Muharrem Kesik

266

Herhalde sultan güvenlik nedeniyle otağının yerini böylesine sık bir şekilde
değiştirmişti.
Sonuç olarak, temelde savaşçılık konusunda en üst düzey bilgi, birikim
ve yeteneklere sahip olan Türkler, İslamiyet öncesindeki bu üstünlüklerini
müslümanlığı kabul ettikten sonra da sürdürebilrnişler ve özellikle yeni dinin
getirdiği enerji ile daha uzun ömürlü ve daha kalıcı siyasi oluşumlar kurarak
askeri alanda büyük başarılar elde etmişlerdir. İslamiyet öncesi sahip olduk-
lan savaş geleneğini kaybetmeden İslamiyetiri getirdiği yeni uygulamalarla
birleştirmeyi başarabilmişlerdir. Bu anlamda kendilerinden sonra gelecek
olan Osmanlılar için de iyi bir örnek teşkil etmişlerdir.
ilk Osmanlı Savaşları ve Taktikleri Üzerine
Bazı Tespitler

Feridun M. Emecen *

XllI. yüzyılda Moğol baskılan sebebiyle Anadolu'ya göç eden Türkmen

guruplan içinde yer aldıklan açık olan Osmanlıların yerleştikleri Bizans suur
hattında önemli bir siyasi ve askeri güç haline gelmelerinin altında yatan en
dikkat çekici faktörlerden birini, onlann "savaşçı bölükler" tarzında teşkilat-
lanmış olmalan oluşturur. Esasen tarihi seyre bakılacak olunursa, Anado-
lu'ya hareket eden konar-göçer Türkmen boylarının merkezi Asya steplerin-
den Azerbaycan ve Kuzey İran' a uzanan kesimdeki Selçuklu, Harizmşah vb.
gibi büyük devlet oluşumlannın bünyesi içinde bulunmuş olmalan, onların
söz konusu siyasi teşekküllerin sistemleri dahilinde örgütlü bir savaşçılar
topluluğuna dönüşebilme kabiliyetleri bakımından belirleyici olmuştur deni-
lebilir'. Yani bu topluluklar sadece koyun sürülerinin peşinden koşan göçebe
çobanlar olarak görülmemelidir. Bundan fazla olarak savaşçı karakterlerini
ön plana çıkaran bir birikimlerinin bulunduğu, step imparatorluklannın do-
ğuşuna vücut veren benzerleri gibi, son derece bariz bir özellikleri olarak be-
lirlenebilir. Aşiret yapılanması içinde savaşçı yönlerini temsil eden "bölük"
denilen birlikler, boy teşkilatlanmasının temel unsurlan durumundadır. Bil-
hassa "bölük" kavramı ve bununla ilgili teşkilatlanmanın izleri, Selçuklu dö-

Prof. Dr., İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü.

1 Genelolarak bk. F. M. Emecen, İlk Osmanlılar ve Batı Anadolu Beylikler Danyası, İstanbul 2003, s-
1-35. .
 Feridun·M. Emecen
268
neıninin kıt sayıdaki kitabi kaynaklannın yanı sıra, XV. asra ait Osmanlı tah-
rir kayıtlannda görülebilir. Kuzeydoğu Karadeniz, OsmanIılann çekirdek
coğrafyasına yakın Bolu bölgesi, Orta Anadolu ve Menteşe kesiminde bölük
denilen bu askeri yapının iyice farklılaşmış dahi olsa, maziye yönelik izlerini
tesbit etmek şaşırtıcı gelmemelidirl. Bu bakımdan Osmanlı beyliğini kuruluş
aşamasında basit bir konar-göçer igöçebe topluluk olarak algılamak doğru
bir yaklaşım olmaz. Ne Osman ne de Orhan Beyotlak bulmak için sürüleri-
nin peşinden hareket eden ve bu vesileyle etrafı yağmalayan bir göçebe top-
luluğunun reisi idi. Gerek Selçuklu dönemine ait gerekse ilk Osmanlı kaynak-
larından çıkarılabilecek sonuçlar, askeri karakterli "bölük" kavramından, si-
yasi yapıyı öngören "milluk"a dönüşümü çok açık ifadelerle ortaya koyma-
mıza imkan verir', Şu halde bu tezi, başka bir yönden açıklık kazandırabile-
cek bir mecraya taşıyabilmek için ilk Osmanlı savaşIannı mercek altına almak
acaba yeni bir yaklaşım sağlayabilir mi?
Bu sorunun cevabını ilk iki Osmanlı savaşını, yani Osman Bey'in Bafe-
us/Koyunhisar; Orhan Bey'in Pelekanon/Eskihisar savaşı temelinde aramak,
hem sistem ve taktik açısmdan yapılan uygulamalann hem de Osmanlı siya-
si oluşumunun mahiyeti bakımından yol gösterici olabilir. Bununla beraber
yeni yayımlanan bir yazıda, bu iki savaş çerçevesinde ilk Osmanlı birlikleri-
nin göçebe taktiklerine ve askeri dönüşümün ne zaman başladığına dair ce-
vaplar aranırken, "atlı göçebelerin savaş usulleri" genel kabulü içinde bir
yaklaşım tarzı benimsenmiş olması, yukanda sorulan sua1leri daha da anlam-
lı kılmaktadır. Lindner tarafından kaleme alınan söz konusu makalede göçe-
be tanımı, sadece hayvan sürülerinin güdülmesi ve at yetiştiriciliği olarak de-
ğil, hepsine teşrnil edilemese bile bazı gurupIann yağma ve zorla para topla-
ma eylemlerini de kapsayacak bir telakki dahilinde yapılmıştır", Halbuki bu
iki temel özellikten askerilik fonksiyonu aralarında OsmanIıIarın da bulundu-
ğu, bir.nevi sınır gücü durumunda bulunan Türkmen beyliklerine vücut ve-
ren konargöçerler için daha kuvvetli vurgularla öne çıkar ve şaşılacak bir hu-
susiyet, meçhul bir anlam da arz etmez. Şimdi bu iki savaşa Osmanlı askeri
sistemindeki yeri ve sağladıklan yeni dönüşüm açısından nasıl bakılması ge-
2 Bölük örgütlenmesi ve bunun Osmanlı belgelerine yansıyan örnekleri için bk. F. M Emecen, D0-
ğu Karadeniz'de İki Kıyı Kasabasmın Tarihi: Bulancak-Piraziz, İstanbul 2005, s. 69-72,122-123.
3 Ahmedi, Dastan ve Tevt2rih-j Mülı2/c-ı AI-i Osman, (Osnuınlı Tarihleri içinde, haz. N.Atsız), İstanbul
1949, S. 10. Buradaki bölük kelimesi anahtar bir önemi haizdir. Aksarayi ve İbn Bibi gibi Selçuk-
lu kaynak1annda bölük iafzı memleket, yöre anlamında da kullaıulmıştır.
~ R. Paul Lindner, "Bapheus and Pelekanon", lntenuıtioııal Joumııl iıf Turlcis1ı Studies, XIllI 1-2
(2007),17-26.
İlk Osmanlı Savaşlan ve Taktikleri Üzerine Bazı Tespitler 269
rektiği hususunda -Lindner'den daha farklı bir bakış açısıyla- yeni bir zemin
oluşturulup oluşturulamayacağını ele alınaya çalışalım.
......
Bilindiği üzere Osmanlı tarihinin ilk önemli olayı, Osman Beyin bir siya-
si ve askeri teşekkülün başı olarak zikredildiği çağdaşı Pachirneres'in eserin-
de yer alan 1302 tarihli Bafeus savaşıdır', Savaş hakkında ayrıntı veren yega-
ne kaynaktan anlaşılan husus, klasik Türkmen savaş taktiklerini uygulayan
. ve neredeyse tamamen atlı savaşçı birliklerden oluşan Osman Bey liderliğin-
deki kuvvetlerle, piyade ağırlıklı bir düzende hareket eden Leon Muzolon
kumandasındaki 2000 kişilik Bizans birliğinin, birbirlerinden farklı savaş
mantığı ve anlayışlanyla karşı karşıya gelmiş olmalarıdır", Savaş öncesinde
zikredilmesi gereken en önemli konu ise, Bizans birliklerinin harekatı hakkın-
da osman Bey tarafından alınan istihbarattır. Bizans birliğinin Yalova'ya çı-
kışı ve buradaki konuşlanması o sırada İznik'i muhasara eden Osman Bey'e
derhal ulaştırılmıştı..O da atlılarıyla süratli şekilde yürüyerek daha tam ola-
rak gemilerinden çıkıp yerleşmemiş olan Bizanslılara öncü birliği yollayarak
bir baskın yaptıIınıştı.. Pachimeres bu baskın dolayısıyla şaşıran ve malzeme
kaybına uğrayan Bizans birliklerinin dağınıklığınıanlatırken, osman Beyin
sayılan binleri bulan adaın1anyla ansızın göründüğünü belirtir. Bu durum
hiç şüphesiz kuvvetli istihbarat ağının ilginç bir örneğini bize verir. Biz.ans-
birliklerinde piyadeler çoğunluktadır, ayrıca savaşçı paralı askerler de var-dır.
Özellikle Alanlar ve Türkopoller zikredilebilir. Bunlar büyük Roma kalkanla-
n ve uzun mızraklanyle çok iyi müdafaa yapabilmektedirler. Bizans kuman-
dası, atlı birliklerinin saldırı ve taktiklerini bilmektedir. Fakat yine de Osman
Bey'in luz1a saldıran ve at üzerinde isabetli ok atabilen birlikleri karşısında
düzenlerini tutturarnamış olmalıdırlar. Bir başka ifadeyle bu atlı saldınlan Bi-
zanslı1ann piyade safIannın dağıIınasını sağlamıştır. Osman Bey'in bu müca-
delede temel anlayışının karşı tarafın düzenini bozmaya yönelik taktiği dev-
5 Georges Pachymeres, Relations Historiques, (nşr. ve Fransızca'ya çev. A. Failler), C. IV, Les BeIles
Lettres, Paris 1999, 5.358-365; H. İnaleık, bu savaşın ısoı yılında olduğu ısranndan daha sonra-
ki bir yazısında vazgeçmiş ve 1302 tarihini benimsemişii ("Osman Gazi'nin İznik Kuşatması ve
Bafeus Muharebesi", Osmanlı &yliği, ed. E. Zachariadou, İstanbul 1997, S. 78-100; krş. a.mlf, "İz,
nik için osman Gazi ve Bizans Mücadelesi", Tarih &yunaı ıznik, İstanbul 2004, S. 59-85). Buna
rağmen Undner adı geçen yazısında Bateus savaşının tarihine uzun bir yer ayırarak, H İzıal-
cık'ın verdiği 1301 tarihini eleştirir, buna karşı 1302'yi ispata çalışma gibi nafile bir gayretkeşlik
gösterir: MAyıu Makale-, s. 18-19.
6 H. İnalcık, "İznik için Osman Gazi ve Bizans Mücadelesi", S. 59-85.
270 Feridun M. Emecen
reye sokmak olduğu söylenebilir. Nitekim Pachimeres çabucak dağılan ve .
düzenleri tamamen sarsılan Bizans askerlerinin ancak kalkan1anyla bir arada
durup mızraklannı kullanarak atlıların saldınsını önlemeye çalışan Alanların
fedakarlıklan sayesinde geri çekilebildiklerini anlam. Burada Osmanlıların
hafif ve süratli atlı birlikleriyle tam olmasa bile savaşın ilk baskını sırasında
sahte ricat taktiğini uyguIamış olmalan muhtemeldir. İlk saldırıyı yapan1ann
geriye çekildikleri ve onlan takip eden Bizans piyadelerinin ansızın atlı saldı-
nsıyla karşı karşıya kaldıklan Pachimeres'in ifadelerinden çıkarılabilir. Bura-
da tipik bir Türkmen savaş geleneğinin yansıması görülür,
Bafeus savaşının seyrini ele alan Lindner ise öncelikle lokalizasyon me-
selesini tartışmaya açar, Koyunhisarı tespitini masaya yatınr. İlk Osmanlı
kaynaklarında geçen bu yerin Bafeus ile ilgisinin olamayacağını", buranın İz-
mit'e yakın bir bölge olduğunun anlaşıldığını ve H. İnalcık'ın Osmanlı kay-
naklanna dayanarak ileri sürdüğü Yalakova'da olına ihtimalinin zayıflığını
belirterek konuya girer. Ona göre Muzolon birliklerine gece baskını düzen-
leyenler yaklaşık 200 kişilik göçebe atlılardır ve Osman Bey bu sırada tepe-
lerden aşağı doğru inmektedir. Yanında da göçebe müttefikleri vardır. Bu
durum ise bir önceki baharda düştükleri kötü durumu telafi etmek isteyen
göçebelerin "geçici" olarak bir araya gelmesinden dolayıdır", Ancak burada
Lindner, bir menfaat birliği oluşturduklannı söylediği bu göçebelerin neden
Osman Bey'in bayrağı altında toplanınış olduğu gibi temel soruya bir açık-
lık getirmez. Ayrıca Bizans birliğinin hareketlerini nasıl olup da takip ettik-
leri gibi son derece önemli olan istihbarat meselesini de gündemine almaz.
Üstelik savaş yerine uzakta olanlar Osman Bey'in birlikleridir. Bunlar her ne
kadar göçebe hayat tarzının icabı bütün buralarda dolaşmış olabilirlerse de
bu konuyu izahtan varestedir. Bu durum yukanda da belirtildiği gibi aslın-
da Osmanlıların yağmacı göçebeler gibi dağınık, plansız hareketlerin peşin-
7 İlk osmanlı kroniklerinde Bafeus ile Pelekanon savaşlan birbirine karıştınlarak nakledilmiş gö-
zükmektedir. öte yandan Undner'in Pelekanon savaşıyla ilgili osmanlı kaynaklarında hiç bilgi
bulunmadığı şeklindeki iddiası, tam olarak doğru değildir. En azından kanşık şekilde bu savaş-
la alakalı bazı. bilgilerin kaynakIarda yer aldığı anlaşılmaktadır. Metin için bak. Anonim Tevdrih-i
Al-i Osman, nşr, Fr. Giese, haz. N.Azamat, İstanbul 1992, s. 11-12; Keza daha kısaltı1rniş bir me-
tin: Anonim Osmanlı Kroniği (1299-1512), haz. N.Öztürk, İstanbul 2000, 5.13. H. İnalcık bu metin-
lere bir başka anonim tarih daha ekleyerek aynen iktibasta bulunmuştur (Bak. "İznik", s. 63-64).
Ayrıca Neşri, Kit4b-1 CiIı4nniima, nşr, Unat-Köymen, Ankara 1987, i, 105-107 (Bunun ilk versiyo-
nu olan Menze1 nüshasında bazı kelime farklılıkIan varsa da muhteviyat aynıdır: Taeschner neş-
ri, Leipzig 1951, i, 32).
8 "Bapheus and Pelekanon", s. 19-21.
İlk Osmanlı Savaşlan ve Taktikleri Üzerine Bazı Tespitler 271.
den koşan guruplardan oluşan bir yapıya değil, daha organize bir askeri ni-
teliğe sahip bulunduğuna işaret eder. Üstelik Lindner, 2000 kişilik Bizans
kuvvetinin karşısındaki atlı birliklerin sayı fazlalığının sonucu tayin ettiğini
ve at1ı1ann piyadeye karşı üstünlüğünün bir kere daha ortaya konduğunu
söyler. Bu ifadeler dahi atlı askeri organizasyonun sistematiğini göz önüne
serer.
,.,.,.
Pelekanon savaşı Bafeus savaşından çok daha farklı bir özellik göster-
mektedir. Bu savaş ayrıca Osınanlı askeri sistemindeki çok önemli değişimin
de habercisi durumundadır. Öncelikle bu savaşı ayrıntılı olarak anlatan iki
çağdaş Bizans kaynağında yer alan bilgiler, doğrudan Osmanlı beyliğinin si-
yasi yapı ve teşekkülü hakkında da belirleyici olabilecek vasıftadır", Özellik-
le savaşta hazır bulunan ve daha sonra Bizans tahtına geçecek olan tarihçi
Kantakuzenos, muhtemelen Osmanlı tarafından aldığı bilgileri de kullanarak
(ki kaynak1an arasında müttefiki ve damadı olacak Orhan Bey'in bizzat ken-
disinin olduğıında şüphe yoktur), iki tarafın taktikleri ve savaş düzenleri
hakkında ayrıntı verir. Buradan anlaşılan öncelikli husus, Orhan Bey'in dik-
kat çekici bir istihbarat ağına sahip olduğu, ayrıca arazinin durumuna bağlı
olarak ilginç bir strateji izlediğidir. Genellikle savaş için hareket eden ordular
en iyi mevkiyi alıp karşı tarafı bekleme eğilimine pek önem vermezler. Ver-
seler bile mesela Kösedağ savaşında Selçuklu ordusunda olduğu gibi, iyi bir
strateji izlenmediği için avantajlannı kaybedebilirler", Fakat burada Orhan
Bey'in coğrafyanın kendisine sağladığı imkanlan, savaşın sonucunu kendi le-
hine çevirebilecek raddelerde kullanabildiği sarihtir. Kantakuzenos'un anIa-
tımına göre Bizanslılar da Orhan Bey'e karşı sefer planlamasında onlann du-
rumunu göz önüne alan bir saldın düzeni hazırlamış gözükmektedirler. Ni-
tekim İzmit yöresi idarecisinin Bizans imparatoruna yaptığı tavsiye, Türklere
karşı sefere çıkmanın en uygun mevsiminin, onların sürülerini yaylaya çıkar-
ma zamanı olduğu yolundadır. Bu durum Orhan Bey'in savaşçı bölüklerden
9 Kantakuzenos, Ioannis Canlacuzeni eximperatoris Hisloriarum Libri IV, (ed. L. Schopen), Corpıts
Seriptorum Historiae Byzımtinae(=CSHB), i (Bonn 1828), 341-361; Gregoras, RDmaikes lstorias, (ed.
Bekker), Bonn 1829, 5.433-437. Diğer geç tarihli Bizans kaynaklannda da bu hadise hakkında kı-
sa bilgiler bulunur. Amakis'in Grekçe kaleme aldığı İlk Osmanlılar ile ilgili kitabında bu kay-
naklar etraflı olarak zikredilir: Di Protoi Otlwmanoi 1282-1337, Atina 1947,5.177.187.
10 İbn Bibi, El-Evdmirlı'I-Al4iyye {i'I-Umuri'I-Al4iyye (Selçuk Name), tre. M. Öztürk, Ankara 1996, II,
64-72.
272 Feridun M. Emecen
oluşan kuvvetleriyle sürülerini yaylaya çıkaran halkının birbirinden kolayca
tefrik edilememiş olmasından kaynaklanan yanlış bir stratejiyi öne çıkarmiş
olmalıdır.
Bu duruma pek dikkat etmeyen Lindner, sadece Bizans ordusunun iler-
lediğini haber alan Orhan Bey'in çadırlarını toplayıp harekete Seçtiğini belirt-
mekle yetinir. Bunu da göç gelenekleri ve buna bağlı sür'atli hareket etme ka-
biliyetine bağlamıştır". Aslında Orhan Bey'in, BizansWarın bütün hareketle-
rini, neredeyse İstanbul' da sefer karan alınmasından itibaren dikkatle izlettir-
miş olduğu anlaşılmaktadır. Bunda hiç şüphe yok ki, İstanbul'un Anadolu
yakasına kadar sokulan keşif faaliyetlerinin önemli payı vardır. Bizans ordu-
su imparatorun nezaretinde İstanbul'dan ayrılıp Eskihisar'a varana kadar iki
gün geçirmiştir. Piyade1er günde 25 km. yürüyerek iki günde 50 km. bir me-
safe kat etmişlerdir. Halbuki Orhan Bey belki daha onlar İstanbul'dan çıkma-
dan süratle önemli bir geçit yeri durumundaki Eskihisar' a ve sahile doğru
uzanan tepeliklere ve vadilere ordusunu yerleştirmişti'I, Bunu nasıl gerçek-
leştirdiği, Bursa veya İznik dolayından ne şekilde ve ne kadar zamanda bura-
ya ulaştığı konusunda bir bilgi yoktur. Ancak bulunduğu mesafe hiç şüphe-
siz İstanbul' dan hareket eden Bizans ordusunun kat etmiş olduğundan çok
daha fazladır.
Bizans piyadeleri daha çok saflar halinde birbirlerine yanaşık düzende
tertibat almış durumdaydı. Orhan Beyonların düzen a1ma1annı sadece izle-
mekle yetindi ve üzerine doğru yürümelerini bekledi. Arazinin kendisine
sağladığı avantajı kullanmak istiyordu. Düzen alan Bizans birliklerinin duru-
munu sarsmak ve birlikler arasındaki bağı koparmak için 300 atlıdan oluşan
okçu birliğini yolladı. Diğer kuvvetlerini ki içlerinde yayalar da vardı, 1000'er
kişilik üç kısım halinde vadilere saklamıştı. Öncü birlik ok mesafesinde du-
rup Bizans piyadelerini okatışıyla sarsmaya ve kendi üzerlerine doğru çek-
meye çalıştı. Türkmenlerin savaş taktiğini iyi bilmelerine rağmen süreklilik
gösteren bu taciz karşısında bir Bizans atlı birliği hücuma geçirildi. Tam bu
sırada Orhan Bey kısım kısım birliklerini ileri yo11amaya başlamıştı, Burada
atlılarm ardında sıkı bir şekilde mevzilenmiş olan ve yavaş yavaş topluca ha-
rekete geçmeye başlayan Bizans piyadelerinin düzenini sarsmak amaçIanmış-
11 "Bapheus and Pelekanan", s. 22-23.
ız Pelekanan hakkında ayrıca bk. V.Mirmiroğlıi, "Orhan Bey ile Bizans İmparatoru UI.Andronikos
Arasındaki Pelekana MUharebesi", Bellefen, XIll/50, Ankara 1949, 318-321; savaşın yerinin loka-
lizasyonu: F,Dirimtekin. "Pelekanon, Philol<rini, N"ıkitiaton, Ritzion, Dakibyza" Fatih ve 1stımbuI,
11/7-12 (Mayıs 1954), s. 4s-64.
İlk Osmanlı Savaşlan ve Taktikleri Üzerine Bazı Tespitler 273
tı. Bu süreklilik arz eden vur-kaç taktiği bir arada iç içe geçmiş Bizans saflan-
nın düzenini bozmakta gecikmedi. Safların arası açılmıştı ve yandan çevirme-
lerle Bizans kuvvetleri zor durumda bırakılmıştı. Bu arada Türk yayalanıun
da at1ı1arın ardından devreye girdiği anlaşılmaktadır. Bunların süvarileri des-
tekleyen ok atışlanyla etkili oldukları düşünülebilir. Bu savaş tipik Bizans sa-
vaş düzeni karşısında Osmanlı at1ı1arının ve kısmen piyadelerinin üstünlük-
lerini bam şekilde ortaya koyar. Tabü taktikler ancak askerin sebatı ve daya-
nıklılığı ölçüsünde başanolabilir. Bu bakımdan da Osmanlı tarafının avanta-
jmın olduğu açıktır. Nitekim imparatorun yaralanması, Bizans ordusunun
dağılmasında ve tam bir bozguna uğramasında temel faktörlerden biri ola-
caktır.
Buradaki osmanlı savaş düzeni, klasik Türkmen savaş geleneklerinden
giderek yayanın da ağır basmaya başladığı bir sisteme dönüşümün ilk izleri-
ni yansıtır. Yani dönüşümün ilk habercisi Lindner'in belirttiği gibi bu savaşın
sonrası değil, bizatihi kendisi olmuştur. Lindner, ayrıca bu savaşın bir bakı-
. ma sonuçsuz tamamlandığını savunur. ona göre osman Bey'in okçu atlılan
sayı bakımından yetersizdir. Bundan dolayı Bizans saflarını dağıtacak bir vu-
rucu güce ulaşamaınıştır. Bizanslılar ilk saldıran okçu atlılan kovalamamış-
lar, bunun üzerine Orhan Bey 1000 kişilik kuvveti daha ileri sürmüştür. Hat-
ta ardından kardeşi pazarlı'nın birliklerini dahi yollamıştır. Sonra da sonuç-
suz şekilde birlikler kendi menzillerine çekilmişlerdir. Kendilerini muzaffer
zanneden Bizanslılar kamp kurmak için çekilmeye başladıklarında bazı Türk
birlikleri onların peşine düşmüş; bunlara haddini bildirmek isteyen bir kısım
BizansWar da onlara karşı savaşa girmiş, bu kargaşalıkta imparatorun yara-
lanması durumu değiştirmiştir. Bu ihtiyatsızlık ve yaralanan imparatorun öl-
düğü şayia1an orduya yayıhnca çözülme başlamış, çoğu çevredeki istihkam-
lara kapağıatınaya çalışmıştır. Lindner olayı böyle özetledikten sonra, eğer
Bizans imparatoru yaralanmamış olsaydı, başarılı taktiği sayesinde mücade-
leyi lehine bitirebilirdi diyerek anakronik biryaklaşım sunmaktan kendini
a1amamıştır. Hatta savaşta Bizanslı1arın savaş alanında tutunmayı başardık-
larını da iddia etmektedir. Yine ona göre Orhan Bey'in geleneksel taktiği işe
yaramamıştır, yolladığı 300 kişilik atlı birliği çok azdır ve bunların ok atışjan
da hiçbir zarar vermemiştir. Dalga halinde saldırılar gerçekleşmemiş, hücum-
lar aralıklı olmuş, Bizanslılar da bundan istifade ederek duruşlarını bozma-
mışlardır. Osman1ı1ar at sayısı bakımından da yetersizdir, yedek at1ar yoktur,
yiyecek sıkıntısı vardır. Lindner iddialarını temellendirmek için Moğo11ardan
örnek verir. Bir Moğol at1ısının en fazla 45 dakika savaşabileceğini, bu sırada
kendisine 4-5 at gerektiğini, savaşı ancak bu şekilde bir buçuk saat sürdüre-
274 Feridun M. Emecen
İlk Osmanlı Savaşlan ve Taktikleri Üzerine Bazı Tespitler 275
bildiğini belirtir. At bakımından yetersiz olan Orhan Bey, birliklerinin sürek-
maya dayandığı öne sürülebilir. Bunun da ötesinde dönemin Bizans kaynak-
li hücumunu sağlayamamıştır+', .
lannın bu savaşlar dolayısıyla anlattıklarından çıkan geniş çaplı bir başka
Bu bilgiler yukandaki an1atunla karşılaştırıldığında bariz bir bakış farkı önemli sonuç ise, Osmanlı beyliğinin teşekkülü ile ilgili belirleyici faktörler-
ortaya çıkmaktadır. Orhan Bey'in at sayısı yetersizliği hakkında kaynak1arda den biri olarak "bölük" denilen savaşçı birliklerin mevcudiyeti ve bunlann
karine yoktur. Aynca onlan Moğol askeriyle aynileştirmek de savaşın cere- ileride siyasi teşkilata geçişte sağladıkları belirleyici temeldir.
yan tarzına bakıldığında pek uygun düşmez. OsmanWann bitevi hücumlan
sürdürecek kabiliyeti olmadığı kaynaklarda yer bulmaz, aksine burada çarpı-
cı bir taktik izlendiği ve geleneksel vur-kaçın farklı bir şekilde uygulandığı
söylenebilir. Fakat BizansWarın bu saldırılara başanyla karşı koymuş olduk-
lan da açıktır. Ancak sürekli hücumIar karşısında devamlı savunma pozisyo-
nu, akşamleyin tamamen çökmüştiir. Bunun ihtiyatsızlıkla değerlendirilmesi
doğru olabilir. Ama zaten hatalar olmasaydı savaşlar nasıl kazanılabilirdi?
Burada önemli olan nokta Orhan Bey'in bu savaşta Bafeus'tan nispeten fark-
lı bir taktik denemiş olması keyfiyetidir. Nitekim bundan 60 yıl kadar sonra
i. Kosova savaşında Osmanlı savaş nizamı, doğrudan merkeze ağırlık veren
ve hareketli kanat güçlerinden oluşan bir yeni uygulamayı karşımıza çıkara-
caktır. Pelekanon'da bu tip savaş düzeninin tam olarak görülmediği açıktır.
Burada arazinin avantajına dayalı bir strateji ve karşı tarafın birbirine yanaşık
askeri düzenini bozmaya yönelik hücumlar esastır. Fakat Kosova ve daha
sonraki büyük meydan savaş1annda olduğu gibi taciz edici hücumJarla karşı
tarafı peyderpey ana merkez kuvvetlerin bulunduğu yere çekmeye dayalı çok
iyi bir disiplin ve strateji gerektiren uygulamanın ilk belirtileri, belli belirsiz
Bafeus ama ondan daha açık şekilde olmak üzere Pelekanon'da görülmüştür.
Son derece kuvvetli adeta seyyar bir kale özelliği gösteren ana merkeze daya-
lı harp taktikleri, ateşli silahların da ortaya çıkışıyla daha da güçlü olarak
1596'daki Haçovası dahil başarılı bir şekilde uygulanacaktır. Bu sistemin
özellikleri ise başka bir yazının konusudur".
Sonuç olarak 1301 Bafeus ve 1329 Pelekanon savaşları askeri taktik ve
çarpışmalarda uygulanan sistemler, bölük denilen savaşçı gurupların oluş-
turduğu organizasyon hakkında dikkat çekici bilgiler ortaya koyar. İlk 0s-
marılı muharebe stratejisinin temelinin, piyade düzeniyle kademeli saflar ha-
linde rahatça birbiri içinden geçebilen Bizans savaş sistemini, taciz edici süva-
ri saldırılanyla dağıtmaya, düzenlerini bozarak onlan küçük parçalara ayır-

13 "Bapheus and Pelekanon", 5.24-26.

14 Bu konularla ilgili geniş çaplı bir çalışma, Savaşın Sultanlan: Büyük Osmanlı Meydtm Strotlşlan
adıyla tarafıından tamamlanmış olup yakında neşredilecektir.

O;;