1710-1712 wlebSi igi diplomatiuri misiiT orgzis imyofeboda irans,
xolo 1713 wels frang misioner riSarTan erTad sagangebo davalebiT evropaSi gaemg-
zavra. gzad, 1713 wels orbelianma konstantinopolSi kaTolikoba miiRo _ wmida ba-
silis ordenis wevri gaxda. cnobilia am ordenis Tavisebureba – garkveuli siaxlove
marTlmadideblobasTan, kerZod, isic, rom basilianTa ordenis wevrT wveris tarebis
ufleba hqondaT, sxva kaTolikeTagan gansxvavebiT.
sabas mogzaurobis marSruti aseTi iyo:
konstantinopoli – marseli – parizi – romi, italiis sxva qalaqebi – konstan-
tinopoli – TurqeTis gziT saqarTvelo.
1714 wels, aprilSi, saba versalSi ludoviko XIV-m miiRo.
`xelmwifem sabas naubari moismina ra:
_ oh... oh... oh... oho! _ Tqva da TiTqos kidec inana.
magram amiTi araferi gamovida ra
...
rac Seitana, iseve is gamoitana
im saxelganTqmul versalidan elCman qarTlisam~, _ ase gamoexmaura sabas
diplomatiuri misiiT mogzaurobas TiTqmis samasi wlis Semdeg poeti muxran maWavariani
leqsiT `saba~.
parizidan uSedegod gamobrunebul qarTvel moRvawes romis papma, klimenti XI-m, ima-
ve wlis ivlisSi orjer gaumarTa audiencia. arsebobs gadmocema, rom Rrma pativiscemis
niSnad paps fexebi daubania sapatio stumrisaTvis; dausaCuqrebia, misionerebic gamouyo-
lebia, magram realuri daxmareba verc mas aRmouCenia.
ase Caiara uqmad evropul samyarosTan kavSiris aRdgenis sabaseulma mcdelobam da
`friadma Sromam~, ris gamoc mravali SeWirvebisa da Seuracxyofis atana da daTmena mouxda
did meigaves. `qarTveli episkoposni da samRvdeloni roms wasvlisaTvis gamimterdnen da
ase Sekres yoveli – Cemi naTesavi da moyvare da mefe-darbaiselni, veravin Semomewia...
mere samRvdeloT SfoTi aRZres Cemzed, kreba da borotis qna moindomes, magram mefe ver
aiyolies... merme mefe baqar dasjda mefed, visTvisac esodeni Wiri menaxa da visac mefo-
bas vscdilobdi, aTxuTmetis wlisa iyo. moatyues, mcxeTas, Cemi siyvaruli da samsaxuri
sul daaviwyes, kreba miyves da wmidis papis gineba momidves. me marTlmadidebloba ver
uarvyav da mravali avi moindomes, magram RmerTman yovlisagan dagvixsna. mefemac pativi
mogvapyra da maTi veragobac gacudda. vaxtang mefes smenoda, didad swyenoda da yovelni
22
daetuqsa, _ wers sulxan saba Txzulebis _ `mogzauroba evropaSi~ _ bolos.
gadis xani. 1721 wels Sahi vaxtangs rusuli orientaciis gamo Semoswyra da qarTlis
samefo gadasca kaxeTis mefes, konstantines, romelic qarTlze lekebis jariT wamovi-
da. vaxtangma Turqebi moiwvia dasaxmareblad. am brZolaSi, rogorc mosalodnelic iyo,
orive bagrationi damarcxda. konstantine fSav-xevsureTs gadaixvewa. Turqebma Tbilisi
aiRes `karebi daxvdaT Ria ra~ (d. guramiSvili). vaxtangi cxinvalis gziT 1500-kaciani ama-
liT ruseTs gaemgzavra. qarTlis awewilma bedma da aRzrdilis didma siyvarulma vaxtang
VI-sTan erTad sabasac ruseTisaken aqnevina piri.
cxovrebis ulmobeli laxvriT gatanjulma, jangatexilma sulierma mamam `sruliad
saqarTveloisam~ peterburgamde ver miatana – 1725 wlis 26 ianvars igi moskovSi gar-
daicvala. dakrZales vsesviatskoes Zvel eklesiaSi. sarwmunoa, rom saba, kvlav daubrun-
da marTlmadideblobas; winaaRmdeg SemTxvevaSi is, cxadia, marTlmadidebluri eklesiis
galavanSi ver daimarxeboda. saba daitira mamidaSvilis Svilma - arCil mefis asulma,
darejan batoniSvilma.
sabas did avtoritetze TanamedroveTa Soris metyvelebs ucxoeli mogzauris –
frangi misioneri riSaris – sityvebi: `igi mTels saqarTvelos mamad miaCniao~.
sulxan-sabas cxovreba erTgvari matianea im brZolaTa, tyveobaTa, marcxTa da ube-
dobaTa, ZmaTa sisxlis Rvrisa Tu ganadgurebisa, rac saqarTvelos XVII-XVIII saukuneebSi
gadaxda.
gangebam sulxan-sabas mZime da tragikuli bedi arguna. saqarTvelos siyvarulma aTas
adgilas atara, aTas gaWirvebas Sehyara, miuxedavad amisa, `soflis saqmeTagan ucalo~
sulxan-saba orbeliani mainc poulobda dros literaturuli da mecnieruli moRvaweobi-
saTvis. igi gaxldaT prozaikosi, poeti, leqsikografi, mqadagebeli, mwignobari, saxelmwi-
fo da saeklesio moRvawe.
sulxan-saba orbelianis Semoqmedeba mravalmxrivi da mravalferovani iyo.
23
* sulxan-sabas miuZRvis wvlili 1709 wels TbilisSi stambis gaxsnaSi.
sulxan-saba orbelis Ze
sibrZniT aRxda orbebis ze.
ase Seamko qarTvelma erma samSobloze uzomod Seyvarebuli didi mamuliSvili.
ocda cxra ivnisi iyo, romSi rom SevediT. (ivnisis ocdacxraSi romSi SevediT...)
xuT ivliss wminda papTan (igulisxmeba romis papi klementi XI) wamiyvanes. papis
sazafxulo rezidencia romis SuagulSi, maRal adgilze, dgas. imJamad iq imyofeboda
papi. sasaxlis qeba bevrgan weria da Tqvenc dameTanxmebiT, rom sxvebis sasaxleebze ua-
resi ar iqneba. mTel sasaxleSi wiTeli abreSumis fardagebi efina, oqromkedis arSiebiT
morTuli. Sesasvlelidanve jer rig-rigad kariskacebi da darbaislebi dganan, maT win _
mRvdlebi da episkoposebi. me rom mivedi, kardinali iq ar iyo da papi sazeimod gamowyo-
bili ar dagvxvedria, Cveulebrivi samosiT migviRo.
Semiyvanes, patara oTaxSi ijda. jer Sesasvlel karTan mogvayrevines muxli, mere Sua
oTaxSi da Semdeg fexze vemTxvieT paps; Tavze momexvia. me wesisamebr daCoqili viyavi, ma-
gram umal fexze wamomayena. gverdiT axlos damiyena. momikiTxa da momialersa.
movaxsene:
wminda mamao, raki Senma Svilma, mtkice qristianma (igulisxmeba vaxtang VI), Tavis
mSvelelad (mxsnelad) migiCniaT, imedi momeca, yvelafers movagvarebdi. magram dagvianeba
Cems mefes daazaralebs, radganac cud adgilas imyofeba-meTqi.
mibrZana:
vaxtangisa da Seni qveynis sasargeblod sicocxlesac ar daviSurebo.
madloba gadavuxade da movaxsene:
vatyob, rom vaxtangis saqarTveloSi aryofniT bevri rame daakldeba qristianobas
da Tu samSobloSi dabrundeba, marTlmadideblobas bevri moemateba. es saqme mqonda (es
mindoda meTqva), axla gTxov gamiSvaT-meTqi.
gamicina da mibrZana: SenTvis viloceb (Sens Tavs RmerTs Sevavedreb), rom didxans
icocxlo. bevr saqmeSi mWirdeba Seni daxmarebao.
erT kardinals erTi didi da [patiosani] biblioTeka aeSenebina, kedlis Ziridn We-
ramde, oTxive mxares, uamravi wigni ewyo. es imaTTvis, visac wignis yidva ar SeeZlo. iq
mividoda da romel wignsac ki moikiTxavda, miarTmevdnen. gareT gatana ar SeiZleboda, iq
unda waekiTxa, ramden xansac undoda. samadlod ase gaerigebinaT (daedginaT).
... ivliss kardinalis sanaxavad wavediT. Zalian tkbilad da mowled mogvepyro. mTe-
li oTaxebi damatara. pirvelad Tavisi biblioTeka maCvena. bevri wigni vnaxe sasuliero,
saero Tu filosofiuri. sawigneSi (wignsacavSi) Semiyvana.
platonis, aristotelesi da maTi amxanagebis portretebi maCvena da maTi dawerili
wignebi. aseTi oTxi-xuTi oTaxi iyo wignebiT savse. iqidan papis biblioTekaSi Segviyvanes,
imas sxva ara Seedreba ra. didi da grZeli oTaxebi iyo. yvela rjulsa da yvela enaze
dawerili wignebi vnaxe. bevri veZebe qarTuli wignebi, magram ver vipove, ar Canda.
Cvidmeti Tve konstantinopolSi davyavi. iqidan camet maiss wamovediT. safrange-
24
Tis despanma sagZali xarji gagviriga (gzisTvis saWiro xarji mogvigvara). erTi WaneTis
aTineli gemis kapitani naxes, oTxasi marCili misca, rom Cven qobuleTSi miveyvaneT da
gurielisTvis mivebarebineT. gurielsgan werili unda mietana, imis dasturad, rom Cven
mSvidobiT Cagviyvana. pirobac CamoarTva, rom Cvens xomaldSi oci mezRvauris meti aravin
Caesva.
wamogviyvana. konstantinopolis srute rom gamoviareT, Savi zRvis Semosavalze,
moiyvana TaTrebi, Turqi jariskacebi, maTi ufrosi da Cveni xomaldi sul TaTrebiT
aavso. me zeviT adgili ar mqonda arc kamarad(...). dabla xomaldis fskerSi Cems fuTaze
vijeqi da viweqi kidec. Tumca tkbili sityviT gvatyuebda, maSinve mivxvdi simuxTles. ra
meqna, ukan dabrunebac aRar SeiZleboda.
zurgis qarebi dagvidga. meaTe dRes aTinaSi kapitnis saxlebTan movediT. SemiTanxmda,
rom oriode dRes saxlSi daisvenebda. es TaTrebi TavianT gzaze wavlen da Sen mSvidobiT
Cagiyvano qobuleTSi. meti ra Zala mqonda, rom ar damejerebina. is TaTrebi ki amosxa
xomaldidan da gauSva, magram ukan trapizonis faSas Seatyobina, win goniis gamgebels
(administraciul-teritoriuli erTeuli TurqeTSi), didi kaci modis, mravali saqoneli
moaqvs, frangebi mohyavs, elCebi arian, daiWireTo.
oTxi dRe iq dagvayena da mere gviTxra: me guriaSi xomaldiT veRar migiyvanTo; afxa-
zeTi areulia, meSiniao da Tu gindaT, patara naviT wadiT, ginda guriaSi, ginda axalci-
xeSio.
raRa unda meqna. erT navSi burseli vaWari xoja aivazis jalabi, misi Svili da amxa-
nagebi Casxdnen, abreSumis sayidlad midiodnen ganjaSi. erTSi Cven da patrebi. zRvis na-
piras movdiodiT. cota xanSi zRva aRelda da navebi erTmaneTs daaSora. imaTi navi xofas
gaagdo da Cveni navi – imas qveviT.
zRvaSi tyveebiT movaWre TaTrebs gadaveyareT, imereTidan tyveebi mohyavdaT kon-
stantinopolSi gasayidad. isini rom ar mogvSvelebodnen, sul daviRupebodiT. zRvis
napiras gavediT; oTxi dRe iq gavCerdiT Zlieri Relvis gamo.
movidnen Wanebi, dagviWires, Zalian gagvawvales, oci marCili wagvarTves, zandukebi
dagvimtvries, daibrales, mebaJeebi varTo.
me macxelebda. agvatares erTi ucxo piraRmarTi. ise SeuZlod viyavi, megona, vkvde-
bodi. samoci fluri ubeSi medo, isic wamarTves.
SuaRamisas erTi kacis saxlSi SevediT, daRlilebs wagveZina. ori datvirTuli cxeni
gamoegzavnaT. dagvaRviZes, Segvsxes, wamogviyvanes. erTi Turqi jariskaci mogvewia, ube-
lo cxenze ijda. wvimaSi sawvimari wamarTva da qveS daifina. me sicivem da wvimam uaresi
miyo. viareT. nigalis xevSi xan iq gadagvidgebodnen win da xan iq. gvsjidnen.
movediT artanujSi. isay faSas colma kargad migviRo. kargad mogvasvena. gvavaxSma.
Tan Tavisi batonic gamogvayola. artanSi movediT, maSin axalcixeSi aslan faSa ijda, isay
faSas biZaSvili. axla is gadagvidga win, eqvsasi marCili iman wagvarTva. sxvac bevri rame
wamarTva! ZaRlebic ar gamogvatanes.
movaRwieT Cvens qveyanas... ivlisis Tve iyo. qarTveli episkoposebi da samRvdelo
pirebi romSi wasvlis gamo gadamemternen da ise gadaibires yvela (Sekres yoveli): Cemi
naTesavi da mefe-darbaiselni, veravin damexmara.
mere samRvdelo pirebi ... SfoTi ... krebis mowveva da boroteba undodaT, magram
mefe ver aiyolies. sami Tvis Semdeg baqari dajda mefed, visTvisac amdeni tanjva gada-
metana da vis mefobasac vcdilobdi. TxuTmeti wlis iyo da moatyues. Cemi samsaxuri da
siyvaruli sul daaviwyes. mcxeTaSi kreba moiwvies da wminda papis gineba momidves(?). me
marTlmadidebloba ver uarvyavi. mravali avi moindomes, magram RmerTma gviSvela. mefem
pativi mogvago da maTma veragobamac fuWad Caiara. es ambavi vaxtang mefes gaego, Zalian
swyenoda da yvela daetuqsa.
25
maswavleblisaTvis: gTavazobT
26
1760 wels poruCikis (umcrosi oficris) CiniT daviTs Tavi daunebebia samxedro
samsaxurisaTvis da meuRlesTan _ tatiana avaliSvilTan _ erTad dasaxlebula mirgo-
rodSi. `aqedan iwyeba daviT guramiSvilis _ qarTveli poetis, rusi meomris, ukraineli
mxvnel-mTesvelis mSvidobiani, magram SfoTiani cxovreba. aq aago guramiSvilma Tavisi
wisqvili, aqedan undoda mas arxebiT gadaegdo wyali ara marto Tavisi mamulis, aramed
mTeli im kuTxis miwebis mosarwyavad. aq, am miwaze, werda jangatexili poeti `daviTians~,
naRvliani da mgznebare, ironiuli da Rimiliani, xaverdovani da basri striqonebiT~
(mikola baJani). gadis aTeuli wlebi... Tavisi cxovrebis mimwuxrs poets ar asvenebs fiqri
samSobloze. ocnebaSi elaciceba igi saTayvanebel mamuls _ saguramosa da zedazens.
miuxedavad momqancveli cxovrebisa, poets mTlad mainc ar Cahqrobia imedis naperwka-
li; Zal-Rone moukrebia, daZabul SemoqmedebiT Sromas Sesdgomia da Tavisi leqsebi erT
krebulad uqcevia. `sibrme udrood kacs ar aberebs, Tu guli mTlad aqvs, kidec amRereb-
so~, _ ambobda cali TvaliT brma, uZluri moxucebuli, magram sulierad mxne da udreki
poeti. da es mTeli, gaubzaravi poeturi guli ise amRerebula, rom axlac gvaocebs da
gvxiblavs misi warmtaci xmebi.
daviT guramiSvili gardaicvala 1792 wlis 21 ivliss, 87 wlis asakSi. dakrZalulia
saxlTan axlos, mirgorodis RvTismSoblis miZinebis taZris ezoSi.
mirgorodSi dResac dgas guramiSvilis patara mokrZalebuli xata(saxli), didi po-
etis saxl-muzeumad qceuli, gansakuTrebuli siyvaruliTa da rudunebiT rom uvlian da
eferebian ukrainelebi.
didma poetma Rirseulad moixada vali samSoblos winaSe _ misi maradisobisaken gza-
gakvleuli daviTiani, erTi mxriv, RvTis WeSmariti sadidebelia, xolo, meore mxriv, mac-
nea im didi erovnuli tragediisa, romlis erT-erTi uSualo msxverpli Tavad Seiqna
poeti.
mzeWabuk orbeliani
mzeWabuk (Wabua) orbeliani XVIII saukunis meore naxevris cnobili saxelmwifo moR-
vawe da mwignobaria. is erekles maxlobeli kariskaci da samefo darbazis TvalsaCino
wevria. CvenSi kargad cnobilia mzeWabukis maxvili da moswrebuli sityva, naTeli da fxi-
zeli azrovneba; kerZod, dawvrilebiT Seswavlilia besikisa da Wabuas `saTreveli~ miwer-
mowera, rac maTi enawylianobis naTlad maCvenebelia. yovelive amis gverdiT Cvenamde
moRweulia p. ioselianis redaqciiT Semonaxuli erTi sajaro sityva, romelic mzeWabuks
warmouTqvams saxelmwifo darbazSi saqarTvelos gaerTinebis Taobaze. CvenTvis, cxadia,
es ukanaskneli faqtia gansakuTrebiT sayuradRebo.
xsenebuli sityva iTqva Semdeg pirobebSi: solomon pirvelis gardacvalebis Semdeg
taxtis maZiebelTa Soris imereTSi xangrZlivi brZola gaimarTa. erTmaneTs ebrZodnen
mefis Zmiswuli _ daviT arCilis Ze da mefis biZaSvili _ daviT giorgis Ze. am viTarebaSi
imereTis mowinave Tavadebis jgufma 1792 wels erekle meores amer-imeris gaerTianebis
winadadebiT mimarTa.
sakiTxis gadasawyvetad mefem darbazis bWoba gamarTa. mas eswrebodnen imereTis
uflebamosili despanebi: qaixosro wereTeli, evTimi genaTeli, dosiTeos quTaTeli, zu-
rab wereTeli, ioane abaSiZe da qarTl-kaxeTis warCinebuli adamianebi: mefe erekle, gior-
gi meTormete, solomon lioniZe, mzeWabuk orbeliani da sxv.
bWobaze saqarTvelos gaerTianebis sasargeblod mgznebare sityva warmouTqvams mze-
27
Wabuk orbelians. es sityva, vfiqrobT, Semoklebuli redaqciiT, moTavsebulia p. ioselia-
nis naSromSi: `cxovreba giorgi mecametisa~. aq naTqvamia:
`pirveli da Zlieri xma erTobisaTvis iyo Wabua orbelianisa... mefe sdumebda da br-
Zeni Wabua asmenda quxilisa sityvebiTa didsa saqveynosa sargeblobasa~.
mzeWabuk orbelianis sityva anTebulia mxurvale patriotuli paTosiT. oratori
pirdapir, mtkiced da gulaxdilad mimarTavs mefes da mourideblad amxels mis moWarbe-
bul sifrTxiles. erovnuli Rirsebis amaRlebiT gatacebuli mamuliSvili, romlis devi-
zia `mefe erisaTvis da ara eri mefisaTvis~, erekles mouwodebs xalxis samsaxurisaken da
amis erT maCveneblad qveynis gaerTianebas miiCnevs. es saRi da naTeli mosazreba orators
gamouTqvams paTetikuri toniT, mRelvared da STamagoneblad.
imave bWobaze sityvebi warmouTqvamT anton kaTalikoss, imereTis despans qaixosro
wereTels da qarTl-kaxeTis warmomadgenlebs: ioane muxran-batons, sardal daviT orbe-
liansa da solomon lioniZes.
darejan dedofalTanac igive ubrZanebia Wabuas: `viyo da merqvas mrCeveli mefisa
da vurCevde rasme borotsa? _ vhgoneb iqmneba saqme eSmakisa, borotisa kacisa da qveynis
mterisa. mama-papaTa sisxli dauRvriaT qveynisaTvis da mefeTaTvis. var Svili qveynisa da
erTguli mefisa. amisTvis gabedviT vityvi da uSiSrad movaxseneb mefesa Cemsa da batonsa
Cemsa dedofalsa, sityvaTa amaT~.
xsenebuli sakiTxis gadasawyvetad mefes mesame dRes meored mouwvevia darbazis kre-
ba, romelzedac sityvebi warmouTqvamT mzeWabuk orbelians, anton meores, giorgi me-
Tormetesa da mefe erekles. maTi sityvebis perifrazuli teqstebi daculia p. ioselianis
dasaxelebul wignSi.
yovelive es Cveni sadarbazo oratoruli xelovnebis maRali daniSnulebisa da SesamC-
nevi ganviTarebis mauwyebelia Zveli qarTuli mWevrmetyvelebis ukanasknel safexurze.
ludoviko (lui) XIV, safrangeTis mefe 1643 wlidan, burbonTa dinastiisa, ludo-
viko me-13-isa da ana avstrielis Svili, 1851 wlamde regentad hyavda deda, faqtobrivad
ki 1661 wlamde safrangeTs marTavda kardinali mazarini. 1661 w. kardinalis gardacvale-
bis Semdeg lui me-14 safrangeTis erTpirovnuli mmarTveli gaxda. mefis absolutizmma
miaRwia mwvervals. mas uwodeben `mefe mzes~, masve miaweren cnobil gamoTqmas: `saxelmwi-
fo _ es me var!~ misi survili iyo, safrangeTs mieRwia evropul qveynebze batonobisaTvis.
am mizniT awarmoebda omebs mezobel qveynebTan. am omebma, mZime gadasaxadebma, religiu-
ri niSniT devnam (hugenotebi) misi xelisufleba xalxisaTvis autaneli gaxada da daiwyo
glexTa gamosvlebi, ramac XVII s-is bolos gamoiwvia mefis xelisuflebis mwvave krizisi.
28
damatebiTi informacia maswavleblisTvis:
***
cnobilia, rom n. baraTaSvilma `bedi qarTlisa~ XIX saukunis 30-ian wlebSi, kerZod,
1839 wels dawera. am droisaTvis 38 weli iyo gasuli mas Semdeg, rac ruseTis imperiam
saqarTvelo daipyro.
`bedi qarTlisas~ siuJets safuZvlad udevs realuri istoriuli movlena _ aRa-
mahmad-xanis mier 1795 wels Tbilisis aReba, ramac, faqtobrivad, qarTl-kaxeTis same-
fos momavali bedi ganapiroba. magram, rogorc amboben, erovnuli problematika poemaSi
sagrZnoblad saxeSecvlilia _ krwanisis brZolis Semdeg gamarTuli erekle mefisa da
solomon leoniZis kamaTi Tavisi SinaarsiT ukve XIX saukuneSi momxdar ambebs iTvaliswi-
nebs. ese igi, mefe da msajuli poemaSi, arsebiTad, saqarTvelos, rogorc damoukidebeli
saxelmwifos, yofna-aryofnaze msjeloben da ara ruseTis mfarvelobis qveS misi Sesvlis
mizanSewonilobaze. aseTi Sinaarsis saubari ereklesa da mis msajuls Soris sinamdvileSi
ver Sedgeboda, radgan orive maTganisaTvis erTnairad ucxo iyo erovnuli `Tavisuflebis
gansyidvis~ idea. realurad erekles gegma mxolod Zlieri mfarvelis daxmarebas iTva-
liswinebda.
istoriuli masala n. baraTaSvilma Tavisi drois aqtualuri problematikis gada-
saWrelad gamoiyena. amdenad, poemis kiTxvisas yuradReba unda gamaxvildes ara erekle
meorisa da solomon leoniZis poziciebis istoriul sisworeze, aramed axal epoqaSi, XIX
saukunis pirvel naxevarSi, 1832 wlis SeTqmulebis damarcxebis Semdeg erovnuli cxovre-
bisa da moqmedebisaTvis realurad SesaZlebeli, mizanSewonili gzis amorCevaze.
* iseT literaturul xerxs, romelSic garkveuli TvalsazrisiT darRveulia qrono-
logiuri Tanamimdevroba, Secvlilia istoriuli realoba an erTi istoriuli epoqisaTvis
damaxasiaTebeli movlena da niSan-Tviseba sxva epoqaSia gadatanili, anaqronizmi ewodeba.
anaqronizms avtorebi ZiriTadad Segnebulad, mizanmimarTulad mimarTaven, am gziT
amkveTreben mxatvrul nawarmoebSi Seqmnil realobas da ase gamoxataven nawarmoebis ideas
an mTavar saTqmels.
swored am xerxs iyenebs nikoloz baraTaSvili poemaSi `bedi qarTlisa~.
istoriuli viTareba
29
erekle eswrafvoda ara samefos gauqmebas, aramed mis ganmtkicebas ruseTis imperia-
sTan samokavSireo urTierTobis gziT. megobruli xelSekruleba SeTanxmebul sagareo
politikis warmoebasa da megobrobaze aRmocenebul urTierTobas gulisxmobda.
mefe erekles arCevaniT ganrisxebuli aRa-mahmad-xani 1795 wels Semoesia saqarTve-
los. krwanisis velze sisxlismRvreli Setakebis Semdeg man aaoxra Tbilisi da misi Se-
mogareni. am omSi ruseTi saqarTvelos ar daxmarebia. miuxedavad amisa, ereklem ufro
metad gaaZliera ruseTTan kavSiri. mefis am politikas maSindel TavadaznaurobaSi bevri
mowinaaRmdege hyavda.
1798 wels erekle gardaicvala, taxtze avida misi vaJi giorgi XII, magram 1801 wels
isic gardaicvala da amiT bagrationTa dinastiis mefobac damTavrda. solomonis opo-
ziciuri moRvaweoba gaaqtiurda erekles Zis _ giorgi meTormetis gardacvlebis Semdeg,
roca rusebma kanonieri memkvidre daviTi taxtze ar auSves da samefo gauqmebulad ga-
moacxades. solomonma daviTis meryeobis periodSi patimroba da devnilobac ki gamoca-
da, is jer imereTSi, Semdeg axalcixeSi gadavida da iq (zogierTi varaudiT, sparseTSi)
aResrula.
politikuri xrikebiTa da Sinauri mouwesrigeblobiT Zalagamoclilma qarTve-
lebma TbilisSi `samSvidobo misiiT~ myof aTiaTasian jars winaaRmdegoba ver gauwies.
rusebma qarTl-kaxeTi faqtobrivad ubrZolvelad daipyres. qveynis marTva-gamge-
obis saqme mTlianad ruseTis xelSi gadavida, 1801 wels saqarTvelom sabolo-
od dakarga damoukidebloba da qarTl-kaxeTi ruseTis guberniad gamocxadda.
saqarTveloSi did imedebs amyarebdnen am SeerTebaze, miaCndaT, rom erTmorwmune
qveyana maT aRmosavleli dampyroblebisagan daifaravda, magram droTa viTarebaSi qarTve-
li aristokratia mixvda, rom ruseTs mxolod sakuTari interesebi hqonda saqarTveloSi
da daukavSirda Tavad-aznaurTa im fenas, romelic Tavidanve ewinaaRmdegeboda ruseTTan
SeerTebas.
XIX saukunis pirvel aTwleulSi ruseTis winaaRmdeg bevri ajanyeba moxda
mTiuleTis _ 1804, kaxeTis _ 1812, imereTis _ 1821, guriis _ 1841, magram gansakuTre-
biT mniSvnelovania 1832 wlis SeTqmuleba, romelSic im epoqis TiTqmis yvela qarTveli
mwerali da moazrovne monawileobda. am SeTqmulebas umTavresad erTi mizani hqonda:
ruseTis gandevna saqarTvelodan da adgilobrivi marTva-gamgeobis damyareba. SeTqmulTa
nawili saqarTveloSi kvlav bagrationTa dinastiis aRdgenaze ocnebobda, nawili ki mxars
uWerda qveynis respublikur mowyobas. azrTa sxvadasxvaobis miuxedavad, SeTqmulTa Zi-
riTadi mizani iyo ruseTis gandevna saqarTvelodan da qveynis damoukideblobis aRdgena.
SeTqmuleba amjeradac marcxiT damTavrda. imave wlis 9 dekembers misma erT-erTma
wevrma, iase falavandiSvilma, SeTqmuleba gasca, rasac ruseTis xelisuflebis mxridan
SeTqmulTa mimarT represiebi mohyva.
SeTqmulebis damarcxebis Semdeg qarTveli Tavadaznaurobis erTi nawili ruseTis
erTgulebis gzas daadga da imperatoris samsaxurSi Cadga; aseve moiqca inteligenciis
nawilic.
1832 wlis SeTqmulebis damarcxebam xalxSi sasowarkveTileba gamoiwvia. rus moxele-
Ta TavaSvebuloba ufro da ufro autaneli xdeboda. marTalia, qarTveli inteligencia
aSkara winaaRmdegobas veRar bedavda, magram Tavisi qveynisa da xalxis beds igi uwindebu-
rad mZimed ganicdida.
aseTi iyo istoriuli foni, baraTaSvilis `bedi qarTlisa~ rom daiwera.
30
silabusi
klasi: IX
maswavlebeli: . . . .
sagnis Sesaxeb:
31
wlis bolos misaRwevi Sedegebi
mimarTuleba:
IX. 3. moswavle msjelobs IX. 8. moswavle iyenebs IX. 11. moswavle ir-
gansxvavebuli teqstebis kiTxvis miznis Sesabamis Cevs werilobiTi
enobriv Taviseburebebze. strategiebs. teqstis formasa
da stils miznisa
da auditoriis ga-
TvaliswinebiT.
32
silabusis nimuSi, romlis mixedviTac maswavlebels SeuZlia
mTeli wlis programa gaanawilos saaTebis mixedviT saswavlo wlis
(33 kvira + 4 dRe = 167sT) ganmavlobaSi.
romeli unar-Cvevis
33
33. mzeWabuk orbeliani, `sityva Tqmuli darbazSi saqarTvelos gaerTianebis Taoba-
ze~ (2 sT);
34. nikoloz baraTaSvili, `bedi qarTlisa~ (10 sT);
35. niko lorTqifaniZe, `saSobao miniaturebi~ (4 sT);
36. niko lorTqifaniZe, `literaturuli saRamo~ (2sT);
37. goderZi Coxeli, `marTa~ (7 sT);
38. muxran maWavariani, `saSvels rom aRar maZlevs~ (1 sT);
34