Κεντρικά Ζητήματα

Κοινωνιολογικής Θεωρίας και

Κοινωνικής Έρευνας Ι

2 ο και 3 ο μάθημα: Το
αντικείμενο και η εξέλιξη της
Κοινωνιολογίας

Πέμπτη 12 & 19 Οκτωβρίου

2023
 Η κοινωνιολογική
προσέγγιση

Αναπτύσσοντας Η εξέλιξη της

κοινωνιολογική
συνείδηση κοινωνιολογίας

Βασικές θεωρητικές
παραδόσεις/προσεγγίσεις
 • Επιστημονική μελέτη των
κοινωνικών διαντιδράσεων (ή
αλληλεπιδράσεων) και της
κοινωνικής οργάνωσης
• Σχολαστική και συστηματική
• Βασική ή εφαρμοσμένη έρευνα
Τι είναι η • Διαμορφώνει σε ένα βαθμό την
δημόσια ατζέντα σε θέματα
Κοινωνιολογία; κοινωνικής πολιτικής, π.χ.
εκπαίδευση, υγεία, εργασία
• Ισχυρό επιστημονικό εργαλείο
• Ο P. Bourdieu για το «τι είναι η
Κοινωνιολογία και σε τι
εξυπηρετεί;»
https://vimeo.com/92709274?login=true#
 Μας καλεί να κοιτάξουμε πέρα από
όσα θεωρούμε δεδομένα για την
κοινωνική μας ζωή και να τα
εξετάσουμε με νέους, δημιουργικούς
τρόπους

Η
κοινωνιολογική
προσέγγιση Κοινωνιολογική φαντασία: ικανότητα
να βλέπουμε τις ατομικές μας
εμπειρίες, τις προσωπικές δυσκολίες
και τα επιτεύγματά μας εν μέρει ως
αντανάκλαση των κοινωνικών
διευθετήσεων του τόπου και της
εποχής μας (C. Wright Mills)
 Μικροκοινωνιολογία:
λεπτομερής μελέτη της
καθημερινής ζωής των
ατόμων

Επίπεδα Μακροκοινωνιολογία:
μεγάλης κλίμακας και
ανάλυσης μακροπρόθεσμες κοινωνικές
διαδικασίες οργανισμών,
θεσμών και ευρύτερων
κοινωνικών διευθετήσεων
Το μικροκοινωνιολογικό και το
μακροκοινωνιολογικό επίπεδο δεν
είναι ανεξάρτητα το ένα από το
άλλο!
 Αύγουστος Κοντ
Καρλ Μαρξ
Εμίλ Ντυρκέμ
Η εξέλιξη της
κοινωνιολογίας Μαξ Βέμπερ
Χαριέτ Μαρτινό
Χέρμπερτ Σπένσερ
Ο γεννήτορας
Αύγουστος Κοντ (Auguste Comte, 1798 –
1857)
• Θεωρείται ο πατέρας της κοινωνιολογίας
• Τρία στάδια κατανόησης του κόσμου:
θεολογικό, μεταφυσικό, θετικό
• Συστηματική παρατήρηση
• Πείραμα
• Συγκριτική ιστορική ανάλυση
• Κοινωνική στατική: δομή, σταθερότητα
και κοινωνική οργάνωση
• Κοινωνική δυναμική: Θεσμική εξέλιξη
και κοινωνική μεταβολή
Θεμελιωτής πατέρας 1
Καρλ Μαρξ (Karl Marx, 1818-1883)
• Πάλη των τάξεων: η κοινωνία χωρίζεται
ανάμεσα σε αυτούς που κατέχουν και σε
αυτούς που δεν κατέχουν τα μέσα
παραγωγής
• Διαλεκτικός υλισμός: ιστορική εξέλιξη
καθορίζεται από τη σύγκρουση των
δυνάμεων της κοινωνίας που έχουν
αντίθετα συμφέροντα και από τη
συνακόλουθη δημιουργία νέων, πιο
αναπτυγμένων δομών
• Οικονομικός ντετερμινισμός
Θεμελιωτής πατέρας 2
Εμίλ Ντιρκέμ (Émile Durkheim, 1858-1916)
• Κοινωνική ολοκλήρωση: πυκνότητα των
κοινωνικών σχέσεων που αναπτύσσονται στο
εσωτερικό μιας ομάδας ανθρώπων
• The Division of Labor in Society (Ο
καταμερισμός της εργασίας στην κοινωνία)
(1893/1964)
• Μηχανική έναντι οργανικής αλληλεγγύης
• Κοινωνικά γεγονότα: πτυχές της
κοινωνικής ζωής οι οποίες δεν μπορούν να
ερμηνευθούν σε επίπεδο ατόμου
• Υλικά και άυλα κοινωνικά γεγονότα
• Suicide (1897)
Θεμελιωτής πατέρας 3
Μαξ Βέμπερ (Max Weber, 1864-1920)
• Εισήγαγε έννοιες όπως η κοινωνική
δράση, η γραφειοκρατία, η
προτεσταντική ηθική και το χάρισμα
• Verstehen: μελέτη/ερμηνεία της
ανθρώπινης υποκειμενικότητας
• Ιδεότυπος: τα θεμελιώδη
χαρακτηριστικά του υπό μελέτη
αντικειμένου, αγνοώντας τις μικρές
διαφορές
• Σημασία της «αξιολογικά ελεύθερης
κοινωνιολογίας»
Η παραμελημένη μητέρα
Χάριετ Μαρτινό (Harriet Martineau,
1802-1876)
• How to Observe Manners and Morals (1838)
• Συγκριτική μελέτη συστημάτων
κοινωνικής διαστρωμάτωσης της
Ευρώπης και των Ηνωμένων Πολιτειών
• Ανέδειξε ομοιότητες της θέσης των
γυναικών στις δυτικές κοινωνίες με τη
θέση των δούλων στις ΗΠΑ
• Οι συμβολές της στην κοινωνιολογία
περιθωριοποιήθηκαν από το
ανδροκρατούμενο κατεστημένο της
επιστήμης
Ο βιο-κοινωνιολόγος
Χέρμπερτ Σπένσερ (Herbert Spencer, 1820-
1903)
• Παρομοίαζε την κοινωνία με βιολογικό
οργανισμό και την περιέγραφε ως σύστημα
• Κοινωνικός Δαρβινισμός
• Θεωρούσε ότι οι στατικοί κοινωνικοί θεσμοί
είναι τα «όργανα» της κοινωνίας
• Οι ιδέες του χρησιμοποιήθηκαν ευρέως
στην Αγγλία και στις Ηνωμένες Πολιτείες ως
πηγή νομιμοποίησης του άκρατου
καπιταλισμού
 Λειτουργισμός

Βασικές θεωρητικές Θεωρία των

παραδόσεις/
προσεγγίσεις συγκρούσεων
Κοινωνική
διαντίδραση
Θεωρητικές προσεγγίσεις
Θεωρητική προσέγγιση είναι το σύνολο υποθέσεων, αλληλοσυνδεόμενων εννοιών και
θέσεων για το πώς σχετίζονται μεταξύ τους τα διάφορα κοινωνικά φαινόμενα.
Ο καθένας από τους κλασικούς θεμελιωτές της Κοινωνιολογίας υιοθέτησε διαφορετική
προσέγγιση στις μελέτες του:
• Ο Ντυρκέμ έδωσε έμφαση στον καταναγκαστικό χαρακτήρα των κοινωνικών δυνάμεων
όσον αφορά στη δημιουργία κοινών αξιών και συναίνεσης (κοινωνική συνοχή).
• Ο Μαρξ διαπίστωσε τη δύναμη των κοινωνικών δομών, αλλά υποστήριξε ότι η ανισότητα
και η σύγκρουση είναι φαινόμενα που εκδηλώνονται σε όλες τις κοινωνίες.
• Ο Βέμπερ επικεντρώθηκε στο σημαντικό ρόλο που παίζει η κοινωνική ζωή και οι
κοινωνικές δράσεις των ατόμων.
Αυτές οι διαφοροποιήσεις εξελίχθηκαν σε τρεις βασικές γενικές κοινωνιολογικές
παραδόσεις:
• Στον λειτουργισμό (Ντυρκέμ)
• Στη θεωρία των συγκρούσεων (Μαρξ)
• Στην κοινωνική δράση ή διαντιδραστικές προσεγγίσεις (Βέμπερ)
Η προσέγγιση του λειτουργισμού
• Η κοινωνία είναι ένα σύστημα, ένα σύνολο στοιχείων ή μερών που
αλληλεπιδρούν με λίγο ως πολύ σταθερό τρόπο σε κάθε δεδομένη χρονική
περίοδο
• Για να επιβιώσει ένα σύστημα, πρέπει να επιτελούνται ορισμένες κρίσιμες
λειτουργίες από τα μέρη που το αποτελούν
• Έμφαση στις λειτουργίες που επιτελούν τα μέρη ενός συστήματος, και ιδίως
οι οργανισμοί, οι ομάδες, οι θεσμοί και τα πολιτισμικά στοιχεία
• Έκδηλες λειτουργίες: οι συνέπειες είναι επιδιωκόμενες και γίνονται
αντιληπτές από τα μέλη ενός κοινωνικού συστήματος
• Λανθάνουσες λειτουργίες: οι συνέπειες δεν είναι επιδιωκόμενες ούτε
γίνονται αντιληπτές
• Συναίνεση ανάμεσα στα περισσότερα μέλη μιας κοινωνίας ως προς το
τι είναι επιθυμητό, αξιόλογο και ηθικό, και τι ανεπιθύμητο, μη
αξιόλογο και ανήθικο
• Δυσλειτουργίες: οι παρατηρημένες συνέπειες που εξασθενίζουν την
προσαρμογή ή τη ρύθμιση ενός συστήματος
Αποτίμηση/Κριτική του
λειτουργισμού
• Χρήσιμο εργαλείο για την περιγραφή της κοινωνίας και
τον προσδιορισμό των δομικών της στοιχείων και των
λειτουργιών των στοιχείων αυτών σε μια δεδομένη
χρονική στιγμή
• Δεν μας καλύπτει πλήρως όσον αφορά τη δυναμική του
κοινωνικού βίου
• Τείνει να υπερτιμά τους παράγοντες της συναίνεσης,
της ολοκλήρωσης και της σταθερότητας
Η προσέγγιση της κοινωνικής
σύγκρουσης
• Έμφαση στις στην αταξία, την αστάθεια τα αντικρουόμενα
συμφέροντα και την κοινωνική αλλαγή
• Η κοινωνική ενότητα είναι μια ψευδαίσθηση που
εδράζεται στον εξαναγκασμό
• Βασική πηγή σύγκρουσης είναι η ανεπάρκεια των
πόρων
• Η δύναμη αναδεικνύει τους κερδισμένους και τους
χαμένους
• Το κράτος είναι όργανο καταπίεσης από τις άρχουσες
ελίτ
• Οι διασταυρούμενες συγκρούσεις εξασφαλίζουν τη
σταθερότητα
Η προσέγγιση της κοινωνικής
σύγκρουσης
• Δύναμη/Εξουσία: δυνατότητα άσκησης ελέγχου στη
συμπεριφορά των άλλων, ακόμα και ενάντια στη θέλησή
τους
• Αναδεικνύει τους κερδισμένους και τους χαμένους
• Η κοινωνία διατηρείται διότι καμία από τις συγκρούσεις
δεν προσλαμβάνει τόσο μεγάλες διαστάσεις, ώστε να
μπορεί να επιφέρει την κατάλυσή της

Κριτική:
• Δυσκολεύεται να ερμηνεύσει ορισμένες πτυχές της
συναίνεσης, της ενσωμάτωσης και της σταθερότητας
Η προσέγγιση της κοινωνικής
(συμβολικής) διαντίδρασης
• Έμφαση στην προσωπική, συμβολική διαντίδραση που
βασίζεται σε κοινά νοήματα
• Μικρο-διάσταση της κοινωνικής ζωής
• Το σύμβολο είναι κάτι που εκπροσωπεί κάτι άλλο, που
ονομάζεται νόημα
• Το νόημα αναδεικνύεται μέσα από την κοινωνική
διαντίδραση
• Τα κοινά πολιτισμικά νοήματα αναδεικνύονται και
αλλάζουν συνεχώς
• Η προσέγγιση αυτή έχει περιορισμούς ως προς τη
γενικευσιμότητά της
Συνοψίζοντας

Λειτουργισμός Θεωρία των συγκρούσεων Κοινωνική διαντίδραση

Κύριο επίπεδο ανάλυσης Μακροεπίπεδο Μακροεπίπεδο Μικροεπίπεδο

Θεμέλια της κοινωνίας Συναίνεση πάνω σε κοινές Σύγκρουση, εξαναγκασμός και Κοινά νοήματα
πεποιθήσεις και αξίες δύναμη

Επίκεντρο μελέτης Κοινωνική τάξη Κοινωνική σύγκρουση και Η δυναμική διαντίδραση

κοινωνική αλλαγή ανάμεσα στο άτομο και την
κοινωνία

Πλεονεκτήματα Εξηγεί την κοινωνική δομή και Αποκαλύπτει τις ιστορικές Παρουσιάζει τους ανθρώπους
την κοινωνική σταθερότητα διαδικασίες που οδηγούν στην ως ενεργούς κοινωνικούς
κοινωνική αλλαγή δρώντες

Μειονεκτήματα Αναποτελεσματική στην Αδυνατεί να εξηγήσει Δυσκολεύεται να ερμηνεύσει

ερμηνεία της κοινωνικής επαρκώς την κοινωνική τις κοινωνικές δομές
αλλαγής συναίνεση και την κοινωνική
σταθερότητα
 Κριτική θεωρία: Φεμινισμός:

• Κριτική στην • Εξελισσόμενο

κοινωνιολογία σύνολο
διότι έβλεπε τα θεωρητικών
άτομα ως προσεγγίσεων
παθητικές και που εστιάζουν
αβοήθητες στον ρόλο των
Σύγχρονες
συμβολές

οντότητες γυναικών στην

• Έμφαση στον κοινωνία
πολιτισμό και • Η κοινωνική
τη μαζική εμπειρία και
κουλτούρα των δύο φύλων
δεν είναι
καθολική