Konstytucyjna zasada równego dostępu do świadczeń opieki zdrowotnej – art. 68 ust.

2
Konstytucji RP

Ochrona ludzkiego życia i zdrowia jest jednym z niezbywalnych i nienaruszalnych praw

każdego człowieka i obywatela danego kraju. Każde państwo wprowadza swój system ochrona życia

tych dóbr, aby w pełni zagwarantować ochronę życia każdego obywatela. Polska również dysponuje

własnym system ochrona zdrowia, które dodatkowo zintegrowany jest z unijnym system ochrony

życia i zdrowia.

Nadrzędną jednak kwestię, która odnosi się do całego systemu ochrony zdrowia jest zasada

zawarta w art. 68 ust. 2 Konstytucji Rzeczpospolitej 1, to jest zasada równego dostępu do świadczeń

opieki zdrowotnej. Przedmiotem art. 68 KRP nie jest zdrowie, a wyłącznie jego ochrona. Warto w tym

miejscu na sam początek przytoczyć definicję zdrowia ustanowioną w Ałma-Acie w 1978 roku –

„stan zupełnej pomyślności fizycznej, psychicznej i społecznej, który pozwala ludziom prowadzić

socjalnie i ekonomicznie produktywne życie2”. Polska Konstytucja nie wprowadza również definicji

ochrony zdrowia, można zatem przyjąć, że przez ochronę zdrowia rozumie się różne zadania władz

publicznych dotyczące zarówno zapewnienia opieki zdrowotnej, jak i promocji zdrowego trybu życia

poprzez działania związane z zapobieganiem chorobom i eliminowania zagrożeń dla zdrowia, a także

z osiąganiem optymalnego stanu zdrowia 3.Przepis art. 68 ust. 1 KRP statuuje podmiotowe prawo do

ochrony zdrowia, jest to prawo socjalne. To władze państwowo mają obowiązek chronić i zapewnić

realizację tego prawa. Norma zawarta w tym artykule adresowana jest do władzy publicznej – do

władzy prawodawczej. Norma ta formułuje obowiązek utworzenia operatywnego systemu ochrony

zdrowia.

Pomimo, że z art. 68 nie wynika bezpośrednio roszczenie o jakiekolwiek roszczenie, to wynika z

niego roszczenie o zapewnienie realizacji istoty tego prawa. Natomiast art. 68 ust. 1 KRP określa

prawo podmiotowe, to prawo ma charakter gwarancyjny. Zapewnia obywatelom równy dostęp do

świadczeń opieki zdrowotnej, które są finansowane ze środków publicznych. Prawa te jednak nie mają

charakteru absolutnego i mogą być ograniczone na zasadach określonych w art. 31 ust.3 KRP.

Zaczynając dalsze rozważania na temat tego artykułu, należy w pierwszej kolejności wskazać k to jest
1
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.).
2
Przegląd Prawa Konstytucyjnego Nr 3 (15)/2013 Monika Urbaniak, „Konstytucyjna zasada równego dostępu
do świadczeń opieki zdrowotnej a jej ustawowa realizacja w prawie polskim. Wybrane problemy”
3
Przegląd Prawa Konstytucyjnego Nr 3 (15)/2013 Monika Urbaniak, „Konstytucyjna zasada równego dostępu
do świadczeń opieki zdrowotnej a jej ustawowa realizacja w prawie polskim. Wybrane problemy”

1
 Konstytucyjna zasada równego dostępu do świadczeń opieki zdrowotnej – art. 68 ust. 2
Konstytucji RP

beneficjatem a kto jest podmiotem zobowiązanym. Jak wskazano już wyżej, beneficjentem ochrony

zdrowia jest każdy, bez względu na posiadane obywatelstwo oraz czy jest osobą ubezpieczoną.

Jednakże Konstytucja gwarantuje tylko obywatelom równy dostęp do świadczeń opieki zdrowotnej

finansowanych ze środków publicznych. To prawo przysługuje wszystkim obywatelom, niezależnie

od tego jaka jest ich sytuacja materialna. W doktrynie wskazuje się, że zgodnie z treścią art. 68 ust. 1

KRP sytuacja materialna obywatela nie może być warunkiem do całkowitego formalnego lub

faktycznego wykluczenia najbiedniejszych lub nieubezpieczonych z kręgu obywateli, którzy są

uprawnieni do równego dostępu do świadczeń opieki zdrowotnej 4. Prawo podmiotowe, wyrażone w

art. 68 ust 2 KRP zostałoby naruszone w sytuacji, gdy ustawowe warunki dostępu do świadczeń opieki

zdrowotnej byłyby określone w sposób umożliwiający instytucjom, które należą do służby zdrowia, za

dużą swobodę lub uznaniowość w przyznawaniu poszczególnym obywatelom konkretnych świadczeń.

Z kolei podmiotami zobowiązanymi są władze publiczne, zarówno na szczeblu centralnym jak i

lokalnym. Można uznać, że na organy władzy publicznej będą składać się zarówno organy

konstytucyjne, w tym też organy samorządu terytorialnego. Obowiązki które są nałożone na władzę

można sklasyfikować na obowiązki pozytywne (podjęcie pewnego działania, które na celu

umożliwienie korzystania z uprawnienia) i negatywne (brak działania ze strony państwa –

powstrzymanie się od ingerencji). Zdecydowanie dostęp do świadczeń zdrowotnych można zaliczyć

jako obowiązek o charakterze pozytywnym 5. Jak wskazuje Piotr Tuleja w komentarzu do art. 68

Konstytucji RP: „Obowiązki w zakresie ochrony zdrowia nie mogą zostać przerzucone przez państwo

na podmioty prywatne, choć te ostatnie mogą zostać włączone w funkcjonowanie systemu ochrony

zdrowia. Prywatna służba zdrowia powinna uzupełniać publiczną służbę zdrowia, a nie zastępować

jej. Powinna ona również pozostawać pod ścisłą kontrolą władz publicznych, do czego są one

zobowiązane w ramach realizacji obowiązku ochrony zdrowia jednostek. 6” Trybunał Konstytucyjny w

swoim wyroku z 7 stycznia 2004 roku (K 14/03) 7 zauważył, że z treści art. 68 ust.2 dla ustawodawcy

4
B. Bosek [w:] Konstytucja RP, red. M. Safjan, L, Bosek, Warszawa 2016, t. 1, komentarz do art. 68
konstytucji,
5
Michał Passon, Internetowy Przegląd Prawniczy, „Równy dostęp do świadczeń opieki
zdrowotnej w ujęciu konstytucyjnym”
6
M. Florczak-Wątor [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, red. P. Tuleja, Warszawa 2019,
art. 68.
7
Wyrok TK z 7.01.2004 r., K 14/03, OTK 2004, nr 1, poz. 1.

2
 Konstytucyjna zasada równego dostępu do świadczeń opieki zdrowotnej – art. 68 ust. 2
Konstytucji RP

wynikają cztery konsekwencje. Po pierwsze ustawodawca powinien stworzyć w ramach systemu

opieki zdrowotnej działający mechanizm gromadzenia środków publicznych jak i ich wydatkowania

na świadczenia zdrowotne. Co ważne mechanizm ten powinien być oparty powszechności i równości.

Obywatele przez ten mechanizm mogą być obciążeni ponoszeniem ciężarów publicznych, przede

wszystkim danin publicznych (np. składki na ubezpieczenie zdrowotne). Dostęp do świadczeń

zdrowotnych finansowanych ze środków publicznych powinien być dla wszystkich obywateli

rzeczywisty, a nie tylko deklarowany przez przepisy prawne. jak wskazywał w swoich wyrokach

Trybunał Konstytucyjny, dostępność nie może być formalna, lecz powinna być rzeczywista, dlatego

ponieważ stanowi ona pewną gwarancję równego dostępu do świadczeń zdrowotnych. Oznacza to że

nie może ona mieć charakteru jedynie deklaratywnego, ale musi być wiążąca i powinni z niej wynikać

określone uprawnienia możliwe do zrealizowania – faktyczne uprawnienia. Jak już wspomniano, art.

68 ust. 2 Konstytucji wskazuje, źródło finansowania świadczeń opieki zdrowotnej – są to środki

publiczne, ustawa nie może wskazywać innego niż władza publiczna podmiotu, który

realizowałby prawo obywateli do świadczeń opieki zdrowotnej. Zawarta w art. 68 ust. 2 KRP

zasada równego dostępu do świadczeń zdrowotnych opiera się na gromadzeniu środków dla

wszystkich ubezpieczonych, na powszechności i równości, zebrane środki przeznacza się na osoby

dotknięte ryzkiem ubezpieczeniowym. Równość dostępu do świadczeń zdrowotnych oznacza, że

każdy obywatel niezależnie od jego sytuacji materialnej i zakresu udziału w kreowaniu środków

publicznych ma równy dostęp do tego typu świadczeń. O dostępie do świadczeń zdrowotnych maja

decydować tylko względy medyczne. Równość oznacza, że osoby chore powinny korzystać z

przysługujących im świadczeń zdrowotnych na podstawie potrzeb zdrowotnych, a nie na zasadzie

swoich warunków materialnych. Takie ograniczenie ma charakter techniczny i ma na celu wskazanie

na prawo do danego rodzaju świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych.

Równość w dostępie do świadczeń zdrowotnych stanowi rozwinięcie ogólnej zasady równości

zawartej w art. 32 KRP. Równość w dostępie do świadczeń zdrowotnych stanowi także rozwinięcie

zasady o solidaryzmie społecznym. Gwarancją tej równości są przede wszystkim procedury, które

ustanawiają jednakowe dla wszystkich i tak jak wspomniano już wcześniej niezależnie od sytuacji

3
 Konstytucyjna zasada równego dostępu do świadczeń opieki zdrowotnej – art. 68 ust. 2
Konstytucji RP

materialnej, zasady ubiegania się o udzielenie świadczenia zdrowotnego. Stąd też ustawodawca

powinien precyzyjnie określać warunki udzielania świadczeń. Jak wskazuje J. Trzciński: „Bez

ustawowo sformułowanych, jasnych, precyzyjnych i weryfikowalnych kryteriów dostępności

poszczególnych świadczeń nie da się bowiem zagwarantować „równości”, której wymaga art. 68 ust.

28.” Mimo, że art. 68 ust.2 KRP zapewnia równość w dostępie, nie gwarantuje on jednak powszechnej

dostępności wszystkich znanych i stosowanych zgodnie z aktualnym stanem wiedzy medycznej

świadczeń opieki zdrowotnej. Można powiedzieć nawet, że ten artykuł wprowadza konieczność

ograniczenia tego prawa, odsyłając do ustaw regulujących warunki i zakres udzielania świadczeń

finansowanych ze środków publicznych. Obowiązek zapewnienia opisanego powyżej standardu

dostępności świadczeń finansowanych ze środków publicznych obciąża władze publiczne i w tym

zakresie nie może zostać przerzucony na podmioty prywatne 9. Normy prawne, które określają warunki

jak i zakres udzielania świadczeń zdrowotnych należą to tak zwanej materii ustawowej. Oznacza to, że

upoważnienie egzekutywy do stanowienia prawa w tej kwestii w drodze rozporządzeń, powinno

nastąpić tylko wtedy, kiedy jest to niezbędne – np. w sytuacji gdy dana materia charakteryzuje się

małą stabilnością lub wymaga wiedzy fachowej. To w jakim zakresie państwo zapewni realizację

prawa do ochrony zdrowia, zależy od możliwości finansowych danego państwa, a obywatel może

żądać realizacji tylko tych świadczeń, które zostały mu przyznane w drodze ustawy. Jak wskazuje K.

Prokop: „ z Konstytucji wynika, że obowiązek zapewnienia równego dostępu do świadczeń opieki

zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych nie rozciąga się na cudzoziemców, w stosunku

do których może zostać ograniczony, z zastrzeżeniem obowiązku przestrzegania przez Polskę w

tym zakresie norm prawa międzynarodowego10”.

Podsumowując, omawiany przepis, ma charakter prawa socjalnego, co w swoich orzeczeniach

potwierdził Trybunał Konstytucyjny. Przepis ten jest jak już wspomniano wyżej wiążący, a więc nie

ma jedynie charakteru deklaratywnego. Artykuł 68 ust. 2 Konstytucji ma niezwykle doniosłe

8
J. Trzciński, M. Wiącek [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz. Tom II, wyd. II, red. L.
Garlicki, M. Zubik, Warszawa 2016, art. 68
9
M. Florczak-Wątor [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, red. P. Tuleja, Warszawa 2019,
art. 68
10
K. Prokop, Prawo do ochrony zdrowia w świetle art. 68 Konstytucji RP, w: Uwarunkowania prawne, ekonomiczne i
socjologiczne funkcjonowania wybranych systemów ochrony zdrowia, red. T. Mróz, Białystok 2011,

4
 Konstytucyjna zasada równego dostępu do świadczeń opieki zdrowotnej – art. 68 ust. 2
Konstytucji RP

znaczenia nie tylko dla władzy publicznej, ale przede wszystkim dla obywateli, ponieważ stanowi

podstawą gwarancję równego, dostępu do świadczeń opieki zdrowotnej, które są niezwykle istotne dla

każdego człowieka, ponieważ chronią podstawowe dobra jakim jest życie i zdrowie każdego

człowieka.

Agnieszka Rutkowska, V rok SSP, prawo nr albumu 424736