Królestwo roślin

Rośliny pierwotnie wodne

Typ: Glaukocystofity
To organizmy jednokomórkowe, rozmnażające się jedynie
bezpłciowo. Grupa liczy kilka gatunków. Z ewolucyjnego
punktu widzenia są bardzo ważną grupą roślin. Ich
chloroplasty zachowały wiele cech pierwotnych. Między
dwiema błonami chloroplastowymi jest zachowana
pozostałość ściany peptydoglikanowej, typowej dla sinic (i
innych bakterii), tylakoidy są ułożone brzeżnie - podobnie
jak u sinic, a inaczej niż u pozostałych roślin. Skład
barwników asymilacyjnych jest też podobny jak u sinic -
występuje jedynie chlorofil a, są też obecne fikobiliny.
Podobieństwa te świadczą o tym, że chloroplasty powstały
wskutek endosymbiozy sinic. Wielkość ich materiału genetycznego to zaledwie około 10%
genomu sinicy.

Typ: Krasnorosty
Liczą około 4-5 tys. gatunków i występują głównie w wodach słonych. Ich nazwa pochodzi od
czerwonego zabarwienia chloroplastów, charakterystycznego dla większości gatunków.
Zdecydowanie większa liczba gatunków to organizmy wielokomórkowe. Spotyka się plechy
nitkowate, listkowate, płatowate albo walcowate. Brak tkanek. Ściana komórkowa krasnorostów
jest zbudowana z celulozy oraz innych wielocukrów.
Budowa chloroplastów jest stosunkowo prosta - tylakoidy są rozmieszczone pojedynczo, a nie w
stosach (chloroplasty bezgranowe). Krasnorosty różnią się od innych glonów obecnością
chlorofilu d. Oprócz niego zawierają także chlorofil a i fikobiliny. Jeden z barwników
fikobilinowych – fikoerytryna – nadaje im czerwoną barwę. Dzięki fikoerytrynie mogą żyć na
znacznie większych głębokościach niż inne fotoautotrofy. Barwnik ten pochłania bowiem
światło niebieskozielone, które najlepiej przenika przez wodę. W pobliżu wysp Bahama
znaleziono krasnorost na rekordowej głębokości 260 m!
Krasnorosty cechują się przemianą pokoleń. Rozmnażają się płciowo drogą oogamii,
bezpłciowo zaś za pomocą zarodników. Zarodniki i plemniki nie mają wici. Wiele gatunków

1
krasnorostów jest wykorzystywanych przez człowieka. W kuchni japońskiej i chińskiej bardzo
ceniona jest szkarłatnica delikatna (Porphyra tenera), natomiast z kilku innych gatunków
otrzymuje się agar – galaretowatą substancję powszechnie wykorzystywaną w przemyśle spo-
żywczym oraz jako podłoże do hodowli bakterii.

Typ: Zielenice
Występują w wodach słodkich i mniej licznie w wodach słonych. Są głównym składnikiem
planktonu. Występują gatunki jednokomórkowe: opatrzone wiciami lub nieruchliwe,
posiadające ścianę komórkową lub nagie. Większość
gatunków tworzy wielokomórkowe plechy: nie- lub
rozgałęzione nici, formy bryłowate, tarczowate lub
liściokształtne. Wyróżnia się wszystkie sposoby
rozmnażania płciowego (izo- anizo- i oogamię) oraz
ogromną różnorodność rodzajów rozmnażania
bezpiciowego. U wielu form wielokomórkowych obie formy
rozmnażania pojawiają się regularnie w cyklu życiowym w
związku z przemianą pokoleń.

Wśród zielenic istnieją trzy podstawowe typy cytokinezy.

Typ I. Po podziale jądra (kariokinezie) mikrotubule wrzecio-
na kariokinetycznego zanikają, a na ich miejsce pojawia się
nowa wiązka, leżąca prostopadle do kierunku przebiegu
mikrotubul wrzeciona kariokinetycznego. Ta struktura
nazywa się fikoplastem, nowa ściana komórkowa zakłada
się równolegle do niej (Ryc.8.4. a).
Typ II. Wrzeciono kariokinetyczne pozostaje po podziale ją-
dra przez cały czas podziału cytokinetycznego, zmienia nieco
kształt i nosi nazwę fragmoplastu. Prostopadle do jego
mikrotubul powstaje ściana nowej komórki. Podobny przebieg
ma cytokineza u roślin telomowych (Ryc. 8.4. b)
Typ III. Tak samo jak w poprzednim przypadku wrzeciono
kariokinetyczne pozostaje do końca podziału komórki, nie
tworzy się jednak fragmoplast, a nowa ściana powstaje od

2
bocznych ścian komórki do środka (można ten proces porównać do ściskania komórki wstążką –
Ryc. 8.4. c).
Pomimo ogromnej różnorodności budowy wszystkie zielenice mają cechy wspólne. Są to:
 chloroplasty oddzielone od cytoplazmy dwiema błonami,
 obecność chlorofilu a i b,
 materiałem zapasowym jest skrobia gromadzona w chloroplaście,
 ściany komórkowe najczęściej zbudowane z celulozy,
 postać uwiciona (u niższych zielenic jest to podstawowa forma życiowa, u form wyżej
stojących - pływka bądź gameta) z dwiema równymi wiciami.
Zielenice właściwe – występują w glebie, w wodzie i w powietrzu. Znanym przedstawicielem jest
chlorella oraz pierwotek, tworzący naloty na wilgotnych powierzchniach, np. na korze drzew.

3
Obok zawrotni w wodach słodkich występują gatunki tworzące cenobia – kolonie. Są one
skupieniami siostrzanych komórek powstałych wewnątrz komórki macierzystej. Liczba
komórek w cenobium jest zawsze stała i charakterystyczna dla danego gatunku.

Watkowe – to głównie mieszkańcy mórz

Acetabularia, mieszkaniec morza Śródziemnego, to jedna duża komórka o wielkości około 10 cm

posiadająca jedno jądro komórkowe. Jest ważnym obiektem badań genetycznych.
Innym przedstawicielem jest ulwa sałatowa (sałata morska), u której obserwuje się przemianę
pokoleń izomorficzną.

Ramienicowe – to glony o cechach zbliżających je najbardziej do roślin lądowych.

Komórki uwicione występujące w różnych stadiach cyklu życiowego u wszystkich ramieniowych
mają identyczną budowę. Rozmnażają się płciowo na ogół przez oogamię, zygota kiełkuje po
okresie spoczynku i pierwszy jej podział jest mejotyczny. Oznacza to, że główną fazą w cyklu
życiowym tych organizmów jest roślina haploidalna; brak u nich typowej przemiany pokoleń.
Prawdopodobnie przodkowie tej grupy systematycznej rozpoczęli opanowywanie lądów. U wielu
współcześnie żyjących przedstawicieli widać wyraźne związki z roślinami telomowymi.

Tarczowłosowce – mają struktury przypominające rodnie u roślin telomowych.

4
Sprzężnice – słodkowodne glony o osobliwym sposobie rozmnażania się
To organizmy jednokomórkowe tworzące nierozgałęzione wielokomórkowe nici. Każda komórka
posiada jeden centralnie położony chloroplast.
Płciowo rozmnażają się przez
koniugację, w sposób nie spotykany
u innych glonów. Przebieg tego
procesu (zachodzącego jesienią)
jest następujący. Dwa osobniki
zbliżają się do siebie i łączą za
pomocą specjalnego kanału. Nagi,
poruszający się ruchem
ameboidalnym protoplast, który
pełni rolę gamety męskiej,
przechodzi przez kanał do komórki
pełniącej funkcję gamety żeńskiej.
Protoplasty zlewają się tworząc
zygotę, która po przejściu okresu
spoczynkowego kiełkuje w nową
roślinę. Podczas okresu
wegetacyjnego komórka rozmnaża
się mitotycznie.
W małych sadzawkach, stawach
i niewielkich osłoniętych od wiatru
jeziorach żyje jedna z pospolitszych
sprzężnic – skrętnica (Spirogyra). Tworzy na powierzchni wody zbite waty nitkowatych
kolonii. Jej komórki wypełnione są spiralnie skręconymi chloroplastami, na powierzchni
których gromadzone są ziarna skrobi, wokół utworów zbudowanych z białek nazywanych
pirenoidami.

Ramienice właściwe – ważny element ekosystemów wodnych

Plechy ramienic przypominają wyglądem skrzypy, mogą osiągać wysokość do l m. Mają
odpowiedniki łodyg, zbudowane z dwóch rodzajów komórek: długich, wąskich, leżących jedna nad
drugą, zwanych komórkami miedzywęźli, i drobnych, które je oddzielają tworząc węzeł. W tych
miejscach wyrastają odgałęzienia boczne. Oś główna rośnie dzięki dużej szczytowej komórce
inicjalnej. Cała roślina przyczepiona jest do podłoża za pomocą rozgałęzionego systemu

5
chwytników. Ramienice występują masowo w stawach i jeziorach, tworząc zwarte zarośla zwane
łąkami ramienicowymi.
Są one doskonałym schronieniem dla młodego narybku i mogą służyć za pokarm dla wielu
organizmów wodnych. Ramienice osiedlają się jedynie w wodach czystych, są dobrym
wskaźnikiem zanieczyszczenia środowiska.

Co warto zapamiętać?
• Wymarłe zielenice daty początek wszystkim roślinom zielonym żyjącym na lądzie.
• Cechy wspólne zielenic, wyróżniające je od pozostałych grup glonów, to:
- chloroplasty otoczone podwójną błoną,
- podstawowe barwniki asymilacyjne identyczne jak u roślin lądowych,
- skrobia jako materiał zapasowy,
- ściany komórkowe zbudowane zwykle z celulozy;
- u wszystkich przedstawicieli występuje postać wiciowca o podobnym planie budowy.
• Ramienicowe to grupa zielenic, u których podczas cytokinezy tworzy się fragmoplast,
podobnie jak u lądowych roślin zielonych.
• Zielenice to najbardziej zróżnicowana pod względem morfologicznym grupa roślin
wodnych. Występują w postaci form jednokomórkowych, uwicionych bądź kokalnych,
nie rozgałęzionych nici, komórczaków, skomplikowanych wielokomórkowych plech.
• Rozmnażają się bezpłciowo wytwarzając zoospory, nieruchome zarodniki lub przez
fragmentację plech.
• Występują u nich trzy znane typy rozmnażania płciowego: izogamia, anizogamia oraz
oogamia.
• Sprzężnice odróżniają się od pozostałych zielenic sposobem rozmnażania – jest to
koniugacja.
• U form wielokomórkowych zwykle zachodzi przemiana pokoleń.
• U tarczowłosowców po raz pierwszy zapłodnienie odbywa się w organizmie
rodzicielskim, a wokół zygoty znajduje się osłona funkcjonalnie przypominająca rodnie
roślin telomowych.
• Zielenice zamieszkują wszelkie środowiska: żyją w wodach słodkich, morskich,
w glebie, w powietrzu, w gorących źródłach i na śniegu.