Art.

1032 Zasady spłacania długów

Zagadnienia ogólne
1.
Spadkobierca, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza, odpowiada za długi spadkowe co do zasady
do wysokości stanu czynnego otrzymanego przez niego udziału spadkowego (art. 1031 § 2 zdanie pierwsze).
Jeśli wartość długów spadkowych nie przekracza stanu czynnego spadku, to z prawnego punktu widzenia w
zasadzie bez znaczenia pozostaje sposób ustalania i spłacania wierzycieli spadkowych. Jeżeli jednak rozmiar
długów spadkowych przekracza wartość stanu czynnego spadku, to kolejność zaspokajania wierzycieli nabiera
doniosłości prawnej, o czym świadczy art. 1032.

2.
Dla ustalenia zakresu odpowiedzialności spadkobiercy, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza,
decydujące znaczenie ma zachowanie przez niego należytej staranności przy pozyskiwaniu wiedzy o długach
spadkowych. Sposób rozumienia pojęcia należytej staranności został omówiony w tezie 5 do art. 10311. Jednym
z jej przejawów może być zapoznanie się przez spadkobiercę ze złożonymi w sądzie spadku wykazami
inwentarza lub spisem inwentarza, nie może on bowiem zasłaniać się brakiem ich znajomości (art. 10313 § 1
zdanie drugie). Trzeba jednak zauważyć, że złożenie wykazu inwentarza lub sporządzenie spisu inwentarza
może w ogóle nie nastąpić, jako że nie są one obowiązkowe. Ponadto nawet sporządzenie spisu inwentarza nie
gwarantuje, że wszystkie długi spadkowe zostaną ujawnione, może się bowiem zdarzyć, że osoby uczestniczące
w jego przygotowaniu nie będą posiadały wiedzy o wszystkich aktywach i pasywach spadkodawcy.

3.
Spadkobierca, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza i spłacił niektóre długi spadkowe, a nie
wiedział i przy dołożeniu należytej staranności nie mógł się dowiedzieć o istnieniu innych długów spadkowych,
co do zasady ponosi odpowiedzialność za niespłacone długi (art. 1032 § 1).

4.
Odpowiedzialność ta ogranicza się do wysokości różnicy między wartością stanu czynnego spadku a wartością
świadczeń spełnionych na zaspokojenie długów, które spadkobierca spłacił (art. 1032 § 1). Oznacza to, że
odpowiedzialność spadkobiercy za długi, o których nie wiedział, ogranicza się jedynie do sumy, jaka pozostała z
wartości stanu czynnego należnego mu spadku po zaspokojeniu znanych mu wierzycieli. W rezultacie wyrażona
w art. 1031 § 2 zdanie pierwsze zasada ograniczonej odpowiedzialności za długi spadkowe nie zostaje
wyłączona.

5.
Jeżeli jednak spadkobierca, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza, spłacając niektóre długi
spadkowe, wiedział lub przy dołożeniu należytej staranności mógł się dowiedzieć o istnieniu innych długów
spadkowych, to ponosi odpowiedzialność za te długi ponad wartość stanu czynnego spadku (art. 1032 § 2).
Komentowana regulacja wyłącza zatem ograniczenie odpowiedzialności przewidziane w art. 1031 § 2 zdanie
pierwsze tylko w odniesieniu do tych długów spadkowych, o których spadkobierca wiedział lub mógł się
dowiedzieć przy dochowaniu należytej staranności, lecz ich nie zaspokoił.

6.
Odpowiedzialność za niespłacone długi spadkowe ponad wartość stanu czynnego spadku jest ograniczona do
wysokości, w jakiej spadkobierca byłby obowiązany je zaspokoić, gdyby spłacał należycie wszystkie długi
spadkowe (odnośnie do kwestii należytego spłacania długów spadkowych zob. tezy 8–10). Spadkobierca nie jest
natomiast uprawniony do żądania zwrotu świadczenia w całości lub części od zaspokojonych już wierzycieli
spadkowych. Ta rozszerzona odpowiedzialność nie dotyczy spadkobiercy niemającego pełnej zdolności do
czynności prawnych oraz spadkobiercy, co do którego istnieje podstawa do jego ubezwłasnowolnienia (art. 1032
§ 2 zdanie drugie). Do wyłączenia omawianej sankcji dochodzi, jeżeli wskazane okoliczności występowały w
okresie spłacania długów spadkowych.

Zagadnienia szczegółowe
7.
Obecne brzmienie komentowanego przepisu znajduje zastosowanie do spadków otwartych od 18.10.2015 r. (art.
6 w zw. z art. 8 ustawy z 20.03.2015 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw, Dz.U.
poz. 539). Główne zmiany w stosunku do poprzedniego stanu prawnego polegały na dodaniu zapisu o
konieczności dochowania należytej staranności w dowiadywaniu się o istnieniu innych długów spadkowych, a
także na dodaniu zdania drugiego w art. 1032 § 2.
8.
Kodeks cywilny nie precyzuje, co należy rozumieć przez pojęcie należytego spłacania długów. Wydaje się, że
spadkobierca przy należytym spłacaniu długów powinien kierować się przede wszystkim koniecznością
poszanowania interesów wszystkich znanych mu wierzycieli. W rezultacie nie może on zaspokajać ich
wierzytelności w dowolnej kolejności i wybranej przez siebie wysokości. Prawo spadkowe nie wyznacza jednak
jednoznacznych kryteriów, według których spadkobierca powinien ustalać kolejność zaspokajania wierzycieli.
W literaturze najszerszą akceptację uzyskało stanowisko, zgodnie z którym spadkobierca powinien realizować
wierzytelności w pełnej wysokości stosownie do kolejności określonej w art. 1025 k.p.c. (por. M. Pazdan [w:]
Kodeks cywilny, t. 2, red. K. Pietrzykowski, 2009, kom. do art. 1032, nt 2 i cytowana tam literatura). W
przypadku gdy suma stanu czynnego spadku nie wystarczy na zaspokojenie w całości wszystkich wierzytelności
tej samej kategorii, powinny one podlegać zmniejszeniu stosowanie do dyspozycji art. 1026 k.p.c. Inny pogląd
zakłada, że wierzyciele powinni zostać zaspokojeni proporcjonalnie, z zachowaniem jednak uprzywilejowania
wierzycieli rzeczowych w postaci pierwszeństwa zaspokojenia z konkretnej rzeczy (K. Osajda [w:] Kodeks
cywilny..., red. K. Osajda, 2017, kom. do art. 1032, nt 1). Zob. też tezy 11–15 do niniejszego artykułu.

9.
Należy jednak pamiętać, że przepisy szczególne mogą przewidywać odstępstwa od tej zasady. W szczególności
wierzytelności zabezpieczone hipoteką lub zastawem podlegają zaspokojeniu z ich przedmiotu z
pierwszeństwem przed innymi wierzytelnościami (por. art. 74 u.k.w.h. oraz art. 316 k.c.). Jeżeli nie jest możliwe
zaspokojenie całej wierzytelności z przedmiotu zabezpieczenia, pozostała część podlega zaspokojeniu według
zasad przewidzianych dla innych wierzytelności.

10.
Istnienie wierzytelności spornych co do zasady lub co do wysokości nie może wstrzymywać zaspokajania
innych długów spadkowych. Przy obliczaniu wysokości należności niespornych spadkobierca powinien jednak
przewidzieć możliwość realizacji długów spornych. Gdy następnie okaże się, że są one niższe, niż pierwotnie
przyjął, lub nie istnieją, będzie on zobowiązany do dokonania odpowiednich dopłat na rzecz pozostałych
wierzycieli. Jeżeli jednak wysokość spornych wierzytelności okaże się większa, spadkobierca powinien zażądać
zwrotu części świadczenia od zaspokojonych wierzycieli zgodnie z przepisami o nienależnym świadczeniu (art.
410).

Doktryna i orzecznictwo
11.
Przepis art. 1032 § 2 k.c. ma zastosowanie w takiej sytuacji, kiedy to spadkobierca samodzielnie i arbitralnie
decyduje o tym, które długi spadkowe zaspokaja, a swoim działaniem krzywdzi pozostałych wierzycieli. Nie jest
zaś samodzielnym działaniem spadkobiercy zaspokojenie wierzyciela przez spadkobiercę w toku prowadzonej
przeciwko niemu egzekucji. Jeżeli w toku prowadzonej egzekucji spadkobierca poinformuje komornika, a tym
samym wierzyciela, który wszczął egzekucję, o istnieniu innych wierzycieli i długów spadkowych, a mimo to
egzekucja przeciwko niemu jest dalej prowadzona tylko przez tego wierzyciela, to spadkobierca nie powinien
ponosić odpowiedzialności za długi, jeżeli w toku tej egzekucji wyegzekwowano kwotę wyczerpującą swoją
wysokością odpowiedzialność tegoż spadkobiercy. Prowadzenie w takiej sytuacji przez wierzyciela i komornika
egzekucji zaspokającej tylko jednego wierzyciela nie może obciążać spadkobiercy (wyrok SA w Białymstoku z
7.09.2016 r., III AUa 211/16, LEX nr 2122988; zob. też E. Macierzyńska-Franaszczyk, Porządek zaspokajania...,
s. 102–123).

12.
Odpowiedzialność spadkobiercy nie jest ograniczona wyłącznie do wierzytelności ujętych w spisie inwentarza.
Przepis art. 1032 k.c. nakłada na spadkobiercę przyjmującego spadek z dobrodziejstwem inwentarza obowiązek
uwzględnienia wszystkich wierzytelności obciążających masę spadkową, o których powziął on wiadomość przed
przystąpieniem do ich zaspokojenia (wyrok SA w Warszawie z 17.01.2013 r., I ACa 861/12, LEX nr 1281115).

13.
W sytuacji gdy art. 1032 § 2 k.c. nie określa normatywnej podstawy, jak postępować w przypadku, gdy stan
czynny spadku nie pozwoli na zaspokojenie wszystkich znanych spadkobiercy wierzytelności, a jednocześnie
określa kryterium spłacania należycie wszystkich długów spadkowych, należałoby się w tym zakresie kierować
kryteriami wynikającymi z normatywnie określonych zasad kolejności zaspokajania wierzycieli, określonych w
art. 1025 k.p.c. lub art. 115 u.p.e.a., w których konstytucyjna zasada równości praw wszystkich wierzycieli
konkuruje z zasadą pierwszeństwa (uprzywilejowania – art. 1025 k.p.c. i art. 115 u.p.e.a.) oraz proporcjonalności
(art. 1026 k.p.c. i art. 115 § 6 u.p.e.a.). [...] Tymczasem, wywodzona z art. 1032 k.c. przez organ podatkowy
zasada proporcjonalnego zaspokajania wierzycieli, respektując zasadę równości praw wszystkich wierzycieli,
godzi w zasadę uprzywilejowania zaspokajania roszczeń według określonej ich kolejności, w tym szczególnych
roszczeń, związanych z istnieniem rzeczowego zabezpieczenia danej należności (wierzytelności zabezpieczone
hipoteką lub zastawem podlegają zaspokojeniu z ich przedmiotu z pierwszeństwem przed innymi
wierzytelnościami – por. art. 74 ustawy z 6.07.1982 r. o księgach wieczystych i hipotece, Dz.U. z 2016 r. poz.
790 ze zm., oraz art. 316 k.c.) (uzasadnienie wyroku NSA z 24.02.2017 r., I FSK 889/15, LEX nr 2279358).

14.
Obowiązek należytego zaspokajania długów spadkowych należy odnieść zarówno do wiedzy spadkobiercy o
długach spadkowych, kategorii spłacanych długów spadkowych, jak i ich wysokości. W świetle art. 10313 § 1 i
2 w zw. z art. 1032 § 2 k.c. spadkobierca ponoszący ograniczoną odpowiedzialność postępuje nienależycie,
jeżeli pomija wierzycieli ujętych w rzetelnie sporządzonych wykazach bądź spisie inwentarza, zaspokaja
wybranych wierzycieli w dowolnej wysokości bądź faworyzuje niektórych z wierzycieli z pokrzywdzeniem
innych (E. Macierzyńska-Franaszczyk, Porządek zaspokajania..., s. 102–123).

15.
Realizacja wierzytelności zasądzonych prawomocnym wyrokiem odbywa się w postępowaniu egzekucyjnym.
Samo zastrzeżenie w wyroku możliwości powołania się na ograniczoną odpowiedzialność (art. 319 k.p.c.) nie
rozwiązuje jeszcze kwestii redukcji zobowiązania stosownie do zasad ograniczonej odpowiedzialności. W tym
stanie rzeczy, jeżeli wierzyciel prowadzi egzekucję w stosunku do spadkobiercy przyjmującego spadek z
dobrodziejstwem inwentarza i samo podniesienie zarzutu ograniczenia odpowiedzialności nie wystarczy do
redukcji długu, spadkobierca może poszukiwać obrony w drodze powództwa przeciwegzekucyjnego (art. 840
k.p.c.). Powództwo to dotyczyć będzie realizacji zobowiązania w wysokości przekraczającej zakres
odpowiedzialności dłużnika (E. Niezbecka [w:] Kodeks cywilny..., t. 4, red. A. Kidyba, 2008, kom. do art. 1032,
nt 9).

16.
Uregulowanie zawarte w art. 1032 § 2 zdanie drugie nie uchyla działania art. 1031 § 2 zdanie drugie. Jeżeli
spadkobierca, który nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych lub istnieje podstawa do jego
ubezwłasnowolnienia, podstępnie pominął w wykazie inwentarza lub podstępnie nie podał do spisu inwentarza
przedmiotów należących do spadku lub przedmiotów zapisów windykacyjnych albo podstępnie uwzględnił w
wykazie inwentarza lub podstępnie podał do spisu inwentarza nieistniejące długi, odpowiada za długi spadkowe
w sposób nieograniczony. W praktyce występować raczej będzie podstępne działanie przedstawiciela
ustawowego takiej osoby, które jednak może wywrzeć skutki prawne w stosunku do reprezentowanego (co do
problemu przypisania skutków działania przedstawiciela ustawowego osobie reprezentowanej zob. M. Pazdan
[w:] System Prawa Prywatnego, t. 2, 2008, s. 468 i cytowana tam literatura) (E. Skowrońska-Bocian,
Odpowiedzialność za długi spadkowe..., kom. do art. 1032, nt 18).

17.
Złożone w sądzie spadku wykazy inwentarza ilustrują wiedzę spadkobiercy o długach spadkowych, która
podlega ocenie w świetle art. 1032 § 2 k.c. Porównanie długów spadkowych ujętych w innych wykazach
złożonych w chwili zaspokajania długów spadkowych z długami uwzględnionymi przy spłatach stanowić będzie
przesłankę ustalenia, czy dłużnik zaspokajał wierzycieli, działając w dobrej czy złej wierze (E. Macierzyńska-
Franaszczyk, Porządek zaspokajania..., s. 102–123).

18.
Pełne orzecznictwo sądów polskich w zakresie art. 1032 zawarto w SIP LEX, gdzie opublikowano ponad 70
orzeczeń.1

I.Uwagi ogólne
1.

Sytuacja, w której spadkobierca odpowiada za długi spadkowe bez ograniczenia

w następstwie prostego przyjęcia spadku (art. 1031 § 1 k.c.), nie rodzi żadnych
szczególnych problemów na tle zaspokajania długów spadkowych. Spadkobierca
taki może zasadniczo 3028 dowolnie zaspokajać wierzycieli spadkowych.

1
Ciszewski Jerzy (red.), Nazaruk Piotr (red.), Kodeks cywilny. Komentarz Opublikowano: WKP 2019
Problematyka „należytego” zaspokajania wierzycieli spadkowych powstaje jednak
z całą wyrazistością w odniesieniu do spadkobiercy, który przyjął spadek z
dobrodziejstwem inwentarza. Zgodnie z wyraźnym brzmieniem §
1 i 2 komentowanego przepisu, odnosi się on tylko do działań takiego
spadkobiercy.

2.

Jak już wskazano (zob. komentarz do art. 1031), problematyka ograniczonej

odpowiedzialności spadkobiercy dotyczy w praktyce tylko tych
przypadków, kiedy spadek okazuje się bierny, tj. gdy wysokość długów
spadkowych przewyższa wartość aktywów spadku 3029 . Osiągnięcie efektu
ograniczonej odpowiedzialności spadkobiercy za długi spadkowe w następstwie
przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza wymaga, co oczywiste,
zinwentaryzowania majątku spadkowego, w celu ustalenia aktywów spadkowych
i ich wartości. Celowi temu służą wykaz inwentarza i spis inwentarza (por.
komentarz do art. 1031). Złożenie wykazu inwentarza oraz wydanie
postanowienia w przedmiocie sporządzenia spisu inwentarza uruchamia
ogłoszenia wprowadzone ustawą nowelizującą k.c. z 20.03.2015 r., o których
mowa w art. 637 § 3 i art. 6363 § 3 k.p.c. Z ogłoszeń tych wierzyciele mogą
dowiedzieć się też o tym, że ich interesy są zagrożone i skontaktować się
bezpośrednio ze spadkobiercą, informując go swoich wierzytelnościach. Mogą
też zainicjować procedurę sporządzania spisu inwentarza (por. komentarz do art.
10311).

3.

Przepis art. 1032 k.c. został wprowadzony do kodeksu cywilnego jako „surogat”
oddzielenia majątku i likwidacji spadku, które to instytucje występowały w Prawie
spadkowym z 1946 r. 3030 Ustawą nowelizującą k.c. z 20.03.2015 r. art. 1032 k.c.
zmodyfikowano, nakładając na spadkobiercę obowiązek zachowania należytej
staranności przy ustalaniu stanu biernego spadku (stanu zadłużenia spadku)
przed rozpoczęciem zaspokajania długów spadkowych. „Należytą staranność” na
tle komentowanego przepisu należy rozumieć podobnie jak na tle art. 10311 k.c.,
tj. przy uwzględnieniu okoliczności subiektywnych, dotyczących zarówno osoby
spadkodawcy (który np. prowadził rozległe interesy, był klientem licznych
instytucji finansowych), jak i spadkobiercy 3031 . Komentowany przepis wprowadza
jednocześnie sankcję, polegającą na tym, że spadkobierca, który należytej
staranności zaniecha, może „ponosić odpowiedzialność” za długi spadkowe
„ponad wartość stanu czynnego spadku”. Taki skutek wystąpi w razie
nieuprawnionego faworyzowania niektórych wierzycieli z krzywdą innych
wierzycieli, o których spadkobierca mógł lub powinien był wiedzieć, chyba że
chodzi o spadkobiercę niemającego pełnej zdolności do czynności prawnych oraz
spadkobiercę, co do którego istnieje podstawa do jego ubezwłasnowolnienia (art.
1032 § 2 k.c.).

4.

Zarówno obowiązek dochowania należytej staranności przy ustalaniu stanu

czynnego spadku, jak i sankcja za jej niezachowanie dotyczy wyłącznie spadków
otwartych od dnia wejścia w życie ustawy nowelizującej k.c. z 20.03.2015 r., tj.
począwszy od dnia 18.10.2015 r. (art. 6 ustawy).

5.

Zebranie informacji na temat długów spadkowych, czemu służą prywatny wykaz

inwentarza i tradycyjny spis inwentarza, a następnie system ogłoszeń, tylko
poprzedza „należytą” realizację ograniczonej odpowiedzialności spadkobiercy.
Ustawodawca w art. 10313 k.c. wskazuje, że zaspokajanie wierzycieli ma się
odbywać zgodnie ze złożonymi wykazami inwentarza, ewentualnie zgodnie ze
sporządzonym spisem inwentarza. Przywołany przepis nie zawiera jednak
jednoznacznych wskazówek, jakie mają być zasady zaspokajania poszczególnych
wierzycieli spadkowych w okolicznościach, w których ze względu na przeciążenie
spadku długami, nie wszystkie wierzytelności mogą być zaspokojone.

6.

Dalsza wskazówka, nieco „ukryta” w art. 1032 § 2 k.c., sprowadza się do tego,
że wszystkie długi, o których spadkobierca wie i wiedzieć powinien,
powinny być zaspokajane „należycie”. Ustawodawca posługuje się w tym
zakresie nie do końca poprawnie czasownikiem „spłacać” (w pełni adekwatnym
wyłącznie dla długów pieniężnych).

7.

W myśl przedstawionych wyżej zasad spadkobierca, a ściślej: wszyscy

spadkobiercy powinni opracować plan zaspokajania długów spadkowych 3032 ,
przy czym w ramach dobrowolnego zaspokajania długów spadkowych
spadkobiercy nie muszą kierować się zasadami odnoszącymi się do podziału
każdego długu proporcjonalnie do wysokości udziałów w spadku (por. art. 1034 §
2 k.c.). Opracowanie takiego planu „należytego” zaspokajania wierzycieli jest
pożądane w przypadku, gdy mamy do czynienia ze spadkiem pasywnym
(biernym), tj. takim, w którym wysokość pasywów przewyższa wartość aktywów.
 II.Zachowanie należytej staranności przy ustalaniu stanu spadku a zaspokajanie długów
spadkowych
8.
Jak wyżej wskazano, ustawą nowelizującą k.c. z 20.03.2015 r. nałożono na spadkobierców, którzy
chcieliby korzystać z dobrodziejstwa inwentarza, obowiązek dochowania należytej staranności
przy ustalaniu stanu spadku, a zwłaszcza stanu biernego spadku, co odpowiada postulatowi
zgłoszonemu onegdaj przez J. Gwiazdomorskiego 3033 . Warto wskazać, że istnienie podobnego
obowiązku na tle poprzedniego stanu prawnego przyjmowali, przynajmniej do pewnego stopnia,
niektórzy przedstawiciele doktryny 3034 . Podobny obowiązek wywiódł już wcześniej, jednak dla
innych celów, Sąd Najwyższy. Spadkobiercy, którzy takiego obowiązku nie dopełnili, nie
zasługiwali – zdaniem SN – na ochronę, której na tle poprzednio obowiązujących przepisów,
zakładających co do zasady nieograniczoną odpowiedzialność, udzielały im przepisy o błędzie
(zob. komentarz do art. 1019).

9.
Jak zauważono w piśmiennictwie, obowiązujący art. 1032 k.c. nawiązuje do klasycznego ujęcia
„dobrej wiary” 3035 , podczas gdy na tle poprzednio obowiązującego stanu prawnego jedynie
wiedza spadkobiercy o określonym długu wyłączała „dobrą wiarę” (prawnie relewantna była
wyłącznie najostrzejsza postać złej wiary). Złożenie przez spadkobiercę wykazu inwentarza (art.
10311 § 1 k.c.), podobnie jak złożenie wniosku o sporządzenie urzędowego spisu inwentarza (art.
637 § 1 k.p.c.) jest dobrowolne. Trudno jednak, aby negatywne konsekwencje bierności
spadkobiercy ponosili wierzyciele spadkowi, o których spadkobierca nie wiedział, a którym nie
dano okazji, aby swoje wierzytelności zgłosili. W szczególności nie sposób zaakceptować, żeby
wobec takich wierzycieli spadkobierca mógł podnosić zarzut, że limit jego odpowiedzialności się
wyczerpał na skutek zaspokojenia innych wierzycieli. Stąd naturalne wydawało się wprowadzenie
regulacji, że za niespłacone długi spadkobierca odpowiada ponad wartość stanu czynnego
spadku, jednakże tylko do takiej wysokości, w jakiej byłby obowiązany je zaspokoić, gdyby
wiedział o nich lub przy dołożeniu należytej staranności mógł wiedzieć, i spłacał należycie
wszystkie długi spadkowe. Takie ujęcie jest przy tym spójne z obowiązkiem dochowania należytej
staranności przy sporządzaniu wykazu inwentarza (art. 10311 § 3 k.c.).

10.
Spadkobierca najpierw powinien zatem – zachowując należytą staranność – ujawnić wszystkie
znane mu długi spadkowe w wykazie inwentarza (por. art. 10311 § 3 k.c.) względnie podać je do
spisu inwentarza (por. art. 1031 § 2 zd. 2 k.c.) 3036 . Spadkobierca nie może jednak przy
spłacaniu długów spadkowych ograniczać się do długów ujawnionych w wykazie
(wykazach) inwentarza, ewentualnie w spisie inwentarza 3037 . Już na tle stanu prawnego
obowiązującego do 17.10.2015 r. trafnie wskazano w judykaturze, że „odpowiedzialność
spadkobiercy nie jest ograniczona wyłącznie do wierzytelności ujętych w spisie inwentarza.
Przepis art. 1032 k.c. nakłada na spadkobiercę przyjmującego spadek z dobrodziejstwem
inwentarza obowiązek uwzględnienia wszystkich wierzytelności obciążających masę spadkową, o
których powziął on wiadomość przed przystąpieniem do ich zaspokojenia” 3038 . Współcześnie, na
tle art. 1032 k.c., dotyczy to także długów, o których przy dołożeniu należytej staranności
spadkobierca powinien powziąć wiadomość, co oznacza obowiązek wykazania określonej
aktywności 3039 .

11.
Warto mieć na uwadze, że nie tylko obiektywnie pojmowany stan wiedzy, ale także do pewnego
stopnia status spadkobiercy może się zmienić już po złożeniu przezeń wykazu inwentarza.
Spadkobierca może mianowicie poświadczyć swoje prawa do spadku, a przez to uzyskać dostęp
do informacji wcześniej dla niego niedostępnych (np. dostęp do informacji objętych tajemnicą
bankową itp.) 3040 . Nie oznacza to jednak, że obowiązek zachowania należytej staranności oznacza
w każdym przypadku konieczność poświadczenia praw do spadku i skorzystania z wskazanych
wyżej środków. Istnienia takiego obowiązku w konkretnym przypadku, np. gdyby spadkobierca
miał świadomość istnienia długów, ale nie mógł na innej drodze ustalić szczegółów, np. ich
wysokości, nie można jednak wykluczyć.

12.
Spadkobiercy, który chce się rozliczyć z długów spadkowych, należy zatem zalecić
sporządzenie planu zaspokojenia długów spadkowych. Właśnie przy sporządzeniu tego planu
spadkobierca obowiązany jest zachować należytą staranność w rozumieniu art. 1032 § 1 i § 2 k.c.
Przy ocenie, czy taką staranność spadkobierca zachował, trzeba brać pod uwagę 3041 to, czy
spadkobierca:

–
złożył swój wykaz inwentarza, w którym z należytą starannością zinwentaryzował aktywa
spadkowe i długi spadkowe oraz w ten sam sposób oszacował te aktywa i pasywa względnie z
zachowaniem tych samych standardów podał stosowne informacje do sporządzanego przez
komornika spisu inwentarza;
–
złożył uzupełniający wykaz inwentarza w okolicznościach wskazanych w art. 10311 § 4 k.c.;
–
wstrzymał się z zaspokajaniem długów spadkowych jakiś czas po ogłoszeniu o złożeniu wykazu
inwentarza 3042 ;
–
zapoznał się z wykazem inwentarza złożonym przez inne osoby względnie ze sporządzonym
spisem inwentarza;
–
uwzględnił wiedzę lub możliwości jej powzięcia z innych źródeł niż wykaz (wykazy inwentarza) lub
spis inwentarza na temat nieujawnionych w tych dokumentach długów spadkowych.
13.
Spadkobierca, któremu będzie można zarzucić brak dołożenia należytej staranności co do
pozyskania wiedzy o długach spadkowych, może odpowiadać za długi spadkowe „ponad wartość
stanu czynnego spadku”. Nie chodzi tu bynajmniej o „przejście” na odpowiedzialność
nieograniczoną – spadkobierca taki w dalszym ciągu ponosi odpowiedzialność ograniczoną,
jednakże odpowiadać będzie ponad wartość stanu czynnego spadku. Wierzyciel, którego
wierzytelność została pominięta, będzie mógł od takiego spadkobiercy uzyskać to, co w
przypadku prawidłowo realizowanej odpowiedzialności ograniczonej powinien był uzyskać (art.
1032 § 2 k.c.). Dla odmiany spadkobierca, który ze swoich obowiązków się wywiązał, powinien raz
na zawsze rozliczyć się ze swoimi wierzycielami i przestać odpowiadać za długi spadkowe (art.
1032 § 1 k.c.).

III.Porządek zaspokajania długów spadkowych

14.
Paradoks obowiązującej (od 1965 r.) regulacji, czego ustawa nowelizująca k.c. z 20.03.2015 r. nie
zmieniła, polega na tym, że z jednej strony na spadkobiercę nakłada się (implicite) obowiązek
„należytego zaspokajania” wszystkich długów spadkowych, o których spadkobierca wie i wiedzieć
powinien (argument z art. 1032 § 2 k.c.) z sankcją wynikającą z art. 1032 § 2 k.c. 3043 Z drugiej
natomiast strony, żaden przepis nie wyjaśnia, co to znaczy zaspokajać długi „należycie” 3044 ,
zwłaszcza że w przypadku spadku przeciążonego długami musi to oznaczać częściową
przynajmniej redukcję wszystkich lub przynajmniej niektórych długów.

15.
W piśmiennictwie proponowane są różne wskazówki w tym zakresie. W przypadku konkurencji
między różnymi wierzycielami na etapie postępowania egzekucyjnego znajdą, co oczywiste,
zastosowanie przepisy o zbiegu egzekucji (art. 1025 i n. k.p.c.) 3045 , przy czym potencjalny zbieg
dotyczył będzie zarówno długów spadkowych, jak i długów osobistych spadkobiercy. Dość
rozpowszechniony jest pogląd, w myśl którego spadkobierca korzystający z dobrodziejstwa
inwentarza zobowiązany jest kierować się wynikającą z art. 1025 i n. k.p.c. kolejnością
zaspokajania wierzycieli, także zaspokajając wierzycieli dobrowolnie 3046 . Oznaczałoby to
konieczność pełnej spłaty wierzytelności w ramach danej kategorii, a proporcjonalną redukcję
tylko w sytuacji, gdy w ramach danej kategorii nie jest możliwe pełne zaspokojenie wszystkich
długów (por. art. 1026 § 1 in fine k.p.c.). Inni autorzy, odrzucając konieczność stosowania art.
1025 k.p.c. przy dobrowolnym zaspokajaniu długów spadkowych, uważają, że „należyte”
zaspokajanie długów spadkowych oznacza proporcjonalne zaspokajanie wszystkich
wierzycieli 3047 , co oznaczałoby, że wszystkie wierzytelności powinny być przedmiotem
proporcjonalnej redukcji.

16.
Żadna z przedstawionych propozycji nie wydaje się satysfakcjonująca. Po pierwsze, należy
odrzucić istnienie po stronie spadkobierców obowiązku stosowania art. 1025 i n.
k.p.c. Stanowisko to pozbawione jest po prostu jakiejkolwiek podstawy prawnej 3048 , a ponadto
wskazane przepisy wręcz nie przystają do dobrowolnego zaspokajania wierzycieli, co dotyczy np.
zupełnie nieadekwatnego uprzywilejowania wierzycieli posiadających prawa zastawnicze (por. art.
1025 § 1 pkt 4 k.p.c.) 3049 . Po drugie, także potraktowanie na równi wszystkich długów
spadkowych – tj. zarówno tych, które były długami spadkodawcy lub powstały wraz z jego
śmiercią, jako rezultat stosunków prawnych, w których spadkodawca pozostawał 3050 oraz
obowiązku zaspokojenia roszczeń z tytułu zachowku czy zapisów i poleceń – jest oczywiście
niewłaściwe 3051 . Nie sposób przyjąć, aby zapisobierca zwykły czy wierzyciel zachowkowy
otrzymywali jakiekolwiek przysporzenia kosztem redukcji długów pozostawionych przez
spadkodawcę. Mając powyższe na uwadze, należy podzielić stanowisko J. Gwiazdomorskiego
co do konieczności przyjęcia określonej hierarchii długów spadkowych i zaakceptować
zasadniczo propozycję tego autora z drobnymi modyfikacjami 3052 .

17.
W pierwszej kolejności, tj. przed szeroko rozumianymi długami spadkodawcy (długami
pozostawionymi przez spadkodawcę oraz długami, powstałymi na skutek jego śmierci, ale
mającymi swoje źródło w stosunkach prawnych, których pozostawał stroną), powinny (a w
każdym razie mogą być) zaspokajane dwie kategorie długów, wskazane w art. 922 § 3 k.c. Chodzi
o koszty pogrzebu spadkodawcy w takim zakresie, w jakim pogrzeb ten odpowiada zwyczajom
przyjętym w danym środowisku (ściślej: różnica między tak rozumianymi kosztami pogrzebu a
wysokością zasiłku pogrzebowego 3053 ), a także koszty postępowania spadkowego 3054 .
Konieczność zaspokojenia kosztów pogrzebu z pierwszeństwem przed innymi wierzycielami
motywowana jest względami humanitarnymi, które oznaczają, że każdy ma prawo być
pochowanym, a pozostawione aktywa mogą (powinny) być przeznaczone na ten właśnie cel 3055 .
Konieczność zaspokojenia kosztów postępowania spadkowego motywowana jest tym, by
mechanizm przejścia spadku ze spadkodawcy na spadkobiercę nie odbywał się kosztem
spadkobiercy, tj. by przy wykorzystaniu wszystkich przewidzianych prawem instrumentów
spadkobierca do spadku nie „dołożył”. Jeśli spadkobierca poniesie wydatki, o których tu mowa,
wyczerpią one całkowicie lub częściowo limit odpowiedzialności za długi spadkowe wynikający
z art. 1031 § 2 in principio i art. 1032 § 1 k.c.

18.
W drugiej kolejności należy zaspokoić szeroko rozumiane długi spadkodawcy 3056 , przy czym na
równi z nimi trzeba, jak się wydaje, traktować zobowiązania z tytułu roszczeń regresowych, o
których mowa w art. 1034 § 1 zd. 2 i art. 10341 § 2 k.c. W piśmiennictwie zaprezentowano też
pogląd, że na równi z długami spadkodawcy należy traktować obowiązek zaspokojenia roszczeń
dziadków spadkodawcy, o których mowa w art. 938 i 966 k.c. 3057 Dopiero po wskazanych długach
– w trzeciej kolejności – należy zaspokajać roszczenia z tytułu zachowku 3058 . Na końcu – w
czwartej kolejności – zaspokoić należy zapisy zwykłe, polecenia 3059 , jak również roszczenie
małżonka spadkodawcy z art. 939 k.c. 3060

19.
W ramach opisanych wyżej reguł, wbrew dość powszechnie wypowiadanym poglądom, przy
dobrowolnym zaspokajaniu wierzycieli, nie ma miejsca na przyznawanie pierwszeństwa
wierzycielom rzeczowym (posiadającym zastaw lub hipotekę) 3061 . Jakiekolwiek przywileje w
zaspokajaniu wierzycieli rzeczowych, czy to wynikające z kodeksu postępowania cywilnego (art.
1025 § 1 pkt 5 k.p.c.), czy z przepisów prawa upadłościowego (art. 336 ust. 1, art. 345–346 p.u.),
preferują takich wierzycieli tylko o tyle, o ile chodzi o odpowiedzialność z przedmiotu
obciążonego. Żadne generalne uprzywilejowanie wierzycieli rzeczowych nie byłoby zatem
uzasadnione. Całkowicie nietrafne jest także stanowisko, jakoby z art. 10313 k.c. miało wynikać
pierwszeństwo w zaspokajaniu długów objętych spisem inwentarza lub wykazem inwentarza,
przed długami nieobjętymi tymi dokumentami 3062 .

20.
Poszukując znaczenia określenia „należyte zaspokajanie długów spadkowych”, warto pamiętać, że
od chwili przyjęcia spadku wierzyciel może prowadzić egzekucję z majątku spadkobiercy 3063 . W
rezultacie przymusowego uruchomienia odpowiedzialności spadkobiercy przez wierzyciela
spadkowego w sądowym postępowaniu egzekucyjnym może się okazać, że limit
odpowiedzialności spadkobiercy zostanie wyczerpany. Organ egzekucyjny uwzględniał będzie
bowiem nie mgliste reguły, dotyczące pierwszeństwa 3064 , czy proporcjonalnej redukcji
poszczególnych długów, a konkretne reguły, wynikające z art. 1025 i n. k.p.c. Trzeba jednak
przyjąć, że także w postępowaniu egzekucyjnym należy uwzględniać przedstawioną wyżej
hierarchę jednych długów spadkowych przed innymi 3065 . Oznacza to w każdym razie, że
zaspokojenie i ewentualna proporcjonalna redukcja długu odbywać się będzie wyłącznie w
odniesieniu do tych wierzycieli i tych wierzytelności, które objęte są konkretnym postępowaniem
egzekucyjnym. Zgodnie z art. 803 k.p.c., „tytuł wykonawczy stanowi podstawę do prowadzenia
egzekucji o całe objęte nim roszczenie i ze wszystkich części majątku dłużnika, chyba że z treści
tytułu wynika co innego”. Jedynym, na co może się spadkobierca powołać, jest zastrzeżenie
odnoszące się do ograniczonej odpowiedzialności spadkobiercy, o którym mowa w art. 319 k.p.c.
względnie w art. 792 k.p.c. Mimo takich zastrzeżeń, wierzyciel będzie mógł się zaspokoić aż do
granic odpowiedzialności, która stanowi wartość aktywów spadku (art. 1031 § 2 in
principio k.c.) 3066 .

21.
Trudno przy tym wymagać od spadkobiercy, by ten w ogóle doprowadzał do takiej egzekucji,
skoro musiałby przecież ponieść jej koszty. Należy zatem przyjąć, że de lege lata wierzytelności
stwierdzone tytułem wykonawczym (na których widnieje sądowa klauzula wykonalności)
spadkobierca może spłacić w całości o tyle, o ile mieszczą się w limicie wynikającym z art.
1031 § 2 in principio i art. 1032 § 1 k.c., choćby spadkobierca wiedział o istnieniu innych
długów 3067 .

22.
W tym sensie zaspokajanie długów spadkowych odbywać się będzie zgodnie z ogólnymi regułami,
gdzie zasadniczo: kto pierwszy, ten lepszy 3068 , a wierzyciele, którzy nie uczestniczyli w
postępowaniu egzekucyjnym, nie dostaną nic 3069 . Odrębną sprawą jest, po pierwsze, że
ewentualne ułatwianie powstania tytułu wykonawczego, np. przez zawieranie ugody, uznanie
roszczenia, a nawet niezgłoszenie wniosku o zawieszenie postępowania na podstawie art.
176 k.p.c. może jednak podlegać ocenie przez pryzmat kryterium „należytego” zaspokajania
długów 3070 . Po drugie, zawsze pozostaje do dyspozycji spadkobiercy „należyte” dobrowolne
uregulowanie długów spadkowych i wyczerpanie limitu odpowiedzialności zgodnie z art. 1032 §
1 k.c. 3071 W tym ostatnim przypadku tytuł wykonawczy, zawierający zastrzeżenie w przedmiocie
ograniczonej odpowiedzialności spadkobiercy, stanie się dla wierzyciela bezużyteczny, skoro limit
odpowiedzialności wynikający z art. 1031 § 2 in principio k.c. zostanie wyczerpany. Organ
egzekucyjny powinien wówczas postępowanie egzekucyjne umorzyć 3072 . Nietrafne wydaje się
natomiast sformułowane w piśmiennictwie stanowisko, które zakłada, że w tym wypadku –
zamiast wniosku o umorzenie postępowania egzekucyjnego – właściwa (dopuszczalna) byłaby
droga procesu przeciwegzekucyjnego 3073 . Jeśli tytuł wykonawczy zawiera już zastrzeżenie w
przedmiocie ograniczonej odpowiedzialności, co w rezultacie takiego powództwa miałby orzec
sąd? Inna sprawa, że analizowany tu przypadek z całą mocą uwydatnia, jak nieoperatywne i
niewłaściwe jest ugruntowane w orzecznictwie „przeniesienie” konkretyzacji ograniczonej
odpowiedzialności za długi spadkowe z postępowania rozpoznawczego do postępowania
egzekucyjnego (zob. komentarz do art. 1031).

23.
Proponowany tu, a w każdym razie aprobowany porządek zaspokajania długów
spadkowych wraz z systemem redukcji poszczególnych długów odnosi się także do tzw.
długów spornych. W doktrynie dominuje stanowisko, że długi takie spadkobierca powinien wziąć
pod uwagę przynajmniej prowizorycznie 3074 , choć w dawniejszej literaturze zaprezentowano
pogląd, że uwzględnianie długów spornych wchodzi w grę wyłącznie w przypadku ich
zabezpieczenia w drodze zarządzenia tymczasowego na podstawie art. 730 k.p.c. 3075 Jeżeli
następnie okaże się, że długi te nie istniały w rzeczywistości, spadkobierca powinien dokonać
odpowiednich dopłat na rzecz pozostałych wierzycieli spadkowych 3076 aż do całkowitego
wyczerpania limitu odpowiedzialności, wynikającego z art. 1031 § 2 in principio k.c. Z jednej
strony, spadkobierca nie może zatem powstrzymać się ze spłatą długów niespornych aż do
wyjaśnienia się sytuacji w odniesieniu do długów spornych 3077 . Z drugiej strony, spadkobierca nie
może też zaspokoić długów niespornych, pomijając znane mu długi sporne i w ten sposób
wyczerpać swój limit odpowiedzialności 3078 . Problem w tym, że w ten sposób spadkobierca
wprawdzie zrealizuje postulat „należytego” zaspokajania wierzycieli spadkowych, ale – wobec
braku spełnienia świadczenia na rzecz wierzycieli posiadających wierzytelności kwestionowane
przez spadkobiercę – nie zostanie wyczerpany limit odpowiedzialności spadkobiercy, o którym
mowa w art. 1031 § 2 in principio i art. 1032 § 1 k.c. Wydaje się, że narzędziem, które w takim
przypadku mógłby wykorzystać spadkobierca, jest złożenie przedmiotu spornego świadczenia do
depozytu sądowego (art. 467 pkt 3–4 k.c.), które wywołuje skutki tożsame ze spełnieniem
świadczenia (art. 470 k.c.) 3079 . Takie złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego
powinno, przynajmniej prowizorycznie, wyczerpać limit odpowiedzialności spadkobiercy.

24.
W piśmiennictwie i orzecznictwie nie wyklucza się możliwości dochodzenia przez spadkobiercę
zwrotu świadczenia od wierzyciela, który otrzymał spłatę wprawdzie należnego mu długu, ale
wykraczającą poza to, co zgodnie z regułami należytego zaspokajania długów spadkowych
powinien wierzyciel uzyskać. Podstawą roszczenia spadkobiercy miałyby być przepisy o
nienależnym świadczeniu (art. 410 k.c.) 3080 , a miałoby to dotyczyć także przypadku, gdy
świadczenie zostało spełnione przymusowo na drodze sądowego postępowania
egzekucyjnego 3081 . Wypowiedzi te trudno jednak pogodzić ze stanowiskiem, zgodnie z którym
mimo przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza, dług istnieje (w pierwotnej wysokości), a
jedynie odpowiedzialność spadkobiercy (choćby wszystkich spadkobierców) jest ograniczona 3082 .
Przede wszystkim jednak wydaje się, że na tle komentowanego tu art. 1032 k.c. spełnienie
świadczenia dokonanego przez spadkobiercę na zaspokojenie długu spadkowego powinno być
oceniane „zerojedynkowo”; albo spadkobierca, spełniając świadczenie, wyczerpuje (częściowo lub
całkowicie) wynikający z dobrodziejstwa inwentarza limit odpowiedzialności (§ 1), albo mimo
spełnionego świadczenia odpowiada ponad ten limit (§ 2). W obu przypadkach domaganie się
zwrotu spełnionego (czy też wyegzekwowanego) świadczenia wydaje się
wykluczone 3083 . To samo dotyczy ewentualnych rozliczeń między wierzycielami – tymi,
którzy spłaty nie otrzymali oraz tymi, którzy otrzymali spłatę wyższą, niż by się im należała w razie
„należytego” zaspokajania wierzycieli w rozumieniu art. 1032 § 2 k.c. 3084

25.
W okolicznościach ograniczonej odpowiedzialności za długi spadkowe, gdy wartość stanu
czynnego spadku nie pozwala na zaspokojenie wszystkich wierzycieli, a świadczenie należne
konkretnemu wierzycielowi ma z natury charakter niepodzielny (np. zobowiązanie do
przeniesienia własności nieruchomości), należy zastosować per analogiam art. 1006 k.c., tj.
wierzyciel może domagać się spełnienia świadczenia, uiszczając odpowiednią sumę pieniężną,
która zostanie przeznaczona na „należytą” spłatę innych wierzycieli 3085 .

IV.Odpowiedzialność spadkobiercy, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza,

ponad limit wyznaczony przez wartość stanu czynnego spadku
26.
Komentowany tu art. 1032 k.c. uzależnia to, czy spadkobierca odpowiada w granicach limitu
wyznaczonego przez wartość stanu czynnego spadku (§ 1), czy też odpowiada ponad ten limit (§
2), od subiektywnego kryterium działania z „należytą starannością”. W tym zakresie, jak wiele
innych przepisów księgi czwartej k.c., w tym tytułu VII („Odpowiedzialność za długi spadkowe”),
komentowany przepis przyjmuje perspektywę konkretnego spadkobiercy, który w ten czy inny
sposób zaspokaja długi spadkowe. Tym sposobem art. 1032 k.c. (pozornie) wydaje się
indywidualizować odpowiedzialność każdego ze spadkobierców, wprowadzając różny zakres
odpowiedzialności poszczególnych spadkobierców 3086 . Jak czytamy w § 2 komentowanego
przepisu, „spadkobierca, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza i spłacając niektóre
długi spadkowe, wiedział lub przy dołożeniu należytej staranności mógł się dowiedzieć o istnieniu
innych długów spadkowych, ponosi odpowiedzialność za te długi ponad wartość stanu czynnego
spadku, jednakże tylko do takiej wysokości, w jakiej byłby obowiązany je zaspokoić, gdyby spłacał
należycie wszystkie długi spadkowe”.

27.
Biorąc jednak pod uwagę, że limit odpowiedzialności jest wspólny dla wszystkich
spadkobierców, jego indywidualizacja jest tylko pozorna. W istocie bowiem z perspektywy
konkretnego spadkobiercy należy po prostu przyjąć, że chodzi o to, czy spadkobierca,
zaspokajając określonego wierzyciela, wyczerpuje (wspólny) limit odpowiedzialności czy też działa
„na własny rachunek”. Spłata dokonana w okolicznościach, o których mowa w art. 1032 §
1 k.c., wyczerpuje limit odpowiedzialności wynikający z art. 1031 § 2 in principio k.c., co
może oznaczać, że długi spadkowe, o których spadkobierca nie wiedział ani wiedzieć nie
powinien, w ogóle nie zostaną zaspokojone lub będą podlegać redukcji 3087 (większej, niż gdyby
dany spadkobierca o nich wiedział lub wiedzieć powinien). Z kolei spłata dokonana w
okolicznościach, o których mowa w art. 1032 § 2 k.c., po prostu nie wyczerpuje
limitu odpowiedzialności wynikającego z art. 1031 § 2 in principio k.c., a ponadto nie powinna
uzasadniać prawa domagania się zwrotu od pozostałych spadkobierców na podstawie art. 1034 §
1 zd. 2 k.c., choćby spełnienie świadczenia miało miejsce w okresie, gdy spadkobiercy byli
związani węzłem solidarności.

28.
„Sankcja” wynikająca z art. 1032 § 2 in principio k.c. dotyczy także gminy i Skarbu Państwa 3088 .
Przy wprowadzaniu regulacji nakładającej na spadkobiercę obowiązek dochowania należytej
staranności przy ustalaniu stanu biernego spadku, z określoną wyżej sankcją, zdecydowano
się natomiast szczególnie chronić podmioty, wobec których według wcześniej obowiązującego
stanu prawnego nie obowiązywała fikcja prostego przyjęcia spadku (spadkobierców
niemających pełnej zdolności do czynności prawnych oraz spadkobierców, co do których
istnieje podstawa do ich ubezwłasnowolnienia 3089 ). „Zaostrzona odpowiedzialność” ma nie
dotyczyć takich osób, choćby można im było przypisać „złą wiarę” (art. 1032 § 2 zd. 2 k.c.).
Regulacja ta nie jest wolna od kontrowersji 3090 , a wobec subiektywnego (odnoszonego do
konkretnej osoby, przy uwzględnieniu wieku, stanu umysłu i innych ułomności) rozumienia
kryterium zachowania należytej staranności, można uznać ją za zbędną 3091 . Nie jest w
szczególności jasne, według jakiej chwili należy brać pod uwagę przesłankę braku pełnej
zdolności do czynności prawnych lub istnienia przesłanek do ubezwłasnowolnienia 3092 . Jak się
wydaje, należy przyjąć, że chodzi o chwilę, w której dochodzi do spłaty konkretnego długu
spadkowego 3093 .

29.
Przede wszystkim oba paragrafy komentowanego artykułu regulują konsekwencje należytego i
nienależytego zaspokajania wierzycieli i w tym zakresie są względem siebie komplementarne. W
istocie regulują one sytuację, gdy określony wierzyciel otrzymał świadczenie w wysokości wyższej
niż powinien był otrzymać, a jak wyżej wskazano, ocena takiej sytuacji powinna być
„zerojedynkowa”. W przypadku subiektywnie należytego zaspokojenia wierzycieli (tj. gdy
spadkobierca nie wiedział o wszystkich długach i nie dokonał redukcji lub dokonał redukcji
niewystarczającej), po prostu zmniejsza się limit odpowiedzialności (art. 1032 § 1 k.c.). W
przypadku nienależytego zaspokajania wierzycieli limit ten się nie zmniejsza, a dalszych
wierzycieli należy zaspokoić w tej wysokości, w której powinni byli zostać zaspokojeni (art. 1032 §
2 in principio k.c.). Gdyby zatem nie dało się przypisać spadkobiercy dobrej wiary, limit, mimo
dokonanej spłaty, nie zmniejsza się, niezależnie od kwalifikacji personalnych spadkobiercy, o
których mowa w art. 1032 § 2 zd. 2 k.c., co powinno implikować odpowiedzialność ponad ten limit
(art. 1032 § 2 zd. 2 k.c.). Tymczasem art. 1032 § 2 zd. 2 k.c. wprowadza odstępstwo od reguły
wynikającej z art. 1032 § 2 in principio k.c., nie wprowadzając odstępstw od reguły wynikającej
z art. 1032 § 1 k.c.

30.
Mimo nie do końca przemyślanej, a w konsekwencji niejasnej regulacji art. 1032 § 2 zd. 2 k.c.,
należy przyjąć, że:

–
także spadkobierca niemający pełnej zdolności do czynności prawnych oraz spadkobierca, co do
którego istnieje podstawa do jego ubezwłasnowolnienia, ewentualnie przedstawiciel ustawowy
takiego spadkobiercy, ma obowiązek dochowania należytej staranności przy ustalaniu stanu
biernego spadku oraz obowiązek należytego zaspokajania długów spadkowych 3094 ;
–
spłata dokonana przez spadkobiercę (ewentualnie w imieniu spadkobiercy) niemającego pełnej
zdolności do czynności prawnych oraz spadkobiercę, co do którego istnieje podstawa do jego
ubezwłasnowolnienia, zmniejsza limit odpowiedzialności (wspólny dla wszystkich
spadkobierców) 3095 bez względu na to, czy da się takiej osobie przypisać działanie w złej wierze w
rozumieniu art. 1032 § 2 k.c. zd. 1;
–
jeśli da się przypisać spadkobiercy działanie bez zachowania należytej staranności 3096 , w grę
wchodzi odpowiedzialność odszkodowawcza spadkobiercy lub przedstawiciela ustawowego
wobec wierzycieli spadku na podstawie art. 415 k.c. 2

ORZECZENIA
Przepis art. 1032 k.c. kreuje odpowiedzialność spadkobiercy, który przyjął spadek z dobrodziejstwem
inwentarza, jeśli ten spłaci tylko niektóre długi spadkowe, gdyż mimo dochowania należytej staranności nie
wiedział o istnieniu innych długów (art. 1032 § 1 k.c.) oraz bardziej rygorystyczną odpowiedzialność w
przypadku, gdy spadkobierca spłacił niektóre długi spadkowe mimo, że wiedział lub przy dochowaniu
należytej staranności mógł się dowiedzieć o istnieniu innych długów (art. 1032 § 2 k.c.). Przepisy te nie
stanowią podstawy do uwzględnienia powództwa w oparciu o przepis art. 840 § 1 pkt 1 i 2 k.p.c. - I ACa
1058/17, Przepisy art. 1032 k.c. jako podstawa do uwzględnienia powództwa opozycyjnego. - Wyrok
Sądu Apelacyjnego w Katowicach
Ustawodawca, normując zasady kolejności zaspokajania wierzycieli, w obydwu regulacjach przyjął zasadę
uprzywilejowania i proporcjonalności, której istota polega na tym, że należności podlegające zaspokojeniu z
sumy uzyskanej z egzekucji podzielone są na określone kategorie według ustalonej kolejności zaspokajania,
natomiast w ramach danej kategorii należności zaspokajane są według zasady proporcjonalności, z
wyjątkiem należności umieszczonych w kategoriach czwartej i piątej, w których obowiązuje zasada
pierwszeństwa. -
I FSK 889/15, Zasada uprzywilejowania wierzycieli. - Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego

Przepis art. 1032 § 2 k.c. ma zastosowanie w takiej sytuacji, kiedy to spadkobierca samodzielnie i arbitralnie
decyduje o tym, które długi spadkowe zaspokaja, a swoim działaniem krzywdzi pozostałych wierzycieli. Nie
jest zaś samodzielnym działaniem spadkobiercy zaspokojenie wierzyciela przez spadkobiercę w toku
prowadzonego przeciwko niemu egzekucji. Jeżeli w toku prowadzonej egzekucji spadkobierca poinformuje
komornika, a tym samym wierzyciela, których wszczął egzekucję o istnieniu innych wierzycieli i długów
spadkowych, a mimo to egzekucja przeciwko niemu jest dalej prowadzona tylko przez tego wierzyciela, to
spadkobierca nie powinien ponosić odpowiedzialności za długi, jeżeli w toku tej egzekucji wyegzekwowano
kwotę wyczerpującą swoją wysokością odpowiedzialność tegoż spadkobiercy. Prowadzenie w takiej sytuacji
przez wierzyciela i komornika egzekucji zaspokającej tylko jednego wierzyciela nie może obciążać
spadkobiercy. - III AUa 211/16, Zakres zastosowania art. 1032 § 2 k.c. - Wyrok Sądu Apelacyjnego w
Białymstoku

1. Dla sądu zmierzającego do wydania postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku kwestia, czy zostały
złożone oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku ma znaczenie tylko o tyle, o ile warunkuje
ustalenie, czy doszło do definitywnego nabycia spadku. Do czasu złożenia tych oświadczeń lub upływu
terminu do ich złożenia, nabycie spadku - chociaż ex lege - nie jest ostateczne (art. 1026 k.c.).
2. Zagadnienie nabycia spadku z dobrodziejstwem inwentarza nie ma żadnego znaczenia dla samego
stwierdzenia nabycia spadku i określenia zakresu dziedziczenia przez poszczególnych spadkobierców. Nie
stanowi także w tym postępowaniu kwestii prejudycjalnej.
3. W sytuacji gdy między wierzycielami dłużnika-spadkodawcy a jego spadkobiercami dojdzie do sporu o
wierzytelność, którą spadkobiercy dłużnika mieliby zaspokoić, to w postępowaniu zmierzającym do
rozstrzygnięcia tego sporu okoliczności dotyczące złożenia oświadczenia o przyjęciu spadku z
dobrodziejstwem inwentarza współkształtują podstawę faktyczną rozpoznawanej sprawy, pod warunkiem
jednak, że zostaną powołane i ustalone przez sąd. Jeżeli wierzyciel spadkodawcy dochodzi od jego
spadkobierców wykonania zobowiązania zaciągniętego przez spadkodawcę, to spadkobierca w ramach
podstawy faktycznej istotnej dla rozstrzygnięcia sprawy winien ujawnić okoliczności świadczące o

2
Fras Mariusz (red.), Habdas Magdalena (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Tom VI. Spadki (art. 922-1087)
ograniczeniu jego odpowiedzialności za długi spadkowe do wartości masy czynnej spadku, bowiem przepisy
określające konsekwencje oświadczenia o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza stosowane są w
relacji wierzyciel spadkodawcy i jego spadkobierca w tym postępowaniu, w którym ma być przesądzona
kwestia istnienia konkretnego zobowiązania i odpowiedzialności za nie.
4. Orzeczenie sądowe wydane w sporze pomiędzy wierzycielem spadkodawcy i jego spadkobiercami, o ile
uwzględnia powództwo, to staje się tytułem egzekucyjnym pozwalającym wierzycielowi na prowadzenie
egzekucji w celu przymusowego ściągnięcia zasądzonej wierzytelności z majątków spadkobierców z
ograniczeniem ich odpowiedzialności do wartości masy czynnej spadku lub bez takiego ograniczenia, gdyby
nie zostało na rzecz spadkobiercy zastrzeżone, na przykład z uwagi na ujawnienie się w toku postępowania
okoliczności, o których mowa w art. 1031 § 2 zd. 2 i art. 1032 § 2 k.c.
5. Złożenie oświadczenia o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza przez spadkobierców dłużnika
może mieć miejsce już po wydaniu orzeczenia przesądzającego kwestię odpowiedzialności dłużnika za
konkretne zobowiązanie. W takim przypadku spadkobiercy dłużnika w postępowaniu klauzulowym, na
podstawie art. 792 k.p.c., mogą uzyskać orzeczenie stwierdzające ograniczenie ich odpowiedzialności za
zobowiązanie.
6. Zastrzeżenie pozwanemu w wyroku prawa do powoływania się w toku postępowania egzekucyjnego na
ograniczenie odpowiedzialności (art. 319 k.p.c.) nie może stanowić podstawy powództwa opozycyjnego z art.
840 § 1 pkt 2 k.p.c. Natomiast dłużnik może w toku postępowania egzekucyjnego powołać się na istniejące
ograniczenia jego odpowiedzialności prowadzące do umorzenia postępowania (art. 837 i art. 825 pkt 3 in
fine k.p.c.).
7. Powoływanie się przez dłużnika w postępowaniu egzekucyjnym na ograniczenie odpowiedzialności w
warunkach określonych w art. 837 k.p.c. jest możliwe tylko wtedy, gdy w tytule wykonawczym zostało dla
niego zastrzeżone stosowne uprawnienie. Jeśli w tytule wykonawczym dla dłużnika nie zastrzeżono takiego
uprawnienia, to w toku postępowania egzekucyjnego dłużnik nie może - z powołaniem się na wyczerpanie
granic jego odpowiedzialności za egzekwowane zobowiązanie - żądać umorzenia egzekucji na podstawie art.
825 pkt 3 in fine i art. 837 k.p.c.
8.Może się zdarzyć, że kwestia wyczerpania się granic odpowiedzialności dłużnika za konkretne
zobowiązanie do wysokości masy czynnej spadku w związku ze sporządzeniem spisu inwentarza i
powołaniem się przez wierzycieli na okoliczności, o jakich mowa art. 1031 § 2 zd. 2 k.c. i art. 1032 § 2 k.c.
będzie wymagała rozstrzygnięcia w postępowaniu procesowym, nie zaś przez organ egzekucyjny. Powołanie
się w takim postępowaniu przez dłużnika na to, że jego odpowiedzialność za zobowiązanie jest ograniczona
jest jednak możliwe tylko wtedy, gdy uprawnienie takie zastrzeżone zostało na jego rzecz w tytule
wykonawczym. Na drodze powództwa opozycyjnego nie można bowiem uzyskać zmiany brzmienia tytułu
wykonawczego wydanego przeciwko dłużnikowi i to z powołaniem się na okoliczności, które powstały zanim
jeszcze doszło do wydania tytułu wykonawczego. - I CSK 439/10 - Wyrok Sądu Najwyższego
TEZA 2 | aktualna
Złożone w sądzie spadku wykazy inwentarza ilustrują wiedzę spadkobiercy o długach spadkowych, która
podlega ocenie w świetle art. 1032 § 2 k.c. Porównanie długów spadkowych ujętych w innych wykazach
złożonych w chwili zaspokajania długów spadkowych z długami uwzględnionymi przy spłatach stanowić
będzie przesłankę ustalenia, czy dłużnik zaspokajał wierzycieli działając w dobrej czy złej wierze.
TEZA 3 | aktualna
Aktualnie przesłanką zastosowania przewidzianej w przepisie [art. 1032 § 2 k.c.] sankcji w postaci
podwyższenia granicy odpowiedzialności jest pominięcie przy spłacie także długów, o których spadkobierca
przy dołożeniu należytej staranności mógł się dowiedzieć. Sankcja ta, zgodnie z ostatnim zdaniem art. 1032
§ 2 k.c., nie dotyczy jednak spadkobierców będących osobami fizycznymi, niemającymi pełnej zdolności do
czynności prawnych oraz takich, co do których istnieje podstawa do ubezwłasnowolnienia.
TEZA 4 | aktualna
Obowiązek należytego zaspokajania długów spadkowych należy odnieść zarówno do wiedzy spadkobiercy o
długach spadkowych, kategorii spłacanych długów spadkowych, jak i ich wysokości. W świetle art. 1031 3 § 1 i
2 w zw.z art. 1032 § 2 k.c. spadkobierca ponoszący ograniczoną odpowiedzialność postępuje nienależycie,
jeżeli pomija wierzycieli ujętych w rzetelnie sporządzonych wykazach bądź spisie inwentarza, zaspokaja
wybranych wierzycieli w dowolnej wysokości bądź faworyzuje niektórych z wierzycieli z pokrzywdzeniem
innych. Dłużnik spadkowy powinien działać z poszanowaniem interesów wszystkich znanych mu wierzycieli.
TEZA 5 | aktualna
Pominięcie długu w wykazie/spisie, wynikające chociażby z niedbalstwa spadkobiercy, wiąże się z sankcją
przewidzianą w art. 1032 § 2 k.c. Jeżeli jednak pomimo dochowania przez spadkobiercę należytej
staranności o istnieniu długu nie wiedział, odpowiada za niego według dyspozycji art. 1032 § 1 k.c. wyłącznie
do granicy wartości stanu czynnego spadku, w zakresie pozostałym po spłacie innych długów spadkowych.
TEZA 6 | aktualna
Sankcja przewidziana w art. 1032 § 2 k.c. ma zastosowanie, gdy spadkobierca arbitralnie i selektywnie
zaspokaja wybranych wierzycieli spadkowych z pominięciem bądź pokrzywdzeniem innych. Odmiennie
ocenić należy sytuację, gdy zaspokojenie wybranego wierzyciela nastąpiło w drodze egzekucji. Przysługujący
dłużnikowi spadkowemu zarzut ograniczenia odpowiedzialności z powodu istnienia wierzytelności
korzystających z pierwszeństwa przed wierzytelnością egzekwowaną nie wywoła w praktyce skutku w toku
prowadzonej przeciw dłużnikowi spadkowemu egzekucji. Okoliczność ta, w świetle przepisów o
postępowaniu egzekucyjnym, nie stanowi bowiem podstawy zawieszenia postępowania. 3

Art. 1032. Częściowa spłata przez spadkobiercę długów spadkodawcy

Dz.U.2020.0.1740 t.j. - Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny
§ 1. Spadkobierca, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza i spłacił niektóre długi spadkowe, a
nie wiedział i przy dołożeniu należytej staranności nie mógł się dowiedzieć o istnieniu innych długów
spadkowych, ponosi odpowiedzialność za niespłacone długi spadkowe tylko do wysokości różnicy między
wartością stanu czynnego spadku a wartością świadczeń spełnionych na zaspokojenie długów spadkowych,
które spłacił.
§ 2. Spadkobierca, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza i spłacając niektóre długi spadkowe,
wiedział lub przy dołożeniu należytej staranności mógł się dowiedzieć o istnieniu innych długów
spadkowych, ponosi odpowiedzialność za te długi ponad wartość stanu czynnego spadku, jednakże tylko do
takiej wysokości, w jakiej byłby obowiązany je zaspokoić, gdyby spłacał należycie wszystkie długi spadkowe.
Nie dotyczy to spadkobiercy niemającego pełnej zdolności do czynności prawnych oraz spadkobiercy, co do
którego istnieje podstawa do jego ubezwłasnowolnienia.

Przepis art. 1032 § 2 k.c. ma zastosowanie w takiej sytuacji, kiedy to spadkobierca

samodzielnie i arbitralnie decyduje o tym, które długi spadkowe zaspokaja, a
swoim działaniem krzywdzi pozostałych wierzycieli. Nie jest zaś samodzielnym
działaniem spadkobiercy zaspokojenie wierzyciela przez spadkobiercę w toku
prowadzonego przeciwko niemu egzekucji. Jeżeli w toku prowadzonej egzekucji
spadkobierca poinformuje komornika, a tym samym wierzyciela, których wszczął
egzekucję o istnieniu innych wierzycieli i długów spadkowych, a mimo to
egzekucja przeciwko niemu jest dalej prowadzona tylko przez tego wierzyciela, to
spadkobierca nie powinien ponosić odpowiedzialności za długi, jeżeli w toku tej
egzekucji wyegzekwowano kwotę wyczerpującą swoją wysokością
odpowiedzialność tegoż spadkobiercy. Prowadzenie w takiej sytuacji przez
wierzyciela i komornika egzekucji zaspokającej tylko jednego wierzyciela nie
może obciążać spadkobiercy. - Wyrok SA w Białymstoku z 7.09.2016 r., III AUa
211/16, LEX nr 2122988.

Korzystając z określonej w art. 76 i 76b ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. -

Ordynacja podatkowa (Dz.U. z 2012 r. poz. 749 ze zm.) instytucji zaliczenia
nadpłaty (zwrotu) podatku przysługującej podatnikowi - spadkobiercy na poczet
3
Macierzyńska-Franaszczyk Elwira, Porządek zaspokajania długów spadkowych Rejent 2017/9/102-123 -
Artyku
zaległości podatkowej spadkodawcy, organ podatkowy - gdy stan czynny spadku
nie wystarcza na pokrycie wszystkich wierzytelności spadkowych - nie może
zaspokoić się w sposób bardziej korzystny, z pokrzywdzeniem wierzycieli
uprzywilejowanych, niż miałoby to miejsce w ramach postępowania
egzekucyjnego i określonych w nim zasad kolejności zaspokajania wierzycieli (art.
1025 i 1026 Kodeksu postępowania cywilnego lub art. 115 ustawy z dnia 17
czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, Dz.U. z 2014 r.
poz. 1619 ze zm.) - Wyrok NSA z 24.02.2017 r., I FSK 889/15, ONSAiWSA 2018, nr 6,
poz. 98.