BEŞİNCİ BÖLÜM

MESLEK HASTALIKLARI

Mümtaz Korkutan2

GİRİŞ
Meslek hastalığı; Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununda,
çalıştırıldığı işin niteliğine göre tekrarlanan bir sebeple veya işin yürütüm
şartları yüzünden uğradığı geçici veya sürekli hastalık, sakatlık ya da ruhsal
bozukluk halidir. Hastalığın etiyolojik faktörü iş yerinden kaynaklanmaktadır
(Kanun Numarası 5510, Resmi Gazete:16. 6. 2006–26200). Sigortalının mes-
lek hastalığına yakalanması durumunda SGK Sağlık kurulu tarafından tespit
edilmesi zorunludur. Olabilecek tüm meslek hastalıkları önlenebilir hastalık-
lardır. Tanımlardan da anlaşılacağı gibi, meslek hastalıkları etmenli belli has-
talıklardır. Meslekle spesifik veya güçlü ilişki gösterirler ve çoğu zaman ne-
densel faktör tektir. İçinde yaşadığımız kültürde hastalık meydana getiren
etmenler her geçen gün daha fazla artmakta ve şiddetlenmektedir.
Dünyada meslek hastalıklarına bilimsel yaklaşımda bulunan ilk kişi, 16.
Yüzyılda yaşayan İtalyan Ramazzini olarak kabul edilir. (SBAMHH, 2019).
İşçi Sağlığı İş Güvenliğinin babası olarak kabul edilen Bernardino Ramazzini
ilk meslek hastalığı kitabını yazma nedenini “Bu kitabı yazmamın nedeni bir
rastlantı ve bir gözlemdir. Yaşadığım şehir oldukça kalabalık olup binalar
birbirlerine yakın ve yüksektirler. Evden çıkan atıkların toplandığı çukurların
her üç yılda bir boşaltılması gerekir. Oturduğum evin çukurunu boşaltıp te-
mizleme işini yapan kişi öyle hızlı ve hırslı çalışıyordu ki dayanamayıp: “Ne-
den bu kadar hızlı çalışıyorsun, biraz daha yavaş çalış ve yorulma” dedim. O

2
Öğr. Gör, Bitlis Eren Üniversitesi, Sosyal Bilimler MYO, Yönetim ve Organizasyon Bölümü, Sağlık
Kurumları İşletmeciliği Pr.

95
 İş Sağlığı ve Güvenliğine Genel Bakış

anda başını yukarıya kaldırıp kanlı, kızarmış ve kısık gözleri ile bana baktı:
“Bu işte üç dört saat kalan neden bu kadar hızlı çalıştığımı anlar. Daha fazla
burada kalsam kör olacağım, o yüzden işimi bitireyim, evime koşup, gözlerimi
yıkamak ve karanlık bir odaya kapanmak istiyorum” dedi. Bu cevaptan sonra
şehri dolaşırken fazla sayıda kör insanlara rastladım. Kendilerine sorduğum
zaman hepsi daha önce aynı işi yapan kimseler olduğunu gördüm. Bu rastlantı
nedeni ile bütün çalışanların sağlık durumlarını incelemek istedim. ” Olarak
anlatmıştır (Özveri, 2002). Ramazzini bu gözlemi meslek hastalıklarının cid-
diyetini ortaya koymaktadır.
Dünya’da ve Türkiye’de meslek hastalıkları önemli bir sorun olmaya
devam etmektedir. Uluslararası Çalışma Örgütü verilerine göre; Dünya’da
her yıl yaklaşık 160 milyon meslek hastalığı vakası görülmektedir. Yine İLO
verilerine göre, her gün 6.300 kişi, meslek hastalıkları veya işle ilgili hasta-
lıklar sonucu hayatını kaybetmektedir. Bu verilere göre Dünya’da her yıl
meslek hastalıklarında yaklaşık 450 bin işçi hayatını kaybetmektedir. TÜİK
verilerine Türkiye’de 2015 yılı içinde toplam 510 meslek hastalığı vakası
yaşanmıştır.
Türkiye’ de meslek hastalıkları ile ilgili mevzuatlar olsa da uygulamalar-
da çok eksiklikler vardır. Ülkemizde meslek hastalığı oranlarının her bin kişi-
de 4-12 arasında olduğu tahmin edilmektedir; fakat hastaların meslek bilgile-
rini yeterince öğrenmiyor olması, tıp eğitiminde bu konuya yer verilmiyor
olması, meslek hastalığı tanısı konulabilecek tıbbi donanımın yetersiz olması,
meslek hastalığı tanı sürecinden kaynaklanan güçlükler, sahada gerçek dene-
timin olmaması, periyodik muayenelerin sahte olması gibi sebeplerle yüz bin-
de üç kişiye meslek hastalığı tanısı konulmaktadır. Türkiye’ de meslek hasta-
lığı uzmanı sayısı ise 10-12 arasındadır (Yılmaz, 2014).
Yasal hakkımız olan sağlık hakkı tüm ortamlarda ve koşullarda korunma-
lıdır. Bazı çalışanlar meslekleri gereği birçok sağlık riskleri ile karşılaşmakta-
dırlar. Yüksek derecedeki risklere rağmen birçok iş yerinde yeterli önlemler
alınamamaktadır. İşyerlerinde yeterli önlemler alınmadığından ötürü, çalışan-
lar sağlıklarını kaybetmekte hatta bazı durumlar çalışanların ölümlerine sebe-
biyet vermektedir. Bir sigortalının meslek hastalığı sebebiyle işini veya haya-
tını kaybetmesi, bakmakla yükümlü olduğu insanlara da büyük zarar vermek-
te, onların da bakıma muhtaç hale gelmelerine sebep olmaktadır. Bunun sonu-
cunda toplumun çekirdek aile yapısı bozulmaktadır.

96
 Meslek Hastalıkları

1. MESLEK HASTALIĞI
Meslek Hastalığı; bir insanın sağlığının yaptığı işten zarar görmesi sonu-
cu meydana gelen hastalıktır. Yani hastalık ile yapılan iş arasında bir neden
sonuç ilişkisi bulunması gerekir. Burada kaza ile meslek hastalığının sağlığa
zarar verme biçimindeki farklılığa dikkat etmek gerekir. Kötü koşulların belir-
li bir süre içinde o işte çalışan kişinin sağlığını bozması, bedenen veya ruhen
sürekli ya da geçici bir arızaya maruz bırakması hali meslek hastalığının en
belirgin niteliğidir.
6331 sayılı Yasa’nın 3. maddesinin I. bendinde ise Meslek Hastalığı; “si-
gortalının çalıştığı iş kaynaklı mesleki risklere maruz kalması nedeniyle çalı-
şanı hasta eden durumlar” şeklinde tanımlanmıştır.
Çalışanların çalışma ortamlarından kaynaklı ve yaptıkları işlerin niteliği-
ne göre sürekli tekrarlanan bir durum veya işlerin yürütme şartlarından dolayı
işçinin, geçici veya sürekli olarak bedensel veya ruhsal hastalığa yakalanma
hallerine meslek hastalığı denir (Akarsu vd., 2013). Meslek Hastalığı ulusal
mevzuatımızda hem 5510 sayılı Yasada hem de 6331 sayılı Yasa’da düzen-
lenmiştir. Aşağıda bu iki yasada meslek hastalığının nasıl yorumlandığı belir-
tilmiştir.
Meslek hastalıkları; Sigortalının çalıştırıldığı işin niteliğine göre, tekrar-
lanan bir sebeple veya işin yürütüm şartları yüzünden uğradığı geçici veya
sürekli hastalık, sakatlık ve ruhi arıza halleridir (506 sayılı SSK Kanunu Md.
11B). Ayrıca 5510 sayılı Kanun’un ilgili maddesinde Meslek Hastalığı: Çalı-
şan sigortalının işinin niteliğinden kaynaklanan bir nedenle ya da iş akışı es-
nasında geçici veya kalıcı bedensel ve ruhsal özürlülük durumu şeklinde ta-
nımlanmıştır (5510 Sayılı Kanun Md. 14).
WHO ve ILO gibi uluslararası kaynaklarda meslek hastalıkları şöyle ta-
nımlanmaktadır; işyeri ortamında bulunan faktörlerden kaynaklı hastalıkların
ortak adı olarak ifade edilmektedir. Bir başka deyişle, çalışılan işe özgü olmak
koşulu ile işyerindeki tehlikeli bir durum ve bu durumdan etkilenen çalışan
vücudu arasında bir etki tepki ilişkisinin olduğu hastalıklar grubu olarak ta-
nımlanmaktadır (Güven, 2011). Dolayısıyla hastalık ile iş arasında nedensel
(sebepsel) bir ilişki söz konusudur.
6331 sayılı kanunda mesleki risklere maruziyet sonucu ortaya çıkan hastalık
(6331/md. 3) olarak detaya girmeden genel bir tanımı yapılan meslek hastalığı iş
kanununda tanımlanmamıştır. 5510 sayılı kanunda ise; sigortalının, çalıştığı veya

97
 İş Sağlığı ve Güvenliğine Genel Bakış

yaptığı işin türünden kaynaklı tekrarlanan bir sebeple veya işin yürütümü esna-
sındaki koşulları nedeniyle, geçici ve sürekli bir hastalığa yakalanması ve yahut
sigortalının bedensel veya ruhsal kayba uğraması olarak tanımlanmaktadır
(5510/md. 14).
Meslek hastalıkları ile iş kazaları arasındaki temel farkı, meslek hastalık-
larının mesleksel nitelikli olması ve işin yürütüm koşullarından kaynaklan-
maktadır. Bir başka ifadeyle çalışanın yaptığı işten kaynaklanan bir hastalıktır
ve değişik işlerde farklı meslek hastalıkları ortaya çıkmaktadır. Doktrinde
meslek hastalığı; bir mesleğin yapılabilmesi için o mesleğin yürütümü esna-
sında ve koşullarından kaynaklı hastalıktır. İşverene bağımlı olarak çalışırken
dıştan gelen bir nedenin etkisiyle ortaya çıkan bedensel veya ruhsal rahatsız-
lıklar veya işyerinde karşılaşılan etkenler nedeniyle meydana gelen belirli
mesleklere özgü hastalıklar gibi değişik tanımlamalar yapılmıştır.
Meslek hastalıklarını da kapsadığı ifade edilen ve çalışanlar arasında daha
sık görülen işle ilgili hastalıklar/işe bağlı hastalıklarda ise temel etken çoğu
kez işyeri dışındadır. Burada işe girmeden önce mevcut olan veya çalışırken
ortaya çıkan bir hastalığın yapılan iş nedeniyle doğal seyrinin değişmesi ve
şiddetlenmesi söz konusudur. WHO işle ilgili hastalıkları; oluşması ve geliş-
mesinde çalışma ortamının ve şeklinin diğer sebepler arasında önemli bir fak-
tör olduğu hastalıklar olarak tanımlar.
Meslek hastalığını iş kazasından ayıran en önemli unsur aniden, bir anda
ortaya çıkmamasıdır. Aksine, kişinin hastalık etkenine genellikle uzun yıllar
maruz kalması hastalığın ilerlemesine neden olmakta ve zaman içinde kendini
göstermektedir. Meslek hastalıklarının başlangıç tarihleri kesin olarak sapta-
namamakla birlikte kişinin çalışma hayatında madde ile ilk temasından bir
hafta ile otuz yıl sonra ortaya çıkabildiği ifade edilmektedir (Kılkış, 2014).
Meslek hastalıklarının mesleğe özgü olması ve tümüyle önlenebilir bir niteli-
ğinin bulunması nedeniyle meslek hastalıklarında alınacak toplu ve bireysel
önlemler ile korunma sağlanması mümkündür.
Meslek hastalıklarının Genel Özellikleri (SBAMHH, 2019):
 Kendine özgü bir klinik tablo,
 İyi belirlenmiş hastalık etkeni,
 Hastalık etkeni veya metabolitinin biyolojik ortamda bulunuşu,
 Hastalığın deneysel olarak oluşturulabilmesi,

98
 Meslek Hastalıkları

 Hastalığın o meslekte çalışanlarda insidansının (görülme sıklığı) yüksek ol-

masıdır.

2. TÜRKİYE’DEKİ MESLEK HASTALIKLARININ

SINIFLANDIRILMASI
Türkiye’de sanayileşmenin hızla gelişmesi ile çalışanların karşılaştığı en
önemli sorunlardan bir tanesi hiç şüphesiz meslek hastalıklarıdır. Bununla bir-
likte İSG konusunda ülkemizin hızla değişim gelişim göstermesi gerekmektedir.
Türkiye İSG mevzuatının AB mevzuatına uyumlaştırma politikasından son-
ra meslek hastalıkları konusunda Türkiye büyük ilerleme kayıt etti. 6331 sayılı
İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu önleyici bir yaklaşım ile iş kazaları ve meslek
hastalıkları konusunda tüm işletmelerde risk değerlendirmesi ve sürekli iyileş-
me politikası ile bu hizmetlerin güncel tutulması amaçlanmıştır (Ayan vd.,
2013). Bu kanunla beraber işverene büyük yükümlülükler getirilmiştir. Kanun-
da geçen amaç doğrultusunda iş yeri sahibi; iş yeri hekimi veya sağlık hizmeti
sunucuları tarafından kendisine bildirilen meslek hastalıklarını, öğrenildiği ta-
rihten sonra üç iş günü içinde SGK’ ya bildirmek zorundadır. Yetkili sağlık
hizmet sunucusu tanı koyduğu meslek hastalıkları vakalarını en geç 10 gün
içinde SGK’ ya bildirmek zorundadır. Meslek hastalıklarının doğru belirlene-
bilmesi ve zamanında kayıt altına alınabilmesi için sağlık hizmeti sunan kurum-
ların tıbbi altyapı hizmetlerinin teknolojiye uygun bir şekilde geliştirilmesi ge-
rekmektedir.
Bir hastalığın meslek hastalığı olarak kabul edilebilmesi için hastalık ve
meslek arasında nedensellik bağının bulunması gerekmektedir. Meslek hastalık-
larının tipleri ve sınıflandırılması nedensellik bağının kurulmasına ve hastalığın
işin yürütüm şartlarından kaynaklı olup olmadığının anlaşılmasına yardımcı
olması açısından önem taşımaktadır.
Meslek hastalıklarının sınıflandırılması; Meslek Hastalıkları etkilediği or-
ganlara ve Meslek hastalığına sebep olan etkene göre olmak üzere iki (2) temel
gruba ayrılır (Akarsu vd., 2013).
Meslek Hastalıkları etkilediği organlara göre;
 Solunum sistemi
 Sindirim sistemi

99
 İş Sağlığı ve Güvenliğine Genel Bakış

 Hematopoetik sistemi
 Kas iskelet sistemi
 Boşaltım sistemi
 İşitme organı ve sistemi
 Çoklu organ etkilenimi.
Meslek hastalığına sebep olan etkene göre;
Kimyasal nedenler
Fiziksel nedenler
Biyolojik nedenler
Tozlar
Ayrıca meslek hastalıkları incelemeleri ve sınıflandırılmasında, etkenin vü-
cuda giriş yolu (deri, solunum ve sindirim), hastalığın görünümü ve gidişatı
(akut ve kronik) ve hastalığın etkilediği bölge (lokal ve sistemik) gibi faktörler
dikkate alınarak da sınıflandırma yapılabilir (Akarsu vd., 2013).

Türkiye’de Meslek Hastalıkları Sınıflandırması

Gruplar Alt Grup ve Hastalıklar
A Grubu: Kimyasal maddelerle olan meslek 25 alt grupta 67 hastalık
hastalıkları
B Grubu: Mesleki cilt hastalıkları 2 alt grupta Deri Kanseri & Kanser dışı deri
hastalıkları
C Grubu: Pnömokonyozlar ve diğer mesleki 6 alt grupta 9 hastalık
solunum sistemi hastalıkları
D Grubu: Mesleki Bulaşıcı Hastalıkları 4 alt grupta 30 hastalık
E Grubu: Fiziksel etkenlerle olan meslek 7 alt grupta 12 hastalık
hastalıkları

Kaynak: SSKSİT, 1972, Mad. 64

Meslek hastalıkları listelerinde yer almayan ve fakat görülen iş ve görev

icabı olarak alındığı kesin olarak tespit edilen diğer enfeksiyon hastalıkları da
meslek hastalığı sayılır. Bu husustaki teşhisin laboratuvar deneyleriyle teyit
edilmesi gereklidir. Hastalığın azami kuluçka süresi yükümlülük süresi olarak
kabul edilir (SSKSŞT, 1972, Mad. 65).

100
 Meslek Hastalıkları

3. SAĞLIK ÇALIŞANLARINDA SIK GÖRÜLEN HASTALIKLAR

Tüberküloz, Hepatit-B, AIDS, Kızamık, Kızamıkçık, kabakulak, suçiçeği,
Menengokoksik menenjit, GİS Enfeksiyonu, Lejyoner Hastalığı, Difteri, boğ-
maca, sarıhumma, Herpes Enfeksiyonu (Uçuk).

3.1. Sağlık Çalışanlarının Maruz Kaldığı Meslek Hastalıkları

Sağlık işletmeleri çok tehlikeli işletmeler statüsündedir, bunun sonucu ola-
rak hem sağlık çalışanları hem de hastaneye tedavi amacıyla gelen çok sayıda
tehlikeyle karşı karşıya kalmaktadırlar. Bu tehlikeleri;
 Stres,
 Tükenmişlik sendromu,
 İş doyumsuzluğu,
 Ruh sağlığı sorunları,
 Bulaşıcı hastalıklar,
 Ergonomik sorunlar,
 Çeşitli kazalar,
 Yaralanmalar, şeklinde sıralayabiliriz.

Sağlık Çalışanlarının Maruz Kaldığı Bulaşıcı Meslek Hastalıkları

KAN VE VÜCUT İLE TEMAS
Kırım Kongo Kanamalı
HEPATİT - B HEPATİT - C HİV
Ateşi
En Riskli Mesleki En fazla bulaş yolu iğne Perkütan yaralanmalarda
Kenelerle bulaş
Gruplar batması iğne batması vb. %0,3
Kan teması ile bulaş Mukoz, Membrandan İnsandan insana bulaşabi-
1-Cerrah
nadiren bulaşma %0. 09 len viral kanamalı ateş
Mukoz
Kan ve vücut sıvıları ile
2-Hemşire Membran ve deri yolu Risk Artışı
bulaşabilir
düşük risk
Riskli ortam hemodi-
3-Diş Hekimi 1-Kan miktarı Ölüm riski yüksekti
yaliz
Temas öncesi ve
Çalışma Ortamı sonrası 2-Yaralanma derinliği
Proflaksi yok

101
 İş Sağlığı ve Güvenliğine Genel Bakış

Temas sonrası anti-

hcv testi yapılmalı ve
1-Laboratuvar 3-Kirlenmiş cerrahi alet
4-6 ay sonra tekrar-
lanmalıdır.
4-Arter ya da vene giriş
2-Ameliyathane
aşaması
3-Kan bankası
4-Diyaliz
5-Acil servis
Bulaşıcıyı Etkileyen
Faktörler
1-Görev Süresi
2-Kan Temas Sıklığı
Sağlık Personelinde
Taşıyıcılık Oranı
1989-1999 : % 4,8
2000-2005:% 2,19
Bulaş İçin
1-Kan, kan ürünleri
1-Tükürük, vücut
sekresyonları
2-Doku ve organlar
3-Bulaş için 1/10.
000 ml Enfekte
Serum yeterli
Kaynak: Gülay S., ‘Sağlık Çalışanlarının Meslek Hastalıkları’, T.C. Sağlık Bakanlığı, Türkiye Halk
Sağlığı Kurumu.

4. MESLEK HASTALIKLARININ SEBEPLERİ

Meslek Hastalığına Neden Olan Etkenler: Kimyasal etkenler, fiziksel et-
kenler, biyolojik etkenler ve tozlar olmak üzere dört gruba ayrılmaktadır.
Kimyasal Etkenler; Metaller ve metalsiler, gazlar, çözücüler, asit ve alkali
maddeler, pestisitler
Fiziksel Etkenler; Gürültü, titreşim, termal aydınlatma, iyonize ve iyonize
olmayan ışınlar, alçak ve yüksek basınç
Biyolojik Etkenler; Bakteriler, virüsler ve parazitler.
Tozlar; Biyolojik ve Kimyasal yapılı tozlar olmak üzere ikiye ayrılır.

102
 Meslek Hastalıkları

Biyolojik yapılı tozlar; İnert tozlar, toksik tozlar, alerjik tozlar, fibrojenik tozlar
ve kanserojen tozlar.
Kimyasal yapılı tozlar; organik ve inorganik kimyasal yapılı tozlar olarak
gruplandırılır. Organik tozlar; pamuk tozu, gübre tozu, kümes hayvanlarının
tüyü ve mantar sporları
İnorganik tozlar: Demir Dökümhane Kömür Kum(silis) Asbest Çimento
Ayrıca psikolojik kaynaklı olan meslek hastalıkları ve ergonomiye özensiz-
likten kaynaklanan meslek hastalıkları da görülmektedir (MEB, 2014).

4.1. Meslek Hastalıkların Önleme Yöntemleri

Sağlık çalışanları hastanelerde işleri sırasında ve sonrasında birçok mes-
lek hastalığı tehdidi altındadırlar. Bu nedenle meslek hastalığına yakalanma
riskleri de çok fazladır. İnsanoğlu hayatta kalma mücadelesi için çalışırken
bazı risk ve hastalıklardan korunması gerekmektedir. Aksi halde hayata tutu-
namaz ve çalışamaz hale gelir. Bu nedenle çalıştığı kurumda iş kazası ve mes-
lek hastalıkları tehlikelerine karşı tedbirli çalışmalı, hayatını tehlikeye soka-
cak durumlardan uzak durması gerekmektedir. Meslek hastalıklarından ko-
runmada alınması gereken önlemler aşağıda belirtilmiştir.
 İSG ile ilgili yükümlülüklere titizlikle uyulmalı,
 İSG eğitimi ve bilinçlendirmesi yapılmalı, iş yükü azaltılmalı,
 Günlük, haftalık çalışma ve dinlenme saatleri düzenlenmeli,
 Ergonomik çalışma ortamı sağlanmalı,
 Kullanılan zararlı maddeler zararsız ya da daha az zararlı olanlar ile değişti-
rilmeli,
 Radyasyon güvenliği ve Dozimetre kullanımı sağlanmalı,
 İş hijyeni açısından ortam ölçümleri titizlikle yapılmalı ve zararlı etkenler
uygun tekniklerle uzaklaştırılmalı,
 Gerekli ortamlarda kişisel koruyucular kullanılmalı,
 Kontrol muayenelerine zamanında gidilmeli,
 Denetimler yapılmalı, idari ve cezai yaptırımlar uygulanmalıdır, şeklinde
sayabiliriz.

103
 İş Sağlığı ve Güvenliğine Genel Bakış

Çalışanlar yukarıda belirtilen kurallara uyduğu takdirde meslek hastalığına

yakalanma ihtimalini ortadan kaldırabilmektedirler. Meslek hastalığı gerekli ön-
lemlerin alınması sonucunda kesin önlenebilir bir hastalık olduğu unutulmamalı-
dır. İşletmelerde meslek hastalığının kesin önlenmesi, risk yönetimlerinin düzenli
yapılması ve kontrol yönetimi uygulaması ile mümkün kılınmaktadır. Meslek
hastalıklarının önlenmesi amacıyla işletmelerde işveren, çalışan, iş güvenliği uz-
manı ve işyeri hekimi arasındaki koordinasyonun eksiksiz olması gerekmektedir.
Özellikle işyeri hekimlerinin risk değerlendirme çalışmalarında aktif rol alması,
meslek hastalıklarının önlenmesinde büyük önem arz etmektedir.
Bir işletmede, kullanılan kimyasal malzeme, çalışma koşulları, işyerini et-
kileyen çevresel, fiziksel ve biyolojik etkiler ile meslek hastalığı risk yönetim
süreci belirlenmelidir. Bu süreç sonunda ortaya çıkan risk değerleri çerçevesin-
de meslek hastalığını kontrol ve önleme politikasına gidilmelidir. Bu kontrol ve
önleme politikası aşağıda sıralandığı gibi yapılmalıdır (Piyal, 2013);
- Meslek Hastalığı Risk Yönetim Sürecinde; İşyerlerindeki sağlık risklerinin
ölçümü yapılmalı,
- Gaz, Buhar, Toz, Gürültü, Isı, Nem, Basınç, Hava Akımı, Radyasyon ölçü-
mü; İşyerinde kullanılan tüm kimyasallar için Güvenlik Bilgi Formlarının-
GBF (Material Safety Data Shets (Malzeme Güvenliği Veri Şemaları)-
MSDS) oluşturulmalı,
 İşletmede görevli olan teknik ekip tarafından Malzeme Güvenlik Bilgi
Formları oluşturulmalı sonra kullanılan kimyasallar sınıflandırılmalı; sağlık
etkisi ve ilk yardım ile ilgili kısımları işyeri hekimlerine verilmeli,
 İşletmeye özgü risk haritası hazırlanmalı ve bu çalışmaya özellikle iş yeri
hekimleri aktif olarak katılmalı, çalışma ortamı koşulları, çalışma ilişkileri
incelemeli ve bilgi edinilmeli,
 İşyeri hekimleri meslek hastalıkları konusunda işverene, iş güvenliği uzma-
nına ve teknik ekibe bilgi verilmeli, zararlı etkenlerin saptanması, izlenmesi
ve risklerin kontrol altına alınması noktasında iş güvenliği uzmanı ve teknik
ekip ile ortak çalışmalar yürütmelidir.
- Riskli Çalışma Koşulları;
Termal konfor, kimyasal, fiziksel ve biyolojik etkenler, tehlikeli işler, gü-
rültülü işler, uygunsuz postur, ergonomik olmayan koşullarda çalışma, stresli
işler, beslenmeyi zorlaştıran işler.
- Özel İlgi ile İzlenmesi Gereken Riskli Gruplar;

104
 Meslek Hastalıkları

Tehlikeli işlerde çalışanlar, gelişme çağında çocuk ve genç işçiler, kadın iş-
çiler, alkolikler, eski hükümlüler, işe ara veren işçiler, bedensel, zihinsel, ruhsal
engelliler ve kronik hastalar.
Meslek hastalıklarını önlemenin temel şartlarından biri de risk yönetim
sürecinin iyi belirlenmesi gerekliliğidir. Öncelikle tehlikenin belirlenmesi, risk
analizlerinin yapılması, sonra bu risklerin değerlendirilmesi, buna bağlı olarak
kontrol önlemlerinin alınması, bu önlemlerin uygulanması, izleme, gözden
geçirme ve risk yönetim proseslerinin uygulanmasıyla meslek hastalığı olgusu
önlenip engellenebilmektedir. Ayrıca kurum içerisinde iyi bir iletişim ve da-
nışma hizmeti de olası hastalıkları önlemede etkili yöntemlerdendir.

4.2. Meslek Hastalığının Tanısı ve Bildirim Süresi

Herhangi bir kurumda çalışan personelin işinden kaynaklı meslek hastalığına
yakalanması sonucu işinden ayrılmış olsa bile sonradan Sosyal Güvenlik Kuru-
mu’na müracaat edebilme hakkına sahip olduğu, Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık
Sigortası Kanunu’nda belirtilmiştir. SGK bu konuda meslek hastalığına yakalanan
personelin eski işinden kaynaklı olup olmadığını, uzman bir kurulun yetkilendiril-
mesi ile inceleme yapar. Bununla ilgili düzenleme 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve
Genel Sağlık Sigortası Kanunu’n 14. maddesinde detaylı ele alınmıştır.
5510 sayılı Kanunun 14. maddesinde çalışan personelin çalıştığı işinden
kaynaklı meslek hastalığına tutulduğunu SGK’ca yetkilendirilen sağlık hizmeti
kurulu tarafından sağlık kurulu raporu ve dayandığı tıbbi belgeler çerçevesinde
tespiti sağlanır.
Meslek hastalığı personelin çalıştığı sağlık kurumundan sonra meydana
gelmiş olması ve sigortalının eski işinden kaynaklı meslek hastalığına yakalan-
dığı tespit edilirse eski işverenden hak talep edebilir. Ancak bu durumda bir
kural vardır; “eski işinden fiilen ayrılmasıyla hastalığın meydan çıkmasın ara-
sında bu hastalık için Kurum tarafından çıkarılacak yönetmelikte belirtilen sü-
reden daha uzun bir zamanın geçmemiş olması şarttır” (5510 Sayılı Kanun, Md.
14). Meslek hastalığının tespit ve süresi ile ilgili düzenlemelerin ilgili kanunda
açık ve detaylı düzenlendiğini görmekteyiz.

4.3. Meslek Hastalığı Sonrası İşverenin Yükümlülükleri

İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nda, çalışanın meslek hastalığına yakalan-
ması sonrasında işverenin yükümlülükleri düzenlenmiştir. Sağlık kurumlarında

105
 İş Sağlığı ve Güvenliğine Genel Bakış

işveren, işyerinin sağlık ve güvenliğini sağlamakla yükümlüdür. Bu çerçevede

işverenin iş sağlığı ve güvenliği için alması gereken tedbirler aşağıda belirtilmiştir
(Piyal, 2013):
 Personele görev taksimatı yapılırken personelin işe uygunluğunu dikkate alır.
 İşveren açısından kanundan doğan genel yükümlülükler yerine getirilmesi
tedbirlerin değişen konjonktüre göre uygun hale getirilmesi işyeri şartları
geliştirilmesi için gerekli çalışmayı sağlar.
 İşveren işletmede personelin İSG tedbirlerine uyup uymadığını denetler,
uymayanlar için gerekli yaptırımları uygular.
 İşveren işletmesinde risk değerlendirilmesini yapar ve yaptırır.
 Yetkisiz kişilerin hayati ve özel tehlike bulunana yerlere girmesini engeller
ve bu konu da gerekeli tedbirleri alır.
Yukarıdaki yükümlülüklere ek olarak işveren;
 Risklerden korunmak için gerekli ilkeleri yerine getirmek zorunda,
 İş güvenliği hizmetlerini sağlamak zorunda,
 İşyerinde kontrol, ölçüm, araştırma yapmak veya yaptırmak zorunda,
 İşletmede ortaya çıkan iş kazası ve meslek hastalıklarının kayıtların tutmak,
saklamak ve bildirimini yapmak,
 İşveren çalışanlarının bilgilendirmek, çalışanları görüşlerini almak ve katı-
lımlarını sağlamak ve İSG eğitimi aldırmaklar yükümlüdür,
 İSG için uzman kişi ve kuruluşlardan hizmet almak işverenin sorumlulukla-
rının ortadan kaldırmaz,
 Personelin İSG ile ilgili yükümlülüklerini yerine getirip getirmemesi işve-
renin yükümlülüklerini ortadan kaldırmaz,
 İSG tedbirleri işletmeye olağan olarak bazı maliyetler getirir ancak işveren
bu maliyetleri çalışanlarına yansıtamaz.

4.4. Meslek Hastalığının Sigortalı İşten Ayrıldıktan Sonra Ortaya

Çıkması
Bir kurumda çalışan bir işçinin çalıştığı kurumdan ayrılmasından sonra
meslek hastalığına yakalanması durumunda SGK’ya başvurma hakkı vardır.

106
 Meslek Hastalıkları

Fakat bu yasal haklardan faydalanabilmenin temel şartı, eski işinden ayrıldığı

sürenin yönetmelikte belirtildiği sürede daha uzun bir zamanın geçmemiş olma-
sı zorunluğudur. Yönetmelikteki süre 3 gün ile 10 yıl arasında değişmektedir ve
bu sürelerde meslek hastalığına yakalanan kişiler Kuruma gerekli belgelerle
müracaat edebilme hakkına sahiptirler. Bu süre 5510 Saylı Kanunun 14. madde-
sinde düzenlemiştir; fakat bu sürenin mutlak olmadığı da yine aynı kanunda
belirtilmiştir.
Meslek hastalığının klinik bulgu ve laboratuvar sonuçlarıyla tespit edildiği
ve bu meslek hastalığına yol açan nedenin işyerindeki inceleme sonunda bu
karara varıldığı durumda, meslek hastalıkları listesindeki yükümlülük süresi
aşılmış olsa bile, söz konusu hastalık Kurumun veya ilgilinin başvurusu üzerine
Sosyal Sigorta Yüksek Sağlık Kurulu’nun onayı ile meslek hastalığı sayılabilir
(5510 Sayılı Kanun, Md. 14), şeklinde hükme bağlandığı görülmektedir.

4.5. İşverenin Meslek Hastalığını Bildirim Yükümlülüğü

İşçinin meslek hastalığına yakalanması durumunda işveren en geç üç işi günü
içerisinde Sosyal Güvenlik Kurumu’na bildirmekle yükümlüdür. Bu bildirimi e-
Sigorta, adi posta veya doğrudan yapabilmektedir. Postayla yapılan bildirimlerde
postaya veriliş tarihi esas alınır. Resmi tatil günlerine denk gelen bildirim süreleri
üç iş günü hesabında dikkate alınmaz. Bununla ilgili düzenleme 6331 sayılı Ya-
sa’nın 14. ve 26. maddelerinde hükme bağlanmıştır. Bu maddeleri işverenin mes-
lek hastalığını bildirmemesi durumunda karşılayacağı cezai sorumluluk bölümün-
de detaylı ele alındığından bu bölümde ayrıca değinilmemiştir.

4.6. Meslek Hastalığının Süresinde Bildirilmemesi veya Yanlış

Bildirilmesi
Meslek hastalığının bildirmesinde 5510 sayılı Kanunun 14. maddesi gere-
ğince bildirilen sürede, meslek hastalığını bildirmeyen veya yazılı olarak bildi-
ren hususları bilerek yanlış veya eksik bildiren işverenin sigortalıya, SGK’nca
bu durum için yapılmış bulunan masraflar ödenmişse geçici iş göremezlik öde-
nekleri işverenden rücu edilir.
Meslek hastalığı ile ilgili bildirimler üzerinde gerekli soruşturmalar,
SGK’nın denetim ve kontrol ile yetkilendirilen memurları tarafından veya Ça-
lışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı iş müfettişleri vasıtasıyla yaptırılabilir.

107
 İş Sağlığı ve Güvenliğine Genel Bakış

4.7. İşverenin Meslek Hastalıklarından Doğan Cezai Sorumlulukları

Çalışanların sağlığı ve güvenliği konusunda cezai sorumluluk 4857 sayılı İş
Kanunu ve 765 sayılı eski Türk Ceza Kanunu olmak üzere iki kanunda düzen-
lemiştir. İş kanunu gereği İş Sağlığı ve Güvenliği gereklerini yerine getirmeyen
işverene İ. K. 105. maddede İSG ile ilgili hükümlere aykırı fiiller halinde uygu-
lanacak para cezaları belirtilmiş ve bu cezalar iş teftiş tüzüğüne göre yapılacak
teftişler sonucu verilebilmektedir. Eski Türk Ceza Kanunu yönünden ise cezai
sorumluluk, 765 sayılı TCK’nın 455, 456, ve 459. maddeleri gereği iş sağlığı ve
güvenliği kurallarına uyulmaması sonucu yaralanma ve ölümlerde hapis cezası
ve ağır para cezasına hükmolunabilmekte idi. Hapis cezası, Cezalarına İnfazı
Hakkındaki Kanunun 4. maddesine göre para cezasına çevrilebilir şeklinde dü-
zenlemeler yer alıyordu (Baysal, 1999).

4.8. Kayıt ve Bildirim Yükümlülüğü

İşveren çalışanın başına gelebilecek meslek hastalıklarında kayıt tutmak, bu
kayıtları saklamak ve denetim elemanları istendiği zaman ibraz etmek zorunda-
dır. İşverenin kayıt yükümlülüğü aşağıdaki şekilde belirtilmiştir (Gürler, 2015);
- İşveren; meydana gelen meslek hastalıklarını kayıt altına alıp, gerekli dene-
timleri yaparak ilgili raporları düzenlemelidir.
- İşveren, çalışanları ve işyerini zarara uğratacak, çalışanın yaralanma veya
ölümüne sebep olacak, işyeri tesisatının zarar görmesine neden olabilecek
durumları inceleyerek bunlarla ilgili raporları hazırlar.

4.9. Meslek Hastalıklarını Yasal Sürelerde Bildirmemek

İşveren ve işyeri hekimi, meslek hastalıklarını öğrendiği andan itibaren üç
iş günün içinde; meslek hastalığı tanısı koymakla görevli olan Sağlık Hizmeti
Sunucuları ise, tanıyı koydukları günden itibaren on gün içinde Kuruma bildir-
mekle yükümlüdürler. Bu sürelerde bildirmeyen işveren, işyeri hekimi ve sağlık
hizmet sunucularının durumu aşağıda belirtilmiştir.
Meslek hastalığına yakalan bir personelin hastalığı nedeniyle, işveren ta-
rafından SGK’ya meslek hastalığı olarak bildirilir, bunun üzerine Kurum tara-
fından yetkilendirilen Kurum Sağlık Kurulunca personelin çalıştığı iş nedeniy-
le meslek hastalığına yakalandığının tespit edilmesi ve meslek hastalığı oldu-
ğunu belgelendirmesi istenecektir. Daha sonra Sosyal Güvenlik İl Müdürlüğü

108
 Meslek Hastalıkları

tarafından işverene tebligat gönderilir ve işverenden tespit edilen meslek has-

talığının SGK’ya bildirilmesi istenir. Bu bildirimin, tebligatın tebellüğ edildiği
andan itibaren üç iş günü içinde Kuruma bildirilmesi beklenir. Eğer üç iş gü-
nünde bildirilmez ise Kurum meslek hastalığı giderlerini ödemez ve işverene
ödettirir (SGK, 2015/22 Genelge).
İSG Kanunu’nun 14. maddesinde belirtilen bildirim yükümlülüğünü yeri-
ne getirmeyen işverenlere 5510 sayılı Kanunu’nun 26. maddesine göre idari
para cezaları uygulanacağından, İSG Kanunu’nun 13. ve 14. maddelerinde
işveren için öngörülen bildirim yükümlülüklerinin süresinde yerine getiril-
memesi nedeniyle ayrıca idari para cezası uygulanmayacaktır. Bu idari cezalar
aşağıdaki gibidir.
İşveren meslek hastalığına yakalanmalarda bildirimi yapmayıp veya geç
yapması durumunda 6331 sayılı Kanun’un ilgili maddesi gereğince (6331 Sayılı
Kanun Md. 14);
 14. maddenin ilk fıkrasında belirtilen sorumlulukları yerine getirmeyen iş-
verene her yükümlülük için 1500 TL para cezası kesilir.
 İkinci fıkrasında belirtilen sorumlulukları yerine getirmeyen işverene 2000
TL para cezası kesilir.
 Dördüncü fıkrasında belirtilen yükümlülükleri yerine getirmeyen sağlık
hizmeti sunucuları ise yine 2000 TL para cezası kesilir, şeklinde idari ceza-
lara çarptırılır.

4.10. Denetleme Yükümlülüğü

İşverenin Denetleme Yükümlülüğü 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Ka-
nunu 4/b. maddesinde düzenlenmiştir. Denetleme işyeri açısından son derece
önem arz eden bir durumdur. İş kazası veya meslek hastalığına sebep olacak bir
durum, tehlike veya olayın düzenli denetim ve gözetimi sayesinde meydana
gelmeden önlenebilmesini olanaklı kılmaktadır. İşverenin temel görevlerin biri
olan denetleme koordineli yapılması gerekmektedir. İşverenin ilgili kanundaki
yükümlülükleri aşağıdaki gibidir.
İşveren, çalışma ortamında İSG önlemlerine uyulup uyulmadığını gözetler
ve denetim yaparak uygun olmayan durumların düzeltilmesini sağlar (6331
sayılı İSG Kanunu, Md. 4/b. ).

109
 İş Sağlığı ve Güvenliğine Genel Bakış

KAYNAKÇA
Akarsu H. ve diğ. (2013). Meslek Hastalıkları, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Eğitim
Araştırma Merkezi-Ankara
Ayan, B., ve diğ. (2013). Çalışma Hayatının Önde Gelen Sorunu: Meslek Hastalıkları.
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Eğitim ve Araştırma Merkezi Temmuz Sayı 5 Nolu
bülten, ISSN: 1309-7121- Ankara.
Baysal S. (1999). İşçi Sağlığı ve İş Güvenliğinin Hukuki Yönü, Çalışma ve Sosyal
Güvelik Bakanlığı YODÇEM Yayın No: 4, ISBN: 975-455-038-7, Ocak.
Gülay S., ‘Sağlık Çalışanlarının Meslek Hastalıkları’, T. C. Sağlık Bakanlığı, Türkiye
Halk Sağlığı Kurumu.
Gürler B. (2015). İş Sağlığı ve Güvenliğinde Temel Kavramlar ve Yasal Hak-
Sorumluluklar, T. C. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, ÇASGEM, Ankara.
Güven R. (2011). Meslek Hastalıkları Rehberi, ÇSBG, Ankara
İnternet (2019). Sağlık Bakanlığı Ankara Meslek Hastalıkları Hastanesi, SBAMHH
(2019). http://www. ankarameslekhastanesi. gov. tr/hastanemiz. html adresinden
19. 12. 2019 tarihinde alınmıştır.
Kılıç T. (2014). Bir Eğitim Ve Araştırma Hastanesinde Görev Yapan Sağlık Çalışanla-
rının İş Güvenliği Algısının Belirlenmesi, Türk Hava Kurumu Üniversitesi Sosyal
Bilimler Enstitüsü, İşletme Anabilim Dalı- Yüksek Lisans Tezi,
Milli Eğitim Bakanlığı. (2014). Mesleki gelişim, İş güvenliği ve iş sağlığı, Ankara:
Milli Eğitim Bakanlığı, 26- 34.
Piyal B. (2013). Haklar ve Ödevler, Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeler için İş Sağlığı ve
Güvenliği İşçi Eğitim Programı, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı ÇASGEM,
ISBN: 978-975-455-202-7, Yayın No: 42, 1. Baskı, Ankara.
Özveri, M. (2002). Türkiye ve Dünyadaki Meslek Hastalıklarına ilişkin yasal düzenle-
melere genel bir bakış
Yılmaz, Ö. H. (2014). Ömer Hınç Yılmaz Beyin Meslek Hastalıkları Konferansı. Sağ-
lık Bakanlığı Ankara Meslek Hastalıkları Hastanesi, Ankara

İLGİLİ MEVZUAT
− 155 ve 161 Sayılı İLO Sözleşmeleri,
− 16. 06. 2006 tarih 5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu,
− 30. 06. 2012 tarih 6331 Sayılı Kanun İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu,
− 11. 10. 2008 tarih 27021 Sayılı Çalışma Gücü ve Meslekte Kazanma Gücü Kaybı
Oranı Tespit İşlemleri Yönetmeliği,
− 22. 01. 2011 tarih 27823 Sayılı Çalışma Gücü ve Meslekte Kazanma Gücü Kaybı
Oranı Tespit İşlemleri Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik,

110
 Meslek Hastalıkları

− 26. 12. 2003 tarih ve 25328 sayılı Kimyasal maddelerle çalışmalarda sağlık ve güven-
lik önlemleri hakkında yönetmelik
− Sosyal Sigortalar Kanunu Sağlık İşlemleri Tüzüğü, SSKSŞT, 1972, Mad. 65
− Sosyal Sigortalar Kanunu (SGK), 2015/22 Genelge
− 506 sayılı SSK Kanunu Md. 11B

111